Kinetyka

Szybkość reakcji chemicznej

Kinetyka to nauka o szybkości i mechanizmach
przebiegu reakcji.
Wielkość charakterystyczna to szybkość reakcji,
którą definiowana jest jako, ilość
przekształconego substratu lub powstającego
produktu w jednostce czasu i w
określonej przestrzeni reakcyjnej.
Jednostka [mol/dm3s]

2
 Średnia i chwilowa szybkość reakcji
Średnia szybkość reakcji: ubytek masy substratu (lub przyrost
masy produktu) w jednostce czasu, odniesiony do jednostki
przestrzeni reakcyjnej. W układzie jednofazowym chwilowa
szybkość reakcji jest równa zmianie stężenia w jednostce czasu.

Chwilowa szybkość reakcji: szybkość reakcji w danym momencie

jej przebiegu; może być obliczona z równania kinetycznego.

Przykład 1 str. 9 Podręcznik

Zadanie 1 str. 20 Podręcznik
3
Czynniki wpływające na szybkości reakcji

• stężenie reagentów
• temperatura
• obecność katalizatora
• ciśnienie
• promieniowanie elektromagnetczne
• rodzaj rozpuszczalnika
• stopień rozdrobnienia i efektywność mieszania
• etap reakcji
4
 Wpływ stężenia reagentów
• Szybkość reakcji pierwszorzędowych jest wprost
proporcjonalna do stężenia w pierwszej potędze np. v = k 
[HCOOC2H5] Wymiar stałej k wynosi s-1
• Szybkość reakcji drugorzędowych jest zależna od stężenia
substancji w drugiej potędze np.
v = k  [NO2]2 Wymiar stałej k wynosi dm3  mol-1  s-1
• Szybkość reakcji zerowego rzędu nie zależy od stężenia
reagentów a jej wymiar jest równy wymiarowi szybkości
reakcji.

Zadania 4.155 str. 95

5
 Równanie kinetyczne
Stała szybkości (k) jest charakterystyczna dla każdej reakcji i
jest ustalana eksperymentalnie. A rezultaty pomiarów
przedstawiane są w postaci równania kinetycznego. Ważne
jest to, że to równanie nie ma nic wspólnego z wykładnikami
stechiometrycznymi w równaniu chemicznym. A suma
wykładników potęg przy stężeniach substancji w równaniu
kinetycznym to rząd reakcji.

Równanie chemiczne pozwala obliczyć chwilową szybkość

reakcji. Zadanie 4.146 str. 94
6
 Wpływ temperatury
Szybkość reakcji rośnie ze wzrostem temperatury w sposób
wykładniczy.
Reguła van’t Hoffa empiryczna
reguła, która mówi o tym, że
szybkość reakcji wzrasta bądź
maleje dwu- do czterokrotnie
przy podwyższeniu lub obniżeniu
temperatury o 10C bądź 10 K

Zadania 4.142 i 4.143 str. 93

7
 Postulaty teorii zderzeń
• Warunkiem zajścia reakcji są zderzenia drobin substratów.
• Przemiana substratów w produkty następuje w wyniku
wielu procesów (aktów bądź etapów), które następują w
określonej kolejności.
• Pierwszym warunkiem efektywności zderzenia jest
odpowiednia wartość sumy energii kinetycznych
zderzających się drobin. Energia ta nie może być niższa od
energii aktywacji, która jest charakterystyczna.
• Drugim warunkiem efektywności zderzeń jest
odpowiednia orientacja zderzających się drobin.

8
 Energia aktywacji
Każda reakcja ma minimalną wartość energii jaka musi być
dostarczona, aby zderzenie drobin było chemicznie efektywne.
Od wartości energii aktywacji zależy jak temperatura wpływa na
stałą szybkości reakcji. Zależność ta to równanie Arrheniusa:
log k = log A-
k – stała szybkości reakcji
A – stała charakterystyczna dla danej reakcji
R – stała gazowa 83,1 hPa*dm3/mol*K
T – temperatura w K
Podwyższenie temperatury powoduje wzrost stałej szybkości .
A im wyższa energia aktywacji, tym trudniej zachodzi reakcja,
bo stała szybkości mniejsza
9
Postulaty teorii kompleksu aktywnego

• Zderzenie drobin może doprowadzić do

utworzenia nietrwałego układu (kompleksu
aktywnego) zbudowanego z jąder i
elektronów zderzających się drobin.
• Szybkość reakcji zależy od stężenia kompleksu
aktywnego oraz od szybkości, z jaką ulega on
rozpadowi na produkty.

