Professional Documents
Culture Documents
1
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺳﻴﻦ و ﺟﻴﻢ
»ﻟﻤﺤﺎت ﻣﻦ ﺗﺎرﻳﺨﻨﺎ«
ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻮﺳﺎﻣﺮ
ﻣﻴﺜﻢ ﻓﺮﺣﺎن
2
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﺴﻌﺮ140،000 :﷼
اﻟﻌﻨﻮان :اﻷﻫﻮاز-ﺣﻲ ُﻣﻌﻴﻦ زادﻩ -ﺷﺎرع ﻻدن - 4ﻋﻤﺎرة اﻟﺼﺎدق – ﺷﻘﺔ 1
اﻟﻨﻘﺎل09169102694 :
3
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﻔﻬﺮس
اﳌﻘﺪﻣﺔ
اﻟﻌﻬﺪ اﻟﻌﺘﻴﻖ
اﻟﺪوﻟﺔ اﳌﻴﺴﺎﻧﻴﺔ
اﻟﻌﻬﺪاﳌﺸﻌﺸﻌﻲ
4
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﳌﻘﺪﻣﺔ
ﻓﺎﻟﺘﺎرﻳﺦ ﮐﻤﺎ ﻳﺼﻔﻪ ﺳﺎﱂ أﲪﺪ ﳏﻞ ﻫﻮ ذاﮐﺮة اﻷﻣﺔ و ﳐﺰون ﺗﺮاﺛﻬﺎ اﻟﺜﻘﺎﰲ
وﻣﻨﺎخ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻟﺘﻔﮑﲑ و ﲢﺪﻳﺪ اﻟﻮﺟﻬﺔ ،وﻫﻮ ﻣﻦ أﻫﻢ ﻋﻮاﻣﻞ اﻹرﺗﮑﺎز
اﻟﺜﻘﺎﰲ وﻣﻔﺘﺎح ﻟﮑﻞ ﻮض أو اﺻﻼح أو ﺗﻐﻴﲑ.
5
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
و ﻧﻈﺮاً ﻷﳘﻴﺔ اﻟﺘﺎرﻳﺦ و ﻋﺪم وﺟﻮد اﻟﻮﻗﺖ اﻟﮑﺎﰲ ﻟﺪی ﻣﻌﻈﻢ أﺑﻨﺎء ﺷﻌﺒﻨﺎ
ﻟﺪراﺳﺔ وﻗﺮاءة ﺗﺎرﳜﻨﺎ اﻷﻫﻮازي اﻟﻌﻈﻴﻢ ﺑﺸﮑﻞ ﮐﺎﻣﻞ و دﻗﻴﻖ ﻗﻤﻨﺎ
ﺑﺘﻠﺨﻴﺺ ﺗﺎرﳜﻨﺎ و ذﮐﺮﻧﺎ أﻫﻢ اﶈﻄﺎت و اﻷﺣﺪاث و اﻟﻮﻗﺎﺋﻊ اﻟﱵ
ﺣﺪﺛﺖ ﻋﻠﯽ أرﺿﻨﺎ اﻷﻫﻮازﻳﺔ ﺑﺪء ﻣﻦ اﳊﻀﺎرة اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﺔ و ﻣﺮوراً ﺑﺎﳊﻀﺎرة
6
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
7
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﻌﻬﺪ اﻟﻌﺘﻴﻖ
8
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺗﺘﻤﺜﻞ ﺑﻼد ﻋﻴﻼم اﻟﻘﺪﳝﺔ ﺑﺎﻗﻠﻴﻢ اﻷﻫﻮاز ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً و ﺗﺸﻤﻞ ﮐﺬﻟﻚ ﳏﺎﻓﻈﺔ
ﻟﺮﺳﺘﺎن اﳊﺎﻟﻴﺔ و ﺟﺒﺎل اﻷﻫﻮاز )زاﺟﺮس( و ﳏﺎﻓﻈﺔ ﻋﻴﻼم و ﲤﺘﺪ ﻏﺮﺑﺎً
ﺣﺘﯽ ﲢﺎذي ﺮ دﺟﻠﺔ و ﰲ ذروة ﻗﻮ ﺎ اﻟﯽ ﺑﺎﺑﻞ ﰲ اﻟﻌﺮاق اﳊﺎﱄ و ﻣﻦ
اﳌﺸﺮق اﻟﯽ ﳏﺎﻓﻈﱵ ﻓﺎرس و اﺻﻔﻬﺎن اﳊﺎﻟﻴﺘﲔ و ﻣﻦ اﳉﻨﻮب اﻟﯽ اﳋﻠﻴﺞ
ﺣﺘﯽ اﺑﻮﺷﻬﺮ)ﺑﻮﺷﻬﺮ( اﳊﺎﱄ .
– 4ﰲ ﻋﻬﺪ أي اﳌﻠﻮك اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﲔ وﺻﻠﺖ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻋﻴﻼم اﻟﯽ ذرو ﺎ؟
9
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
10
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﳌﻘﻮس(
اﳌﮑﺘﺸﻔﺎت اﻷﺧﲑة ﰲ ﻗﻮﻣﺎط ﺗﻈﻬﺮ أن ﺑﻨﺎء اﻟﻘﺒﻮ )ﻃﺎق( اﳍﻼﱄ) ّ
ﻷول ﻣﺮة ﰲ ﺗﺎرﻳﺦ اﳊﻀﺎرة اﻟﺒﺸﺮﻳﺔ ﰎ ﻋﻠﯽ ﻳﺪ اﳌﻌﻤﺎرﻳﲔ اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﲔ و
ذﻟﻚ ﺣﺪث ﻗﺒﻞ أن ﻳﺘﻢ ﺑﻨﺎءﻩ ﻋﻠﯽ ﻳﺪ اﻟﺮوﻣﺎن ب 1500ﻋﺎم.
11
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
12
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
دور اﻧﺘﺎش ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺗﻘﻊ ﻋﻠﯽ ﺗﻼل زﻗﻮرات ﰲ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻗﻮﻣﺎط و ﰎ اﻧﺸﺄوﻫﺎ
ﰲ زﻣﺎن اﳌﻠﻚ اوﻧﺘﺎش ﺟﺎل ﰲ ﻋﺎم 1265ﻗﺒﻞ اﳌﻴﻼد و ﮐﺎﻧﺖ اﳌﺪﻳﻨﺔ
اﳌﺮﮐﺰ اﻟﺪﻳﲏ ﻟﻠﻮﻻﻳﺎت اﳌﺘﺤﺪة اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﺔ.
ﻃﺮﻳﻘﺔ ﺑﻨﺎء ﻣﻌﺒﺪ دور اوﻧﺘﺎش ﺗﺸﲑ اﻟﯽ اﻟﺘﻘﺪم اﻟﺘﻘﲏ ﰲ ﳎﺎل
اﻹﺳﺘﺤﮑﺎﻣﺎت و ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻣﻮاد اﻟﺒﻨﺎء و ﺗﺸﲑ اﱃ اﻷﺳﻠﻮب اﳌﺘﻘﺪم اﻟﺮاﻗﻲ
اﳌﺘﺨﺬ ﰲ ﻧﻘﻞ اﳌﻴﺎﻩ ﻣﻦ ﺣﻴﺚ اﻹﻧﺸﻌﺎﺑﺎت و اﻟﺘﻘﺴﻴﻤﺎت ﻹﻳﺼﺎل اﳌﻴﺎﻩ
ﻟﺒﻨﺎء دور اﻧﺘﺎش و ﰲ اﻟﻮاﻗﻊ أن ﻃﺮﻳﻘﺔ إﻧﺸﺎء ﺟﺪاول اﳌﻴﺎﻩ و اﻟﱰﻋﺎت و
ﺧﺰاﻧﺎت ﺗﺼﻔﻴﺔ اﳌﻴﺎﻩ و اﻟﺼﺮف اﻟﺼﺤﻲ ﺗﺜﺒﺖ ﻫﺬا اﻟﺘﻘﺪم اﻟﺬي ﺣﺼﻞ
ﰲ ﻫﺬﻩ اﻟﻔﱰة ﻣﻦ اﳊﻀﺎرة اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﺔ.
13
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺗﻮﺟﺪ ﻟﻮﺣﺔ ﻓﺨﺎرﻳﺔ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻧﻘﻮش و ﺻﻮر ﮐﺎﻧﺖ ﺗﺴﺘﻌﻤﻞ ﮐﺨﻂ اﻟﮑﺘﺎﺑﺔ
زﻣﺎن اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﲔ ﻟﺴﻨﺔ 3000ﻗﺒﻞ اﳌﻴﻼد و ﮐﺬﻟﻚ ﻳﻮﺟﺪ ﲤﺜﺎل إﳍﺔ
ﻋﻴﻼﻣﻴﺔ ﻣﺼﻨﻮﻋﺔ ﻣﻦ ﻃﲔ ﺗﻀﻊ ﻋﻠﯽ رأﺳﻬﺎ ﻗﻄﻌﺔ ﻗﻤﺎش ﺗﺸﺒﻪ اﻟﻌﺼﺎﺑﺔ
اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ اﻟﱵ ﺗﻠﺒﺴﻬﺎ ﰲ اﻟﻮﻗﺖ اﳊﺎﺿﺮ اﻟﻨﺴﺎء اﻟﻌﺮﺑﻴﺎت ﰲ اﻗﻠﻴﻢ اﻷﻫﻮاز و
أﻳﻀﺎ ﻫﻨﺎك ﲤﺎﺛﻴﻞ ﻟﺮﺟﺎل ﺑﺎﻟﺸﻤﺎغ و اﻟﻌﻘﺎل اﻟﻌﺮﺑﻴﺘﲔ.
14
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻓﯽ زﻣﻦ ﺣﮑﻮﻣﺔ اوﻧﺘﺎش ﺟﺎل ﮐﺎن ﻋﻬﺪ ازدﻫﺎر اﳊﻀﺎرة اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﺔ .ﰲ
ﻫﺬا اﻟﻌﻬﺪ ﻧﺮی زﻳﺎدة ﻣﻠﺤﻮﻇﺔ ﰲ ﻋﺪد اﻵﳍﺔ و ﺗﺄﺛﲑ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﲔ اﻟﻨﺎس و
ﮐﺜﺮة اﻟﺰﻗﻮرات و اﳌﻌﺎﺑﺪ اﻟﺘﯽ ﰎ ﺑﻨﺎءﻫﺎ ﺑﺄﻣﺮ ﻣﻦ اوﻧﺘﺎش ﺟﺎل.
ﻳﺬﮐﺮ أن ﻋﻴﻼم أﺣﺪ أﺑﻨﺎء ﺳﺎم اﺑﻦ اﻟﻨﱯ ﻧﻮح ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم.
اﳊﻔﺮﻳﺎت اﻟﱵ ﻗﺎم ﺎ ﻓﺮﻳﻖ اﻟﺒﺤﺚ ﺑﻘﻴﺎدة ﺑﻴﻨﻬﺎس دﻟﻮﮐﺎز و ﻫﻠﻦ ﺟﻴﻲ
ﮐﻨﺘﻮر ﰲ دوراﻧﺘﺎش ﺷﺮق اﻟﺴﻮس و ﻏﺮب ﻣﻮﺳﻴﺎن أﺛﺒﺘﺖ أن ﻫﺬﻩ اﳌﻨﻄﻘﺔ
15
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺳﻬﻞ ﻋﻴﻼم أو اﻷﻫﻮاز اﳊﺎﱄ ﻣﻨﺬ اﻟﻘﺪم و اﻟﯽ اﻵن و ﻋﻠﯽ اﻣﺘﺪاد
اﳊﮑﻮﻣﺎت اﳌﺨﺘﻠﻔﺔ ﮐﺎن اﳌﺨﺰن اﻟﺮﺋﻴﺴﻲ و اﳊﻘﻴﻘﻲ ﻟﻠﻔﻮاﮐﻪ و اﻟﻘﻤﺢ و
ﺑﺎﻗﻲ اﶈﺎﺻﻴﻞ اﻟﺰراﻋﻴﺔ.
أﺛﺒﺖ ﺟﺮﴰﺎن أن ﻫﺬﻩ اﻟﱰﻋﺔ ﻳﻌﻮد ﺗﺎرﳜﻬﺎ اﻟﯽ زﻣﺎن اﳌﻠﻚ اﻟﻌﻴﻼﻣﻲ
اوﻧﺘﺎش ﻧﺒﲑﻳﺶ ﺣﻮاﱄ ﻋﺎم 1259ﻗﺒﻞ اﳌﻴﻼد ،و ﰲ ﻧﻔﺲ اﻟﻮﻗﺖ أﺛﺒﺖ
ﺧﻄﺄ اﻧﺘﺴﺎ ﺎ ﻟﺰﻣﺎن اﳌﻠﻚ دارﻳﻮس.
16
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﮐﺎن ﻟﻮن ﺑﺸﺮ ﻢ أﲰﺮ)ﺣﻨﻄﻲ( وﺣﱴ اﻵن ﻳﻮﺟﺪ ﰲ اﻗﻠﻴﻢ اﻷﻫﻮاز ﻧﺎس
ﺬﻩ اﳌﻮاﺻﻔﺎت.
ﺗﻈﻬﺮ اﳌﺮأة ﺑﺮداء ﻃﻮﻳﻞ ﺟﻨﺒﺎً إﻟﯽ ﺟﻨﺐ اﻟﺮﺟﻞ اﻟﻌﻴﻼﻣﻲ ،ﺗﺴﺎﻋﺪﻩ ﰲ
ﺑﺴﺎﺗﲔ اﻟﻨﺨﻴﻞ و ﲨﻊ اﶈﺎﺻﻴﻞ اﻟﺰراﻋﻴﺔ.
17
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
18
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﮐﺎن زﻣﺎن اﳌﻠﻚ اﻟﻌﻴﻼﻣﻲ اوﻧﺘﺎش ﻧﺒﲑﻳﺶ ﻣﻌﺮوﻓﺎً ﺑﺎﻟﻌﺼﺮ اﻟﺬﻫﱯ ﻟﻠﺤﻀﺎرة
اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﺔ ﻧﻈﺮاً ﻟﺘﺨﻠﺺ و ﲢﺮر اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﲔ ﻣﻦ ﺳﻠﻄﺔ اﻟﺒﺎﺑﻠﻴﲔ ﻓﻀﻼً ﻋﻦ
أن اﻟﻔﻦ اﻟﻌﻴﻼﻣﻲ ﰲ اﳌﻌﻤﺎري و اﻟﻨﺤﺖ وﺻﻞ إﻟﯽ ذروﺗﻪ ﰲ زﻣﺎن اﳌﻠﻚ
اوﻧﺘﺎش ﻧﺒﲑﻳﺶ .
ﺣﻔﺮ اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﻮن ﰲ زﻣﺎن اﳌﻠﻚ اوﻧﺘﺎش ﻧﺒﲑﻳﺶ ﺗﺮﻋﺔ ﺑﻄﻮل ﲬﺴﲔ ﮐﻴﻠﻮ
ﻣﱰاً ﻣﻦ ﺮ اﻟﮑﺮﺧﺔ ﻹﻳﺼﺎل اﳌﻴﺎﻩ ﳌﺪﻳﻨﺘﻬﻢ اﳉﺪﻳﺪة دوراﻧﺘﺎش ﰲ ﻣﻨﻄﻘﺔ
ﻗﻮﻣﺎط اﳊﺎﻟﻴﺔ )ﻫﻔﺖ ﺗﺒﻪ(.
