JOURNAL OF QAFQAZ UNIVERSITY- ECONOMICS AND ADMINISTRATION

2013. Volume 1, Number 1 Pages 75-83

UOT 336.71
AZERBAYCAN BANKACILIK SİSTEMİNİN
FİNANSAL ANALİZİ: 2006-2011
Qahir MİKAYILOV, Гəhriyar MUXTAROV
Qafqaz Üniversitesi
Bakü / AZERBAYCAN
qmikayılov@qu.edu.az, smuxtarov@qu.edu.az

ÖZET
Bağımsızlığının ilk yıllarında bir yandan siyasi istikrazsızlık, diğer yandan savaş olması Azerbaycan ekonomisini
kaosa sürüklemiştir. 1994 yılında siyasi istikrar sağlandıktan sonra yürütülen ekonomik istikrar politikaları ekonominin
hızla gelişmesine neden olmuştur. Ekonominin temel taşlarından olan bankacılık sektörü yapılan yasal düzenlemeler
sonucu hem gelişmiş, hem de reel sektörün gelişmesinin önemli aktörlerinden olmuştur.
Bankacılık sektöründe güven diğer sektörlere göre daha önemlidir. Bu çalışmada sağlanan ekonomik gelişmelerin
sürdürülmesini sağlayacak bankacılık sektörünün son altı yıldaki mali durumu analiz edilmiştir. Analizde sektörün
bilânço büyüklükleri ve finansal oranları incelenmiştir. Yapılan analizler sonucu bankacılık sektörünün ekonomik
gelişmeye paralel olarak sağlıklı geliştiği tespit edilmiştir.
Anahtar Sözcükler: Bankacılık, finansal analiz, finansal oranlar, karlılık, Azerbaycan bankacılık sistemi.
FINANCIAL ANALYSIS OF AZERBAIJAN BANKİNG SYSTEMI: 2006-2011
ABSTRACT
During the first years of independence, both political instability and Armenian hostile invasion brought about
deep recession for the Azerbaijan economy. After obtaining political stability in 1994, with implementing the relevant
policies economy started to recover. One of the main cornerstones of the economy, banking sector, as a result of
adequate the legal steps, not only developed but also provide strong ground for the real sector for developing.
Confidence in banking sector is relatively more important. As banking sector is crucial for sustainability of already
gained economic development, in this study, last six years of financial situation of the banking sector is analyzed.
On the analysis, balance sheet volumes and financial ratios have been investigated. As a conclusion of this research,
it has been determined that with the economic development banking sector expands in healthy direction.
Key Words: Banking, financial analysis, financial ratio, profitability, The banking system of Azerbaijan.
AZƏRBAYCAN BANK SİSTEMİNİN MALİYYƏ ANALİZİ: 2006-2011
XÜLASƏ
Müstəqilliyin ilk illərində bir yandan siyasi stabilliyin olmamması, digər yandan Qarabağ müharibəsi Azərbaycan
iqtisadiyyatını xaosa sürükləmişdir. 1994-cü ildə siyasi sabitlik əldə edildikdən sonra həyata keçirilən iqtisadi sabitlik
siyasətləri iqtisadiyyatın sürətlə inkişafına səbəb olmuşdur. İqtisadiyyatın ən önəmli qismini meydana gətirən bank
sektoru qanundakı dəyişikliklər nəticəsində həm təkmilləşmiş,həm də real sektorun inkişafına töhvə vermişdir. Bank
sektoruna olan etimad digər sektorlara nisbətən daha əhəmiyyətlidir. Bu çalışmada iqtisadi inkişafı davam etdirəcək
bank sektorunun son altı ayda maliyyə vəziyyəti analiz edilmişdir. Analizdə sektorun balans böyüklükləri və ma-
liyyə əmsalları araşdırılmışdır.Edilən analizlər nəticəsində bank sektorunun iqtisadi inkişafa paralel olaraq sağlam
şəkildə böyüdüyü müəyyən olmuşdur.
Açar Sözlər: Bank, finans analizi, malyyə uçot dərəcəsi, mənfəətlilik, Azərbaycan bank sistemi.

Giriş
Ülke ekonomisinin önemli bir kısmını ban-
kacılık sektörü oluşturmaktadır. Bu nedenle
bankacılık sektöründeki başarı ve gelişmeler
iktisadi gelişmeyi doğrudan etkilemektedir.
Dünyada yapılan bazı çalışmalarda genel ola-
rak bankacılık sektöründeki başarısızlıkların
ülke ekonomilerindeki makroekonomik çev-
renin zayıf olduğu dönemlerde ortaya çıktı-
ğını göstermektedir. Dolayısıyla bankacılık

