Co to jest rząd reakcji chemicznej?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film samouczek
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Co to jest rząd reakcji chemicznej?

Kinetyka chemiczna to dziedzina analizująca szybkość reakcji w odniesieniu do różnych warunków:

ciśnienia, temperatury oraz stężenia i natury reagentów. Dzięki niej można zbadać również złożoność oraz
mechanizm reakcji.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Każda reakcja chemiczna jest specyficznym procesem, określonym wieloma czynnikami.

Ważnym pojęciem, analizowanym w tej dziedzinie, jest rzędowość reakcji chemicznych.
Czy wiesz, co kryje się pod tym pojęciem? W jaki sposób się ją wyznacza? Czy rząd reakcji
elementarnej jest równy jej cząsteczkowości? Przejdź do następnych części materiału, żeby
poznać odpowiedzi na te pytania.
Twoje cele

Zdefiniujesz pojęcie rzędowości reakcji.

Przeanalizujesz wykresy zależności stężenia molowego substratu od czasu dla reakcji
o różnej rzędowości.
Obliczysz ubytek masy substratu w trakcie trwania reakcji.
Opracujesz wykresy zależności stężenia molowego substratu od czasu dla reakcji
o różnej rzędowości.
Przeczytaj

Rzędowość reakcji

Kinetyka chemiczna to dziedzina analizująca szybkość reakcji w odniesieniu do różnych

warunków: ciśnienia, temperatury oraz stężenia i natury reagentów. Dzięki niej można
zbadać również złożoność oraz mechanizm reakcji. Najważniejszymi pojęciami w tym dziale
są:

szybkość reakcji;
cząsteczkowość reakcji;
stała szybkości reakcji;
rząd reakcji.

Aby zrozumieć pojęcie rzędu reakcji, najpierw trzeba pojąć znaczenia i rodzaje
poszczególnych procesów chemicznych, które mogą być proste lub złożone. Reakcja
prosta to taka, która przebiega w jednym etapie od substratów do produktów. Jeśli
w trakcie nie dojdzie do powstania żadnych produktów pośrednich – mamy wówczas do
czynienia z reakcją elementarną. Jej przykładem jest synteza jodowodoru.

H2 + I2 ⇄ 2 HI
Reakcje złożone dzielą się na reakcje następcze i równoległe. Jednak większość z nich
zawiera zarówno elementy następcze, jak i równoległe. Reakcje następcze to takie,
w których kolejne etapy zachodzą po kolei. Przykładem takiego procesu następczego są
naturalne szeregi promieniotwórcze.

Poniżej znajduje się przykład szeregu promieniotwórczego, rozpoczynającego się od uranu:

235U → 231Th → 231Pa → … → 207Pb

92 90 91 82

Reakcje równoległe polegają na jednoczesnym przebiegu kilku procesów, począwszy od

tego samego substratu. Przykładem tych jest nitrowanie fenolu.
Nitrowanie fenolu jest przykładem reakcji równoległej.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przebieg reakcji złożonych, jak sama nazwa wskazuje, jest dość skomplikowany, dlatego też
ich mechanizm wyznacza się doświadczalnie. To pozwala na zapisanie równania danej
reakcji. Dzięki temu możemy określić cząsteczkowość i rzędowość reakcji.
Cząsteczkowość jest inaczej liczbą cząsteczek substratu (atomów, cząsteczek, jonów lub
rodników), które biorą udział w danej reakcji elementarnej. Przykładem dwucząsteczkowej
reakcji elementarnej jednoetapowej prostej jest synteza jodowodoru.

H2 + I2 → 2 HI
A jaka jest rzędowość dla tej reakcji?

Definicja mówi, że rząd reakcji chemicznej jest sumą wykładników potęgowych, do

których podniesione są stężenia reagentów w równaniu kinetycznym (na szybkość reakcji
chemicznej). Zapisując równanie kinetyczne dla tej reakcji otrzymujemy zależność:

ʋ = k ⋅ [H2 ] ⋅ [I2 ]

gdzie:

ʋ – szybkość reakcji;
k – stała szybkości reakcji;
[A], [B], … – stężenia substratów biorących udział w reakcji.
Wykładniki potęgowe w równaniu kinetycznym są wyznaczane doświadczalnie i mimo że
czasem pokrywają się z wartościami współczynników stechiometrycznych w równaniu
reakcji, to w istocie, na podstawie równania reakcji, możemy zapisać równanie kinetyczne
jedynie dla reakcji prostej i jednoetapowej - wówczas wykładniki potęgowe w równaniu
kinetycznym są równe współczynnikom stechiometrycznym w równaniu reakcji. Reakcja
otrzymywania jodowodoru jest reakcją jednoetapową i prostą zatem wykładniki potęgowe
w równaniu kinetycznym są równe współczynnikom stechiometrycznym w równaniu
reakcji. Nie ma potrzeby zapisywania wykładników potęgowych równych 1.

