Bölüm 2

Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Amaçlarımız

1 Düzenleme kavramını tanımlayabilecek,

2 Finansal piyasaların düzenlenme gerekçelerini açıklayabilecek,
3 Sermaye piyasalarınn düzenlemesine ilişkin Dünya’dan örnekler verebilecek,
4 Finansal piyasaların düzenlenmesinde yeni trendi açıklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.

Anahtar Sözcükler: • Düzenleme • Asil-Vekil Problemi • Finansal Kurumların Gözetimi • Ahlaki Çöküntü
• Finansal Okur Yazarlık • Asimetrik Bilgi • Finansal Hizmet
İçerik Haritası

• DÜZENLEME KAVRAMI
• FİNANSAL PİYASALARIN DÜZENLENMESİ
• SERMAYE PİYASALARININ DÜZENLENMESİNDE
Sermaye Piyasaları Düzenleme Faaliyetleri
UYGULAMALAR
ve Finansal Kurumlar ve Düzenleyici Kurumlar
• IOSCO
• DİĞER GELİŞMELER VE G-20 ZİRVESİNDE ALINAN
KARARLAR

26
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
DÜZENLEME KAVRAMI
Düzenleme kavramı, disiplinler arası bir kavram
olması nedeniyle farklı şekillerde tanımlanmaktadır.
Hukuk açısından bakıldığında, kural koyulması ve
bu kuralların uygulanması ve denetimi konuları ön
plana çıkmaktadır. İktisat bilimi açısındansa çeşitli
ekonomik faaliyetler çerçevesinde, örneğin finansal
piyasalarda, altyapı hizmetlerinde, rekabet, ulaşım
gibi alanlarda, devletin müdahalesini içeren uygu-
lamalar bütünü olarak ele alınmaktadır. Düzenleme
kavramı, işletme bilimi açısından da faaliyetlerin bir
parçası olarak önemle ele alınan bir kavram olmak-
tadır. Düzenleme kavramı ayrıca, kamu sektörünün
ekonomik faaliyetlerdeki kontrol mekanizması ve
devletin bu alandaki rolü ile ilgili olması nedeniyle
siyaset bilimini de ilgilendirmektedir.
1
sıra sizde
Ekonomik düzenlemelerin ilk ortaya çı-
kışı hangi tarihe kadar götürülebilir?
Ekonomik düzenlemelerin ilk ortaya çıkışını
1870’lere kadar götürebilmekteyiz. Bu tarihlerde
ABD’de şirketlerin büyümeye başlamasıyla devlet,
rekabet koşullarını sağlamak amacıyla düzenleme
yapmak yoluna gitmiş ve 1890’da Sherman Anti-
tekel yasası çıkmıştır. Ekonomide en aktif düzen-
lemeler ulaştırma, elektrik hizmetleri, haberleşme
alanlarında görülmüştür. Bu durum da söz konusu
sektörlerde rekabetin doğal bir şekilde işleyerek et-
kin bir piyasa oluşmasına imkan vermemesinden
kaynaklanmıştır. Bu dönemden itibaren demiryol-
ları, gaz ve elektrik hizmetleri, tramvay işletmeleri,
boru hatları, telefon, kamyon taşımacılığı ve ha-
vacılık alanlarında gerek ülke düzeyinde (federal)
gerekse eyaletler bazında düzenleyici komisyonlar
kurularak kendi sahalarında fiyat düzenlemelerine
gitmişlerdir. Böylece, tekel olarak çalışan işletme-
lerin, bu konumlarını tüketici aleyhine kullanma
imkânlarının engellenmesi hedeflenmiştir.
Ardıyok (2002)’ta ekonomik düzenlemeler ile
ilgili süreç üç döneme ayrılarak incelenmiştir. Buna
göre; 1909 - 1916 ve 1933 - 1940 yıllarını kapsayan
I. ve II. dönemlerde bir seri bağımsız düzenleyici ku-
rum kurulmuştur. Bu kurumlar arasında; The Fede-
ral Trade Commission (1914 - Rekabet), The Federal
Power Commission (1935 - Toptan Elektrik Satışı ve
Doğal Gaz), The Federal Communications Commis-
sion (1934 - Telefon, Televizyon), The Securities and
Exchange Commissions (1934 - Menkul Kıymetler
ve Borsalar), The National Labor Relations Board
(1935), The Civil Aeronautics Board (1938, Hava
yolları) sayılmaktadır. Daha önce kurulmakla birlikte,
bu kurumlar arasına The Interstate Commerce Com-
mission (1887 - Demiryolu, Kamyon ve Su Yoluyla
Taşıma) da eklenmektedir. Bu kurumlara ekonomi-
deki önemleri nedeniyle “Big Seven” denilmektedir.
III. dönem ise 1973 - 1980 arasını kapsamaktadır ve
bu dönemde yapılanlar da daha ziyade deregülasyona
yöneliktir. 1978’de havayolları, 1980’de demiryolları
ve karayolu yük taşımacılığı, 1982’de karayolu yolcu
taşımacılığı, ulaştırma sektörü için yapılan deregülas-
yonlara örnek gösterilebilmektedir.
FİNANSAL PİYASALARIN
DÜZENLENMESİ
Genel olarak ekonominin çeşitli alanlarında ya-
pılabilen düzenleme faaliyetlerinin en önemlilerin-
den biri finansal sektörde yapılan düzenlemelerdir.
Llewellyn (1999)’e göre finans piyasalarının dev-
letler tarafından düzenlenmesinin ilk nedeni olarak
makroekonomik istikrarın korunması sayılabilir.
Finans piyasalarında özellikle büyük banka, aracı
kurum ve sigorta şirketlerinin batmaları makroe-
konomik istikrarı tehdit edebilecek bir unsurdur.
Kamu, finans kurumlarının zora düşmesinden
kaynaklanacak sistemik risklerin tüm ekonomiyi
olumsuz etkilemesine karşı finans sektörünü dü-
zenlemelere tabi tutmaktadır.
Finans sektörünün düzenlenmesinin ikinci ne-
deni mikro istikrarın sağlanmasıdır (ihtiyatlı dü-
zenleme). Bu düzenlemeler finans endüstrisine bir
bütün olarak değil tek tek kurumlar olarak bakar.
Her kurumun sağlıklı olması hedeflenir. Her ku-
rumun sağlıklı olması sağlanırsa tüm endüstrinin
sağlıklı olması sağlanabilir. Bunun için sermaye
yeterlilik kuralları, borçlanma sınırları gibi yüküm-
lülükler getirilir.
Finansal düzenlemelerin bir diğer hedefi de pi-
yasalarda, kurumlarda şeffaflığın sağlanması ve yatı-
rımcıların korunmasıdır. Piyasalarda ve kurumlarda
şeffaflığın sağlanmasına yönelik önlemlere içeriden
öğrenenlerin ticareti, manipülasyonu engellemeye
yönelik düzenlemeler ve aracı kurumların müşteri-
lerine yönelik olarak ayrımcılık yapmamasını sağla-
maya yönelik iş yapış kuralları gösterilebilir.
27
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
Ülke finans sistemleri temel olarak bankacılık,
sermaye piyasaları ve sigortacılık olarak üç temel
ayrıma tabi tutulabilir. Düzenlemeye yönelik ku-
rumsal yapı da buna paralel olarak gelişmiştir. Bazı
ülkelerde bankacılık, sermaye piyasaları ve sigor-
tacılık sektörlerine yönelik ayrı düzenleyici kuru-
luşlar bulunmaktadır. Ancak son dönemde bazı
ülkelerde görülen eğilim, finans sektörünün bu üç
temel sektörünün tek bir düzenleyici kuruluş ta-
rafından düzenlenmesidir. Ülkeler arasındaki bir
önemli fark da bazı ülkelerde bankacılık sektörü-
nün merkez bankaları tarafından düzenlenirken,
bazı ülkelerde bu görevin merkez bankaları yerine
ayrı düzenleyici kuruluşlara verilmiş olmasıdır.
Finansal Piyasaların
Düzenlenmesinin Nedenleri
Finans sektörü dünya çapında tüm ülkelerde
düzenlenmektedir. Finansal düzenleme ve gözetim,
finans kurumlarının sağlıklı işlev göstermelerini,
sistemik riskin azaltılmasını, piyasaların eşitlik ve
şeffaflık içinde faaliyet göstermelerini ve yatırımcı-
ların ve müşterilerin korunmasını hedeflemektedir.
Finans sektörü ekonomide faaliyet gösteren birçok
sektörün aksine niye düzenlenmektedir. Birçok finans
teorisinde piyasaların mükemmel işlediği varsayıl-
makla birlikte gerçek hayatta piyasalar mükemmel iş-
lemeyebilmektedir. Finans sektörlerinin düzenlenme-
sinin nedenleri olarak aşağıdaki faktörler sayılabilir:
dikkat
Finans sektörünün düzenlenmesinin nedenle-
ri olarak; Dışsallıklar, Piyasa Yetersizlikleri ve
Başarısızlıkları, Finans Kurumlarının Gözeti-
mi Gerekliliği, Sistemin Kilitlenmesi, Ahlaki
Çöküntü, Finansal Kontratlar ve Reel Sektör
Kontratları Arasında Fark Olması, Rekabetin
Zayıf Olması, Yatırımcıların Bilgi Düzeyle-
rinin Düşük Olması ve Bilgiye Dayalı Karar
Vermede Zorluk Yaşamaları sayılmaktadır.
Dışsallıklar
Dışsallık belirli bir işleme taraf olanların dışın-
dakilerin bu işlem nedeniyle etkilenmeleri anlamı-
na gelmektedir. Finans sisteminde şirketlerin al-
dıkları risklerin kendi kurumlarının ötesinde diğer
28
finans kurumlarına ve hatta tüm finans sistemine
ve ülke ekonomisine zarar vermesi olasılığı bir dış-
sallık yaratmaktadır. Yani bir finans kurumunun
batması diğer kurumların finansal sağlığını olum-
suz etkileyebilir. Ayrıca bazı finans kurumlarının
olumsuz davranışları diğer şirketlere yönelik güve-
nin azalmasına yol açabilir. Bu çerçevede finansal
düzenlemeler ve gözetim bir bütün olarak finansal
kurumlara olan güveni yükseltirken ayrıca konula-
cak olan sermaye yeterliliği başta olmak üzere di-
ğer düzenlemeler finans kurumlarının daha sağlıklı
hâle gelmesine yol açacaktır.
Finans kurumları karar alırken, topluma yükle-
nebilecek maliyetleri göz önünde bulundurmuyor-
larsa bu durumda sektör, devlet tarafından toplu-
mun çıkarları düşünülerek düzenlenmelidir. 2008
yılında yaşanan kriz, batılı finans kurumlarının yö-
netilirken, topluma mal olabilecek riskleri ve mali-
yetleri hiç bir şekilde hesaba katmadıklarının ve ne
bedel karşılığı olursa olsun sadece şirket kârlılığını
ve çalışanlara dağıtılacak ikramiyeleri maksimize et-
meye odaklandıklarının güzel bir örneği olmuştur.
dikkat
Finans kurumları karar alırken, topluma
yüklenebilecek maliyetleri göz önünde bu-
lundurmuyorlarsa bu durumda sektör, devlet
tarafından toplumun çıkarları düşünülerek
düzenlenmelidir.
Piyasa Yetersizlikleri ve
Başarısızlıkları
Piyasalarda bulunan bazı yetersizlikler finans
piyasalarının ve kurumlarının düzenlenmesini ge-
rekli kılmaktadır. Bunlar şöyle özetlenebilir:
• Bilgi asimetrileri
Finans piyasalarında bilgi asimetrileri, piyasala-
rın, kurumların ve araçların çok karmaşık hâle gel-
mesi nedeniyle çok yüksek düzeyde bulunmaktadır.
Bilgi asimetrilerinin bulunması piyasalardaki ada-
letin ortadan kalkmasına yol açmaktadır. Özellikle
finans kurumları profesyonelleri ile küçük yatırım-
cılar arasında bilgi asimetrileri bulunması, küçük
yatırımcıların dezavantajlı duruma düşmelerine
yol açmaktadır. Öte yandan bilgi asimetrilerinin
bulunduğunu gören yatırımcılar işlem yapmaktan
kaçınarak piyasalardaki işlemlerin azalmasına yol
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
açabilir. Bu çerçevede düzenleyici kuruluşların bu
bilgi asimetrilerinden kaynaklanan dezavantajları
telafi edecek düzenlemeleri yapması gerekmektedir.
• Asil - vekil problemleri ve çıkar çatışmaları
olması
Birçok işlemde finans kurumları yatırımcılar
adına vekaleten işlemler gerçekleştirmektedir. An-
cak finans kurumları yatırımcılar adına yaptıkları
işlemlerde en iyi gayreti göstermeyebilir veya kendi
çıkarları çerçevesinde bu işlemleri gerçekleştirebi-
lir. Örneğin aracı kuruluşların yatırımcılara yöne-
lik yayınladıkları bazı menkul kıymetlerin alımını
tavsiye ettikleri raporlarında bu durum ortaya çıka-
bilmektedir. Bu çerçevede düzenleyici kurumların
finans kurumlarının yatırımcılar adına yapacakları
işlemlerde en iyi özeni göstermeleri ve çıkar çatış-
malarını önleyecek düzenlemeler yapması ve bu-
nun gözetimini yapması gerekmektedir.
2 etkisiz kaldığı bir durumda, finans kurumlarının
sıra sizde
Finans Kurumlarının Gözetimi Gerekli-
liğinin kaynağı nedir?
Finans Kurumlarının Gözetimi
Gerekliliği
Yatırımcıların finans kurumlarıyla yaptıkları söz-
leşmelerin uzun dönemli olması nedeniyle, finans
kurumlarının devamlı olarak izlenmesi gerekmek-
tedir. Yatırımcıların finans kurumlarını gözetim ve
izleme gibi bir fonksiyonu yerine getirme imkânları
olmadığından, yatırımcılar lehine düzenleyici ku-
rumlara finans şirketlerinin hareketlerini izleme
görevi verilmektedir. Yatırımcılar lehine uzman bir
düzenleyici kurumun tüm finans kurumlarını izle-
mesi ayrıca ekonomik nedenlerle, ölçek ekonomisi
olması nedeniyle de avantaj sağlamaktadır.
Düzenleyici bir kurumun bulunmaması duru-
munda, tüm yatırımcıların finans kurumlarına yö-
nelik olarak aynı gözetim faaliyetini yapmaları gere-
kecek bu da benzer konudaki çabaların gereksiz yere
tekrar etmesine yol açacak; yeterli ölçek ekonomi-
sine sahip olamamaları nedeniyle yatırımcıların bir
düzenleyici kurum kadar gözetim faaliyeti yapmala-
rı da mümkün olmayacaktır (Llewellyn, 1999).
Sistemin Kilitlenmesi
Düzenleyici kuruluşların yokluğunda, finans
kurumları yatırımcıların çıkarlarının aleyhine
hareket etmeye yönelebilirler. Finans kurumları
bir düzenleyici kurumun bulunmadığı durumda
yatırımcıların çıkarlarını korumaları gerektiğini
bilmelerine rağmen, kısa vadeli avantaj sağlamak
amacıyla ve rakiplerinin de benzer stratejiler be-
nimseyeceği endişesiyle yatırımcıların çıkarlarının
aleyhine davranışlar sergileyebilirler.
Rekabet, tersine seçime (adverse selection) yol
açabilir. Yatırımcıların çıkarlarını koruyan finans
şirketleri, durumu ortaya iyi koyamazlarsa mali-
yetleri yükselmesine rağmen kendisini rakiplerin-
den ayrıştıramayabilir. Bu çerçevede iyi firmalar
yok olabilirler. İkinci risk ise ahlâki çöküntüdür.
İyi firmalar da rakiplerinin kötü davranacaklarını
düşünerek yatırımcıların çıkarları aleyhine hareket
etmeye başlayabilirler (Llewellyn, 1999). Örneğin
son krizde görüldüğü gibi düzenleyici kurumların
riskli hareket etmeye başlaması, piyasalar nezdinde
geride kalmak istemeyen tüm finans kurumlarını
riskli hareket etmeye teşvik etmiştir.
3
sıra sizde
Finans kurumlarının bir düzenleyici ku-
rumun bulunmadığı durumda kısa vadeli
avantaj sağlamak amacıyla yatırımcıların
çıkarlarının aleyhine davranışlar sergile-
mesi hangi sonucu doğurur?
dikkat
Piyasalarda sürü hareketinin bulunması
tüm kurumları aynı şekilde hareket etme-
ye zorlamakta ve riskten kaçınmak isteyen
yöneticiler, diğer kurumların davranışlarını
kopyalamaktadırlar. Sürüyü takip etmeyen
yöneticiler ise cezalandırılmaktadırlar. Böyle-
likle şirketler üzerinde sürüyü izleme baskısı,
daha ahlaklı ve yüksek kaliteli bir yönetim
sergilemeye göre daha yüksek olmaktadır.
29
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
Düzenleyici kuruluşlar sektöre yönelik asgari
standartlar getirerek sektördeki kaliteyi yükselt-
mektedir; çünkü özellikle finans kurumlarının
yüksek standartların diğer kurumlar tarafından
da uygulanacağına yönelik güveni tamsa kurallara
uyma olasılığı yükselmektedir.
Ahlâki Çöküntü
Devletin finans piyasalarına sağladığı güven-
celer hem finans kurumları hem de yatırımcılar
açısından ahlâki çöküntü riskini beraberinde ge-
tirmektedir. Finansal kurumlar devletin sağladığı
güvenlik önlemlerini kötüye kullanabilirler. Dev-
letin finans sistemine sağladığı başlıca koruma
önlemleri mevduat garantisi ve merkez bankası-
nın bankalara sağladığı likidite olanağıdır (Pelle-
rin, Walter, Wescott, 2009).
Öte yandan mevduat güvencesi de ahlâki çö-
küntü riski yaratabilir. İlk olarak bu mevduat sa-
hiplerinin mevduatlarını yatıracakları bankaları
seçerken daha az araştırma yapmasına, hatta bazı
durumlarda örneğin daha riskli kurumların daha
iyi getiri sunması durumunda daha riskli kurumla-
ra kaymalarına yol açabilir.
İkincisi, kurumlar da mevduat sahipleri ko-
runacağı için daha fazla risk alabilirler. Mevduat
sigortası olduğu için mevduat sahipleri daha riskli
kurumlardan gerekli risk primini talep etmeye-
cekler ve kurumlar bir anlamda devlet tarafından
bir ölçüde sübvanse edilmiş olacaklardır. Bu çer-
çevede bankanın sermaye seviyesinin düşüklüğü
de banka sahiplerinin daha fazla risk almasına yol
açabilir. Sonuç olarak mevduat garantisi bankala-
rın olması gerekenden daha az sermaye tutmala-
rına yol açabilir. Bu çerçevede düzenleyici kuru-
luşların finans kurumlarının sermaye seviyelerini
yakından takip etmeleri gerekmektedir.
4 finans ürünlerinin teknik yönlerini değerlendire-
sıra sizde
Mevduata tam güvence sağlanmasının
olası sonuçları nelerdir?
30
Finansal Kontratlar ve Reel Sektör
Kontratları Arasında Fark Olması
Finansal alanda yapılan kontratlarla finansal ol-
mayan alanlarda yapılan kontratlar arasında farklı-
lıklar bulunmaktadır.
Finansal kontratların kendisine has özellikleri
aşağıdaki gibi sıralanabilir (Llewellyn 1999):
• Çok sık satın alınmazlar, bu yüzden yatı-
rımcıların bilgisi ve tecrübesi azdır.
• Bir garantisi bulunmamaktadır.
• Bozukluklar giderilemez.
• Tüketicilerin aldıkları diğer ürünlerin aksi-
ne, hizmet sağlayan firma batarsa yatırımcı-
nın birikimi kaybolabilir.
• Satın alındığı sırada alınan ürünün iyi olup
olmadığını bilmek çok zordur.
Rekabetin Zayıf Olması
Bir veya birkaç finansal kurumun piyasayı do-
mine etmesi durumunda veya finansal kurumların
aralarında anlaşarak rekabeti azaltmaları durumun-
da da düzenleyici kurumların diğer sektörlerde ol-
duğu gibi müdahalede bulunması gerekmektedir.
Yatırımcıların Bilgi Düzeylerinin
Düşük Olması ve Bilgiye Dayalı Karar
Vermede Zorluk Yaşamaları
Yatırımcıların finansal eğitim düzeylerinin ge-
nel olarak düşük olması durumunda, düzenleyici
kurumların gerek genel finansal okuryazarlığı artı-
racak gerekse finans kurumlarının yatırımcıları her
konuda en iyi şekilde aydınlatmalarını sağlayacak
düzenlemeler yapması gerekmektedir. Finansal
ürünlerin giderek daha karmaşık hâle gelmesi bunu
bir zorunluluk hâline getirmektedir.
Bunun dışında yatırımcıların finans ürünlerine
ilişkin ya da bilgi eksikliğinden kaynaklanan çeşitli
sorunlar ortaya çıkmaktadır. Küçük yatırımcıların
memesi, küçük yatırımcıların finans kurumlarının
sağlığını değerlendirme olanaklarının bulunmama-
sı bunlardan bazılarıdır. Bu nedenle düzenleyici
kuruluşların, finans kurumlarının yatırımcıları en
iyi şekilde aydınlatmalarını sağlayacak düzenleme-
ler yapması gerekmektedir.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
dikkat
Küçük yatırımcıların finans ürünlerinin teknik
yönlerini değerlendirememesi ve küçük yatırımcı-
ların finans kurumlarının sağlığını değerlendirme
olanaklarının bulunmaması nedeniyle düzenleyici
kuruluşların, finans kurumlarının yatırımcıları en
iyi şekilde aydınlatmalarını sağlayacak düzenleme-
ler yapması gerekmektedir.
Finans Piyasalarının
Düzenlenmesinde Kurumsal Yapı
Llewellyn (2006)’e göre, son finansal krizin et-
kisiyle ve hatta krizden önce bile birçok ülke, finans
sektörüne yönelik düzenleyici kurumsal altyapıyı
değiştirmeyi düşünüyordu. Mevcut durumda deği-
şik ülkelerde değişik yapılar bulunmaktadır. Ülkeler-
de düzenlemeye yönelik altyapı genellikle hukuksal
yapıya ve finans piyasalarındaki gelişmelere bağlı
olarak şekillenmiştir. Ancak geleneksel olarak birçok
ülkede bankacılık, sermaye piyasaları ve sigortacılığa
yönelik ayrı düzenleyici kuruluşlar bulunmaktadır.
Bunun nedeni de her bir sektörde uzman şirketlerin
faaliyette bulunmaları ve bu şirketlerin faaliyetleri
arasındaki çakışmanın düşük olmasıdır. Bu model-
de şirketlerin düzenlemesi ile fonksiyonel, yani ilgili
sektöre yönelik düzenleme arasında farklılık bulun-
mamaktadır. Çünkü şirketler ile fonksiyon iç içe
geçmiş durumdadır. Ancak bu durum finansal hol-
dinglerin gelişmesi ile ve bunların her alanda faaliyet
göstermeye başlamasıyla daha az geçerli hâle gelmiş-
tir. Gerek bankacılık gerek sermaye piyasaları gerek-
se sigortacılık olsun, hepsinde ortak olacak şekilde
düzenlenmesi gereken alanları dörde ayırabiliriz.
5 mesinin düzenleme ve gözetiminin aynı düzenleyici
sıra sizde
Bankacılık, sermaye piyasaları, sigorta-
cılık, üçlüsünde ortak olacak şekilde dü-
zenlenmesi gereken alanlar nelerdir?
1. Mali Düzenleme ve Gözetim
Banka, aracı kurum veya sigorta şirketi olsun,
teker teker her bir şirketin sağlıklı olarak işlemesini
sağlayacak düzenlemeleri ve gözetimi gerçekleştir-
mek, finansal düzenlemelerin en önemli hedefle-
rinden biridir.
2. Sistemik Düzenleme ve Gözetim
Sistemik düzenleme ve gözetimin amacı ise fi-
nans sisteminin bir bütün olarak istikrarının ve sağ-
lığının korunmasıdır. Bankacılık, ödemeler sistemi
ve sistemik açıdan önemli finans kuruluşları sistemi,
düzenleme ve gözetimin yoğunlaştığı alanlardır.
Mali Düzenleme ve Sistemik Düzenleme ve
Gözetim Gözetim
Finansal
Düzenlemeler
Yatırımcı Haklarının Sistemde Rekabetin Tesis
Korunması Edilmesi
Şekil 2.1
3. Yatırımcıların korunması
Piyasalarda yatırımcıların çıkarlarına zarar vere-
cek işlemlere karşı, finans kurumlarının yatırımcı-
ların haklarına zarar vermelerini engelleyecek dü-
zenlemelerin ve gözetiminin yapılmasıdır.
4. Piyasalarda rekabetin sağlanması
Finans sektöründe rekabeti engelleyen uygu-
lamaların ve oluşumların engellenmesi bu tip dü-
zenlemelerin amacıdır. Bunun dışında sektörel bir
ayırıma gidilebilir:
1. Bankacılık sektörü
2. Aracı kurumlar
3. Sigortacılık
4. Kurumsal yatırımcılar
5. Finansal danışmanlık
Bunun dışında yapılan bir ayırım da mali dü-
zenlemeler ve gözetim ile ticari faaliyetlerin yürütül-
kurumun çatısı altında toplanıp toplanmayacağıdır.
Bir ülkede finans sektörünün düzenlenmesine yö-
nelik temel olarak yukarıda belirtilen dört konu dü-
zenlenmektedir (Llewellyn, 2006). Bu çerçevede bu
dört konuya yönelik olarak ülkelerin kurabilecekleri
kurumsal altyapıya ilişkin opsiyonlar aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Buna göre bir uç noktada her bir alana özel
uzman kurumlar bulunurken (Türkiye’deki durum)
diğer uç noktada ise sistemik risk ve rekabet dışında
finans sektörüne ilişkin her alanı düzenleyen mega bir
kurum bulunmaktadır (İngiltere’deki durum).
31
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
Bir ülkede finans sektörünü düzenlemeye yö-
nelik kurumsal altyapıyı düzenleyecek kurumlar,
fonksiyon veya hedefler çerçevesinde örgütlenebi-
lir. Bu çerçevede değişik sektörlerdeki şirketler, de-
ğişik düzenleyici kurumlar tarafından farklı şeklide
düzenlenebilirler veya değişik fonksiyonlar, farklı
düzenleyici kurumlar tarafından hangi kurumların
bu fonksiyonları yerine getirdiğine bakılmaksızın
değişik şekilde düzenlenebilirler.
Bazı ekoller düzenleyici kurumların hedefler
doğrultusunda organize edilmesi gerektiğini sa-
vunmaktadır. Buna göre, düzenleyici kurumlardan
açık anlaşılır hedefleri olan kurumlar daha başarılı
olabilecektir. İkincisi, kurumların hedeflerine ula-
şıp ulaşamadıkları daha kolay ölçülebilecektir.
Öte yandan pratikte finans piyasalarında
fonksiyonlar değil, finans kurumları batmaktadır.
Finans kurumlarının sağlıklı olmasına yönelik
düzenleme ve gözetim gerçekleştirme gerekliliği
bulunmaktadır. Fonksiyonel düzenleme ise bir
kurumun farklı işlerini nasıl gerçekleştirdiğini ve
müşterilerine ve yatırımcılara karşı nasıl davran-
dığını düzenlemektedir. Fonksiyonel düzenleme
ve gözetim bu nedenle hangi çeşit kurum olursa
olsun, kurumların işletme yapısı içinde aynı tip
fonksiyonları düzenlemektedir.
Kurumlar battığı için kurumların mali düzen-
lemesi kurum bazında olmaktadır. Ancak iş yapış
düzenlemeleri hangi kurumun faaliyeti içinde ol-
duğuna bakılmaksızın fonksiyonel olarak gerçek-
leştirilmektedir.
Eğer bir ülkenin finans sistemi içinde sade-
ce finansın tek bir sektörüne yönelik işlem yapan
uzman kuruluşlar var ve finansal holdingler yok-
sa fonksiyonel ve kurumsal düzenleme arasındaki
farklar ortadan kalkmaktadır.
Kurumsal Yaklaşım Fonksiyonel
Yaklaşım
Finansal
Düzenlemeler
Bütünleşik Yaklaşım İkiz Tepe Yaklaşımı
Şekil 2.2 Finansal düzenlemeye yönelik dört değişik
yapı
32
1. Kurumsal yaklaşım
Düzenlenen kurumun niteliği hangi düzenleyi-
ci kurumun yetki alanına girdiğini belirlemektedir.
Örneğin bankalar bankacılık düzenleme kurumu,
aracı kurumlar sermaye piyasası kurulu, sigorta
şirketleri ise sigorta düzenleme kurumu tarafından
düzenlenmektedir.
2. Fonksiyonel yaklaşım
Fonksiyonel yaklaşımda ise düzenlenen kuru-
mun yaptığı işlem hangi düzenleyici kurumun yet-
kili olduğunu ortaya koymaktadır. Her bir işin de
ayrı bir düzenleyici kurumu olabilir.
3. Bütünleşik yaklaşım
Bütünleşik yaklaşımda tek bir mega düzen-
leyici kurum tüm finansal hizmetler sektörünün
düzenlenmesinden ve gözetiminden sorumlu ol-
maktadır. Bu düzenleyici kuruluş hem mali olarak
hem de iş yapısı açısından düzenleme ve gözetim-
den sorumlu olmaktadır.
dikkat
Bütünleşik yaklaşımda tek bir mega düzen-
leyici kurum tüm finansal hizmetler sektö-
rünün düzenlenmesinden ve gözetiminden
sorumlu olmaktadır.
4. İkiz tepe yaklaşımı
Amaç bazlı bir düzenleme yaklaşımı olan ikiz
tepe yaklaşımında, iki düzenleyici kuruluş mali dü-
zenleme ve iş yapısı düzenlemesini paylaşmaktadır-
lar. Bütün mali düzenleme ve gözetiminin tek bir
kurumda, tüm iş yapısı düzenleme ve gözetiminin
ise diğer bir kurumda olduğu ikiz tepe modelinin
bazı avantajları bulunmaktadır. Mali düzenleme ve
gözetim yetkisi tamamen merkez bankasında veya
ayrı bir kurumda toplanabilmektedir.
Böyle bir ikiz modelin avantajları olarak şunlar
sıralanabilir (Llewellyn 2006).
• Bütün mali düzenleme ve gözetiminin tek
bir kurumda, tüm iş yapısı düzenlemesi ve
gözetiminin ise diğer bir kurumda olduğu
modelde iki ayrı kurumun çok açık hedefleri
olduğu için bu büyük avantaj sağlamaktadır.
• Görevlendirmenin ve hedeflerin açık olma-
sı kurumların hesap verebilirliğini de artır-
maktadır.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