19
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﻮن
ﺣﺎﻟﺘﺎم او ﺣﺎﺗﺎم
اﻟﺴﻮﺳﺔ) ،(Susaاﻟﺴﻮس
أراﺑﻴﺎ أو ﻋﺮﺑﻴﺎ
20
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن
اﻷﻫﻮاز
ﻣﻌﺒﺪ دوراﻧﺘﺎش اﻟﺬي ﺷﻴﺪﻩ اﳊﺎﮐﻢ اﻟﻌﻴﻼﻣﻲ اوﻧﺘﺎش ﺟﺎل ﺳﻨﺔ 1250
ﻗﺒﻞ اﳌﻴﻼد و ﻣﻌﺒﺪ ﻋﻴﻼﻣﻲ ﰲ ﺑﺮﺳﺒﻮﻟﻴﺲ ﰎ ﻫﺪﻣﻪ ﰲ اﻟﻘﺮن اﳊﺎﺿﺮ
21
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
أﺻﺒﺤﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﺔ
ﻛﺎﻧﺖ ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﺴﻮس ﻋﺎﺻﻤﺔ اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﻌﻴﻼﻣﻴﺔ اﻟﱵ ﻛﺎﻧﺖ ﺗﺸﻜﻞ ﻣﻊ
اﻟﺴﻮﻣﺮﻳﲔ و اﻵﺳﻮرﻳﲔ و اﻵﻛﺪﻳﲔ ﺣﻀﺎرة ﻣﺘﻜﺎﻣﻠﺔ ﲢﻜﻢ اﻷﻫﻮاز و
اﻟﻌﺮاق ﻣﻨﺬ اﻷزﻣﻨﺔ اﻟﻐﺎﺑﺮة ﻗﺒﻞ ﳎﻲء اﳌﺴﻴﺢ ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﻣﺮﱘ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ
اﻟﺴﻼم .وﻓﻴﻬﺎ ﻣﻦ اﳌﻌﺎﱂ اﻟﻘﻠﻌﺔ اﻟﺘﺎرﳜﻴﺔ اﻟﱵ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﺮﻛﺰ اﳊﻜﻢ اﻟﻌﻴﻼﻣﻲ
و ﻋﺜﺮت اﻟﺘﻨﻘﻴﺒﺎت اﻟﻔﺮﻧﺴﻴﺔ ﻓﻴﻬﺎ ﻋﺎم 1901 – 1902م .ﻋﻠﻰ ﻣﺴﻠّﺔ
ﲪﻮراﰊ اﻟﺘﺎرﳜﻴﺔ و ﻫﻨﺎك أﻳﻀﺎً ﻳﻘﻊ ﻗﱪ اﻟﻨﱯ داﻧﻴﺎل ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم.
وﻗﺎل اﺑﻦ اﳌﻘﻨﻊ ﻓﻴﻬﺎ :أول ﺳﻮر وﺿﻊ ﺑﻌﺪ اﻟﻄﻮﻓﺎن ﺳﻮر اﻟﺴﻮس .
22
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
23
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﺪوﻟﺔ اﳌﻴﺴﺎﻧﻴﺔ
24
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
23ﻣﻠﻜﺎً
25
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻣﺎء اﻟﻘﻤﺮ ،اﳌﺎء اﻟﺬي ﺗﺘﺄﺛﺮ ﺑﻪ اوﺿﺎع اﻟﻘﻤﺮ و أﺣﺪاﺛﻪ اﳌﺪ و اﳉﺰر و ﰲ
اﻟﻠﻐﺔ اﳌﻨﺪاﺋﻴﺔ اﳌﺎء اﻟﺴﺎﻛﻦ
26
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
27
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ان ﻟﻐﺔ ﻋﺮب دوﻟﺔ ﻣﻴﺴﺎن ﻻﺑﺪ و أن ﺗﻜﻮن ﳍﺠﺔ ﻣﻦ اﻟﻠﻬﺠﺎت اﻟﱵ ﻛﺎن
ﻳﺘﻜﻠﻢ ﺎ ﻋﺮب ﺷﺒﻪ اﳉﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ،إﺿﺎﻓﺔ اﱃ ذﻟﻚ ﻓﻘﺪ اﺳﺘﻌﻤﻠﻮا اﻟﻠﻐﺔ
اﻵراﻣﻴﺔ و اﻟﱵ ﻛﺎﻧﺖ ﺳﺎﺋﺪة ﰲ ﻛﻞ اﻟﺪول و اﻹﻣﺎرات اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ.ﺣﻴﺚ
ﮐﺎﻧﺖ ﻟﻐﺔ اﻟﻌﻠﻢ و اﻟﺜﻘﺎﻓﺔ آﻧﺬاك ﻓﻬﻢ ﻣﺰدوﺟﻮ اﻟﻠﻐﺔ ﻛﺄﻫﻞ ﺗﺪﻣﺮ ،أﻣﺎ
اﳋﻂ اﻟﺬي ﻛﺘﺒﻮا ﺑﻪ ﻓﻬﻮ اﳋﻂ اﻻراﻣﻲ و ﻫﺬا واﺿﺢ ﻣﻦ اﳌﺴﻜﻮﻛﺎت
اﳌﻴﺴﺎﻧﻴﺔ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺗﻠﻚ اﳌﺆرﺧﺔ ﰲ ﺳﻨﺔ8-9م و ﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ .ﰒ ﻇﻬﺮ
اﳋﻂ اﳌﻨﺪاﺋﻲ ﰲ ﻫﺬﻩ اﳌﻨﻄﻘﺔ.
ﻛﺎﻧﺖ ﺳﻴﺎﺳﺔ دوﻟﺔ ﻣﻴﺴﺎن ﻫﻲ اﳌﻮازﻧﺔ ﺑﲔ اﻟﻘﻮى اﻟﻜﱪى ،و ﻟﺬا ﻓﻘﺪ
ﻛﺎﻧﺖ ﳍﺎ ﺻﻼت دﺑﻠﻮﻣﺎﺳﻴﺔ ﻣﺘﻜﺎﻓﺌﺔ ﻣﻌﻬﺎ،و ﻫﺬا أﻳﻀﺎ ﻧﺎﺑﻊ ﻣﻦ اﳌﻜﺎﻧﺔ
اﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ و اﻹﻗﺘﺼﺎدﻳﺔ اﻟﱵ ﻛﺎﻧﺖ ﺗﺘﻤﺘﻊ ﺎ ﻫﺬﻩ اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻓﻬﻨﺎك
28
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻛﺎﻧﺖ ﳌﻴﺴﺎن ﺻﻼت ﲡﺎرﻳﺔ ﻣﺘﻄﻮرة ﻣﻊ اﻟﺪول اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﺣﻴﺚ ﻛﺎﻧﺖ ﳍﻢ
ﺻﻼت ﲡﺎرﻳﺔ ﻗﻮﻳﺔ ﻣﻊ دوﻟﺔ اﻷﻧﺒﺎط اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ و ﻋﺮب اﳉﺰﻳﺮة و ﻫﺬا أﻣﺮ ﻻ
ﻏﺮاﺑﺔ ﻓﻴﻪ ﻷ ﻢ اوﻻد ﻋﻤﻮﻣﺔ .ﻓﻀﻼ ﻋﻦ ﺻﻠﺘﻬﻢ اﻟﺘﺠﺎرﻳﺔ ﺑﺎﻟﺮوﻣﺎن و
اﻟﺼﲔ و اﳍﻨﺪ.
اﻵراﻣﻴﲔ
29
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-22ﻣﻦ ﻫﻢ اﻵراﻣﻴﲔ؟
30
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺣﻜﻢ ﻫﺬﻩ اﳌﻤﻠﻜﺔ 23ﻣﻠﻜﺎً ،وﻛﺎﻧﺖ ﺎﻳﺘﻬﺎ ﻋﻠﻰ ﻳﺪ أردﺷﲑ اﻷول أول
ﻣﻠﻚ ﻟﻠﻔﺮس اﻟﺴﺎﺳﺎﻧﻴﲔ و ﻛﺎن ذﻟﻚ ﻗﺮاﺑﺔ ﻋﺎم 225م.
31
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ ﻛﻤﺎ ﺗﺸﲑ اﳌﺼﺎدر ﮐﺎﻧﺖ ﺳﻨﺔ .225م وأن آﺧﺮ ﻣﻠﻚ ﻓﻴﻬﺎ ﻳﺬﻛﺮﻩ
اﻟﻄﱪي ﻫﻮ ﺑﻦ دو او ﺑﻦ داو.
ﻧﻌﻢ .ﻣﻊ ذﻟﻚ ﻇﻞ ﻟﻠﻌﺮب اﳊﻀﻮر اﻟﻔﺎﻋﻞ ﰲ ﻫﺬﻩ اﻷرض ﺣﻴﺚ ذﻛﺮ
أﻫﻞ اﻷﺧﺒﺎر أن ﻋﺪدا ﻣﻦ اﻟﻘﺒﺎﺋﻞ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﰲ اﻷﻫﻮاز وﻛﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻨﯽ
ﺣﻨﻈﻠﺔ وﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ و....
اﻵﺛﺎر اﳉﻨﻮﺑﻴﺔ:
أم اﻟﺪﺟﻴﺞ :و ﻫﻲ آﺛﺎر ﻗﺼﻮر و ﺣﻮاﻧﻴﺖ ﺗﻘﻊ ﻋﻠﻰ ﺑﻌﺪ 11ﻓﺮﺳﺨﺎً
ﺟﻨﻮب اﳊﻮﻳﺰة و ﻫﻲ ﲬﺲ ﺧﺮاﺋﺐ ﰲ اﻟﺼﺤﺮاء اﳌﺴﻤﺎة ﺷﻠﻮى.
32
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻗﺼﺮ اﳊﻮﻳﺰة :و ﻫﻮ آﺛﺎر ﻗﻠﻌﺔ ﻣﻦ اﻵﺟﺮ و اﳉﻨﺪل )اﻷﺣﺠﺎر( ،و ﻗﺪ
ﺗﻜﻮن ﻣﻦ آﺛﺎر اﳊﻜﻢ اﳌﺸﻌﺸﻌﻲ ﰲ اﻟﻘﺮون اﻹﺳﻼﻣﻴﺔ اﻟﻮﺳﻄﻰ.
اﳊﺪادﻳﺎت :ﺗﻞ رﻣﺎدي ﰲ ﺟﻨﻮب ﻗﺼﺮ ﺑﺼﺮى ﻳﺪل ﻋﻠﻰ آﺛﺎر ﻗﺮﻳﺔ ﻛﺒﲑة.
33
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
34
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺣﱴ أﻳﺎم
ﺟﻨﺪي ﺳﺎﺑﻮر :اﺷﺘﻬﺮت ﲟﺪارﺳﻬﺎ اﻟﻄﺒﻴﺔ اﻟﺼﻴﺪﻻﻧﻴﺔ اﻟﻌﻈﻴﻤﺔ ّ
اﻟﻌﺒﺎﺳﻴﲔ ،وﻛﺎن ﻣﺆﺳﺲ ﻫﺬﻩ اﳌﺪرﺳﺔ اﻟﻄﺒﻴﺐ اﻟﻌﺮﰊ اﻟﻨﺼﺮاﱐ ﲞﺘﻴﺸﻮع
و ﺗﻮارﺛﻬﺎ ﻣﻦ ﺑﻌﺪﻩ ﻛﻞ اﻓﺮاد ﻋﺎﺋﻠﺘﻪ و ﻛﺎﻧﻮا ﻣﻦ ذوي اﳊﻈﻮة ﻟﺪى ﺧﻠﻔﺎء
35
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻳﺬج :ﲰﻴﺖ ﻻﺣﻘﺎ ﺑـﻤﺎل اﻷﻣﲑ ،زارﻫﺎ اﺑﻦ ﺑﻄﻮﻃﺔ ﰲ ﻣﻄﻠﻊ اﻟﻘﺮن
اﻟﺮاﺑﻊ ﻋﺸﺮ ،وﻗﺪ اﺷﺘﻬﺮت ﺑﻘﻨﻄﺮ ﺎ اﻟﻌﻈﻴﻤﺔ ﻋﻠﻰ ﺮ ﻛﺎرون ،و ﻗﺪ
وﺻﻔﻬﺎ ﻳﺎﻗﻮت اﳊﻤﻮي ،واﻋﺘﱪﻫﺎ ﻣﻦ ﻋﺠﺎﺋﺐ اﻟﺪﻧﻴﺎ و ذﻛﺮ أ ﺎ ﻛﺜﲑة
اﻟﺰﻻل ،ﻛﻤﺎ ذﻛﺮﻫﺎ اﳌﻘﺪﺳﻲ و اﻋﺘﱪﻫﺎ أﲨﻞ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﰲ ﻛﻮرة اﻷﻫﻮاز وذﻛﺮ
ﳍﺎ ﺗﺎرﳜﺎً ﻃﻮﻳﻼً .
ﺑﺼﻨﺎ :ﺗﻘﻊ ﻋﻠﻰ راﻓﺪ ﺻﻐﲑ ﻣﻦ رواﻓﺪ ﺮ اﻟﻜﺮﺧﺔ و ﻛﺎﻧﺖ ﻣﺮﻛﺰاً ﲡﺎرﻳﺎً
ﻋﻈﻴﻤﺎً ذﻛﺮﻫﺎ اﺑﻦ ﺣﻮﻗﻞ و ﻧﺴﺐ إﻟﻴﻬﺎ ﻋﻤﻞ اﻟﺴﺘﻮر اﳌﺸﻬﻮرة ﻛﻤﺎ ذﻛﺮﻫﺎ
اﳌﻘﺪﺳﻲ وﲢﺪث ﻋﻨﻬﺎ .
ﺑﲑوذ :ﺗﻘﻊ ﻫﺬﻩ اﳌﺪﻳﻨﺔ ﻋﻠﻰ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻣﻦ ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﺴﻮس ،ﲰﻴﺖ أﻳﻀﺎ
"ﺑﲑود" زارﻫﺎ ﻳﺎﻗﻮت اﳊﻤﻮي ﰲ اﻟﻘﺮن اﻟﺜﺎﻟﺚ ﻋﺸﺮ و وﺻﻔﻬﺎ اﳌﻘﺪﺳﻲ
ﺑﺄﺣﺴﻦ اﻷوﺻﺎف.
36
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
37
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
إن اﻟﺴﻚ ﻣﻈﻬﺮ ﻷﳘﻴﺔ اﳌﮑﺎن و دﻟﻴﻞ ﻋﻠﯽ أﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰ إداري و ﺬا ﳝﮑﻦ
اﳉﺰم ﺑﺄﻧﻪ ﮐﺎﻧﺖ ﰲ اﻟﻘﺮن اﻷول اﳍﺠﺮي ﰲ اﻷﻫﻮاز ﮐﻮر ﰲ ﺮ ﺗﲑي ،و
ﻣﻨﺎذر ،و اﻟﺴﻮس ،و ﺳﻮق اﻷﻫﻮاز و ﺳﺮق .و ﻟﻌﻞ أﻣﺎﮐﻦ أﺧﺮی ﻣﺜﻞ
ﺗﺴﱰ ﮐﺎﻧﺖ ﮐﻮراً و ﻟﮑﻦ ﱂ ﻳﺴﻚ ﻓﻴﻬﺎ دراﻫﻢ.
-8ﻣﻦ ﮐﺎن واﱄ اﻷﻫﻮاز ﰲ ﻋﻬﺪ ﺧﻼﻓﺔ اﻹﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻦ أﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ )ﻋﻠﻴﻪ
اﻟﺴﻼم(؟
ﺣﺮر اﳌﺴﻠﻤﻮن ﺟﻨﺪي ﺳﺎﺑﻮر ﺑﻌﺪ ﲢﺮﻳﺮ اﻟﺴﻮس دون أن ﺗﺒﺪی ﻣﻘﺎوﻣﺔ
ﺷﺪﻳﺪة و ﻇﻠﺖ ﻣﺮﮐﺰا ﻟﺴﻚ اﻟﻨﻘﻮد
-10ﻣﺎ ﻫﻮ أول ﺳﻮر وﺿﻊ ﰲ اﻷرض ﺑﻌﺪ ﻃﻮﻓﺎن ﻧﻮح؟ ﺳﻮر اﻟﺴﻮس
ﰒ ﺳﻮر ﺗﺴﱰ.
