Bölüm 2

Finansal sisteme
genel bir bakış
 Finansal Piyasaların İşlevi
Fon fazlası olan iktisadi oyunculardan fon ihtiyacı olanlara fon transferini sağlamak,
zamanında doğru bilgi sağlamak likidite sağlamak, düşük fon aktarım maliyeti sağlamak ve
piyasada oluşan fiyatların bilgileri tam ve hemen yansıtmasını beklemek finansal
piyasalardan özelliklerini oluşturmaktadır.
• Doğrudan finans: ödünç alanların varlık satışı yoluyla borç verenlerden doğrudan fon
ödünç almasıdır.
• Finansal piyasalar: Genel tanımıyla finansal piyasalar orta ve uzun vadeli fon arz ve
talebinin karsılandığı piyasalardır. Finansal piyasaların ekonomide önemli bir görevi
vardır: Harcayabileceginden daha çok para kazanmıs ve biriktirmis olanların fonlarının,
kazandıgından daha çok fona gereksinimleri olana aktarılmasıdır. Finansal piyasalar
çesitli kriterlere göre sınıflandırılırlar:
• • Para ve Sermaye Piyasaları
• • Birincil ve Ikincil Piyasalar
• • Organize ve Organize Olmayan Piyasalar
• Para ve Sermaye Piyasaları;Finansal piyasalar, saglanan fonların sürelerine göre para ve
sermaye piyasaları olarak ikiye ayrılırlar:Para piyasaları (money markets), kısa vadeli fon
arz ve talebinin karsılastığı piyasalardır. Bu piyasalarda vade genellikle bir yıldan azdır.
Para piyasasında, likiditesi yüksek ve riski az olan araçlar islem görmektedir.

2-2 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

 Finansal Piyasaların İşlevi(devam)
Bu araçlar Şöyle sıralanabilir: Hazine Tahvilleri, Mevduat Sertifikası, Finansman Bonosu,
Repo, Çek ve Senetler.
Sermaye piyasaları (capital markets) ise, orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karsılastığı
piyasalardır. Isletmeler para piyasası araçlarını döner varlıklarını finanse etmek için
kullanırken, sermaye piyasası araçlarını orta ve uzun vadeli yatırım projelerini finanse etmek
veya yatırımlarını artırmak için kullanırlar. Sermaye piyasasının en önemli araçları hisse
senedi ve tahvillerdir. Hisse senetleri, sirket hisselerinin karsılığı olarak katılma payını
gösteren, kanuni sekillere uygun olarak düzenlenmis evraktır. Örnegin; 1 milyon hisseli bir
sirketin 1 hissesine sahipseniz¸sirketin net gelirinin milyonda biri size ait demektir.Tahvil ise
devlet, kamu kurulusları ve anonim sirketlerin çıkardıkları 1 yıl veya 1 yıldan daha uzun
vadeli borç senedidir. Sermaye piyasası uzun vadeli , para piyasası kısa vadeli fon
akımlarının gerçeklestiği piyasadır. Bu nedenle, para piyasası enstrümanları daha likittir.
Sirketler ve bankalar geçici bir süre ellerinde bulundurdukları fonlar üzerinden faiz kazanmak
için para piyasası menkul degerlerini kullanırlar. Sigorta ¸sirketleri veya emeklilik kurumları
gibi aracı kurumlar ise uzun vadeli menkul kıymetleri tercih ederler, çünkü bunların gelecekte
ellerinde olacak fonlarla ilgili belirsizlikleri daha azdır.
Para piyasası araçları genellikle uzun vadeli menkul kıymetlere göre daha yaygın işlem
görmektedir ve böylece daha fazla likit olmaktadır. Ayrıca kısa vadeli araçlar,
uzun vadeli menkul kıymetlerin fiyatlarına göre daha küçük dalgalanmalara sahiptir
ve bu özellik onları nispeten daha güvenli hale getirmektedir. Bu tür finansal araçlar çok kısa
bir sürede paraya dönüştükleri için paraya çok yakındır. Para piyasası denildiğinde işlemlerin
özel olarak yapıldığı bir yer söz konusu de¤ildir.

