XXIV OGÓLNOPOLSKIE

WARSZTATY PRACY PROJEKTANTA KONSTRUKCJI

BESKIDY WISŁA, 17 ÷ 20 marca 2009 r. KRAKÓW

Sylwester KOBIELAK1
Radosław TATKO2

PODZIEMNE BETONOWE BUDOWLE OCHRONNE

1. Pojęcie betonowych budowli ochronnych

Monolityczne budowle betonowe wykonane z betonu lub betonu zbrojonego poniżej

mnimalnego procentu zbrojenia, a także konstrukcje żelbetowe i sprężone z uwagi na swoje
zalety takie jak zdolność pochłaniania oraz rozpraszania dużych ilości energii spowodownych
wybuchem lub uderzeniem oraz niewysokim kosztom ich budowy są konstrukcjami szeroko
stosowanymi w budownictwie ochronnym. Pojęcie budowle ochronne jest bardzo szerokie.
Obejmuje przede wszystkim takie budowle wojskowe, jak ośrodki dowodzenia i kontroli,
produkcji broni, magazyny urządzeń i sprzętu, które muszą być zachowane i pozostawać
w gotowości bojowej pomimo destruktywnego działania środków rażenia. Do budowli
ochronnych należy włączyć ponadto schrony dla ludności oraz obiekty wielofunkcyjne, takie
jak: nieekploatowane wyrobiska górnicze, komunikacyjne, przemysłowe itp.
W zależności od usytuowania budowli ochronnej względem poziomu terenu, mogą być
one wykonane jako: naziemne, płytko zagłębione, podziemne. Projektowanie budowli
poddanych działaniu wybuchu jest dobrze udokumentowaną dziedziną głównie w zakresie
zagłębinych budowli wojskowych, takich jak bunkry i schrony. Do korzystnych cech budowli
zagłębionych należy m.in. to, że w obliczeniach ich konstrukcji nie ma potrzeby
uwzględniania ciśnienia odbitego, które co do wartości może być znaczne. W budowlach tego
typu przez zastosowanie warstw absorpcyjnych składających się z płyty detonacyjnej
i warstwy gruntu zwiększeniu ulega zdolność przetrwania pod wpływem działania obciążenia
wybuchowego znajdującej się poniżej nich budowli zagłębionej.

2. Materiały wybuchowe i konwencjonalne środki rażenia

Materiał wybuchowy to związek chemiczny lub mieszanina kilku związków, która jest
zdolna w odpowiednich warunkach do gwałtownej reakcji chemicznej o charakterze
egzotermicznym, której towarzyszy wydzielenie wielkiej ilości produktów gazowych w
postaci wybuchu. Materiały wybuchowe mają różne właściwości fizykochemiczne
i wybuchowe. W celu znormalizowania efektów wybuchu różnych materiałów określa się
ekwiwalentną charakterystykę materiału ilością trotylu (TNT). Przykładowo ekwiwalent TNT
1
Prof. dr hab. inż. – Uniwersytet Przyrodniczy - Wrocław
2
Dr inż. – Uniwersytet Przyrodniczy - Wrocław
dla ANFO (materiału wybuchowego stosowanego w ostatnich atakach terrorystycznych,
będącego mieszaniną azotanu amonu i oleju napędowego) wynosi w przybliżeniu 70% ciężaru
ładunku TNT. Po dodaniu proszku aluminiowego można zwiększyć energię wybuchu o około
50%. W ten sposób równowartość ładunku ANFO + aluminium wynosi około 105% ładunku
TNT. Energia materiału wybuchowego w odniesieniu do TNT może być określona jako
funkcja ciepła powstałego podczas detonacji z następującej zależności:

H exp
WTNT = ⋅ Wexp (1)
H TNT

gdzie:
WTNT – efektywny ciężar ładunku TNT (kg),
Wexp – ciężar rozważanego materiału wybuchowego (kg),
HTNT – ciepło detonacji TNT (MJ/kg),
Hexp – ciepło detonacji rozważanego materiału wybuchowego (MJ/kg).
Konwencjonalne środki rażenia można podzielić na dwie grupy: o działaniu
bezpośrednim i o działaniu pośrednim. Do środków rażenia o działaniu bezpośrednim należą
pociski przeznaczone przede wszystkim do uderzenia w cel z prędkością dostatecznie dużą do
osiągnięcia jego wnikania. W tym celu stosowane są pociski energochemiczne, których
głowice wnikają w cel z wykorzystaniem energii chemicznej (ciepło chemiczne i wybuch) oraz
pociski energokinetyczne, w których stosuje się najczęściej głowice trafiające w cel z dużą
(hiper) prędkością i pędem, dzięki czemu przenikają ściany betonowe o bardzo dużych
grubościach.
Do środków rażenia o działaniu bezpośrednim należą:
• pociski smugowe o stosunkowo małym kalibrze (od 5,5 do 14,5 mm); są odpalane
z pistoletów, karabinów lub karabinów maszynowych. Pociski tego rodzaju wnikają
w miękkie cele; wnikanie zależy od prędkości pocisku, ciężaru i kąta, pod którym pocisk
uderza w cel;
• pociski przeciwpancerne przebijające i pociski zapalające; pociski przebijające mają
specjalną osłonę umożliwiającą wnikanie w cel, zwłaszcza, jeżeli są precyzyjnie
odpalane i trafiają w cel pod kątem bliskim prostopadłemu; pociski zapalające zaś
stosowane są przy ataku na zbiorniki paliwa lub magazyny;
• pociski i bomby kruszące; należą do nich pociski lub rakiety przeciwczołgowe; ładunek
kumulacyjny wybucha po uderzeniu, po czym wytwarza się strumień przebijający dużej
prędkości; pociski zwykle mają kaliber od 60 do 120mm; największy kaliber (914mm)
miał amerykański doświadczalny moździerz Little David.
Do pocisków o działaniu pośrednim należą: pociski moździerzowe i artyleryjskie lub
rakietowe, które powodują wybuch i rozprysk pocisku na odłamki powodujące uszkodzenia
budowli.

3. Prawo pierwiastka sześciennego

Ważną kwestią w analizowaniu i projektowaniu budowli ochronnych jest możliwość

porównania skutków działania różnych materiałów wybuchowych detonowanych w różnych
odległościach. Porównania takiego dokonuje się z zastosowaniem prawa skali Hopkinsona
[6], zwanym prawem pierwiastka sześciennego wyprowadzonym z analizy wymiarowej.
Zgodnie z tym prawem dwie różne detonacje będą miały takie same parametry
(np.: nadciśnienie, ciśnienie dynamiczne, prędkość cząstek, impuls itp.), jeśli będą one

170
do siebie „geometrycznie podobne”. Dla prostego przypadku dwóch sferycznych ładunków
tego samego materiału wybuchowego będzie tak, jeśli promienie obu ładunków będą
proporcjonalne w ten sam sposób, co odległość od środka ładunku do rozpatrywanego
miejsca. Inaczej mówiąc każdy z przypadków ma taką samą skalowaną odległość Z opisaną
równaniem:
1
R1 ⎛ W1 ⎞3
=⎜ ⎟ (2)
R2 ⎜⎝ W2 ⎟⎠

R1 R
Z= 1/ 3
= 12/ 3 = const . (3)
W1 W2

gdzie:
Wi – masa i-tego ładunku wybuchowego (kg),
Ri – odległość od środka ładunku Wi do rozpatrywanego położenia (m),
Zi – skalowana odległość i-tego przypadku (m/kg1/3).
Zgodnie z powyższym prawem parametry opisujące wybuch takie jak impuls czy czas
mogą być przeskalowane według poniższych wzorów:

i
is = (4)
W 1/ 3

t
ts = (5)
W 1/ 3

gdzie:
i – impuls (MPa·ms),
t – czas (ms).

4. Zjawiska zachodzące podczas wybuchów i uderzeń pociskami

Obliczanie konstrukcji betonowych na obciążenia wybuchowe ma bardzo duże znaczenie

w projektowaniu wojskowych i cywilnych budowli ochronnych. Wybuch jest rodzajem
wyjątkowego obciążenia dynamicznego, któremu budowla może być poddana poza
obciążeniami zwykle występującymi. Aby określić wpływ działania tych dużych obciążeń
na konstrukcję budowli należy wyjaśnić najpierw szereg zjawisk zachodzących w czasie
wybuchu.
Wybuch jest zjawiskiem polegającym na gwałtownym wydzielaniu w jednym miejscu
dużych ilości energii. Podczas wybuchu w jego otoczeniu dochodzi do nagłego wzrostu ciśnienia
i temperatury. Z centralnego miejsca wybuchu już po upływie ułamka sekundy wytwarza się
fala uderzeniowa. W zależności od prędkości rozchodzenia się tej fali oraz mechanizmu
wybuchu wyróżnia się deflagrację (zwaną inaczej wybuchem właściwym), eksplozję
i detonację. Deflagracja to wybuch o poddźwiękowej prędkości fali uderzeniowej (poniżej
400m/s). Eksplozja to wybuch o prędkości fali powyżej 400m/s lecz poniżej maksymalnej
prędkości możliwej dla danego materiału wybuchowego. Detonacja ma miejsce, gdy fala
uderzeniowa rozchodzi się z prędkością maksymalną dla danego materiału wybuchowego,
większą od 400m/s. W przypadkach militarnych najbardziej powszechne są detonacje.

171
 4.1. Fala uderzeniowa

Fala uderzeniowa, powstająca w rezultacie wybuchu ładunku w powietrzu

atmosferycznym, nazywana jest podmuchową falą uderzeniową lub po prostu falą
wybuchową. Powstaje ona, ponieważ atmosfera otaczająca wybuch jest mocno odpychana
do tyłu przez gorące gazy, wytwarzane ze źródła wybuchu. Fala ta przemieszcza się na zewnątrz
z centralnej części już tylko w ułamek sekundy po wystąpieniu wybuchu. Czoło fali jest
podobne do ściany wysoce sprężonego powietrza o nadciśnieniu znacznie większym niż to,
które jest na jego tyle. Nadciśnienie to zmniejsza się szybko, gdy fala uderzeniowa się
rozprzestrzenia.
We wszystkich rodzajach wybuchu elementy budowli będą poddane ciśnieniu fali
uderzeniowej, gdy tylko czoło fali w nie uderzy. Wielkość i rozkład obciążenia wybuchowego
działającego na budowlę są funkcją:
• rodzaju ładunku wybuchowego,
• energii wyjściowej ładunku,
• masy ładunku,
• położenia ładunku względem elementu.
Jeżeli detonacja występuje w sąsiedztwie, i powyżej budowli ochronnej, a równocześnie
tak blisko, że żadne wzmocnienie początkowej fali uderzeniowej nie występuje między
źródłem wybuchu a budowlą, to wybuch taki nazywa się wybuchem swobodnym w powietrzu
(rys. 1). Zmiana ciśnienia działającego na powierzchnię budowli jest funkcją kąta padania.
Kąt padania jest utworzony przez linię, która jest odległością normalną zawartą między
punktem wybuchu i najbliższym punktem budowli, a linią, która określa drogę propagacji fali
uderzeniowej między środkiem eksplozji i rozpatrywanym punktem budowli (rys. 1).

Rys. 1. Wybuch swobodny w powietrzu atmosferycznym; definicja kąta padania

i odległości normalnej oraz skośnej [3]

Uogólnioną zależność ciśnienia fali uderzeniowej od czasu Ps(t) dla wybuchu

swobodnego w powietrzu przedstawia rys. 2. Jest ona podzielona na fazę dodatnią
i ujemną. W fazie dodatniej maksymalne nadciśnienie, Pso, gwałtownie wzrasta i następnie
zanika w sposób wykładniczy, do wartości ciśnienia atmosferycznego, Po, w czasie to. Impuls
dodatni, is, jest polem pod dodatnią fazą krzywej ciśnienie-czas. W fazie ujemnej maksymalne
ujemne ciśnienie, Pso¯, ma dużo mniejszą amplitudę niż maksymalne nadciśnienie Pso. Okres
trwania fazy ujemnej, to¯, jest znacznie dłuższy w porównaniu do okresu trwania fazy
dodatniej. Impuls ujemny , is¯, jest powierzchnią pod fazą ujemną krzywej ciśnienie-czas.
Faza ujemna jest nie istotna i na ogół pomijana przy projektowaniu.

172
 Rys. 2. Zależność ciśnienie-czas dla wybuchu swobodnego w powietrzu [7]

Fazę dodatnią krzywej ciśnienia z rys. 2 można opisać równaniem [6]:

t −t A
⎡ t − tA ⎤ −
Ps (t ) = Pso ⋅ ⎢1 − ⎥⋅e
θ (6)
⎣ t o ⎦

dla t A ≤ t ≤ t A + to
gdzie:
Ps(t) – nadciśnienie w funkcji czasu (MPa),
Pso – maksymalne wartość nadciśnienia (MPa),
T – czas detonacji (ms),
tA – czas dotarcia czoła fali (ms),
to – czas trwania fazy dodatniej(ms),
θ – stała kształtu krzywej ciśnienia.

