BIOFIZYKA - Kompendium

Weterynaria UCMW - Kraków

2022 r.

Bałucka Gabriela, Barczak Katarzyna, Bienias Małgorzata, Bodzek Karina,

Bugara Patrycja, Chmielewska Zofia, Cieloch Lucyna, Czarnawska Joanna,
Czenczek Nikola, Daraż Jakub, Dendura Dominika, Dziurzyńska Olga,
Ewicz Weronika, Harężlak Dorota, Janecka Joanna
 BIOFIZYKA - Kompendium

1. Temperatura, ciśnienie, praca, ciepło, równanie stanu gazu.

Temperatura jest skalarną wielkością fizyczną, jednym z parametrów określających stan

układu termodynamicznego, jest ona związana z energią kinetyczną ruchu i drgań
wszystkich cząsteczek tworzących dany układ i jest miarą tej energii.
Jednostka układu SI to Kelvin [K], zero w skali Kelvina zwane zerem absolutnym jest
najniższą możliwą temperaturą w przyrodzie i odpowiada sytuacji, kiedy ustaje ruch
atomów i cząsteczek, z których zbudowana jest materia.

Ciśnienie – wielkość skalarna określona jako wartość siły działającej prostopadle do

powierzchni, podzielona przez powierzchnię na jaką ona działa, co przedstawia
zależność:
𝐹
𝑝= 𝑠

gdzie:
p – ciśnienie [Pa],
F – składowa siły prostopadła do powierzchni [N],
s – powierzchnia [m²].
Jednostka układu SI to Pascal [Pa], inne jednostki to atmosfery [At] i milimetry
słupa rtęci [mmHg]. 1 At = ~ 1000 hPa

Praca – jest wykonywana wówczas, gdy na ciało działa siła (F), która powoduje jego
przemieszczenie (s) w kierunku innym niż prostopadły do działającej siły.

𝑊=𝐹·𝑠
W – praca [J],
F – siła działająca na obiekt [N],
s – droga jaką przebyło ciało pod wpływem działania siły [m].

Jednostką układu SI pracy jest dżul, który jest równy:

1𝐽 = 1𝑁 · 𝑚
Wykonanie pracy 1 dżula oznacza działanie na dany obiekt siłą 1 newtona w wyniku której
nastąpiło przesunięcie o 1 metr.

Należy też podkreślić, że praca i energia mają tę samą jednostkę. Zależność między pracą i
energią można zapisać w postaci wzoru z założeniem, że w danym przypadku nie występuje
inny rodzaj przepływu energii (jak np. przepływ ciepła):
 ∆𝐸 = 𝑊
gdzie:

ΔE – przyrost energii [J],

W – wykonana praca [J].

Ciepło - ilość energii wewnętrznej wymienianej między ciałami, które nie znajdują się w
równowadze termicznej (czyli mają różne temperatury). Jest to część energii wewnętrznej,
która przepłynęła z ciała o temperaturze wyższej do ciała o temperaturze niższej.
Jednostką ciepła w układzie SI jest dżul (J), czasami używane są również kalorie [cal].
Ciepło właściwe - jest to ciepło potrzebne do ogrzania 1 kg danej substancji o 1 K [1०C].
Zależy od stanu skupienia, najwyższe w stanie ciekłym, np. wody 4190 J.

Równanie gazu doskonałego, inaczej równanie Clapeyrona

𝑝𝑉 = 𝑛𝑅𝑇

gdzie:

p – ciśnienie [Pa]
V – objętość [m³]
n – liczba moli gazu, będąca miarą liczby jego cząsteczek [mol]
T – temperatura [K]
R – uniwersalna stała gazowa R = 8,314 J/(mol·K)

2. Energia wewnętrzna. Parametry fizyczne, w których funkcjonują żywe organizmy,

zasady termodynamiki a żywy organizm

Pojęcia istotne w termodynamice:

- układ - rozpatrywana część przestrzeni; otoczenie - wszystko poza układem,
- układy mogą należeć do otwartych (wymieniają z otoczeniem energię i materię), zamkniętych
(wymieniają tylko energię) lub izolowanych (nie wymieniają z otoczeniem ani materii ani energii);
organizmy należą do układów otwartych,
- układy mogą być opisywane przez parametry stanu (ciśnienie, temperatura, objętość) oraz
funkcje stanu (energia wewnętrzna, entropia, potencjał chemiczny, entalpia swobodna); funkcje
stanu między dwoma stanami układu zależą jedynie od początkowej i końcowej wartości, a nie
od przemian, którym układ uległ po drodze;
 Energia wewnętrzna 𝑈 = 𝐸 + 𝐸𝑝
𝑘𝑖𝑛
Energia wewnętrzna układu to jego całkowita energia, na którą składa się przede wszystkim
energia kinetyczna ruchu cząstek (,która może być rozumiana jako temperatura) oraz energia
wiązań chemicznych cząstek (Ep)

Z równania Clapeyrona wynika, że parametry stanu są od siebie zależne w prostu sposób i łatwo
możemy je z siebie obliczać.

𝑝1* 𝑣1 𝑝2* 𝑣2
𝑡1
= 𝑡2
W przypadku przemiany izotermicznej (przy t = const.) korzystamy z prawa Boyle’a - Mariotte-a;
izochorycznej (v = const.) prawa Charlesa; a izobarycznej (p = const.) prawa Gay - Lussaca,
które to prawa są prostymi przekształceniami powyższego równania, w których wartość stałą (t, p
lub v) usuwamy z jego obu stron.

I Zasada Termodynamiki - układ może wymieniać energię z otoczeniem jedynie na sposób

pracy (W) lub ciepła (Q)

∆𝑈 = 𝑄 + 𝑊

W kontekście życia zasada ta sprowadza się do założenia, że energia pozyskiwana z otoczenia

może zostać wykorzystana albo do uzyskania ciepła, albo do wykonania pracy w organizmie, a
więc w procesach metabolicznych.

II Zasada Termodynamiki - Entropia (S) wszystkich układów nieustannie rośnie!

∆𝑆 ≥ 0

Ściśle mówiąc, zasada ta sprowadza się do faktu, że wszystkie procesy we Wszechświecie

dzieją się w kierunku wzrostu nieuporządkowania, a więc równowagi układu.
Na prostym przykładzie: rozpylamy w zamkniętym pomieszczeniu perfumy w jednym z rogów
pokoju. Na początku (stan 1) całe wonne substancje są więc w jednym miejscu, a więc układ jest
skrajnie uporządkowany i odbiega znacznie od stanu równowagi. Na skutek prostej dyfuzji, z
czasem estry zapachowe zaczną mieszać się z cząsteczkami gazu w pomieszczeniu aż do
momentu, w którym w całym pokoju ich stężenie będzie mniej więcej takie samo (stan 2).
Osiągnięta zostanie wtedy maksymalna entropia, a więc równowaga i nieuporządkowanie
równocześnie.
Wszystkie procesy fizyczne muszą odbywać się w kierunku wzrostu entropii.
Organizmy żywe są jednak układami wyjątkowymi. Nasze procesy metaboliczne nieustannie
minimalnie zmniejszają naszą entropię, ale w zamian za to bardzo szybko zwiększają entropię
otoczenia. Zasada wzrostu entropii zostaje zachowana, bo sumaryczna entropia układu i
otoczenia wzrasta. Taki rodzaj układów, które nieustannie utrzymują się na mniej więcej równym
poziomie entropii (kosztem wzrostu entropii otoczenia) nazywamy układami stacjonarnymi.
W zasadzie wszystkie procesy w naszym organizmie, które zużywają energię, robią to dlatego,
że prowadzą do lokalnego zmniejszenia entropii. Zużycie energii (np. w wyniku spalenia
[oddychania] związków organicznych bardzo zwiększa entropię otoczenia. Można więc
powiedzieć, że życie polega na nieustannym zmniejszaniu swojej entropii, aby zmagazynowana
energia posłużyła do przeprowadzania własnych reakcji metabolicznych. Aby to wytłumaczyć,
posłużmy się przykładem:
W czasie przejścia potencjału czynnościowego na wzgórku aksonalnym dochodzi do otwarcia
napięciowo-zależnych kanałów sodowych i potasowych. W wyniku tego procesu, jony masowo
przechodzą w sposób bierny na drugą stronę błony, w wyniku czego dochodzi do depolaryzacji,
repolaryzacji i w konsekwencji przewodnictwa impulsu nerwowego. Wszystkie te procesy
zachodzą zgodnie ze wzrostem entropii.
Gdyby jednak układ ten pozostał już na zawsze w równowadze, to przejście kolejnego impulsu
nie byłoby możliwe, ponieważ nie występowałby pierwotny gradient jonów, który stanowił formę
zmagazynowania energii. W momencie przejścia impulsu, energia ta została wyzwolona i
wykorzystana. Dlatego też, aby możliwe było przejście kolejnego impulsu, od razu po potencjale
czynnościowym, działać zaczyna pompa sodowo-potasowa, która pompuje jony przeciwnie do
ich gradientu stężeń, a więc zmniejsza entropię! Dlatego też wymaga ona do swojej pracy
energii. Gdyby jednak w naszym organizmie nie było takich pomp (albo innych mechanizmów
lokalnego zmniejszania entropii), to życie nie mogłoby istnieć. W zasadzie całe życie opiera się
na nieustannym utrzymywaniu parametrów stanu w nierównowadze, aby wykorzystywać
powstałą w ten sposób energię. Może być to potencjał chemiczny, różnica ładunków (jak w tym
przypadku), gradient temperatur albo ciśnień (jak np. w przypadku działania opłucnej i
pęcherzyków płucnych). Te różnice to tzw. bodźce termodynamiczne.
Podsumowując, organizmy żywe nieustannie utrzymują swoją entropię na poziomie mniej więcej
równym, ale masowo zwiększają entropię otoczenia. Jest to najpopularniejsza dziś chyba
definicja życia.

