Bölüm 3

Borsalar
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Amaçlarımız

1 Borsa kavramını tanımlayabilecek,

2 Borsaların ekonomi açısından önemini açıklayabilecek,
3 Borsa İstanbul’un işleyişini açıklayabilecek,
4 Borsa İstanbul’un farklı piyasalarını tanımlayabilecek,
5 Borsa İstanbul’un piyasalarında işlem kurallarını açıklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.

Anahtar Sözcükler: • Sermaye Piyasaları • Borsa • Borsa İstanbul • Menkul Kıymet • Sermaye Piyasası Aracı
• Pay Piyasası • Gelişen İşletmeler Piyasası • Borçlanma Araçları Piyasası
• Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası • Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası • Özel Emirler Pazarı
• Galata Bankerleri • Dersaadet Tahvilat Borsası
İçerik Haritası

• BORSA KAVRAMI, BORSALARIN ÖNEMİ VE TARİHSEL

Sermaye Piyasaları GELİŞİMİ
Borsalar
ve Finansal Kurumlar • BORSA İSTANBUL BÜNYESİNDE FAALİYET
GÖSTEREN PİYASALAR

52
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
BORSA KAVRAMI, BORSALARIN
ÖNEMİ VE TARİHSEL GELİŞİMİ
Borsa Nedir?
Bir ekonomik sistemde yer alan mali piyasalar,
tasarruf sahipleri ile fon talep edenler arsındaki fon
akımını sağlayan kurumsal ve hukuki mekanizma-
lardan oluşur. Mali piyasalar firmaların kısa vadeli
fon ihtiyaçlarının karşılandığı para piyasaları ile
uzun vadeli kaynak ihtiyaçlarının karşılandığı ser-
maye piyasalarından oluşur. Sermaye piyasalarında
ilk aşamada, fon arz edenler ile pay senedi, borç-
lanma araçları gibi finansal araçlar ihraç ederek fon
talep edenlerin doğrudan karşılaştıkları birincil pi-
yasalar yer alır. Sermaye piyasası araçlarını birincil
piyasalarda gerçekleşen ihraçlar yoluyla elde eden
yatırımcılar bunları ilerleyen dönemlerde yeniden
nakde çevirmek isteyebilir. Bunu gerçekleştirmenin
bir yolu, sermaye piyasası araçlarının başka bir fon
sağlayıcıya transfer edilmesidir ki bu işlemler de
ikincil piyasalar aracılığıyla yapılabilir. İkincil pi-
yasalar ise sermaye piyasası araçlarının alım ve satı-
mını yapan yatırımcıların karşılıklı olarak bir araya
gelerek işlem gerçekleştirdikleri organize olmayan
tezgah üstü piyasalar şeklinde örgütlenebileceği
gibi, alıcı ile satıcıların birbirlerini tanıması ihtiya-
cını azaltan ve bu yolla olası işlem maliyetlerini dü-
şüren organize yapılar şeklinde de örgütlenebilir-
ler. Borsalar borsada işlem görmesi uygun görülen
finansal araçların alım-satımının belirli esaslar ve
kurallar çerçevesinde yapılmasını sağlayan, oluşan
fiyatların ve işlem bilgilerinin kamuya duyurulma-
sıyla yükümlü olan organize pazar yerleridir.
Bu tanım çerçevesinde borsalar, sağlıklı, şeffaf
ve güvenilir bir alım-satım ortamında fiyatların
oluşmasına imkân vermek suretiyle ekonominin
işleyişinde çok önemli bir fonksiyonu yerine getir-
mektedir.
Borsaların Ekonomiler Açısından
Önemi
Borsaların bir ekonomiye sağladığı yararlar ile
temel işlevleri şu şekilde sıralanabilir:
• Ekonomiye kaynak yaratmak
• Sermaye piyasası varlıklarının alım satımı
için ikincil piyasa rolü görmek, likidite sağ-
lamak, ekonominin göstergesi olmak
• Bir ekonomide sermayenin tabana yayılma-
sına katkıda bulunmak
• Şirketler ve sermaye piyasası araçları ile ilgili
bilgilere daha kolay ulaşılmasını sağlamak
• Güven sağlamak
• Ekonomide yapısal değişimleri kolaylaş-
tırmak
Ekonomiye Kaynak Yaratmak
Borsalar, yatırımcılara sundukları finansal araç-
larla tasarruflara hareket ve canlılık kazandırmakta-
dırlar. Borsaların bünyesindeki piyasalarda sermaye
piyasası araçlarının arz ve talebi karşılaşmaktadır.
Bu açıdan bakıldığında, borsalar, şirketlerin ve ku-
ruluşların ihraç ettikleri sermaye piyasası araçları-
nın yatırımcılara en iyi şekilde sunabilecekleri bir
piyasa niteliğindedir. Örneğin, yeni yatırım yapa-
cak bir şirket, pay senetlerini halka arz ederek ya da
kredi kullanarak finansman ihtiyacını karşılayabilir.
Kredinin anapara ve faiz ödemeleri varken, halka
arz ve bedelli sermaye artırımından elde edilecek
fonların faiz maliyeti ve anapara geri ödemesi bu-
lunmamaktadır. İşte borsaların kaynak yaratma
fonksiyonunun en önemli avantajı da burada ortaya
çıkmaktadır. Halka arzdan pay senedi alanlar, bun-
ları rahatlıkla nakde çevirebileceklerini bilirlerse, bu
arzlara olan talep daha da güçlenecektir. Buna ilave
olarak, pay senetleri borsada işlem gören bir şirket,
ikincil bir halka arz yapabilir veya bedelli sermaye
artırımına gidebilir ve bu yolla da fon toplayarak
faaliyetlerini ve yatırımlarını finanse edebilir.
1
sıra sizde
Ekonomiye kaynak yaratma hangi bi-
çimlerde gerçekleşmektedir?
dikkat
Borsa İstanbul, 1986 yılından 2013 yılı
sonuna kadar olan 28 yıllık sürede, bi-
rincil ve ikincil halka arzlar ve bedelli
sermaye artırımları yolu ile Türkiye eko-
nomisine 62 milyar ABD doları tutarın-
da kaynak aktarmıştır.
53