Rys. 3. Zależność ciśnienie-czas dla fali odbitej [6]

Fala uderzeniowa rozchodzi się w sposób opisany powyżej, jako fala padająca, dopóki
nie napotka przeszkody. Jeśli dotrze ona do powierzchni (takiej jak ściana czy dach budowli),
która nie jest równoległa do kierunku propagacji fali, powstaje fala odbita. Zależność
ciśnienie-czas dla fali odbitej ma ten sam kształt, co dla fali padającej, jednak maksymalna
wartość nadciśnienia dla fali odbitej Pr jest większa od Pso (rys. 3). Wartość ciśnienia fali
odbitej zależy od ciśnienia fali padającej i od kąta nachylenia powierzchni.
Jak wspomniano wcześniej, różne eksplozje mogą być porównywane ze sobą dzięki
zastosowaniu prawa pierwiastka sześciennego. Rys. 4 przedstawia wykres z zależnościami

173
miedzy skalowaną odległością Z a parametrami opisującymi dodatnią fazę fali uderzeniowej
dla swobodnego wybuchu w powietrzu sferycznego ładunku TNT. Zależności te mają
zastosowanie, gdy energia ładunku wybuchowego może rozchodzić się sferycznie
do rozpatrywanego miejsca. Parametrami tymi są:
Pr – maksymalna wartość ciśnienia fali odbitej (MPa)
Pso – maksymalne wartość nadciśnienia fali padającej (MPa),
tA – czas dotarcia czoła fali do rozpatrywanego miejsca (ms/kg1/3),
to – czas trwania fazy dodatniej (ms/kg1/3),
ir – impuls dodatni fali odbitej (MPa·ms/ kg1/3),
is – impuls dodatni fali padającej (MPa·ms/ kg1/3),
U – prędkość czoła fali (m/ms),
Lw – długość fali uderzeniowej (m/kg1/3).

Rys. 4. Parametry fali uderzeniowej dla wybuchu swobodnego w powietrzu ładunku

sferycznego z TNT [6]

Rys. 5. Zależność współczynnika ciśnienia odbitego od kąta padania fali [6]

174
 Czasy, impulsy i długość fali przedstawione na wykresie są przeskalowane zgodnie
z prawem Hopkinsona. Aby odczytać ich wartości bezwzględne należy przemnożyć je przez
pierwiastek sześcienny z masy ładunku (W1/3).
Ciśnienie Pr i impuls ir fali odbitej przedstawione na wykresie dotyczą przypadku
pełnego odbicia, tzn. takiego, w którym kąt padania fali α na przeszkodę wynosi 0˚.
Dla innych wartości kątów ciśnienie fali odbitej Pr można wyznaczyć ze wzoru:

Pr = Pso ⋅ CRα (7)

gdzie:
Pso – nadciśnienie fali padającej z rys. 4,
CRα – współczynnik ciśnienia odbitego (z rys. 5) dla danego kąta α.
W przypadku wybuchu w powietrzu nad powierzchnią terenu i w pewnej odległości od
budowli (rys. 6) rozkład ciśnień jest bardziej skomplikowany. Początkowa fala uderzeniowa
rozprzestrzeniająca się z miejsca wybuchu zderza się z powierzchnią terenu przed jej
dotarciem do budowli. Fala odbita od powierzchni terenu nakłada się na falę padającą
i powstaje pojedyncze pionowe czoło fali zwane czołem Macha. Porusza się poziomo wzdłuż
powierzchni terenu. Wysokość czoła Macha wzrasta tak jak fala rozprzestrzenia się wraz
z oddalaniem od środka detonacji. Punkt ich przecięcia zwany jest punktem potrójnym. Gdy
fala ciśnieniowa podąża wzdłuż terenu, punkt potrójny wyznacza ścieżkę jak pokazano
na rys. 6. Budowle znajdujące się poniżej tej ścieżki poddane są działaniu czoła Macha.
Przedmioty znajdujące się powyżej tej ścieżki będą doświadczać dwóch uderzeń – fali
padającej i fali odbitej. Dla celów projektowych zakłada się, że czoło Macha jest falą płaską
o ciśnieniu równomiernie rozłożonym o wartości równej ciśnieniu fali padającej.
Do wyznaczania parametrów fali uderzeniowej, w tym przypadku, korzysta się z wykresów
i wzorów przedstawionych wcześniej.

Rys. 6. Wybuch w powietrzu. Zjawisko odbicia fali uderzeniowej [3]

Wybuch ładunku umieszczonego na powierzchni terenu lub blisko niego jest nazywany
wybuchem powierzchniowym (rys. 7). W wybuchu powierzchniowym fala początkowa jest
odbita i wzmocniona przez powierzchnię terenu, wytwarzającą falę odbitą. W odróżnieniu od
wybuchu w powietrzu, fala odbita łączy się z falą padającą w punkcie wybuchu. W rezultacie
wytwarza się w istocie fala pojedyncza, podobna do fali odbitej w wybuchu w powietrzu,
ale wyróżniającą cechą jest jej półsferyczny kształt (rys. 7). Parametry dla wybuchu
powierzchniowego oczytać można z rys. 8. Obliczono je przy założeniu, że fala uderzeniowa
jest płaska. Założenie to jest dopuszczalne dla budowli znajdujących się daleko od miejsca
eksplozji.

175
 Rys. 7. Rozprzestrzenianie się fali podczas wybuchu powierzchniowego [3]

Rys. 8. Parametry fali uderzeniowej dla wybuchu powierzchniowego ładunku

półsferycznego z TNT [6]

Rys. 9. Przebieg zastępczy ciśnienie-czas [6]

W praktyce inżynierskiej dokładny przebieg krzywej ciśnienie-czas zastępuje się

przebiegiem ekwiwalentnym w postaci trójkąta (rys. 9). Czas trwania przybliżonej fazy
dodatniej wyznacza się wtedy z równania:

2 ⋅ is
tof = (8)
Pso

176
 4.2. Wnikanie

Współczesna broń projektowana jest tak, aby docierała do miejsca, które ma zostać
zniszczone poprzez detonację ładunku wybuchowego, najbliżej jak to jest tylko możliwe.
W związku z tym, detonacja powinna mieć miejsce na maksymalnej głębokości wnikania
danej broni. Systemy ochronne mają za zadanie redukowanie tej głębokości. Muszą one
pochłonąć energię kinetyczną pochodzącą z uderzenia pocisku w celu zatrzymania go. Proces
wnikania pocisku cechują trzy typowe fazy:
• uderzenie,
• ruch pocisku w materiale budowli ochronnej,
• stan po wnikaniu.
Tablica 1. Parametry opisujące wnikanie [4]
Warunki uderzenia
Cechy pocisku Właściwość celu
(rys. 10)
wytrzymałość
ciężar prędkość uderzenia
(lub twardość)
kaliber (lub średnica) kąt uderzenia (padania) gęstość
kształt odchylenie ciągliwość
wytrzymałość konstrukcyjna porowatość

Rys. 10. Geometria uderzenia pocisku w cel [4]

Uderzenie może spowodować zniszczenie systemu ochronnego na skutek kruszenia bądź
uplastycznienia materiału, w miejscu kontaktu pocisku z przegrodą. W materiale przegrody
rozchodzi się fala ciśnienia, która po odbiciu od tylnej powierzchni przegrody powraca jako
fala napięciowa, wywołująca naprężenia rozciągające w przegrodzie. Jeśli naprężenia te
przekroczą wytrzymałość materiału na rozciąganie, to dochodzi do zniszczenia
i odpryskiwania fragmentów przegrody z tylnej jej powierzchni. Podobne efekty wywołuje
eksplozja ładunku przy powierzchni przegrody. Badania wykazują, że zjawiska niszczenia
tylnej powierzchni przegrody betonowej stają się istotne, kiedy pocisk wniknie w przegrodę

177
na głębokość 50% jej grubości. Jeżeli głębokość wnikania przekroczy 63% grub. przegrody,
na ogół dochodzi do całkowitej perforacji.
Parametry wpływające na zjawisko wnikania zestawiono w tabl. 1 i na rys. 10. Ogólne skutki
wnikania pocisku w przegrodę betonową i stalową przedstawia rys. 11. Zaobserwowano, że
głębokość wnikania pocisków w beton jest odwrotnie proporcjonalna do pierwiastka
z wytrzymałości betonu na ściskanie. Zwiększając rozmiary kruszywa można zredukować
głębokość wnikania pocisków w beton. Jest to szczególnie skuteczne, gdy kruszywo jest
większe od wymiaru pocisku (średnicy lub kalibru).

Rys. 11. Perforacja betonu i stali [4]

4.2.1. Wnikanie w beton

Uderzenie pocisku w beton może spowodować poważne spękanie, kruszenie

i odpryskiwanie betonu. Aby zapobiec takim uszkodzeniom należy stosować zbrojenie.
Zaleca się stosowanie następującego zbrojenia (rys. 12):
• zbrojenie przy powierzchni czołowej (od strony uderzenia pocisku) – redukujące
odpryskiwanie betonu w pobliżu krateru czołowego,
• zbrojenie przy powierzchni tylnej – zapewniające nośność na zginanie i zmniejszające
odpryskiwanie betonu od tylnej strony przegrody,
• zbrojenie na ścinanie – zapobiegające przebiciu i ścinaniu oraz stabilizujące inne
zbrojenie.
• płyta ochronna – umiejscowiona bezpośrednio przy tylnej powierzchni przegrody,
ograniczająca rozrzut odprysków betonu.
W literaturze technicznej dostępne są liczne wzory na określanie głębokości wnikania
pocisków oraz niezbędnej grubości elementów, w celu zapobieżeniu ich przebiciu lub
odpryskiwaniu betonu. Wzory te oparte są wyłącznie na wynikach badań doświadczalnych.
Przykładowo do szybkiego oszacowania głębokości wnikania pocisków przeciwpancernych
(AP) bądź bomb pół przeciwpancernych (SAP) w żelbet można zastosować następujący wzór
[4]:

222 ⋅ Pp ⋅ d 0 ,215 ⋅ V 1,5

X= + 0 ,5 ⋅ d (9)
f c'

gdzie: X – głębokość wnikania (cal) (1 cal = 0,0254 m),

Pp – ciężar bomby lub pocisku rozłożony na pole pow. max. przekroju poprzecznego
(funt/cal2) (1funt/cal2 = 6,897 kPa),
d – średnica penetratora (cal),
V – prędkość uderzenia (1000 stóp/s) (1000 stóp/s = 288 m/s),
fc’ – wytrzymałość betonu na ściskanie (funt/cal2).

178
Wzór ten daje wyniki z dokładnością ±15% dla pojedynczego strzału.

Rys. 12. Zbrojenie przegrody betonowej [4]

4.2.2. Wnikanie w skały

Danych na temat wnikania pocisków w skały jest niewiele. Do celów projektowych

można posłużyć się przykładową poniższą zależnością [4]:

WT Vs 1000 ,8
X = 6,45 ⋅ ⋅ ⋅ (10)
d 2 (ρ ⋅ Y )0 ,5 RDQ

gdzie: X – głębokość wnikania (cal),

WT – masa pocisku (funt) (1funt = 0,405 kg),
d – średnica pocisku (cal),
Vs – prędkość uderzenia (stóp/s) (1stopa/s = 0,288 m/s),
ρ – gęstość celu (funt/stopa3) (1funt/stopa3 = 16,018 kg/m3),
Y – wytrzymałość skał na ściskanie (funt/cal2),
RDQ – wskaźnik spękań (stosunek sumy długości rdzeni dłuższych niż 10 cm
do długości otworu) (%).
Ograniczenia możliwości zastosowania powyższej zależności są następujące:
1. X ≥ 3d
2. RDQ > 90 oraz 1 ≤ d ≤ 12 cali, dokładność wzoru szacuje się na poziomie ±20%.
3. RDQ < 90 oraz 4 ≤ d ≤ 12 cali, dokładność wzoru szacuje się na poziomie ±50%.
4. Wzór nie jest ważny dla RQD < 20%.
5. Wzór nie ważny dla pocisków tępych i „grzybkowych” – zniszczonych.
6. Wzór nie ważny dla ostro zakrzywionych ścieżek wnikania.

4.2.3. Wnikanie w grunt i materiały sypkie

Wnikanie pocisków w materiały sypkie jak i zresztą w inne materiały nie jest do końca
zrozumiane. Dotychczasowe badania pozwalają na stwierdzenie, że głębokość wnikania:
• maleje ze wzrostem gęstości materiału (gruntu),
• rośnie ze wzrostem zawartości wody w materiale,
• maleje ze wzrostem zawartości większych ziaren w materiale przy zachowaniu tej samej
gęstości materiału.

179
 Większość standardowych bomb o smukłości (stosunek długości do średnicy) równej
3 do 6, jest dynamicznie niestabilna. Z tego względu ich ścieżka wnikania w grunt ma kształt
litery J (rys. 13). Odcinek prosty ścieżki ma długość ok. 2/3 całkowitej jej długości. Promień
zakrzywienia ścieżki wynosi 1/5 do 1/3 jej długości. Na rys. 14 przedstawiono wykres
pozwalający na określenie głębokości wnikania bomb i pocisków w różne grunty
w zależności od prędkości uderzenia pocisku.

Rys. 13. J-kształtna ścieżka wnikania bomby w ziemię [4]

Bomby o smukłości ponad 10 wnikają w grunt po ścieżce prawie prostej. Dla takich
bomb głębokość wnikania można w przybliżeniu wyznaczyć ze wzoru [4]:
0 ,5
⎛W ⎞
X f = 0 ,0031 ⋅ Si ⋅ N s ⋅ ⎜⎜ T ⎟⎟ ⋅ (Vs − 100 ) (11)
⎝ Am ⎠

gdzie:
Xf – końcowa głębokość wnikania (stopa),
Si – wskaźnik wnikania gruntu wg tablicy 2,
Ns – współczynnik kształtu wierzchołka pocisku, wg tablicy 3,
WT – masa pocisku (funt),
Am – pole powierzchni maksymalnego przekroju poprzecznego pocisku (cal2),
Vs – prędkość uderzenia (stóp/s).
Równanie to ma następujące ograniczenia:
1. 200 < Vs < 3000,
2. 60 ≤ WT ≤ 5700,
3. smukłość > 10,
4. Xf ≥ 3 średnice bomby + 1 długość wierzchołka,
Największa dokładność powyższej zależności wynosi ±20%.