38
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-12ﻣﻦ اﻟﺬي اﻗﱰح ﺣﻔﺮ ﺮ اﻟﺪﺑﻴﺲ؟ وﻣﻦ اﻟﺬي ﺗﻮﻟﯽ ﻣﻬﻤﺔ اﳊﻔﺮ؟
ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ واﱄ اﻟﺒﺼﺮةُ -دﺑَﻴﺲ اﻷﺳﺪي
إن اﻟﺼﻠﺔ اﻷﻫﻮازﻳﺔ اﻟﻌﺮاﻗﻴﺔ ﮐﺎﻧﺖ وﻃﻴﺪة و ﺗﻨﻌﮑﺲ ﻋﻠﯽ اﻟﱰﮐﻴﺒﺔ اﻟﺒﺸﺮﻳﺔ،
ﻓﻤﻨﺬ أواﺧﺮ ﺳﻨﲔ اﳊﮑﻢ اﻟﺴﻠﻮﻗﻲ ﰲ ﺑﻼد اﻷﻫﻮاز ﻇﻬﺮت دوﻟﺔ ﻣﻴﺴﺎن و
ﻫﻴﻤﻨﺖ ﻋﻠﯽ ﺟﻨﻮب اﻟﻌﺮاق و اﻷﻫﻮاز ،وﻫﻲ دوﻟﺔ ﺗﻈﻬﺮ اﳌﻌﻠﻮﻣﺎت اﻟﻘﻠﻴﻠﺔ
اﳌﺘﻮﻓﺮة ﻋﻨﻬﺎ و اﳌﺴﺘﻤﺪة ﻣﻦ اﻷﲰﺎء اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﳌﻠﻮﮐﻬﺎ ،و آﳍﺘﻬﺎ اﻟﺒﺎﺑﻠﻴﺔ و
ﻣﻮﻗﻔﻬﺎ اﳌﻌﺎدي ﻟﻠﺴﺎﺳﺎﻧﻴﲔ ،ﺑﺄ ﺎ دوﻟﺔ ﻋﺮﺑﻴﺔ ﻻﲣﺘﻠﻒ ﰲ أﺣﻮاﳍﺎ و
ﲰﺎ ﺎ اﻟﻌﺎﻣﺔ ﻋﻦ دوﻟﱵ ﺗﺬﻣﺮ و ﺑﻄﺮا.
39
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
40
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
41
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺗﺸﲑ ﺑﻌﺾ اﳌﺼﺎدر ﺑﺄن اﻟﻄﺒﻴﺐ اﻟﻌﺮﰊ اﳊﺎرث ﺑﻦ ﮐﻠﺪة درس ﰲ ﺑﻴﺖ
ﻻﺑﺎط )ﺟﻨﺪي ﺳﺎﺑﻮر(
ﺣﺮﻗﻮص ﺑﻦ زﻫﲑ ﻫﻮ اﻟﻘﺎﺋﺪ اﻟﻌﺮﰊ اﻟﺬي إﻓﺘﺘﺢ ﺳﻮق اﻷﻫﻮاز ﺳﻨﺔ 17
ﻣﻦ اﳍﺠﺮة ،و ﮐﺎن أﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﻷﺷﻌﺮي واﱄ اﻟﺒﺼﺮة آﻧﺬاك.
ﮐﺎن ﲰﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب اﻟﻔﺰاري أول وال ﻟﻸﻫﻮاز ﺑﻌﺪ اﻟﻔﺘﺢ اﻹﺳﻼﻣﻲ.
ﮐﺎن ﻫﺮﻣﺰان آﺧﺮ ﺣﺎﮐﻢ ﻓﺎرﺳﻲ ﻟﻸﻫﻮاز و اﻧﺘﺼﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﳌﺴﻠﻤﻮن ﻳﻮم
اﻟﻘﺎدﺳﻴﺔ.
42
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻫﺰم اﳌﻬﻠﺐ ﺑﻦ أﺑﯽ ﺻﻔﺮة اﳋﻮارج ﰲ اﻷﻫﻮاز ﺳﻨﺔ 66ﰒ وﻻﻩ ﻋﺒﺪاﳌﻠﻚ
ﺑﻦ ﻣﺮوان ﻋﻠﯽ اﻷﻫﻮاز
ﻟﻘﺪ أﺑﺮزت ﮐﺘﺐ اﻟﺘﺄرﻳﺦ ﺑﻮﺿﻮح أﳘﻴﺔ اﻷﻫﻮاز ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﻟﻠﺪوﻟﺔ اﻟﻌﺒﺎﺳﻴﺔ و
ذﻟﻚ ﻣﻦ ﺧﻼل ﻣﺎ ﮐﺎﻧﺖ ﺗﺪﻓﻌﻪ ﳋﺰﻳﻨﺔ ﺑﻐﺪاد .ﻓﻘﺪ وﺻﻠﺖ ﺟﺒﺎﻳﺔ اﻷﻫﻮاز
ﰲ ﻋﻬﺪ اﳌﺄﻣﻮن إﻟﯽ 25ﻣﻠﻴﻮن درﻫﻢ.
43
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻗﺪ ﻋﲔ ﻋﺜﻤﺎن ﻋﻠﻰ اﻷﻫﻮاز ﻋﺪة وﻻة ﻓﺒﻌﺚ ﺳﻨﺔ 29ﻫﺠﺮﻳﺎً ﻧﻔﺮاً ﻣﻦ
اﻟﻮﻻة ﻓﻌﲔ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﲑ ﰒ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﺑﻘﯽ ﺳﻨﺔ ﰒ ﻋﺰﻟﻪ و
ﻧﺼﺐ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو.
ﺑﲔ ﻋﺎﻣﻲ 16و 17اﳍﺠﺮﻳﲔ)ﻋﺎم 640م( ،و ﻗﺎﺋﺪﻫﻢ ﻛﺎن اﳌﻐﲑة ﺑﻦ
ﺷﻌﺒﺔ.
ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﳋﻄﺎب
44
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺴﱰ اﻟﺬي ﺷﻴﺪ ﻋﻠﻰ ﻋﻬﺪ اﳋﻠﻴﻔﺔاﻟﻌﺒﺎﺳﻲ اﳌﻌﺘﺰ ﺑﺎﷲ ﻋﺎم 254
ﻟﻠﻬﺠﺮة أي ﰲ اﻟﻘﺮن اﻟﺜﺎﻟﺚ
-37ﻣﺎﻫﻮ "اﳉﺰء" ؟
45
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
وﻟﻜﻦ أﻋﻈﻢ إرﻫﺎص ﺑﺎﻟﺸﻌﺮ اﳊﺮ ﻫﻮ ﻣﺎ ﻳﻌﺮف ﺑﺎﻟﺒﻨﺪ ،ﻻ ﺑﻞ إن ﻫﺬا اﻟﺒﻨﺪ
ﻫﻮ ﻧﻔﺴﻪ ﺷﻌﺮ ﺣﺮ ﻟﻸﺳﺒﺎب اﻟﺘﺎﻟﻴﺔ:
46
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-3ﻷن اﻟﻘﺎﻓﻴﺔ ﻓﻴﻪ ﻏﲑ ﻣﻮﺣﺪة وإﳕﺎ ﻳﺘﻨﻘﻞ اﻟﺸﺎﻋﺮ ﻣﻦ ﻗﺎﻓﻴﺔ إﱃ ﻗﺎﻓﻴﺔ ذو
ﻧﻈﺎم أو ﳕﻮذج ﳏﺪد.
اﳌﺄﻣﻮن اﻟﻌﺒﺎﺳﻲ
أن اﻟﺒﻠﺪاﻧﻴﲔ اﻟﺬﻳﻦ زاروا اﻷﻫﻮاز ﰲ اﻟﻘﺮون اﻷوﱃ ﻟﻺﺳﻼم ﻳﺬﻛﺮون ﺑﺄن
ﻟﺒﺎس اﻷﻫﻮازﻳﲔ ﻛﻠﺒﺎس أﻫﻞ اﻟﻌﺮاق.
47
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-47ﻣﻦ ﮐﺎن ﻗﺎﺋﺪ اﻷﻫﻮازﻳﲔ ﰲ ﻣﻌﺮﮐﺔ ﺎوﻧﺪ اﻟﺘﯽ ادت اﻟﯽ ﻫﺰﳝﺔ ﺟﻴﺶ
ﻛﺴﺮى ﺳﻨﺔ 21ﻫﺠﺮﻳﺔ؟
ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ
48
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻴﻪ
اﻟﺰﻧﻮج -ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺰﻧﺞ ﺣﻴﺚ ﻗﺎم ﲜﻤﻊ اﻟﻌﺒﻴﺪ و ذوي اﻟﺒﺸﺮﻩ اﻟﺴﻤﺮاء و
ﻗﺎﻣﻮ ﺑﺜﻮرﻩ ﺿﺪ اﻟﻌﺒﺎﺳﻴﲔ
اﻟﻌﺒﺎﺳﻴﻮن
-53ﻣﺎ ﻫﯽ اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﺘﯽ اﺳﺘﻮﻟﺖ ﻋﻠﯽ اﻷﻫﻮاز ﺑﻌﺪ ﺳﻘﻮط اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﻌﺒﺎﺳﻴﺔ ؟
اﻟﺪوﻟﺔ اﳉﻼﺋﺮﻳﺔ
49
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﻌﻬﺪ اﳌﺸﻌﺸﻌﻲ
50
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
51
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﳌﻬﺪي
ﺑﲎ اﻟﺴﻴﺪ ﳏﺴﻦ ﺑﻦ ﻓﻼح ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺟﺪﻳﺪة ﲰﺎﻫﺎ اﶈﺴﻨﻴﺔ و ﺟﺪد اﳊﻮﻳﺰة و
ﻋﻤﺮ ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﺪورق و ﺑﲎ ﻛﺬﻟﻚ ﻗﻠﻌﺔ اﳊﻮﻳﺰة اﳌﻌﺮوﻓﺔ )ﺑﺎﳌﺰﻳﻨﺔ( و ﺟﻌﻞ
ّ
ﻓﻴﻬﺎ ﺛﻜﻨﺔ ﻋﺴﻜﺮﻳﺔ و ﺑﲎ ﻗﻠﻌﺔ )اﳌﺸﻜﻮك( و أﺳﻜﻦ ﰲ ﺟﻮاﻧﺒﻬﺎ 40أﻟﻒ
ﻧﺴﻤﺔ و ﻋ ﱠﻤﺮ ﻗﻠﻌﺔ اﻟﺴﻮس .وﺟﺪد ﻗﻠﻌﺔ اﻟﺪاﻳﺮ اﳌﻌﺮوﻓﺔ ﺑﺄﰊ ﻋﻤﺮ .و
ﺳﻚ اﻟﻨﻘﻮد ﰲ ﻋﻬﺪﻩ.
ﱠ
52
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-9ﻛﻢ ﻫﻮ ﻋﺪد ﺟﻨﻮد اﳌﻠﻚ ﳏﺴﻦ اﻟﺬﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮا ﻣﻮﺟﻮدﻳﻦ ﺣﻮاﱄ ﻗﻠﻌﺔ
اﳌﺸﻜﻮك؟
40اﻟﻒ ﺟﻨﺪي
ﻛﺎﻧﺖ اﳊﻮﻳﺰة ﻛﺒﺎﻗﻲ ﻣﺪن اﻹﻗﻠﻴﻢ ﺧﺎﺿﻌﺔ ﳊﻜﻢ اﳌﻐﻮل و ﻛﺎن اﳊﺎﻛﻢ
ﻓﻴﻬﺎ ﺣﲔ ﻇﻬﻮر اﳌﺸﻌﺸﻌﻴﲔ اﻟﺸﻴﺦ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻦ اﻟﺸﻴﺦ أﰊ اﳋﲑ ﺑﻦ
ﳏﻤﺪ اﳉﺰري ،ﻛﺎن ﳛﻜﻤﻬﺎ ﺑﺎﻟﻨﻴﺎﺑﺔ ﻋﻦ أﺑﻴﻪ اﳊﺎﻛﻢ اﻟﻌﺎم ﰲ اﻹﻗﻠﻴﻢ
اﳌﻨﺼﻮب ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﺳﻄﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ إﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ أﻣﲑ ﺷﺎﻫﺮخ ﺑﻦ ﺗﻴﻤﻮر
ﻟﻨﻚ اﳌﻐﻮﱄ ،ﻓﻨﺎزﻟﻪ اﳌﺸﻌﺸﻊ و ﺟﺮت ﺑﻴﻨﻬﻢ ﻣﻌﺎرك ﻛﺎﻧﺖ ﻧﺘﻴﺠﺘﻬﺎ
إﺳﺘﻴﻼء اﳌﺸﻌﺸﻊ ﻋﻠﻰ اﳊﻮﻳﺰة و ﺧﺮوﺟﻬﺎ ﻣﻦ ﺳﻠﻄﺔ اﳌﻐﻮل ﺳﻨﺔ 845
ﻫـ.
53
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-13ﻣﺎ اﺳﻢ اﻟﻘﻠﻌﺔ اﻟﱵ ﺑﻨﺎﻫﺎ اﻟﺴﻠﻄﺎن ﳏﺴﻦ ﻷول ﻣﺮة ﻣﻦ اﻟﻄﺎﺑﻮق ﰲ
اﳊﻮﻳﺰة ؟
ﻗﻠﻌﺔ اﳌﺪﻳﻨﺔ
ﻛﺎن ﺳﻜﺎن اﳊﻮﻳﺰة ﻋﻨﺪ ﻇﻬﻮر اﳌﺸﻌﺸﻌﻴﲔ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺘﺒﻘﻴﺔ ﻫﻨﺎك ﺗﺮﻋﻰ اﻹﺑﻞ
و اﳉﺎﻣﻮس ﺑﺎﻟﻘﺮب ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻨﻘﻌﺎت اﳊﻮﻳﺰة و أﻫﻮارﻫﺎ و أﻳﻀﺎً ﻛﺎﻧﺖ
ﲨﺎﻋﺎت ﻣﻦ اﻟﻴﻬﻮد واﻟﺼﺎﺑﺌﺔ اﳌﺘﺒﻘﻴﺔ ﻣﻦ ﻗﺪﱘ ﻳﺴﻜﻨﻮن اﳊﻮﻳﺰة و ﳌﺎ ﻇﻬﺮ
اﻟﺴﻴﺪ ﳏﻤﺪ اﳌﺸﻌﺸﻊ أﺟﻠﻰ اﻟﻴﻬﻮد ﻋﻨﻬﺎ و اﺳﺘﻔﺤﻞ أﻣﺮ اﳌﺸﻌﺸﻌﻴﲔ و
اﲣﺬوﻫﺎ ﻗﺎﻋﺪة ﳍﻢ و أﻳﻀﺎ ﺗﻮﺟﻬﺖ ﳓﻮﻫﻢ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮﺑﻴﺔ ﻛﺜﲑة ﻓﺄﺻﺒﺤﺖ
ﺷﱴ .
اﳊﻮﻳﺰة ﻏﺎﺻﺔ ﺑﺎﻟﺴﻜﺎن ﻣﻦ ﻗﺒﺎﺋﻞ ّ
54
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻫﻲ ﺗﺼﻐﲑ "اﳊﻮزة" )ﻣﻮﻗﻊ ﳛﺘﺎزﻩ اﻟﺸﺨﺺ ﻟﻨﻔﺴﻪ( وﻫﻮ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﺎزﻩ
دﺑﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﻔﻴﻒ اﻷﺳﺪي ﰲ أﻳﺎم اﻟﻄﺎﺋﻊ ﷲ و ﻗﺪ اﲣﺬت ﻣﻨﻬﺎ دوﻟﺔ
اﳌﺸﻌﺸﻌﻴﲔ ﻋﺎﺻﻤﺔ ﳍﺎ ﻋﺎم 1441م .ﺑﻌﺪ دﺣﺮ اﳌﻐﻮل .