2-3 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

 Figure 1 Finansal Sistem
aracılığı ile fon akımı

2-4 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

 Finansal piyasaların yapısı
• Birincil piyasalar: İlk kez alım satıma konu olan yani ilk defa işleme tabi olacak finansal
araçlarla fonların değişiminin gerçekleştiği finansal piyasalardır. Hisse senedi ve tahvil gibi
menkul değerleri ihraç edenler ile tasarruf sahiplerinin doğrudan karşılaştıkları piyasadır.
Birincil piyasada yeni ihraç edilen menkul kıymetlerin, ilk alıcılara örneğin şirketlere veya
di¤er yatırımcılara satılması söz konusudur. Birincil piyasa işlemlerine en güzel örneklerden
biri, şirketlerin hisse senedi halka arzıdır.
• Ikincil Piyasalar (Secondary Markets): Menkul kıymetleri ihraçtan alanlar, bunları tekrar
paraya çevirmek istediklerinde, hisse senetlerinde hiçbir zaman, tahvillerde ise vadeden
önce bunları nakde çevirmek için ihraç eden kuruluşa müracaat edemezler. Ikincil piyasalar,
bu durumdaki menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasalardır. Ikincil piyasa,
menkul kıymetlerin likiditesini arttırarak birincil piyasaya talep yaratır ve gelişmesini sağlar.
Ikincil piyasanın en iyi teskilatlanmış bölümü menkul kıymet borsalarıdır. Birincil piyasa
daha çok sermaye piyasası bilinciyle, ikincil piyasa ise menkul kıymetler piyasası bilinciyle
çalışır. ikincil piyasaların ekonomideki rolü çok önemlidir. Ikincil piyasaların iki islevi vardır:
a) Nakde ihtiyaç olunan durumlarda finansal araçların daha kolay satılabilmesini sağlar,
yani finansal araçları daha likit yapar. Bunların daha likit olması finansal araçlara olan talebi
artırır ve dolayısıyla birincil piyasada da bu araçların işlem hacmi artar. b) Firmanın birincil
piyasada sattığı hisse senedinin veya tahvilin fiyatını belirler.

2-5 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

 Finansal piyasaların yapısı (devam)
• Organize ve Tezgah Üstü Piyasalar; Finansal piyasalarda alıcı ve satıcıların bir araya
getirilmesi sürecinde, gerekli organizasyonun ve kurumsallaşmanın mevcudiyeti piyasa
etkinliği açısından önemlidir. Bu doğrultuda finansal piyasalar organize ve tezgah üstü
piyasalar olarak ikiye ayrılmaktadır.
Organize Piyasalar: Arz ve talep edenlerin resmî olarak belirlenmiş fiziksel alanlarda
buluştuğu ve işlemlerin oluşması için belli kurum ve kuruluşların denetimi ve gözetimine
tabi olan piyasalar olarak tanımlanır. Bu piyasalarda alım satım koşulları, işlem yapacak
olanların nitelikleri, işlem zaman ve yeri gibi çeşitli özellikler belli standartlara bağlanmıştır.

.
Organize piyasalarda nihai işlemler merkezileşmiş borsalarda yapılmaktadır IMKB tahvil
ve bono piyasası, IMKB hisse senetleri piyasası, IMKB uluslararası tahvil ve bono piyasası
ve İstanbul altın borsası organize finansal piyasalara örnek oluşturan finansal piyasalara
örnektir.
Organize olmayan piyasalar, yasal kuralları belirlenmiş olmayan, fiziki bir mekanı
bulunmayan, belirli kurum ve kuruluşlarca denetlenmeyen piyasalardır. Örnek: Serbest
döviz piyasası, serbest altın piyasası gibi. Bankalararası Tl piyasası, bankalararası repo
piyasası, serbest döviz piyasası, Bankalararası altın piyasası, serbest altın piyasası gibi
piyasalar birer tezgah üstü finansal piyasa türü olarak kabul edilmektedir.

2-6 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

 Finansal piyasaların yapısı (devam)

Finansal aracılar, finansal piyasalarda

fon arz edenlerle fon talep edenler
arasında
aracılık saglayan kurumlardır. Bu
kurumların, islem ve bilgi edinme
maliyetini azaltma, ˘vade ve miktar
ayarlama, riski dagıtma, gömüleme
egilimini azaltma gibi islevleri ˘
vardır. Finansal aracı kurumlar
asagıdaki gibi listelenebilir: ˘
• Merkez Bankası (Parasal yetki
kurumu)
• Mevduat Bankaları (Kamu Bankaları-
Özel Ticari Bankalar)
• Mevduat Kabul Etmeyen Bankalar
(Kalkınma ve Yatırım Bankaları)
• Diger Finansal Kurumlar (Kredi
Kooperatifleri, Sigorta ¸Sirketleri,
Yatırım ˘
Fonu, Yatırım Ortaklıgı, Risk Sermayesi
Yatırım Ortaklıgı, Gayrimenkul Yatırım
Ortaklıgı) ˘
• Yarı-finansal kurumlar (SGK)

2-7 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

• Finansal piyasaların uluslararasılasması özellikle 1990’lardan sonra,
bilgisayar ve iletisim teknolojilerindeki yenilikler ve finansal
liberalizasyon politikalarının uygulanmaya baslanmasıyla birlikte görülen
bir gelismedir. Artık ¸sirketler kaynaga˘ihtiyaç duydukları zaman
kolayca yurt dısında kaynak arayabiliyor ya da yabancı sirketler yurt
içinde yatırım yapabiliyor. Bilgisayarlar ve internet sayesinde yatırımcılar
günün her saatinde dünyanın bir çok ülkesinde yatırım yapabiliyor.
• Uluslararası finansal piyasalardan bahsederken bunları genel anlamda iki
baslık altında ele alabiliriz:
• • Euro-Para Piyasaları
• • Euro-Tahvil Piyasaları