III Zasada Termodynamiki - W żadnych warunkach nie można uzyskać temperatury zera
bezwzględnego, gdyż w tej temperaturze entropia wynosiłaby 0.

W kontekście zachodzenia procesów fizycznych warto wspomnieć też o innej funkcji stanu, jaką
jest entalpia swobodna (∆𝐺). W zasadzie można ją rozumieć, jako zmianę całkowitej energii
układu. Jeśli entalpia swobodna jest ujemna, to układ stracił energię, a więc zaszła reakcja
egzotermiczna. Reakcje takie są preferowane. Gdy entalpia swobodna jest dodatnia, to reakcja
zachodzi na sposób endotermiczny, a więc musiała być w niej dostarczona energia z zewnątrz.

3. Bilans cieplny organizmu – przewodnictwo cieplne, konwekcja,

promieniowanie elektromagnetyczne

Przewodnictwo cieplne - bodźcem jest różnica temperatur, odbywa się w kierunku malejącej
temperatury

𝑃 = λs(T₁-T₂)/L

P- strumień ciepła, s i L-powierzchnia i grubość ciała, λ - przewodność ciepła

Konwekcja - unoszenie ciepła za pośrednictwem poruszającego się medium (ciecz, gaz), zależy
od różnicy temperatur pomiędzy powierzchnią ciała a otoczeniem
Parowanie - dzięki niemu organizmy stałocieplne nie ulegają przegrzaniu; Przekształcanie wody
w parę wodną jest procesem endotermicznym - wymiana materii na drodze dyfuzji cząsteczkowej
lub turbulentnej

Promieniowanie - emitowane promieniowanie elektromagnetyczne długofalowe

Prawo Stefana Boltzmana M=σT4

prawo wyrażające zależność całkowitej zdolności emisyjnej M (promieniowanie cieplne) ciała

doskonale czarnego od jego temperatury bezwzględnej

Straty ciepła przez promieniowanie ⃤ E~ Aσ( Tc⁴-To⁴) [J/s]

⃤ E -strata energii na jednostke czasu (moc), A- powierzchnia ciala,σ - stała Stefana Boltzmana,

Tc-temp ciała, To- temp otoczenia

A= 0,202*M^0,425* H^0,725

A-powierzchnia ciała [m2], M- masa ciała[kg], H- wzrost[m]

Bilans cieplny organizmu: (+)metabolizm, (+) promieniowanie padające na org, (+)straty

konwekcyjne, na promieniowanie, na parowanie i oddychanie, (-) praca mechaniczna

⃤ H= We+Qm

⃤ H-zmiana entalpii na skutek utleniania substancji odżywczych,We - praca zewnętrzna

wykonywana przez organizm, Qm- ciepło metabolizmu

Praca chemiczna przekształca się w prace mechaniczna, wydajność org. 20-25%

Przemiana podstawowa (spoczynkowa) - minimalne dzienne zapotrzebowanie energetyczne

potrzebne do podtrzymania podstawowych funkcji życiowych. Współczynnik BMR, norma u
człowieka 1 kcal na 1 kg ciała w ciągu 1 godziny.

Przemiana podstawowa wynosi średnio 80W=3*105 J/h= 70kcal/h

4. Fizyczne właściwości i ruch płynów – lepkość i napięcie powierzchniowe, prawo

ciągłości strumienia, równanie Bernoulliego i Poiseuille’a

Lepkość – właściwość płynów i plastycznych ciał stałych charakteryzująca ich tarcie

wewnętrzne wynikające z przesuwania się względem siebie warstw płynu podczas
przepływu.
WZÓR:
F=η·S·Δv/Δx
F-siła potrzebna do przesunięcia jednej cieczy względem drugiej
η-współczynnik lepkości dynamicznej
S-powierzchnia cieczy
Δv-szybkość względna
Δx-odległość między cieczami

JEDNOSTKA:
Układ SI:

Napięcie powierzchniowe (σ)– zjawisko fizyczne występujące na styku

powierzchni cieczy z ciałem stałym, gazem lub inną cieczą przejawiające się tym, że
zachowuje się ona jak napięta, sprężysta błona. Zjawisko to związane jest z istnieniem
niezrównoważonych na powierzchni sił przyciągania międzycząsteczkowego i równe jest
sile przypadającej na jednostkę obwodu ograniczającego powierzchnię cieczy o kierunku
prostopadłym do powierzchni cieczy.

Napięcie powierzchniowe jako wielkość fizyczną można zdefiniować

jako energię przypadająca na jednostkę powierzchni, co jest równe pracy potrzebnej do
powiększenia powierzchni o tę jednostkę.

σ=ΔW/ΔS (J/m^2)

σ - napięcie powierzchniowe
ΔW – praca potrzebna do utworzenia powierzchni ΔS
ΔS – pole powierzchni

Napięcie powierzchniowe jako zjawisko fizyczne definiuje się jako siłę styczną do
powierzchni cieczy, działającą na jednostkę obrzeża powierzchni cieczy.

σ=F/I (N/m)/m)
F – siła napięcia powierzchniowego działająca równolegle do powierzchni cieczy
l – długość odcinka na którym działa siła

Np.dla H2O σ=73×10^-3 N/m

Prawo ciągłości przepływu cieczy (gazu) - ilość cieczy (gazu) przepływająca przez
dowolny przekrój w danej jednostce czasu jest jednakowa. Wynika więc z tego, że
prędkość przepływu cieczy (gazu) w przewodzie jest odwrotnie proporcjonalna do pola
przekroju poprzecznego tego przewodu, co wynika ze wzoru:
Q = V/t = S1 x v1 = S2 x v2 = constans
Q – strumień objętości cieczy (m3/s)
V – objętość cieczy (m3)
t – czas (s)
S1 – pole przekroju poprzecznego przewodu (m2) w punkcie 1
v1 – prędkość przepływu cieczy (m/s) w punkcie 1
S2 – pole przekroju poprzecznego przewodu (m2) w punkcie 2
V2 – prędkość przepływu cieczy (m/s) w punkcie 2

Ciśnienie hydrostatyczne - równa się ciśnieniu zewnętrznemu wywieranemu na ciecz i

iloczynowi gęstości (ρ), przyspieszenia ziemskiego (g) oraz wysokości słupa cieczy
odpowiadającej głębokości zanurzenia (h).