Sermaye Piyasası Varlıklarının
Alım Satımı İçin İkincil Piyasa Rolü
Görmek, Likidite Sağlamak
Sermaye piyasası araçlarını ellerinde bulundu-
ranların bunları nakde çevirebildikleri yerler ikincil
piyasa olan borsalardır. Borsalar sermaye piyasası
araçlarının alım ve satımına süreklilik kazandırmak
yoluyla bu araçlara likidite sağlamış olur. Likidite-
si olmayan, istenildiği zaman nakde çevrilemeyen
bir sermaye piyasası aracının talebi düşeceğinden,
gerek arz gerekse talep yönünden sermaye piyasala-
rında borsalar kilit rol oynamaktadırlar.
2 bilgilere doğrudan ve ilk elden ulaşma imkânına
sıra sizde
Borsaların sermaye piyasası araçlarının li-
kiditesine katkıları hangi şekilde gerçek-
leşmektedir?
Borsalar, daha önce ihraç edilmiş menkul kıy-
metler için sürekli bir pazar oluşmasını sağlar.
Ekonominin Göstergesi Olmak
Borsalarda her gün çok sayıda finansal araç işlem
görmekte, bunların fiyatları anlık olarak yayımlan-
maktadır. Böylece bu finansal araçları çıkarmış bu-
lunan kuruluşlar ve uyguladıkları politikalar, yatı-
rımcılar tarafından sürekli bir değerlendirmeye tabi
tutulmaktadır. Borsalarda oluşan fiyatlar tasarruf
sahipleri, yatırımcılar, kamu ve özel sektör yöne-
ticileri ve iktisatçılar için önemli bir göstergedir ve
borsalar ekonominin barometresi olarak görülürler.
Bir Ekonomide Sermayenin Tabana
Yayılmasına Katkıda Bulunmak
Borsalar, finansal araçların kolaylıkla el değiş-
tirmesini sağlayarak sermayenin el değiştirmesi-
ne ve halkın küçük tasarruflarla büyük şirketlere
ortak olabilmesine imkan sağlamaktadır. Borsa
İstanbul’da işlem gören şirketlerin pay senetlerinden
satın almak için çok büyük paralara ihtiyaç yoktur,
çünkü işlem birimi 1 lot’tur. Genel bir ifadeyle 1
lot (1 adet pay senedi), şirket sermayesinde nomi-
nal olarak 1 TL’ye eşittir. Bir adet hisse senedine
54
Borsalar
sahip olmak, hisse senedinin sağladığı tüm ortaklık
haklarını kullanabilmek anlamına gelmektedir. Bu
anlamda borsalar, küçük tasarrufların ekonomiye
kazandırılması ve halkın büyük şirketlere ortak ola-
bilmelerini sağlayan en önemli mekanizmalardır.
Şirketler ve sermaye piyasası araçları ile ilgili
bilgilere daha kolay ulaşılmasını sağlama: Fi-
nansal araçların alım satımında güvenli ve doğru
bilgi akışı esastır. Sermaye piyasası araçları borsada
işlem gören şirketler tüm faaliyetleri hakkında ka-
muyu bilgilendirmekle yükümlüdürler. Örneğin,
Borsa İstanbul 2009 yılında Kamuyu Aydınlatma
Platformu uygulamasını devreye almıştır (KAP,
www.kap.gov.tr). Bu platform aracılığıyla yatırım-
cılar borsa aracılığıyla işlem gören şirketlerle ilgili
sahip olmaktadırlar. Borsa İstanbul’da işlem gören
şirketler her üç ayda bir finansal tablolarını açıkla-
maları (dipnotlar) ile birlikte kamuya açıklamakla
yükümlüdürler. Şirketler ayrıca faaliyetleri, yapıla-
rı, yönetimleri ile ilgili önemli gelişmeleri de ivedi-
likle kamuya açıklamak durumundadırlar.