180
 Rys. 14. Głębokość wnikania w grunty [4]

Tablica 2. Wskaźnik wnikania gruntu [4]

Si Materiał
2-3 Dobrze scementowane piaski grube lub żwiry.
Zamrożone wilgotne pyły lub iły.
4-6 Średnio zagęszczone, piaski średnie lub grube, niescementowane, mokre
lub suche.
Zwarte, suche, pyły lub iły.
8-12 Bardzo luźne piaski drobne, z wyjątkiem warstw przypowierzchniowych gleb.
Wilgotne, półzwarte iły lub pyły, o zawartości pisaku poniżej 50%.
10-15 Wilgotne warstwy przypowierzchniowe gleb, luźne, zawierające iły lub pyły.
Wilgotne twardoplastyczne iły, z pewnymi domieszkami piasku.
20-30 Wilgotne luźne warstwy przypowierzchniowe gleb z humusem, głównie piaski i pyły.
Wilgotne do mokrych iły plastyczne, o małej wytrzymałości na ścinanie.
40-50 Bardzo luźne, suche, piaskowe warstwy przypowierzchniowe gleb.
Nasycone, miękkoplastyczne iły i pyły, o bardzo małej wytrzymałości na ścinanie
i dużej plastyczności.

4.3. Fale uderzeniowe i fale ciśnień w gruntach

Zjawiska omówione do tej pory dotyczyły oddziaływań na obiekty naziemne. Podczas

wybuchu ładunków pod ziemią zachodzą inne zjawiska. Dochodzi zwykle do powstawanie
lejów i wyrzucania materiału z leja (ejecta). W gruncie dochodzi do rozchodzenia się fali
uderzeniowej lub fali ciśnień.
W projektowaniu budowli podziemnych rozpatruje się dwa podstawowe przypadki
eksplozji (rys. 15):
• wybuch górny – na powierzchni, bądź wewnątrz warstwy ochronnej z betonu lub
kamienia, obciążający płytę stropową,
• wybuch boczny lub ukośny w gruncie – obciążający ściany lub płytę denną budowli.

181
 Tablica 3. Współczynnik kształtu wierzchołka pocisku [4]
Kształt Kaliber
Ns
wierzchołka wierzchołka*
dla kształtu ostrołukowego stycznego
Płaski 0 0,56
R 1
Półkulisty 0,5 0,65** kaliber wierzch. = −
d 4
Stożkowy 1 0,82**
Ostrołukowy styczny 1,4 0,82
Ostrołukowy styczny 2 0,92
Ostrołukowy styczny 2,4 1,00
Stożkowy 2 1,08
Ostrołukowy styczny 3 1,11
Ostrołukowy styczny 3,5 1,19
Stożkowy 3 1,33
* długość wierzchołka / średnica
** wartość szacunkowa

Parametrami, jakie należy brać pod uwagę w obu przypadkach wybuchów są: rodzaj
i rozmiar broni, głębokość wybuchu i własności ośrodka, w którym zagłębiona jest
konstrukcja.
W zależności od typu połączeń między cząstkami i wymiarów cząstek, grunty dzieli się
na skaliste, spoiste i luźne (sypkie). Grunty skaliste to takie, w których cząstki szkieletu
połączone są w monolit mocnym lepiszczem. Grunty luźne składają się z oddzielnych ziaren,
związanych siłami tarcia i częściowo siłami kapilarnego podciągania wody. Grunty spoiste
składają się z najdrobniejszych cząstek mineralnych, połączonych siłami elektrostatycznymi
w agregaty, które z kolei łączą się w jedną całość elastycznymi wodno-koloidalnymi
błonkami lub połączeniami, utworzonymi przez sole mineralne. Istotny wpływ na zachowanie
się tych dwóch grup gruntów wywiera zawartość wody.

Rys. 15. Geometria wybuchu dla budowli podziemnych [4]

Rysunek 16 przedstawia uogólnioną zależność średniego ciśnienia p od odkształcenia ε

dla gruntów. Grunty o małej wilgotności (krzywa 2 z rys. 16) odkształcają się, praktycznie
biorąc nieodwracalnie, tzn., że sprężysta część deformacji objętościowej jest dla nich
pomijalnie mała w porównaniu z deformacja końcową. Gdy jednak ciśnienie przekroczy

182
pewną wartość krytyczną p*, wówczas w wyniku pełnego zagęszczenia gruntu następuje
niszczenie jego struktury (miażdżenie ziaren). W konsekwencji grunt zostaje zagęszczony do
tego stopnia, że nabiera cech litej skały. Grunty nawodnione natomiast (krzywa 1 z rys. 16)
nawet pod wpływem wysokich ciśnień zmieniają swoją gęstość nieznacznie. Charakterystyki
o kształcie wklęsłym i prostoliniowym: krzywa 1 oraz górna część krzywej 2, noszą nazwę
charakterystyk twardych, gdyż obrazują nieznaczne zmiany gęstości. Natomiast krzywe
o charakterze wypukłym (dolny fragment krzywej 2) noszą nazwę charakterystyk miękkich.
W wyniku wybuchu w gruncie na bliskich odległościach, podobnie jak w powietrzu -
powstaje fala naprężeń ściskających, mająca charakter fali uderzeniowej. Wraz z odległością
następuje wzrost masy zaburzonego ośrodka i spadek ciśnienia aż do wartości krytycznej p*.
Dalszy charakter zaburzeń zależy od charakterystyki ośrodka. W przypadku charakterystyki
twardej, na dalszych odległościach zaburzenia zachowują charakter fali uderzeniowej.
Natomiast w przypadku charakterystyki miękkiej (grunty luźne i spoiste o małej wilgotności)
nastąpi istotna zmiana charakteru fali: jej profil ulegnie rozmyciu i przekształci się ona w tzw.
falę ciśnienia.

Rys. 16. Zależność średnie ciśnienie – odkształcenie dla gruntów nawodnionych i skał (1)
oraz dla gruntów o małej wilgotności (2) [5]

Fale ciśnienia charakteryzują się płynnym, a nie skokowym narastaniem ciśnienia

i prędkości cząstek. Na rys. 17 dokonano porównania profilu fali uderzeniowej i fali ciśnienia.

Rys. 17. Porównanie fali uderzeniowej i fali ciśnienia [5]

W literaturze technicznej znaleźć można szereg opracowań teoretycznych

i doświadczalnych, których tematem są zjawiska falowe zachodzące w materiałach
sprężystych i w gruntach. Temat ten nie jest do końca poznany i dokładnie opisany. Podczas
projektowania podziemnych budowli ochronnych zaleca się zastosowanie podejścia [4], które
zostanie przedstawione poniżej.
Czas ta, w którym fala uderzeniowa dotrze do rozpatrywanego miejsca w gruncie (por.
rys. 2) wyznaczyć można z zależności:

183
 R
ta = (12)
c
gdzie:
R – odległość od wybuchu do rozpatrywanego miejsca (m),
M– moduł odkształcenia gruntu (Pa),
ρ – gęstość gruntu (kg/m3),
c – prędkość fali sejsmicznej w gruncie (prędkość sejsmiczna) (m/s):

M
c= (13)
ρ

Rys. 18. Maksymalna prędkość cząstek gruntu wywołana eksplozją dla różnych gruntów [4]

Równania opisujące spadek ciśnienia od wartości maksymalnej do ciśnienia otaczającego

oraz prędkość cząstek gruntu opisują przybliżone równania:
α ⋅t
P (t ) = Po ⋅ e ta
t≥0 (14)

β ⋅t
⎛ β ⋅ t ⎞ − ta
V (t ) = Vo ⋅ ⎜⎜1 − ⎟⋅e t≥0 (15)
⎝ t a ⎟⎠

gdzie:
P(t) – ciśnienie (funt/cal2),
V(t) – prędkość cząstek (stopa/s),
Po – maksymalne ciśnienie (funt/cal2),
Vo – maksymalna prędkość cząstek (rys. 18) (stopa/s),
α i β – stałe równe odpowiednio 1,0 i 0,4
W gruntach sztywnych, impuls ciśnienia jest zwykle krótszy, powoduje większe
częstotliwości i przyspieszenia oraz mniejsze przemieszczenia w porównaniu z impulsami
w gruntach bardziej plastycznych (luźniejszych). Zależność między maksymalną wartością
ciśnienia (naprężenia) w gruncie Po, a maksymalną prędkością cząstek gruntu Vo przedstawia
się następująco:

184
 Po = ρ ⋅ c ⋅ Vo (16)
gdzie:
ρ – gęstość gruntu (funt/stopa3),
c – prędkość sejsmiczna wyznaczona na podstawie jednowymiarowego modelu
propagacji fal (równanie 13) (stopa/s).
Dla bomb detonujących na powierzchni bądź w stropie budowli zagłębionej
lub w gruncie w pobliżu budowli zastosować można następujące zależności:
Po = f ⋅ (ρc ) ⋅160 ⋅ λ− n (17)

Vo = f ⋅ 160 ⋅ λ− n (18)

W 1 / 3 ⋅ ao = f ⋅ 50 ⋅ c ⋅ λ− (n +1) (19)
500 − (n −1)
W 1 / 3 ⋅ do = f ⋅ ⋅λ (20)
c
W 1 / 3 ⋅ I o = f ⋅ ρ o ⋅ 1,1 ⋅ λ− (n −1) (21)

gdzie:
R
λ= – skalowana odległość (= Z),
W 1/ 3
R – zasięg (stopa),
W – masa ładunku (funt),
F – czynnik sprzęgający (rys. 19),
ρc – impedancja akustyczna ((funt/cal2)/(stopa/s)),
n – współczynnik osłabienia,
Po – maksymalne ciśnienie (funt/cal2),
Vo – maksymalna prędkość cząstek (stopa/s),
ao – maksymalne przyspieszenie,
c – prędkość sejsmiczna (stopa/s),
do – maksymalne przemieszczenie,
Io – maksymalny impuls (s·funt/cal2),
ρo – gęstość gruntu (funt/stopa3).
Typowe wartości wykorzystywane w powyższych zależnościach dla różnych materiałów
przedstawia tabl. 4.

Rys. 19. Czynnik sprzęgający w funkcji skalowanej głębokości wybuchu dla powietrza,
gruntów i betonu [4]

185
 W przypadku układów warstwowych (kombinacji różnych gruntów, lub warstwy betonu
i gruntu) uwzględnić należy zjawisko odbicia fal od powierzchni granicznych oraz określić
jego wpływ na rzeczywiste obciążenie budowli. W przypadku detonacji bomby w więcej niż
jednej warstwie, czynnik sprzęgający wyznaczyć należy z zależności:

⎛ W ⎞
f = ∑ ⎜ fi ⋅ i ⎟ (22)
⎝ W⎠
gdzie:
fi – f dla i-tej warstwy,
Wi – część ładunku zdetonowana w i-tej warstwie,
W – całkowita masa ładunku.
Tablica 4. Właściwości gruntów do obliczeń parametrów wybuchu w gruntach [4]
Impedancja
Prędkość akustyczna Współczynnik
Opis materiału sejsmiczna 2 osłabienia
funt / cal
stopa/s [-]
stopa / s
Luźne, suche, piaski i żwiry o stosunkowo małej
600 12 3,00-3,25
gęstości
Iły piaszczyste, luźne, suche piaski i zasypki 1000 22 2,75
Zagęszczone piaski o stosunkowo dużej gęstości 1600 44 2,5
Mokre gliny piaszczyste z porami wypełnionymi
1800 48 2,5
powietrzem < 1%
Nasycone gliny piaszczyste i piaski z porami
5000 130 2,25-2,5
wypełnionymi powietrzem < 1%
Ciężkie nasycone gliny i łupki gliniaste >5000 150-180 1,5

Rysunek 20 przedstawia schemat definiujący różne odległości dla fali bezpośredniej

i odbitych w przypadku detonacji w gruncie uwarstwionym. Odległości te opisują poniższe
wzory:
• odległość bezpośrednia między miejscem eksplozji a konstrukcją:

Rd = (D − z )2 + r 2 (23)

• całkowita odległość dla fali odbitej od powierzchni terenu:

Rs = (D + z )2 + r 2 (24)

• całkowita odległość dla fali odbitej od głębszej warstwy gruntu:

Rl = (2h − D − z )2 + r 2 (25)
gdzie:
h – grubość warstwy w której nastąpiła detonacja,
D– głębokość wybuchu (odl. mierzona od powierzchni terenu do środka eksplozji),
z – głębokość do rozpatrywanego punktu budowli,
r – odległość pozioma od środka wybuchu do rozpatrywanego punktu budowli.

186
 Rys. 20. Definicje odległości dla fal odbitych dla wybuchu w gruncie uwarstwionym [4]

Trzy fale naprężeń (ciśnienia) dochodzące do rozpatrywanego punku budowli wyznacza

się z poniższych wzorów:
α ⋅t
Pd = Po (Rd ) ⋅ e td
t ≥ td (26)
α ⋅t
Ps = − Po (Rs ) ⋅ e ts
t ≥ ts (27)
α ⋅t
Pl = K ⋅ Po (Rl ) ⋅ e tl
t ≥ tl (28)
gdzie:
Pd – naprężenia przekazane bezpośrednio,
Ps – naprężenia odbite od powierzchni terenu,
Pl – naprężenia odbite od warstwy dolnej,
K – współczynnik odbicia od dolnej warstwy wg równania 31,
n – współczynnik osłabienia.