إن اﻟﺴﻴﺪ ﻣﺒﺎرك ﺑﻦ اﻟﺴﻴﺪ ﻋﺒﺪ اﳌﻄﻠﺐ اﳌﺸﻌﺸﻌﻲ ﺧﺎض ﻣﻌﺎرك ﻋﺪﻳﺪة
ﻣﻊ ﺣﺎﻛﻢ اﻟﺒﺼﺮة اﻟﻌﺜﻤﺎﱐ آﻏﺎ ﺣﺴﲔ ﺑﺎﺷﺎ و ﲤﻜﻦ اﻟﺴﻴﺪ ﻣﺒﺎرك أﺧﲑاً
ﻣﻦ دﺧﻮﳍﺎ و اﻟﺴﻴﻄﺮة ﻋﻠﻴﻬﺎ و ﺬا ﺻﺎرت ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﺒﺼﺮة ﺗﺎﺑﻌﺔ ﻟﻺﻣﺎرة
اﳌﺸﻌﺸﻌﻴﺔ ﰲ اﳊﻮﻳﺰة .
55
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺗﻌﺘﱪ ﻓﱰة ﺣﻜﻢ اﻷﻣﲑ ﻣﺒﺎرك اﻟﻌﺼﺮ اﻟﺬﻫﱯ ﻟﻺﻣﺎرة اﳌﺸﻌﺸﻌﻴﺔ إذ اﺳﺘﻄﺎع
ﻓﺮض ﺳﻴﻄﺮﺗﻪ ﻋﻠﻰ ﻛﺎﻣﻞ إﻗﻠﻴﻢ اﻷﻫﻮاز .
56
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
إن اﳌﺸﻌﺸﻌﻴﲔ ﺣﻜﻤﻮا اﻷﻫﻮاز ﻗﺮاﺑﺔ اﻟـﺨﻤﺴﺔ ﻗﺮون ،وﻛﺎﻧﺖ ﻓﱰة ﺣﻜﻢ
اﻟﺴﻠﻄﺎن ﳏﺴﻦ ﲟﺜﺎﺑﺔ اﻟﻌﺼﺮ اﻟﺬﻫﱯ ﳊﻜﻤﻬﻢ .
-25ﻣﺎذا ﮐﺎن ﻳﻄﻠﻖ ﻋﻠﯽ اﻷﻫﻮاز ﺧﻼل ﺣﮑﻢ اﳌﺸﻌﺸﻌﲔ ﺣﺘﯽ ﻋﺎم
1925؟
ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن
57
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
1697-1700م
39ﺳﻨﺔ
58
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
59
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
60
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻧﺎدر ﺷﺎﻩ
اﳌﻮﻻ ﻣﻄﻠﺐ
ﮐﻼ
61
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﺴﻴﺪ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﳌﻄﻠﺐ وﻛﺎن ﺟﻮاﺑﻪ :اذا ﮐﺎن اﻟﺸﺎﻩ ﻣﻠﮑﺎً ﻹﻳﺮان
ﻓﺄﻧﺎ ﻣﻠﻚ اﳊﻮﻳﺰة و ﻻ ﻗﻴﻤﻪ ﻟﻠﺸﺎﻩ ﻋﻨﺪي
62
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-53ﰲ اي ﻋﺎم زار اﻟﺮﺣﺎﻟﻪ ﺑﻴﺪر ﺗﺎﺳﺨﲑا اﻷﻫﻮاز و ذﮐﺮ ﺑﺎن اﻷﻫﻮاز
ﮐﺎﻧﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﺔ ﻋﻦ ﺳﻴﻄﺮة اﻟﻔﺮس واﻻﺗﺮاك وﻗﺪ دﺧﻠﺖ ﰲ ﲢﺎﻟﻒ ﻣﻊ دوﻟﺔ
اﻟﱪﺗﻐﺎل؟
63
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-55أي ﺷﺎﻋﺮ أﻫﻮازي ﻳُﻌﺪ ﰲ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﺷﻌﺮاء ﻗﺮن اﳊﺎدي ﻋﺸﺮ ﻟﻠﻬﺠﺮة
-اﻟﺴﺎﺑﻊ ﻋﺸﺮ ﻟﻠﻤﻴﻼد ؟
)) ﻣﻦ أﻋﻴﺎن ﮐﻌﺐ اﻟﺬﻳﻦ رﻓﻌﻮا ﺷﺄن اﻷدب و ﮐﺎﻧﺖ اﻟﺸﻌﺮاء و اﻷدﺑﺎء
ﺗﻘﺼﺪ ﳎﻠﺴﻪ ،و ﻳﻨﻌﻢ ﻋﻠﯽ ﻣﻦ ﻗﺼﺪﻩ ﻟﺴﺨﺎﺋﻪ و ﻣﺮوءﺗﻪ ،وﻟﻪ دار ﺿﻴﺎﻓﺔ
ﻓﻴﻬﺎ ﻣﮑﺘﺒﺔ واﺳﻌﺔ اﻟﻌﺪد ﻓﻴﻬﺎ ﻣﻦ ﻧﻔﺎﺋﺲ اﻟﮑﺘﺐ اﳌﺨﻄﻮﻃﺔ((
64
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
65
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
66
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-5اﻳﻦ ﮐﺎن ﻣﻮﻃﻦ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﻨﯽ ﮐﻌﺐ ﻗﺒﻞ رﺣﻠﺘﻬﻢ إﻟﯽ اﻟﺪورق؟ اﻟﺴﻮس و
ﻣﻦ ﰒ اﻟﻘﺒﺎن
-9اي ﺣﺎﮐﻢ ﻓﺎرﺳﻲ ﺷﻦ ﻏﺎرة ﻋﺴﮑﺮﻳﺔ ﻣﻮﺳﻌﺔ ﻋﻠﯽ اﻷﻣﲑ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ
ﺳﻠﻄﺎن ﻻﺟﺘﻴﺎح اﻷﻫﻮاز؟ وﰲ أي ﻋﺎم ؟
67
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-10ﻣﺎ ﮐﺎﻧﺖ ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻟﻐﺎرة اﻟﻌﺴﮑﺮﻳﺔ اﻟﱵ ﺷﻨﻬﺎ ﮐﺮﱘ ﺧﺎن زﻧﺪ ﻋﻠﯽ
اﻷﻫﻮاز ﻓﱰة ﺣﮑﻢ اﻷﻣﲑ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﻠﻄﺎن؟
68
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻋﻦ إﺳﺒﺎﻧﻴﺎ(؟
أﮐﺜﺮ ﻣﻦ 6أﺷﻬﺮ
ﰲ اﻟﻘﺒﺎن
69
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ک.م؟
ﻋﻨﺪﻣﺎ ﻫﺎﺟﺮ ﺑﻨﻮ ﮐﻌﺐ ﻣﻦ اﻟﻘﺒﺎن وﺻﻠﻮ ﳍﺬﻩ اﳌﻨﻄﻘﺔ ﻗﺎﻟﻮا ﻋﻨﻬﺎ ﻫﺬا ﻫﻮ
اﻟﻔﻼح
70
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
71
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻋﻤﺎن و اﻟﮑﻮﻳﺖ
72
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺑﻌﺪ اﳍﺰاﺋﻢ اﳌﺘﻜﺮرة اﻟﱵ أﳊﻘﻬﺎ ﺑﻨﻮ ﻛﻌﺐ ﺑﺎﻟﱪﻳﻄﺎﻧﻴﲔ ،ﻗﺎم اﻟﱪﻳﻄﺎﻧﻴﻮن
ﲝﺼﺎر ﺑﲏ ﻛﻌﺐ ﳌﺪة ﻋﺎﻣﲔ و ﻟﻜﻦ إﺳﺘﻄﺎع اﻟﻜﻌﺒﻴﻮن أن ﳜﺮﺟﻮا ﻣﻦ
اﳊﺼﺎر و أن ﺗﻌﻮد إﻣﺎر ﻢ ﻛﺎﻟﺴﺎﺑﻖ ﺗﻘﺎرع أﻋﺪاءﻫﺎ و ﺑﻘﻴﺖ ﺻﺎﻣﺪة
ﻟﺴﻨﲔ ﰲ وﺟﻪ اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻴﲔ و اﻟﱪﻳﻄﺎﻧﻴﲔ و اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﺰﻧﺪﻳﺔ.
73
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
وﻣﻦ أﻫﻢ ﻣﺸﺎرﻳﻌﻪ اﳌﻌﺮاﻧﻴﺔ ﺑﻨﺎء اﻟﺴﺪود و ﺣﻔﺮ اﻟﻘﻨﻮات ﻟﺮي اﳌﺰارع.
َ
ﻛﻤﺎ ﻗﺎم ﺑﺘﺸﻴﻴﺪ ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﻔﻼﺣﻴﺔ و ﻗﺮﻳﺔ اﻟﺴﻠﻤﺎﻧﺔ )ﻧﺴﺒﺔ ﻹﲰﻪ و ﻫﻲ ﻗﺮﻳﺔ
واﻗﻌﺔ ﺑﲔ ﻋﺒّﺎدان و دور ﺧﻮﻳﻦ(.
ﻛﺎن ﻟﻸﻣﲑ ﺳﻠﻤﺎن ﺟﻴﺶ ﻗﻮي ذو ﻫﻴﺒﺔ وﻗﺪرة ﻓﻘﺪ ﻛﺎن ﳝﻠﻚ أﺳﻄﻮﻻً
ﲝﺮﻳﺎً ﻣﻜﻮن ﻣﻦ 10ﺳﻔﻦ ﻛﱪى و 70ﻃﺮادة و ﻣﺪاﻓﻊ و ﺟﻴﺶ ﻣﻬﻴﺐ
ﻳﺸﻜﻞ ﻗﻮاﻣﻪ أﻛﺜﺮ ﻣﻦ 3000ﺟﻨﺪي
74
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-42ﻛﻴﻒ اﻧﺪﻟﻌﺖ ﻣﻌﺮﻛﺔ "أﺑﻮﻃﻮق" وﻣﺎذا ﻛﺎن دور ﻋﻠﻴﺎء ﺑﻨﺖ اﻷﻣﲑ
ﺳﻠﻤﺎن ﰲ ﺗﻠﻚ اﳌﻌﺮﻛﺔ؟
75
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﰲ ﺗﻠﻚ اﳌﻌﺮﻛﺔ ﻛﺎن زﻋﻴﻢ اﳉﻴﺶ اﻟﱪﻳﻄﺎﱐ اﳌﺴﱰ زﺑﻴﺪ ﻳﻀﻊ ﰲ رﻗﺒﺘﻪ ﻃﻮﻗﺎً
ذﻫﺒﻴﺎً ) ّﻗﻼدة( و ﺑﻌﺪ اﻧﺘﺼﺎر ﺑﲏ ﻛﻌﺐ ﻋﻠﻰ اﻟﱪﻳﻄﺎﻧﻴﲔ و ﻗﺘﻞ ﻗﺎد ﻢ و
ﻋﻠﻰ رأﺳﻬﻢ اﳌﺴﱰ زﺑﻴﺪ ﺻﺎﺣﺐ اﻟﻄﻮق اﻟﺬﻫﱯ ،ﻗﺎﻣﻮا ﺑﻘﻄﻊ رأﺳﻪ و
76
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
أﺧﺬوا اﻟﻄﻮق و ﻗ ّﺪﻣﻮﻩ ﻛﻐﻨﻴﻤﺔ ﺣﺮﺑﻴﺔ ﻟﻸﻣﲑ ﺳﻠﻤﺎن و ﻋﻠﻰ ﻫﺬا ﲰﻴّﺖ
ﻫﺬﻩ اﳌﻌﺮﻛﺔ ﲟﻌﺮﻛﺔ أﺑﻮ ﻃﻮق .
ﰲ ﻋﺎم 1765م .دﺧﻞ اﻷﻣﲑ ﻣﻬﻨّﺎ ﺑﻦ ﻧﺎﺻﺮ آل ﻣﺬﺧﻮر زﻋﻴﻢ ﻗﺒﻴﻠﺔ آل
ﻣﻄﺎرﻳﺶ ﰲ ﺣﺮب ﻣﻊ اﳍﻮﻟﻨﺪﻳﲔ و ﲟﺴﺎﻋﺪة ودﻋﻢ ﺣﻠﻴﻔﻪ اﻷﻣﲑ ﺳﻠﻤﺎن
ﺑﻦ ﺳﻠﻄﺎن اﻷﻫﻮازي ﲤﻜﻦ ﻣﻦ اﻻﻧﺘﺼﺎر ﻋﻠﻴﻬﻢ و ﻃﺮدﻫﻢ ﻣﻦ ﺟﺰﻳﺮة
ﺧﺮج)ﺧﺎرك( ﰲ ﲤﻮز ذﻟﻚ اﻟﻌﺎم ﺣﻴﺚ إﻗﺘﺤﻢ اﻷﻣﲑ وﻣﻬﻨّﺎ و رﻓﺎﻗﻪ ﻗﻠﻌﺔ
ﻣﻮﺳﻠﺴﺘﺎﻳﻦ .وﻛﺎﻧﺖ ﻫﺬﻩ اﳊﺮب ﻫﻲ ﺎﻳﺔ وﺟﻮد اﳍﻮﻟﻨﺪﻳﲔ ﰲ اﻟﺴﺎﺣﻞ
اﻟﺸﺮﻗﻲ ﻟﻠﺨﻠﻴﺞ .