75
 Qahir Mikayılov, Şəhriyar Muxtarov
sektöründe gösterilen performansın düşük
veya yüksek olması tüm iktisadi birimler açı-
sından önemlidir. (Duman ve Unsal, 2005, s.1.)
Kendilerine özgü misyonları olması ile bera-
ber genellikle, diğer ticari işletmeler gibi kar
sağlama amacı ile faaliyette bulunan banka-
ların geçmiş verileri incelenerek geleceğe yö-
nelik planların yapılması için, finansal analiz
edilmesi en yaygın ve anlamlı yoldur. Çalış-
manın iki belirgin boyutu vardır. Birincisi,
teorik olarak Azerbaycan bankacılık sektörün-
deki gelişmeleri araştırmak, ikinci ise, sektö-
rün son 6 yıllık finansal analizini yapmaktır.
1. Azerbaycan'da Bankacılık Sistemi
Merkezi planlı ekonomiden piyasa ekonomi-
sine geçen ekonomilerdeki ilk düzenlemeler
bankacılık alanında olmakta ve bu ekonomi-
ler tek banka sisteminden iki kesimli banka
yapısına geçmektedirler. Azerbaycan da ben-
zer bir yol izlemiş, serbest piyasa ekonomisi-
ne geçme yolundaki en önemli adımlardan
birisini oluşturan bankacılık ve merkez ban-
kacılığı konusundaki düzenlemeleri geciktir-
meden yürürlüğe koymuştur. Bununla da bi-
rinci kesimde merkez bankası, ikinci kesim-
de ise ticari bankaları olmakla beraber iki ke-
simli banka sistemi oluşmuştur. (Akdiş, www.
kisi.gediz.edu.tr,14.10.2011) Yeni oluşmuş Azər-
baycan banka sisteminin yapısı Azerbaycan
Cumhuriyet Merkez Bankası (ACMB), Ban-
kalararası Döviz Piyasası, devlet ve özel ban-
kalardan teşkil olunmaktadır.
Гekil 1. Azerbaycan Bankacılık Sektörünün Yapısı
Kaynak: www.cbaz.az, (26 Eylül 2011)
76
1.1. Merkez Bankası
18 Ekim 1991 yılında bağımsızlığını elde eden
Azerbaycan Cumhuriyeti, daha bağımsızlı-
ğını elde etmeden 25 Mayıs 1991 tarihinde
“Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Ekonomik Ba-
ğımsızlığının Esasları Hakkında Kanun”la
bankacılık sistemi ve merkez bankacılığı ile
ilgili hukuki alt yapıyı oluşturmuştur. Bu ka-
nunda bağımsız bankacılık sistemi, milli pa-
ranın tedavülü, merkez bankasının yetkileri
ve statüsü belirlenmiştir. Buna göre merkez
bankası; para tedavülü, kredi ve döviz işlem-
leri konusunda devlet politikasını yürüten,
bankacılık faaliyetlerini düzenleyen bir üst
emisyon idaresi olarak tanımlanmıştır. (Aras,
2006, s.17)
Serbest piyasa ekonomisine geçişin ilk yılla-
rında, bankacılık sisteminin gerekli oluşumu
sağlayamamasından dolayı, bankalar üzerin-
de güçlü bir kontrol ve denetim uygulaması
da olmamıştır. Hukuki boşluklardan yarar-
lanan banka sayısı hızla artmıştır. Kurulan
bu bankalar genellikle spekülatif faaliyetlerde
yoğunlaşmışlardır. 11 Гubat 1992 tarihli Cum-
hurbaşkanı fermanıyla Sovyet döneminden
kalma Sanayi ve İnşaat Bankası ile Tarım ve
Sanayi Bankası yerine Azerbaycan Merkez
Bankası oluşturulmuştur. 7 Ağustos 1992'de
merkez bankası kanunu kabul edilmiştir. 1
Ocak 1994'te Manat ülkenin tek ödeme aracı
olarak ilan edilmiştir. (Memmedov, 1997, s.12)
12 Kasım 1995'de kabul edilen ilk anayasanın
19. maddesinde paraların tedavüle bırakıl-
ması veya tedavülden çıkarılması hukuku-
nun merkez bankasına ait olduğu bir kez da-
ha tasdik edilmiştir. Böylece 1992'de kurulan
merkez bankası 1995 yılında bağımsızlığını
kazanmıştır.
Finans dünyasında gelişen yeniliklere uyum
sağlamak, ortaya çıkan ihtiyaçları karşılamak
amacıyla 26 Aralık 2002'de yeni ferman im-
zalanırken, bunun esasında 10 Aralık 2004'de
merkez bankası hakkında kanun yürürlüğe
girmiştir. 12 Fasıl ve 66 maddeden ibaret olan
yeni kanun, merkez bankasının hukuki du-
 Azerbaycan bankacılık sisteminin finansal analizi: 2006-2011
rumunu, maksat ve fonksiyonlarını, devlet
kurumları arasındaki yeri ve rolünü daha ke-
sin olarak belirlemektedir. Ayrıca bankanın
sorumlulukları ve faaliyetlerini yerine geti-