𝑝ℎ = 𝑝0 + ρ𝑔ℎ

Prawo Bernoulliego - opisuje wzajemną relację ciśnienia i prędkości przepływu cieczy w

naczyniu zamkniętym; przy dwukrotnym wzroście pola przekroju naczynia, prędkość
zmaleje dwukrotnie, a ciśnienie wzrośnie dwukrotnie

Prawo Hagena-Poiseuille'a - prawo fizyczne opisujące zależność między strumieniem

objętości cieczy (∆𝑉/∆𝑡) a jej lepkością (η) (która wynika z tarcia wewnętrznego),
gradientem ciśnień (∆𝑝) (który jest bodźcem termodynamicznym powodującym przepływ
płynu), a także wielkościami opisującymi wielkość naczynia (długość (l), promień
przekroju poprzecznego (r))

4
∆𝑉/∆𝑡 = (π𝑟 * ∆𝑝)/8η𝑙
 Prawo Daltona - Ciśnienie wywierane przez mieszaninę gazów jest równe sumie ciśnień
wywieranych przez składniki mieszaniny, gdyby każdy z nich był umieszczany osobno w tych
samych warunkach objętości i temperatury, jest ono zatem sumą ciśnień cząstkowych.

Prawo Henry’ego - Cząstkowe ciśnienie par lotnego składnika roztworu jest wprost
proporcjonalne do jego ilości w tym roztworze; innymi słowy rozpuszczalność gazu w cieczy
jest wprost proporcjonalne do ciśnienia tego gazu nad cieczą.

5. Układ krążenia u ssaków –budowa i parametry przepływu krwi. Układ oddechowy

i ciśnienia w nim panujące. Rodzaje transportu w organizmie. Dyfuzja, prawo Ficka

UKŁAD KRĄŻENIA
zastawka żylna → prawy przedsionek → zastawka trójdzielna → prawa komora → krążenie małe (tętnica
płucna → płuca → żyła płucna) → lewy przedsionek → zastawka dwudzielna → lewa komora → zastawka
aortalna → krążenie duże (aorta → tkanki narządów → żyła główna). Poza tym istnieje jeszcze krążenie
wieńcowe: aorta → mięsień sercowy → żyła główna, które odżywia bezpośrednio serce.

ZASTAWKI SERCA → zastawki nadają właściwy kierunek płynącej krwi. Są cztery zastawki serca: dwie
przedsionkowo-komorowe (trójdzielna i dwudzielna), aortalna oraz pnia płucnego.

Minimalny spadek ciśnienia przypada na aortę i tętnice.

Największy spadek przypada na tętniczki i naczynia włosowate.

RODZAJ I PRĘDKOŚĆ PRZEPŁYWU → przepływ krwi z serca ma charakter impulsowy -

przerywany. Dzięki własnościom sprężystym aorty i tętnicy płucnej przepływ przez wszystkie narządy na
1
charakter ciągły. Masa krwi zdrowego człowieka wynosi ok. 13
masy całego organizmu. Objętość
wyrzutowa wynosi ok. 80 ml. W warunkach spoczynku prędkość krwi w aorcie i tętno wynoszą
odpowiednio ok. 25 m/s i 72.

TEORIA POWIETRZNI → duże tętnice sprężyste, takie jak aorta posiadają ścianki o dużej sprężystości
i małej podatności na rozciąganie. W momencie skurczu i wyrzutu krwi na obwód, naczynia te ulegają
rozciągnięciu.
Po zakończonym skurczu następuje zmiana przepływu pulsacyjnego (z serca) w przepływ ciągły (w
tkankach oraz uwalniają II część wyrzutu komorowego.

Ciśnienie krwi w różnych miejscach organizmu zależy od ich położenia względem serca.
plok = p – pgr = p – ρgh

METODA SFINGOMETRYCZNA → bezpośredni pomiar ciśnienia tętniczego krwi z wykorzystaniem

mankietu ciśnieniowego i pomiaru tonów Korotkowa (nieinwazyjna metoda pomiaru ciśnienia tętniczego,
modyfikacja metody Riva-Rocciego polegająca na tym, że ocenę przepływu krwi metodą palpacyjną
zastępuje się metodą osłuchową).
PODZIAŁ POWIETRZA W DROGACH ODDECHOWYCH
➢ dopełniające – 2500 cm3
➢ oddechowe – 500 cm3 (w jego obrębie dochodzi do wymiany gazowej podczas normalnego
oddychania)
➢ zapasowe – 1200 cm3
➢ zalegające – 1200 cm3 (potrzebne o utrzymania kształtu płuc)

WYMIANA GAZOWA → tlen dyfunduje do opływającej pęcherzyk krwi, a do światła pęcherzyka

dostaje się dwutlenek węgla. Łączna liczba pęcherzyków płucnych wynosi ok. 300 milionów, a
powierzchnia oddechowa to ok. 90 m2. Średnica pęcherzyka płucnego wynosi 150-250 μm.

SPIROMETRIA → rodzaj badania medycznego, podczas którego mierzy się objętości i pojemności płuc
oraz przepływy powietrza znajdującego się w płucach i oskrzelach w różnych fazach cyklu oddechowego.
Metoda pozwala na określenie rezerw wentylacyjnych układu oddechowego. Badanie wykonuje się przy
pomocy urządzenia zwanego spirometrem.

PLETYZMOGRAFIA → badanie objętości i czynności płuc. Badanie czynności płuc, które pozwala na
ocenę całkowitej ilości powietrza zawartej w płucach. Umożliwia pomiar objętości zalegającej w płucach,
której nie można wydmuchać przy największym natężonym wydechu i zmierzyć w samym badaniu
spirometrycznym. Metoda oparta na prawie Boyle’a-Mariotta („W stałej temperaturze objętość V danej
masy gazu jest odwrotnie proporcjonalna do jego ciśnienia p.”).

PIERWSZE PRAWO FICKA → jest stosowane w opisie procesów dyfuzji, np. kiedy stężenie strumienia
dyfuzji objętościowej nie zmienia się w czasie.

𝐽 = 𝑃 * ∆𝑐/𝑑𝑥
J - strumień (ilość cząstek pokonująca barierę w jednostce czasu)
P - przepuszczalność błony (współczynnik dyfuzji)
∆𝑐 - różnica stężeń w poprzek błony
x - odległość (szerokość błony)

DRUGIE PRAWO FICKA → przewiduje jak dyfuzja powoduje zmianę stężenia lokalnie w czasie.

2
𝑇 − 𝑥 /2𝑃
T - czas dyfuzji; pozostałe oznaczenia jak wyżej

CIŚNIENIE OSMOTYCZNE π → ciśnienie sprężystej błony, które w stanie równowagi hamuje transport
osmotyczny.

W organizmie występują transporty bierne (odbywające się zgodnie z różnicą stężeń, a więc bez
konieczności nakładu energii, ponieważ prowadzą do wzrostu entropii) - jest to dyfuzja prosta i ułatwiona
(gdy konieczny jest kanał transbłonowy, np. dla jonów). Z kolei transport aktywny wymaga nakładu
energii, bo odbywa się w kierunku przeciwnym do gradientu stężeń, a więc zmniejsza entropię.
 6. Ciężar ciała, siła i moment siły, równowaga. Praca stawu łokciowego oraz
kręgosłupa w świetle modeli mechanicznych

Siła ciężkości, ciężar – siła wypadkowa dwóch sił: siły, z jaką Ziemia przyciąga dany
obiekt, siły odśrodkowej wynikającej z ruchu wokół centrum Ziemi. Wzór na ciężar:
P=m·g

m - masa ciała

g - przyspieszenie ziemskie

średnio wartość przyspieszenie ziemskiego wynosi ok. g = 9,81 m/s2, w przybliżeniu 10 m/s2

.Jednostką ciężaru w układzie SI jest niuton.

Siła – wektorowa wielkość fizyczna a będąca miarą oddziaływań fizycznych między ciałami.
Jednostką miary siły w układzie SI jest niuton [N].Siła ma wartość 1 N, jeżeli nadaje ciału o masie
1 kg przyspieszenie 1 m/s².

Moment siły jest wektorową wielkością fizyczną równą iloczynowi wektorów ramienia siły i siły.
Ramię siły jest wektorem łączącym punkt przez który przechodzi oś obrotu bryły z punktem do
którego przyczepiona jest siła.

M-> = r-> x F->

M-> moment siły, r-> ramię siły, F-> siła

Jak wynika z równania jednostką momentu siły jest niutonometr – 1N•m.

 7. Naprężenia i odkształcenia kości, moduł Younga, prawo Hooke’a

Naprężenie - wielkością fizyczna wyrażająca siły wewnętrzne, jakie sąsiednie cząsteczki materiału
ciągłego wywierają na siebie. Naprężenie reprezentuje równocześnie dwa kierunki: kierunek działania siły
oraz kierunek orientacji powierzchni.
𝑝 = 𝐹/𝐴
F - siła
A - pole powierzchni przekroju poprzecznego

Odkształcenie – zmiana położenia punktów ciała, przy której zmieniają się odległości między nimi.
Odkształcenia mogą być spowodowane obciążeniem siłami (naprężenie), a także temperaturą.

