10.

Sınıf Felsefe Ders Notu

AHLAK FELSEFESİ
İnsan davranışlarını iyi ya da kötü olarak nitelendiren yaptırım gücünü ağırlıklı olarak bireyin
vicdanından alan kurallara ahlak denir. Ahlak felsefesi (Etik) ise ahlak alanını yöneten değerlerin neler
olduğunu, özünü ve temellerini araştıran ahlaki eylemlerin ölçütlerini koyan özel bir felsefe alanıdır.
Not: Etik ve ahlak aynı anlama gelmektedir.
Ahlak Felsefesinin Temel Kavramları:
 İyi – Kötü: Ahlakça değerli sayılan ahlaki olarak yapılması gereken “iyi”, ahlakça değerli
sayılmayan ve ahlaki olarak yapılmaması gereken “kötü”dür. Yalan söylemek, hırsızlık
yapmak, hoşgörülü olmak, yardımsever olmak vb.
 Özgürlük: Bireyin kendini iradesi ile iyi ve kötüden birini seçmesidir. Bireyin kendi iradesi ise
yalan söylememek ya da söylemekten birini seçmesi “özgürlük”tür.
 Erdem: Bireyin iradesi ile ahlaki iyiye yönelmesidir. Bireyin kendi iradesi ile “iyi” olan yalan
söylememeye yönelmesi “erdem”dir.
 Sorumluluk: Bireyin kendi iradesi ile yaptığı eylemlerin sonuçlarını üstlenmesidir.
 Vicdan: Bireyin yalan söylemekle söylememek arasında ayırım yapma yetisi “vicdan”dır.
 Ahlak Yasası: Ahlak açısından genel geçer sayılan ve uyulması gerekli görülen kurallardır.
 Ahlaki Karar: Ahlak açısından “iyi” sayılan ve ahlak yasalarına uygun olan kararlardır.
 Ahlaki Eylem: Ahlak yasalarına uygun hareket etmektir.
 Mutluluk: Ahlaki eylemlerin insana verdiği iç huzurdur.

Ahlak Felsefesinin Temel Sorunları ve Yaklaşımlar

İnsan Ahlaki Eylemlerinde Özgür Değildir
Determinizm: İnsan kendi elinde olmayan koşulların doğurduğu etkenler sebebiyle eylemde
bulunduğu için özgür değildir.
Fatalizm: Kadercilik olarak da bilinir. İnsan senaryosu yazılmış bir sahnede oynayan bir figüran
gibidir.
İnsan Ahlaki Eylemlerinde Özgürdür
Otodeterminizm: İnsanın seçimlerde bulunduğunu ve kaderdeki bazı kararların kişinin kendisine bağlı
olduğunu öne sürer.
Libertaryanizm: İnsan kendi seçimlerini yapar. Özgürlük her insanın doğuştan sahip olduğu bir haktır.
İndeterminizm: İnsan bütünüyle özgürdür. İnsan kaderini kendisi yazar.

Evrensel Ahlak Yasasının Olanağı

Evrensel Ahlak Yasası Olanaksızdır:

Hedonizm (Hazcılık): İnsanın haz duyduğu şeylerle mutlu olabileceğini savunur. Haz duyulan şeyler
öznel olduğundan evrensel bir ahlak yasasından söz edilemez.
Egoizm (Bencillik): İnsan eylemlerinin temelinde ben sevgisi vardır. İnsan doğası gereği bencildir ve
kendi çıkarını düşündüğü için evrensel bir ahlak yasası olamaz.
Anarşizm (Düzensizlik): Ahlak yasalarının diğer yasalar gibi insanları kolay yönetmek için
uydurulduğunu savunur.
F. Nietzsche: İki tür ahlak vardır. Her şeye boyun eğen zamanının ahlak anlayışına körü körüne inanan
“sürü insan”ın ahlakı “köle ahlakı”dır. İyi ve kötü ile uğraşmak yerine güce dayanan bir ahlak anlayışı
olmalıdır.
J. Paul Sartre: “İnsan özgürlüğe mahkûmdur.” İnsan değerlerini kendi yaratır, yolunu kendi seçer. Kişi
kendini tanımalı ve baskılardan kurtulmalıdır.
Evrensel Ahlakı Subjektif Özelliklere Dayandıranlar:
Entüisyonizm (Sezgicilik): Bergson’a göre ahlak sezgiye dayalı ve açıktır. İnsanı kendini
geliştirmesine ve özgürleşmesine yöneltir, bu da ahlakı evrensel kılar.
Utilitarizm (Faydacılık): İyi ve kötünün ölçütü insana sağladığı faydadır. Ahlakın bireye sağladığı
fayda zamanla değişeceğinden evrensel ahlak yasası olamaz.
Evrensel Ahlakı Objektif Özelliklere Dayandıranlar:
Evrensel ahlak yasasının kaynağının insanın dışında bir güç olduğu görüşünden hareket eder. Bu güç
çoğu filozofta Tanrı’dır ve Tanrı’nın koyduğu ahlak yasaları evrenseldir. Platon’a göre iyi ve kötü
eylemlerin ölçütü “iyi ideası”na uygun olup olmamaktır. Farabi’ye göre insanın amacı “hayır”a (iyiye)
ulaşmaktır. Spinoza’ya göre ahlakın görevi, insanın tutkularının yönlenmesini sağlayarak Tanrı’nın
yasasına yani iyiliğe ulaşmasını sağlamaktır. Kant ahlaki eylemleri ödev ahlakı ve çıkar ahlakı olarak
ikiye ayırır. Toplumun isteğine uyarak yaptığı ahlaka uygun eylemlere çıkar ahlakı denir. Ödev ahlakı
ile eylemlerde bulunmak gerçek anlamda ahlaklı olmaktır. Ödev ahlakı kesin uyulması gereken bir
buyruktur ve buyruğa uymak insanlar için yükümlülüktür.