ʋ = k ⋅ [H2 ]1 ⋅ [I2 ]1

Zapis wskazuje, że cząstkowy rząd reakcji względem H2 wynosi 1, względem I2 również

wynosi 1, a całkowity rząd reakcji, będący sumą tych cząstkowych rzędów, wynosi
2 (1 + 1 = 2).

Dla reakcji opisanej równaniem:

ʋ = k ⋅ [X]2 ⋅ [Y]2

Całkowity rząd reakcji wynosi 4. Rzędem reakcji względem reagenta X nazywamy

wykładnik potęgowy, do którego podniesione jest jego stężenie w równaniu kinetycznym.
W przedstawionym wyżej przypadku widać, że reakcja jest drugiego rzędu – zarówno ze
względu na substrat X, jak i Y. Cząstkowy rząd reakcji pozwala na określenie wpływu
stężenia poszczególnych reagentów na szybkość reakcji.

Równania kinetyczne dla reakcji złożonych, składających się z kilku etapów, ustala się
doświadczalnie i często nie odzwierciedlają one równania stechiometrycznego. Wtedy
rzędowość reakcji nie musi być wartością całkowitą, tak jak w przypadku reakcji prostych.
Rząd reakcji jest wartością ustalaną doświadczalnie. W zależności od warunków reakcji,
może przyjmować wartości liczb całkowitych lub ułamkowych, a może być nawet zerowa.
Nie dla wszystkich reakcji można ułożyć równanie kinetyczne – w takim wypadku
określenie rzędu jest niemożliwe.

Wyróżnia się reakcje:

zerowego rzędu;
I rzędu;
II rzędu;
reakcje wyższych rzędów (bardzo rzadkie).

Reakcje zerowego rzędu

Reakcjami zerowego rzędu są reakcje, których szybkość nie jest uzależniona od stężenia
substratów. Są to np. reakcje fotochemiczne, których szybkość zależy od natężenia
padającego promieniowania. Dla takich reakcji równanie kinetyczne wygląda następująco:

C − C0 = −kt

gdzie:

C – stężenie molowe substratu pozostałe po czasie t;

C0 – początkowe stężenie molowe substratu;
k – stała szybkości reakcji;
t – czas przebiegu reakcji.
Z powyższego równania reakcji wynika, że reakcja zerowego rzędu ma liniowy ubytek
stężenia substratu (lub liniowy przyrost stężenia produktu) w czasie reakcji. Wykres tej
zależności przedstawiony jest poniżej.

Zmiana stężenia molowego substratu w czasie przebiegu reakcji zerowego rzędu

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcje I rzędu
Reakcjami I rzędu są reakcje, dla których rząd reakcji wynosi 1. Wówczas równanie
kinetyczne ma postać:

C 0
kt lub C C e kt
−

C
ln = = 0 ⋅

gdzie:

C – stężenie molowe substratu pozostałe po czasie t;

C – początkowe stężenie molowe substratu;
0

k – stała szybkości reakcji [ ]; 1

czas

t – czas przebiegu reakcji;

ln – logarytm naturalny o podstawie e (liczba Eulera), gdzie e = 2, 718281828 …

Kinetyczne zależności dla reakcji <math aria-label="pierwszego">I rzędu, cz. <math aria-label="pierwsza">I
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
 Kinetyczne zależności dla reakcji <math aria-label="pierwszego">I rzędu, cz. <math aria-label="druga">II
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Powyższe wyrażenie można również zapisać jako zależność masy ( m i m), liczbę moli (n i n)
lub jako liczbę cząsteczek ( N i N ). Wtedy:

In
m0 = kt lub m = m ⋅ e−k⋅t
m 0

ln
n0 = kt lub n = n ⋅ e−k⋅t
n 0

In
N0 = kt lub N = N ⋅ e−k⋅t
N 0

Wykres ekspotencjalnej zależności stężenia molowego substratu od czasu wygląda

następująco:
Wykres zależności stężenia molowego substratu od czasu
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na wykresy zależności stężenia molowego substratu w funkcji czasu ma wpływ stała

szybkości reakcji. Jeżeli stała szybkość jest większa, nachylenie wykresu jest bardziej ostre.