77
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
78
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻫﻮ اﻣﺮ اﻟﺸﻴﺦ ﺑﻦ ﻏﻀﺒﺎن ) ﺷﻴﺦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﮐﻌﺐ( ،ﻟﺘﮑﻮن ﻣﺮﮐﺰاً ﺣﺮﺑﻴﺎً
ﻟﺼﺪ اﻻﺗﺮاك اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻴﲔ
79
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻋﺎم 1812ﻋﻠﯽ ﺑﻘﺎﻳﺎ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﮐﺎﻧﺖ ﻗﺎ ﺋﻤﺔ ﻫﻨﺎك ﻗﺒﻞ ﺳﺘﺔ ﻗﺮون ﺗﺴﻤﯽ
ﺧﺎراﮐﺲ
80
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻧﺸﺊ ﰲ زﻣﻦ ﺣﮑﻢ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ -اﻧﺸﺄﺗﻪ ﺑﺮﻳﻄﺎﻧﻴﺎ و اﳌﻔﺎوض ﮐﺎن اﻟﺴﲑ
ﺑﺮﺳﻲ ﮐﻮﮐﺲ
-56ﻣﻦ ﮐﺎن ﻣﻔﱵ ﻓﻠﺴﻄﲔ اﻟﺬي زار اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﰲ اﶈﻤﺮة؟ اﳊﺎج
اﻣﲔ اﳊﺴﻴﲏ اﻟﺬي أﻫﺪاﻩ اﻷﻣﲑ 9000روﺑﻴﺔ ﻟﱰﻣﻴﻢ اﳌﺴﺠﺪ اﻷﻗﺼﯽ
ﰲ ﺷﻂ اﻟﻌﺮب
1300ك م
81
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺮاﳌﻴﻨﺎو )اﳌﻴﻨﺎء(
ﺮ اﻟﺴﻮس
ﰲ ﻫﻮراﳊﻮﻳﺰة
82
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﰲ ﻫﻮر اﻟﻔﻼﺣﻴﺔ
ﻣﺪﻳﻨﺔ اﶈﻤﺮة
ﻋﺎم 1888م
16ﻋﺎﻣﺎ
ﻋﺎم 1897
83
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-73أي ﺣﺎﮐﻢ ﻓﺎرﺳﻲ ﻳﺬﮐﺮ ﰲ ﻣﺬﮐﺮاﺗﻪ ﺑﺄن اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﮐﺎن ﻣﺴﺘﻘﻼً
داﺧﻞ ﺣﺪودﻩ و ﻟﻴﺲ ﳊﮑﻮﻣﺔ ﻃﻬﺮان اي ﺳﻠﻄﺎن ﻋﻠﻴﻪ ؟
رﺿﺎ ﺷﺎﻩ
اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ
24ﻋﺎﻣﺎً
-77ﮐﻢ ﻗﻄﻌﺔ ﺳﻼح ارﺳﻞ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻟﻠﺸﻴﺦ ﺳﺎﱂ اﻟﺼﺒﺎح ﲟﺤﻨﺘﻪ
ﺿﺪ اﻻﺧﻮان ﻋﺎم1920م ؟
84
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
85
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-82ﻣﻦ ﻫﻢ اﻟﻌﻠﻤﺎء اﻟﺬﻳﻦ أرادت ﺑﺮﻳﻄﺎﻧﻴﺎ ﻧﻔﻴﻬﻢ اﻟﯽ اﳍﻨﺪ وﻟﮑﻦ ﺑﺴﺒﺐ
وﺳﺎﻃﺔ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺗﻌﻄﻞ اﻟﻘﺮار؟
-84ﰲ أي ﻋﺎم أرﺳﻞ ﺟﻴﻤﺲ اوﺗﺮام ﻗﺎﺋﺪ اﳊﻤﻠﺔ اﻟﱪﻳﻄﺎﻧﻴﺔ ﻃﻼﺋﻌﻪ اﻟﯽ
اﻷﻫﻮاز ﻟﻴﺘﻔﺎوض ﻣﻊ اﳊﺎج ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻣﺮداو ﺣﻮل اﳊﺼﻮل ﻋﻠﯽ اﻣﺘﻴﺎزات
ﻟﻠﻤﻼﺣﺔ ﰲ ﺮ ﮐﺎرون؟
ﻋﺎم 1856م
ﻋﺎم 1909م
-86ﮐﻢ ﺑﻠﻎ اﻧﺘﺎج اﳊﻘﻮل اﻟﻨﻔﻄﻴﺔ ﰲ ﻋﺒﺎدان ﺎﻳﺔ اﳊﺮب اﻟﻌﺎﳌﻴﺔ اﻷوﻟﯽ
؟
86
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
900ﻃﻦ ﺳﻨﻮﻳﺎً
-87ﰲ أي ﻋﺎم ﻓﺘﺤﺖ ﻗﻨﺼﻠﻴﺔ روﺳﻴﺔ ﰲ اﻷﻫﻮاز ﺑﻌﺪ إذن و ﻣﻮاﻓﻘﺔ ﻣﻦ
اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ؟
ﻋﺎم 1921م
-88ﰲ أي ﻋﺎم ﺗﻮﰲ اﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪ اﳊﻤﻴﺪ اﻟﻨﺎﺋﺐ و اﺑﻦ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ؟
ﻋﺎم 1939م
11ﻋﺎﻣﺎً
-90ﰲ أي ﻋﺎم اﺳﺘﺸﻬﺪ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺑﻮاﺳﻄﺔ ﺣﻘﻨﻪ ﺑﺈﺑﺮة ﺳﺎﻣﺔ ؟ ﻋﺎم
1936م
87
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-92ﮐﻢ ﺳﻨﺔ ﺑﻘﻲ ﺟﺜﻤﺎن اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻣﻮدﻋﺎً ﰲ ﻃﻬﺮان ﺣﺘﯽ ﲰﺢ
ﻟﻠﺪﻓﻦ؟ ﺑﺘﺴﻠﻴﻤﻪ
19ﺳﻨﺔ
ﻧﺼﺮ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ زﻋﻤﺎء اﻟﺜﻮرة و ﺣﺎل دون ﻗﻴﺎم اﻹﳒﻠﻴﺰ ﺑﻨﻔﻴﻬﻢ إﱃ اﳍﻨﺪ
و رﺣﺐ ﺑﻘﺪوﻣﻬﻢ إﱃ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن.
88
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-98ﻣﻦ أﺻﺒﺢ ﺣﺎﻛﻤﺎً ﻟﻸﻫﻮاز ﺑﻌﺪ وﻓﺎة اﻷﻣﲑ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻣﺮداو اﻟﮑﻌﱯ؟
اﺑﻨﻪ اﻷﻣﲑ ﻣﺰﻋﻞ
ﻋﺎم 1925ﻣﻴﻼدي
ﻋﺎم 1936ﻣﻴﻼدي
89
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
28ﻋﺎﻣﺎً
ﻓﻦ اﻟﺒﻨﺪ
اﻟﺸﻤﺎل اﻟﺸﺮﻗﻲ
ﺮ ﮐﺎرون
90
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻛﺘﺸﺎف اﻟﻨﻔﻂ
91
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-119ﻣﺘﯽ ﻏﺪت اﶈﻤﺮة ﻣﺮﮐﺰاً ﲡﺎرﻳﺎ ذات أﳘﻴﺔ ﮐﺒﲑة ﻫﺪد ﲡﺎرة
اﻟﺒﺼﺮة؟
92
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-124ﻣﺎ ﻫﯽ أول اﻷﻋﻤﺎل اﻟﱵ ﻗﺎم ﺎ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺑﻌﺪ ﺗﺴﻠﻢ اﳊﮑﻢ؟
93
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
رﲟﺎ ﺑﻌﺪ اﻻن ﺳﻴﻜﻮن اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ أﻗﻮی أﻣﲑ ﻋﺮف ﰲ اﳉﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ
وﺳﺎم ﺣﮑﻮﻣﺔ اﳍﻨﺪ اﻷﻋﻈﻢ اﻟﺬي ﻣﻨﺤﻪ ﻟﻪ ﺟﻮرج اﳋﺎﻣﺲ ﻋﺎم 1910
94
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
و أﻫﻢ اﻻﻟﻘﺎب اﻟﱵ ﻣﻨﺤﺖ ﻟﻪ ﻓﻬﯽ ﻟﻘﺐ ﺳﺮدار ارﻓﻊ اﻣﲑ ﻧﻮﻳﺎن و ﻣﻌﺰ
اﻟﺴﻠﻄﻨﺔ ﺳﺮدار اﻗﺪس) (K.C.S.Iو ) (K.C.I.Eﻣﻦ اﳊﮑﻮﻣﺔ
اﻟﱪﻳﻄﺎﻧﻴﺔ.
أﻗﺎم اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﰲ اﶈﻤﺮة ﳎﻠﺴﺎً ﺑﻠﺪﻳﺎً ﻳﻬﺘﻢ ﺑﻨﻈﺎﻓﺔ اﳌﺪﻳﻨﺔ و ﻗﺎم
ﺑﺈﻧﺎر ﺎ ﻟﻴﻼً و ﺑﲎ ﻓﻴﻬﺎ أﺳﻮاق ﺟﺪﻳﺪة ﻋﺮﻳﻀﺔ و ﺷﻖ اﻟﺸﻮارع ﻓﻴﻬﺎ و ﮐﺎن
ﻣﻦ أﺷﻬﺮﻫﺎ اﻟﺸﺎرع اﳋﺰﻋﻠﻲ.
95
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
أرﺳﻞ أوﻻدﻩ و ﺑﻌﻀﺎً ﻣﻦ ﺑﻨﺎﺗﻪ إﻟﯽ ﻣﺪرﺳﺔ اﻟﺒﺼﺮة و ﻓﺘﺢ اﻟﮑﺘﺎﺗﻴﺐ ﺣﺘﯽ
ﺑﻠﻎ ﻋﺪدﻫﺎ ﰲ اﶈﻤﺮة ﻋﺎم 1908ﻋﺸﺮة ﮐﺘﺎﺗﻴﺐ و ﺗﺄﺳﺴﺖ اﳌﺪرﺳﺔ
اﻟﮑﺎﺳﺒﻴﺔ ﻋﺎم 1911ﲟﻌﻮﻧﺔ ﻣﻦ اﻟﺸﻴﺦ ﮐﺎﺳﺐ و اﳌﺪرﺳﺔ اﳋﺰﻋﻠﻴﺔ و
اﳉﻌﻔﺮﻳﺔ.
96
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻋﲔ ﳎﻠﺴﺎً ﺑﻠﺪﻳﺎً ﻳﺸﺮف ﻋﻠﯽ ﻧﻈﺎﻓﺔ اﳌﺪن اﻟﺮﺋﻴﺴﻴﺔ و إﻫﺘﻢ ﺑﺎﳊﺠﺰ
اﻟﺼﺤﻲ )اﻟﮑﺮﻧﺘﻴﻨﺔ (ﻟﻠﻮﻗﺎﻳﺔ ﻣﻦ اﻷﻣﺮاض و اﻷوﺑﺌﺔ و ﮐﺎن ﻣﺴﺘﺸﻔﻰ واﺣﺪ
ﰲ اﻹﻣﺎرة.
ﻗﺎم ﺑﻌﺮض ﳉﻴﺸﻪ ﻋﻨﺪ ﳎﻲء اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺒﺎرك اﻟﺼﺒﺎح ﺷﻴﺦ اﻟﮑﻮﻳﺖ اﻟﯽ
اﶈﻤﺮة
97
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﮐﺎن اﻟﺸﻴﺦ ﺣﻨﻈﻞ اﺑﻦ أخ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻗﺎﺋﺪ اﳉﻴﺶ ﻳﺴﺎﻋﺪﻩ ﻗﺎدة
آﺧﺮون ﻣﻮزﻋﻮن ﰲ أﻃﺮاف اﻹﻣﺎرة.
98
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺣﻜﻢ ﺷﻴﺦ ﺟﺎﺑﺮ اﶈﻤﺮة أﻛﺜﺮ ﻣﻦ أرﺑﻌﲔ ﻋﺎﻣﺎً و ﺗﻮﰲ ﺣﻮاﱄ ﻋﺎم
١٨٨١م )١٢٩٨ﻫـ(.
99
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-143ﻣﻦ اﻟﺬي ﺗﻘﻠﺪ اﳊﻜﻢ ﺑﻌﺪ وﻓﺎة اﳊﺎج ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻣﺮداو و ﻛﻢ ﻋﺎم
ﻃﺎﻟﺖ ﺳﻠﻄﺘﻪ؟
-144ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻢ زﻣﺎم اﳊﻜﻢ ﰲ اﻷﻫﻮاز ﺑﻌﺪ اﻏﺘﻴﺎل اﻷﻣﲑ ﻣﺰﻋﻞ و ﻛﻢ
ﻋﺎﻣﺎً ﻛﺎن ﺣﻜﻤﻪ؟
ﺗﻘﻠﺪ اﳊﻜﻢ أﺧﻮﻩ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ و ﺣﻜﻢ ﺣﻜﻤﺎً ﻣﻘﺘﺪراً ﻣﻦ ﺣﺰﻳﺮان ﻋﺎم
١٨٩٧م )١٣١٥ﻫـ( ﺣﱵ ﻧﻴﺴﺎن ﻋﺎم ١٩٢٥م )١٣٤٢ﻫـ( ﻗﺮاﺑﺔ ﲦﺎﻧﻴﺔ و
ﻋﺸﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﺎً
ﺗﻌﻠﻢ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﻛﺎن ﻋﻤﺮﻩ ﲬﺲ ﺳﻨﻮات ﻋﻠﻰ ﻳﺪ اﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪ
اﻟﻜﺮﱘ اﳉﺰاﺋﺮي اﻟﻨﺤﻮ و اﻟﺼﺮف ،اﻟﺘﻼوة و ﺣﻔﻆ اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﱘ و ﻛﺬﻟﻚ
اﻷﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻨﺒﻮﻳﺔ و أﻧﺴﺎب اﻟﻘﺒﺎﺋﻞ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ )ﻋﻠﻢ اﻷﻧﺴﺎب(.أﻳﻀﺎً ﰲ
رﻳﻌﺎن ﺷﺒﺎﺑﻪ ﺗﺪرب ﻋﻠﻰ اﻟﻔﺮوﺳﻴﺔ و اﻟﺼﻴﺪ.
100
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
د( ﲤﺪد رﻗﻌﺔ اﳊﺮب ﻋﻠﯽ اﻷراﺿﻲ اﻷﻫﻮازﻳﺔ اﻟﱵ ﻛﺎﻧﺖ ﲢﺖ ﻧﻔﻮذ اﻷﻣﲑ
ﺧﺰﻋﻞ.
101
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
102
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
و اﻟﻘﺼﺮﻳﻦ اﻵﺧﺮﻳﻦ اﻟﻠﺬﻳﻦ ﻛﺎﻧﺎ ﺧﻠﻒ اﻷول ﻛﺎن اﺣﺪﳘﺎ ﻟﺴﻜﻦ اﺳﺮة
اﻷﻣﲑ و اﻟﻘﺼﺮ اﻟﺜﺎﱐ ﻫﻮ ﻹﺳﺘﻘﺒﺎل و اﺳﱰاﺣﺔ اﻟﻀﻴﻮف.
ﻛﺎن ﻳﻘﻊ ﻗﺼﺮ اﻟﻜﻤﺎﻟﻴﺔ ﻋﻠﯽ ﺳﺎﺣﻞ ﺷﻂ اﻟﻌﺮب و ﻋﻠﯽ ﻃﺮﻳﻖ ﻗﺼﺮ
اﻟﻔﻴﻠﻴﺔ و ﻛﺎن ﻳﺆﻣﻦ ﺿﻮء اﻟﻘﺼﺮ ﲟﻮﻟﺪات ﻛﻬﺮﺑﺎﺋﻴﺔ و اﻳﻀﺎً ﻛﺎن ﰲ اﻟﻘﺼﺮ
ﻣﺮوﺣﺎت ﺗﻌﻤﻞ ﻋﻠﻰ اﻟﻜﻬﺮﺑﺎء و ﮐﺎن اﻟﻄﺎﺑﻖ اﻟﺜﺎﱐ ﰲ اﻟﻘﺼﺮ ﳛﺘﻮي ﻋﻠﻰ
ﻣﻜﺘﺒﺔ ﻛﺒﲑﻩ ﺗﻀﻢ ﻛﺜﲑاً ﻣﻦ اﻟﻜﺘﺐ.
ﻛﺎن ﻳﺸﺮف ﻋﻠﯽ ا ﻤﻮﻋﺔ اﳌﻮﺳﻴﻘﻴﺔ أﺣﺪ أﺷﻬﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﻲ ﺳﻮرﻳﺔ و ﻣﺪﻳﻨﺔ
ﺣﻠﺐ ﺑﺈﺳﻢ ﺷﻴﺦ ﻋﻠﻰ اﻟﺪروﻳﺶ.
103
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻗﺪ ذﻛﺮ ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب ﺗﻮﻃﺌﺔ اﻟﺮﻳﺎض اﳋﺰﻋﻠﻴﺔ ﻋﺒﺪاﳌﺴﻴﺢ اﻹﻧﻄﺎﻛﻲ ،أن
اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ أﻣﺮ ﺑﻨﺎء ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺑﺈﺳﻢ اﳋﺰﻋﻠﻴﺔ إﻟﯽ ﺟﺎﻧﺐ اﶈﻤﺮة و ﻳﺒﺪو
أ ﺎ اﺻﺒﺤﺖ ﻓﻴﻤﺎ ﺑﻌﺪ ﺟﺰءاً ﻣﻦ ﻣﺪﻳﻨﺔ اﶈﻤﺮة.
