Professional Documents
Culture Documents
Traditions
HS/2020/0710
1
mgqk
ye¢kaùu 03
iudf,dapkh
PdhdrEm kdudj,sh
2
ye¢kaùu
ia;+m hkq ixialD; NdIdfõys tk mdßNdIsl mohls' :Qm hkq tys md,s iajrEmh nj fmfka' ffp;Hh
hkq ia;+mhg u Ndú; lrk ;j;a m¾hdh mohls' mer‚ isxy, niska Bg ;=n fyda ;=U hkqfjka jHjydr
flfra' idudkH jyfra§ fuhg fjfyr" od.en f,i ;j;a m¾hdh mo .Kkdjla Ndú; flfra' fuf,i úúO kïj,ska
y÷kajd we;s ia;+mh fn!oaOhska úiska muKla fkdj ffck ne;su;=ka úiska o bÈfldg we;s njg
bkaÈhdfjka idOl yuqjk neúka fïjd fmdÿ wd.ñl iaudrl jYfhka ie,lsh yelsh' nqoaO ld,fha§u
bkaÈhdfõ ia;+m ;ekSu ms<sn|j uQ,dY%hkays i|yka jqjo" th jvd;a ckm%sh ù we;af;a nqoaO
mßks¾jdKfhka miqj h' bkaÈhdfõ bÈ jQ uq,a ld,Sk ia;+m ms<sn|j idOl b;sßj we;af;a b;d
iq¿ m%udKhls'
bka§h ia;+m ks¾udKh ms<sn|j i|yka ft;sydisl f;dr;=re" idxÑ f;drfKys oelafjk ia;+m leghï"
Ndre;a .,a jefgys oelafjk ia;+m leghï" wurdj;S ffp;H mqjrefõ oelafjk ia;+m leghï ms<sn|j;a" tu
leghï uÕska fy<sjk mer‚ ia;+m wdlD;sfhys wx. ,laIK yd udOH Ndú;h ms<sn|j;a wOHhkh
weiqfrka ,nd .;a ,smso Ndú;d l< w;r" idys;H uQ,dY% Ndú;fha§ m%d:ñl uQ,dY% fukau
oaú;Sh uQ,dY% o Ndú;hg .;a nj i|yka l< hq;= h' tA wkqj mqrdúoHd;aul idOl w,am jYfhka
mj;sk mer‚ bka§h ia;+m wdlD;sh ms<sn|j mq¿,aj yd ksrjq,aj ksjerÈ wjfndaOhla ,nd .ekSu fuu
3
bka§h ia;+m ks¾udKh ms<sn|j mj;sk ft;sydisl idOl
fn!oaOd.ñl m%uqL jdia;= úoHd wx.hka w;r —ia;+mh— m%Odk .Dy ks¾udKhla f,i y÷kd.;
yelsh' nqoaO" m%;Hfhl nqoaO" wryka;" pl%j¾;s" uydrdc hk i;r fldÜGdihg wh;a
mqoa.,hkaf.a Od;= ;ekam;a fldg ia;+m ;ekSfuka Tjqka yg f.!rj iïudk oelaùu iqÿiq hehs nqÿka
jod, nj uyd mßksíndk iQ;%fha i|yka fõ ^fi!kao¾h wOHdmk fomd¾;fïka;=j" 2019' ms'144&'
nqÿka jykafia Ôjudkj jev isá ld,fhys§u we;eï ia;+m bÈ l< njg mqrdjD;a;hkays f;dr;=re i|yka
kuq;a YdÍßl Od;= ;eïm;a fldg ia;+m bÈlsÍfï iïm%odh wdrïN jQfha nqoaO mßks¾jdKfhka
miqj muKla nj meyeÈ,s h' idys;H uQ,dY% úuiSfï§ bka§h ia;+m l¾udka;fhys wdrïNh ms<sn|j
bkaÈhdkq ia:Qm ks¾udKfhys uq,ald,Sk jeo.;au wjêh Wodjkafka wfYdal wêrdcHhdf.a md,k
iufha § h' wfYdal rcqf.a wd.ñl fiajdjka ms<sn|j úuiSfï§ fyf;u ia:Qm wiQydr oyila bÈl< nj
ießhq;a uq.,ka fokuf.a NIaudjfYaI ;ekam;a fldg f.dvkÕk ,o idxÑ ia;+m ks¾udKh ms<sn|j
wfYdaldjodkfhys i|yka fõ' fkamd,fha kgnqkaj we;s msm%djdys ffp;Hh .hdfõ uydfndaê ia;
+mh o" wfYdal md,k iufha § bÈlrk ,oehs ie,fla' wfYdal rcqf.ka miqj t<ô l=IdK md,k iufha§
bÈ lrk ,o ia;+mhka ms<sn|j f;dr;=re i|yka fõ' tA w;r l‚Ial rcq úiska fmIdfjdarh fyj;a mqreImqrh
wi, bÈlrk ,o Id-ðls-fâß kï ia;+mh ms<sn|j yshqx ishExf.a N%uKjD;dka;h kï .%ka:fhys i|yka
fõ' tu úia;rhg wkqj th mSÀld y;rlska iukaú; ffp;Hhls' tys by<u mSÀldj u; ud,l oy;=klska
4
hqla; .¾Nhla iy oy;=fka isg úisyh olajd P;% j,ska iukaú; hIaáhla bÈlr ;snQ njo i|yka fõ