Güven Sağlamak
Borsaları diğer piyasalardan ayıran en önemli
özellik, borsalarda gerçekleşen işlemlerin kurallara
bağlı olarak yapılmasıdır. İşlem öncesi izlenmesi
gereken prosedürlerden işlemlerin gerçekleşmesine
ve takasına kadar olan tüm süreçlere dair kuralların
belli olması yatırımcıların güvenle işlem yapmala-
rını sağlamaktadır. Özellikle tezgah üstü işlemlerin
rol oynadığı 2008 krizi sonrasında, organize piya-
salar olan borsaların finansal sistem için önemi bir
kez daha anlaşılmıştır.
Ekonomide Yapısal Dönüşümleri
Kolaylaştırmak
Borsaların kamuyu aydınlatma fonksiyonları
ile sağladıkları bilgi edinme imkânı yatırımcıla-
rın yatırım kararlarını vermelerine önemli ölçüde
yardımcı olmaktadır. Bu durum stratejik ortaklık-
lar, birleşmeler veya devralmalar ile yeni yatırım
imkânlarının doğmasına elverişli bir ortam sağla-
maktadır. Borsaların şirketler hakkındaki bilgilere
ulaşımı kolaylaştırması, işlem gören şirketlerin bili-
nirliğini artırmaktadır. Borsalarda işlem gören şir-
ketler hakkındaki bilgilere ulaşmak oldukça kolay
olduğundan, stratejik ortaklıkların kurulmasında
ve devralmalarda borsada işlem gören şirketler ilk
incelenenler arasına girmektedirler.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
Borsaların Tarihçesi
Borsaların başlangıç tarihi çok eski zamanla-
ra dayanmakta olup, ilk borsaların temeli kıymetli
madenlerin alımı ve satımı ile atılmış ve bu meslek
sarraflık şeklinde gelişmiştir. Bilinen borsa benzeri
ilk pazar yapısı M.S 250’lerde Kütahya- Çavdarhisar
bölgesinde faaliyet göstermiş olan ticaret borsasıdır.
Bu pazar yerleri zamanla kıymetli madenlerin alım
ve satım süreçlerine aracıların da dâhil olmasıyla ge-
nişleyerek kredi belgeleri ile ticari senetlerin alınıp
satıldığı piyasalara dönüşmüşlerdir. Avrupa’da ilk
borsa 1487 yılında Hollanda’nın Anvers şehrinde
kurulmuştur. 16’ıncı yüzyılda bu borsanın yerini
Amsterdam Borsası almıştır. Öte yandan 17’inci
yüzyılda Londra’da bir kahvehanede sermaye piya-
sası araçlarının alım ve satım işlemleri başlamıştır.
“Borsa” ibaresi ilk defa 1773 yılında kahvehanenin
üstüne “The Stock Exchange” levhasının asılmasıy-
la kullanılmaya başlanmıştır. 3 Mart 1801’de ücrete
tabi üyelik sistemi getirilerek borsa yeniden açılmış-
tır. Böylece modern anlamda ilk borsa kurulmuştur.
Pay senetlerinin alım ve satımına aracılık eden
24 kişinin 17 Mayıs 1792’de New York’ta bir ağa-
cın altında imzaladıkları Buttonwood Anlaşması ile
kendi aralarındaki işlemlere bazı kurallar getirme-
leri, ABD’de borsanın kuruluş tarihi olarak kabul
edilmektedir. 8 Mart 1817 tarihinde kurulan New
York Stock & Exchange Board (New York Men-
kul Kıymet ve Borsa Kurulu) 1863 yılında New
York Stock Exchange-NYSE (New York Menkul
Kıymetler Borsası) ismini almıştır. Diğer yandan,
8 Kasım 1790 yılında kurulan Philadelphia Stock
Exchange’i bünyesine kazandıran NASDAQ, dün-