ﻛﺎن اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻳﺘﺨﺬ ﺳﻴﺎﺳﺔ ﻧﺎﻋﻤﺔ و ﻣﺴﺎﳌﺔ ﻟﻠﻮﺻﻮل إﻟﯽ ﻏﺎﻳﺎﺗﻪ
-157ﻣﺎ اﺳﻢ اﳌﺪارس اﻟﱵ أﺳﺴﻬﺎ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ و ﺑﺄي ﻟﻐﺔ ﻛﺎن ﻳﺘﻢ
اﻟﺘﺪرﻳﺲ ﻓﻴﻬﺎ ؟
-158ﻣﺎﻫﻲ اﻷوﲰﺔ اﻟﱵ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻌﻠﻘﺔ ﻋﻠﻰ ﺑﺰة اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ اﻟﺮﲰﻴﺔ؟
ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺰﺗﻪ ﻣﺰﻳﻨﺔ ﺑﻜﻞ اﻷوﲰﺔ و ﺷﺎرات اﳌﻠﻮك ﻛﻮﺳﺎم ﻏﺮﻳﻐﻮرﻳﺲ ﻣﻦ
اﻟﺒﺎﺑﺎ ﺑﻨﺎدﻳﻜﻮس اﳋﺎﻣﺲ ﻋﺸﺮ و ﻟﻜﻦ ﻣﻦ ﺑﲔ ﻛﻞ ﻫﺬﻩ اﻷوﲰﺔ و
اﻟﺸﺎرات وﺳﺎﻣﺎن ﻟﻴﺲ ﺑﺈﺳﺘﻄﺎﻋﺔ ﻛﻞ ﺷﺨﺺ ﻣﺸﺎﻫﺪ ﻤﺎ اﻻ ﻣﻦ ﻛﺎﻧﺖ
ﻟﻪ ﻧﻈﺮة ﻓﻠﺴﻔﻴﺔ و ﻛﺬﻟﻚ ﻓﻄﺮة ﺷﺎﻋﺮﻳﺔ .ﻛﺎن ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺐ اﻹﻧﺴﺎﱐ
104
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻣﻦ اﺟﻞ ﺗﺜﺒﻴﺖ دﻋﺎﺋﻢ ﺳﻠﻄﺘﻪ ﻛﺎن ﻳﻜﺎﻓﺢ ﰲ ﻧﻔﺲ اﻟﻮﻗﺖ
ﻋﻠﯽ ﺛﻼﺛﺔ ﺟﺒﻬﺎت ؛ اوﻻً اﳉﺒﻬﺔ اﻟﺪاﺧﻠﻴﺔ اﻟﱵ ﺗﺘﻠﺨﺺ ﰲ اﻟﺴﻴﻄﺮة ﻋﻠﯽ
اﻟﻘﺒﺎﺋﻞ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ و ﺟﻌﻠﻬﻢ ﻣﻄﻴﻌﲔ ﳊﻜﻮﻣﺘﻪ و اواﻣﺮﻩ و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺟﺒﻬﺔ اﳊﻜﻮﻣﺔ
اﻟﻘﺎﺟﺎرﻳﺔ ﰲ ﻃﻬﺮان و ﺛﺎﻟﺜﺎً اﻟﺸﺨﺼﻴﺎت و اﺻﺤﺎب اﳌﻨﺎﺻﺐ اﳊﻜﻮﻣﻴﺔ
ﰲ ﺑﺮﻳﻄﺎﻧﻴﺎ.
105
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻛﺎن ﻧﻔﻮذ و ﻗﻮة اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ وﺻﻼ اﻟﯽ ﺣﺪ ﺣﻴﺚ ﻛﺎن ﺳﻜﺎن
ﺑﺮازﺟﺎن و اﺑﻮﺷﻬﺮ ﻳﺘﺼﺮﻓﻮن ﺣﺴﺐ ﻧﻈﺮ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﳌﻮاﺟﻬﺔ اﳊﻜﻮﻣﺔ
اﻟﻘﺎﺟﺎرﻳﺔ.
ﻋﻠﯽ أﺛﺮ ﻫﺬا اﻹﺟﺘﻤﺎع و ﻣﻦ ﺧﻼل ﺗﻘﺮﻳﺮ إﻟﯽ اﳌﻘﻴﻢ اﻟﺴﻴﺎﺳﻲ اﻟﱪﻳﻄﺎﱐ
أﻛﺪ ﻣﻜﺪوال إﻋﱰاف اﳊﻜﻮﻣﺔ اﻹﻳﺮاﻧﻴﺔ ﺑﺴﻴﺎدة اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ و ﻋﺪم
ﺗﺪﺧﻠﻬﺎ ﰲ ﺷﺆون ﺑﻼدﻩ.
106
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﮐﺎن اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ أذﮐﯽ ﺑﮑﺜﲑ ﻣﻦ أن ﻳﻘﺪم إﱃ أﺧﺬ ﻗﺮوض ﺗﻘﻠﻞ ﻣﻦ
ﻧﻔﻮذﻩ و ﺳﻠﻄﺘﻪ ﻋﻠﯽ ﲨﺮك اﶈﻤﺮة .و ﻗﺒﻮل ﻫﺬا اﻟﻘﺮض ﮐﺎن ﰲ ﺎﻳﺔ
اﳌﻄﺎف ﻳﺴﻠﻢ ادارة ﲨﺮك اﶈﻤﺮة ﻟﻠﺒﻨﻚ اﻟﺸﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ)اﳌﺼﺮف اﳌﻠﮑﻲ(.
107
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-168ﻣﺎذا ﻗﺎل اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﳌﻴﺪ ﰲ ﺎﻳﺔ اﳌﻔﺎوﺿﺎت ﻋﻨﺪﻣﺎ رأی أن
اﻟﱪﻳﻄﺎﻧﻴﲔ ﻻ ﻳﺴﺘﻄﻴﻌﻮن أو ﺑﺎﻷﺣﺮی ﻻ ﻳﺮﻳﺪون ﻣﻌﺎرﺿﺔ اﳊﻜﻮﻣﺔ اﻹﻳﺮاﻧﻴﺔ
ﰲ ﻗﻀﻴﺔ اﳉﻤﺎرك؟
رداً ﻋﻠﯽ ﺳﻔﺮ ﳏﺘﺸﻢ اﻟﻮزراء ﺑﺴﻔﻴﻨﺔ ﺣﺮﺑﻴﺔ ،ﻗﺎم اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺑﺘﺴﻠﻴﺢ
اﻟﻘﺒﺎﺋﻞ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻟﻜﻲ ﺗﺘﺼﺪى ﻟﻪ و ﳝﻨﻊ ﻧﺰوﻟﻪ إﻟﯽ اﻟﺴﺎﺣﻞ ﰲ اﶈﻤﺮة و
108
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
109
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺷﻜﻞ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺟﻴﺸﺎً ﻛﺒﲑاً و أوﻛﻞ ﻗﻴﺎدة ﻫﺬا اﳉﻴﺶ ﻻﺑﻦ أﺧﻴﻪ
اﻟﺸﻴﺦ ﺣﻨﻈﻞ و ﰲ ﻣﻌﺮﻛﺔ داﻣﺖ 6ﺳﺎﻋﺎت اﻧﺘﺼﺮ ﺟﻴﺶ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ
ﻋﻠﻰ اﻟﺒﺨﺘﻴﺎرﻳﲔ و ﺑﻌﺪ ﻫﺬﻩ اﳍﺰﳝﺔ اﻟﱵ ﺗﻠﻘﺎﻫﺎ اﻟﺒﺨﺘﻴﺎرﻳﻮن ،ﺗﻮﺳﻂ
110
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻫﺎورث اﻟﻘﻨﺼﻞ اﻟﱪﻳﻄﺎﱐ ﰲ اﶈﻤﺮة و ﻋﻠﯽ أﺛﺮ ﻫﺬﻩ اﻟﻮﺳﺎﻃﺔ ﺳﺎد ﺑﻴﻨﻬﻢ
اﻟﺴﻼم.
اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ.
اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ.
111
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-180ﻣﺎ ﻫﻮ اﳌﺒﻠﻎ اﳌﺎﱄ اﻟﺬي اﺳﺘﻠﻤﻪ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺑﻌﺪ ﺗﻮﻗﻴﻊ اﻟﻌﻘﺪ
ﻣﻦ أرﻧﻮﻟﺪ وﻳﻠﺴﻮن ﻟﻠﺤﺼﻮل ﻋﻠﻰ ﺣﻖ ﻣﺮور اﻷﻧﺎﺑﻴﺐ ﻣﻦ أراﺿﻴﻪ؟ ﳌﺪة
ﻋﺸﺮ ﺳﻨﻮات دﻓﻊ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﺎﱄ ﻗﺪرﻩ 6500ﺟﻨﻴﻪ ﻟﻠﺤﺎج رﺋﻴﺲ اﻟﺘﺠﺎر
112
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
113
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
114
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻣﻦ اﺟﻞ اﺛﺎرة ﺣﻔﻴﻈﺔ اﻻﳒﻠﻴﺰ و ﻛﺴﺐ اﻹﻣﺘﻴﺎزات ﻣﻨﻬﻢ ،رﻓﻊ ﻗﻀﻴﺔ
اﻟﺘﻔﺎوض و أﺧﺬ اﻟﻘﺮض ﻣﻦ اﻟﺮوس.
115
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
116
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
117
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻋﺒﺎدان ﺑﻠﺪة ﻗﺪﳝﺔ ﺗﺼﻞ ﻗﺪﻣﺘﻬﺎ اﻟﯽ ﻗﺒﻞ اﻻﺳﻼم و رﲟﺎ ﺗﻘﺎرن ﺗﻘﺎرن
ﻗﺪﻣﺘﻬﺎ ﻇﻬﻮر دﻳﻦ اﳌﺴﻴﺢ أي ﻗﺒﻞ 1800ﺳﻨﺔ.
118
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻟﺬﻟﻚ ﻛﺎن ﳝﻠﻚ أﻣﺮاء اﶈﻤﺮة ﻗﺴﻤﺎً ﻣﻦ ﳔﻴﻞ اﻟﺒﺼﺮة وﳍﻢ ﰲ ﻧﻔﺲ اﳌﺪﻳﻨﺔ
ﻣﺒﺎن ازدادت ﻋﻠﻰ ﻋﻬﺪ ﲰﻮ اﻷﻣﲑﻫﺎ ) اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻗﺼﻮر و ٍ
اﻟﻜﻌﱯ( و ﻛﺎﻧﺖ ﺗﻘﺪر أﻣﻼك ﲰﻮﻩ ﰲ اﻟﺒﺼﺮة ﺑﻨﺤﻮ ﻣﻠﻴﻮن ﻟﲑة .
ﰲ أواﺧﺮ ﺳﻨﺔ 1910م ﻏﺰت ﻗﺒﺎﺋﻞ اﻟﻠﺮ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﺗﺴﱰ ،إﺣﺪى ﻣﺪن
ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﻟﺸﻤﺎﻟﻴﺔ و ﻟﻜﻦ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ اﺳﺘﻄﺎع أن ﻳﺼﺪﻫﻢ ﻋﻨﻬﺎ و
اﺿﻄﺮﻫﻢ إﱃ اﻻﻧﺴﺤﺎب.
-201ﻣﺎذا ﻛﺎن اﻟﺪاﻓﻊ ﻣﻦ وراء زﻳﺎرة ﻣﻔﱵ ﻓﻠﺴﻄﲔ ﻟﻸﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺑﻦ
ﺟﺎﺑﺮ ؟
زار ﻣﻔﱵ ﻓﻠﺴﻄﲔ اﳊﺎج أﻣﲔ اﳊﺴﻴﲏ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ رﲪﻪ اﷲ ﰲ
اﶈﻤﺮة ﺪف اﳊﺼﻮل ﻋﻠﻰ ﻣﺴﺎﻋﺪة ﻣﺎﻟﻴﺔ ﻟﱰﻣﻴﻢ اﳌﺴﺠﺪ اﻷﻗﺼﻰ و ﻗﺪ
وﻫﺐ ﻟﻪ اﻷﻣﲑ ﻣﺒﻠﻐﺎً ﻣﻘﺪارﻩ ﺗﺴﻌﺔ آﻻف روﺑﻴﺔ .
ﻂ اﻟﻌﺮب؟
-202ﻣﺎذا ﻛﺎﻧﺖ ﺗﻔﻌﻞ اﻟﺴﻔﻦ ﻋﻨﺪ ﻣﺮورﻫﺎ ﻣﻦ ﺷ ّ
119
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-203ﻣﺎذا ﻛﺎﻧﺖ وﺻﻴﺔ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻟﻠﺸﻴﺦ ﺳﺎﱂ اﻟﺼﺒﺎح ﻋﻨﺪ ﺣﺮﺑﻪ
ﻣﻊ ﻓﻴﺼﻞ اﻟﺪوﻳﺶ؟
ﰲ ﻋﺎم 1909م .ﺗﻮﺻﻞ اﻟﻮﻓﺪ اﻟﱪﻳﻄﺎﱐ ﺑﺮﺋﺎﺳﺔ اﻟﺴﲑ ﺑﺮﺳﻲ ﻛﻮﻛﺲ إﱃ
اﺗّﻔﺎق ﻣﻊ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻣﻦ أﺟﻞ إﻧﺸﺎء ﻣﻌﻤﻞ ﺗﻜﺮﻳﺮ ﻧﻔﻂ ﰲ ﻋﺒّﺎدان
ﺣﻴﺚ ﻛﺎن ﻳﻌﺘﱪ أول ﻣﻌﻤﻞ ﻟﺘﻜﺮﻳﺮ اﻟﻨﻔﻂ ﰲ اﻟﺸﺮق اﻷوﺳﻂ ،وﻗﺪ اﺳﺘﻤﺮ
ﺣﱴ ﻋﺎم 1925م .
اﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﺑﲔ ﺑﺮﻳﻄﺎﻧﻴﺎ و اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ّ
120
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻛﺎﻧﺖ ﺗﺪرس ﺑﺎﻟﻠﻐﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ .و ﻛﺎن اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻳﻄﻤﺢ إﱃ ﺗﺄﺳﻴﺲ
ﻣﺪارس ﻋﻠﻴﺎ ﻓﺒﺎدر ﺑﺈﻧﺸﺎء داﺋﺮة ﻟﻠﱰﺑﻴﺔ و اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ .ﻳﺬﻛﺮ ان ﺑﻌﺪ أﺳﺮ اﻷﻣﲑ
ﺧﺰﻋﻞ ﺗﻐﲑ اﺳﻢ اﳌﺪرﺳﺔ اﳋﺰﻋﻠﻴﺔ إﱃ ﻣﺪرﺳﺔ "ﺳﺒﺎﻩ" .
121
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﶈﻤﺮة ؟
-208ﻣﻦ اﻟﺬي َﺷـﻴّﺪ ﻣﺪﻳﻨﺔ ّ
122
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺗﻘﻊ ﻋﺒّﺎدان ﻋﻠﻰ ﺷﻂ اﻟﻌﺮب ﺟﻨﻮﰊ اﶈﻤﺮة ﲝﻮاﱄ 18ﻛﻢ .ﰲ ﺟﺰﻳﺮة
ﲢﻴﻂ ﺎ اﳌﻴﺎﻩ ﻣﻦ ﲨﻴﻊ ﺟﻬﺎ ﺎُ .ﲰّـﻴﺖ ﻋﺒّﺎدان ﻧﺴﺒﺔ إﱃ اﻟﻌﺒّﺎد ﺑﻦ
اﳊﺼﲔ اﻟﺬي ﻛﺎن ّأول ﻣﻦ راﺑﻂ ﻓﻴﻬﺎّ .أﻣﺎ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎ إﱃ اﻟﻌﺒّﺎد ﺑﺈﺿﺎﻓﺔ
اﻷﻟﻒ و اﻟﻨﻮن و ﻟﻴﺲ ﻳﺎء اﻟﻨﺴﺒﺔ ﻓﺴﺒﺒﻬﺎ ﳍﺠﺔ ﻋﺮﺑﻴﺔ ﺟﻨﻮﺑﻴﺔ
ﺑﻌﺪ اﺣﺘﻼل ﺑﻐﺪاد و ﺳﻘﻮط اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﻌﺒّﺎﺳﻴﺔ ﻋﻠﻰ ﻳﺪ اﳌﻐﻮل و اﻳﻀﺎً ﺑﻌﺪ
دﺣﺮ اﳌﻐﻮل ﻋﻠﻰ ﻳﺪ اﻟﻌﺮب و اﳌﺴﻠﻤﲔ أﻧﺸﺄت ﰲ اﻷﻫﻮاز ﻋﺪة إﻣﺎرات و
دوﻳﻼت ﻓﻔﻲ اﳊﻮﻳﺰة ﺗﺄﺳﺴﺖ إﻣﺎرة اﳌﺸﻌﺸﻌﻴﲔ و ﺗﺸ ّﻜﻠﺖ ﰲ ﴰﺎل
اﻷﻫﻮاز إﻣﺎرة ﺑﲏ أﺳﺪ و إﲣﺬت ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻷﻫﻮاز اﳊﺎﻟﻴﺔ ﻋﺎﺻﻤﺔ ﳍﺎ .