^uyskao" 2017' ms'23&' mdyshka ysñhkaf.a ishls kï jQ jd¾;dfjys o bka§h ia:Qm ms<sn|j
wfYdal rcq úiska f.dvkxjk ,o ia;+mhla jk idxÑ ia;+mh wdkaø iufha§ úYd, fldg kej; m
%;sixialrKh l< nj i|yka fõ' fï wjêfha§ ia;+mfhys isõfoiska f;drK i;rla iy ia;+mh jgd .,a jegla bÈ
lsÍu o isÿ ù we;' fumßoafoka bka§h ia;+m ieris,sj,ska w,xldr lsÍug Wkkaÿjla olajd we;ss w;r
ia;+mh jgd jQ .,ajeg o leghñka w,xldr úh' wurdj;S ia;+mfhys ffp;H mqjre leghï tf,i leghñka
w,xldr lr we;s ia;+mhlg lÈu ksoiqkls' ñka miq ld,fha§ bkaÈhdfõ bÈ lrk ,o ia;+mhka w;r
idrkd;a yd ìydrfha msysá kd,kaod hk ia;+m jvd;a m%isoaO h' nqÿka jykafiaf.a m%:u O¾u
foaYkh isÿ jQ ia:dkfha bÈ lrk ,o idrkd;a ia;+mh fyj;a Ofula :qmfha i;r ÈYdfõ jQ ;
%sfldaKdldr ljq¿j, nqÿ ms<su ;ekam;a fldg ;snQ nj;a" tu ffp;H i;r fldfkys mßjdr ia;+m i;rla o
bkaÈhdkq ia;+mfhys úldYkh ms<sn|j lreKq i,ld n,k úg uOH wdishdkq m%foaYfha
msysá .=yd úydr ;=< bÈfldg we;s ffp;H ms<sn|j wjOdkh fhduq lsÍu jeo.;ah' ngysr bkaÈhdfõ
fn!oaO .=yd wNHka;rfha msysá úydr ;=< § tjeks ffp;Hhka y÷kdf.k yelsh' tAjd ffp;H Yd,d f,i
y÷kajkq ,nk w;r Ndcd" fldkafâka" msg,afLdard" wcka;d" fnoaid" kdisla" ld¾f,a" cqkakd¾ yd
lkafyaß jeks ia:dkj, we;s .=yd úydr tjeks ffp;H Yd,dj,g ksoiqka jYfhka ie,lsh yelsh' fuys§
wcka;dj jvd;a m%lg fõ' wcka;dj .=yd ;siafoflka wxl 09 iy wxl 10 orK .=yd ffp;Hh .=yd f,i
y÷kdf.k we;'
nqoaO m%;sud fk<Sug fmr ia;+mh jeo.;a mQckSh jia;=jla f,i ie,l+ fyhskao ia;+mh nqÿka
jykafia ixfla;d;aulj f.k yer oelajQ ksidfjkao ia;+mhg iqúfYaIS ia:dkhla yd jeo.;alula ,eì‚' flfia
jqjo bkaÈhdfõ ia;+m f.dvke.Sfï § wkq.ukh l< kS;s Í;s yd Ys,am l%u we;=<;a w;afmd;a lsisjla
fï jk úg fYaIj fkdue;' bkaÈhdfõ mer‚;u wjêhg wh;a ia;+m j,ska jeä m%udKhla fï jk úg kgnqkaj
mj;S' tfy;a tAjdhska lsysmhl muKla wd§;u iajrEmh oelsh yels mßÈ ;ju;a fYaIj we;s idxÑ"
5
Ndre;a" wurdj;S" kd.¾cqkS fldKav jeks mer‚ ia;+m leghïj, rEm igyka u.ska w;S; ia;+mhkays
idxÑ ia;+mh fu!¾h md,k iuhg wh;a ks¾udKhla jk w;r wfYdal rcq úiska ks¾udKh lrk ,o
njg ;yjqre ù we;' bkamiqj t<eô iqx. md,k iufha§ iqx.hka o nqÿoyug wkq.%yh oelaùu idxÑfha
ÈhqKqjg fya;=úh' idxÑ m%Odk ia;+mh jgd jk f;drK i;r id;jdyk hq.h wh;a fõ' fuu f;drK i;r
ks¾udKh ùug jir 50 l muK ld,hla .; jQ nj ie,fla' idxÑ f;drK i;r w;=ßka mer‚;u f;drK ol=Kq
f;drK nj m¾is n%jqka uy;d mjihs ^wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j" 2018" ms'212&'
bkamiqj ms<sfj,ska W;=re f;drK;a" kef.kysr f;drK;a" ngysr f;drK;a" bÈù we;s njg ld, ks¾Kh
lr we;' fuu f;drK i;r ks¾udKh lr we;af;a isria w;g isgqjd we;s .,a lKq folla u; ;sria w;g
fhdok ,o .,alKq ;=klsks' ;sria .,alKq fl<jr ;,am;la yl=,d we;s wdldrhg ks¾udKh lr ;sfnk w;r
tAjd —Wfv,sm;a— hkqfjka o ye¢kafõ' tfiau f;drfKys isria .,a lKq YS¾I u; o" l=¨Kq YS¾I iu.