λ = ∆𝐿/𝐿
λ - odkształcenie względne
L - długość (lub inny wymiar)

Rodzaje odkształceń: rozciąganie, zginanie, skręcanie, ścinanie. W układzie szkieletowym dominujące

obciążenia, które powodują ściskanie lub rozciąganie (stawy, więzadła, ścięgna itp.) Ważnym zjawiskiem
związanym z odkształceniem jest zmęczenie materiałowe. Zachodzi ono wówczas, gdy elementy
materiału, np. tk. kostna, poddawane są zmiennym obciążeniom. Wynikiem zmęczenia materiałowego jest
zmniejszenie jego wytrzymałości. Zmęczeniu materiałowemu towarzyszą mikrourazy i mikropęknięcia,
które kumulując się doprowadzają do częściowego lub nawet całkowitego złamania.

Własności sprężyste kości:

Kości są niejednorodne: 1/3 substancji organicznych i 2/3 nieorganicznych.

Składowa organiczna: kolagen, odpowiada za rozciągliwość kości, nie daje wkładu do jej sztywności. Po
usunięciu kolagenu kość jest krucha jak kreda.

Składowa nieorganiczna:hydroksyapatyt, odpowiada za sztywność i odporność na ściskanie, bez minerału

kość zachowuje się jak guma

Wytrzymałość kości:

Rozciąganie: p = 124 MPa λ = 1.41%

Ściskanie: p = 170 MPa λ = 1.85%

Ścinanie: p = 54 MPa ε = 3.2%

Zachowanie materiałów poddawanych ściskaniu i rozciąganiu opisuje prawo Hooke'a

Prawo Hooke’a – prawo mechaniki określające zależność odkształcenia od naprężenia. Odkształcenie ciała
pod wpływem działającej na nie siły jest proporcjonalne do tej siły. Stosunek naprężenia wywołanego
przyłożeniem siły do powstałego odkształcenia, jest nazywany współczynnikiem sprężystości.

Prawo to dotyczy niedużych odkształceń, nieprzekraczających tzw. granicy Hooke’a (zwanej też granicą
proporcjonalności) i tylko dla niektórych materiałów.

Najprostszym przykładem zastosowania prawa Hooke’a jest rozciąganie statyczne pręta. Bezwzględne
wydłużenie takiego pręta jest wprost proporcjonalne do siły przyłożonej do pręta, do jego długości i
odwrotnie proporcjonalne do pola przekroju poprzecznego pręta. Współczynnikiem proporcjonalności jest
moduł Younga (E)

Moduł Younga (E) – wielkość określająca sprężystość materiału przy rozciąganiu i ściskaniu. Wyraża ona,
charakterystyczną dla danego materiału, zależność względnego odkształcenia liniowego ε materiału od
naprężenia σ, jakie w nim występuje – w zakresie odkształceń sprężystych. Podawany w pascalach [N/m2].

Współczynnik Poissona – stosunek względnego wydłużenia poprzecznego do względnego wydłużenia

podłużnego

Mieści się w granicy od 0,25<u<0,5 (dla tkanek miękkich 0,5).

8. Wpływ ciśnienia, temperatury i pól elektromagnetycznych niskich
częstotliwości, SAR. Właściwości promieniowania jonizującego i oddziaływanie
różnych jego rodzajów z materią

Ciśnienie
W miarę oddalania się od powierzchni ziemi gęstość atmosfery i wywierane przez nią
ciśnienie zmniejszają się. Zwiększa się natomiast procentowy udział pary wodnej.
Ciśnienie w wodzie wzrasta o 1 atm (101,3 kPa) na każde 10 m głębokości.

OBNIŻONE CIŚNIENIE- powoduje hipoksję (niedotlenienie), z powodu obniżenia

ciśnienia cząstkowego tlenu w powietrzu. Zmniejsza się ilość tlenu związanego z
hemoglobiną. Hipoksja wywołuje w organizmie zmiany głównie o charakterze
adaptacyjnym, przez reakcje nerwowe. Obniżenie ciśnienia w otoczeniu człowieka
powoduje rozprężenie gazów w przewodzie pokarmowym i uchu środkowym. Mogą
występować embolie, czyli zatory gazowe (czopowanie małych naczyń krwionośnych
przez pęcherzyki gazu). Zjawisko wrzenia (ebulizacji) płynów ustrojowych- na wysokości
ok. 19 km, temperatura wrzenia wody spada do ok. 37 stopni, czyli temperatury ciała
człowieka.

PODWYŻSZONE CIŚNIENIE- zwiększają się ciśnienia parcjalne poszczególnych gazów,

może wystąpić zatrucie tlenem, azotem, dwutlenkiem węgla, dekompresja (choroba
kesonowa)- następstwo uwalniania pęcherzyków gazów w wyniku szybkiego obniżania
ciśnienia. Wykorzystywane do terapii hiperbarycznej.

Temperatura
OBNIŻENIE TEMPERATURY (organizmy stałocieplne)- skutkuje zwiększonym
wytwarzaniem ciepła na drodze: wzrostu spoczynkowego napięcia mięśni i drżenia oraz
termogenezy bezdrżeniowej. Temperatura otoczenia, w której zaczyna obniżać się
temperatura wnętrza stałocieplnego to dolna temperatura krytyczna. Poniżej tej
temperatury czterokrotnie wzrasta podstawowa przemiana materii (pułap
metaboliczny). Dalsze oziębianie organizmu prowadzi do jego śmierci z zimna.

PODWYŻSZONA TEMPERATURA (organizmy stałocieplne)- wzrost temperatury powyżej

strefy termoneutralnej (gdzie równowaga bilansu cieplnego ustroju jest utrzymywana
przy minimalnym udziale mechanizmów termoregulacyjnych) powoduje wzrost
chemicznej termoregulacji. Po przekroczeniu górnej temperatury krytycznej wzrasta
temperatura wnętrza organizmu- śmierć z przegrzania.

Pola elektromagnetyczne niskich częstotliwości – LF-EMF (Low Frequency

Electromagnetic Fields)
Za granicę częstotliwości między polami elektromagnetycznymi niskiej, a wysokiej
częstotliwości przyjęto wartość 100 kHz.
Źródła: urządzenia AGD, np. golarki elektryczne,suszarki do włosów; urządzenia
grzewcze (ogrzewanie podłogowe, podgrzewane łóżka, np. wodne, poduszki elektryczne);
silniki, głównie elektryczne
Wpływ: Badania sugerują pozytywne działanie LF-EMF na osteogenezę poprzez
pobudzanie aktywności osteoblastów; LF-EMF może zmieniać aktywność elektryczną
tkanki nerwowej; LF -EMF może zmieniać funkcjonowanie mózgu poprzez wpływ na
 receptory opioidowe; może szkodliwie działać na ośrodkowy układ nerwowy.
Występowanie chorób degeneracyjnych ośrodkowego układu nerwowego, w
szczególności choroby Parkinsona i stwardnienia zanikowego bocznego, może mieć
związek z ekspozycją na LF-EMF.

SAR- współczynnik absorpcji właściwej, ilość energii pochłanianej w jednostce czasu

przez jednostkę masy ciała pochłaniającego. [𝑊/𝑘𝑔]
κ𝐸²
𝑆𝐴𝑅 = ρ
κ- przewodność elektryczna właściwa (konduktywność) [𝑆/𝑚]
E- natężenie pola [𝑉/𝑚]
ϼ- gęstość tkanki [𝑘𝑔/𝑚³]

Promieniowanie jonizujące- każde promieniowanie zdolne do jonizowania atomów i

cząsteczek substancji, na które oddziałuje.
- promieniowanie bezpośrednio jonizujące- tworzy strumienie cząsteczek
naładowanych (elektronów, protonów, deuteronów, alfa itd.)
- promieniowanie pośrednio jonizujące- fotonowe (rentgenowskie i gamma),
neutronowe (strumienie cząsteczek wytwarzają promieniowanie wtórne:
elektronowe- fotony i protonowe- neutrony, które posiadają zdolność
bezpośredniej jonizacji

Przy przechodzeniu promieniowania jonizującego przez substancję mogą zachodzić takie

procesy fizyczne jak:
- zderzenia niesprężyste z elektronami związanymi- wzbudzanie i jonizacja atomów
(straty jonizacyjne)
- zderzenia niesprężyste z jądrami atomowymi- emisja promieniowania hamowania,
wzbudzanie jąder lub reakcje jądrowe
- zderzenia sprężyste z elektronami atomów- sumaryczna energia cząstek
zderzających się pozostaje stała
- zderzenia sprężyste z jądrami atomowymi

Rola poszczególnych procesów w hamowaniu cząstek w ośrodku zależy od ładunku, masy i

prędkości tych cząstek.