2-8 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

 Finansal piyasaların uluslararasılaşması

• Yabancı tahviller: yabancı bir ülkede satılan ve

bu ülkenin parasına endeksli tahvillerdir
• Eurobond (Euro-tahvil): satıldığı ülkenin
parasından başka bir ülke parasına endekslenmiş
tahvillerdir.
• Eurocurrencies (Euro para): ev sahibi ülkenin
dışındaki bankalara yatırılan yabancı paralardır
---Dünya hisse piyasaları

2-9 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

 Finansal piyasaların yapısı

• Euro-para, kendi ülkesi dısındaki bankalarda bulunan paralardır. En önemlisi Amerika

dısındaki bankalarda bulunan Amerikan doları cinsinden mevduatları ifade eden
• euro-dolar’dır. Her ne kadar bu terim baslangıçta sadece Avrupa’daki dolarlar için
• kullanılmıs olsa da, daha sonra, ulusal kendi milli sınırları dısında islem gören diger ˘
• paralar da Euro-para olarak adlandırıldı. Euro-para piyasası, islemlerin telefon, faks veya
internetle yapıldıgı tezgahüstü piyasalara örnektir. En önemli euro-para piyasaları Londra
ve New York’ta bulunur. Londra euro-para piyasasında bankalararası piyasada geçerli olan
faiz oranına LIBOR denir. Euro-tahvil piyasaları, kendi ülkeleri dısında çıkarılan tahvillerin
alım satımının yapıldıgı piyasadır. Euro-tahviller belirlendiği para birimini kullanmayan
ülkelerde satılır. Örneğin, Londra’da satılan bir tahvilin Amerikan doları cinsinden olması,
bu tahvilin euro-tahvil olması demektir. Euro-tahvilleri yabancı tahviller ile karıstırmamak
gerekir. Yabancı tahviller belirlendiği para birimini kullanan ülkede çıkarılan tahvildir.
Örneğin: Alman otomobil üreticisi Porsche, Amerika’da dollar cinsinden bir tahvil satarsa
bu yabancı tahvildir.

2-10 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

 Finansal aracıların işlevleri:

Finansal işlemlerin gerçekleşmesinde harcanan para ve zaman işlem maliyeti olarak

isimlendirilir. Fon için ne kadar faiz ödeneceği ne zaman tahsil edileceği ve karşılığında istenecek
garantiler için sözleşme hazırlamak gerekir bunun için avukata danışılır bunun karşılığında bir
işlem maliyeti olacaktır. Finansal aracılar bu konularda uzmanlaştıkları ve ölçek ekonomilerinden
faydalandıkları için işlem maliyetleri önemli ölçüde azalacaktır. Ayrıca asimetrik bilgi sorununun
çözümünde de aracılar etkili olmaktadır. Finansal piyasalarda asimetrik bilgi (eksik bilgilenme),
yatırımcıların ters seçim ve kötü niyet sorunlar› ile karşı karşıya kalabilecekleri anlamına gelir.
Ters seçim işlem öncesi oluşan, ahlaki tehlike ise işlem (fon değişimi) sonrası karşılaşılan
asimetrik bilgi sorunları olarak bilinmektedir. Ters seçim sorununa, piyasada bulunan taraflardan
birinin yapılan işlemin tipi ya da niteliklerini gözlemleyemedi¤i durumlarda karsılaşırlar. Örne¤in
piyasada fon talep edenler, fon bulmalarını engelleyece¤ini düşündükleri bazı olumsuz özellikleri
saklayabilir veya daha farklı gösterebilirler. Fon verenler verme konusunda isteksiz
davranabilirler ya da güvensizlikleri nedeniyle yüksek getiri oranı isteyebilirler bu durumda iyi
niyetli olan yatırımcılar bu bedeli ödeyemeyeceğini düşünerek piyasadan ayrılırken, kötü niyetli
yatırımcılar piyasada kalabilirler.
Ahlaki tehlike ise; sözleşmeden veya di¤er bir ifade ile seçimden sonra ortaya çıkan bir
durumdur.Bu bakımdan ahlaki tehlike; iki taraf arasındaki sözlesmenin varlığı, birisinin
davranışını di¤erinin refahına zarar verecek sekilde de¤istirdi¤i bir durumdur. Örne¤in borç alan
kişi elde etti¤i fonları gere¤inden fazla riskli işlerde kullanma e¤ilimine girebilir.

2-11 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.

Not: Ders notları Frederic Mishkin ‘nin Para bankacılık ve
Finansal piyasalar kitabından ve Prof Dr. Yasemin Yalta’nın
Para Teorisi ve Politikası ders notlarından derlenerek
hazırlanmıştır.

2-12 © 2013 Pearson Education, Inc. All rights reserved.