;sria .,alKq iïnkaO ia:dkfhys o" i;aj rEm" ia;%S rEm" úúO ixfla; we;=<;a ks¾udK fõ' idxÑ
leghï ioyd cd;l l;d" nqoaO pß;fha úúO isÿùï fukau ft;sydisl isÿùï o jia;= úIh ù we;' idxÑ leghï
ys olakg ,efnk iqúfYaIS ,laIKhla jkafka nqÿrcdKka jykafia fjkqjg iEuúgu fndaê jDlaIh" O¾u
pl%h" jc%dikh" › m;=," ia;+mh wd§ ixfla; Ndú;d lsÍuhs' tA w;r ia;+mh ixfla;d;aul j
6
nqÿka jykafia ksrEmKh lsÍug fukau" nqÿjreka úúO ft;sydisl mqj;aj, i|yka ia;+mhka oelafjk
leghï o tA w;r fõ' idxÑ f;drK i;frysu ia;+mh oelafjk leghï y÷kd.; yelsh' m<uqfjkau bÈ l<d
hehs ie,flk ol=Kq f;drfKys ia;+m oelafjk leghï ;=kla fõ' tys bÈßmi uOH.; Wfv,smf;ys wfYdal
rcq rdu .%duhg meñŒu oelafjk leghfuys o" tu Wfv,sm;g my<ska jk ol=Kq mi l=¨Kq fldgfiys
ia;+mhg kuialdr lsÍu oelafjk leghul o" tu f;drfKa msgqmi by<u Wfv,smf;ys i;a nqÿjre oelafjk
W;=re f;drfKys ia;+m oelafjk leghï y;rla y÷kd.; yelsh' tys bÈßmi by<u Wfv,smf;ys i;anqÿjre
oelafjk ksrEmKfhys o" msgqmi jQ jï l=¨fKys ia;+mh jkaokdudk lsÍu oelafjk leghï foll o"
ixliaimqr o¾Ykhg ol=Kq miska oelafjk úfoaYslhka 18 fofkl= ia:Qmh jkaokd udk lrk wdldrh
oelafjk leghul o" ia;+mh oelafõ' tys kef.kysr f;drfKys ia;+mh oelafjk leghï y;rla y÷kd.; yelsh'
tu f;drfKys bÈßmi by<u Wfv,smf;ys i;anqÿjre oelafjk ksrEmKhl o" msgqmi f;drfKys
by<skau jk Wfv,sm;g my<ska jk l=¨Kq fomi ia;+mh jkaokdudk lrk wdldrh oelafjk leghï foll
o" my<u Wfv,smf;ys we;=ka ia;+mh jkaokdudk leghul o" ia;+mh oelafjhs' ;jo tys ngysr
f;drfKys o ia;+mh oelafjk leghï yhla y÷kd.; yelsh' tu f;drfKys bÈßmi i;anqÿjre oelafjk
ksrEmKhl o" my<u Wfv,sm; fomfiys jk ia;+mh jkaokdudk lsÍu oelafjk leghul o f;drfKys
msgqmi l=¨Kq foflys ol=Kqmi yd jïmi ia;+mh jkaokdudk lrk wdldrh oelafjk leghï ;=kl o" ia;
ol=Kq f;drfKys bÈßmi ueo jQ Wfv,smf;ys oelafjk leghfuys wfYdal uy rcq fldakd.u nqÿkaf.a
iEh je§ug imsßjßka meñfKk wjia:dj ksrEms; leghu uOHfhys ia:Qmhla oelafõ ^01 rEmh& '
wYaj r:hl ke.S wd rcq o we;=ka msg meñ‚ msßila o jïmiska jk w;r ol=Kq miska iEhg
jkaokdudk lrk kd. msßila fõ' Tjqka kd.hka nj fmkaùug khsfmk iys; ysiajeiqï me<| we;' leghu
uOHfha jk ia;+mh ms<sn|j wjOdkh fhduq lsÍfï§ .¾Nh" m%olaIsKd m:" y¾ñldj" hIaáh" P;%h
hk ia;+mdx. y÷kd.; yelsh' fuys f.da,dldr .¾Nhg my<skau jk m%olaIsKd m:hg by<ska ;j;a m
%olaIsKd m:hla fõ' tAjd .,a.rdÈ jegl iajrEmh m<lrhs' fuu .,a.rdÈ jegj,a ;sria yd isria w;g
fhdod we;s .,amqjre fhdod ks¾udKh lr we;s nj o leghu wOHhkfha § meyeÈ,s fõ' ;jo ia;
7
+m .¾Nh by<skau jk y¾ñld o .,a.rdÈ jegl iajrEmh m<lrhs' y¾ñldjg by<ska l%ufhka by<g
hkúg úYd, jk ud,l y;rlska hq;a .Dy ks¾udK wx.hla y÷kd.; yelsh' tA u; j,dl=¿ neïul iajrEmh m,
lrk m%dldr fldgila o fõ' Bg by<ska .,ageUla u; jk P;%hla fõ' fuh ia;+mh fhdod.;a w.kd
leghuls'
01 rEmh - wfYdal rcq rdu .%duhg meñŒu oelafjk leghu" idxÑ ol=Kq f;drK
idxÑ f;drK y;frysu ia;+mh jkaokdudk lrk wdldrh oelafjk leghï y÷kd.; yelsh' leghï uOHfha ia;
+mh oelafõ' tu iEu leghulu oelafjk ia;+mhkays .¾Nh" m%olaIsKd m:" y¾ñldj" by<g hk úg l
%ufhka úYd, jk ud,l wdldrfha .Dy ks¾udK wx.h yd hIaáh iys; P;%h oel.; yelsh' iq¿ jYfhka
fuu ia;+m leghïys ksrEms; P;% m%udKfhys fjkialï y÷kd.; yelsh' ol=Kq f;drfKys jk ia;+mh