Najbardziej istotne z perspektywy wpływu na zdrowie mają:

1.składowa elektryczne wektora (zależna od napięcia)
2
2. gęstość mocy [W/𝑚 ] - uwzględnia odległość od źródła (tj. powierzchnię, na którą rozkłada się
dana moc, np.: źródło o mocy 1000W emituje moc o gęstości około
2
80W/𝑚 w odległości 1m, przy założeniu rozchodzenia się we wszystkich kierunkach)
𝐸
D = 𝑡*𝑠
D - gęstość mocy, E - energia, t - czas, s - powierzchnia
 9. Prawo osłabiania promieniowania elektromagnetycznego. Absorpcja
promieniowania jonizującego, rodzaje dawek.Zasada działania chipa
identyfikacyjnego

A. Prawo osłabienia promieniowania elektromagnetycznego

Wiązka promieniowania gamma przechodząca przez materię ulega osłabieniu, bo

wypadają z niej fotony wywołujące takie zjawiska, jak fotoelektryczne czy Comptona.

Ubytek fotonów z wiązki po przebyciu warstwy jest wprost proporcjonalny do liczby wszystkich
fotonów padających na tę warstwę oraz do grubości warstwy

Liniowy współczynnik osłabienia µ oznacza zmniejszenie natężenia promieniowania przez

warstwę absorbenta o grubości jednakowej. Wartość współczynnika zależy m.in. od masy
absorbenta i długości fali promieniowania

*Masowy współczynnik osłabienia - współczynnik µ/p jest niezależny od gęstości – wyraża względne
osłabienie wiązki promieniowania przez warstwę substancji o powierzchni 1m2 i masie 1kg. Zależy od
liczby porządkowej Z materiału absorbenta i długości fali lambda

B.Absorpcja promieniowania jonizującego + rodzaje dawek

Współczynnik absorbcji właściwej- SAR oznacza ilość pochłanianej energii w jednostce czasu
przez jednostkę masy ciała pochłaniającego

k-przewodność elektryczna właściwa; ro-gęstość tkanki; E-

natężenie pola

Dawka pochłonięta (D)- ilość energii pochłoniętej przez 1kg dowolnej substancji.
(D można mierzyć w fantomach i wyliczać poprzez pomiar dawki ekspozycyjnej i znaną energię
jonizacji atomów wchodzących w skład tkanki)
Jednostka: Grej
D=E/m1
Gy= gdy jeden kg pochłania promieniowanie o energii 1J [J/kg]

Dawka ekspozycyjna (E). Suma ładunków jednego znaku wygenerowana przez promieniowanie jonizujące
w jednostce masy suchego powietrza.

[E]= 1 C/kg [E]=1 R (rentgen) 1C/kg~3900R

Dawka ekspozycyjna może być taka sama dla kości i tkanek miękkich natomiast dawka
pochłonięta dla kości może być znacznie większa.

Moc dawki -dawka pochłonięta w jednostce czasu

P=D/t [Gy/(h/min/rok)]

Równoważnik dawki (H)- określa konsekwencje biologiczne spowodowane ekspozycją na

promieniowanie przy małych wielkościach dawek.
H uwzględnia rodzaj promieniowania: H=D · wR Jednostka: [Sv]=1J/kg (siwert)
wr-współczynnik wagowy promieniowania H=D*Q*N
 Efektywny równoważnik dawki H[e] uwzględnia rodzaj promieniowania i rodzaj tkanki.
Stosowany w ocenie prawdopodobieństwa przypadku zgonu oraz wystąpienia poważnych
skutków w dwóch pierwszych pokoleniach

Dawka progowa -minimalna dawka wywołująca efekt

Organ / tkanka Efekt H [Sv]

Jądra Czasowa niepłodność 0.15

Trwała niepłodność 3.5 ÷ 6.0

Soczewka Zmętnienie 0.5 ÷ 2.0

Katarakta 5.0

Szpik kostny Odwracalne zahamowanie funkcji krwiotwórczych 0.5

Dawka letalna LD5030 - po dostarczeniu następuje śmierć połowy populacji w ciągu 30 dni
(

Organizm LD5030 [Sv]

Wirus 5000

Wąż 800

Nietoperz 150

Szczur 8

Człowiek 2.5 ÷ 3

Pies 2.6

Limit dawek
Zawodowa Ogólna
HE roczna (<> 5 lat) [mSv] 50 (20) 1

Rogówka (H) [mSv] 150 15

Skóra (H) [mSv] 500 50

Ręce, stopy (H) [mSv] 500 50

C.Zasada działania chipa identyfikacyjnego

Wszystko odbywa się na zasadzie fal radiowych. Mikroprocesor to tzw. pasywny tag, co oznacza,
iż nie posiada swojego źródła zasilania. Gdy w pobliżu psa z chipem pojawi się urządzenie, które
emituje właściwe fale radiowe (o niskiej częstotliwości), to wówczas chip aktywuje się i
przekazuje do czytnika numer. Ten numer sprawdza się w specjalnej bazie - zazwyczaj trwa to
bardzo krótko.

10. Magnetoterapia, elektroterapia, laseroterpia, krioterapia. Prąd elektryczny a

pole magnetyczne, indukcja pola, jednostki

Prąd elektryczny - to uporządkowany ruch ładunków elektrycznych pod wpływem pola

elektrycznego; kierunek przepływu prądu przyjmuje się za zgodny z ruchem ładunków dodatnich.
Pole elektryczne- przestrzeń w której na ładunki elektryczne działają siły elektryczne;
parametrami opisującymi pole jest:
- potencjał pola U [ V ] - określa energię jaką posiada jednostkowy ładunek w polu elektrycznym
- natężenie pola E [V/m] - określa z jaką siłą pole działa na jednostkowy ładunek

E = F/q = U/d
F- siła, q- ładunek elektryczny, U-różnica potencjałów czyli napięcie, d- odległość między
okładkami kondensatora

Przyłożenie do ciała stałego, cieczy lub gazu różnicy potencjałów elektrycznych (napięcia)
wywoła przepływ ładunku, o ile występują w nich swobodne ładunki tj. elektrony lub jony. W
przeciwnym wypadku ładunki mogą zostać przesunięte tylko w obrębie atomów i cząsteczek.
Mówi się wtedy o polaryzacji elektrycznej.

Bezpieczne dla człowieka napięcie: 24V (prąd ma 230 V)

Miarą wielkości prądu jest jego natężenie (I), czyli wielkość ładunku przepływająca przez
przekrój poprzeczny przewodnika w jednostce czasu. Jednostką natężenia jest 1A (amper)
I=Q/t 1A=1C/1s

Prawo Ohma
Natężenie prądu jest wprost proporcjonalne do przyłożonego na końce przewodnika napięcia U,
a odwrotnie proporcjonalne do jego oporu R
I=U/R
Opór przewodnika R zależy od materiału z którego jest wykonany (jego opór właściwy ρ), pola
powierzchni przekroju poprzecznego S i długości l
R=ρ * l/S R=U/I
Jednostką oporu jest om 1Ω = 1V/1A
Jednostką oporu właściwego ρ jest Ω*m (omometr). Często zamiast oporu właściwego
używamy przewodność właściwą σ, która jest odwrotnością oporu właściwego
σ=1/ ρ Jednostką jest 1 s/m (siemens/metr)
Ze względu na wartość oporu właściwego substancje dzielą się na:
−5
- przewodniki (ρ<10 [ Ω*m] )
−5 8
- półprzewodniki (10 <ρ<10 [ Ω*m] ) (krzem, german)
8
- dielektryki (ρ>10 [ Ω*m] )

Opory właściwe ludzkich tkanek są zróżnicowane:

- krew 1,6 Ω*m
- tk. tłuszczowa 25 Ω*m
- mięśnie szkieletowe wzdłuż włókien 1,25 Ω*m
poprzecznie do włókien 18 Ω*m

Pole elektromagnetyczne - nazywamu tak stan przestrzeni, w której występują siły działające
na znajdujący się w niej ładunki elektryczne i bieguny magnetyczne. Pole to jest złożeniem
funkcyjnym dwóch pól: magnetycznego i elektrycznego.