Maksymalna wartość naprężeń dla każdej z fal wyznacza się z następującego równania:
−n
⎛ R ⎞
Po (Ri ) = (ρc ) ⋅160 ⋅ ⎜ 1i/ 3 ⎟ (29)
⎝W ⎠

Czas dotarcia impulsu kolejnych składowych fal wynosi:

Ri
ti = (30)
c1

187
Współczynnik K wynosi:
2
⎛ c2 ⎞
K = (cosθ − K o ) (cosθ + K o ) dla ⎜⎜ ⋅ sinθ ⎟⎟ > 1
⎝ c1 ⎠
(31)
2
⎛ c2 ⎞
K =1 dla ⎜⎜ ⋅ sinθ ⎟⎟ ≤ 1
⎝ c1 ⎠
2
ρ ⋅c ⎛c ⎞
K o = 1 1 1 − ⎜⎜ 2 ⋅ sinθ ⎟⎟ (32)
ρ 2 ⋅ c2 ⎝ c1 ⎠
r
sinθ = (33)
Rd
2h − D − z
cosθ = (34)
Rd
gdzie:
ρi i ci – odpowiednio gęstość i prędkość sejsmiczna warstw 1 (górnej) i 2 (dolnej).
Wszystkie trzy fale docierając do analizowanego miejsca w swoich czasach (równ. 30),
składają się na całkowitą zależność naprężenie – czas:

P(t ) = Pd + Ps + Pl (36) (35)

Obliczenia komplikują się w przypadkach analizy gruntów bardziej uwarstwionych.

Wymagać to może zastosowania oprogramowania komputerowego.

4.4. Powstawanie lejów

Kiedy wybuch następuje blisko powierzchni terenu, powstaje lej. Materiał wyrzucany
z krateru nazywa się ejektamentami. Część wyrzuconego materiału wpada z powrotem
do leja. Lej widoczny nazywa się lejem pozornym, ze względu na zakrycie leja rzeczywistego
materiałem wpadającym z powrotem do leja.

Rys. 21. Lej [4]

188
 Główne parametry opisujące leje przedstawiono na rys. 21. Wyróżnić należy cztery
następujące regiony:
• lej i gruz, który wpadł z powrotem do leja i wokół niego,
• strefa kruszenia, w której materiał jest poważnie zniszczony,
• strefa plastyczna, w której materiał jest doznał odkształceń plastycznych,
• strefa sprężysta, w której materiał powrócił do stanu z przed wybuchu.
Parametry stosowanymi do określania kształtu leja są:
• rodzaj i ilość materiału wybuchowego,
• rodzaj materiału, w którym formuje się lej,
• głębokość wybuchu (rys. 22).

Rys. 22. Zmiany wymiarów i kształtu leja w zależności od głębokości wybuchu [4]

Rys. 23. Wymiary leja pozornego dla różnych gruntów [4]

189
 Głębokość leja zwiększa się wraz ze wzrostem głębokości wybuchu (DOB). Dzieje się
tak tylko do pewnej optymalnej głębokości, po przekroczeniu której będzie ona malała.
Wymiary leja dla różnych gruntów można oszacować na podstawie rys. 23. Rysunek 24
przedstawia podobne krzywe pomocne przy określaniu wymiarów leja w betonie. Jeżeli
dojdzie do detonacji kontaktowej, mającej miejsce na powierzchni elementu betonowego
o skończonej grubości, to powstanie w nim płytki lej. Przypadek taki należy rozpatrzeć
np. w sytuacji budowli podziemnej, dla której grubość warstwy nad stropem konstrukcji jest
mniejsza niż głębokość wnikania bomby (pocisku), wyznaczona wg procedur
przedstawionych w poprzednim rozdziale. Jednakże, jeżeli głębokość rzeczywistego leja
wynosi około 2/3 grubości elementu, dojść może do przełamania elementu z powodu
nałożenia efektów powstania leja i odpryskiwania betonu z tylnej powierzchni elementu.

Rys. 24. Przybliżone wymiary leja dla betonu [4]

4.5. Ejektamenta

Duże ładunki wybuchowe detonowane pod powierzchnią ziemi powodują wyrzucanie

dużych ilości materiału z leja i odkładanie go wokół środka wybuchu, a ściślej wokół punktu
zerowego gruntu - GZ (rys. 21). W przypadku gruntów i skał 40 do 90% masy materiału
odkłada się w odległości dwa do czterech razy większej od promienia leja pozornego ra.
W przypadku gruntów, rozrzut materiału zamyka się całkowicie w 30·ra, podczas gdy dla skał
odległość ta rośnie do 75·ra.
Rysunek 25 przedstawia zależność pozwalającą określić przybliżony maksymalny ciężar
cząstki wyrzuconej z leja, w zależności od odległości do rozpatrywanego miejsca i promienia
leja pozornego.
Cząstki materiału wyrzuconego z leja, szczególnie skały, mogą przebić konstrukcję. Aby
chronić budowlę przed tego typu perforacją stosować należy płyty osłonowe (np. stalowe).
Stwierdzono, że skały twarde mogą przebijać siedmiokrotnie grubsze elementy niż skały
miękkie. W literaturze [2] znaleźć można stosowne zależności pozwalające dobrać grubość
stalowych płyt osłonowych.

190
 Rys. 25. Maksymalny ciężar cząstki materiału wyrzuconego z leja [4]

4.6. Obciążenia odłamkami

Obciążenie budowli ochronnych odłamkami jest zagadnieniem równie istotnym, co

obciążenia falą uderzeniową, falą ciśnień czy uderzeniem pociskiem. W czasie projektowania
rozpatrzeć należy przypadek obciążenia pojedynczym odłamkiem jak i wieloma odłamkami
jednocześnie.
Rozkład masy odłamków powstałych z detonacji równomiernie rozłożonego materiału
wybuchowego cylindrycznej metalowego pojemnika o ścianach równej grubości opisany jest
zależnością:
m
W
Nm = c ⋅ e M
(36)
2⋅M
2
⎛ t ⎞
M= Bx2 ⋅ tc5 / 3 ⋅ d i2 / 3 ⋅ ⎜⎜1 − c ⎟⎟ (37)
⎝ di ⎠
gdzie:
Nm – liczba odłamków o masie większej niż m,
Wc – całkowita masa pojemnika (uncja) (1uncja = 28,35g),
Bx – stała eksplozji (przykłady w tablicy 5),
tc – średnia grubość pojemnika (cal),
di – średnia wewnętrzna średnica pojemnika (cal).
Tablica 5. Stałe eksplozji dla przykładowych materiałów wybuchowych [4]
Materiał Bx G Materiał Bx G
1/2 7/6 3
wybuchowy uncja /cal 10 stóp/s wybuchowy 1/2
uncja /cal 7/6 3
10 stóp/s
Amatol 0,35 6,190 HBX-3 0,32
Baratol 0,51 5,200 Oktogon (HMX) 10,200
Comp. A-3 0,22 HTA-3 8,500
Comp. B 0,22 8,800 Pentolite 0,25 8,100
Comp. C-4 8,300 PTX-2 0,23
Heksogen (RDX) 9,300 TNT 0,30 7,600
H-6 0,28 8,600 Torpex 7,450
HBX-1 0,26 8,100 Tritonal 7,600

191
Dla m = 0 całkowita liczba odłamków NT może być oszacowana z równania:

Wc
NT = (38)
2⋅M

Wybór maksymalnej masy odłamka Wf, na jaki projektowana będzie budowla zależy
od przyjętego poziomu zaufania (CL). Jest on zdefiniowany jako prawdopodobieństwo, że
odłamek o masie Wf jest odłamkiem największym. Zwykle zalecany poziom zaufania wynosi
co najmniej 0,95. Masę Wf wyznacza się z zależności:

W f = M ⋅ [log(1 − CL )]2 (39)

Liczbę odłamków cięższych niż Wf wyznaczyć można z zależności:

N f = N T ⋅ (1 − CL ) (40)

Powyższe podejście stosuje się do wspomnianych wyżej pojemników cylindrycznych

wypełnionych materiałem wybuchowym. Nie stworzono do dziś modelu odpowiedniego dla
rzeczywistych kształtów amunicji, dla których zaleca się posługiwanie się średnimi
wymiarami przekroju poprzecznego wprowadzając „ekwiwalentny” kształt cylindryczny.
Początkową prędkość odłamka wyznacza się z zależności:
0 ,5
⎡ W ⎤
⎢ Wc ⎥
VOL = G⋅⎢ ⎥ (41)
⎢1 + 0 ,5 ⋅ W ⎥
⎢⎣ Wc ⎥⎦

gdzie:
VOL – prędkość początkowa odłamka (103 stóp/s),
W – masa ładunku wybuchowego,
Wc – masa pojemnika (uncja),
G – stała energii eksplozji Gurney’a (tablica 5).

Przyjmuje się, że prędkość uderzenia odłamka w cel (Vsf) jest równa prędkości
początkowej, dla celów oddalonych od eksplozji do 20 stóp (6,1m). W przypadkach
większych odległości, prędkość odłamka maleje z powodu oporu powietrza. Prędkość
uderzenia wyznacza się z zależności:
Rf
− 0 ,004⋅
W 1f / 3
Vsf = VOL ⋅ e (42)

gdzie:
Vsf – prędkość uderzenia,
Rf – odległość (stopa),
Wf – masa odłamka (uncja).

Ważnym parametrem używanym przy obliczeniach wnikania odłamka jest jego kształt.
Zakłada się, że jest on raczej tępy i że uderzenie następuje pod kątem 90˚ do płaszczyzny
celu. Zakłada się że odłamek ma kształt walcowy z wierzchołkiem sferycznym, co

192
przedstawiono na rys. 26. Współczynnik kształtu wierzchołka odłamka zdefiniowany jest
równaniem:
N s = 0 ,72 + 0 ,25 ⋅ n − 0 ,25 (43)
R
n= (44)
d

Rys. 26. Kształt odłamka [4]

Istnieje szereg zależności empirycznych, z których można wyznaczyć głębokość

wnikania odłamków, oraz prędkość pozostałą po przejściu przez przegrodę. Przykładowo
głębokość wnikania w beton można wyznaczyć ze wzorów:

0 ,95 ⋅ W f0 ,37 ⋅ Vsf0 ,9

X= dla X ≤ 1,4 ⋅ W f1 / 3 (45)
( f c' )
0 ,25

0,464 ⋅ W f0 ,4 ⋅ Vsf1,8
X= + 0,487 ⋅ W f1 / 3 dla X > 1,4 ⋅ W f1 / 3 (46)
( f c' )
0 ,25

gdzie:
X – głębokość wnikania (cal),
Wf – masa odłamka (uncja),
Vsf – prędkość uderzenia (103 stóp/s),
fc’ – wytrzymałość betonu na ściskanie (funt/cal2).

Grubość przegrody betonowej, jaką jest w stanie przebić odłamek można wyznaczyć ze
wzoru:
t pf = 1,09 ⋅ X ⋅ W f1 / 30 + 0 ,91 ⋅ W f1 / 3 (47)

gdzie:
tpf – grubość przegrody betonowej z uwagi na perforację (cal),
X – głębokość wnikania wyznaczona z równ. 45 (cal),
Wf – masa odłamka (uncja).

Jeżeli projektowana przegroda jest grubsza niż tpf, odłamek zostanie w niej zatrzymany.
Pamiętać jednak należy o możliwości powstania odprysków betonu na tylnej powierzchni
przegrody. Jeżeli wymagane jest zaprojektowanie przegrody, dla której nie może dochodzić
do odpryskiwanie, to jej grubość wyznaczyć można ze wzoru:

t sp = 1,17 ⋅ X ⋅ W f1 / 30 + 1,47 ⋅ W f1 / 3 (48)

gdzie:
tsp – grubość przegrody betonowej z uwagi na odpryskiwanie (cal).

193
Jeżeli odłamek przebije przegrodę, jego prędkość po przejściu przez nią wynosi:

⎡ ⎛ 2 ⎤ 0 ,555
t ⎞
Vr = Vsp ⋅ ⎢1 − ⎜ s ⎟ ⎥ dla X ≤ 1,4 ⋅ W f1 / 3 (49)
⎜
⎢ ⎝ t pf ⎟ ⎥
⎣ ⎠ ⎦
0 ,555
⎛ t ⎞
Vr = Vsp ⋅ ⎜1 − s ⎟ dla X ≤ 1,4 ⋅ W f1 / 3 (50)
⎜ t pf ⎟
⎝ ⎠
gdzie:
ts – grubość przegrody betonowej (cal).

Grubość warstwy gruntu jaką przebije odłamek wyznaczyć można z zależności:

(
t p = 1,975 ⋅ W f1 / 3 ⋅ K p ⋅ log 1 + 4 ,65 ⋅ Vsf2 ) (51)

gdzie:
tp – grubość warstwy gruntu przebitej odłamkiem (cal),
Kp – stała wnikania gruntu wg tablicy 6,
Wf – masa odłamka (uncja),
Vsf – prędkość uderzenia (103 stóp/s),

Prędkość odłamka po przebiciu warstwy gruntu o grubości t1 (< tp) wynosi:

0 ,555
⎛ t ⎞
Vr = Vsp ⋅ ⎜1 − 1 ⎟ (52)
⎜ tp ⎟
⎝ ⎠

Tablica 6. Stałe wnikania gruntu [4]

Grunt Kp (cal/uncja1/3)
wapienie 0,775
grunty piaszczyste 5,29
grunty zawierające materiał organiczny 6,95
grunty gliniaste 10,60

Przegrody warstwowe projektuje się z wystarczającą dokładnością przy założeniu braku

interakcji między różnymi materiałami tej przegrody. Obliczenia przeprowadza się
sprawdzając czy warstwa uderzona odłamkiem zostanie przebita (obliczając jej grubość
z uwagi na perforację i porównując ją z rzeczywistą grubością warstwy). Jeśli tak, to
wyznacza się prędkość odłamka po przejściu przez tą warstwę, otrzymując w ten sposób
prędkość uderzenia dla kolejnej warstwy. Oczywiście, jeżeli grubość kolejnej warstwy jest
większa od grubości perforacji, odłamek zostanie zatrzymany. W przypadku warstw z betonu
brać należy pod uwagę ewentualne odpryskiwanie fragmentów betonu.