jkaokdudk lrk wdldrh oelafjk leghu uOHfha úYd, P;%hla yd tu P;%h fomi mßjdr l+vd P;%
fol ne.ska olajhs ^02 rEmh& ' W;=re f;drfKys olajk ia;+mh jkaokdudk lrk leghï foflys P;
%hka ;=kla oel.; yelsh' W;=re f;drfKys msgqmi oelafjk leghul ia:Qmfhys by<g hk úg l
%ufhka úYd, jk ud,l wdldrfha ks¾udK wx.h fkdolajhs ^03 rEmh& ' ol=Kq f;drfKys
jkaokdudk lrk wdldrh oelafjk ia;+m leghfuys yer wfkla ia;+m leghïys .¾Nh o ieris,sj,ska
w,xldr lr ;sîu oel.; yelsh' ia;+mh jkaokdudk lsÍu oelafjk leghï ish,a,lu oelafjk wx. ,laIK"
8
02 rEmh - ia;+mh jkaokdudk lsÍu oelafjk 03 rEmh - ia;+mh jkaokdudk lsÍu oelafjk
tfukau f;drK i;frysu i;a nqÿjreka oelafjk Wfv,sm;a leghï fõ' tu leghï u.ska w;S;fha isá nqÿjre
ihfokd iy f.!;u nqÿka Tjqkaf.a Od;= ;eïm;a l< ia;+m u.ska yd Tjqka nqoaO;ajhg m;ajQ
jDlaIhka u.ska ksrEmKh lrhs' fuys§ i;anqÿjre ksrEmKh lsÍug ia;+mhka ;%s;ajhla yd wdik
iys; jDlaIhka i;rla oelafõ' fuh nqÿka jykafia yd fiiq nqÿjreka ksrEmKhg ixfla;hla jYfhka ia;
+mh fhdod.;a wjia:djls' idxÑ ol=Kq mi f;drfKys yer wka f;drK ;=fkysu i;anqÿjre ksfhdackh
lrk leghïys olajk ia;+mhka wfYdal rcq rdu .%duhg meñŒu oelafjk leghfuys uOHfha olajk ia;
+mhg fnfyúka iudk jk w;r tAjdfhys .¾Nh ieris,s j,ska w,xldr lr ;sîu oel.; yelsh' ol=Kq f;drfKys
i;anqÿjre ksfhdackh lrkq ,nk leghfuys uOHfhys olajk ia;+mh fomi tla P;%hla muKla olajk ia;
+mhka folla oelajqj o" uOHfhys olajk ia;+mfhys Wia jQ hQm lKqjl r|jd we;s úYd, P;%hg
wu;rj l=vd mßjdr P;%hka y;rla oelafõ ^04 rEmh& ' uOHfhys jk ia;+mh f.!;u nqÿka ksfhdackh
idxÑ W;=re f;drfKys ia;+mh oelafjk ;j;a iqúfYaIS leghula yuqfjhs' tys§ úfoaYslhka 18 fokl=
idxÑ ia;+mh jkaokdudk lrk o¾Ykhla fõ ^05 rEmh& ' idxÑ ia:Qmfhys olajk ,o iEu ia;+m
wx.hlau tys olajd we;s w;r miq ld,fha§ ks¾udKh lrk ,o fuu f;drK ksrEmKh lsÍu o fuu
Ndre;a keue;s m%foaYfha ;sî mqrdúoHd{fhl= jQ wef,laiekav¾ lkskayeï úiska l%sia;= j¾I
1873 § kgnqka jQ ffp;Hl fldgia iy tA jgd jQ .,a jegl fldgia fidhd .kakd ,§ ^fm%audkkao"
2009' ms'118&' tu idOl wkqj Ndre;a ia;+mh idxÑ ia;+mhg jvd l=vd m%udKfha ia;+mhla nj
meyeÈ,s úh' Ndre;a ia;+mh bÈ ù bkamiqj tys jgd jQ .,a jeg iy f;drK bÈ jQ nj y÷kdf.k we;' tA
wkqj ia;+mh fu!¾h hq.hg;a .,a jeg iqx. hq.hg;a wh;a nj úpdrlhkaf.a u;h ù we;' Ndre;a ia;+mh
kgnqkaj mej;sho" tys jgd jQ .,a jeg fï jk úg;a fyd¢ka iqrlaIs;j mj;S' ffp;Hh jgd jQ wä 7 hs
wÕ,a 1 la Wi m%dldrfhys ia;ïN 80 la oelsh yels jQ w;r tAjd iïnkaO lsÍug ;sria w;g fh¥ .,audjr
—iqÑ— kñka ye¢kafõ' fuu .,a jeg —fn!oaO Ys,d m%dldrh— f,i o ye¢kafõ' .,ageU ys by<
fldgi m%dldr YS¾I Ys,dj fõ' tfiau wä 9 hs wÕ,a 7 1$2 la muK Wia jQ wgmÜgï .,a lKq 44 la
tla fldg tA u; ;ekQ fõÈldjla jeks fldgil isxyrEm yd .j rEm fk<d we;' fuu .,ajefgys olajk ,o jia;=
úIhhka w;r u,aje,a" ,shje,a" m<;=re wdÈ ieris,s fudaia;r fukau cd;l l;d" nqÿ isßf;a úúO
10
isoaêka" yd hlaI hlaIŒka" foaj;drEm olajk leghï o fõ' idxÑ fuka Ndre;a Ys,amshdo nqÿka
jykafia fjkqjg fndaê jDlaIh" O¾u pl%h" isßm;=, jeks ixfla; fhdod f.k ;sîu o y÷kd.; yelsh'
fn!oaO Ys,d m%dldrfha ia;+mh oelafjk leghï ;=kla y÷kd.; yelsh' bka tlla .,a jegys uOHfhys jk