Pole magnetyczne
Indukcja pola magnetycznego B [T tesla] - charakteryzuje wielkość składowej magnetycznej
pola elektromagnetycznego (nazywa się często natężeniem pola)

−4
Jednostką pozaukładową stosowaną w praktyce jest Gauss [Gs] ( 1 Gs=10 T)

Pole magnetyczne stosowane w terapii wytwarza się najczęściej przy pomocy cewki (solenoid).
Indukcję w jej wnętrzu można przedstawić wzorem
𝑛*𝐼 −7
B= μ * μ- przenikliwość magnetyczna próżni (4π* 10 sV/A/m)
𝑙
n - liczba zwojów; I - natężenie prądu; l - długość cewki
Ziemia posiada stałe pole magnetyczne (Bz). Indukcja Bz w zależności od szerokości
geograficznej wynosi (40-70) μT.
Stałe bardzo silne pola magnetyczne ok. 1 T, używa się w spektroskopii i tomografii rezonansu
magnetycznego

Magnetoterapia
Wykorzystuje zmienne pola magnetyczne o niskich częstotliwościach (do 100Hz) i indukcji
magnetycznej od 0,1 do 100mT
W trakcie oddziaływania pól magnetycznych na tkanki organizmu człowieka powstają w nich
prądy elektryczne. Zachodzą zmiany w szybkości procesów biochemicznych i biofizycznych.
Zmiany strukturalne ciekłych kryształów, będących podstawą błon komórkowych i
cytoplazmatycznych, wpływają na przenikalność tych błon i specyficzne funkcje komórek.
Środowiska ciekłe organizmu posiadają dużą przewodność elektryczną. Zachodzi w nich
naprowadzenie siły elektromotorycznej indukcji pod wpływem zewnętrznych pól magnetycznych i
powstają w nich prądy elektryczne

Elektroterapia
Zajmuje się leczeniem objawowym schorzeń m.in. układu ruchu i neurologicznych za pomocą
różnego rodzaju prądów leczniczych w którym wykorzystuje się do leczenia prąd stały,
modulowane prądy średniej częstotliwości oraz prądy impulsowe małej i średniej częstotliwości
Prądy stałe- stałe natężenie i stały kierunek przepływu- Umożliwiają one przepływ przez
organizm ludzki ładunku elektrycznego wzdłuż linii pola elektrycznego -> jonoforeza-
wprowadzanie jonów leków ulegających dysocjacji elektrolitycznej w wodzie
Prądy zmienne- małej częstotliwości (0-1 kHz)- wywołanie skurczów mięśnia-leczenie
zaburzeń mowy, średniej(1-100 kHz)-wzmacnianie siły mięśniowej i zwiększenie masy mięśnia->
pokonują łatwiej opór skóry, wysokiej(500-5000 kHz)

Defibrylator - Przy ładowaniu energia potencjalna zostaje zgromadzona w polu elektrycznym

między nakładkami kondensatora- energię te można wykorzystać przez rozładowanie
kondensatora w obwodzie elektrycznym co jest wykorzystywane w defibrylatorze. bateria (źródło
zasilania) ładuje kondensator do dużego napięcia (~ 5000 V) w czasie poniżej 1 min.
Przewodzące elektrody umieszczone na klatce piersiowej chorego (o oporze R ~ 50 ) zamykają
obwód elektryczny. Przy założeniu, iż wymagana do defibrylacji wartość natężenia prądu wynosi
ok. 25 A, napięcie ~ 5000 V a rozładowanie kondensatora następuje w bardzo krótkim czasie (~
3 ms), można oszacować moc i energię zgromadzoną w kondensatorze (moc: ~ 125 kW(P=U*I),
energia: ~ 375 J). Energia impulsu przy bezpośrednim kontakcie z sercem wynosi ok 50J.

Krioterapia
leczenie zimnem, stosowanie materiałów powodujących odprowadzenie ciepła z organizmu ;
Schłodzenie miejsca zapalnego służy przede wszystkim obniżeniu metabolizmu komórkowego i
zapotrzebowania komórek na tlen, powoduje także zwężenie naczyń krwionośnych i
zmniejszenie krwawienia. Zastosowanie ma również w chirurgii do zamrażania tkanek

Laseroterapia
Wpływ promieniowania laserowego:
-wzrost syntezy ATP, DNA, RNA;
-wzrost aktywności pompy sodowo-potasowej;
-zwiększenie potencjału czynnościowego błony komórkowej
-zwiększenie ilości wapnia i beleczek kostnych;
-przyspieszenie metabolizmu w komórce (wzrost liczby mitochondriów);
-zwiększenie fagocytozy.
Wiązka światła jest pochłaniana przez składowe łańcucha oddechowego. Poprawa oddychania
komórkowego prowadzi do zmian procesów utleniania i redukcji w mitochondriach oraz
cytoplazmie komórkowej. Aktywacja oddychania ma wpływ na przepuszczalność błon
komórkowych w stosunku do jonów Na+, K+ i Ca2+. Wzrost stężenia jonów Ca2+ pobudza
wzrost aktywności cAMP. Następnie przez fosforylację oksydacyjną białek wewnątrzustrojowych i
wpływ na syntezę DNA i RNA prowadzi do proliferacji komórek. Istotnym mechanizmem
biostymulacji jest fotoaktywacja enzymów. Jest to proces multiplikacji, czyli zwielokrotnienia
efektu, gdzie jeden foton aktywujący jedną cząsteczkę enzymu może spowodować wytworzenie
wielu tysięcy cząsteczek produktu.
Układ dopełniacza jest fotowrażliwy – pod wpływem naświetlania dochodzi do wzrostu
przepuszczalności naczyń, uwalniania histaminy i serotoniny -- pobudzenie procesów
tkankowych
11. Budowa i zasada działania lasera, własności promieniowania laserowego. Gazy
w niskich temperaturach
Budowa lasera:
Laser generuje spójne fale elektromagnetyczne z zakresu UV, VIS oraz IR. Składa się z:
-ośrodka pompującego: jego zadaniem jest doprowadzenie ośrodka czynnego do
stanu progowej inwersji obsadzeń = dostarczanie energii.
-ośrodka czynnego/aktywnego: którego zadaniem jest wzmocnienie światła, czyli
kwantowe wzmacnianie fotonów.
- rezonatora: inaczej układ optyczny, który składa się z dwóch zwierciadeł. Jego
rolą jest odbijanie wyemitowanych fotonów, aby te następnie przelatując przez
kolejne atomy doprowadzały do dalszej emisji wymuszonej. Jedno ze zwierciadeł
przepuszcza wiązkę fal elektromagnetycznych.

Działanie lasera: opiera się na takich zjawiskach jak: inwersja obsadzeń i emisja
wymuszona.
-emisja wymuszona: gdy atom w stanie E2 (wzbudzony) zderzy się z fotonem o takiej
samej częstotliwości, że energia kwantu jest równa E2-E1 (energia atomu w stanie
wzbudzonym- energia atomu w stanie podstawowym). Foton ten nie ulega pochłonięciu.
Przyspiesza on przejście atomu ze stanu wzbudzonego do podstawowego, dzięki czemu
z atomu wylatują w jednym kierunku, dwa spójne fotony posiadające tą samą energię
oraz częstotliwość.