Wykresy zależności stężenia molowego substratu od czasu dla dwóch różnych stałych szybkości reakcji
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wykres ekspotencjalnej zależności szybkości reakcji od czasu wygląda następująco:

Wykres zależności szybkości reakcji od czasu
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcje II rzędu

Reakcjami II rzędu są reakcje, dla których rząd reakcji wynosi 2. Dla takich reakcji
równanie kinetyczne ma postać:

1 1
− = kt
C C0

gdzie:

C – stężenie molowe substratu pozostałe po czasie t;

C0 – początkowe stężenie molowe substratu;
k – stała szybkości reakcji [ mol⋅s
dm
];
3

t – czas przebiegu reakcji.

 Kinetyczne zależności dla reakcji <math aria-label="dwa">II rzędu, cz. <math aria-label="pierwsza">I
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kinetyczne zależności dla reakcji <math arias-label="drugiej">II rzędu, cz. <math aria-label="drugiej">II
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podsumowanie
Wzory dla reakcji o różnej rzędowości w formie podsumowania
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
stała szybkości

współczynnik proporcjonalności w równaniu kinetycznym, wyznaczany doświadczalnie,

charakterystyczny dla danej reakcji chemicznej, zależny od temperatury i katalizatora;
jednostkę stałej szybkości determinuje równanie kinetyczne w taki sposób, aby szybkość
mol
reakcji chemicznej wyrażona była w dm 3 ; zależność jednostki stałej szybkości reakcji od
⋅s
rzędu reakcji przedstawia poniższy wzór (n – rząd reakcji):

n−1
(dm3 )
[kn ] = [ ]
moln−1 ⋅ s

mechanizm reakcji

opis dokładnego przebiegu reakcji chemicznej, wskazujący na produkty pośrednie

powstałe w trakcie reakcji
produkt pośredni

każde indywiduum chemiczne występujące w złożonych reakcjach chemicznych,

powstałe z substratów lub innych produktów pośrednich
katalizator

substancja chemiczna, której dodatek do reakcji powoduje jej przyśpieszenie; bierze

udział w reakcji, ale nie ulega zużyciu w czasie jej trwania
 inhibitor

(łac. inhibeo „wstrzymuję”) substancja chemiczna, której dodatek do reakcji powoduje jej
spowolnienie lub zatrzymanie; po zakończeniu reakcji jest w całości odzyskiwana
równanie kinetyczne

zależność szybkości reakcji chemicznej od stężenia reagentów i temperatury

Bibliografia
Bełtowska‐Brzezinska M., Podstawy kinetyki chemicznej – skrypt do wykładów, Poznań
2009.

Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 1994.

Encyklopedia PWN

Hejwowska S., Marcinkowski R., Chemia ogólna i nieorganiczna, Gdynia 2005.

Film samouczek

Polecenie 1

Czy wiesz, jak definiuje się pojęcie rzędu reakcji chemicznej? Jak określa się rzędy całkowite,
a jak rzędy względem poszczególnych reagentów występujących w równaniu kinetycznym?
Zapoznaj się z filmem samouczkiem, a następnie sprawdź swoją wiedzę rozwiązując poniższe
zadania.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RxGEcssSCyLW7

Film samouczek pt. „Co to jest rząd reakcji chemicznej?”
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film wyjaąnia, czym jest rząd reakcji chemicznej.

Ćwiczenie 1

Uzupełnij tabelę, podając całkowity rząd reakcji dla odpowiednich równań kinetycznych.

Równanie kinetyczne Całkowity rząd reakcji

r = k[A]2 [B]3

r = k[A]0 [B]3

r = k[A]2 [B]2

r = k[A][B]

1 5 6 3 4 2
Ćwiczenie 2

Uzupełnij puste pola wpisując, jakie są rzędy reakcji chemicznej względem substratów,
w oparciu o poniższe równanie kinetyczne.
2 NO + Cl2 → 2 NOCl
v = k [NO]2 [Cl2 ]

II
Rząd reakcji względem tlenku azotu( ) wynosi .
Rząd reakcji względem chloru wynosi .