udjrhl jQ jD;a;dldr .,a mqjrejl o wfkla leghï fol m%dldr YS¾I Ys,dfjys o olakg ,efí'
jD;a;dldr .,a mqjrejl olajk leghfuys Ndre;a ia;+mh jkaokdudk lrk wdldrh oelafjk ksrEmKhla
fõ ^06 rEmh& ' tys uOHfha ia;+mh olajd we;' Wia jQ mdoula u; tu ia;+mh ks¾udKh lr ;sfnk
nj meyeÈ,sh' tu ia;+mfhys .,a .rdÈ jeg" .¾Nh" y¾ñldj" by<g hkúg l%ufhka úYd, jk ud,l
wdldrfha .Dy ks¾udK wx.h y÷kd.; yelsh' tu wx.hg by<ska uOHfhys isgqjk ,o P;%hla jk w;r
tu P;%h wdjrKh jk fia ;kk ,o wdjrKhla o fõ' tfiau tu wdjrKh fomiska hIaá u; fomig keuqKq
wdldrfhka olajk w,xldr P;%hka follao fõ' tfiau ia;+mfha y¾ñldj fomi o leghñka w,xldr lrk ,o
l=vd P;%hka folla olajd we;' .¾Nh w,xldr mqIam leghï j,ska yd ieris,s j,ska w,xldr lr ;sfí'
y¾ñldjg by<ska jk ud,l iajrEmhla m< lrk .Dy ks¾udK wx.hla o fuys olakg ,efí' fuys oelafjk
tfiau m%dldr YS¾I Ys,dfjys o ia;+mh oelafjk ;j;a leghula fõ' tys ne;su;=ka úiska Ndre;a ia;
+mh jkaokdudk lrk wdldrh ksrEmKh lrhs' ^07 rEmh& th fmr olajk ,o jD;a;dldr ia;+m leghug
11
fnfyúka iudkh' tys olakg ,efnk ia;+m wx. ,laIKhka o" P;%h wdjrKh lr we;s wdjrKhla o fõ'
kuq;a tu jD;a;dldr leghfuys olajk ,o ia;+mfhys .¾Nfhys olajk ,o ieris,s yd leghï ks¾udKh jvd
fu!¾h wêrdÊh ì|jeàfuka miqj l%sia;= mQ¾j 2 jk Y;j¾Ifha § muK ol=Kq bkaÈhdfõ l%sIaK
yd f.daodjÍ .x.d winv jQ wurdj;sh jeo.;a fn!oaO uOHia:dkhla úh' f;<sÕ= ni l;d l< øúv ck
fldÜGdihla jQ wdkaøhka fyj;a id;jdykhka nqÿ oyu je<| .ekSfuka miqj fn!oaOhka jQ w;r
Tjqka wurdj;sfhys wNsj¾Okh Wfoid lghq;= lrk ,eîh' wurdj;sh flakaø fldgf.k fn!oaO .Dy
ks¾udK fndfyda m%udKhla bÈù we;' wurdj;S iïm%odhg wh;a leghï tys ia;+m leŒï iu. yuq ù
we;' wurdj;S ia;+mh 19 jk ishjfia § mqrdúoHd{hka úiska fidhd .kakd úg tys ;sî we;af;a
leãì£ .sh .,a jegla" l=¨Kq lsysmhla yd .fvd,a f.dvla mu‚' mqrdúoHd;aul idOl fuu ia;+mh l
%sia;= mQ¾j 2 jk ishjfia§ ks¾udKh lr we;s nj y÷kdf.k we;' kuq;a tys leghï .,a mqjre yd .,a
12
fuu ia:dkfhka ,enqKq oekg uÿrdis fl!;=ld.drfhys olakg we;s wurdj;S ffp;H mqjrej f,i ye¢kafjk
leghï mqjrefjys wurdj;S ia;+mfha wdlD;sh meyeÈ,sj olskakg ,efí ^09 rEmh& ' wurdj;S leghï
mqjrefõ oelafjk mßÈ ffp;Hh .¾Nh u; nqoaO pß;h yd cd;l l;d wdÈfhka .,a leghï mqjrej o"
ffp;H jgd jQ .,a jeg fkdfhl=;a ieris,s fudaia;rhkaf.ka w,xldr lr we;s nj;a y÷kd.; yelsh' wurdj;S
ffp;H mqjrej u.ska mer‚ ia;+m wx. ms<sn|j wjfndaOhla ,nd.; yelsh'
fuu ffp;H mqjrefj ys oelays oelafjk mßÈ ia:Qmh uQ,sl jYfhka m%olaIsKd m:" .¾Nh" y¾ñld"
P;% wdÈfhka iukaú; jQ nj fmfka' ia;+mh jgd .,a jegla ;snqKq wdldrh;a" ia;+mfhys ì;a;shg
leghï mqjre iúlr ;snQ wdldrh;a" tu leghï mqjre nqoaO pß;h oelafjk w,xldr leghñka hq;= jQ
nj;a" uekúka y÷kd.; yelsh' idxÑ" Ndre;a ffp;Hj, fuka fuu ia;+mh jgd f;drK olakg fkd,efnk w;r
tA fjkqjg fuys .,ajefgka bÈßhg fkrd .sh fodrgq bÈßfhka ;kk ,o ia;ïN mylska hq;a ks¾udKhla
y÷kd.; yelsh' leghï mqjrefjys oelafjk wdldrhg ia;+mh jgd m%olaIsKd mo folla y÷kd.; yelsh'
tla m%olaIsKd m:hla fmd<jg iïnkaOj ffp;Hhg msg;ska bÈù we;s wdldrh iy tu .,a jeg jD;a;dldr
leghï mqjre j,ska yd ;sria ;Sre leghï j,ska w,xldr ù we;s nj;a meyeÈ,s fõ' tfiau ffp;Hh m%fõYh
fomi l=¨Kqj, isxy rEmh uQ¾;s folla o tu .,a jeg fomi ks¾udKh lr ;sîu olakg ,efí' fuys