• İki temel düzenleme ve gözetim alanı ayrıldığı için, tek bir kurumda olacağı senaryoda olduğu gibi
birinin diğerini gölgede bırakma olasılığı yoktur.
• Yine, her iki düzenleme ve gözetim alanının tek bir kurumda toplandığında yaşanan iki farklı kül-
türü kaynaştırma problemi yaşanmamaktadır.
• Eğer iki alan arasında bir problem yaşanırsa, bu kamuoyu önünde tartışılacak ve çözülecektir.
• Tek bir kurumda olduğu gibi, gücün aşırı yoğunlaşması durumu yaşanmamaktadır.
Düzenleme ve gözetim alanında yaşanabilecek problemlerin kurumsal kredibilite anlamında diğer ala-
na bulaşma riski yoktur.

Tablo 2.1 Ülkelerin Finans Sektörünün Düzenlenmesine ve Gözetimine Yönelik Kurumsal Yapı Konusundaki
Opsiyonları

Mali Düzenleme
Yatırımcının
Opsiyon Bankacılık Sigorta Sermaye P. Sistemik Rekabet
Korunması
Sigorta Yatırımcı/
Bankacılık Sermaye Piyasası Merkez Rekabet
1 Düzenleme Tüketici
Kurumu Kurumu Bankası Kurumu
Kurumu Koruma Kurumu
Mega Düzenleme Mega Düzenleme Mega Düzenleme Merkez Mega Düzenleme Rekabet
2
Kurumu Kurumu Kurumu Bankası Kurumu Kurumu
Banka, Banka,
Banka, Sigortacılık Yatırımcı/
Sigortacılık ve Sigortacılık ve Merkez Rekabet
3 ve Sermaye Tüketici Koruma
Sermaye Piyasası Sermaye Bankası Kurumu
Piyasası Kurumu Kurumu
Kurumu Piyasası Kurumu
Banka ve Sigorta Banka ve Yatırımcı/
Merkez Rekabet
4 Sermaye Piyasası Düzenleme Sermaye Piyasası Tüketici Koruma
Bankası Kurumu
Kurulu Kurumu Kurulu Kurumu
Yatırımcı/
Banka ve Sigorta Banka ve Sigorta Sermaye Piyasası Merkez Rekabet
5 Tüketici Koruma
Kurumu Kurumu Kurumu Bankası Kurumu
Kurumu
Sigorta ve Sigorta ve Yatırımcı/
Bankacılık Merkez Rekabet
6 Sermaye Piyasası Sermaye Piyasası Tüketici Koruma
Kurumu Bankası Kurumu
Kurumu Kurumu Kurumu
Yatırımcı/
Merkez Rekabet
7 Merkez Bankası Merkez Bankası Merkez Bankası Tüketici Koruma
Bankası Kurumu
Kurumu
Sigorta Yatırımcı/
Merkez Rekabet
8 Merkez Bankası Düzenleme Merkez Bankası Tüketici Koruma
Bankası Kurumu
Kurumu Kurumu
Yatırımcı/
Sermaye Piyasası Merkez Rekabet
9 Merkez Bankası Merkez Bankası Tüketici Koruma
Kurumu Bankası Kurumu
Kurumu
Sigorta Yatırımcı/
Sermaye Piyasası Merkez Rekabet
10 Merkez Bankası Düzenleme Tüketici Koruma
Kurumu Bankası Kurumu
Kurumu Kurumu
Sigorta ve Sigorta ve Yatırımcı/
Merkez Rekabet
11 Merkez Bankası Sermaye Piyasası Sermaye Piyasası Tüketici Koruma
Bankası Kurumu
Kurumu Kurumu Kurumu
Kaynak: Llewellyn (2006)