-inwersja obsadzeń: inaczej odwrócenie obsadzeń, jego zadaniem jest spowodowanie

aby w ośrodku pompującym było więcej elektronów wzbudzonych niż w stanie
podstawowym. Dzieje się tak gdy rezonansowy foton wyzwala emisję wielu fotonów (=
dostarcza energię do układu) jednocześnie ( o tej samej fazie i częstotliwości). Żeby to
było możliwe należy znaleźć materiał, który posiada elektrony na poziomie metastabilnym
(= czas przebywania elektronu na poziomie wzbudzonym E3 jest długi).
 Promieniowanie odbija się od zwierciadła umieszczonego na jednym końcu rezonatora
oraz od półprzezroczystego zwierciadła na drugim końcu. Pomiędzy zwierciadłami fale są
wzmacniane wskutek emisji wymuszonej. Promieniowanie wychodzi z rezonatora przez
półprzezroczyste zwierciadło.
Własności promieniowania laserowego:
- spójność/ równoległość wiązki: są uporządkowane fazowo-przestrzennie, fotony
mają identyczną częstotliwość, przemieszczając się w wiązce zachowują przez
długi czas tę samą fazę.
- monochromatyczność: promieniowanie laserowe ma jednakową długość fali (λ
jednostka SI metry), szerokość widmowa linii typowych laserów to od 1MHz
(106Hz) do 1GHz (109Hz).
- intensywność: krótki impuls o wysokiej mocy, lasery mają zdolność do
wytwarzania impulsu promieniowania o dużej gęstości energii i krótkim czasie
trwania. Czas trwania impulsu: 10-9-10-12s, energia emitowana około 1mJ, co daje
moc impulsu około 1MW.
- równoległość: natężenie nie zależy od odległości, promienie tworzące wiązkę są
równoległe, a kąt rozbieżności wiązki jest bardzo mały (1 miliradian).
Gazy w niskich temperaturach:
Podczas obniżania temperatury gazu maleje średnia szybkość cząsteczek. Obniżanie
temperatury prowadzi w końcu do skroplenia gazu. Zamiana gazu w ciecz wynika z faktu,
że w pewnym momencie energia oddziaływań międzycząsteczkowych (sił van der
Waalsa, wiązań wodorowych itp.) staje się większa od energii kinetycznej cieplnego ruchu
cząsteczek.

12. EKG, RTG, tomografia komputerowa

Elektrokardiografia- Badanie w czasie podczas pracy serca różnicy potencjałów

elektrycznych między wybranymi punktami ciała żywego organizmu (metoda dwubiegunowa
Einthovena)
lub między określonymi punktami a punktem odniesienia(metoda jednobiegunowa Wilsona lub
Goldberga)

Metoda dwubiegunowa Einthovena

𝑉𝐼 = 𝑉𝐿𝑅 − 𝑉𝑃𝑅 𝑉𝐼𝐼 = 𝑉𝑃𝑅 − 𝑉𝐿𝑁 𝑉𝐼𝐼𝐼 = 𝑉𝐿𝑅 − 𝑉𝐿𝑁

Prawo Einthovena: 𝑉𝐼 + 𝑉𝐼𝐼𝐼 = 𝑉𝐼𝐼

Metoda jednobiegunowa Wilsona – Łączymy wszystkie trzy odprowadzenia tworząc
jeden potencjał odniesienia i mierzymy różnicę potencjałów pomiędzy tym punktem
wspólnym, a każdym odprowadzeniem. Potencjały mierzone oznacza się tu
tradycyjnie przez vL, vR, vF

Metoda jednobiegunowa Goldberga – Łączymy odprowadzenia parami i mierzymy potencjał

trzeciego odprowadzenia względem połączonej pary. Mierzone potencjały oznacza się przez
avR, avR, avL
QRS- repolaryzacja przedsionków, depolaryzacja komór
PQ - skurcz przedsionków
RST - skurcz komór
T - rozkurcz serca

Wektorokardiografia
Pobudzone włókna mięśnia serca to zbiór dipoli mikroskopowych. Część pobudzona to ujemny
biegun, część nie pobudzona to dodatni dipol. Wypadkowa zbioru dipoli tworzy wektor
elektryczny serca.

Rentgenografia
Prąd płynący przez katodę powoduje jej rozgrzanie do temperatury w której elektrony swobodne
zyskują energię i opuszczają powierzchnię katody. Wzrost temp katody powodujemy zwiększając
prąd żarzenia. Prąd elektryczny podłączony do anody i katody nadaje emitowanym elektronom
duże energie kinetyczne – są przyspieszane przez pole elektryczne
Elektron docierając do anody zostaje wyhamowany, jego energia jest uwalniana, dochodzi do
rozgrzania anody, reszta energii zamieniona co powoduje emisję promieniowania
rentgenowskiego. Długość fali promieniowania rentgenowskiego mieści się w zakresie od około
0,01 nm do 10 nm.
W trakcie kontaktu z jądrami elektrony tracą różną porcję energii, co przekłada się na różną
częstotliwość i różną długość fali, zatem promieniowanie rentgenowskie emitowane w ten sposób
ma widmo ciągłe!!!

II. Wybijanie elektronów z wewnętrznych powłok atomowych (na miejsce wybitych elektronów
wskakują elektrony z wyższych powłok oddając energię w formie promieniowania X)

Tutaj mamy do czynienia z widmem liniowym.

Widmo promieniowania rentgenowskiego

Energia maksymalna w widmie – całkowite wyhamowanie elektronu – kVp, energia minimalna
zależy od zastosowanego filtra
Zmniejszenie długości fali spowoduje wzrost głębokości wnikania fotonów w głąb substancji –
promieniowanie jest bardziej przenikliwe i jest nazywane twardym.
Gdy długość fali rośnie, przenikliwość maleje- promieniowanie miękkie.
Widmo dla różnych wartości prądu anodowego

Osłabienie promieniowania rentgenowskiego

 −µ𝑑
𝐼 = 𝐼0 · 𝑒
gdzie:
𝐼 - natężenie wiązki po przejściu przez absorbent
𝐼0- natężenie wiązki promieniowania padającego
𝑒 - podstawa logarytmu naturalnego
µ - liniowy współczynnik osłabienia
𝑑 - długość warstwy absorbentu

Kości zazwyczaj pochłaniają więcej promieniowania niż tkanki miękkie, dlatego są jaśniejsze

Tomografia komputerowa
Obrazowanie przestrzennego rozkładu narządów wewnętrznych pacjenta – wykonywanie
sekwencji zdjęć warstwowych w płaszczyźnie prostopadłej do osi ciała.
Lampa i błona fotograficzna wykonują skorelowany ruch obrotowy wokół pacjenta.
Cienki przekrój ciała naświetlany jest pod wieloma kątami wiązką promieniowania X,
przechodzące promieniowanie mierzone jest przez licznik, dane z licznika wprowadzane są do
komputera który rekonstruuje tomograficzny obraz prześwietlanej warstwy.

Warstwa ciała podzielona jest na woksele (bloczki). Dla każdego bloczka wyznacza się
współczynnik osłabiania.
Gęstość wyraża się w jednostkach względnych HU (różnice między liniowymi współczynnikami
danej tkanki i wody)
µ𝑥−µℎ2𝑜
𝐶𝑇[𝐻𝑈] = µℎ2𝑜
· 1000
niektóre wartości HU:
kość: 1000
woda: 0
powietrze: -1000
tkanki miękkie: kilkanaście - kilkadziesiąt
tkanka tłuszczowa: -100 ÷ -50

Okno tomograficzne
Szeroki zakres zmienności HU –> co najmniej 11 bitów w opisie obrazu tomograf.
Ze względu na ograniczenie ludzkiego oka w odróżnianiu odcieni -> monitory skala 8 bitowa
Przeskalowanie liniowe Hounsfielda na skalę szarości powoduje, że subtelne różnice nie są
zauważalne. Przyjęte rozwiązanie umożliwia odzwierciedlenie na ekranie monitora wysokiego
kontrastu obrazu i przez to ułatwia jego interpretację.

- dawka promieniowania jonizującego równa jest dawce otrzymywanej w kilku(nastu)

standardowych badaniach RT
- energie stosowane w TK: 80 - 140 keV
- czas obrotu lampy wokół pacjenta: ~ 0.5 s
- czas skanowania w spiralnej TK: ~ 20 s
 13. Potencjały czynnościowe komórek mięśniowych i nerwowych. Elektrody. Budowa
lampy rentgenowskiej. Detekcja promieniowania X

Potencjały czynnościowe komórek mięśniowych i nerwowych

Potencjał spoczynkowy błony komórkowej u człowieka wynosi około -90mV. Jest to efekt różnicy
stężeń jonów sodowych i potasowych w płynie wewnątrz i zewnątrzkomórkowym. Aby impulsy
mogły się rozchodzić zmienia się potencjał błony przez aktywny przepływ jonów (dzięki pracy
pomp jonowych). Aby doszło do powstania potencjału czynnościowego musi zostać przekroczony
potencjał progowy (-55mV).