rirken şeffaflığı arttırıcı önemli mekanizma-
lar dikkate alınmaktadır. (Aras, 2006, s.18)
Yeni kanun, para ve kur politikalarının belir-
lenerek hayata geçirilmesi, ödeme sisteminin
düzenlenerek geliştirilmesi, bankacılık dene-
timlerinin başlatılması, devletin uluslararası
altın ve döviz rezervlerinin idare edilmesi
gibi merkez bankasının yerine getirdiği fonk-
siyonlarda etkinlik sağlayıcı imkânlar oluş-
turmuştur. 30 Mart 2004'de yürürlüğe giren
Bankalar Yasası'nda da uluslar arası standart-
lara uyulmaya çalışılmıştır. Bir yandan Basel
prensiplerine tam uyum sağlanmaya çalışı-
lırken, diğer yandan ülke bankacılığının iti-
barını arttırıcı yeniliklerle mevduat ve kredi
sahiplerinin çıkarlarının daha iyi korunma-
sına zemin hazırlanmıştır.
1.2. Ticari Bankalar
Haziran-Temmuz 1996'da kabul edilen yeni
yasalarla ülkede bankacılık sisteminin çağ-
daşlaştırılması ve kredi teşkilatlarının geliş-
tirilmesi imkanı oluşturulmuştur. Yeni yasaya
göre, bankacılık sisteminin gelişmesi için, ye-
ni bankaların kurulması ve eski bankaların
faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için asgari
sermaye şartı öngörülmüştür. Merkez Ban-
ka'nın 23 Aralık 1997 tarihli ve 010/991 sayılı
resmi yazısında bankaların asgari sermaye-
sinin 2001 yılına kadar 5.000.000 dolara yük-
seltilmesi öngörülmüştür. Günümüzde hem
faaliyette olan, hem de yeni açılacak bankalar
için söz konusu rakam, asgari sermaye şarttır.
Serbest piyasa ekonomisinde bankaların yap-
ması gereken tüm fonksiyonlar Azerbaycan
Cumhuriyeti'nin bankacılık mevzuatında dik-
kate alınmıştır. Faaliyette bulunan ticari ban-
kalar mevzuat belirtilen tüm fonksiyonları
yapmaktadırlar. (Mihmandarlı, 1993, s.25)
Aralık 2011 itibariyle 1 devlet, 43 ( 20 yerli ve
23 yabancı) özel sermayeli toplam 44 banka
ve 666 şube bulunmaktadır.
77
1.2.1. Devlet Bankaları
Azerbaycan'da devlet ihtisas bankaları ilk ola-
rak 1988 yılından itibaren kurulmaya başla-
mıştır. O dönemde SSCB'de kurulan Agrop
rombank, Promstroybank, Sberbank, Vneshe
konombank ve Zhilstroybank gibi devlet ban-
kaları Azerbaycan'da şubelerini açarak faali-
yette bulunmuşlardır. Bunlardan Zhilstroy-
bank adını taşıyan ve konut yapımını finanse
etmeyi üstlenen bankanın şubesi 1990 yılında
tasfiye edilmiş, diğerleri ise bağımsızlıktan
sonra Azerbaycan Cumhuriyeti'nin devlet
bankaları olarak faaliyetlerini sürdürmüşler.
(Varış, 1992, s.95)
2000 yılında Afroprombank. Promstroybank
ve Sberbank birleşerek BUS Bank (Birleşik
Universal Bank) kurulmuş ve 29 Ocak 2005
tarihinde ismi "Kapital Bank" olarak değişti-
rilmiş ve daha sonra bu banka 2008 yılında
özelleştirilmiştir. Günümüzde “Beynelhalk
Bank”, tek devlet bankası olarak faaliyetini
sürdürmektedir.
1.2.1.1. Beynelhalk Bank
1992'de eski SSCB Vneshekonombank'ın şu-
besi olmaktan çıkarak, bağımsız bir devlet
bankası olmuştur. Devletin döviz işlemlerini
yönetmek, dış ticareti geliştirmek, döviz ku-
runun istikrarını korumak ve devletin dış iş-
lemlerini yürütmek gibi görevleri bulunan
banka ülke dışında muhabir hesaplar açabil-
mektedir. Türkiye'de 10 bankada muhabir
hesabı vardır. Kuruluşunun ilk yıllarında mev-
duat kabul etmesi ve kredi vermesi yasaklan-
mış, sonradan ise devlet kuruluşlarına döviz
kredileri verebilme yetkisi kendine tanınmış-
tır. (Memmedov, 1999, s.206)
Beynelhalk Bank BADP'de (Bankalararası
Döviz Piyasası) aktif rol üstlenmektedir. Ya-
bancı bankalar BADP'de işlemlerini ancak
Beynelhalk Bank aracılığı ile yürütebilirler.
Ayrıca, kuruluşunun ilk yıllarında devletin
döviz rezervlerinin muhafazasını da bu banka
yapmıştır.
Beynelhalk Bank 21 Ekim 1997 tarihinde Av-
rupa Uluslararası Ödeme Sistemi'ne (Master
 Qahir Mikayılov, Şəhriyar Muxtarov