1 4 0 3 1 2 2 3 0 4
Ćwiczenie 3

Zależność jednostki stałej szybkości reakcji od rzędu reakcji przedstawia poniższy wzór, gdzie
n to rząd reakcji:
n−1
(dm3 )
[kn ] = [ mol
n−1
⋅s
]
Stała szybkości pewnej reakcji chemicznej wynosi: k
3

.
dm
= 0,81 mol⋅s

Całkowity rząd tej reakcji chemicznej wynosi .

3 2 4 1 0
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz prawidłową definicję kinetyki chemicznej.

 Jest to zależność szybkości reakcji chemicznej od stężenia reagentów i temperatury.

Dziedzina chemii badająca zależności stężenia molowego substratów i produktów


w czasie reakcji.

Jest to opis dokładnego przebiegu reakcji chemicznej, wskazujący na produkty


pośrednie powstające w trakcie reakcji.

Dział chemii fizycznej analizujący szybkość reakcji chemicznych w różnych


warunkach ciśnienia, temperatury oraz stężenia i natury reagentów.

Ćwiczenie 2 輸

Zdefiniuj pojęcie rzędu reakcji chemicznej.

Odpowiedź:
Ćwiczenie 3 輸

Dla podanej poniżej reakcji określ cząsteczkowość, rząd reakcji oraz równanie kinetyczne
(załóż, że reakcja jest jednoetapowa i prosta).
A+2B→C+D+E

Jest to reakcja .
Rząd reakcji wynosi .
Równanie kinetyczne ma postać: .

dwucząsteczkowa sześciocząsteczkowa II
pięciocząsteczkowa

trójcząsteczkowa I III ν = k ⋅ 2[B] ⋅ [A] ν = k ⋅ [B]2 ⋅ [A] ν = k ⋅ [B] ⋅ [A]

Ćwiczenie 4 醙

II
Reakcja redukcji tlenku azotu( ) opisana jest równaniem:

2 NO + 2 H2 → N2 + 2 H2 O

Równanie kinetyczne tej reakcji ma postać:

V = k [NO]2 [H2 ]

II
a) Oblicz, jak zmieni się szybkość omawianej reakcji, jeżeli stężenie tlenku azotu( ) wzrośnie
dwukrotnie, a równocześnie stężenie wodoru cząsteczkowego zmaleje trzykrotnie.

b) Uzupełnij luki w poniższym tekście.

Reakcja redukcji tlenku azotu jest reakcją rzędu. Rząd reakcji ze względu na tlenek

II
azotu( ) wynosi , z kolei ze względu na wodór wynosi .

III II III II II I III I I

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 5 醙

Na podstawie podanych poniżej równań reakcji i stałych szybkości reakcji, określ rzędowość
reakcji.

2 N2 O5 → 4 NO2 + O2 k = 3,4 ⋅ 10−5

1
s

2 NO + O2 → 2 NO2 k = 6, 7 ⋅ 103
dm6
s ⋅ mol2

dm 3
CH3 I + KBr → CH3 Br + KI k = 1, 3
s ⋅ mol
Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 6 醙

Wiedząc, że stężenie początkowe tlenku azotu( IV) wynosiło 0,52 dmmol , oblicz czas, jaki jest
3
potrzebny do osiągnięcia przez niego stężenia 0,12 dm3 . Stała szybkości dla tej reakcji to
mol
0,54 mol⋅s
dm3 .

2 NO2 → 2 NO + O2

Podaj, jaki jest rząd reakcji.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 7 難

Dla pewnej reakcji stała szybkości wynosi 1, 5 ⋅ 10−4 1 . Oblicz masę substratu pozostałą po
s
upływie 11 godzin, wiedząc, że masa początkowa wynosiła 18 g.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 8 難

Uzupełnij poniższe zdania na podstawie równań reakcji chemicznych i wykresów opisujących

zależność szybkości reakcji od stężenia substratów. Załóż, że wszystkie przedstawione
poniższymi równaniami reakcje chemiczne są jednoetapowe i proste.

Reakcja : I A→2B

Reakcja II: 2 D → E

Reakcja III: 2 F → G + H

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

I
Reakcja jest reakcją rzędu. Jej równanie kinetyczne ma postać: .

Reakcja II jest reakcją rzędu. Jej równanie kinetyczne ma postać: .

Reakcja III jest reakcją rzędu. Jej równanie kinetyczne ma postać: .