Budowa lampy rentgenowskiej – jest to bańka próżniowa, w której znajdują się

elektrody: anoda i katoda (zazwyczaj wolframowe).
Działanie elektronowej lampy rentgenowskiej: napięcie przyłożone do elektrod
przyśpiesza elektrony (odrywające się z katody), które bombardując anodę emitują
strumień kwantów promieniowania X o ciągłym widmie energetycznym (promieniowanie
hamowania).
Elektrony docierające do anody wybijają elektrony z wewnętrznych powłok atomowych, a
na ich miejsce „wskakują” elektrony z wyższych powłok oddając energię w formie
promieniowania X lub elektrony są hamowane w polu elektrycznym jądra, a tracona
energia jest emitowana w formie promieniowania X.
Działanie jonowej lampy rentgenowskiej: zasada ta sama tylko napięcie przyłożone do
elektrod przyśpiesza dodatnie jony, które następnie bombardują katodę.

Błona rentgenowska
Promieniowanie X oddziałując z kryształami AgBr w emulsji pokrywającej błonę powoduje
uczulenie kryształów na wywoływacz.
Promieniowanie elektromagnetyczne oddziałując z ziarnem AgBr neutralizuje pewną
liczbę jonów srebra (ich liczba jest zależna od liczby zaabsorbowanych fotonów). Zmiana
ta jest nieodwracalna i uczula ziarno na działanie wywoływacza (obraz utajony).
 Wywoływanie – działanie substancji dostarczającej elektronów, powoduje konwersję
wszystkich jonów srebra w atomy srebra w aktywowanych ziarnach – ziarna takie stają
się czarne.
Po wywołaniu wywoływacz jest usuwany z błony, a następnie wypłukuje się z emulsji
nieaktywowane ziarna AgBr – utrwalanie.

14. Wytwarzanie ultradźwięków, parametry fal ultradźwiękowych, budowa i zasada

działania głowic ultrasonograficznych, powstawanie obrazu USG,
ultrasonografia dopplerowska
wytwarzanie ultradźwięków - za pomocą odwróconego efektu piezoelektrycznego
(wykorzystuje się np. kryształ kwarcu) -> doprowadzenie do przeciwległych płaszczyzn
kryształu napięcia elektrycznego, co prowadzi do jego skurczenia lub rozszerzenia i
powstają drgania o odpowiedniej częstotliwości (>20kHz)
potencjał elektryczny -> drgania mechaniczne
parametry fal ultradźwiękowych:
- częstotliwość [Hz]
- długość fali [m]
𝑐
λ= 𝑓
- natężenie [W/m^2]
𝐸
𝐼= 𝑆*𝑡
- współczynnik odbicia [bezwymiarowy]
𝐼𝑟 𝑍1−𝑍2 2
𝑅= 𝐼0
= ( 𝑍1+𝑍2 )
- impedancja (miara oporu) [kg/m^2*s]
∆𝑝
𝑍= 𝑢
= ρ * ν
budowa i zasada działania głowic
- głowica pozwala generację fali ultradźwiękowej oraz na odbiór sygnału echa
BUDOWA: obudowa, warstwa tłumiąca, kryształ podzielony na małe przetworniki,
soczewka
każdy przetwornik wytwarza własną falę ultradźwiękową, która wnika w głąb narządów ->
odbita część wraca do głowicy w postaci echa, które wprawia w ruch kryształy i powstają
impulsy elektryczne rejestrowane przez procesor -> powstaje obraz
istnieją różne rodzaje głowic: liniowa, sektorowa, cylindryczna
powstawanie obrazu
możliwe są różne rodzaje prezentacji:
A (amplitude) - rejestracja echa podczas przejścia między ośrodkami na wykresie
[okulistyka]
B (brightness) - powszechna, amplituda przekłada się na jasność danego piksela
M (motion) - zmiana położenia amplitudy echa w czasie; przekłada się na jasność
punktów obrazu [wizualizacja ruchów serca]
3D - liczne prezentacje B uzyskane dla poszczególnych przekrojów
Doppler
ultrasonografia dopplerowska
- wykorzystywane do obserwacji naczyń krwionośnych, elementy statyczne są w
odcieniach szarości, natomiast kolorem zaznaczone są obiekty, które szybko się
poruszają
 - można obliczyć max. prędkość oraz objętość krwi przepływającą przez naczynie w
jednostce czasu; wykrywa się w ten sposób zwężenia i niedrożności
- im kąt mniejszy, tym większa dokładność wyznaczania prędkości
𝑐∆𝑓
ν= 2𝑓0𝑐𝑜𝑠φ
∆𝑓 = 𝑓1 − 𝑓0

15. Promieniowanie podczerwone, promieniowanie ciała doskonale czarnego, prawo

Stefana-Boltzmanna i prawo Wiena, budowa i zasada działania kamery
termowizyjnej, termografia jako narzędzie diagnostyczne

Zgodnie z definicją, ciałem doskonale czarnym jest obiekt, który pochłania całe
padające na nie promieniowanie elektromagnetyczne, niezależnie od temperatury tego
ciała, czy widma padającego promieniowania. Ponadto ciało doskonale czarne emituje
pochłoniętą energię w postaci promieniowania elektromagnetycznego o widmie
charakterystycznym dla temperatury ciała. Najpopularniejszym modelem ciała doskonale
czarnego jest wnęka z niewielkim otworem. Rozkład natężenia promieniowanie
emitowanego przez ciało doskonale czarne jest rozkładem ciągłym. Długość fali, w której
natężenie promieniowania osiąga maksimum, jest określona doświadczalnym I prawem
Wiena, zwanym również „prawem przesunięć Wiena”.

Prawo Wiena - wraz ze wzrostem temperatury widmo promieniowania ciała przesuwa się
w stronę fal krótszych, zgodnie ze wzorem:

Promieniowanie podczerwone jest to promieniowanie elektromagnetyczne, którego długość

fal mieści się między światłem widzialnym a falami radiowymi (zakres od 780 nanometrów do
1 milimetra, częstotliwość drgań od 300 GHz do 400 THz). Dla promieniowania
podczerwonego przyjęto jednostkę µ mikrometra o wzorze: 1 µ = 10-6m = 10-4cm

Prawo Stefana-Boltzmanna - zależność całkowitego strumienia mocy promieniowania

emitowanego przez ciało doskonale czarne (S) od jego temperatury wyrażonej w kelwinach
(K). Strumieniem mocy jest energia emitowana przez jednostkową powierzchnię ciała
doskonale czarnego w jednostce czasu. Jednostką strumienia mocy promieniowania jest więc
J/s*m2
Budowa i zasada działania kamery termowizyjnej - termowizja polega na wizualnym
odwzorowaniu rozkładu promieniowania podczerwonego, czyli ciepła, które jest wytwarzane
przez rozmaite przedmioty w naszym otoczeniu. Do pomiarów termowizyjnych wykorzystuje
się zjawisko promieniowania podczerwonego. Takie promieniowanie emitowane jest przez
każdy przedmiot o temperaturze powyżej 0 bezwzględnego, czyli -273,15°C. Intensywność
wytwarzanego promieniowania zależy więc od temperatury obserwowanej powierzchni.

Kamera termowizyjna rejestruje emitowane przez ciało promieniowanie podczerwone, a

przechodzące przez soczewkę fale skupiane są na detektorze. Wykorzystuje się tu
mechanizm podobny do działania aparatu analogowego, gdzie promieniowanie widzialne
skupia się na kliszy. Dzięki współpracy matrycy detektorów ze specjalnym układem odczytu
wytwarzany jest sygnał elektryczny, który zmienia się w zależności od intensywności
promieniowania. Następnie sygnał elektryczny przetwarzany jest na postać cyfrową, co
umożliwia przedstawienie obrazu na wyświetlaczu kamery termowizyjnej.

Termografia jako narzędzie diagnostyczne - termografia znalazła zastosowanie w

dermatologii. Dobrze spełnia swoje zadanie w diagnozie zmian łuszczycowych oraz
wykrywaniu zmian zlokalizowanych na powierzchni skóry bądź tuż pod nią. Termografie
wykorzystuje się również w trakcie operacji kardiochirurgicznych wykonywanych w hipotermii.
Jednym z przykładów jest wykorzystanie kamery termowizyjnej w trakcie zabiegu
pomostowania naczyń wieńcowych. W diagnostyce oparzeń wykorzystuje się termografie do
określenia głębokości i rozległości oparzenia. Innym przykładem wykorzystania termografii
jako narzędzia diagnostyki jest obserwacja rozkładu temperatury na powierzchni kończyn po
zabiegu wszczepienia endoprotezy.