card, Eurocard) dahil olmuştur. Beynelhalk üzerinden yapmaktadırlar. Bu piyasada satış

Bank sadece Azerbaycan'ın değil, bütün Kaf-
kasların en büyük bankası özelliğini taşımak-
tadır. Bankanın aktifleri 5.095 milyon manat
olup, %51'i Maliye Bakanlığı'na aittir. Banka-
nın16'si Bakü'de olmak üzere 38 şubesi, Mos-
kova'da ise temsilciliği vardır.
1.2.2. Özel Bankalar
miktarı ve kur tamamen Merkez Bankası'nın
kontrolündedir. Yapılan alışlar spot valörle
bankaların Merkez Bankası veya Azerbaycan
Beynelhalk Bank nezdnindeki hesaplara ak-
tarılmaktadır. Yabancı bankalar borsada iş-
lemlerini Beynelhalk Bank aracılığı ile yap-
mak zorundalar. (Selçuk, 2004, s. 51)

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde 1992 yılında Ayrıca bankalar Müteşekkil Bankalararası

"Bankalar ve Bankacılık Faaliyetleri Hakkın- Döviz Piyasası ve Serbest Bankalararası Dö-
da Kanun"un kabul edilmesinden sonra özel viz Piyasası gibi ikincil piyasalarda da spot
ticari bankaların kurulmasına izin verilmiştir. veya forward döviz içlemleri yapabilirler. Bu
piyasalarda Merkez Bankası piyasayı alıcı ve
Merkez Bankası'nın ticari bankalara ilk yıllar-
ya satıcı olarak düzenlemektedir. (Selçuk, 2004,
da açtığı düşük faizli krediler sermaye yeter-
ss. 51-52.)
liliği olmayan bankaların hızla artmasına ne-
den olmuş ve 1994 yılında sayıları 210'a çık- 2. Azerbaycan Bankacılık
mıştır. 1995'te Merkez Bankası, bankaların Sektörünün Mevcut Durumu
faaliyetleri ve denetimi konusunda bazı dü- ve Finansal Analizi
zenlemelere gitmiştir. Bu yıldan itibaren özel
ticari bankalara açılan düşük faizli krediler Serbest piyasa ekonomisine geçişin ilk yılla-
durdurulmuştur. rında Azerbaycan'da bankacılık sektörünün
oluşmasından dolayı, bankalar üzerinde güçlü
Özel ticari bankalar Merkez Bankası'nın de-
bir kontrol ve denetim olmamamktaydı. Hu-
netim ve teftişine tabi bulunmaktadır. Özel-
kuki boşluklardan yararlanan ticari bankalar
likle de 1995'ten sonra bu denetim ve göze-
hızla artmıştır. Kurulan Bankalar genellikle
timin arttığı görülmektedir. Son yıllarda bu
spekülatif işlemler yapmaktaydı.
bankaların asgari sermaye miktarının aşamalı
olarak artırılması, buna örnek olarak göste- Gerek banka sermayesinin artırılması gerek
rilebilir. de gerekli kanunlar çıkarılarak banka sektö-
rünün etkin bir şekilde dentlenmesi bankala-
1.3. Azerbaycan Bankalararası
rın saylarının azalmasına sebeb olmuştur.
Döviz Piyasası
Tablo 1. Azerbaycan'da Faaliyette Bulunan Bankalar
Azerbaycanda döviz piyasaları 1993 yılından
Yıllar Kamu Özel Yabancı Toplam
itibaren faaliyet göstermektedir. Döviz işle- 1994 4 195 11 210
mleri Bakü Bankalararası Döviz Borsası (İn- 1996 4 119 13 136
terbank), Müteşekkil Bankalararası Döviz Pi- 1998 4 63 12 79
yasası (Non-İnterbank) ve Serbest Bankalar 2000 4 41 16 61
2002 2 29 15 49
arası Döviz Piyasası kanalıyla yürütülmek-
2004 2 27 15 44
tedir. Azerbaycanda döviz işlemleri 21 Ekim 2006 2 22 20 44
1994 yılında kabul olunan "Döviz İşlemlerinin 2008 1 22 23 46
Düzenlenmesi Hakkında" kanunla düzenlen- 2010 1 22 22 45
mektedir. (Memmedov, 2011, s.541) 2011 1 20 23 44
Kaynak: ACMB, Statistik Bülleten, (12/2011), s.51.
Bakü Bankalararası Döviz Borsası 1994 yılın-
da faaliyete başlamıştır. Sözkonusu borsada Son zamanlar banka sayılarında düşüş olsa-
bankalar alış ve satışlarını Azerbaycan Cum- da, ekonominin finansal hizmetlere olan ta-
huriyeti Merkez Bankası' nın belirlediği kur lebin karşılanması ve finansal hizmetlerin ar-

78
 Azerbaycan bankacılık sisteminin finansal analizi: 2006-2011

tırılması amacıyla banka şubelerinin genişlen- 2.1. Bilânço Büyüklüleri

dirilmesi süreci devam etmiştir. 2010 yılında Ticari bir işletme olarak bankaların belirli bir
bankaların 32 yeni şubesi açılmış, banka şu- dönem içerisinde nasıl çalıştıklarını ve amaç-
belerinn sayı 644'e ulaşmıştır. Yeni açılmış larına dönük olarak nasıl bir performans ser-
banka şubelerinin 16'sı Bakü dışındaki ülke- gilediklerini değerlendirmenin yolu bankalara
nin çeşitli bölgelerinde faaliyetini sürdürmek- ait temel finansal tabloları incelemektir.
tedir. 1 Ocak 2011 tarihinden itibaren toplam 2.1.1. Aktifler
banka şubelerinden 316'sı (49,1%) bölgelerde Azerbaycan bankacılık sektörü konsolide ak-
faaliyet göstermektedir. Bu şubelerin sayıla- tif kalemlerinin 2006–2011 yıllarında miktar-
rındaki artış bölgelerde kredi hacminin art- ları (Milyon AZN) ve toplam aktifteki payla-
masına neden olmaktadır. (Azerbaycan Mer- rının (%olarak) gelişimi Tablo 2'de gösteril-
kez Bankası, 2010, s.49) miştir.
Tablo 2. Azerbaycan Bankacılık Sektörü Konsolide Aktiflerinin Gelişimi.
Likit Aktifler Krediler Donuk Aktifler Diğer Aktifler Toplam Aktifler
Milyon(AZN) % Milyon(AZN) % Milyon(AZN) % Milyon(AZN) % Milyon(AZN) %
2006 942,5 25 2.280,0 60,3 230,8 6,1 324,7 8,6 3.778,0 100,0
2007 979,02 14,56 4.681,2 69,6 472,30 7,02 593,19 8,82 6.725,72 100,0
2008 1.420,1 13,82 7.231,67 70.39 795,77 7,75 825,92 8,04 10.273.5 100,0
1.310,8 11.2 8.563,1 73,4 836,1 7,2 955,2 8,2 11.665,2 100,0
1.996,0 15 9.099,0 68,4 1070,0 8,1 1.125,9 8.5 13.290,8 100,0
2011 2.031,6 14,3 9.574,1 67,2 1.440,8 10,1 1.212,8 8,51 14.259,18 100,0
Kaynak: ACMB, Statistik Bülleten, (12/2011), s.54.