10
 Rozwinięcie teorii kompleksu aktywnego
(postulat II)
Energia drobiny jest sumą kilku rodzajów energii,
w tym energii kinetycznej k i energii wiązań w.
W reakcji chemicznej, podczas efektywnego
zderzenia się drobin, zasada zachowania energii
jest zachowana tylko dla tych dwóch rodzajów,
co oznacza, że k + w = const., bo tylko one
ulegają konwersji w czasie aktu elemantarnego.

11
Efekty energetyczne przemian chemicznych

Każdy obiekt można nazwać układem, a wszystko

poza nim to otoczenie.
Dla chemika układ to naczynie z reagentami. Mamy
trzy rodzaje układów:
- otwarty – wymienia i materię i energię z
otoczeniem
- zamknięty – wymienia z otoczeniem tylko energię
- izolowany – nie ma wymiany energii i materii z
otoczeniem
12
 Energia wewnętrzna
Układ otwarty i zamknięty jak wymienia energię
z otoczeniem, to zmienia swoją energię
wewnętrzną. Ta energia to suma energii
kinetycznej, potencjalnej cząsteczek a także ich
energia wewnątrzcząsteczkowa.
W skład energii wewnątrzcząsteczkowej wchodzi
energia wiązań chemicznych.

13
 Energia wiązań chemicznych
Energia, która jest wydzielana w wyniku
tworzenia się nowych wiązań, a także energia,
która musi być pochłonięta aby wiązanie mogło
się rozpaść.
Wartości energii wiązań chemicznych można
znaleźć w tablicach.

Zadanie 4.218 str. 110

14
Reakcje egzo- i endoenergetyczne
• Reakcja egzoenergetyczna to taka, która prowadzona w warunkach
izotermiczno-izobarycznych powoduje przepływ energii z układu do
otoczenia. Wydziela się ciepło i wzrasta temperatura układu.
Usubstratów > Uproduktów
• Reakcja endoenergetyczna to taka, która prowadzona w warunkach
izotermiczno-izobarycznych powoduje przepływ energii z otoczenia do
układu. Dochodzi do pochłonięcia ciepła i obniżenia temperatury.
Usubstratów < Uproduktów

Warunki izotermiczne T = const.

Warunki izobaryczne p = const.

Zadanie 2 str. 21 Podręcznik

15
 Entalpia reakcji H
Zmiana entalpii układu H to ciepło pochłonięte
lub wydzielone podczas reakcji w warunkach
izobarycznych. Gdy p = const
H = Eproduktów – Esubstratów
Dla reakcji endoenergetycznych H  0
Dla reakcji egzoenergetycznych H  0

16
 Standardowa entalpia H 0

Zmiana standardowej entalpi, H jest

wyznaczana dla czystych substancji znajdujących
się pod ciśnieniem 1000 hPa. Jednostką entalpii
jest kJ/mol, czyli jej wartość odnosi się do
przemiany 1 mola substancji.
Standardowa entalpia tworzenia pierwiastków
jest równa zero.

17
 Prawa w termochemii
• Prawo Hessa – efekt cieplny reakcji nie zależy od
drogi przemiany pod warunkiem, że wszystkie
procesy są izobaryczne lub wszystkie są izochoryczne,
a jedyną formą wymiany energii na sposób pracy jest
praca objętościowa.
• Prawo Lavoisiera-Laplace’a – efekt cieplny reakcji
przebiegający w danym kierunku jest równy efektowi
cieplnemu reakcji odwrotnej, z przeciwnym znakiem.

Zadanie 4.201 str. 108

18
 Katalizatory
To substancje, których obecność w mieszaninie
reakcyjnej powoduje zwiększenie szybkości
reakcji.
Rozróżniamy dwa rodzaje katalizatorów:
• homofazowe = homogeniczne to takie, które
wraz z substancjami reakcji tworzą jedną fazę
• heterofazowe = heterogeniczne to takie, które
tworzą inną fazę niż substraty reakcji

19
Metoda działania katalizatora
homofazowego

20
 Metoda działania katalizatora
heterofazowego

• Kontakt – katalizator w stanie stałym umieszczony w

środowisku gazowych lub ciekłych reagentów
• Inhibitor – substancja zmniejszająca szybkość reakcji

Zadania 4.147, 4.151 str. 94 i 4.153 str. 95 21