194
 5. Obciążenia konstrukcji wywołane wybuchem

5.1. Budowle nadziemne

Obciążenia konstrukcji nadziemnych pochodzące od wybuchu w powietrzu podzielić

można na cztery ogólne składowe:
• siły spowodowane ciśnieniem padającej fali uderzeniowej,
• siły związane z ciśnieniem dynamicznym, wynikającym z przepływu powietrza za falą
uderzeniową („wiatr”),
• siły wywołane ciśnieniem odbitej fali uderzeniowej,
• siły związane z ujemną fazą fali uderzeniowej (na ogół pomijane).
Uogólnione zależności od czasu dla trzech pierwszych składowych przedstawiono na
rys. 27. Wartość maksymalna ciśnienia dynamicznego qo związana jest z wartością
maksymalną ciśnienia fali uderzeniowej Pso w sposób przedstawiony na rys. 28.
Względne znaczenie każdej z powyższych składowych zależne jest od geometrii
budowli, jej wielkości i orientacji względem fali uderzeniowej. Wzajemne oddziaływania
pomiędzy falą uderzeniową i konstrukcją budowli są procesem bardzo skomplikowanym,
dlatego przy projektowaniu budowli tego typu dokonuje się następujących założeń
upraszczających:
• budowla jest bryłą prostopadłościenną,
• obciążenie spowodowane jest doskonałą falą uderzeniową, której wartość szczytowa
zachodzi natychmiast,
• budowla znajduje się w obszarze odbić Macha, gdzie czoło fali podmuchowej
rozprzestrzenia się równolegle do poziomu terenu, a punkt potrójny znajduje się powyżej
budowli,
• budowla jest traktowana jako ciało sztywne, które powoduje takie procesy, jak odbicie
fali uderzeniowej, dyfrakcję i zmianę przepływu powietrza za czołem fali.

Rys. 27. Zależność ciśnienia fali odbitej, padającej i ciśnienia dynamicznego od czasu [3]

195
 Rys. 28. Maksymalne ciśnienie dynamiczne w zależności
od maksymalnego nadciśnienia fali uderzeniowej [4]

5.1.1. Ściana czołowa

W momencie dotarcia fali uderzeniowej do ściany czołowej budowli ciśnienie

gwałtownie wzrasta do maksymalnej wartości ciśnienia fali odbitej Pr. Zanikanie ciśnienia
odbitego następuje w czasie tc, określonym równaniem:

3⋅ S
tc = (53)
U

gdzie:
tc – czas zanikania ciśnienia,
U – prędkość czoła fali uderzeniowej (rys. 4 lub 8),
S – wartość mniejsza z: wysokości budowli Hs lub 1/2 szerokości budowli Ws.
Ciśnienie działające na ścianę czołową budowli po czasie tc jest sumą algebraiczną ciśnienia
padającego i ciśnienia dynamicznego:

Ptc = Ps + C D ⋅ q (54)

gdzie:
Ps – ciśnienie fali padającej,
CD – współczynnik oporu (dla ściany czołowej = 1),
q – ciśnienie dynamiczne (rys. 28).
Umowny czas trwania dodatniej fazy ciśnienia określa wzór:

2 ⋅ is
tof = (55)
Pso

gdzie:
tof – umowny czas trwania fazy dodatniej fali padającej,
io – dodatni impuls fali padającej (rys. 4 lub 8),
Pos – maksymalne ciśnienie fali padającej (rys. 4 lub 8).

196
 Rysunek 29 przedstawia projektowy rozkład w czasie ciśnienia działającego na ścianę
czołową. Przy większych wartościach ciśnień powyższa procedura może dawać rozkłady zbyt
odbiegające od rzeczywistości z powodu bardzo krótkiego czasu trwania obciążenia
rzeczywistego. Dlatego też rozkład ten porównuje się z innym (trójkąt narysowany linią
przerywaną na rys. 29), powstałym na podstawie wartości dodatniego impulsu fali odbitej ir
(z rys. 4 lub 8). Umowny czas trwania fali odbitej wyznacza się z równania:

2 ⋅ ir
tor = (56)
Pr
gdzie:
tor – umowny czas trwania fazy dodatniej fali odbitej,
ir – dodatni impuls fali odbitej (rys. 4 lub 8),
Por – maksymalne ciśnienie fali odbitej (rys. 4 lub 8).

Rys. 29. Rozkład w czasie ciśnienia działającego na ścianę czołową budowli nadziemnej [4]

Właściwą zależnością ciśnienie-czas do wyznaczenia obciążenia ściany czołowej będzie ta,

która da mniejszą wartość impulsu (powierzchnię pod krzywymi).

5.1.2. Przekrycie i ściany boczne

Gdy czoło fali uderzeniowej przechodzi przez budowlę, na przekrycie i ściany boczne,
usytuowane równolegle do kierunku propagacji fali, przekazywane jest ciśnienie równe
ciśnieniu padającemu pomniejszonemu o ciśnienie ssące. Ciśnienie to w każdym punkcie
budowli i w każdym czasie jest nierównomierne, jak przedstawiono to na rys. 30.

Rys. 30. Obciążenie dachu przechodzącą falą uderzeniową [6]

Wielkość obciążenia w danej chwili zależy od położenia fali uderzeniowej przechodzącej

nad rozpatrywanym elementu budowli. W uproszczonej procedurze wyznaczania obciążeń
przekrycia i ścian bocznych zakłada się, że obciążenie jest równomiernie rozłożone
na powierzchni projektowanego elementu, a wartość maksymalną ciśnienia wyznacza się
z zależności:

197
 Por = C E ⋅ Psob + C D ⋅ qob (57)

gdzie:
Por – maksymalna wartość ciśnienia zastępczego,
Psob – max. wartość ciśnienia fali padającej w pkt. b (rys. 30) wyznaczona z rys. 4 lub 8,
CE – współczynnik obciążenia zastępczego (rys. 31),
CD – współczynnik oporu (tablica 7),
qob – ciśnienie dynamiczne w punkcie b (wyznaczone z rys. 28 dla CE·Psob).

Współczynnik obciążenia zastępczego CE jako funkcja stosunku długości fali

uderzeniowej w punkcie b do długości projektowanego elementu (Lwb/L) przedstawiony jest
na rys. 31.

Rys. 31. Współczynnik obciążenia zastępczego i stosunek położenia obciążenia [6]

Z tego samego rysunku odczytać można położenie punktu d na stropie budowli – punktu,
w którym znajdować się musi czoło fali uderzeniowej, aby projektowany element był
maksymalnie wytężony (wystąpiły maksymalne naprężenia).

Tablica 7. Współczynnik oporu [6]

Maksymalna wartość Współczynnik oporu
ciśnienia dynamicznego qo CD
0 do 170 kPa -0,40
170 do 350 kPa -0,30
350 do 1000 kPa -0,20

Zakłada się, że zastępcze obciążenie falą uderzeniową elementu rośnie liniowo w czasie
od zera, w chwili tf, w której fala dotrze do początku elementu (punkt f na rys. 30) do
maksymalnej wartości Por, w chwili tf + td, kiedy to fala uderzeniowa dotrze do punktu d.
Od tego momentu obciążenie maleje liniowo do zera, do momentu tb + tofb, gdzie tofb jest
ekwiwalentnym czasem trwania trójkątnego impulsu dodatniej fazy fali uderzeniowej
wyznaczonym z równania:
2 ⋅ isb
tofb = (56)
Psob
gdzie:
tofb – ekwiwalentny czas trwania fazy dodatniej,
isb – maksymalny impuls (rys. 4 lub 8),
Psob – max. wartość ciśnienia fali padającej w punkcie b (rys. 4 lub 8).

198
Czas dojścia fali do punktu f lub b wyznacza się z równania:

Ri
ti = (57)
U
gdzie:
Ri – odległość od środka wybuchu do punktu i (odpowiednio f lub b),
U – prędkość fali uderzeniowej (rys. 4 lub 8)

Czas dojścia czoła fali uderzeniowej od punktu f do punktu d wyznacza się z równania:

D
td = (58)
U
gdzie:
D – odległość od punktu f do punktu d (rys. 31),
U – prędkość fali uderzeniowej (rys. 4 lub 8)

Rys. 32. Przebieg zastępczego obciążenia przekrycia budowli falą uderzeniową w czasie [6]

Rys. 32 przedstawia projektowy rozkład w czasie ciśnienia działającego na przekrycie

budowli, wyznaczony według powyższej procedury. W analogiczny sposób wyznacza się
obciążenia ścian bocznych budowli.

5.1.3. Ściana tylna

Obciążenie ściany tylnej budowli wynika z fali ciśnień przemieszczającej się wokół
budowli i nad jej przekryciem. Procedura wyznaczania obciążenia jest podobna do procedury
dla przekrycia i ścian bocznych, co przedstawiono na rys. 33. Myślowo przedłuża się
przekrycie budowli o odległość S (por równ. 53), równą wartości minimalnej z wysokości Hs
lub z połowy szerokości Ws/2 budynku, i dla tego fragmentu przekrycia, zawartego miedzy
punktami b i e wyznacza obciążenia zgodnie z procedurą opracowaną dla przekrycia
rzeczywistego. Maksymalną wartość ciśnienia fali uderzeniowej wyznacza się z zależności:

Por = C E ⋅ Psoe + C D ⋅ qoe (59)

gdzie:
Por – maksymalna wartość ciśnienia zastępczego,
Psoe – max, wartość ciśnienia fali padającej w punkcie e (rys. 33) wyzn. z rys. 4 lub 8,
CE – współczynnik obciążenia zastępczego (rys. 31),
CD – współczynnik oporu (tablica 7),
qoe – ciśnienie dynamiczne w punkcie e (wyznaczone z rys. 28 dla CE·Psoe).

199
 Rys. 33. Obciążenie tylnej ściany budowli falą uderzeniową
oraz przebieg zastępczego obciążenia w czasie [6]

Czas dojścia fali do punktu b lub e wyznacza się z równania:

Ri
ti = (60)
U
gdzie:
Ri – odległość od środka wybuchu do punktu i (odpowiednio b lub e),
U – prędkość fali uderzeniowej (rys. 4 lub 8)

Czas dojścia czoła fali uderzeniowej od początku przekrycia do punktu d wyznacza się z
równania:

D
td = (61)
U
gdzie:
D – odległość od początku budowli do punktu d (rys. 31),
U – prędkość fali uderzeniowej (rys. 4 lub 8).

Czas tofe jest ekwiwalentnym czasem trwania trójkątnego impulsu dodatniej fazy fali
uderzeniowej wyznaczonym z równania:

2 ⋅ ise
tofe = (62)
Psoe
gdzie:
tofb – ekwiwalentny czas trwania fazy dodatniej,
isb – maksymalny impuls (rys. 4 lub 8),
Psob – maksymalna wartość ciśnienia fali padającej w punkcie b (rys. 4 lub 8).

200
 5.2. Budowle podziemne

Istniejące procedury projektowe opracowane są dla obiektów podziemnych, dla których

skalowana odległość Z > 1,0. Przeprowadzono niewiele badań doświadczalnych dla Z ≤ 1.0,
ponieważ obciążenia jakie w tym przypadku powstają są na tyle duże, że konstrukcje nie są
w stanie ich przenieść. Należy również podkreślić, że procedury stosowane przy
projektowaniu budowli podziemnych są procedurami przybliżonymi i różnią się od danych
uzyskiwanych podczas badań doświadczalnych.
Do wyznaczenia obciążeń konstrukcji podziemnych stosuje się wielkości i wzory
przedstawione w rozdziale 4.3. Uzupełnieniem tam opisanych równań (równania 12-21) jest
zależność, z której wyznacza się maksymalną wartość ciśnienia fali odbitej:

Pr = 1,5 ⋅ Po (63)
gdzie:
Pr – maksymalne ciśnienie fali odbitej,
Po – maksymalne ciśnienie fali padającej (równ. 17).

Czas trwania impulsu dodatniego dla fali odbitej oszacować można z zależności:

12 ⋅ T
tr = (64)
10 000
gdzie:
T – grubość elementu (cal),

Czas dotarcia maksymalnej wartości ciśnienia (Po) do rozpatrywanego punktu określa wzór:

to = 1,1 ⋅ t a (65)

Jeżeli dokładny przebieg krzywej ciśnienie-czas opisany równaniem (14) zastępuje się
przebiegiem ekwiwalentnym w postaci trójkąta, to czas trwania przybliżonej fazy dodatniej
wyznacza się z równania:

2 ⋅ Io
td = (66)
Po

gdzie:
td – ekwiwalentny czas trwania fazy dodatniej,
Io – maksymalny impuls (równ. 21),
Po – maksymalne ciśnienie fali padającej (równanie 17).

Rys. 34. Zależność ciśnienie – czas dla budowli podziemnych [4]

201
 Przebieg zależności ciśnienie-czas dla elementów budowli podziemnej (przekrycie,
ściany) konstruuje się zgodnie z wykresem przedstawionym na rys. 34. Jeżeli wartości ciśnień
w punktach charakterystycznych wykresu przemnoży się przez współczynnik odczytany
z rys. 35, to otrzymane ciśnienie równoważne traktuje się jako obciążenie równomiernie
rozłożone na powierzchni projektowanego elementu.