Tablo 2'den görüldüğü gibi, Azerbaycan ban-
kacılık sektörünün konsolide aktiflerinin de-
ğerleri 2006-2011 yılları itibariyle hem reel,
hem de nominal olarak artmıştır. Aktiflerin
iki kaleminde: likit aktifler ve krediler kalem-
lerinde önemli değişimler oluşmuştur. Likit
aktiflerin toplam aktifler içindeki payı 2006
– 2009 yıllarında %25'ten %11,2'a azalırken,
2011 yılında %14,3'e yükselmiştir. Kredilerin
payı ise, inceleme döneminde %60,3'den %
67,2'e kadar düzenli olarak yükselmiştir. Li-
kit değerlerin krediye dönüştürülerek ekono-
miye kazandırılması bankacılık sektörünün
daha etkin çalıştığını göstermektedir.
2.1.2. Pasifler
Azerbaycan bankacılık sektörü konsolide pa-
sifleri 2006–2011 yıllarında miktarları (Milyon
AZN), pasif kalemlerinin toplam pasifler için-
deki paylarının (%olarak) gelişimi 3 nolu tab-
loda gösterilmiştir.

Tablo 3. Azerbaycan Bankacılık Sektörü Konsolide Pasiflerinin Gelişimi.

Mevduat Mevduat Dışı Kaynaklar DiğerPasifler Öz Kaynaklar Toplam Pasifler
Milyon % Milyon % Milyon % Milyon % Milyon %
2006 2.233,1 59,1 536,3 19,5 205,4 5,4 603,3 16,0 3.778,0 100,0
2007 3.437,94 51,12 1.720,15 25,58 469,51 6,98 1.098,11 16,33 6.725,72 100,0
2008 4.055,09 39,47 3.869,5 31,78 1.248,29 12,5 1.704,7 16,59 10.273.5 100,0
2009 4.293,4 36,8 4.477,9 38,4 888,9 7,6 2.005,0 17,2 11.665,2 100,0
2010 5.165,3 38,9 5.141,5 38,7 814,9 6,1 2.169,1 16,3 13.290,8 100,0
2011 6.673,4 46,80 4352,0 30,52 806,3 5,65 2.427,5 17,02 14.259,18 100,0
Kaynak: ACMB, Statistik Bülleten, (12/2011), s.54.

Azerbaycan bankacılık sektörünün toplam rinde önemli değişmeler olmuştur. Mevduat-

pasifleri inceleme döneminde miktar olarak ların miktarının yükselmesine rağmen, top-
3.778,0'ten 14.259,18 milyona kadar artmıştır. lam pasifler içindeki payı %59,1'dan %46,80'e
Aktiflerde olduğu gibi, pasiflerin de iki kale- düşmüştür. Mevduat dışı kaynaklar pasifler
minde, Mevduat ve Dış Kaynaklar kalemle- içindeki payı aynı dönemde %19,5'den %30,

79
 Qahir Mikayılov, Şəhriyar Muxtarov

52'e çıkmıştır. bu da, bankaları artan kredi ta- Sermaye yeterliliği, hemen her şirket için önem-
leplerini topladıkları mevduatlarla karşılaya- lidir. Ancak konu finansal aracılar ve özellikle
madıkları için, ulusal ve uluslararası mali ku- bankalar olduğunda, sermaye yeterliliğinin
ruluşların kaynaklarlna yönelmesine neden önemi daha da artmaktadır. Bunun en önemli
olmuştur. nedeni, kuşkusuz tüm finansal aracılar gibi
2.2. Azerbaycan Bankacılık Sektörünün bankaların da finansal kaldıraç etkisini diğer
Finansal Oranlara Göre Analizi şirketlere göre çok yüksek oranda kullanma-
sıdır.
Oran analiz; genel olarak işletmelerin mali
durumunun ve faaliyet sonuçlarının, finansal Günümüzde sermaye yeterliliği, hemen her
açıdan yeterli olup olmadığını saptamak ve ülkenin bankacılık mevzuatında yer alan ve
geleceğe yönelik tahminlerde bulunabilme- asgari ölçüleri tanımlanmış bir oran niteliği-
ye yönelik, mali tablolarda yer alan hesaplar ne bürünmüştür. Bu oranın, bankanın çeşitli
arasındaki ilişkilerin ve bunların yıllar için- nedenlerle başarısızlığa uğraması halinde bir
deki gelişimlerinin incelenmesidir. güvence olarak görülmesi nedeniyle; BASEL
Bankacılık Denetleme Komitesi tarafından
Çalışmada kullanılan rasyolar; sermaye ye- 2001 yılında hazırlanan Yeni Basel Sermaye
terliliği, aktif kalitesi, likidite yeterliliği ve Anlaşması çerçevesinde, eski sermaye yeter-
karlılık olmak üzere dört grupta toplanarak liliği standartlarının yetersizliğinden ötürü
aşağıda Tablo 4' te verilmiştir. Sözkonusu düzenlenmiştir. (Tunay, 2005, s.302)
oranlar yardımı ile Azerbaycan Cumhuriyeti
Merkez Bankası'nın internet sayfasında ya- Birçok ülke gibi Azerbaycan'da da bu düzen-
yımlanan Aylık İstatistik Bültenler ve yıllık leme ile belirlenen kriterler bankaların mali
raporlarda yer alan veriler kullanılarak Azer- yapılarının sağlamlığı için bir ölçüt olarak
baycan bankacılık Sektörü Değerlendirlmiştir. kullanılmaya başlanmıştır. Kısaca BASEL Kri-
terleri denilen, bu sermaye yeterliliği oranları
Tablo 4. Azerbaycan Bankacılık Sektörü'nün Finansal
Merkez Bankası tarafından %12 olarak belir-
Oranları.
2006 2007 2008 2009 2010 2011 lenmiştir.
Sermaye Yeterliliği
Tablo 4'ten görüldüğü gibi Özkaynaklar/Top-
Özkaynaklar /
16,0 16,3 15,7 17,2 16,3 17,02 lam Pasifler oranı inceleme döneminde yak-
Toplam Pasifler
(Özkaynak + Kar)/(Mevduat
20,3 21,3 21,8 26,1 22,4 23,4 laşık %16-%17 civarında gerçekleşirken, (Öz-
+ Mevduat Dışı Kaynaklar)
Aktif Kalitesi
kaynak+Kar)/(Mevduat+Mevduat Dışı Kay-
Toplam Krediler / naklar) oranı ise %20,3 ile %26,1 aralığında
60,3 69,6 69,6 73,4 68,4 67,2
Toplam Aktifler değişmiştir.
Donuk Aktifler /
6,1 7,0 5,6 7,2 8,1 10,1
Toplam Aktifler Aktif Kalitesi, bankaların gelir kazandıran
Ayrılan Kredi Karşılığı /
Toplam Aktifler
4,6 1,5 2,5 1,1 1,3 0,9 faaliyetlerinin performansları üzerindeki rolü
Takipteki Krediler /
12,1 8,1 4,5 3,9 5,4 6,6
ve önemi açıktır. Bu itibarla, banka aktifleri-
Toplam Krediler
nin kalitesi özellikle de gelir getiren aktiflerin
Likidite Yeterliliği
Likit Aktifler / kalitesi önem kazanmaktadır. Kuşkusuz bu
18,7 19,9 17,7 11,2 15 14,3
Toplam Aktifler anlamda, banka kredileri öne çıkmaktadır.
Likit Aktifler / ( Mevduat
+ Mevduat Dışı Kaynaklar)
48,4 39,0 51,9 15 19,4 18,4 Kredilerin geri dönmemesi, yani geri ödeme-
Karlılık me riski [default risk]; verilen kredinin kali-
Net Dönem Karı / Ortalama
1,7 2,6 2,9 2,8 1,2 1,12 tesi ile doğrudan ilişkilidir.
Toplam Aktifler (ROA)
Net Dönem Karı / Ortalama
12,8 23,5 22,6 19,4 8,6 6,62 Bankaların aktif kalitesini ölçmek amacıyla
Özkaynaklar (ROE)
Faiz Gelirleri-Faiz Giderleri/
çok sayıda finansal oran geliştirilmiştir. Bun-
6,1 5,4 6,8 4,9 3,8 3,6
Toplam Aktifler (NIM) lar çeşitli şekillerde ve detaylı bir biçimde ak-