II 0 ν = [F]2 ⋅ k ν = [B] ⋅ k II ν = [B] ⋅ k ν = 2 ⋅ [F] ⋅ k ν = [E] ⋅ k

III ν = [G] ⋅ [H] ⋅ k I III I ν = [B]2 ⋅ k 0 I ν = [D]2 ⋅ k
ν = [A] ⋅ k 0 ν = k II III
Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Aleksandra Marszałek‐Harych, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Co to jest rząd reakcji chemicznej?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony; uczniowie III
etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

IV. Kinetyka i statyka chemiczna. Energetyka reakcji chemicznych. Uczeń:

3) na podstawie równania kinetycznego określa rząd reakcji względem każdego substratu;

na podstawie danych doświadczalnych ilustrujących związek między stężeniem substratu
a szybkością reakcji określa rząd reakcji i pisze równanie kinetyczne.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

definiuje pojęcia: rzędowość reakcji, reakcja elementarna, reakcja następcza, reakcja

równoległa;
analizuje wykresy zależności stężenia molowego substratu od czasu dla reakcji o różnej
rzędowości;
oblicza ubytek masy substratu w trakcie trwania reakcji;
szkicuje wykresy zależności stężenia molowego substratu od czasu dla reakcji o różnej
rzędowości.

Strategie:
 asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
analiza materiału źródłowego;
dyskusja dydaktyczna;
technika gadająca ściana;
ćwiczenia uczniowskie;
film samouczek;
technika zdań podsumowujących.

Forma pracy:

praca zbiorowa;
praca w grupach;
praca w parach;
praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami/smartfony/tablety z dostępem do internetu;

podręczniki tradycyjne;
zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Zaciekawienie i dyskusja. Wykorzystuje pytania zawarte we wprowadzeniu do

e‐materiału, np.:

Jakie czynniki wpływają na reakcję chemiczną?

Czym jest rząd reakcji chemicznej?
W jaki sposób się go wyznacza?
Czy rząd reakcji elementarnej jest równy jej cząsteczkowości?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół wcześniej zadanych

pytań.
3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele.

Faza realizacyjna:
 1. Uczniowie zostają podzieleni na cztery grupy. Nauczyciel rozdaje arkusze papieru
i mazaki. Uczniowie analizują tekst w dostępnych źródłach informacji – w Internecie,
w podręcznikach tradycyjnych, a także w e‐materiale. Każda grupa ma opracować
jeden z przydzielonych tematów:

grupa I – reakcja zerowego rzędu;

grupa II – reakcja I rzędu;
grupa III – reakcja II rzędu;
grupa IV – reakcje wyższych rzędów.

2. Po zakończonej pracy liderzy prezentują efekty pracy grupowej z wykorzystaniem

techniki gadająca ściana. Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną prezentacji
i wyjaśnia ewentualne błędy.
3. Uczniowie analizują w parach w e‐materiale wykresy zależności stężenia molowego
substratu od czasu dla reakcji o różnej rzędowości, po czym prowadzący zajęcia zdaje
pytania, aby sprawdzić zdobytą wiedzę uczniów:

W jaki sposób wyznacza się rząd reakcji?

Czy rząd reakcji wpływa na jednostkę szybkości reakcji?
Czy rząd reakcji wpływa na jednostkę stałej szybkości reakcji?
Jak wyglądają wykresy zależności szybkości reakcji od stężenia substratu dla reakcji 0
rzędu, I rzędu i II rzędu?

4. Uczniowie w parach analizują medium bazowe – film samouczek.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania:

Jakie czynniki wpływają na reakcję chemiczną?

Czym jest rząd reakcji chemicznej?
W jaki sposób wyznacza się rząd reakcji chemicznej?
Czy rząd reakcji elementarnej jest równy jej cząsteczkowości?
Jaki dział chemii zajmuje się badaniem reakcji chemicznych, ich szybkości oraz ich
mechanizmów?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które

uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

Przypomniałem/łam sobie, że...

Czego się nauczyłem/łam...
Co było dla mnie łatwe...
Co sprawiało mi trudności...

Praca domowa:
Podopieczni samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, rozwiązując zadania zawarte
w e‐materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film samouczek jest dobrym narzędziem do samodzielnej nauki w domu.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

Jakie czynniki wpływają na reakcję chemiczną?

Czym jest rząd reakcji chemicznej?
W jaki sposób wyznacza się rząd reakcji chemicznej?
Czy rząd reakcji elementarnej jest równy jej cząsteczkowości?
Jaki dział chemii zajmuje się badaniem reakcji chemicznych i ich mechanizmów?

2. Arkusze papieru, mazaki, glutaki.