Rys. 35. Współczynnik równoważnego obciążenia równomiernie rozłożonego [4]

Aby wyznaczyć obciążenie w równomiernie rozłożone w innym punkcie konstrukcji

zastosować należy poniższą zależność:
3
⎛D⎞
PR = Por ⎜⎜ ⎟⎟ (67)
⎝ Rs ⎠
gdzie:
PR – ciśnienie w odległości Rs od ładunku wybuchowego,
Por – ciśnienie działające na strop budowli wprost pod ładunkiem wybuchowym,
D – głębokość od ładunku wybuchowego do stropu budowli,
Rs – odległości od ładunku wybuchowego do rozpatrywanego punktu na konstrukcji.

Obliczenia obciążeń konstrukcji podziemnych, przeprowadzone wg powyższych

zależności, są przybliżone i opierają się na wielu uproszczeniach. Dokładniejsze wartości
obciążeń można uzyskać stosując zaawansowane oprogramowanie, umożliwiające analizę
propagacji fal uderzeniowych i fal ciśnień w gruntach i skałach, oraz uwzględniające
wzajemne oddziaływania między ośrodkiem gruntowym i konstrukcją.

5.3. Budowle zagłębione

Budowle tego typu projektować należy uwzględniając obciążenia wywołane falą

uderzeniową rozprzestrzeniającą się zarówno w powietrzu i w gruncie. Obciążenia te
wyznacza się zgodnie z wyżej przedstawionymi zasadami.

5.4. Budowle obsypane

Przy ustalaniu obciążeń wybuchowych dla budowli obsypanych traktować je należy jak
budowle nadziemne. Ostatnie badania wykazują, że zachowują się one o wiele lepiej
w porównaniu z budowlami nadziemnymi miedzy innymi z powodu gruntu, który pochłania

202
znaczną ilość energii fali uderzeniowej i obciążeń udarowych spowodowanych odłamkami.
Jednakże zjawiska te nie zostały dostatecznie dobrze rozpoznane i opisane, aby mogły zostać
włączone do aktualnych procedur projektowych.

6. Właściwości dynamiczne materiałów i zakres dopuszczalnych odkształceń

Ogólnie rzecz biorąc, projektowanie konstrukcji ochronnych oparte jest na metodzie

stanów granicznych, w której teoretyczna nośność konstrukcji nie powinna być mniejsza od
sumy obciążeń działających na nią. Zastosować należy współczynniki bezpieczeństwa, które
z jednej strony zwiększają wartość obciążeń i z drugiej zmniejszają wytrzymałość
projektowanego elementu. Zastosowanie tego podejścia do projektowania konstrukcji
narażonych na tak poważne obciążenia dynamiczne wymaga uwzględnienia dwóch
dodatkowych czynników: wpływu szybkości obciążenia na dynamiczne właściwości
materiałów konstrukcyjnych oraz wpływu zjawisk bezwładnościowych na reakcję
konstrukcji.
W ekonomicznie zaprojektowanej konstrukcji dochodzi również do osiągnięcia a często
i przekroczenia granicy plastyczności. Dzięki wykorzystaniu plastycznych właściwości
materiałów konstrukcyjnych możliwe jest pochłonięcie większej ilości energii, powstającej
podczas wybuchu.

6.1. Właściwości dynamiczne materiałów konstrukcyjnych

Wytrzymałość większości materiałów konstrukcyjnych, w tym betonu i stali,

charakteryzuje znaczna wrażliwość na prędkość odkształcania. Przy dużych prędkościach
odkształcenia, wytrzymałość tych materiałów znacznie się zwiększa. W przypadku stali
zbrojeniowej przyrost ten może wynosić do 60% przy prędkości odkształcania do 10s-1, i aż
do 100% przy prędkości odkształcania około 225s–1. W przypadku betonu ściskanego –
więcej niż dwukrotnie a dla betonu poddanego rozciąganiu – więcej niż sześciokrotnie.
Ciągliwość jest podstawowym parametrem wpływającym na dynamiczną odpowiedź
i zachowanie się żelbetowego elementu poddanego działaniu wybuchu. Znaczenie ciągliwości
wzrasta, gdy czas trwania obciążenia wybuchowego jest krótszy od okresu drgań własnych
elementu. Element o większej ciągliwości i mniejszej wytrzymałości granicznej jest
elementem zachowującym się w sposób bezpieczniejszy podczas wybuchu w porównaniu
z elementem kruchym, lecz o wysokiej wytrzymałości, który ulega zniszczeniu w sposób
nagły, pochłaniając małą ilość energii. W elemencie ciągliwym dochodzi do powstawania
przegubów plastycznych, w regionach maksymalnego momentu zginającego, na skutek
uplastycznienia zbrojenia rozciąganego i zmiażdżenia betonu. Ciągliwość przekroju można
zwiększyć poprzez zaprojektowanie przekroju podwójnie zbrojonego (ze zbrojeniem
ściskanym), w którym ściskane pręty zbrojeniowe zabezpieczy się przed wyboczeniem
używając przewiązek łączących pręty ściskane i rozciągane.
Rysunek 36 przedstawia wykresy zależności naprężenie-odkształcenie dla betonu i stali
zbrojeniowej zalecane do stosowania podczas projektowania budowli ochronnych. Wykresy
narysowane linią ciągłą to zależności stosowane w projektowaniu statycznym typowych
konstrukcji żelbetowych. Linią przerywaną wykreślono zależności dla materiałów poddanych
obciążeniom dynamicznym, uzyskane poprzez przemnożenie wartości wytrzymałości
statycznych przez współczynnik przyrostu dynamicznej wytrzymałości materiału (DIF).
Współczynnik ten zdefiniowany jest zależnością:

203
 f dyn
DIF = (68)
f stat
gdzie:
DIF – współczynnik przyrostu wytrzymałości dynamicznej,
fdyn – wytrzymałość dynamiczna,
fstat – wytrzymałość statyczna.

Rys. 36. Modele betonu i stali zbrojeniowej [7]

Zalecane wartości współczynnika DIF dla betonu i stali zbrojeniowej zestawiono

w tablicy 8. Współczynnik ten wykorzystywany jest zarówno przy obliczeniach wstępnych –
statycznych, jak i dynamicznych. Przyjmuje się ponadto, że moduł Younga dla betonu i stali
zbrojeniowej jest równy modułom statycznym.
Tablica 8. DIF dla betonu i stali zbrojeniowej [7]
Duża skalowana odległość Mała skalowana odległość
Zbrojenie Beton Zbrojenie Beton
f dy f du f dc ' f dy f du f dc '
Rodzaj naprężeń
fy fu f c' fy fu f c'
Zginanie 1,17 1,05 1,19 1,23 1,05 1,25
Rozciąganie 1,00 1,00 1,00 1,10 1,00 1,00
Czyste ścinanie 1,10 1,00 1,10 1,10 1,00 1,10
Ściskanie 1,10 1,00 1,12 1,13 1,00 1,16

Przyjęto następujące oznaczenia na rys. 36 i w tabl. 8:

fy – statyczna granica plastyczności stali zbrojeniowej,
fdy – dynamiczna granica plastyczności stali zbrojeniowej,
fu – statyczna wytrzymałość stali zbrojeniowej,
fdu – dynamiczna wytrzymałość stali zbrojeniowej,
fc’ – statyczna wytrzymałość betonu na ściskanie,

204
fdc’ – dynamiczna wytrzymałość betonu na ściskanie,
Ec – sieczny moduł sprężystości dla betonu,
Es – moduł sprężystości dla stali zbrojeniowej,
εu – odkształcenie zrywające.

6.3. Dynamiczne naprężenia projektowe

Wielkość naprężeń powstających w zbrojeniu elementu pracującego w zakresie

sprężystym może być bezpośrednio powiązana z jego odkształceniami. Zależność taka jest nie
prawdziwa, gdy element pracuje w zakresie plastycznym.
Tablica 9. Dynamiczne naprężenia projektowe dla betonu i stali zbrojeniowej [7]
Maksymalny kąt Dynamiczne naprężenia projektowe
Rodzaj
Typ zbrojenia obrotu podpory
naprężeń zbrojenia fds betonu fdc
θm [˚]
Rozciągane 0 < θm ≤ 2 fdy (1) fdc’
Zginanie i 2 < θm ≤ 5 fdy + (fdu + fdy)/4 (2)

ściskane 5 < θm ≤ 12 (fdu + fdy)/2 (2)

0 < θm ≤ 2 fdy fdc’

Rozciąganie
Strzemiona 2 < θm ≤ 5 fdy fdc’
przy ścinaniu
5 < θm ≤ 12 fdy fdc’
0 < θm ≤ 2 fdy fdc’
Czyste Zbrojenie
2 < θm ≤ 5 fdy + (fdu + fdy)/4 (3)
ścinanie na ścinanie (3)
5 < θm ≤ 12 (fdu + fdy)/2
(4)
Ściskanie Główne w słupach fdy fdc’
(1)
– tylko dla zbrojenia rozciąganego,
(2)
– beton ulega zniszczeniu, nie jest wykorzystywany do przenoszenia momentu zginającego,
(3)
– beton nie jest brany pod uwagę przy przenoszeniu siły tnącej, przenosi ją tylko zbrojenie,
(4)
– nośność nie jest funkcją kąta obrotu.

Dlatego też, aby określić średnie naprężenia występujące w obszarach uplastycznionych

przekroju wykorzystywany jest związek miedzy naprężeniami średnimi a deformacją
elementu, wyrażoną przez kąt obrotu podpór. Średnie naprężenia dynamiczne przedstawiane
są w funkcji dynamicznej granicy plastyczności fdy i wytrzymałości dynamicznej fdu. Tablica 9
przedstawia zalecane wartości dynamicznych naprężeń projektowych.

6.4. Zakres dopuszczalnych zniszczeń i przemieszczeń

Konwencjonalne projektowanie konstrukcji budowlanych polega na ocenie poziomu

naprężeń, wynikających z działających na nią obciążeń i porównaniu ich z maksymalnymi
naprężeniami dopuszczalnymi – sprawdzenie stanu granicznego nośności. Stan graniczny
użytkowania, polegający na sprawdzeniu ugięć wynika raczej z przyczyn architektonicznych
i psychologicznych niż z potrzeb konstrukcyjnych. Zadaniem konstrukcji ochronnych jest
pochłonięcie jak największej energii wybuchu. Można to osiągnąć poprzez zwiększenie
dopuszczalnych odkształceń elementu nośnego lub całej konstrukcji. Dlatego też
podstawowym kryterium przydatności konstrukcji do przeniesienia obciążeń wywołanych
wybuchem jest kryterium maksymalnych przemieszczeń.

205
 Miarą odkształceń elementu, jakich doznaje on w czasie wybuchu jest ciągliwości μ
oraz kąt obrotu θ. Ciągliwość jest miarą niesprężystej odpowiedzi elementu i zdefiniowana
jest zależnością:

ym
μ= (69)
ye
gdzie:
μ – ciągliwość,
ym – ugięcie maksymalne,
ye – ugięcie sprężyste.

Kąt obrotu θ wiąże maksymalne odkształcenie elementu z jego rozpiętością.

Definiowany jest na dwa sposoby. Pierwszy θ1, zwany obrotem przy podporze, jest kątem
zawartym między prostą łączącą końce elementu i odcinkiem między podporą, a punktem
maksymalnego odkształcenia (rys. 37). Drugi - θ2, jest kątem zawartym między prostymi
wychodzącymi z punktu największego odkształcenia, a końcami elementu. Rysunek 37
przedstawia powyższe definicje na przykładzie elementu swobodnie podpartego.
W przypadku zamocowania sztywnego powyższe wielkości definiowane są w ten sam
sposób.

Rys. 37. Definicja kątów obrotu [1]

Tablica 10 przedstawia dopuszczalne kryteria odpowiedzi dla konstrukcji żelbetowych

dla elementów różnego typu w zależności od zakładanego zakresu zniszczeń. Zakresy te
określa się następująco:
• lekkie zniszczenia: lokalne uszkodzenia budowli/komponentu, nie przeszkadzające
w użytkowaniu budowli, jednakże budowla wymagać może naprawy w celu
przywrócenia jej integralności; całkowite koszty naprawy są nieznaczne;
• umiarkowane zniszczenia: zniszczenia budowli/komponentu są na tyle duże, że nie
możliwe jest dalsze użytkowanie budowli bez jej naprawy; koszty naprawy są znaczne;
• poważne zniszczenia: budowla/komponent stracił integralność konstrukcyjną i może
nastąpić zawalenie na skutek działania obciążeń środowiskowych (wiatr, śnieg);
całkowity koszt naprawy zbliżony jest do kosztów budowy nowego obiektu.

206
 Tablica 10. Kryteria odpowiedzi dla konstrukcji żelbetowych [1]
θ1**) [˚]
Naprężenia
Element decydujące μ Zniszczenia
o nośności
lekkie umiarkowane poważne
Zginanie n/d
Belki Ścianie*) 1,3 1 2 4
Ściskanie 1,3
Zginanie n/d
Płyty Ścianie*) 1,3 2 4 8
Ściskanie 1,3
Ściany ścinane, Zginanie 3
1 1,5 2
Przepony Ścinanie 1,5
*) naprężenia ścinające uznaje się za decydujące o wytrzymałości elementu, jeżeli wytrzymałość
ta jest mniejsza od 120% wytrzymałości na zginanie.
**) przy kącie obrotu powyżej 2˚ wymaga się stosowania strzemion.