olakg ,efnk wfkla m%olaIsKd m:h ffp;Hhg iïnkaO jk fia bÈlr we;s w;r th uq,ska i|yka l< m
%olaIsKd m:hg jvd by<ska ks¾udKh lr ;sîu o olakg ,efí' fuys .¾Nhg by<ska y¾ñldj y÷kd.;
yelsh' .,ajegl iajrEmh m< lrk th uOHfha úis;=re lrk ,o is,skavrdldr .,ageUla yd fomiska by<g
ke.=Kq l=vd P;%hka folla y÷kd.; yelsh' tfiau fuys m%fõYfhys msh.egfm< bÈßfhka leghñka
w,xldr lrk ,o i|lvmyK ks¾udKhla o y÷kd.; yelsh' fuu leghï mqjrefõ by< fomi ia;+mh
13
09 rEmh - wurdj;S ffp;H mqjrefõ oelafjk ia;+m leghu
wurdj;S ia;+mfhka yuq jQ fuu ffp;H mqjrej kgUqkaj wä;d,fï m%udKh mjd fidhd .ekSug
wmyiq ù we;s wurdj;S ia;+mfhys w;S; iajNdjh jgyd .ekSug bjy,a jk jeo.;a idOlhla jYfhka
y÷kd.; yelsh'
idxÑ" Ndre;a yd wurdj;S leghï j,ska fy<sjk mer‚ ia;+m wdlD;sh yd tys
fn!oaOd.ñl .Dy ks¾udK wx.hka w;r ia;+mh m%uqL jdia;= úoHd;aul ks¾udKhla jYfhka
y÷kd.; yelsh' fn!oaO wd.ñl ia;+mh ks¾udKfhys wdrïNh isÿ jQ wjêh ;=< ks¾udKh jQ ia;+mh
úúO ld, jljdkqj,§ ixj¾Okh fjñka úldYkh fjñka l,dmfha fjk;a rgj,g jHdma; jQ wdldrh y÷kd.;
yelsh' ft;sydisl uQ,dY%hkays bkaÈhdfõ ia;+m ks¾udKh ms<sn|j f;dr;=re i|yka jqjo" tA
ms<sn|j yuqjk mqrdúoHd;aul idOl w,amh' ft;sydisl f;dr;=re u.ska wkdjrKh jk fuu fn!oaO
wd.ñl ia;+m j, uq,a ld,Sk yevh" wdlD;sh ms<sn|j y÷kd .ekSug yd ukd wjfndaOhla ,nd .ekSug
yels jkafka idxÑ ia;+mh" idxÑ leghï" Ndre;a leghï yd wurdj;S leghï wdY%s;jh' tu leghï
14
idxÑ" Ndre;a yd wurdj;S leghï j, olakg ,efnk ia;+mhkays yevh ms<sn|j wjOdkh fhduq lsÍfï §
w¾O f.da,dldr yevhlg iudk .¾Nhla tys§ y÷kd.; yelsh' tu leghï j, olakg ,efnk ia;+m
ks¾udKhka m%Odk jYfhkau m%olaIsKd m:" .¾Nh" y¾ñldj" hIaáh yd P;%h hk ia;+m wx.
j,ska iukaú; ù ;sfí' tu ia;+mhkays olakg ,efnk wdlD;suh wx.hkays mj;akd úfYaI;d" fjkialï
10 rEmh
idxÑfha oelafjk mßÈ leghïys oelafjk - ia;+m wdlD;sh"
ia;+mfhys y¾ñldj kï idxÑ
jQ .,a .rdÈ jegl iajrEmh m< lrk .Dy
ks¾udKd;aul wx.hg by<ska l%ufhka by<g hkúg úYd, jk ud,l wdldrfha .Dy ks¾udK wx.hla
y÷kd.; yelsh' idxÑ f;drK leghï j, muKla fkdj Ndre;a .,a jeg leghï j, o fuu wx.h iys; ia;+m leghï
y÷kd.; yelsh' wcka;d ffp;H Yd,d wNHka;rfhys jk ia;+mhkaf.a o Ndcd yd ld¾f,a ia;+mhkaf.a
o fuu wx.h meyeÈ,sj y÷kd.; yelsh ^13 rEmh& ^14 rEmh& ' bka§h ia;+mfhys m<uq úldYk
wjêhg wh;a idOl idxÑ ia;+m leghï ;=<ska ukdj oDYH fõ'
tfiau idxÑ leghï ;=<ska ia;+m úldYkfhys ;j;a tla wÈhrla y÷kd.; yelsh' tys§ ia;+mfhys by<
hQm lKq u; msysgqjk ,o P;%hkays fjkialï y÷kd .; yelsh' uq,a ld,Skj P;%hla muKla oelajqjo
miqj m%Odk P;%hg wu;rj ;j;a P;%hka folla fyda y;rla oelaùu isÿ lrk ,§' tfiau ia;+mhka jgd m
%olaIsKd m:h j,g wu;rj .,a jegla yd f;drKla ks¾udKh ùuo ia;+m úldYkfhys iqúfYaIS
wjia:djla f,i y÷kd.; yelsh' tu f;drK leghñka w,xldr ùu o y÷kd.; yelsh' Ndre;a ys olajk ,o ia;+m
15
wdlD;Ska úuiSfï § hQmhla iys; c;%h wdjrKh jk mßÈ ks¾udKh lrk ,o wx.hla y÷kd.; yelsh'
tfiau P;%hka msysgqùfï§ tl u; tlla jk fia msysgqjk ,o P;%hka o y÷kd.; yelsh' bka§h ia;+m
ks¾udKfhys ÈhqKq;u úldYk wjia:djla wurdj;s leghïj,ska y÷kd.; yelsh' tA wkqj fmr i|yka
lrk ,o ia;+m wx.hkag wu;rj ia;+m .¾Nh o nqoaO pß;h oelafjk f;audjka yd ieris,s rgdjkaf.ka