80
 Azerbaycan bankacılık sisteminin finansal analizi: 2006-2011
tif kalitesini ölçmeye dönüktür. Temelde kre-
diler olmak üzere kazanç getiren aktiflerin
toplam ve ayrı ayrı olarak toplam aktiflere
bölünmesi sıkça kullanılmaktadır. Ayrıca
kanuni ve ihtiyari karşılıkların sorunlu kre-
dilere bölünmesiyle “kredi karşılık gücü” adı
verilen orana ulaşılmaktadır.
Azerbaycan bankacılık sektörünün Ayrılan
Kredi Karşılığı/Toplam Aktifler oranı 2006-
2009 döneminde %4,6'dan %1,1'e, Takipteki
Krediler/Toplam Krediler oranı, %12,1'ten %
3,9'a düzenli olarak gerilemiş fakat 2010 yı-
lında tekrar yükselişe geçmişler.
Likidite, aktif-pasif yönetiminin en temel ve
önemli konularından birisidir ve bankaların
karşı karşıya kaldıkları risklerin en başında
gelmektedir. Bankaların olası mevduat çeki-
lişlerine karşı derhal ödemeye hazır yeterli
nakdi tutmaları gerekmektedir. Likidite ye-
tersizliklerinin, bankaları iflasa kadar götü-
rebilecek ciddi sorunlara ve finansal başarı-
sızlıklara yol açabilir. Bankalar, gerek kanuni
düzenlemelerle mecburi olarak gerekse yö-
netsel gerekliliklerle gönüllü olarak kanuni
ve ihtiyari karşılıklar (birinci ve ikinci rezerv-
ler) ayırmakta ve likidite yetersizliklerinin
doğuracağı risklerden korunma çabası ser-
gilemektedirler. (Tunay, 2005, s.307)
Azerbaycan bankacılık sektörünün Likit Ak-
tifler / Toplam Aktifler oranı aynı dönemde
%11,2 ile %19,9 aralığında, Likit Aktifler /
(Mevduat + Mevduat Dışı Kaynaklar) oranı
ise, %15 ile %48,4 aralığında iniş çıkışlı seyir
izlemiştir.
Karlılık oranları, genelde bankaların perfor-
mansları; aktiflerin getirisi (ROA), öz kaynak-
ların getirisi (ROE) ve net faiz marjı (NIM)
olmak üzere üç unsura göre ölçülmektedir.
Bankaların ROA oranları diğer sanayi ve hiz-
met şirketlerine nispeten daha düşük olduğu
görülmektedir. Bankacılık sektörünün analiz
döneminde bu oran 2006 yılında %1,7 iken
2009 yılında %2,8 yükselmiş, 2010 yılında
%1,2'e ve 2011 yılında ise, 1,12'e gerilemiştir.
81
Grubun ikinci oranı ROE banka hissedarla-
rının yatırdıkları her 1 birime karşı ne kadar
getiri sağladıklarını ifade etmektedir ve ROA'
ya paralel olarak, 2006-2007 yıllarında %12,8'
den %23,5'e yükselirken, 2008 yılından itiba-
ren düşme eğilimi göstermiş ve 2011 yılında
%6,62'e kadar gerilemiştir.
Net faiz marjı olarak tanımlanan (Faiz Gelir-
leri-Faiz Giderleri/Toplam Aktifler) oranı 2006-
2008 dönemi boyunca düzensiz olarak değiş-
miş ve 2008 yılından itibaren sürekli bir şekil-
de düşüş yaşayarak 2011 yılında 3,6 değerine
gerilemiştir.
Sonuç
Kendilerine has misyonları ve yapıları bir ya-
na bırakılırsa, özde diğer ticari işletmeler gibi
kar sağlama hedefine yönelik olarak çalışan
bankaların geçmiş verileri incelenerek gele-
ceğe yönelik planların yapılması için, finan-
sal analiz edilmesi en yaygın ve anlamlı yol-
dur. Çalışmanın iki belirgin boyutu vardır.
Birincisi, teorik olarak Azerbaycan bankacılık
sektöründeki gelişmeleri araştırmak, ikinci
ise, sektörün son 6 yıllık finansal analizinin
yapılmasıdır.
Gerek Sovyetler İttifakından yeni ayrılmanın,
gerekse Karabağ Savaşı'nın etkisiyle 1995 yı-
lına kadar ciddi sıkıntılar yaşayan Azerbay-
can ekonomisi, bu tarihten itibaren önemli
istikrar politikaları uygulamaya başlamıştır.
Hayata geçirilen istikrar politikaları sonucun-
da 1996 yılının ikinci yarısından itibaren baş-
layan ekonomik gelişim 1998 sonuna kadar
hızla devam etmiştir. Uzak Doğu ve Rusya
krizlerinden etkilenmekle beraber, petrol fi-