7. Analiza dynamiczna

7.1. Projekt wstępny

Projekt wstępny, będący pierwszym etapem projektu obiektu ochronnego, polega na

obliczeniach wytrzymałościowych poszczególnych elementów tej budowli. Obliczenia
przeprowadza się dla maksymalnych wartości obciążeń wywołanych wybuchem,
wyznaczonych zgodnie z zasadami przedstawionymi w rozdziale 5, przyłożonych w sposób
statyczny. Stosuje się tu zmodyfikowane - dynamiczne wytrzymałości materiałów
konstrukcyjnych, uwzględniające m.in. wpływ prędkości obciążeń. Obliczenia przeprowadza
się zgodnie ze standardowymi procedurami projektowymi elementów zginanych, ścinanych,
ściskanych czy rozciąganych, Procedury te są szeroko omawiane w literaturze technicznej
i nie zostaną zaprezentowane w niniejszym opracowaniu.
Projekt wstępny obejmuje również zagadnienia związane z właściwym rozkładem
i zapewnieniem ciągłości zbrojenia głównego. W płytach stropowych i dennych budowli
ochronnych zbrojenie główne jest zwykle symetryczne (takie samo przy obu ich
powierzchniach), a także ciągłe na całej długości elementu. W przypadku stosowania prętów
krótszych niż długość elementu, pręty te należy łączyć mechanicznie bądź na długi zakład.
Szczegółowe informacje na ten temat znaleźć można m.in. w pracach [3, 4, 7].

7.2. Metody analizy dynamicznej

Głównym celem analiz dynamicznych jest ocena konstrukcji pod kątem możliwości
przeniesienia obciążeń spowodowanych wybuchem. Aby cel ten osiągnąć analiza powinna
pozwolić wyznaczyć odpowiedź dynamiczną poszczególnych elementów nośnych
konstrukcji, a w szczególności:
• maksymalne względne przemieszczenia każdego elementu konstrukcyjnego,
• względne kąty obrotu w miejscach przegubów plastycznych,
• reakcje dynamiczne przekazane elementom podporowym,
• przemieszczenia i reakcje powstałe po odbiciu, czyli powrotnym przemieszczeniu
elementu, do jakiego dochodzi po zaprzestaniu działania obciążenia wybuchowego.

207
 W projektowaniu obiektów ochronnych stosuje się wiele metod analiz dynamicznych,
od najprostszych obliczeń ręcznych i rozwiązań graficznych opartych na modelach
sprężystych i sprężysto-plastycznych o jednym stopniu swobody, poprzez modele dyskretne
o wielu stopniach swobody i modele ciągłe, do najbardziej złożonych modeli numerycznych,
pozwalających na kompleksowe analizy dynamiczne zachowania się zarówno
poszczególnych elementów nośnych jak i całej konstrukcji.

7.3. Równoważny model dynamiczny o jednym stopniu swobody

Poniżej zaprezentowana zostanie jedna z metod, zapewniająca niezbędną równowagę

między wystarczającą dokładnością i prostotą obliczeń – analiza równoważnego modelu
dynamicznego o jednym stopniu swobody. W metodzie tej dla typowych elementów nośnych
obiektu określa się dynamiczne właściwości materiałów rozpiętości przęseł, warunki
podparcia i obciążenia. Następnie określa się sztywność elementu, masę i nośność przekroju.
Na podstawie nośności przekroju i założeń dotyczących mechanizmu zniszczenia elementu,
wyznacza się funkcję reakcji lub zależności: przyłożona siła – przemieszczenie.
Podstawowe założeniach metody to:
• trójkątny kształt zależności ciśnienie fali uderzeniowej – czas;
• nie uwzględnianie wzajemnych połączeń przyległych elementów konstrukcji, pominięcie
zgodność przemieszczeń i równowagi sił w miejscu kontaktu elementów; nie uwzględnia
się dynamicznej interakcji między połączonymi elementami konstrukcji.
• stosuje się przybliżone dynamiczne właściwości materiałów konstrukcyjnych
(zaprezentowane w poprzednim rozdziale);
• zastosowanie uproszczonej dwuliniowej krzywej reakcja-przemieszczenie.

7.3.1. Równanie równowagi dynamicznej

Każda konstrukcja nawet najbardziej prosta posiada więcej niż jeden stopień swobody.
Jednakże wiele z nich może być traktowana, jako szereg układów o jednym stopniu swobody.
Z powodzeniem model taki stosowany może być do analiz dynamicznych podstawowych
elementów nośnych konstrukcji, takich jak żebra, podciągi, słupy, ściany, płyty czy przepony.
Równanie równowagi dynamicznej tłumionego, liniowo sprężystego układu o jednym
stopniu swobody, przedstawionego na rys. 38, można przedstawić następująco:

M ⋅ a + C ⋅ v + K ⋅ y = F (t ) (70)
gdzie:
M – masa, a – przyspieszenie,
C – tłumienie, v – prędkość,
K – sztywność, y – przemieszczenie,
F(t) – siła dynamiczna w funkcji czasu,

Rys. 38. Model dynamiczny o jednym stopniu swobody [1]

208
 W projektowaniu konstrukcji obciążonych wybuchem tłumienie zwykle może zostać
pomięte, ze względu na krótki czas dynamicznej reakcji konstrukcji oraz niewielki jego
wpływ na maksymalne przemieszczenie układu. Po zignorowaniu tłumienia na masę działają
trzy siły: siła bezwładności (M a), obciążenie zewnętrzne (Ft) i reakcja sprężysta (K y).
Równanie równowagi dynamicznej układu nietłumionego zapisać można w postaci:

M ⋅ a + K ⋅ y = Ft (71)

W analizach konstrukcji obciążonych wybuchem, reakcja sprężysta jest zwykle

zastępowana funkcją nieliniową, modelującą sprężysto – idealnie plastyczne zachowanie się
konstrukcji (rys. 39). Graniczna wartość reakcji (Ru) wystąpi, gdy w elemencie dojdzie do
powstania mechanizmu niszczącego. Równanie równowagi dynamicznej układu z nieliniową
reakcją przybierze postać:

M ⋅ a + R = Ft (72)
gdzie:
R = K·y lub Ru

Rys. 39. Zależność reakcja-przemieszczenie, model sprężysto – idealnie plastyczny

7.3.2. Współczynniki transformacyjne

Powyżej przedstawiony model o jednym stopniu swobody doskonale nadaje się

do obliczeń układów ze skoncentrowaną masą. Rzeczywiste elementy konstrukcyjne są
elementami ciągłymi. Dlatego też należy przekształcić system ciągły na system równoważny
o jednym stopniu swobody, w taki sposób, aby wyniki analiz tego układu z wystarczającą
dokładnością przedstawiały dynamiczne zachowanie się układu ciągłego.
Transformacji takiej dokonać można na podstawie kształtu konstrukcji odkształconej pod
wpływem przyłożonego obciążenia wybuchowego oraz równowagi energii odkształcenia
konstrukcji rzeczywistej i modelu równoważnego. Przy określeniu tej równowagi, ruch
modelu równoważnego (przemieszczenie, prędkość i przyspieszenie) jest porównywany
z ruchem punktu kontrolnego konstrukcji rzeczywistej. Punktem tym jest zwykle miejsce
maksymalnej odpowiedzi, np. miejsce wystąpienia przegubu plastycznego w przęśle elementu
(por. rys. 40).

Rys. 40. Funkcje kształtu i współczynniki transformacyjne dla belki swobodnie podpartej [1]

209
 Wielkości równoważne układu o jednym stopniu swobody takie jak masa, sztywność
oraz obciążenie uzyskuje się poprzez zastosowanie współczynników transformacyjnych.
W literaturze ([1, 4, 6, 7]) przedstawiono wyprowadzenia tych współczynników oraz
zestawiono tabelarycznie ich wartości dla szeregu typowych elementów konstrukcyjnych
takich jak belki i płyty jedno i dwukierunkowe. Tablica 11 przedstawia wybrane współcz.
transformacyjne dla elementów jednokierunkowych obciążonych równomiernie.
Tablica 11. Współczynniki transformacyjne dla elementów jednokierunkowych [1]
Współcz. Wsp. Reakcja Sztywność Reakcja dynamiczna
Zakres obciąż. masy na zginanie sprężysta podpór
Schemat odkształceń
KL KM Rb K V
E 0,64 0,50 8Mpc/L 384EI/5L3 0,39R+0,11F
P 0,50 0,33 8Mpc/L 0 0,38Ru+0,12F
E 0,53 0,41 12Mps/L 384EI/L3 0,36R+0,14F
E-P 0,64 0,50 8(Mpc+Mps)/L 384EI/5L3 0,39R+0,11F
P 0,50 0,33 8(Mpc+Mps)/L 0 0,38Ru+0,12F
E 0,58 0,45 8Mpc/L 185EI/L3 V1=0,26R+0,14F
V2=0,43R+0,19F
E-P 0,64 0,50 4(2Mpc+Mps)/L 384EI/5L3 0,39R+0,11F±Mps/L
P 0,50 0,33 4(2Mpc+Mps)/L 0 0,38Ru+0,12F±Mps/L
gdzie:
Mpc – graniczna nośność na zginanie w przęśle,
Mps – graniczna nośność na zginanie nad podporą,
E – zakres sprężysty, P – zakres plastyczny, E-P – zakres sprężysto-plastyczny.
Aby wyznaczyć odpowiednie wielkości w równoważnym modelu dynamicznym
o jednym stopniu swobody korzysta się z następujących zależności:
Ke = K L ⋅ K (73)
M e = KM ⋅ M (74)
Fe = K L ⋅ F (75)
Re = K L ⋅ R (76)
gdzie:
Ke, Me, Fe, Re – odpowiednio sztywność, masa, siła, reakcja równoważne,
K, M, F, R – odpowiednio sztywność, masa, siła, reakcja układu rzeczywistego,
KL – współczynnik transformacyjny obciążenia i sztywności,
KM – współczynnik transformacyjny masy.

Analiza dynamiczna może być przeprowadzona dla parametrów równoważnych

podstawionych do równania równowagi, które otrzyma następującą postać:

M e ⋅ a + Re = Fe (77)

Funkcja kształtu φ(x), używana w równaniach na wyżej wymienione współczynniki

transformacyjne zmienia się w zależności od zakresu naprężeń elementu. Przykład tych zmian
przedstawiono na rys. 40 dla belki swobodnie podpartej o ciągłej masie i obciążonej
równomiernie. Na rysunku tym przedstawiono również wartości współczynników
transformacyjny.

210
 7.3.3. Rozwiązanie modelu

Metodą rozwiązania równania ruchu dla równoważnego modelu dynamicznego o jednym

stopniu swobody może być skorzystanie z nomogramów dostępnych w literaturze [1, 4, 7].
Typowe nomogramy dla trójkątnego kształtu zależności obciążenie-czas i dla sprężysto-
plastycznej funkcji reakcji przedstawiono na rys. 41 i 42. Nomogramy dla funkcji obciążeń
w postaci zależności o innych kształtach (np. trójkąt nie prostokątny, prostokąt) znaleźć
można w [7].

Rys. 41. Rozwiązanie modelu sprężysto-plastycznego o jednym stopniu swobody

dla obciążenia trójkątnego [7]

Z nomogramu tego można odczytać maksymalną ciągliwość μ będącą miarą odpowiedzi

niesprężystej elementu, zdefiniowaną zależnością 69. Parametry, jakie należy znać, aby
skorzystać z nomogramu to wartość maksymalna siły Fo, czas trwania obciążenia td, reakcję
graniczną układu Ru, i okres drgań własnych układu ekwiwalentnego tn. Okres ten
wyznaczony jest na podstawie kształtu deformacji elementu i różni się od okresu drgań
własnych elementu, który jest niezależny od obciążenia. Okres ten wyznacza się z zależności:

tn = 2 ⋅ π ⋅ M e / K e (78)

W literaturze znaleźć można również nomogramy do określania czasu trwania deformacji

do momentu osiągnięcia maksymalnego przemieszczenia tm. Z rozwiązań tego typu nie
można jednak korzystać w przypadku obciążeń opisanych bardziej skomplikowanymi
zależnościami.

211
 Rys. 42. Rozwiązanie modelu sprężysto-plastycznego o jednym stopniu swobody
dla obciążenia trójkątnego [7]

7.3.4. Reakcja dynamiczna podpór

Reakcja R występująca w modelu równoważnym nie jest siłą reakcji elementu

rzeczywistego. W celu wyznaczenia wartości rzeczywistej dynamicznej reakcji podporowej
elementu należy przeanalizować rozkład sił bezwładności elementu. Typowe podejście,
przedstawione na rys. 43, polega na wyrażeniu sił dynamicznych działających na element lub
jego fragment poprzez przemieszczenie i przyspieszenie punktu kontrolnego na elemencie.
Przemieszczenie to - y(t) wyznaczane jest w oparciu a metodę analizy w czasie dynamicznego
układu równoważnego o jednym stopniu swobody.
Praktyczne wzory, z których wyznaczyć można wartości dynamicznych reakcji
podporowych dla elementów jednokierunkowych obciążonych równomiernie przedstawiono
w tabl.11. W literaturze [4, 7] znaleźć można zależności dla typowych elementów jedno
i dwukierunkowych.