+mhg iïnkaOj ks¾udKh jQ m%olaIsKd m:hg ke.Sug fidamdk mka;shla o ks¾udKh lr ;sî we;'
fuu m%olaIsKd m:h .,a jeglska wdjrKh ù ;sfnk w;r tu .,a jeg úis;=re leghñka
w,xldr j ;sfnkakg we;' fuf,i leghï j,ska oDYH jk ia;+m wdlD;Ska yd kgUqkaj mj;sk ia;+m
wjfYaI uÕska bka§h ia;+mfhys bmer‚ iajNdjh wjfndaO lr .ekSug yelshdj ,efí'
16
12 rEmh - ia;+m wdlD;sh"
wurdj;S
bkaÈhdfõ ia;+m ks¾udKh i|yd fhdod.;a udOH Ndú;h yd tAjd ks¾udKfha § Ndú; l< Ys,am l
%u ms<sn|j wjOdkh fhduqlsÍfï§ wdo¾Yhla jYfhka idxÑ ia;+mh Ndú; l< yelsh' tA wkqj
fndfyda úg bkaÈhdkq ia;+m j, Wor fyj;a .¾N >khla f,ig .fvd,ska bÈlr ;snQ nj fmfka' bka§h ia;
+m kgnqka wjfYaIhka w;r olakg ,efnk nyq;rhl .fvd,a wjfYaI idOl yuq fõ' idudkHfhka
bkaÈhdkq ia;+mj, Od;= .¾Nh msysgjk ,oafoa od.efí moku u; bÈfldg ;snqKq fmaid j<¨
j,ska ;=kafjks fmaidfõ u;=msg uÜgfï § h' ia:Qmfhys .¾Nh yereKq fldg wfkl=;a Wmdx.
fndfydaúg mdIdK udOHfhka ksu jQ njg idOl yuqù we;' .¾Nhg by<ska y¾ñldj bÈ fldg we;'
—y¾ñldj— hkafkys w¾:h l=vd uKavmh hkakhs' idxÑ uyd ia;+mfhys o iqúi,a y;/ia fmÜáhl
yevfhka ilia lrk ,o fuu y¾ñldfõ úYalïNh wä myhs wÕ,a y;la iy Wi wä wÕ,a 8 la muK fõ' tfy;a
idys;H uQ,dY%j,g wkqj .¾Nh ;=< tys uOHfhka wdrïN jk hQm kñka ye¢kajQ geUla msysg
jQ nj;a" tu l=¨fka my< fldgi wdjrKh jk mßÈ y¾ñldj f.dvkxjd hQmfha by< fldgi u; P;% kxjd
fYaI ù fkdue;' tfyhska tAjdfhys by< fldgiaj, úldYkh ms<sn| f;dr;=re oelaùu wo b;d wiSre
lreKla njg m;aù ;sfí' tfy;a ia;+mhka wìhi ;sî fi,auqjd .,a geUla yd P;%hkays idOl yuqj we;s
neúka th ia;+mfhys by< fldgi iïnkaO wx.hla nj ia;+m leghï wOHkfha § meyeÈ,s fõ' tla tla ia;
+mh wkqj tys P;% ixLHdj fjkia ù we;s njo meyeÈ,sh' idxÑ" Ndre;a" wurdj;s leghï u.ska mer‚
bka§h ia;+m ks¾udKfha § fhdod.;a udOH" ks¾udK l%ufõoh ms<sn|j ukdj meyeÈ,s fõ'
iudf,dapkh
nqÿ oyfuys wdrïNh isÿ jkafka l%sia;= mQ¾j miajk ishjfia Ndr;fha h' nqÿ oyu yd ne÷Kq m
%uqL f.dvkeÕs,a,la f,i ia;+mh bÈ ùu isÿúh' uq,a ld,Skj nqÿkajykafiag ;snQ ìh;a" f.!rjh;a"
Nla;sh;a ksid Wkajykafiaj udkj rEmldfhka ksrEmKh lsÍug ue,s jQ Ys,amSka úúO
ixfla;dldrfhka ksrEmKh fldg nqÿyq jkaokdudk l<y' tf,i fhdod.;a ixfla;hka w;r —ia;+mh—
iqúfYaIS fõ' miqj nqÿka jykafiaf.a yd ry;=ka jykafia,df.a Od;+ka ;ekam;a fldg ia;+mh
ks¾udKh ùu isÿúh' bkaÈhdfõ uq,a ld,Skj ks¾udKh jQ ia;+m ks¾udKhka ms<sn|j fidhd n,k
18
tys§ bkaÈhdfõ idxÑ ia;+mfhys f;drfKys oelafjk leghï" Ndre;a .,ajefgys ys oelafjk leghï yd
wurdj;S ffp;H mqjrefj ys oelafjk leghï jeo.;a uQ,dY%hka njg m;afjhs' tu leghï uÕska
bmer‚ bka§h ia;+m wdlD;sh yd ks¾udK l%ufõoh ms<sn|j woyila ,nd .; yelsh' tA wkqj m
%Odk jYfhkau ia:Qmh fmaidj" .¾Nh" y¾ñldj" P;% yd m%olaIsKd m: hk wx.hkaf.ka iuka
j ;sfnk nj olakg ,efí' .¾Nh fndfyda úg w¾O f.da,dldr yevhlg iudkj bÈù ;sfnk w;r" .fvd,a udOH
uq,a fldg f.k ks¾udKh ù ;sfnk nj;a" ia:Qmfhys wfkl=;a wx. mdIdK udOHh Ndú;fhka
ia;+mfhka ia;+mhg tys ndysr wx. ,laIKhka ys fjkialï o y÷kd.; yelsh' we;eï ia;+m .¾Nhka
leghñka w,xldr lr ;sîu o" ia;+mhka jgd w,xldrhg f;drK yd .,a jeg ksuùu o tAjd leghñka w,xldr
ùu o y÷kd.; yelsh' ;jo tu tla tla ia;+m wdlD;Ska ys tlsfklg iudk ,laIK o y÷kd .; yelsh' tfiau tu