33
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
İlk uçta bankacılık, sigortacılık ve sermaye pi-
yasaları alanında uzmanlaşan düzenleyici kurumlar,
kendi alanlarında bulunan finans kurumlarına yö-
nelik mali düzenleme ve gözetim görevini görmek-
tedirler. Tüketici ve yatırımcıların haklarını koru-
mak için ayrı bir düzenleyici kurum bulunmaktadır.
İkinci uçta ise mega bir düzenleyici kurum (İn-
giltere’deki Financial Services Authority) hem ban-
kacılık, sigortacılık, sermaye piyasası sektörlerine
yönelik mali düzenleme ve gözetim gerçekleştir-
mekte hem de tüketicinin ve yatırımcının korun-
ması fonksiyonunu yerine getirmektedir.
Bunun bir alt basamağı olarak bankacılık, sigor-
tacılık, sermaye piyasası sektörlerine yönelik mali
düzenleme ve gözetim gerçekleştiren büyük bir ku-
rum kurulurken tüketicinin ve yatırımcının korun-
ması fonksiyonu ise ayrı bir kuruma verilmektir.
Bunun dışında bir uç nokta da bankacılık, si-
gortacılık, sermaye piyasası sektörlerine yönelik
mali düzenleme ve gözetimi merkez bankasında
toplamak, tüketicinin ve yatırımcının korunması
fonksiyonunu ise ayrı bir kuruma vermektir.
Bir diğer opsiyon ise mali düzenleme ve göze-
tim alanında bankacılık, sigortacılık ve sermaye pi-
yasasından oluşan üç sektörden ikisini bir kurumda
toplamak diğerini ise uzman bir kuruluş tarafından
düzenlemektir. Örneğin, sermaye piyasaları ve si-
gortacılık bir kurum tarafından düzenlenebilirken,
bankacılık diğer bir kurum tarafından düzenlene-
bilir. Ya da sermaye piyasaları ve bankacılık tek bir
kurum tarafından düzenlenebilirken, sigortacılık
diğer bir kurum tarafından düzenlenebilir. Son
olarak bir banka ve sigorta kurumu kurulurken,
sermaye piyasası kurumu ayrı olabilir.
Tüm Finans Sektörüne Yönelik Tek
Bir Düzenleyici Kurum Oluşturmanın
Avantajları
Bankacılık, sigortacılık ve sermaye piyasalarına
yönelik mali düzenleme ve gözetim yapmak üzere
tek bir düzenleyici kurum oluşturulmasını savu-
nanların görüşleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
• Eğer bir ülkenin finans sisteminde sigorta-
cılık, bankacılık ve sermaye piyasalarının
çoğunda faaliyet gösteren finansal holding-
ler bulunuyorsa finansın tüm sektörlerini
düzenleyen birleşik bir düzenleyici kuru-
mun bulunması bir finansal holdingin tüm
sektördeki risklerinin daha bütüncül olarak
görülebilmesini sağlamaktadır.
34
• Düzenleyici kurumlar arasındaki rekabet
nedeniyle bilgi paylaşımı kısıtlı olabilir. Bu
çerçevede bütünleşik bir düzenleyici kurum
oluşturulması bilgi paylaşım problemlerini
ortadan kaldıracaktır.
• Finansal sektöre yönelik tek bir düzenleyici
kurumun olması, sektörde problemler ya-
şanması durumunda, hesap sorulabilirliği
artırmakta ve değişik düzenleyici kurumla-
rın suçu birbirlerine atma gibi bir olasılığı
ortadan kaldırmaktadır.
• Finansın değişik sektörlerindeki kurumlar
ve ürünler arasındaki sınırlar ortadan kalk-
mış ve herhangi bir ürünün veya kurumun
hangi düzenleyici kurumun yetki sahasına
girdiğinin tespit edilmesi zorlaşmaya başla-
mışsa bu durumda tek bir düzenleyici ku-
rum daha başarılı olabilecektir.
• Finansın değişik sektörlerini düzenleyen
kurumların birleşmesinin yaratacağı ölçek
ekonomileri olabilir. Düzenleyici kurum sa-
yısı azaldıkça kurumsal maliyetler de (bilgi
işlem, destek hizmetleri vb) azalacaktır.
• Tek bir düzenleyici kurum farklı finansal
şirketlerle arasındaki risk transferlerini daha
iyi izleyebilir.
• Tek bir düzenleyici kurum krizlerin finansın
farklı sektörlerini ve finansal sistemin tama-
mını nasıl etkileyeceğini daha iyi anlayabilir.
• Tek bir düzenleyici kurum farklı sektörlerde
bulunmasına rağmen, aynı özelliklere sa-
hip finansal ürünlere ve hizmetlere yönelik
uyumlu kurallar ve gözetim gerçekleştirebilir.
• Değişik alanların tek bir kurum tarafından
düzenlenmesinden kaynaklanan sinerjiler
ortaya çıkabilecektir. Bankacılığı düzen-
leyen bölümünün tecrübelerinden sigorta
veya sermaye piyasaları bölümleri faydala-
nabilecek ve tam tersi de geçerli olacaktır.
• Tek bir düzenleyici kurum değişik düzenle-
me alanlarına yönelik kaynakları daha etkin
dağıtabilir.
• Tek bir düzenleyici kurum, uluslararası çap-
ta düzenleyici kurumlarla daha etkili iş bir-
liği gerçekleştirebilir.
• Kurumlar arası koordinasyon gerçekleşti-
rilmesi veya kurumlar arası çekişmeler gibi
sorunlar ortada kalkacaktır. Tek bir düzen-
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
leyici kurum ayrıca değişik düzenleme alan-
ları arasındaki çıkar çatışmalarına yönelik
daha iyi çözümler üretebilir.
• Büyük finans kurumlarının birden fazla
düzenleyici kuruma tabi olmasından kay-
naklanan düzenleme boşlukları, eşitsizlik-
ler, uyumsuzluklar, çakışmalar ve boşluklar
ortadan kalkacaktır.
• Tek bir düzenleyici kurum düzenleme ve
gözetim anlamında boşlukları ortadan kal-
dırabilir.
• Tek bir düzenleyici kurum kamuoyunun ve
düzenlenen sektörlerin anlaması ve tanıma-
sı açısından kolaylık sağlayacaktır.
• Düzenleme arbitrajı olasılığı ortadan kal-
kacaktır.
• Düzenlenen şirketlerin düzenlemeden kay-
naklanan maliyetleri tek bir kurumla karşı
karşıya oldukları için azalacaktır.
Tüm Finans Sektörüne Yönelik Tek
Bir Düzenleyici Kurum Oluşturmanın
Dezavantajları ve Birden Fazla
Düzenleyici Kurum Oluşturmanın
Avantajları
• Tek bir düzenleyici kurumun birden çok ve
belirsiz hedefleri olabileceği için odaklanma
sorunu yaşanabilir.
• Tek bir düzenleyici kurum oluşturulsa bile,
bankacılık, sermaye piyasaları ve sigortacı-
lık farklı düzenlemelere tabi oldukça kap-
sam ekonomisine ulaşmak zor olabilir.
• Farklı düzenleyici kurumlar arasında et-
kili bir iletişim ve eşgüdüm sağlanabilirse
finansal sistemin düzenlenmesinde tek bir
düzenleyici kuruma sahip olmanın avantaj-
ları yakalanabilir.
• Gelişmiş ülkelerde bankacılık, sermaye pi-
yasaları ve sigortacılığa yönelik olarak tek
bir düzenleyici kurum oluşturmanın temel
argümanı, finans kurumlarının birleşerek
holdingleşmesi ve değişik finans sektörle-
rinde faaliyet gösteren tek kurum içinde fa-
aliyet alanları arasındaki duvarların ortadan
kalkmaya başlaması ve finansal holding-
lerin tek bir şirket gibi yönetilmeye başla-
masıdır. Ancak, bu durum gelişmekte olan
ülkeler için doğru olmayabilir. Gelişmekte
olan ülkelerde uzmanlaşmış kurumlar ken-
di sektörlerinde faaliyet göstermektedirler.
Örneğin, aynı holding şirketine ait olsa
bile bir sigorta şirketi kendi sektörünün
şartlarına bağlı olarak faaliyet gösterirken
aynı holdinge bağlı bir banka ise bankacılık
sektörünün şartlarına bağlı olarak faaliyet
göstermekte ve şirketler arasında duvarlar
bulunmaktadır.
• Değişik düzenleyici kurumları birleştirerek
tek bir düzenleyici kurumun oluşturul-
ması çok karmaşık bir süreç olup sorunlar
yaşanabilir. Ayrıca birleşme sürecinde kilit
personel ayrılabilir. Birleşme süreci mevcut
personelin moralinin bozulmasına yol aça-
rak bu dönemde kurumun etkin faaliyette
bulunmasını engelleyebilir.
• Eğer finans endüstrisinde dominant bir
sektör varsa banka, sermaye piyasaları ve
sigortacılık sektörüne yönelik oluşturulacak
olan tek düzenleyici kurumda, dominant
sektörü düzenleyen kurum, daha etkili
olabilir ve diğer sektörlere etkili bir şekilde
eğilemeyebilir, diğer sektörler arka planda
kalabilirler.
• Tek bir düzenleyici kurumun oluşturulması
durumunda uzmanlaşma ortadan kalkacak-
tır. Banka, sermaye piyasası ve sigortacılık
sektöründe faaliyet gösteren kurumların
faaliyetleri, bilanço yapıları, riskleri birbi-
rinden çok farklı olup düzenlenmelerinde
ayrı uzman düzenleyici kurumların başarılı
olması şansı daha yüksek olabilir
• Tek bir düzenleyici kurum, düzenleme ala-
nındaki problemlere yönelik olarak daha
katı bir tutum takınabilir.
• Tek bir düzenleyici kurumun oluşturul-
ması tek bir bakış açısının oluşmasına yol
açacaktır.
• Tek bir düzenleyici kurum oluşturulursa,
bunun değişik ürünler ve kurumlar arasın-
daki farkları anlayamaması riski bulunmak-
tadır. Değişik finans sektörlerinde çalışan
şirketlerin faaliyet yapısını ayrıştıramadığı
için, tek bir düzenleyici kurum düzenleme
ve gözetim anlamında odaklanma sorunu
yaşayabilecektir.
35
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
• Farklı düzenleyici kurumların tek bir dü-
zenleyici kurum çatısı altında toplandıktan
sonra aynı kurum çatısı altında ayrı depart-
manlar hâlinde faaliyet göstermeleri hâlinde
de daha iyi koordinasyon ve iletişim içinde
olacaklarının garantisi bulunmamaktadır.
Eğer birleşme iyi şekilde gerçekleştirilmezse
tek bir düzenleyici kurum yerine farklı dü-
zenleyici kurumların konfederasyonu şek-
linde oluşabilir. Birleşmenin başarılı olacağı
varsayılsa bile bu maliyetli ve uzun vadede
başarılabilecek bir süreç olacaktır.
• Bankacılık, sermaye piyasası ve sigortacılığa
yönelik tek bir düzenleyici kurum oluşturul-
ması yatırımcılara yanlış mesaj verebilecektir.
Tek bir düzenleyici kurumun tüm finans sek-
törünü düzenlemesi, yatırımcılarda tüm sek-
tördeki finans kurumlarının aynı derecede
koruma altında olduğu, aynı düzenlemelere
tabi olduğu gibi bir intiba oluşturabilecektir.
• Tek bir düzenleyici kurum oluşturulma-
sı, finans sektörünün düzenlenmesinde ve
gözetiminde tek bir yaklaşım oluşmasını
sağlayacağı için, ayrı düzenleyici kurumla-
rın takındıkları farklı düzenleme ve gözetim
anlayışlarının sağladığı zenginlik ve tecrü-
benin yok olmasına yol açabilecektir.
• Finans piyasalarına yönelik tek bir düzen-
leyici kurumun bulunması, birden fazla
düzenleyici kurumun bulunduğu duruma
özgü kontrol mekanizmalarının ortadan
kalkmasına yol açabilir.
• Tek bir düzenleyici kurum finansın farklı
sektörlerine yönelik aynı yaklaşımı sergileye-
bilir. Bu da farklı sektörlere yönelik uzman
yaklaşımın ortadan kalkmasına yol açacaktır.
• Tek bir düzenleyici kurum oluşturulduktan
sonra beklenen ölçek ekonomileri elde edi-
lemeyebilir.
• Aralarında rekabetin bulunduğu değişik dü-
zenleyici kurumların bulunduğu sistemle kı-
yaslandığında finans sektörüne yönelik olarak
monopol bir düzenleyici kurum yaratılması
düzenleme kalitesinde düşüşe yol açabilir.
• Finans sektörüne yönelik tüm alanları dü-
zenleyen bir düzenleyici kurum birçok ak-
tiviteyi aynı anda yerine getirmeye çalışaca-
ğından, gereğinden fazla yük altında tüm
alanlara gerekli ilgiyi gösteremeyebilecektir.
36
• Kurum çok büyüyeceğinden çok bürokra-
tik hale gelebilecektir.
• Tek bir düzenleyici kurum aşırı güçlü hâle
gelebilecektir.
• Bir alandaki başarısızlık, tek düzenleyici ku-
rumun tüm alanlardaki düzenleme ve gö-
zetimine yönelik güvensizlik oluşturabilir.
Örneğin, sigorta konusunda bir problem
yaşanması, bankacılık ve sermaye piyasala-
rına yönelik düzenleme ve gözetime yönelik
güveni de ortadan kaldırabilir.
• Tek bir düzenleyici kurum oluşturmadan,
komiteler kurularak ve çeşitli iş birliği an-
laşmalar imzalanarak değişik düzenleyici ku-
rumlar arasındaki iş birliği ve koordinasyon,
tek bir düzenleyici kurum oluşturmanın ge-
tireceği maliyetlere katlanılmadan artırılabi-
lir. Farklı düzenleyici kurumların bulunduğu
sistemde bir kuruma liderlik rolü verilerek iş
birliğinde etkinlik daha da artırılabilir.
Diğer taraftan bankacılık, sigortacılık ve
sermaye piyasalarına yönelik mali düzen-
leme ve gözetimi tek bir kuruma vermeye
ek olarak bu kuruma İngiltere’deki FSA gibi
ayrıca iş yapısı düzenlemesi konusunda da
yetki verilebilir. Bunun da ayrı sakıncaları
olabilir (Llewellyn, 2006):
• Mali ve iş yapış düzenlemeleri ve gözetim
arasında yaklaşımlar ve kültür açısından bü-
yük farklılıklar bulunmaktadır. Tek bir dü-
zenleyici kurumun böyle büyük farklılıklar
içeren yaklaşımları barındırıp etkili bir şe-
kilde kullanıp kullanamayacağı şüphelidir.
Öte yandan tek bir örgütün iki farklı kültür
yapısını birleştirip birleştiremeyeceğine yö-
nelik şüpheler bulunmaktadır.
• Mali ve iş yapış düzenleme ve gözetim yapı-
sının farklılıkları nedeniyle aralarında çıkar
çatışması olabilecektir. mali düzenlemeler fi-
nans kurumlarının batmasını engellemeye ve
sağlıklı bir yapıya sahip olmalarını sağlamayı
hedeflerken iş yapısı düzenlemeleri yatırımcı
haklarını korumaktadır. Tek bir düzenleyici
kuruma her iki alanda da düzenleme yetki-
si verilmesi durumunda, bu kurum birine
odaklanarak diğerini gölgede bırakabilir. Öte
yandan, ayrı kurumlar açık ve tek bir hedef-
leri olacağından her iki alanda da daha etkili
ve verimli düzenleme ve gözetim yapabilir.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
SERMAYE PİYASALARININ
DÜZENLENMESİNDE
UYGULAMALAR
Dünya uygulamaları incelendiğinde (DDK
Raporu), genel olarak sermaye piyasalarına ilişkin
ana düzenlemeler ve çerçeve kuralların yasama
organı tarafından belirlendiği, bunun ardından
piyasalarda faaliyet yürütecek kurumlar, işlem
görecek araçlar ve piyasa katılımcıları gibi ko-
nulardaki ayrıntılı düzenlemelerin, bu alanlarda
yetkilendirilmiş düzenleyici otoritelere bırakıldığı
görülmektedir. Sistemin bu şekilde organize edil-
mesi, hızla gelişen ve değişen bu piyasaların ihti-
yacı olan düzenlemelerin hızlı ve esnek bir şekilde
hazırlanarak uygulamaya konulabilmesi amacı
çerçevesinde izah edilmektedir.
Genel olarak sermaye piyasalarına ilişkin
ana düzenlemeler ve çerçeve kuralların
yasama organı tarafından belirlendiği,
bunun ardından piyasalarda faaliyet yü-
rütecek kurumlar, işlem görecek araçlar
ve piyasa katılımcıları gibi konulardaki
ayrıntılı düzenlemelerin, bu alanlarda yet-
kilendirilmiş düzenleyici otoritelere bıra-
kıldığı gözlenmektedir.
Sermaye piyasalarında düzenleyici otoriteler
tarafından oluşturulan ve uluslararası bir kuruluş
olan IOSCO tarafından menkul kıymet piyasala-
rında güvenilirlik, büyüme ve gelişimin, güçlü ve
etkin bir düzenleme çerçevesi ile mümkün olabi-
leceği düşüncesinden hareketle, yatırımcının ko-
runması, piyasaların etkin, adil ve şeffaf çalışması
ve sistemik riskin azaltılması amaçları çerçevesin-
de belirlenmiş olan standartlar da, üye ülkelerin
düzenlemelerinde göz önünde bulundurulmakta-
dır. Bu standartlar bağlayıcı olmayıp tavsiye nite-
liğindedir.
Finansal piyasaların bütünü için dünya uygu-
lamalarının genel bir görünümünü vermesi açısın-
dan 2009 yılında IMF tarafından yayımlanan ve