212
 Rys. 43. Reakcje dla elementu zginanego z rozłożoną masą i obciążeniem [1]

8. Przykłady obliczeniowe
8.1. Obciążenia wybuchem

Wyznaczyć przebieg w czasie ciśnienia fali uderzeniowej dla ściany przedniej i dachu
obiektu u wymiarach Ws x Ls x Hs = 9,14 x 9,14 x 3,66m (rys. 44) dla eksplozji
powierzchniowej ładunku W = 2722kg w odległości R = 45,72m od budowli.
Ściana przednia obiektu
Dla punktu f: R f = 45,72m
Rf 45,72 m
Zf = 1/ 3
= 1/ 3
= 3,27 1 / 3
W 2722 kg
z rys. 8 odczytano następujące wielkości:
Pso = 88,25kPa
Pr = 238,56kPa
tA ms
1/ 3
= 4 ,36 1 / 3 ⇒ t A = 4 ,36 ⋅ 27221 / 3 = 60 ,87 ms
W kg
to ms
1/ 3
= 3,06 1 / 3 ⇒ to = 3,06 ⋅ 27221 / 3 = 42 ,70ms
W kg
LW m
1/ 3
= 0 ,833 1 / 3 ⇒ LW = 0 ,833 ⋅ 27221 / 3 = 11,63m
W kg

213
 is MPa ⋅ ms
1/ 3
= 0 ,081 ⇒ is = 0 ,081 ⋅ 27221 / 3 = 1,13MPa ⋅ ms
W kg 1 / 3
ir MPa ⋅ ms
1/ 3
= 0 ,153 ⇒ ir = 0 ,153 ⋅ 27221 / 3 = 2 ,13MPa ⋅ ms
W kg 1 / 3
m
U f = 0 ,546
ms

Rys. 44. Geometria obiektu

Wyznaczyć czas zanikania ciśnienia odbitego tc:

S = min(Hs; 0,5·Ws) = min(3,66; 0,5·9,14) = 3,66m
3 ⋅ S 3 ⋅ 3,66
tc = = = 20 ,1ms
U 0 ,546

Rys. 45. Wykres zależności ciśnienie – czas dla ściany przedniej budowli

Wyznaczyć czas trwania przybliżonej fazy dodatniej tof:

2 ⋅ is 2 ⋅1,13
tof = = = 25,5ms
Pso 0 ,088
Z rys. 28 odczytać maksymalne ciśnienie dynamiczne qo: qo = 24 ,13kPa
Ciśnienie działające na ścianę czołową budowli:
Ptc = Pso + C D ⋅ qo = 0 ,088 + 1,0 ⋅ 0 ,024 = 112 ,38kPa

214
Wyznaczyć umowny czas trwania fazy dodatniej fali odbitej tor:
2 ⋅ ir 2 ⋅ 2 ,13
tor = = = 17 ,9ms
Pr 0 ,239
Wykreślić przebieg zależności ciśnienie – czas wg rys. 45.
Do dalszego projektowania użyć należy krzywej ciśnienia odbitego (linia ciągła),
ponieważ impuls fali odbitej (= pole wykresu pod wykresem) jest mniejszy od impulsu
wywołanego falą odbitą i ciśnieniem dynamicznym (linia kropkowa).
Dach obiektu
Dla punktu b: Rb = 45,72 + 9,14 = 54,86m
Rb 54 ,86 m
Zb = 1/ 3
= 1/ 3
= 3,93 1 / 3
0 W 2722 kg
z rys. 8 odczytano:
Psob = 68,26kPa
LWb m
1/ 3
= 0 ,873 1 / 3 ⇒ LWb = 0 ,873 ⋅ 27221 / 3 = 12 ,18m
W kg
isb MPa ⋅ ms
1/ 3
= 0 ,074 ⇒ isb = 0 ,074 ⋅ 27221 / 3 = 1,03MPa ⋅ ms
W kg1 / 3
m
U b = 0,396
ms
Lw
Odczytać z rys. 31 wielkości CE oraz D/L dla stosunku = 1,42
L
LW 13,02 D
= = 1,42 ⇒ C E = 0 ,79 = 0 ,75
L 9 ,14 L
Dla ciśnienia w punkcie b: C E ⋅ Psob = 0 ,79 ⋅ 68,26 = 53,93kPa
odczytać maksymalne ciśnienie dynamiczne z rys. 28: qob = 8,27 kPa
Z tablicy 7 odczytać współczynnik oporu CD: CD = -0,40
Maksymalna wartość ciśnienia dla dachu:
Por = C E ⋅ Psob + C D ⋅ qob = 0 ,79 ⋅ 68,26 − 0 ,4 ⋅ 8,27 = 50 ,61kPa

Położenie punktu d (czoła fali uderzeniowej dla maksymalnych sił wewnętrznych w dachu):
D
D= ⋅ L = 0 ,75 ⋅ 9 ,14 = 6 ,86m
L
Dla punktu d: Rd = 45,72 + 6,86 = 52,58m
Rd 52 ,58 m
Zd = 1/ 3
= 1/ 3
= 3,77 1 / 3
W 2722 kg
z rys. 8 odczytano:
m
U d = 0 ,427
ms

215
Czas, w którym fala uderzeniowa osiąga punkt f:
Rf 45,72
tf = = = 83,8ms
Uf 0 ,546

Czas, w którym fala uderzeniowa osiąga punkt d:

D 6,86
td = = = 16 ,1ms
U d 0 ,427
Czas, w którym fala uderzeniowa osiąga punkt b:
Rb 54 ,86
tb = = = 138,5ms
U b 0 ,396
Umowny czas trwania fazy dodatniej fali uderzeniowej w punkcie b:
2 ⋅ isb 2 ⋅ 1,027
tofb = = = 30 ,1ms
Psob 0 ,0683
Wykreślić przebieg zależności ciśnienie – czas wg rys. 46.

Rys. 46. Wykres zależności ciśnienie – czas dla dachu budowli

8.2. Wyznaczenie odpowiedzi dynamicznej ściany budowli

Oszacować odpowiedź dynamiczną żelbetowej ściany przedniej budowli o wymiarach

i obciążeniu jak w przykładzie 8.1. Dla obiektu przyjęto niski poziom dopuszczalnych
zniszczeń: θ = 2˚. Konstrukcja budynku wykonana ma być z betonu C25/30 zbrojonego stalą
A-III.
Stosunek szerokości do wysokości ściany frontowej wynosi:
Ws 9 ,14
= = 2 ,5
H s 3,66
Ścianę można traktować, jako element jednokierunkowy o długości L równej wysokości
budynku, oparty na dachu i fundamencie.
rozpiętość L = 3,66m, szerokość b = 1,00m
Przebieg obciążenia ściany w czasie (rozdz. 8.1): Pr = 238,56kPa , tor = 17 ,9ms
Obciążenie maksymalne:
Fo = L ⋅ b ⋅ Pr = 3,66 ⋅1,0 ⋅ 238,56 = 827 ,55kN

216
 Rys. 47. Zależność: obciążenia – czas dla projektowanej ściany

Dane materiałowe:
beton C25/30:
f c' = 25MPa DIF = 1,19 f dc' = DIF ⋅ f c' = 1,19 ⋅ 25 = 29 ,75MPa
f ct = 1,8MPa DIF = 1,00 f dct = DIF ⋅ f ct = 1,00 ⋅ 1,8 = 1,8MPa
f ctm = 2 ,6 MPa
Ec = 31GPa

stal A-III:
f y = 410 MPa DIF = 1,17 f dy = DIF ⋅ f y = 1,17 ⋅ 410 = 479 ,7 MPa
fu = 510 MPa DIF = 1,05 f du = DIF ⋅ f u = 1,05 ⋅ 510 = 535,5MPa
Es = 200GPa
Es 200
n= = = 6,45
Ec 31
minimalny stopień zbrojenia:
⎧⎪ f ctm ⎫⎪ ⎧ 2 ,6 ⎫
ρ min = min ⎨0 ,0013 ,0 ,26 ⎬ = min ⎨0 ,0013 ,0 ,26 ⎬ = 0 ,13%
⎪⎩ f y ⎪⎭ ⎩ 410 ⎭

przyjęto ścianę grubości h = 0 ,25m

zbrojoną prętami φ12 co 100mm: As = 11,31cm 2
wysokość użyteczna przekroju:
d = h − 30mm − φ / 2 = 0,25 − 0,03 − 0,012 / 2 = 0,214m
stopień zbrojenia:
A 11,31
ρ= s = = 0 ,53% > ρ min = 0 ,13%
b ⋅ d 100 ⋅ 21,4
Wyznaczenie parametrów równoważnego modelu dynamicznego o jednym stopniu swobody:
Reakcja modelu dynamicznego na zginanie:
As ⋅ f dy 11,31 ⋅ 479 ,7
xeff = = = 1,82cm
b ⋅ f dc ' 100 ⋅ 29 ,75
⎛ x ⎞ ⎛ 0 ,0182 ⎞
M p = M n = As ⋅ f dy ⋅ ⎜⎜ d − eff ⎟⎟ = 11,31 ⋅ 10− 4 ⋅ 479 ,7 ⋅ 103 ⋅ ⎜ 0 ,214 − ⎟ = 111,16kNm
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠

217
 8⋅ M p 8 ⋅111,16
Rb = = = 243,12kN
L 3,66
Reakcja modelu dynamicznego na ścinanie:
Vn = VRd 1 = 0 ,42 ⋅ (1,6 − d ) ⋅ f dct ⋅ b ⋅ d = 0 ,42 ⋅ (1,6 − 0 ,214 ) ⋅1,8 ⋅103 ⋅1,0 ⋅ 0 ,214 = 224 ,23kN
Vn ⋅ L 224 ,23 ⋅ 3,66
Rs = = = 507 ,90kN
0 ,5 ⋅ L − d 0 ,5 ⋅ 3,66 − 0 ,214
Reakcja dynamiczna modelu równoważnego:
Ru = min {Rb , Rs } = min {243,12 ,507 ,90} = 243,12kN

Moment bezwładności przekroju brutto:

b ⋅ h3 100 ⋅ 21,43
Jb = = = 1,302 ⋅ 105 cm 4
12 12
Moment bezwładności przekroju zarysowanego:
położenie osi obojętnej:
− n ⋅ As + n ⋅ As ⋅ (n ⋅ As + 2 ⋅ b ⋅ d )
xII = =
b
− 6 ,45 ⋅11,31 + 6 ,45 ⋅11,31 ⋅ (6 ,45 ⋅11,31 + 2 ⋅100 ⋅ 21,4 )
= = 4 ,91cm
100
b ⋅ xII3 100 ⋅ 4 ,913
+ n ⋅ As ⋅ (d − xII ) = + 6 ,45 ⋅11,31 ⋅ (21,4 − 4 ,91) = 2 ,379 ⋅10 4 cm 4
2 2
J II =
3 3
Średni moment bezwładności:
J b + J II 1,302 ⋅105 + 2 ,379 ⋅10 4
J= = = 7 ,7 ⋅10 4 cm 4
2 2
Sztywność rzeczywista:
384 ⋅ Ec ⋅ J 384 ⋅ 31 ⋅103 ⋅ 7 ,7 ⋅10 −4 MN
K= 3
= 3
= 37 ,464 ⋅
5⋅ L 5 ⋅ 3,66 m
Graniczne przemieszczenie sprężyste:
Ru 0 ,243
ye = = = 0 ,65cm
K 37 ,464
Masa elementu:
M = L ⋅ b ⋅ h ⋅ 2500 = 3,66 ⋅1,0 ⋅ 0 ,25 ⋅ 2500 = 2286kg
Współczynniki transformacyjne z tabl. 11:
Zakres KL KM KLM = KM / KL Średnia
Sprężysty 0,64 0,50 0,50 / 0,64 = 0,78
KLM = (0,78 + 0,66) / 2 = 0,72
Plastyczny 0,50 0,33 0,33 / 0,50 = 0,66

218
Masa równoważna:
M e = K LM ⋅ M = 0 ,72 ⋅ 2286 = 1647 ,35kg
Okres drgań własnych układu równoważnego:

tn = 2 ⋅ π ⋅ M e / K = 2 ⋅ 3,14 ⋅ 1647 ,35 / 37 ,464 ⋅103 = 41,66ms

Wielkości pomocnicze do nomogramu z rys. 41:

tor 17 ,9 Ru 243,12 y
= = 0 ,43 , = = 0 ,28 ⇒ μ = m = 9 ,5
tn 41,7 Fo 827 ,55 ye
Maksymalne przemieszczenie:
y m = μ ⋅ y e = 9,5 ⋅ 0,65 = 6,2cm

Kąt obrotu przy podporze elementu:

⎛ ym ⎞ ⎛ 6,2 ⎞
θ 1 = a tan ⎜ ⎟ = a tan ⎜ ⎟ = 1,9° < θ = 2° - warunek spełniony
⎝ 0,5 ⋅ L ⎠ ⎝ 0,5 ⋅ 3,66 ⎠
Ściana zaprojektowana poprawnie.

Literatura

[1] ASCE, Design of Blast Resistant Buildings in Petrochemical Facilities, American

Society of Civil Engineers, 1997.
[2] Fundamentals of Protective Design for Conventional Weapons, Technical Manual TM 5-
855-1, United States Department of the Army, 1986.
[3] KOBIELAK S.: Współczesne betonowe budowle ochronne. Wybrane zagadnienia
projektowania, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2005.
[4] KRAUTHAMMER T.: Modern Protective Structures, CRC Press, Taylor & Francis
Group, 2008.
[5] KRZEWIŃSKI R., REKUCKI R.: Roboty budowlane przy użyciu materiałów
wybuchowych, Polcen, W-wa 2005.
[6] Methodology Manual for the Single Degree of Freedom Blast Effects Design
Spreadsheets (SBEDS), PDC-TR 06-01, U.S. Army Corps of Engineers, 2006.
[7] Structures to Resist the Effect of Accidental Explosions, Technical Manual TM 5-1300,
United States Departments of the Army, The Navy and The Air Force, 1990.

219