idxÑ" Ndre;a" yd wurdj;S leghï uÕska ia;+m ks¾udKfhys yd úldYkfhys jeo.;a wjia:d
lsysmhla y÷kd.; yelsh' fuf,i bkaÈhdfõ ks¾udKh jQ ia;+m ks¾udKh l,dmfha wfkla rgj,g
jHdma; fjñka" úúO wjëka j,§ úldYkh fjñka" fn!oaOd.ñl wksjd¾h f.dvke.s,a,la f,i j¾Okh jQ nj
PdhdrEm kdudj,sh
01 rEmh - wfYdal rcq rdu .%duhg meñŒu oelafjk leghu" idxÑ ol=Kq f;drK
https://www.photodharma.net/India/Sanchi-1-South-Gate/images/South-Gate-Original-
00012.jpg
19
https://www.photodharma.net/India/Sanchi-1-North-Gate/images/North-Gate-Original-
00016.jpg
https://www.photodharma.net/India/Sanchi-1-South-Gate/images/South-Gate-Original-
00014.jpg
https://www.photodharma.net/India/Sanchi-1-South-Gate/images/South-Gate-Original-
00021.jpg
05 rEmh - úfoaYslhka 18 fofkl= idxÑ ia;+mh jkaokdudk lsÍu oelafjk leghu" idxÑ W;=re
f;drK
https://www.insightsonindia.com/wp-content/uploads/2021/08/A-narrative-panel-at-Sanchi-
stupa.jpg
https://www.meisterdrucke.ie/kunstwerke/1200w/Unbekannter_Kuenstler_-
_Medallion_with_worshipers_relief_from_Stupa_of_Bharhut_Buddhist_monument_Madhya
_-_%28MeisterDrucke-1117448%29.jpg
https://smarthistory.org/wp-content/uploads/2022/08/Screen-Shot-2022-08-30-at-2.22.21-
PM.png
08 rEmh - ia;+mh jkaokdudk lsÍu oelafjk leghula" Ndre;a .,ajeg - nqÿ ms<suhg fmr nqÿ
20
https://i.pinimg.com/736x/be/e2/9b/bee29b0b5d4e16f4ffdbed43ed92b1fd.jpg
https://cdn.kastatic.org/ka-content-images/
cb96f5b5c3eb51e2507b543aed68f7fcb173cb08.png
https://www.shutterstock.com/image-photo/votive-stupa-detail-called-memorial-260nw-
788636431.jpg
https://www.shutterstock.com/image-photo/10-2008-bhaja-caves-group-260nw-
2346373587.jpg
https://www.images.rocksea.org/maharashtra/bedsa/slides/bedsa_caves_20.jpg
fld<U'
21
fidau;s,l" uyskao' ^2017&" fn!oaO ia;+mfhys m%Njh yd úldYh" weia' f.dvf.a iy ifydaorfhda
.=ref.a wdkkao' ^1988&"& oUÈj fn!oaO l,dj" lreKdr;ak iy mq;%fhda iud.u" fld<U 10'
nIdï" tA' t,a' ^1962&" wisßu;a bkaÈhdj" wOHdmk m%ldYk fomd¾;fïka;=j" fld<U'
úu,r;k" fn,a,kaú,' ^2010&" nqÿ ms<suhg fmr nqÿ yduqÿrefjda" l¾;D m%ldYk" fld<U'
fi!kao¾h wOHdmk fomd¾;fïka;=j' ^2019&" Ñ;% l,dj 13 fY%a‚h w;sfral lshùu" cd;sl
Zwalf, W. (1985), Buddhism Art and Faith , British Museum Publications, Landan.
Benist, Mireille. (2014), Stylistics of Buddhist Art in India, Indira Gandi National Centre,
Dhilli.
Asahi Shimbun (British Museum). (2017), The Power of the Great Shrine of Amaravati,
https://www.theguardian.com/culture/2017/dec/12/amaravati-buddhist-art-british-museum
The Map Academy. (2022), Bharhut Stupa Relief Sculptures, [online], [Accessed Date 11 th
Photrdharma net. (2019), South Gate of Stupa no.1 at Sanchi, [online], [Accessed Date 11th
https://www.photodharma.net/India/Sanchi-1-South-Gate/index.htm
22
Photrdharma net. (2019), North Gate of Stupa no.1 at Sanchi, [online], [Accessed Date 11th
https://www.photodharma.net/India/Sanchi-1-North-Gate/index.htm
Photrdharma net. (2019), East Gate of Stupa no.1 at Sanchi, [online], [Accessed Date 11th
Photrdharma net. (2019), West Gate of Stupa no.1 at Sanchi, [online], [Accessed Date 11th
23