103 ülkeden 140 finansal gözetim otoritesini kap-
sayan bir anket çalışması oldukça önemlidir. Bu
çalışmaya göre;
• Finansal sektör düzenleyici - denetleyici
otoritelerinin yaklaşık yarısı, idare içinde
ayrı özerk kuruluş (bağımsız otorite) olarak
örgütlenmiştir.
• Bu kuruluşların yaklaşık %30’u merkez
bankası içerisinde örgütlenmiş olup bunla-
rın büyük kısmı da (%55) bankacılık sektö-
rüyle ilgili birimlerdir.
• Sigorta sektörünü düzenlemekle ilgili bi-
rimlerin yaklaşık %5’i sermaye piyasası,
%5’i bankacılık otoritesi içinde, %20’si ise
Maliye Bakanlığı içinde örgütlenmiştir.
• Bağımsız otorite şeklinde örgütlenenlerden
%75’inin denetleme/gözetim faaliyetlerin-
de, %58’inin ise düzenleme faaliyetinde
işlevsel bağımsızlığı vardır.
• Tüm finansal sektör düzenleyici - denetle-
yici kurumlarının %60’ı yönetim kurulu
tarafından yönetilmektedir. Yönetim ku-
rullarının sadece %25’inde sektör temsilcisi
vardır. Özel olarak sigortacılık sektörünü
düzenleyen kuruluşların ise %44’ünde sek-
tör temsilcisi vardır.
• Kuzey Amerika istisna edilirse kurumların
%70’inden fazlasında yönetim organı üye-
lerinin görev süreleri dolmadan görevden
alınmaları yasayla yasaklanmıştır.
• Düzenleyici ve denetleyici otoritelerin en
önemli gelir kaynakları Merkez Bankası
fonları ve sektör için getirilen işlem üc-
retleridir. Sermaye piyasasını düzenleyen
kurumların %45’inde ise ikinci en önemli
gelir kaynağı bütçeden verilen paylardır.
• Kurumların yarısından fazlasında personel
alımı ve bunların özlük haklarına ilişkin
düzenleme yapma yetkisi bulunmaktadır.
• Ülkelerin %60’ında atama prosedürleri ka-
nunla belirlenmiştir ve genellikle hükümet/
başbakan tarafından atama yapılmaktadır.
Kurul üyeleri ise genellikle 4 - 6 yıllık bir
süre için atanmaktadır.
• Düzenleyici otoritelerin çoğunluğu bütçe-
lerinin hazırlanması ve son hâlinin verilme-
sinden kendileri sorumludur.
• Düzenleyici otoriteler çoğunlukla parla-
mentoya veya ilgili bakanlığa periyodik
37
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
olarak yaptıkları faaliyetlere ilişkin rapor
sunmaktadır. Otoritelerin %90’ında ise faa-
liyetleri sırasında uymaları gereken kurallar
belirlenmiştir.
• Düzenleme faaliyetlerine ilişkin olarak oto-
riteler %90 oranında sektör temsilcilerinin
görüşlerini almakta, otoritelerin kararlarına
karşı açık itiraz prosedürleri bulunmakta,
otoritelerin 2/3’ünde kararların tekrar göz-
den geçirilme mekanizması bulunmakta ve
idare mahkemeleri de konu ile ilgili yetkili
konumda bulunmaktadır.
• Otoritelerin yarısında, faaliyetlerin bağım-
sız bir kurum tarafından denetlenmesine
ilişkin mekanizmalar bulunmaktadır.
ABD Uygulamaları
ABD’de düzenleyici yapı üç ayaklı şekilde
örgütlenmiştir. Bu ayaklardan ilki borsa ve ara-
cı kurumların biraraya gelmesiyle oluşan Ulusal
Aracı Kurumlar Birliği (NASD)’dir ve “öz düzen-
leyici kurum” olarak nitelendirilmektedir. İkinci
düzenleyici ayak Securities and Exchange Comis-
sion (SEC) ve Commodities Futures Comission
(CFTC)’dır. Bu kurumlar, işlemleri izlemekte,
borsaya kayıtlı şirketlerin kontrolünü yapmakta ve
sermaye piyasası kanunu çerçevesinde piyasaların
gözetimini yapmaktadır. Üçüncü ayak ise SEC ve
CFTC’nin sorumluluklarının olduğu ABD Kong-
residir. ABD’deki öz düzenleyici kurumlar hükü-
met ve sektör arasındaki bir uzlaşma arayışının so-
nucu olarak ortaya çıkmıştır.
Dodd-Frank Wall Street Reformu ve
Tüketici Koruma Yasası
Yelkenci (2011)’de açıklandığı üzere, “Dodd-
Frank Wall Street Reform And Consumer Pro-
tection Act” isimli yasa temelde ABD’de finansal
kriz sebebiyle ortaya çıkan yapısal ve diğer tip
sorunları gidermek amacıyla 21 Temmuz 2010
tarihinde uygulamaya konulmuş olup 1930’dan
bu yana yapılan en kapsamlı reformdur. Bu yasa-
nın amacı “Çok büyük olduğu için batmasına göz
yummama uygulamasının sona erdirilmesi, Ame-
rikan vergi ödeyicilerinin, şirket kurtarmaların
sona erdirilerek korunması, tüketicilerin ayartıcı
finansal hizmet uygulamalarından korunması ve
diğer amaçlar için finansal sistemde hesap verme
38
yükümlülüğünün ve şeffaflığın arttırılması yoluy-
la Birleşik Devletler’de finansal istikrarın teşvik
edilmesidir.” Yasa, varolan düzenleme yapısını,
Federal Reserve yasasında şeffaflığı teşvik edici
ve ek değişikliklerle düzenlemeler yaparak bazı
eski düzenleyici kurumları birleştirerek veya kal-
dırarak, sistemin bütününü etkileyen riske sahip
olarak addettiği kurumların gözetimini artıracak
yeni düzenleyici kurumlar yaratarak değiştirmek-
tedir. Yasa, ekonominin ve Amerikan tüketicile-
rinin, yatırımcıların ve işletmelerin korunması,
vergi ödeyenlerin finansal kurumların kurtarılma-
sını fonlamasının sona erdirilmesi, ekonominin
istikrarında ileri derece bir uyarı sistemi sağlan-
ması, yönetici ücretleri ve kurumsal yönetişimde
kuralların geliştirilmesi ve ekonomik durgunluğa
neden olan yasal boşlukların elimine edilmesi için
sert standartlar ve gözetimi yerleştirmektedir.
Bu çerçevede yeni yaratılan önemli finansal
gözetim kuruluşları, Financial Stability Oversight
Council (Finansal İstikrar Gözetim Konsülü), Of-
fice of Financial Research (Finansal Araştırma Ofi-
si), ve Bureau of Consumer Financial Protection
(Tüketici Finansal Koruma Bürosu)’dur. Office of
Thrift Supervision (Verimlilik Gözetim Ofisi) ise
kaldırılmıştır.
Bu yasanın önemli noktaları (Brief Summary
of Dodd-Frank Reform, US Senate Committee on
Banking, Housing and Urban Affairs, 2011):
• Bağımsızlık ve otorite yoluyla yatırımcıların
korunması,
• Çok büyük olduğu için batmasına göz yu-
mulamayacak şirketlerin kurtarılmasının
sona erdirilmesi,
• İleri seviye uyarı sistemi sağlanması,
• Egzotik enstrümanlarla ilgili şeffaflık ve he-
sap verme sorumluluğu,
• Yönetici ücretleri ve kurumsal yönetim,
• Kayıtlar ile ilgili düzenlemelerin güçlendi-
rilmesi,
• Güçlü Bir Tüketici Finansal Koruma Gö-
zetim Sistemi. Tüketici Finansal Koruma
Bürosu. Bu kurumun temel özellikleri ise
aşağıdaki gibi tasarlanmıştır:
• Bağımsız başkan: ABD Başkanı tarafından
atanan ve Senato tarafından teyit edilen ba-
ğımsız bir yönetici.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
• Bağımsız Bütçe: Federal Reserve sistemi ta-
rafından sağlanan tahsis edilmiş bir bütçe.
• Bağımsız Kural Koyma: Banka veya ban-
ka dışı finansal hizmetler ve ürünler sunan
tüm finansal kurumları kapsayacak şekilde,
tüketiciyi korumaya yönelik kuralları ba-
ğımsız olarak yazma yetkisi.
• Denetim ve Uygulama: 10 milyar doların
üzerine varlığı olan banka ve kredi şirket-
leri ve mortgage ile ilgili tüm işletmeler,
maaş kredisi, öğrenci kredisi sağlayanlar ve
banka dışı büyük borç toplayıcılar ve tüke-
tici raporlama ajansları gibi finansal şirket-
ler için denetleme ve kanunları uygulatma
yetkisi.
• Tüketicinin Korunması: Office of the
Comptroller of the Currency (Döviz Kuru
Murakıbı Ofisi), Office of Thrift Supervisi-
on (Verimlilik İdaresi Ofisi) , Federal Depo-
sit Insurance Corporation (Federal Mevduat
Sigortası Şirketi), Federal Reserve, National
Credit Union Administration (Ulusal Kredi
Sendikası İdaresi), The Department of Ho-
using and Urban Development (Konut ve
Kentsel Gelişim Departmanı), and Federal
Trade Commission (Federal Ticaret Komis-
yonu) tarafından sorumlulukları üstlenilen
tüketici korumasının kuvvetlendirilmesi ve
konsolidasyonu.
• Aynı zamanda bireyler ve topluluklar için
adil eşit muamele edecek şekilde kredilere
erişmelerini sağlamak için federal kanunla-
rın uygulanmasını gözetleyecektir.
• Hızlı Hareket Etme Yeteneği: Bu kurumun
faaliyetleri ile kötü anlaşmaları ve oyunla-
rı arayıp bulacak, tüketiciler, kötü niyetli
uygulamalardan ve suiistimallerden korun-
mak için Kongre’nin kanun çıkarmasını
beklemek zorunda kalmayacaktır.
• Eğitim: Yeni bir finans okuryazarlığı yara-
tılması hedeflenmektedir.
• Tüketici Hattı: Bir ulusal tüketici şikayet
hattı yaratılacak ve tüketicilerin ilk defa üc-
retsiz bir telefon numarasını arayarak finan-
sal ürünler ve hizmetlerle ilgili problemleri-
ni iletmeleri sağlanacaktır.
• Finansal Sistemde Sorumluluk Çerçevesi:
Tüketicinin koruması ile ilgili tek bir ofis
sorumlu hâle gelmiş olacaktır. Böylelikle,
birçok kurumun sorumluluğu paylaşması
sonucunda ortaya çıkan olumsuzluklar, ki-
min neden sorumlu olduğunun bilinmesi-
nin zor olması ve tarihsel olarak bir kişinin
görev alanına düşmeyen sorunların boşluk-
ta unutulmasına bağlı sıkıntılar ortadan
kaldırılmaya çalışılmaktadır.
• Banka Düzenleyici Kuruluşlarıyla Çalışma-
lar: Kurum diğer düzenleyicilerle birlikte
bankaların denetlenmesinde kanunsuz de-
netleme yükünün önlenmesini koordine et-
mektedir. Bir tasarı yasalaşmadan, bankacı-
lık sisteminin güvenini ve sağlamlığını veya
finansal sistemin istikrarını riske sokacak
düzenlemelere itiraz için bir üst mahkeme-
ye gitmeden önce düzenleyicilerle danışma
içinde olunacaktır.
Avrupa Birliği Uygulamaları
Avrupa Birliği’nde finansal hizmetler, iki temel
seviyede (toptan satış ve perakende) yürütülmekte-
dir. EurActiv (2011)’de özetlendiği şekliyle, toptan
satış seviyesinde; yatırımcılar ve şirketler sorunu,
menkul değer ve payların alım-satımı, yatırımcı-
lar ve şirketlerin borsalar aracılığıyla farklı finan-
sal araçlarda sermaye ve miktar artırımına gitmesi
konuları yer almaktadır. Perakende seviyesinde ise;
tüketiciler mortgage, sigorta, emeklilik ve tasarruf
planı satın alabilmektedir. Her üye devlet, kendine
has düzenlenmelerle bu tür işlemleri yönetmekte-
dir. AB politikası, belirlenen kurallar çerçevesinde
şirketlere farklı üye ülkelerde daha kolay yerleşme
ve faaliyet gösterme imkanı tanımaktadır. Tüke-
ticilere ise buna benzer şekilde kendi ülkelerinin
dışındaki ülkelerdeki mortgage, ortak fonlar ve
diğer finansal hizmetlerden yararlanabilme olanağı
sunulmaktadır.
Mevcut Durum
Avrupa Birliği komisyonu tarafından 1999 yı-
lında başlatılan finansal hizmetlerini entegrasyo-
nu süreci doğrultusunda hedefler büyük ölçüde
gerçekleştirilmiştir. Buna rağmen tüketici kredisi
direktifi, mortgage kredisi, toptan satış ayağında
39
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
ise prospektüsler, piyasa suistimali ve sigorta direk-
tifleri gibi bazı önemli düzenlemelerde herhangi
bir gelişme kaydedilememiştir. Basel II (Yeni Basel
Sermaye Uzlaşısı) ve MiFID’nin (Finansal Enstrü-
manlar Piyasaları Direktifi) uygulama süreçleri ise
halen devam etmektedir.
“Sermaye gereklilikleri direktifi”nin bankacılık
sektörüne getirdiği uygulamalar gibi “Solvency II”
de sigorta firmaları için sermaye kurallarını belir-
lemektedir.
Solvency-II: Avrupa Birliği’nde 2006 yılında
direktif olarak, 2008’de ise tüm üye ülkelerin par-
lamentolarında yasa olarak kabul edilmesi beklenen
Solvency-II genel anlamda bir şirketin üstlendiği risk-
ler karşısında ne kadar sermaye tutması ve ne gibi ni-
teliksel şartları yerine getirmesi gerektiğini belirleyen
yasal düzenlemeler bütünüdür.
Finansal Hizmetler Tüketici Grubu
Tüketicilerin finansal hizmetlerin yasal dü-
zenleme sürecinde daha etkin olabilmesi için Ko-
misyon, Temmuz 2006’da “Finansal Hizmetler
Tüketici Grubu” adlı bir danışma kurulu oluştur-
muştur. Üye ülkelerde faaliyet gösteren tüketici or-
ganizasyonlarının yanında AB çapında etkin olan
tüketici organizasyonlarının da yer aldığı grup, var
olan uzmanlar grubunu (FIN-USE) tamamlayıcı
niteliktedir. Komisyon, buna ek olarak tüketiciler
için “haber-bülteni” sistemini (Fin-focus) hayata
geçirmiştir. Finansal Hizmetler konusunda diğer
yapılan çalışmalar şunlardır:
• Menkul Kıymetler alanıyla ilgili bütün ku-
ralları düzenleyen iki direktif bulunmakta-
dır: Finansal Hizmetler Piyasaları Direktifi
(MiFID) ve transfer edilebilir menkul kıy-
metlere yapılan toplu yatırımları düzenle-
yen (UCITS). İlk direktif, hisse senetleri ve
menkul kıymetlerin ticaretini düzenlerken
ikinci direktif ise sıradan insanların yatırım
portföylerine koydukları parayı düzenle-
mektedir. Komisyon’un bu alanla ilgili ama-
cı, bu tür ürünlerin sınırlar ötesi etkinliğini
ve elde edilebilirliğini arttırmak ve sürekli
değişen piyasalar ve yeni ürünlerle başa çı-
kabilecek esnek yasaları hayata geçirmektir.
• Avrupa Ödemeler Alanı: Bu alandaki hedef,
engellerin kaldırarak sınır ötesi her türlü
ödemenin kolayca yapılabilmesini sağla-
40
maktır (banka ödemeleri, elektronik öde-
meler, kredi kartları vb.). Avrupa’da faaliyet
gösteren bankalar ve kredi kurumlarının
bir araya geldiği Avrupa Ödemeler Konse-
yi, bankacılık hizmetlerinin ve kartlarının
Avrupa çapında daha iyi işleyebilmesi için
2010’dan sonra mümkün olan en kısa za-
manda altyapının yenilenmesine kendisini
adamıştır. Bu girişim, AB tarafından da des-
teklenmektedir. Buna ek olarak Komisyon,
yasal engelleri kaldırmak için yeni bir yasal
çerçeve hazırlamaktadır.
• Mortgage ve Tüketici Kredileri: Tüketicinin
korunması, politik olarak hassas bir alan
olduğu için bu alanda gerçekleştirilen yasal
güncellemelerde güçlüklerle karşılaşılmakta-
dır. 2005 yılında mortgage ve küçük tüketici
kredilerini düzenleyecek olan iki ayrı Avru-
pa yasası oluşturulmasına karar verilmiştir.
Ancak çalışmalar yavaş ilerlemektedir.
• Finansal Sahtecilik ve Para Aklama: Ekim
2005’te kabul edilen 3. para aklama direkti-
fi ile bu alandaki kurallar güncellenmiştir.
Avrupa Birliği’ndeki Son Gelişmeler
• İngiltere: Krizden önceki sistemde sermaye
piyasası, bankacılık ve sigortacılık alanındaki tüm
düzenleyici kurumların birleştirilerek bütün yet-
kilerinin Finansal Servis Otoritesi (FSA)’e devre-
dildiği, ayrıca öz düzenleyici organizasyonların
tamamının da tek bir kurum altında birleştirildiği
görülmektedir. İngiltere Merkez Bankası ise borç-
lanmada son merci rolü çerçevesinde, sistemin is-
tikrarını korumak amacıyla sınırlı şekilde faaliyet
yürütmektedir.
İngiltere’de Haziran 2010’da Başbakan, hükü-
metin FSA’in tek finansal servis otoritesi yerine
iki parçadan oluşan bir düzenleme yapısı olması-
nı ve İngiltere’nin finansal regülasyonun yeniden
düzenlenmesi niyetinde olduklarını açıklamıştır.
Hükümetin bu reform sürecinden sonra büyük
bankalar ve sigorta şirketlerinin gözetim ve dene-
timinin Bank of England’ın bir parçası olan mali