yatlarındaki artışlarla 2000'li yıllarda ciddi
ekonomik büyüme oranlarına ulaşılmıştır.
Azerbaycan ekonomisi, gerek ekonomik bü-
yüme, gerek makroekonomik disiplin, gerek-
se yeniliklere açık olma konusunda önemli
başarılar sergilemektedir. Elbette geçiş süre-
cinde yaşanan bazı problemler olmuştur. Am-
pirik çalışmalar da göstermektedir ki; libera-
lize edilmiş bir finansal sistem, finansal bas-
kının olduğu ekonomilere göre daha etkili
 Qahir Mikayılov, Şəhriyar Muxtarov
ve ekonomik gelişmeye daha çok katkı sağ-
lamaktadır. Bununla beraber, bir rejimden di-
ğerine geçilirken (özellikle kontrollü bir fi-
nansal sistemden, piyasaya merkezli bir sis-
teme doğru), yeni davranış kalıplarının öğre-
nilmesi ve yeni kurumların biçimlenmesi ge-
rektiği için istikrarsızlıklar olabilmektedir.
Azerbaycan yönetiminin ülke ekonomisinin
modernizasyonu için; petrol gelirlerini pet-
rol dışı sektörlerde sürekli kalkınma potan-
siyelinin dönüşümü amacıyla kullanarak re-
kabete dayalı bir ekonomik sistem oluştura-
rak halkın yaşam standardını yükseltmek gi-
bi hedefleri benimsemiştir. Merkez Bankası-
nın uygulayacağı politikalarda makro ekono-
mik istikrarı sağlayıcı uygulamaların önemi-
ni daha da arttırmış bulunmaktadır. Aksi tak-
dirde hedeflenen dönüşümün sağlanması
mümkün gözükmemektedir. Merkez Bankası
uyguladığı politikalarda ve belirlediği hedef-
lerde bunun öneminin hep göz önünde bu-
lundurmuştur.
Uygulanan istikrar politikalarının başarılı
olmasında bankacılık sektörünün sağlıklı fa-
aliyet göstermesi önemli faktörlerdendir. Bu
açıdan çalışmada, sektörün son altı yıldaki
finansal durumu merkez bankasının verileri
kullanılarak incelenmiştir.
Yapılan analiz sonucu sektörün aktif ve pa-
siflerin değeri 2006 tarihinde 3,8 milyar iken,
2011 tarihinde 14,2 milyar AZN'e kadar yük-
selmiştir. Likit aktiflerin değerleri yaklaşık
olarak, 2,1 kat artmasına rağmen, toplam ak-
tifler içindeki payları azalmıştır. Ekonomide-
ki canlanma kredi taleplerini artmasına neden
olmuştur. Bu artış değer olarak yaklaşık 4 kat
gerçekleşirken, toplam aktiflerdeki payı sa-
dece %8 olmuştur. Donuk ve diğer aktifler
kalemlerinde değer olarak artışların olmasına
rağmen, toplam aktiflerdeki ağırlıkları pek
fazla değişmemiştir.
Bankacılığın en temel görevi fon fazlası olan-
lardan mevduat olarak topladıkları fonları
fon ihtiyacı olanlara kredi olarak kullandır-
maktır. Bu bakımdan, mevduatlar bankaların
82
pasiflerdeki en önemli kalemlerden biridir.
Çalışmada yapılan analiz döneminde sektö-
rün bu kalemi yaklaşık olarak 2 kat artması-
na rağmen, pasiflerdeki payı yaklaşık olarak
%12 oranında azalmıştır. Bankacılık sektörü
kredilerdeki talepleri toplanan mevduatlarla
karşılayamadığı için, oluşan açığı kapatmak
için, bankaları ulusal ve uluslararası mali ku-
rumların kaynaklarına yöneltmiştir. Bunu so-
nucu olarak sektörün pasiflerdeki mevduat
dışı kaynaklar kalemini artırmıştır.
Bankaların denetimi Azerbaycan Cumhuri-
yeti Merkez Bankası tarafından yapılmakta-
dır. Azerbaycan Merkez Bankası gelişmiş ül-
ke tecrübelerinden de yararlanarak aldığı ka-
rarlarla bankacılık sektörünün gelişmesinde
önemli aktör olmaktadır.
Son Küresel Krizle beraber Bankacılık Sektö-
rünün çok çiddi şekilde denetlenmesi gerek-
sinimi ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda yapılan
son düzenlemelerin sektörün performansı,
etkin gözetimi ve denetimi üzerine odaklan-
dığı görülmüştür. Uluslararası standartlar
açısından Azerbaycan Merkez Bankası'nın
