TEKERLEK VE LASTİK

MEKANİĞİ
 7.1 LASTİKLERİN GÖREVİ
Tekerlek, herhangi bir cismi zemin üzerinde ve daha az
bir sürtünme ile hareket ettirmekte kullanılan, dönen
bir elemandır. Tekerlek insanlığın bildiği en eski
mekanik araç olarak değerlendirilmektedir.

Tekerlekler taşıtın performans ve verimini büyük

oranda etkiler.

Şehirler arası bir yolda taşıtın yakıt tüketiminin yaklaşık

yarısı lastiklerin yuvarlanmasına, diğer yarısı da
aerodinamik kayıplara harcanmaktadır.
Tekerleğin gelişimi
Charles Goodyear, 1839 yılında vulkanize lastiği keşfedip
1844’te patentini aldı. Vulkanizasyon, lastiğin sertlik ve
dayanımını yüksek sıcaklıkta sülfür veya eşdeğer
katıklarla artırma işlemidir.
Dunlop, 1888 yılında şişirilebilen (pnömatik) bisiklet
lastik tekerleği geliştirdi. Bu buluş; konforu
geliştirmesinin yanısıra taşıtların hızlarının
yükseltilebilmesini de mümkün hâle getirdiğinden,
otomotiv alanında bir devrim sayılmıştır.
Philips Strauss, 1911 yılında ilk başarılı iç tüplü otomobil
lastiğini icat etti.
Goodyear lastik firması, 1903 yılında ilk tubeless
patentini aldı, ancak bu lastik ilk kez 1954 yılında Packard
(Lüks Amerikan Otomobili) tarafından kullanıldı.
Bir taşıtın lastiklerinin aşağıdaki fonksiyonları yerine
getirmesi beklenir:

1.Taşıtın ağırlığını ve üzerindeki yükü taşımak

2. Yüzey düzgünsüzlüklerine karşı taşıtı yastıklamak
3. Yeterli tahrik ve frenleme kuvveti geliştirmek
4. Yeterli yönlendirme ve doğrultu kararlılığı sağlamak

Günümüzde üretilmekte olan pnömatik lastikler bu

görevleri verimli bir şekilde başarmaktadır.
 7.2 LASTİKLERİN YAPISAL ÖZELLİKLERİ
Pnömatik lastik; içi hava ile doldurulmuş, simit biçimli
bir yapıya sahiptir. Lastiğin en önemli yapısal elemanı,
gövdesidir. Lastik gövdesi; düşük elastikiyet modüllü
lastik ile kaplanmış, yüksek elastikiyet modüllü esnek
iplik kuşaklar ve çelik tel takviyelerinden oluşmaktadır.
Değişik tasarım parametreleri arasında önemli rolü olan
özelliklerden biri de ipliklerin yönü (taç açısı – crown
açısı) dür.
Çapraz dokulu (bias-ply) lastiklerde taç açısı 400, radyal
lastiklerde ise 900 dir.
Radyal dokulu lastiklerin güç kaybı, çapraz dokululara
oranla % 60 daha az, ömürleri ise iki kat daha uzundur.
7.3 LASTİK TERİMLERİ VE İŞARETLERİ
Lastikler; boyutları, servis tipleri, markaları ve
kullanıldıkları taşıtlara göre oldukça çeşitlilik
gösterdiklerinden, özelliklerinin tanımlanması ve
kullanım kolaylığı bakımından standardlaştırılması
zorunludur.

7.3.1. TANIMLAR

Jant: Lastik ile aks sistemi arasında bulunan, jant

çemberi ve göbekten oluşan, dönen bir elemandır.
Kesit Genişliği (W): 24 saat şişirilmiş olarak duran, yeni
bir lastiğin genişliğidir. Bu ölçü, normal yüzeyleri
kapsamakta, koruyucu yan çıkıntıları kapsamamaktadır.
Kesit Yüksekliği (H): Lastiğin janta oturma yüzeyi
ile dişlerin dış çevresi arasındaki mesafedir.

Lastik ölçüleri
Lastik terimleri
7.3.2 Lastik İşaretleri (TS 662 - TS 567)

1. Uluslararası lastik gösterimi:

Lastiğin, anma kesit genişliği ve jant anma çapı, inch
olarak ve aralarında bir sembol ile belirtilir.

Örnek: 5,60 - 13
5,60 : inch olarak anma kesit genişliği
- : bias-ply lastik
13 : inch olarak jant anma çapı
2. Milimetre-inch gösterimi:
Lastiğin, kesit genişliği mm, jant anma çapı inch
olarak ve aralarında bir sembol ile belirtilir.
Örnek: 165 R 13
165 : mm olarak kesit genişliği
R : radyal lastik
13 : inch olarak jant anma çapı
3. Milimetre gösterimi:
Lastiğin, anma kesit genişliği ve jant anma çapının her
ikisi de mm olarak ve aralarında (x) işareti ile verilir.