Regulation Authority (PRA) tarafından yapılma-
sı planlanmaktadır. FSA’in kalan kısmının adı ise
FCA olacaktır. Bu konuda büyük aşama kayde-
dilmiştir. mali Business Unit (PBU) ve Conduct
Business Unit (CBU) olmak üzere iki yeni birim
oluşturulmuştur.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
Hükümetin reform paketindeki diğer bir hu-
sus ise Financial Policy Committee (FPC) adında
Bank of England’a bağlı olan ve finansal sistemin
istikrarının sağlanması ve gözetiminden sorumlu
bir birim oluşturmaktır.
• Almanya: 2002’de kurulan BaFin Maliye
Bakanlığı’na bağlı, ancak ayrı tüzel kişiliğe sahip-
tir ve düzenleyici otorite olarak Merkez Bankası ile
koordineli hareket etmektedir. 2.700 banka, 800
finansal hizmet kurumu ve 700 sigorta şirketinin
gözetimi ve denetimi BaFin tarafından yapılmakta-
dır. Uygulamadaki düzenlemeler daha çok Maliye
Bakanlığı tarafından yapılmakta, BaFin ise göze-
tim görevini yerine getirmektedir. BaFin’in altın-
da bankacılık denetimi, sigortacılık denetimi ve
menkul kıymetler/varlık yönetimi direktörlükleri
bulunmaktadır.
2008 yılındaki krizden sonra BaFin, ABD ta-
rafından alınan önlemlere paralel olarak 11 Alman
şirketinde açığa satış yapılmasını geçici süre yasak-
lamıştır. Aynı şekilde 2010 yılındaki krizde de Av-
rupa Bölgesi tahvillerinin CDS’leri üzerine çıplak
açığa satış yasağı getirilmiştir. BaFin’in ekonomi
üzerindeki mevcut durumunda bir değişikliğe gi-
dilmesi öngörülmemektedir.
• Fransa: Fransa’da bankacılık alanına ilişkin dü-
zenleme ve denetim Merkez Bankası ve Bankacılık
Otoritesi tarafından yapılırken sermaye piyasasına
ilişkin düzenleme 1 Ağustos 2003 tarihli “Financial
Security Act” ile kurulan The Autorité des marchés
financiers (AMF) tarafından yapılmaktadır.
• 2010 yılında gerçekleştirilen G-20 zirvesi son-
rasında Avrupa’daki finansal krize ilişkin AMF’nin
de katıldığı çeşitli önlemler uygulanmaya başlan-
mıştır. Avrupa Sistematik Risk Kurulu’nun altında
yeni bir Avrupa Bölgesi Finansal Gözetim ve De-
netim Kurumu kurulmuş ve bu kurumun altında
üç birim, “piyasalar”, “bankacılık” ve “sigorta” ala-
nında görevine başlamıştır. Ayrıca, açığa satışların
gözetimine ilişkin şeffaflığa önem veren, menkul
kıymet takaslarında disipline vurgu yapan ve regü-
latörlere acil durumlar için yeni yetkiler veren yeni
bir sistem de geliştirilmiştir.
• Diğer AB ülkelerini özetleyecek olursak;
Avusturya, Belçika, Danimarka, İrlanda ve İsveç’te
tüm finans sektörü için tek otorite bulunurken
Finlandiya, Yunanistan, İtalya, Hollanda, Porte-
kiz, İspanya’da sermaye piyasaları için ayrı bağımsız
otoritelerin olduğu yapılar mevcuttur.
AB’de Finansal Regülasyonla İlgili
Diğer Gelişmeler
• Finansal kriz sonrasında, ülkeler mali teş-
viklerin büyüklüğünü artırmaktan yana
olanlar ve regülasyon yapılarında düzen-
lemeye gitmek isteyenler olmak üzere iki-
ye ayrılmış durumdadır. ABD, Avrupa
Birliği’ne teşvik planlarının büyüklüğünü
artırması konusunda baskı yaparken Al-
manya Başbakanı Angela Merkel ve Fransa
Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy, regülas-
yon konusunda küresel bir uzlaşıya varmak
için çaba harcamayı tercih ederek ABD’nin
çağrılarına direnmektedir.
• Fransa ve Almanya, küresel finans piyasa-
larını regüle edecek sıkı kuralları ve vergiye
sığınmayı içeren ortak bir strateji benimse-
memektedir.
• Avrupa Komisyonu, sermaye piyasaları ak-
törlerine çeki düzen verilmesi konusunda
“önce emniyet” yaklaşımını benimsemek-
tedir. Komisyon bu çerçevede Avrupa veya
ulusal düzenleme sistemlerinin yetersiz
veya eksik kaldığı boşlukları doldurmayı
planlamaktadır.
• Kredi derecelendirme kuruluşları: Kredi
derecelendirme şirketlerinin yüksek riskli
ipotekle desteklenen teminatların gerçek
değerlerini göstermekteki başarısızlıkları
sektörde daha geniş çaplı düzenlemeleri
gerekli kılmıştır. Buna ilişkin olarak dere-
celendirme kuruluşları artık Avrupa Böl-
gesi seviyesinde regüle edilmeye başlanmış
ve gözetimi de ESMA tarafından yapılma-
ya başlanmıştır.
• Hedge fonları ve özel sermaye: Hedge
fonları, özel sermaye ve diğer piyasa ak-
törlerinin düzenleme ve denetim standart-
larının belirlenmesi için kapsamlı bir yasal
yöntemin düzenlenmesi planlanmaktadır.
Bu konuda Kasım 2010’da 18 aylık bir ça-
lışma sürecinin sonunda AB’deki hedge fon
yöneticilerini gözetleyecek olan AIFM Di-
rektifinde anlaşma sağlanmıştır.
• Krizden korunma: Krizden korunma için
erken müdahale araçları üzerine bir beyaz
tebliğ yayınlanmıştır.
41
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
• Türevler: Türevler ve diğer karmaşık yapıya
sahip ürünlerle ilgili olarak Komisyon’un
mali istikrar ve şeffaflığın artırılması yönün-
deki girişimleri devam etmektedir. Burada
amaç tezgahüstü piyasalardaki türev araç-
larda standardizasyonu ve takası güçlendir-
mek, takas faaliyetlerinde gözetimi artır-
mak ve merkezi veritabanlarında işlemlerin
sistematik kaydına destek vermektir.
• Denetleme kuralları: 2009’da başlatılan
eylemlerle birbiriyle uyumlu düzenleme
kurallarının belirlenmesi hedeflenmektedir.
• Yatırımcı ve ticari müşteri korunumu:
Komisyon banka hesap sahiplerinin ve si-
gorta poliçesi sahiplerinin desteklenmesi
için gerekli tedbirleri almıştır.
• Komisyon mali kuruluşlarda risk yönetimi-
ni geliştirmeye ve ödeme teşviklerini düzen-
lemeye ilişkin yasal düzenleme yapmıştır.
• Piyasa istismarı ve yaptırımların kuvvet-
lendirilmesine ilişkin yeni düzenlemeler
yapılmıştır.
Japonya Uygulamaları
Japonya’da, 1998 yılından beri bankalar, men-
kul kıymet şirketleri ve sigorta şirketleri dahil
bütün mali kuruluşların gözetimi ve denetimi
Başbakanlığa bağlı Finansal Gözetim Kurumu ta-
rafından yapılmaktadır. Finansal piyasalarla ilgili
fonksiyonlar kuruma bağlı Menkul Kıymetler ve
Borsalar Gözetim Komisyonu (SESC) tarafından
yürütülmektedir. 1998’de yapılan değişikliğe bağ-
lı olarak Maliye Bakanlığı bünyesindeki Menkul
Kıymetler ve Bankacılık Bürosu da 2000 yılında
Finansal Gözetim Kurumu ile birleştirilmiş ve
yeni kurum Finansal Hizmetler Kurumu adını
almıştır.
Avustralya, İsviçre ve Güney Kore
Uygulamaları
Avustralya’da 1997’den beri geçerli olan sis-
temde biri bütün finans kurumları için basiretli
davranış kurallarına ilişkin düzenleme ve gözetim
işlevini (mali regulation) yerine getiren, diğeri ise
tüketicinin korunması amaçlı iş davranış kuralları
düzenlemelerini (code of conduct) üstlenen iki ku-
rum bulunmaktadır.
42
İsviçre finansal sistemine ilişkin yetkili tek ku-
rum “Swiss Financial Market Supervisory Autho-
rity” (İsviçre Finansal Piyasa Düzenleyici - De-
netleyici Otoritesi) olup bağımsız idari otorite
şeklinde örgütlenmiştir. Kurum tarafından yapılan
düzenlemeler Maliye Bakanlığı’nın onayıyla yürür-
lüğe girmektedir. Ancak, Kurumun bağımsızlığı
yasal olarak güvence altındadır.
Güney Kore’de ise İngiltere benzeri bir düzen-
leme bulunmakta ve finans sektörünün bütünü
üzerinde faaliyette bulunmak üzere “Financial Su-
pervisory Commission” (Finansal Gözetim Komis-
yonu) bulunmaktadır.
IOSCO
Dünya’daki menkul kıymetler ve future piyasa-
larını regüle eden kurumların uluslararası bir or-
ganizasyonu olan IOSCO 1983 yılında kurulmuş
olup dünyadaki regülatör kurumları farklı coğrafi
alanların komiteleri altında örgütlemektedir.
IOSCO sermaye piyasalarının etkili, şeffaf ve
yüksek bir standarda sahip olması için çalışmak-
tadır. IOSCO bunun için prensipler belirlemiştir.
Bu prensipler üye ülkeler için zorunlu olmamakla
birlikte, finansal entegrasyon için uyulması gerekli
olan kurallar olarak teşvik edilmektedir.
2010 yılında IOSCO Montreal’da yapmış oldu-
ğu zirvesinde bu prensiplerin çoğunu güncellemiş
ve finansal regülasyona ilişkin sekiz yeni prensip
daha eklemiştir. Bunlardan ikisi piyasaların siste-
mik riskine, diğer altısı ise hedge fonlarının, kredi
derecelendirme şirketlerinin, denetçi bağımsızlı-
ğının ve gözetiminin regülasyonunda boşluk olan
alanların düzenlenmesine ilişkindir.
DİĞER GELİŞMELER VE G-20
ZİRVESİNDE ALINAN KARARLAR
Yaşanan son finansal kriz, dünyadaki regüla-
törlerin ortak hareket etmesi zorunluluğunu orta-
ya çıkarmıştır. Bunun nedeni krizin ABD temelli
başlamasına rağmen, etkilerinin lokal değil global
olması ve hiçbir ülkenin bu krizin etkilerinden
etkilenmemesinin mümkün olmamasıdır. Bu
nedenle hem IMF’den hem diğer uluslararası ku-
ruluşlardan krize karşı oluşturulan yeni finansal
regülasyonlarda ortak hareket etme çağrısı gel-
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
mektedir. Ortak regüle edilmesi gereken konu-
lar ise başlıca şeffaflık, risk yönetimi, şirketlerin
sermaye yapılarının güçlendirilmesi, yatırımcı-
ların korunması hususundadır. 3-4 Kasım 2011
tarihlerinde gerçekleştirilen G-20 Zirvesinde de
bu yönde finansal regülasyona ilişkin aşağıdaki
hususlara değinilmiştir:
6
sıra sizde
Finansal krizin düzenlemelere bakışa yö-
nelik etkisi nedir?
• Küresel ekonominin karşı karşıya olduğu
zorluklarla mücadele etmek için politika
ve eylemlerin koordineli bir şekilde yürü-
tülmesi kararı alınmış olup herkesin kendi
üzerine düşeni yapması gerektiği vurgu-
lanmıştır.
• 2008 yılında Washington’da gerçekleştiri-
len G-20 Zirvesinde tüm mali piyasaların,
ürünlerin ve aktörlerin düzenlenmesi ve gö-
zetimi konusunda varılan kararın uygula-
nacağı ve finansal sistem reformuna devam
edileceği belirtilmiştir.
• Mali kuruluşların çok büyük olduğu ge-
rekçesiyle iflasına izin verilemeyeceğine
yönelik anlayışın değiştirilmesi ve bu gibi
kuruluşların tasfiye maliyetlerinin vergi
mükellefleri üzerine yüklenmesinin engel-
lenmesi konusunda mutabakata varılmıştır.
• Mali İstikrar Kurulu (Financial Stability
Board- FSB) küresel ölçekte önemli finansal
kuruluşların bir listesini yayınlayacak ve bu
listedeki kuruluşlar güçlendirilmiş gözetim-
denetime, yeni bir uluslararası tasfiye rejimi
standardına ve 2016 yılından itibaren ila-
ve sermaye yeterliliği gerekliliklerine tabi
olacaktır. Bu kapsamda, finansal olmayan
ancak küresel ekonomik sistem için önem
arz eden ekonomik yapıların tespit edilebi-
leceği belirtilmiştir.
• Gölge bankacılığın düzenlenmesi ve denet-
lenmesi hususunda karara varılmıştır. Yük-
sek işlem sıklığı (high frequency trading)
ve kayıt dışı likiditeden (dark liquidity)
kaynaklanan riskleri dikkate alarak piyasa
bütünlüğü ve etkinliğine yönelik düzenle-
melerin daha da geliştirileceği ifade edilmiş-
tir. Kredi İflas Takası (Credit Default Swap-
CDS) piyasalarının işleyişinin etkinliğini
değerlendirmek üzere (IOSCO) görevlen-
dirilmiştir. Finansal hizmet tüketicilerinin
korunması konusunda bazı ilkeler üzerinde
mutabakata varılmıştır.
• Finans sektöründe kriz öncesi döneme dö-
nülmesine müsaade edilmeyeceği ve banka-
lar, tezgah üstü piyasalar ile tazminatlar ile
ilgili taahhütlerin uygulanmasının sıkı bir
şekilde takip edileceği ifade edilmiştir.
• Mali İstikrar Kurulu’nun (FSB)’nin, mali
sektörün düzenlenmesi ile ilgili gündemin
koordinasyonu ve izlemesine yönelik kapa-
sitesini artırmak amacıyla reform yapılma-
sı kararlaştırılmış ve reform kapsamında,
Kurul’a tüzel kişilik ve daha geniş bir mali
özerklik verileceği belirtilmiştir.
• Mali düzenlemeler kapsamında, emtia tü-
rev piyasalarının düzenlenmesi ve gözeti-
minin iyileştirilmesi için (IOSCO) tavsiye-
leri onaylanmış ve piyasa düzenleyicilerine
etkili müdahale gücü verilmesi konusunda
anlaşma sağlanmıştır.
43
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
Yaşamla İlişkilendir
Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesi Öcü Değil
Türkiye Kurumsal Yönetim Derneğince dü-
zenlenen ‘’Kurumsal Yönetim Uygulamalarının
Neresindeyiz? Öncelikler & Hedefler’’ konulu
Kurumsal Yönetim Zirvesinin açılışında konuşan
Sermaye Piyasası Kurumu (SPK) Başkanı Vedat
Akgiray, yeni sermaye piyasası kanunu konusun-
daki çalışmalarının kamu kurumlarının görüşüne
açıldığını, bir iki hafta içinde kamuoyunun görü-
şüne sunulacağını belirtti.
Akgiray, sermaye piyasasını düzenleme ihti-
yacının aciliyet kazandığını ve yeni Türk Ticaret
Kanunu yürürlüğe girmeden önce Sermaye Pi-
yasası Kanununun yürürlüğe girmesi gerektiğini
kaydetti. 2006’dan bu yana yaşanan kriz orta-
mında muhatap olarak bir insanın görülemediği-
ni, hep kurumlar ve sistemlerle karşı karşıya ka-
lındığını söyleyen Akgiray, ‘’Bir tek finansallara
bakarak, ‘bu iyi bir yatırım’ deme devri herhalde
bitti. Yaklaşım olarak 1960’lara geri gideceğiz
gibi. Bu iyi bir portföy, iyi bir firma ama kim bu-
nun sahibi? Bunu görmek istiyor insanlar. Bun-
dan sonraki dönemde yurt içinde ve yurt dışında
finansal ürünlerimizi paketlerken bu öğeyi de göz
önüne almak gerekecek herhalde’’ diye konuştu.
ABD’de halka açık şirketlerde 2005’e ka-
dar 55 yılda halka açık şirketlerde bağımsız üye
oranının yüzde 25’lerden yüzde 75’lere çıktığı-
nı kaydeden SPK Başkanı Akgiray, şu görüşleri
44
paylaştı. ‘’Bağımsız yönetim kurulu üyesini şirket
seçiyor. Bağımsız yönetim kurulu üyesi öcü de-
ğil, denetçi değil, hata arayıcı değil. Sadece yeri
geldiğinde şirketin uzun vadeli toplam yararına
zarar verecek bir karar söz konusu ise ikaz etme
görevi var. OECD’nin yazdığı, kitapların yazdığı
‘Bağımsız üye azınlığı korur’ lafları bizi hakikaten
ilgilendirmiyor. Biz inanmıyoruz SPK olarak. Ta-
bii koruyacak ama tek işi o değil. Toplam işinin
içinde bir parçası o.’’
Akgiray, birçok ülkede kanun zoruyla bağım-
sız yönetim kurulu üyeliğinin dayatıldığını, Batı
Avrupa’da bağımsız olabilecek insanların listesi-
nin oluşturulduğunu, kendilerinin böyle bir şeyi
de istemediğini anlattı.
Bu sene uygulamanın başlayacağını, pratikte
sıkıntıya yol açacak bazı sonuçlar olabileceğini,
gelişmeleri izleyeceklerini, bunların değiştirile-
bileceğini ifade eden Akgiray, piyasa oyuncula-
rından, bu kuralları şirketin daha iyi yönetilmesi
için yorumlamaları talebinde bulundu. Akgiray,
‘’Eğer herhangi bir bağımsız yönetim kurulu üye-
si pratik bir sıkıntıya yol açıyorsa, onun gereğini
yapmak da bizim işimiz. Hem büyük hem küçük
ortak için’’ dedi.
Kaynak: http://ekonomi.haberturk.com/finans-
borsa/haber/706755-bagimsiz-yonetim-kurulu-
uyesi-ocu-degil 17.01 .2012
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