123
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﻌﺒّﺎﺳﻴﺔ إﻣﺎرة "ﻟﻨﺠﺔ" اﻟﱵ أﺳﺴﻬﺎ اﻟﻘﻮاﺳﻢ و ﲤﻴﻢ و ﺑﻨﻮ ﺧﺎﻟﺪ .و ﰲ ﻓﱰة
ﻻﺣﻘﺔ ﻣﻊ ﺑﺪاﻳﺔ اﻟﻘﺮن اﻟﺘﺎﺳﻊ ﻋﺸﺮ ﺳﺎدت إﻣﺎرات "آل ﻋﻠﻲ" و
"اﳌﻨﺎﺻﲑ" و "اﳌﺮازﻳﻖ" ﺑﺎﻹﺿﺎﻓﺔ.
ﰲ ﺳﻨﺔ 1852م .ز َار اﻟﻀﺎﺑﻂ اﻟﱪﻳﻄﺎﱐ "ﻛﺎﺑﱳ ﻫﻨﺖ" ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻷﻫﻮاز
وﻛﺘﺐ ﻋﻨﻬﺎ:
اﶈﻤﺮة.
ُﺳ ّـﻤﻴﺖ ﺑـ"اﻟﺪورق" و ﻫﻲ ﻣﺮﻛﺰ أﻣﺮاء ﺑﲏ ﻛﻌﺐ ﻗﺒﻞ ﺑﻨﺎء ﻣﺪﻳﻨﺔ ّ
124
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺟﺎء ذﻛﺮ ﻫﺬﻩ اﳌﺪﻳﻨﺔ ﰲ اﳌﺼﺎدر اﻟﻴﻮﻧﺎﻧﻴﺔ ﰲ ﻋﻬﺪ إﺳﻜﻨﺪر اﳌﻘﺪوﱐ ﺑﺈﺳﻢ
"ﻛﺎروﻛﺴﺎ" و "ﺧﺎروﻛﺴﺎ" و "ﺧﺎراﻛﺲ " و ﺗﺬﻛﺮ اﳌﺼﺎدر اﻟﻴﻮﻧﺎﻧﻴﺔ أ ﺎ
ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻴﻨﺎء ﻋﻈﻴﻤﺔ و ﺳﻔﻨﻬﺎ ﺗﺮﺣﻞ ﺣﱴ اﳍﻨﺪ
واﻟﺼﲔ و إﱃ ﻣﺼﺮ واﻓﺮﻳﻘﻴﺎ ،و ﻛﺎن ﻣﻨﻴﺦ اﶈﻤﺮة ﻳﻌﺘﱪ ﻣﻦ أﻫﻢ اﳌﺮاﻛﺰ
اﻟﺘﺠﺎرﻳﺔ ﰲ ﻋﻬﺪ ﻣﻴﺴﺎن ﺣﱴ اﻹﺳﻼم ﺣﲔ ﻛﺎﻧﺖ ﺗﻨﻮخ ﰲ ﻫﺬا اﳌﻜﺎن
اﻷﺑﺎﻋﺮ و اﳉﻤﺎل و ﺗﻨﺰل اﻟﺒﻀﺎﺋﻊ ﻣﻨﻬﺎ ﰒ ُﲢﻤﻞ إﱃ
125
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﶈﻤﺮة .اﻟﻘﺼﺮ
ﻳﻘﻊ ﻗﺼﺮ اﻟﻔﻴﻠﻴﺔ ﻋﻠﻰ ﺿﻔﺎف ﺷﻂ اﻟﻌﺮب ﰲ ﻣﺪﻳﻨﺔ ّ
اﻟﺬي ﻛﺎن ﻳُﻌﺪ ﻣﻦ أﻫﻢ اﳌﺮاﻛﺰ اﳊﻜﻮﻣﻴﺔ ﰲ زﻣﺎﻧﻪ وﻫﻮ ﻛﺎن ﲟﺜﺎﺑﺔ اﻟﻘﺼﺮ
126
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﳊﻜﻮﻣﻲ ﻟﻸﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ اﻟﻜﻌﱯ إﻧﻪ ﻳﻌﺘﱪ ﻣﻦ أﲨﻞ ﻗﺼﻮر اﳋﻠﻴﺞ و اﻟﻌﺎﱂ
اﻟﻌﺮﰊ و ﺷﺮق اﻷوﺳﻂ ﻗﺪ ﺑُﲏ ﻋﻠﻰ اﻟﻄﺮاز اﻟﻌﺮﰊ اﻹﺳﻼﻣﻲ و ﻳﺘﺸﺎﺑﻪ
ﻫﺬا اﻟﻘﺼﺮ ﻣﻊ ﺑﺎﻗﻲ اﻟﻘﺼﻮر اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﰲ اﻷﻫﻮاز ﻛﻘﺼﺮ اﳊﻤﻴﺪﻳﺔ و ﺗﺴﱰ
و. ...
127
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
128
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-223ﻣﺎ ﻫﻲ اﻟﻘﺒﺎﺋﻞ اﻟﱵ ﻗﺎم اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺑﺮﺣﻼت اﻟﻴﻬﺎ ﻟﻠﺘﺸﺎور ﻣﻊ
زﻋﻤﺎﺋﻬﺎ ﺑﻌﺪ ﺪﻳﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ؟
129
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
130
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻧﺴﺒﺔ اﱃ اﻟﺸﻴﺦ ﻧﺎﺻﺮ ﺑﻦ ﳏﻤﺪ اﻟﻜﻌﱯ ﻛﻤﺎ أن ﻫﺬا اﻹﺳﻢ اﻟﻌﺮﰊ ﻣﻮﺟﻮد
ﰲ اﻟﻌﺮاق و ﻓﻠﺴﻄﲔ.ﻟﻠﻌﻠﻢ ﺗﻮﺟﺪ ﻗﺮى ﺗﺴﻤﻰ اﻟﺒﺼﺮة و اﻟﱪﻳﻘﺔ و ﺑﲑوت
و اﳊﻤﻴﺪﻳﺔ ﻣﺸﱰﻛﺔ ﰲ اﻷﻫﻮاز و اﻟﻌﺎﱂ اﻟﻌﺮﰊ.
131
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﺰم اﻟﺸﺮﮐﺔ ﺑﺈﺳﺘﺨﺪام اﻟﻌﻤﺎل اﻟﻌﺮب ﻓﻘﻂ ،ذﻟﻚ أن اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ رﻓﺾ
ﺑﺼﻮرة ﻗﻄﻌﻴﺔ ﺗﻮﻇﻴﻒ اﻹﻳﺮاﻧﻴﲔ ،ﺣﺘﯽ أﻧﻪ أوﺻﯽ ﰲ ﺣﺎﻟﺔ اﺣﺘﻴﺎج اﻟﺸﺮﮐﺔ
إﻟﯽ ﻋﻤﺎل ﻓﻌﻠﻴﻬﺎ أن ﺗﺴﺘﺨﺪم ﻋﺮﺑﺎً ﻣﻦ اﻟﺒﺼﺮة
132
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
133
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻋﻘﺪ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻣﻊ اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺒﺎرك اﻟﺼﺒﺎح و اﻟﺴﻴﺪ ﻃﺎﻟﺐ اﻟﻨﻘﻴﺐ ﻣﺆﲤﺮاً
ﰲ ﻗﺼﺮﻩ ﺑﺎﻟﻔﻴﻠﻴﺔ و ذﻟﻚ ﰲ أواﺋﻞ اذار 1909م ﺗﻘﺮر ﻓﻴﻪ اﻟﻮﻗﻮف ﺑﻮﺟﻪ
اﻷﺗﺮاك.
134
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
و ﺗﺒﻨﺖ ﻫﺬا اﳌﻮﻗﻒ اﳉﻤﻌﻴﺔ اﻻﺻﻼﺣﻴﺔ ﰲ اﻟﺒﺼﺮة اﻟﱵ دﻋﺖ إﻟﯽ ﻋﻘﺪ
اﺟﺘﻤﺎع ﰲ اﶈﻤﺮة.
ﻗﺪ ﺗﻀﻤﻨﺖ اﻋﱰاف اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻴﻪ ﺑﺘﻨﻈﻴﻢ اﻟﻮراﺛﺔ ﰲ إﻣﺎرة اﶈﻤﺮة ﻣﻊ
اﻻﻋﱰاف ﺑﺎﺳﺘﻘﻼﳍﺎ اﻟﺬاﰐ و ذﻟﻚ ﲟﻤﺎرﺳﺔ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻟﮑﺎﻓﺔ ﺣﻘﻮﻗﻪ.
ﮐﺎن ﻟﻠﻤﻮاﻓﻘﺔ اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻴﺔ أﺛﺮﻫﺎ اﻟﮑﺒﲑ ﰲ ﻧﻔﺲ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ اﻟﺬي ﻗﺎم
ﺧﻼل ﻋﺎم 1914ﺑﺎﻟﺘﱪع ﻟﻠﺪوﻟﺔ اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻴﺔ ﺑﺈﻋﺎﻧﺔ ﻧﻘﺪﻳﺔ ﺗﺒﻠﻎ ﻗﻴﻤﺘﻬﺎ
300ﻟﲑة ﻋﺜﻤﺎﻧﻴﺔ ﻟﻸﺳﻄﻮل اﻟﻌﺜﻤﺎﱐ اﻟﺬي أﺻﺎﺑﻪ اﳊﺮﻳﻖ.
135
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻛﺎن ﻟﻪ ﺻﺪى ﻋﻤﻴﻖ ﰲ اﻟﻌﺮاق ﻓﺒﻌﺪ أﻗﻞ ﻣﻦ ﻋﺎم و ﻋﻨﺪﻣﺎ ﺑﺪأ اﻟﱰﺷﺢ
ﻟﻌﺮش اﻟﻌﺮاق ﻃﻠﺐ ﻣﻨﻪ اﻟﺸﻴﺨﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﱘ اﳉﺰاﺋﺮي و ﻋﻠﻲ ﻛﺎﺷﻒ
اﻟﻐﻄﺎء ﺗﺮﺷﻴﺢ ﻧﻔﺴﻪ.
136
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﱂ ﺗﻌﺪ ﺑﺮﻳﻄﺎﻧﻴﺎ ﲝﺎﺟﺔ ﻟﻮﺟﻮد اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﺑﻘﺪر ﻣﺎﻫﻲ ﲝﺎﺟﺔ ﻟﻠﺘﻘﺮب إﻟﯽ
رﺿﺎ ﺧﺎن اﻟﺬي زاد ﺗﻘﺮﺑﻪ ﻣﻦ اﻟﺮوس.
137
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻳﺮان أﻋﻠﻨﺖ وﻗﻮﻓﻬﺎ ﻋﻠﯽ اﳊﻴﺎد ﺑﻴﻨﻤﺎ وﻗﻒ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻣﺴﺎﻧﺪاً ﻟﱪﻳﻄﺎﻧﻴﺎ
ﺿﺪ اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻴﺔ.
138
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
-257ﻣﺎ ﮐﺎن رد اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﻃﻠﺐ ﻣﻨﻪ ﺑﻌﺾ روﺳﺎء اﻟﻌﺸﺎﺋﺮ
اﻟﻌﺮﺑﻴﺔاﺳﺘﻐﻼل ﻓﺮﺻﺔ وﺟﻮد رﺿﺎﺧﺎن ﰲ اﻷﻫﻮاز و ﻗﺘﻠﻪ؟
139
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺑﺪاﻳﺔ أرﺳﻞ اﻟﻨﺎﺋﻴﲏ ﺑﺮﻗﻴﺔ ﻨﺌﺔ ﻟﺘﻮﱄ رﺿﺎﺷﺎﻩ ﻣﻨﺼﺐ اﻟﺮﺋﺎﺳﺔ و أﺻﺪر
آﺧﺮون ﺑﻴﺎﻧﺎ ﻧﺎﺷﺪوا ﻓﻴﻪ اﳌﺴﻠﻤﲔ اﻟﻮﻗﻮف ﺿﺪ اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ و وﺻﻔﻮﻩ
ﺑﺎﳌﺨﺘﻞ ﻋﻘﻠﻴﺎ و ا ﻨﻮن و ﺻﺮﺣﻮا ﺑﺄن إﻃﺎﻋﺔ رﺿﺎﺷﺎﻩ واﺟﺐ ﺷﺮﻋﻲ.
140
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻟﺮﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﺟﺎء ﰲ ﻧﺺ اﻟﺒﻴﺎن:ﻻ ﳜﻔﻰ ﻋﻠﻰ ﻛﺎﻓﺔ اﳌﺴﻠﻤﲔ أﻧﻪ ﻛﻞ ﻣﻦ
ﻳﻌﺎرض ﺣﻜﻢ رﺿﺎﺷﺎﻩ ﻣﺜﻠﻪ ﻛﻤﺜﻞ اﻟﺬي ﺧﺎﻟﻒ رﺳﻮل اﷲ)ص( ﰲ ﻳﻮم
ﺑﺪر و ﺣﻨﲔ.و ﻫﺆﻻء ﻛﺎﻟﺬﻳﻦ ذﻛﺮﻫﻢ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ ﰲ اﻟﻘﺮآن
اﻟﻜﺮﱘ:ﻳﺮﻳﺪون ﻟﻴﻄﻔﺌﻮا ﻧﻮر اﷲ ﺑﺄﻓﻮاﻫﻬﻢ و اﷲ ﻣﺘﻢ ﻧﻮرﻩ و ﻟﻮ ﻛﺮﻩ
اﻟﻜﺎﻓﺮون.ﻓﺠﺰاء اﳌﺸﺮﻛﲔ اﻟﻘﺘﻞ ﰲ ﻫﺬﻩ اﻟﺪﻧﻴﺎ و اﻟﻌﺬاب اﻷﻟﻴﻢ ﰲ
اﻵﺧﺮة.ﻓﻤﻦ ﳜﺎﻟﻒ رﺿﺎﺷﺎﻩ ﻫﻮ ﻣﻦ اﻟﻜﻔﺎر اﻟﺬﻳﻦ ﳛﺎرﺑﻮن دﻳﻦ اﷲ
ﻓﻴﺠﺐ ﺗﻜﻔﲑﻫﻢ وﻓﻖ اﻷﺣﻜﺎم اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ و اﻷدﻟﺔ اﻟﻘﺮآﻧﻴﺔ.
ﻫﻮ ﺗﺮﺣﻴﻞ اﻟﻌﺸﺎﺋﺮ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﰲ اﻷﻫﻮاز إﻟﯽ ﻣﺪن ﺑﻌﻴﺪة ﰲ ﳏﺎوﻟﺔ ﻣﻨﻪ
ﻟﻄﻤﺲ اﳍﻮﻳﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﳍﺬا اﻹﻗﻠﻴﻢ.
-264ﻣﺎﻫﻲ اﻷﺳﺒﺎب اﻟﺘﯽ أدت ﻟﻮﺻﻮل رﺿﺎ ﺷﺎﻩ اﻟﯽ ﺳﺪة اﳊﮑﻢ؟
اﻟﺘﺪﺧﻞ و اﻟﺪﻋﻢ اﳌﺒﺎﺷﺮ ﻣﻦ ﺑﺮﻳﻄﺎﻧﻴﺎ
141
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
142
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
دﻓﻦ ﰲ ﻃﻬﺮان ﻣﺪة ﺳﺘﺔ ﻋﺸﺮ ﻋﺎﻣﺎً ﺣﺘﯽ ﲰﺤﺖ اﳊﮑﻮﻣﺔ اﻻﻳﺮاﻧﻴﺔ ﺑﻨﻘﻞ
ﺟﺜﻤﺎﻧﻪ ﻋﺎم 1955إﻟﯽ اﻟﻌﺮاق ﺣﻴﺚ دﻓﻦ ﻣﻊ وﻟﺪﻩ اﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪ اﳊﻤﻴﺪ
ﰲ ﻣﻘﱪة اﻷﺳﺮة ﰲ اﻟﻨﺠﻒ.