Örnek: 165 x 400

165 : mm olarak kesit genişliği
400 : mm olarak jant anma çapı
4. Alfa Gösterimi:
A.B.D. de kullanılmaktadır. Yük kapasitesi bir harfle,
kesit oranının 100 katı ve jant anma çapı, inch olarak
belirtilmektedir.
Örnek: D 70 13
D : yük kapasitesi
70 : kesit oranının 100 katı
13 : inch olarak jant anma çapı
5. ISO gösterimi:
Bu yeni metrik gösterim, giderek yaygınlaşmakta ve
uluslararası lastik standardı haline gelmektedir.
Örnek: 225/50 R 16 92 V
225 : mm olarak anma kesit genişliği
50 : kesit oranının 100 katı
R : radyal lastik
16 : inch olarak jant anma çapı
92 : yük endeksi
V : hız limiti
ISO gösterimi
Pratik Olarak Lastik Okuma
Lastik hız sembolleri
Lastik yük endeksi
7.3.3 Lastiklerdeki Diğer Bazı İşaretler

M + S (ÇK) : Çamur ve Kar Lastiği

M+S/E : Çivili Buz Lastiği
AS (D1.2) : Tarım Traktörü Lastiği, arka
M (A) : Askeri Taşıt Lastiği
TR (B.1) : Kamyon ve Otobüs Lastiği
NHS (C) : Karayolu Dışı Taşıt Lastiği
Örnek:
7.3.4 LASTİĞİN YAŞI
Lastiklerin, üretim tarihinden 5 yıl sonra
kullanılmaması tavsiye edilmektedir.

Örneğin, şekilde görülen ‘51 07’ kodlu lastik, 2007

yılının 51’inci haftasında üretilmiştir.

Lastiğin yaşı
7.3.5 LASTİKLERİN SEÇİMİ
Uygun lastiğin seçimi, lastik imalatçılarının önerileri
doğrultusunda, taşıtın erişebileceği maksimum hıza ve
tam yükteki dingil kuvvetlerine göre yapılır.

7.4 JANTLAR
Tekerlekler, lastik ve onu taşıyan janttan oluşmaktadır.
Jant, tekerleğin lastiği taşıyan metal bölümüdür.
Jantlarla İlgili Tanımlar
Bijon (somun veya cıvata) Sayısı: Tekerleği taşıta
bağlayan bijon sayısı, binek otomobillerde genellikle
3, 4 veya 5 adettir. Bazı arazi taşıtlarında 6, ticari
taşıtlarda 8 ve üzeri bijon vardır.
Bijon, somun halkası çapı
PCD (Pitch Circle
Diameter): Bijonlar
arasına çekilen görünmez
kırmızı bir çizgi olduğunu
hesap edelim. PCD’ler
bijon sayısı ile beraber
söylenir. 5/100, 4/100
gibi.
Jant Göbek Deliği: Özellikle ticari araçlarda ve tarım
traktörlerinde farklı özellikte jant göbekleri
kullanılmaktadır.
Flanş: Lastik yanaklarının janta dayandığı bölgedir.
Bilezik: Göbek deliği ile araç poryası arasındaki uyumu
sağlayan parçadır.
Bijon (somun-cıvata): Jant ile aracın montajını sağlayan
bağlama elemanıdır.
Ofset (ET)(Einpress Tiefe): Jantın poryaya oturma
yüzeyiyle, jantın orta ekseni arasındaki mesafenin mm
cinsinden ifadesidir.
Anma Çapı: Jant çapının inch cinsinden ifadesidir.
Anma Genişliği: Jant genişliğinin inch cinsinden
ifadesidir.
JANT İŞARETLERİ:

Örnek: 6J x 15 H2 ET43
6 : inch olarak lastik topuğunu destekleyen
flanşlar arası jant genişliği
J : flanş tipi
15 : inch olarak jant çapı
H2 : bombe (hump) sayısı
ET43 : mm olarak ofset ölçüşü
Örnek: 6½ J X 15 H2 5/112 ET39
6,5 : inch olarak jant genişliği(6,5x25,4=165,1mm)
J : flanş tipi
X : Jantın tek parça imal edildiğini belirtir.
15 : inch olarak jant çapı(15x25,4=381 mm)
H2 : jantın flanş tipi
5/112 : bijon sayısı (5) ve bijon halkası çapı(112mm)
ET39 : ofset ölçüsü(pozitif 39mm)