Araştırmalarla
İlişkilendir
Ercan KUMCU ekumcu@hurriyet.com.tr Bu açıdan, ülke bazındaki gözetim ve dene-
DENETİMİN KÜRESELLEŞMESİ tim otoritelerinin üzerinde küresel bir otorite-
nin oluşturulmasının yolları aranmalı. İlk bakış-
Aynı yatırım araçları aynı finansal kurumlar ta-
ta ulusal egemenliğe tecavüz gibi algılanabilecek
rafından aynı müşterilere satıldığı halde farklı vergi
bu öneri aslında finansal krizlerin sınır tanıma-
mevzuatına tabi olup farklı gözetim, denetim ve
yan yapısıyla uygun. Çünkü, finansal krizlerin
düzenleme sistemi içinde olabiliyor. Defterler farklı
bulaşıcı yapısı zaten ulusal egemenliği tehdit
coğrafyada tutularak aynı yatırım aracından aynı
eden bir unsur.
risk düzeyinde farklı getiriler elde ediliyormuş gibi
bir izlenim yaratılabiliyor. Yatırımcılar, ayrıntıları Finans piyasalarının ve yatırım araçlarının
bilmediklerinden, doğal olarak getirisi daha yüksek ülke bazında tek elden gözetlenmesi, denetlen-
olan coğrafi alana kayıyor. Ama, yatırımcılar göze- mesi ve düzenlenmesi gerekiyor. Bu alanda çok
tim, denetim ve düzenlemelerin daha farklı oldu- başlılık farklı işlevleri gören ve farklı denetime
ğunun farkında olmuyor. Riskleri ölçemiyorlar. bağlı finansal kurumlar arasında farklılıkla-
rı azaltmaya başlıyor. Bulaşıcılık artıyor. Sorun
Gözetim, denetim ve düzenlemeler de kü-
çıktığında, tüm finansal sistem tehdit altında
reselleşmek zorunda. Elden geldiğince, aynı sınıf
kalıyor. “Bankacılık ayrı, aracı kurumlar ayrı, si-
yatırım araçlarının vergilendirilmeleri de küresel-
gortacılık ayrı” gibi tezlerin küresel düzeyde artık
leşmek durumunda. Bunların hiçbiri kolay ve ça-
geçerliliği kalmadı. Bu alanda İngiliz modeli tüm
buk olacak işler değil. Ama, bu yolda ilerlenmesi
ülkelere bir örnek teşkil edebilir.
gerekiyor. Finansal araçlar küreselse, onların bağlı
olduğu sistem de küreselleşmek durumunda. Aksi Yapılabilecek daha çok işi var. Risk yöneti-
takdirde, yatırımcıların mağdur olması kaçınılmaz. minden, yatırım araçları bazında riskin tanımı,
ölçülmesi ve bilginin yatırımcılarla paylaşılma-
Ulusal gözetim ve denetim otoriteleri arasın-
sına kadar, finansal kurumlardan kredi değer-
daki işbirliğinin artması önemli. Bir ülkedeki bir
lendirme şirketlerinin işleyişine kadar düzenle-
finansal kurumun beş başka ülkede de ayrı tüzel
nebilecek oldukça fazla alan var. Ama, bunların
kişilik altında ya da şube ağı içinde faaliyet gös-
hiçbirinin bizleri krizlerden koruyamayacağını da
termesi durumunda, sorumluluk yalnızca faaliyet
akılda tutmamız gerekiyor. Amacımız, kriz çıkma
gösterilen ülkelerde değil, kurumun merkezinin
olasılığını makul ölçülerde azaltmak olmalı.
olduğu ülkenin otoritelerinin de üzerinde. Mer-
kezdeki sorun çok çabuk iştiraklerde ve deniz
aşırı şubelerde de ortaya çıkıyor. Dolayısıyla, oto- Kaynak: http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/
riteler bilgiyi paylaşmak ve yaptırımları yeknesak haber.aspx?id=10019474&yazarid=7 17.01.2012
hale getirmek durumundalar.