getirdiği kriterlerle bankacılık sektörü risk
yönetimi, sermaye yeterliliği konusunda ye-
niden yapılanma sürecine girmiştir. Sermaye
yeterliliği rasyosu Merkez Bankası tarafın-
dan %12 olarak belirlenmiştir. Bankaların ser-
maye yeterliliği yasalarda ön görülen düze-
yin altına düşmesi durumunda, bankaların
durumu düzeltmesi için belli bir süre verile-
rek sıkı bir gözetim altına alınmaktadır. Ve-
rilen sürede durum düzeltilmezse, bankalara
Merkez Bankası tarafından ciddi yaptırımlar
uygulanmaktadır. Bu da, sektörün sermaye
yeterlilik oranlarının yüksek olmasına neden
olmuştur.
Son dönemlerde reel sektördeki gelişmeler
kredi talebini artırmış ve bankaların kredi
değerlendirmelerinde daha seçici olmasını
sağlamıştır. Bankaların bu davranışı aktif ka-
litesinin yükselmesine neden olmuştur. Ban-
kalar bulundurdukları fonları daha etkin kul-
lanmalarının sonucu olarak, likidite oranla-
rında düşüşler olmuştur. Aynı zaman da, per-
 Azerbaycan bankacılık sisteminin finansal analizi: 2006-2011
formans göstericileri olan, karlılık oranları
genel olarak artmıştır.
KAYNAKÇA
1. ACMB, Statistik Bülleten, (12/2010).
2. AKDİГ Muhammet, "Azerbaycan'da Bankacılık
ve Mali Kurumlar", http://kisi.gediz.edu.tr/ makdis/
en/2012/02/20/azerbaycanda-bankacilik- ve- mali-ku-
rumlar/, (14 Ekim 2011).
3. Azerbaycan Merkez Bankası, Yıllık Rapor 2010,
Bakü, 2010.
4. ARAS O.Nuri,SULEYMANOV Elçin(2010), “Azer-
baycan İqtisadiyyatı”, Гərq-Qərb mətbəəsi, Bakı.
5. Aras, O., & SULEYMANOV, E. (2012). Azerbay-
can'In Ekonomik Yenden Yapılanma Ve Kalkın-
masında Türk Müteşebbislerin Yeri Ve Önemi (The
Role and Importance of Turkish Entrepreneurs
ın Economic Development and Reconstruction
of Azerbaijan). Available at SSRN 2180786.
6. MEMMEDOV Saleh,(1997) Bank İşi, Azerbaycan
Neşriyatı, Bakü.
7. MEMMEDOV Zahid (1999), "Türk Cumhuriyet-
lerinde Bankacılık Sistemi ve Türkiye ile Ticari İliş-
kilerin Geliştirilmesinde Bankacılığın Önemi", Türk
Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı:114, İstanbul.
8. MEMMEDOV Zahid Farruh (2011), Bank Faali-
yetleri, Azer Neşriyyat, Bakı.
9. MİHMANDARLI Nuran (1993), “Azerbaycan”,
ITO Yayın No.1993/15, 2. Baskı, İstanbul,
83
10. SELÇUK Hasan (2004), "Azerbaycan'da Bankacı-
lık", Hasan SELÇUK (Ed.), Yeni Yüzyılda Azer-
baycan'ın Sosyo-Ekonomik Yapısı içinde (43-70),
Tasam Yayınları, İstanbul.
11. TUNAY Batu (2005), Finansal Sistem Yapısı, İş-
leyişi, Yönetim ve Ekonomisi, Birsen Yayınevi,
İstanbul.
12. ÜNSAL Aydın, DUMAN Sibel (2005), "Türkiye'
deki Bankaların Performanslarının Temel Bile-
şenler Yaklaşımı ile Karşılaştırmalı Analizi", VII.
Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu,
İstanbul Üniversitesi, http://www.ekonometrider
negi.org/bildiriler/o1s1.pdf, (10.01.2010).
13. VARIГ Meral (1992), 'BDT'de Finansal Yapının
Dünü ve Bugünü', BDT ve Orta Asya Türk Cum
huriyetleri, İSO Yayın No: 1992/11, İstanbul.
14. http://www.ekonometridernegi.org/bildiriler/o1
s1.pdf, 20.12.2008,
15. http://www.nba.az/download/melumatlar/rublu
k_icmal/30_09_2008/cedvel_1.pdf, (10.01.2010),
16. http://www.nba.az/download/melumatlar/rublu
k_icmal/30_09_2008/cedvel%209.pdf,
(10.01.2010),
17. http://www.nba.az/download/melumatlar/rublu
k_icmal/12_31_2007/cedvel_1.pdf, (15.10.2010),
18. http://www.nba.az/download/melumatlar/rublu
k_icmal/12_31_2007/Cadval_9.pdf, (15.10.2010),
19. http://www.nba.az/download/melumatlar/rublu
k_icmal/01_01_2006/cedvel1.pdf, (10.11.2010),