-273ﻣﺎذا اﻃﻠﻖ ﻋﻠﯽ ﻣﺪﻳﻨﺔ اﳋﻠﻔﻴﺔ ﺑﻌﺪ اﺟﺘﻴﺎح اﻷﻫﻮاز ﻋﺎم 1925؟
راﻣﺸﲑ
-274ﳌﺎذا رﺿﺎ ﺧﺎن دﺑﺮ ﻃﺮﻗﺎً ﺳﻴﺎﺳﻴﺔ ﳐﺘﻠﻔﺔ ﻛﺜﲑة ﻟﻠﺘﻌﺎﻣﻞ ﻣﻊ اﻷﻣﲑ
ﺧﺰﻋﻞ ؟
143
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺑﺴﺒﺐ ﻗﻮة اﻷﻣﲑ و ﻣﻜﺎﻧﺘﻪ و اﻳﻀﺎً ﺑﺴﺒﺐ اﳌﻮﻗﻊ اﳉﻐﺮاﰲ ﻟﻠﻤﻨﻄﻘﺔ اﻟﱵ
ﻳﺴﻴﻄﺮ ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻷﻣﲑ ،و ﲢﺎﻟﻔﻪ ﻣﻊ اﻟﻘﺒﺎﺋﻞ اﻟﱵ ﺗﺴﻜﻦ وراء اﳉﺒﺎل و
ﻋﺸﺎﻳﺮ اﻟﺒﺨﺘﻴﺎرﻳﺔ و اﻟﻘﺸﻘﺎﺋﻴﺔ.
144
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
145
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﰲ ﺑﺮﻗﻴﺔ ﲢﺬﻳﺮﻳﺔ إﻟﯽ ﺑﻴﻞ اﻟﻘﻨﺼﻞ اﻟﱪﻳﻄﺎﱐ ذﮐﺮ أﻧﻪ ﻣﻬﻤﺎ ﮐﻠﻒ اﻷﻣﺮ و
ﺑﺄي ﲦﻦ ﻻﺑﺪ ﻟﻪ اﻟﺪﻓﺎع ﻋﻦ ﺣﻘﻮﻗﻪ و أﻧﻪ ﻟﻴﺲ ﺑﺎﺳﺘﻄﺎﻋﺘﻪ ﻣﻨﻊ اﻓﺮاد
ﳎﺘﻤﻌﻪ اﻟﺬﻳﻦ ﺗﻌﺮﺿﻮا ﻟﻠﺨﻴﺎﻧﺔ ﰲ ﺣﻘﻮﻗﻬﻢ.
اوﻻً :ﻟﻜﻲ ﻳﻬﺰم رﺿﺎﺧﺎن أو ﻋﻠﯽ اﻷﻗﻞ ﳚﻌﻞ رﺿﺎﺧﺎن ﻳﱰاﺟﻊ ﻋﻦ
ﺳﻴﺎﺳﺎﺗﻪ اﻟﻌﺪاﺋﻴﺔ ﲡﺎﻫﻪ ﻗﺎم ﺑﺘﺸﮑﻴﻞ ﺟﺒﻬﺔ ﻗﻮﻳﺔ و واﺳﻌﺔ ﻣﻦ اﳌﻌﺎرﺿﲔ
ﻟﺴﻴﺎﺳﺔ رﺿﺎﺧﺎن.
146
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺛﺎﻧﻴﺎً :ﺗﻘﻮﻳﺔ ﺟﺒﻬﺔ اﳌﻘﺎوﻣﺔ ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺟﺒﺎل زاﺟﺮس ﻟﺼﺪ و ردع ﻗﻮات
رﺿﺎﺧﺎن و ﻣﻨﻌﻬﻢ ﻣﻦ اﺟﺘﻴﺎح أراﺿﻴﻪ ﲜﻌﻞ ﺟﺒﺎل زاﺟﺮس ﺳﺪاً ﻣﻨﻴﻌﺎً و
ﻏﲑ ﻗﺎﺑﻞ ﻟﻺﺟﺘﻴﺎح.
-283ﻫﻞ أرﺳﻞ ﺷﻴﺦ اﻟﮑﻮﻳﺖ أﲪﺪ اﳉﺎﺑﺮ اﻟﺴﻼح اﻟﺬي ﻃﻠﺒﻪ اﻷﻣﲑ
ﺧﺰﻋﻞ ﻣﻨﻪ؟
147
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻣﻦ ﺧﻼل ﺑﺮﻗﻴﺔ ﻟﺮﺿﺎﺧﺎن ﻗﺎل ﻟﻪ أﻧﻪ ﻻ ﻳﻌﱰف ﺑﻪ رﺋﻴﺴﺎً ﻟﻠﻮزراء و ذﮐﺮﻩ
ﺑﺄﻧﻪ رﺟﻞ ﻏﺼﺐ اﻟﺴﻠﻄﺔ و اﺳﺘﺤﻮذ ﻋﻠﻴﻬﺎ و ﻃﺮد اﳌﻠﻚ اﻟﺸﺮﻋﻲ ﻟﻠﺒﻼد
واﺣﺘﻞ اﻟﻌﺎﺻﻤﺔ ﻃﻬﺮان ﺑﺸﮑﻞ ﻏﲑ دﺳﺘﻮري و ﻏﲑ ﺷﺮﻋﻲ.
148
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﳉﺄت ﻗﻮات رﺿﺎﺧﺎن ﻟﻘﻠﻌﺔ اﻟﺴﻼﺳﻞ اﻟﱵ ﮐﺎﻧﺖ ﳏﺼﻨﺔ ﲢﺼﻴﻨﺎً ﻗﻮﻳﺎً أﻣﺎم
اﻹﺟﺘﻴﺎح و ﺑﻘﻴﺖ ﺎ ﳏﺎﺻﺮة ﳌﺪة ﺛﻼﺛﺔ أﺷﻬﺮ .
149
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
150
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺗﻌﻮد ﺗﺴﻤﻴّﺘﻬﺎ إﱃ أﺣﺪ زﻋﻤﺎء ﻗﺒﻴﻠﺔ آل ﲪﻴﺪ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ وﻫﻮ اﻟﺸﻴﺦ ﺛﺎﱐ
اﳊﻤﻴﺪي و آل ﲪﻴﺪ ﺑﺰﻋﺎﻣﺔ ﺷﻴﺨﻬﻢ ﻛﺎﻧﻮا ﻣﻦ اﻷواﺋﻞ اﻟﺬﻳﻦ ﻗﻄﻨﻮا ﺗﻠﻚ
اﳌﺪﻳﻨﺔ.
ﺗﻘﻊ ﻗﺮﻳﺔ اﻟﺒﺼﺮة ﰲ ﴰﺎل ﺿﺎﺣﻴﺔ اﻷﻫﻮاز و ﺗﻄﻠﻖ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﺣﺎﻟﻴﺎً ﺗﺴﻤﻴﺔ
زرﻗﺎن اﻟﺒﺼﺮة.
إن اﻷﻣﲑ ﺧﺰﻋﻞ ﻛﺎن ﻳﻀﻤﺮ ﰲ ﻗﻠﺒﻪ ﺣﺒّﺎً واﺳﻌﺎً ﻟﻠﻌﺎدات و اﻵداب
اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ و ﻟﺬﻟﻚ ﻛﺎن داﺋﻤﺎً ﳛﺮص ﻋﻠﻰ اﻟﻈﻬﻮر ﺑﺎﻟﺰي اﻟﻌﺮﰊ و ﰲ
151
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻗﺎم ﻧﻈﺎم اﻟﺸﺎﻩ اﳌﻘﺒﻮر ﺑﻌﺪة ﳏﺎوﻻت ﻟﻄﻤﺲ ﻫﻮﻳﺔ اﻟﺸﻌﺐ اﻷﻫﻮازي و
أﳘﻬﺎ ﻛﺎﻟﺘﺎﱄ:
(1ﻣﻨﻊ اﻟﻠﻐﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﰲ اﻟﺪواﺋﺮ و اﳌﺪارس ﻋﻠﻰ ﺳﺒﻴﻞ اﳌﺜﺎل ﺻﺪر ﻣﺮﺳﻮم
ﺣﻜﻮﻣﻲ ﻣﻨﻊ اﻟﻄﻼب اﻷﻫﻮازﻳﲔ ﻣﻦ اﻟﺘﻜﻠﻢ ﺑﺎﻟﻌﺮﺑﻴﺔ و ﻋﻠﻰ ﻛﻞ ﻃﺎﻟﺐ
أﻫﻮازي ﻳﺘﻜﻠﻢ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ دﻓﻊ ﻏﺮاﻣﺔ ﻣﻘﺪارﻫﺎ 50ﺷﺎﻫﻴﺎً إزاء ﻛﻞ ﻣﻔﺮدة
ﻳﺴﺘﺨﺪﻣﻬﺎ ﰲ اﳌﺪرﺳﺔ (2.إﻏﻼق اﳌﺪارس اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ وإرﻏﺎم اﻟﻄﻼب ﻋﻠﻰ
إرﺗﺪاد اﳌﺪارس اﻟﻔﺎرﺳﻴﺔ(3.ﻣﻨﻊ ارﺗﺪاء اﻟﺰي اﻟﻌﺮﰊ و ﳏﺎوﻟﺔ ﳏﻮﻩ و
اﺳﺘﺒﺪاﻟﻪ ﺑﺰي آﺧﺮ(4.اﻟﺒﺪء ﺑﺘﻐﻴﲑ اﲰﺎء اﻹﻗﻠﻴﻢ و اﻷﻗﻀﻴﺔ و اﳌﺪن و
اﻟﻘﺮى و اﻷ ﺮ و اﻟﺸﻮارع و اﻷﻣﺎﻛﻦ و اﻟﺒﻘﺎع(5.ﺗﻐﻴﲑ ﲨﻴﻊ ﻟﻮﺣﺎت و
ﻳﺎﻓﻄﺎت اﶈﺎﻛﻢ و اﻟﺪواﺋﺮ اﱃ اﻟﻔﺎرﺳﻴﺔ(6.ﻣﻨﻊ ﺗﺴﻤﻴﺔ اﳌﻮاﻟﻴﺪ ﺑﺎﲰﺎء
ﻋﺮﺑﻴﺔ(7.ﻓﺮض اﳉﻨﺴﻴﺎت ﻋﻠﻰ اﳌﻮاﻃﻨﲔ و اﺧﺘﻴﺎر اﻟﻘﺎب ﻓﺎرﺳﻴﺔ ﻏﺮﻳﺒﺔ ﳍﻢ
ﱂ ﺗﻜﻦ ﻣﺄﻟﻮﻓﺔ و ﱂ ﺗﺘﻨﺎﺳﻖ ﻣﻊ ﺛﻘﺎﻓﺘﻬﻢ (8.ﻣﻨﻊ اﳌﻮﺳﻴﻘﻰ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﰲ
152
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
153
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
154
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻋﻤﻮﻣﱵ ﰲ اﶈﻤﺮة و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺳﻜﻦ اﶈﻤﺮة ﺳﻨﻮات وﻣﻦ ﺑﻌﺪﻫﺎ ذﻫﺐ إﱃ
ﻟﺒﻨﺎن وﻣﻦ ﰒ ﻋﺎد ﻣﺮﻳﻀﺎً ﻛﺒﲑاً ﰲ اﻟﺴﻦ إﱃ أﰊ ﻇﱯ وﻣﺎت ﻓﻴﻬﺎ .
إن ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻷﻫﻮاز اﳊﺎﻟﻴﺔ ﻛﺎﻧﺖ ﺗﻌﺮف ﻗﺪﳝﺎً ﺑـﺎﺳﻢ "ﺳﻮق اﻷﻫﻮاز" و ﰲ
ﻫﺬﻩ اﻟﺴﻮق ﻛﺎن ﳚﺘﻤﻊ اﻟﺘﺠﺎر و اﻟﻨﺎس ﳑﻦ ﻳﺒﺤﺚ ﻋﻦ ﺷﻲء ﻳﺒﺘﺎﻋﻪ و
ﻛﺎن ﻳﻠﺘﻘﻲ ﻗﺎدة اﻟﻌﺸﺎﺋﺮ و ﻳﻌﻘﺪوا اﻟﺼﻔﻘﺎت اﻟﺴﻴﺎﺳﻴﺔ و اﻷﺣﻼف
اﻟﻌﺸﺎﺋﺮﻳﺔ.
155
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻫﻮ اﻟﺒﻄﻞ اﻟﺜﺎﺋﺮ ﺣﺎﰎ اﻟﻜﻌﱯ اﳌﻌﺮوف ﺑـ "ﺣﺘّﺔ" ﻣﻦ أﺷﻬﺮ اﻟﺜﺎﺋﺮﻳﻦ ﺿﺪ
اﻟﻨﻈﺎم اﻟﺒﻬﻠﻮي و اﳌﻌﺎرﺿﲔ ﻟﻪ .و ﻛﺎﻧﺖ ﳊﺘّﺔ ﰲ إﻗﻠﻴﻢ اﻷﻫﻮاز ﲰﻌﺔ
واﺳﻌﺔ وﺷﻌﺒﻴﺔ ﻛﺒﲑة و ذﻟﻚ إﺛﺮ ﺗﺼﺪﻳﻪ ﻟﺮﺟﺎل اﻷﻣﻦ و اﻟﻌﺴﻜﺮﻳﲔ
اﻟﺒﻬﻠﻮﻳﲔ و إﻏﺘﻴﺎل اﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻨﻬﻢ ،و ﻳﻘﺎل أن اﻟﻌﺪﻳﺪ ﻣﻦ اﻷﺳﺮ أﻃﻠﻘﻮا
إﺳﻢ ﺣﺘّﺔ ﻋﻠﻰ أﻃﻔﺎﳍﻢ ﰲ ﻣﺪن اﻹﻗﻠﻴﻢ ﺣﺒﺎً ﻟﻠﺒﻄﻞ ﺣﺎﰎ اﻟﻜﻌﱯ .
ﺗﻮﱃ اﻹﻣﺎرة ﻋﻈﻤﺔ ﻣﻮﻻﻧﺎ اﻟﺴﺮدار أﻗﺪس ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻨﻈﺮﻩ اﻟﻌﺎﱄ إﱃ
ﻋﻨﺪﻣﺎ ّ
ﻫﺬﻩ اﳌﺪﻳﻨﺔ ]ﻧﺎﺻﺮﻳﺔ اﻷﻫﻮاز[ ﺷﺄﻧﻪ ﻣﻊ ﲨﻴﻊ ﳑﺎﻟﻜﻪ اﻟﺴﻌﻴﺪة ﻓﺄﺧﺬت
156
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﺑﺎﳌﻌﺮان واﻟﺘﻘﺪم و وﺟﺪ ﻋﻤﺎل ﺷﺮﻛﺔ اﻟﻐﺎز اﻟﱪﻳﻄﺎﻧﻴﺔ أن ﳚﻌﻠﻮا ﻫﺬا اﻟﺒﻠﺪ
ﻣﻘﺮاً ﳍﻢ ﻟﺘﻮﺳﻄﻪ ﺑﲔ ﻣﻨﺒﻊ اﻟﻐﺎز ﰲ "ﺑﺮﻛﺔ ﺳﻠﻴﻤﺎن" و ﻋﺒّﺎدان. ...
-306ﻣﱴ وﻗﻌﺖ ﻣﻌﺮﻛﺔ اﻟﻮﻧﺞ وﻣﻦ ﻛﺎﻧﻮا أﻃﺮاف اﻟﻨﺰاع ﰲ ﻫﺬﻩ اﳌﻌﺮﻛﺔ؟
157
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
158
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
159
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
اﻟﻤﺼﺎدر
ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻴﻼم ،ﭘﲑ آﻣﻴﻪ ،ﺗﺮﲨﻪ:دﮐﱰ ﺷﲑﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﯽ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺮان
ﺳﺎل 1381ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ
160
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
ﻓﺮاز و ﻓﺮود ﺷﻴﺦ ﺧﺰﻋﻞ ،ﻋﺒﺪاﻟﻨﺒﯽ ﻗﻴﻢ,ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب آﻣﻪ ﭼﺎپ اول
1392
161
ﺳﲔ و ﺟﲓ ﶈﺎت ﻣﻦ رﳜﻨﺎ ﺳﻌﯿﺪﺑﻮﺳﺎﻣﺮ-ﻣ ﱸ ﻓﺮ ﺎن
162