45
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar

1 Düzenleme kavramını tanımlayabilmek

Düzenleme kavramı, disiplinler arası bir kavram olması nedeniyle farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Hu-
kuk açısından bakıldığında, kural koyulması ve bu kuralların uygulanması ve denetimi konuları ön plana
bölüm özeti

çıkmaktadır. İktisat bilimi açısındansa çeşitli ekonomik faaliyetler çerçevesinde, örneğin finansal piyasalarda,
altyapı hizmetlerinde, rekabet, ulaşım gibi alanlarda, devletin müdahalesini içeren uygulamalar bütünü olarak
ele alınmaktadır. Düzenleme kavramı, işletme bilimi açısından da faaliyetlerin bir parçası olarak önemle ele
alınan bir kavram olmaktadır. Düzenleme kavramı ayrıca, kamu sektörünün ekonomik faaliyetlerdeki kontrol
mekanizması ve devletin bu alandaki rolü ile ilgili olması nedeniyle siyaset bilimini de ilgilendirmektedir.

2 Finansal piyasaların düzenlenme

gerekçelerini açıklayabilmek

Genel olarak ekonominin çeşitli alanlarında yapılabilen düzenleme faaliyetlerinin en önemlilerinden biri fi-
nansal sektörde yapılan düzenlemelerdir. Llewellyn (1999)’e göre finans piyasalarının devletler tarafından
düzenlenmesinin ilk nedeni olarak makroekonomik istikrarın korunması sayılabilir. Finans piyasalarında özel-
likle büyük banka, aracı kurum ve sigorta şirketlerinin batmaları makroekonomik istikrarı tehdit edebilecek
bir unsurdur. Kamu, finans kurumlarının zora düşmesinden kaynaklanacak sistemik risklerin tüm ekonomiyi
olumsuz etkilemesine karşı finans sektörünü düzenlemelere tabi tutmaktadır. Finans sektörünün düzenlen-
mesinin ikinci nedeni mikro istikrarın sağlanmasıdır (ihtiyatlı düzenleme). Bu düzenlemeler finans endüst-
risine bir bütün olarak değil tek tek kurumlar olarak bakar. Her kurumun sağlıklı olması hedeflenir. Her
kurumun sağlıklı olması sağlanırsa tüm endüstrinin sağlıklı olması sağlanabilir. Bunun için sermaye yeterlilik
kuralları, borçlanma sınırları gibi yükümlülükler getirilir.

46
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

3 Sermaye piyasalarınn düzenlemesine ilişkin

Dünya’dan örnekler verebilmek

Dünya uygulamaları incelendiğinde (DDK Raporu), genel olarak sermaye piyasalarına ilişkin ana düzenleme-
ler ve çerçeve kuralların yasama organı tarafından belirlendiği, bunun ardından piyasalarda faaliyet yürütecek
kurumlar, işlem görecek araçlar ve piyasa katılımcıları gibi konulardaki ayrıntılı düzenlemelerin, bu alanlarda

bölüm özeti
yetkilendirilmiş düzenleyici otoritelere bırakıldığı görülmektedir. Sistemin bu şekilde organize edilmesi, hızla
gelişen ve değişen bu piyasaların ihtiyacı olan düzenlemelerin hızlı ve esnek bir şekilde hazırlanarak, uygula-
maya konulabilmesi amacı çerçevesinde izah edilmektedir.

4 Finansal piyasaların düzenlenmesinde yeni

trendi açıklayabilmek

Yaşanan son finansal kriz, dünyadaki regülatörlerin ortak hareket etmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır.
Bunun nedeni krizin ABD temelli başlamasına rağmen, etkilerinin lokal değil global olması ve hiçbir ülkenin
bu krizin etkilerinden etkilenmemesinin mümkün olmamasıdır. Bu nedenle hem IMF’den hem diğer ulusla-
rarası kuruluşlardan krize karşı oluşturulan yeni finansal regülasyonlarda ortak hareket etme çağrısı gelmek-
tedir. Ortak regüle edilmesi gereken konular ise başlıca şeffaflık, risk yönetimi, şirketlerin sermaye yapılarının
güçlendirilmesi, yatırımcıların korunması hususundadır.

47
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar

1 Ekonomik düzenlemelerin ilk ortaya çıkışını 6 Finans kurumlarının, bir düzenleyici kuru-
aşağıdaki tarihlerden hangisine kadar götürebil- mun bulunmadığı durumda kısa vadeli avantaj
neler öğrendik?

mekteyiz? sağlamak amacıyla yatırımcıların çıkarlarının aley-

hine davranışlar sergilemesi aşağıdaki sonuçlardan
A. 1870’lere hangisini doğurur?
B. 1900’lere
C. 1950’lere A. Dışsallık
B. Ahlâki Çöküntü
D. 1980’lere
C. Sistemin Kilitlenmesi
E. 2000’lere
D. Asil - vekil problemleri
E. Sistemin Kilitlenmesi
2 Aşağıdakilerden hangisi finans sektörlerinin
düzenlenmesinin nedenlerinden birisi değildir? 7 Finansal kurumlar devletin sağladığı güven-
A. Dışsallıklar lik önlemlerini kötüye kullandıklarında ortaya
B. Ahlâki Çöküntü çıkan durumu aşağıdaki kavramlardan hangisi ta-
C. Sistemin Kilitlenmesi nımlamaktadır?
D. Piyasa Yetersizlikleri ve Başarısızlıkları A. Dışsallık
E. İşlem hacmi B. Ahlâki Çöküntü
C. Sistemin Kilitlenmesi
3Belirli bir işleme taraf olanların dışındakilerin D. Asil - vekil problemleri
bu işlem nedeniyle etkilenmeleri anlamına gelen E. Sistemin Kilitlenmesi
kavram aşağıdakilerden hangisidir?
A. Dışsallık
8 Mevduata tam güvence sağlanmasının olası
sonucu aşağıdaki hangisidir?
B. Ahlâki Çöküntü
C. Sistemin Kilitlenmesi A. Dışsallık
D. Piyasa Yetersizlikleri ve Başarısızlıkları B. Ahlâki Çöküntü
E. İşlem hacmi C. Sistemin Kilitlenmesi
D. Asil - vekil problemleri
E. Sistemin Kilitlenmesi
4 Aşağıdakilerden hangisi finans piyasalarının
ve kurumlarının düzenlenmesini gerekli kılan pi-
yasalarda bulunan yetersizliklerden birisidir? 9 Tek bir mega düzenleyici kurumun tüm fi-
nansal hizmetler sektörünün düzenlenmesinden ve
A. Dışsallık gözetiminden sorumlu olduğu yaklaşım aşağıdaki-
B. Ahlâki Çöküntü lerden hangisidir?
C. Sistemin Kilitlenmesi A. Bütünleşik Yaklaşım
D. Bilgi Asimetrisi B. Yakınsak Yaklaşım
E. İşlem hacmi C. Iraksak Yaklaşım
D. Dışsal Yaklaşım
5 Aşağıdakilerden hangisi finans piyasalarının E. Ahlaki Yaklaşım
ve kurumlarının düzenlenmesini gerekli kılan pi-
yasalarda bulunan yetersizliklerden birisidir? 10 ABD’de düzenleyici yapı nasıl örgütlenmiştir?
A. Dışsallık A. Üç Ayaklı
B. Ahlâki Çöküntü B. Dört Ayaklı
C. Sistemin Kilitlenmesi C. Beş Ayaklı
D. Asil - vekil problemleri D. Altı Ayaklı
E. İşlem hacmi E. Yedi Ayaklı

48
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

Yanıtınız yanlış ise “Finansal Piyasaların

1. A Yanıtınız yanlış ise “Düzenleme Kavramı” 6. E
Düzenlemesi” konusunu yeniden gözden
konusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Finansal Piyasaların Yanıtınız yanlış ise “Finansal Piyasaların
2. E 7. B
Düzenlemesi” konusunu yeniden gözden Düzenlemesi” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Finansal Piyasaların Yanıtınız yanlış ise “Finansal Piyasaların
3. A 8. B
Düzenlemesi” konusunu yeniden gözden Düzenlemesi” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Finansal Piyasaların Yanıtınız yanlış ise “Finansal Piyasaların
4. D 9. A
Düzenlemesi” konusunu yeniden gözden Düzenlemesi” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Finansal Piyasaların Yanıtınız yanlış ise “Sermaye Piyasalarının
5. D 10. A
Düzenlemesi” konusunu yeniden gözden Düzenlenmesinde Uygulamalar” konusunu
geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

Sıra Sizde Yanıt

2 Anahtarı

Ekonomik düzenlemelerin ilk ortaya çıkışını 1870’lere kadar götürebilmekte-

yiz. Bu tarihlerde ABD’de şirketlerin büyümeye başlamasıyla devlet, rekabet
Sıra Sizde 1 koşullarını sağlamak amacıyla düzenleme yapmak yoluna gitmiş ve 1890’da
Sherman Anti-tekel yasası çıkmıştır.

Yatırımcıların finans kurumlarıyla yaptıkları sözleşmelerin uzun dönemli olması

nedeniyle, finans kurumlarının devamlı olarak izlenmesi gerekmektedir. Yatı-
rımcıların finans kurumlarını gözetim ve izleme gibi bir fonksiyonu yerine ge-
Sıra Sizde 2 tirme imkanları olmadığından, yatırımcılar lehine düzenleyici kurumlara finans
şirketlerinin hareketlerini izleme görevi verilmektedir. Yatırımcılar lehine uzman
bir düzenleyici kurumun tüm finans kurumlarını izlemesi ayrıca ekonomik ne-
denlerle, ölçek ekonomisi olması nedeniyle de avantaj sağlamaktadır.

Rekabet, tersine seçime (adverse selection) yol açabilir. Yatırımcıların çıkar-

Sıra Sizde 3 larını koruyan finans şirketleri, durumu ortaya iyi koyamazlarsa maliyetleri
yükselmesine rağmen kendisini rakiplerinden ayrıştıramayabilir. Bu çerçevede
iyi firmalar yok olabilirler. İkinci risk ise ahlaki çöküntüdür.

Devletin finans piyasalarına sağladığı güvenceler hem finans kurumları hem

Sıra Sizde 4 de yatırımcılar açısından ahlaki çöküntü riskini beraberinde getirmektedir.
Mevduat güvencesi de ahlaki çöküntü riski meydana getirmektedir.

49
 Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar

Sıra Sizde Yanıt

2 Anahtarı

Bankacılık, sermaye piyasaları, sigortacılık üçlüsünde ortak olacak şekilde dü-

zenlenmesi gereken alanları dörde ayırabiliriz.
1. İhtiyatlı Düzenleme ve Gözetim
Banka, aracı kurum veya sigorta şirketi olsun, teker teker her bir şirketin sağ-
lıklı olarak işlemesini sağlayacak düzenlemeleri ve gözetimi gerçekleştirmek,
finansal düzenlemelerin en önemli hedeflerinden biridir.
2. Sistemik Düzenleme ve Gözetim
Sistemik düzenleme ve gözetimin amacı ise finans sisteminin bir bütün ola-
Sıra Sizde 5 rak istikrarının ve sağlığının korunmasıdır. Bankacılık, ödemeler sistemi ve
sistemik açıdan önemli finans kuruluşları sistemi, düzenleme ve gözetimin
yoğunlaştığı alanlardır.
3. Yatırımcıların korunması
Piyasalarda yatırımcıların çıkarlarına zarar verecek işlemlere karşı, finans ku-
rumlarının yatırımcıların haklarına zarar vermelerini engelleyecek düzenleme-
lerin ve gözetiminin yapılmasıdır.
4. Piyasalarda rekabetin sağlanması
Finans sektöründe rekabeti engelleyen uygulamaların ve oluşumların engel-
lenmesi bu tip düzenlemelerin amacıdır.

Yaşanan son finansal kriz, dünyadaki regülatörlerin ortak hareket etmesi zo-
Sıra Sizde 6 runluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bunun nedeni krizin ABD temelli başlamasına
rağmen, etkilerinin lokal değil global olması ve hiçbir ülkenin bu krizin etkile-
rinden etkilenmemesinin mümkün olmamasıdır.

50
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
Kaynakça
Ardıyok, Ş. (2002), Doğal Tekeller ve Düzenleyici
Kurumlar, Türkiye için Düzenleyici Kurum
Modeli, Rekabet Kurumu Lisansüstü Tez Serisi
No: 9, Ankara.
Autorite Des Marches Financiers “Facts and Figures
2010 Report” http://www.amf-france.org/
documents/general/10144_1.pdf 2011
Avrupa Birliği Bakanlığı, Ekonomik ve Mali
Politikalar Başkanlığı “3-4 Kasım 2011 G-20
Zirvesine İlişkin Not” http://www.abgs.gov.tr/
files/EMPB/g20_zirvesi_cannes.pdf
Devlet Denetleme Kurulu Raporu “Sermaye
Piyasalarının Düzenlenmesinde Ülke
Uygulamaları” s.30-52
Erol, M. (2003), Doğal Tekellerin Düzenlenmesi
ve Telekomünikasyon Sektöründe Düzenleyici
Kurum, DPT Uzmanlık Tezi. Yayın No. DPT-
2680, Ankara.
EurActive, AB Haber ve Politika Portalı, Avrupa
Birliği’nde Finansal Hizmetler http://www.
euractiv.com.tr/finansal-hizmetler/link-dossier/
finansal-hizmetler 2011
EurActive, AB Haber ve Politika Portalı, Finansal
Regülasyon: AB Gündemi http://www.euractiv.
com.tr/finansal-hizmetler/link-dossier/finansal-
regulasyon-ab-gundemi-000077 2011
Financial Services Authority of United Kingdom,
FSA, Annual Report 2010-11 http://www.fsa.gov.
uk/pubs/annual/ar10_11/ar10_11.pdf
IMF Working Papers “Governance Practices
at Financial Regulatory and Supervisory
Agencies” Temmuz 2009
International Organization of Securities Commissions,
IOSCO Annual Report 2010, http://www.iosco.
org/annual_reports/2010/pdf/annualReport.pdf
Karakaş, M. (2008), “Devletin Düzenleyici Rolü ve
Türkiye’de Bağımsız İdari Otoriteler”, Maliye
Dergisi, Sayı 154, Ocak-Haziran 2008.
Llewellyn, D. (1999), “The Economic Rationale for
Financial Regulation”, FSA Occasional Paper,
April 1999.
Llewellyn, D. (2006), “Institutional Structure of
Financial Regulation and Supervision: The
Basic Issues”, Paper presented at a World Bank
Seminar Aligning Supervisory Structures with
Country Needs. Washington D.C. , 6th and 7th
June 2006.
Şanlısoy, S. ve A. Özcan (2006), “Türkiye’de Bağımsız
Kurumların Bağımsızlığı”, Siyasa, Yıl: 2, Sayı:3-4.
United State Senate Committe on Banking, Housing
and Urban Affairs, 2011 “Brief Summary Of The
Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer
Protection Act” http://banking.senate.gov/
public/_files/070110_
D o d d _ F r a n k _ Wa l l _ S t r e e t _ R e f o r m _
comprehensive_summary_Final.pdf
White, L.J. (1999), “The Role of Financial Regulation
in a World of Deregulation and Market Forces”,
mimeo, NY, Stern School of Business.
Wikipedia İnternet Sitesi “Dodd-Frank Wall
Street Reform and Consumer Protection
Act”2011http://en.
wikipedia.org/wiki/Dodd%E2%80%93Frank_
Wall_
Street_Reform_and_Consumer_Protection_Act
Wikipedia İnternet Sitesi, Federal Financial
Supervisory Authority (BaFin) http://
en.wikipedia.org/wiki/BaFin 2011
Wikipedia İnternet Sitesi, International Organization
of Securities Commissions, IOSCO, http://
en.wikipedia.org/wiki/International_
Organization_of_Securities_Commissions 2011
Yelkenci, T. (2011), “Dodd-Frank Act: Dev Reform
(mu)?” İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ocak 2011
http://www.riskonomi.com/wp/?p=243
51