ya çapında ilk elektronik borsası unvanını 8 Şubat
1971 tarihinde kazanmıştır.
dikkat
Türkiye’de sermaye piyasalarının tari-
hi, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kırım
Savaşı’nın getirdiği mali yükle baş ede-
bilmek için borçlanma yoluna gittiği
1850’li yıllara kadar uzanmaktadır.
Borsa İstanbul Tarihçesi
Osmanlı Devleti’ne ait borçlanma senetlerinin
ihracı sonrasında İstanbul’da bu sözleşmelere iliş-
kin bir piyasa oluşmuş, nakit varlık sahibi olan gay-
rimüslim bankerler Galata’da bu sözleşmelerin alı-
mını ve satımını yapmaya başlamışlardır. Osmanlı
İmparatorluğu’nda bir borsa kurulması ihtiyacı da
bu dönemde ortaya çıkmıştır. Gerek Osmanlı dev-
leti gerekse borç senetlerini alıp satan yatırımcılar
borçlanma işlemlerinin bir ikinci piyasa görevi de
gören, bu çerçevede borçlanma işlemlerini kolay-
laştırıp hızlandıran bir borsa üzerinden yapılmasını
tercih etmişlerdir.
1866 yılında İstanbul’da kurulan borsa, 1873 yı-
lında çıkarılan bir nizamnameyle “Dersaadet Tahvi-
lat Borsası” adını almış, borsaya Maliye Nezareti’nce
bir komiser atanmıştır. Böylece başlangıçta İmpara-
torluğa ödünç vermek üzere kendi aralarında örgüt-
lenen Galata Bankerleri, bu kez Osmanlı yönetimi-
nin himayesine kavuşmuştur. Bu borsanın adı, 1906
yılında çıkartılan Esham ve Tahvilat ve Kambiyo ve
Nukut Borsası Tüzüğü’yle “Esham ve Tahvilat Bor-
sası” olarak değiştirilmiştir. Bu kuruluş Cumhuriyet
dönemine kadar varlığını sürdürmüştür.
Cumhuriyet döneminde, savaş yıllarında bor-
sa dışına kayan kambiyo işlemlerinin yeniden
Borsa’da yapılması sağlanmıştır. İstanbul Borsası
pay senedi alım satımından çok kambiyo işlemleri-
nin yapıldığı bir yerdir. Getirilen düzenlemeler de
borsanın bu yönüyle ilgilidir. 1929 yılında borsa-
nın yapısı yeniden düzenlendi ve “İstanbul Menkul
Kıymetler ve Kambiyo Borsası” adını aldı. 1938 yı-
lında çıkartılan bir kararnameyle İstanbul Borsası
kapatılarak Ankara’ya taşındı ve orada çalışmaya
başladı. Bunun başlıca nedeni, o dönemde döviz
fiyatlarında meydana gelen dalgalanmaların önüne
geçilemeyeceği endişesiydi. Ancak, 1941 yılında
borsa yeniden İstanbul’a nakledildi.
1958 yılında Maliye Bakanlığı döviz işlemleri-
nin Merkez Bankası’nda yapılmasına karar verince
borsadaki kambiyo işlemleri sona erdi. Bu tarihten
itibaren borsa, adında kambiyo sözcüğü bulunma-
sına rağmen, sadece sermaye piyasası araçlarının
alınıp satıldığı bir kurum haline geldi.
1980 öncesinde pay senetlerinin alım satımı
İstanbul Sirkeci’de IV. Vakıf Han’da bulunan bor-
sa binasında yapılıyordu. 24 Ocak 1980 kararları
ile yaşanan ekonomik serbestleşme hareketlerinin
ardından Türkiye ekonomisinin ihtiyacını karşıla-
yacak nitelikte bir borsanın kurulması gerekliliği
ortaya çıktı.
Türkiye’de sermaye piyasalarının dönüm nok-
taları arasında Sermaye Piyasası Kanunu’nun 30
55

Temmuz 1981’de yürürlüğe girmesi önemli yer
tutmaktadır. Kanunla birlikte Türkiye’de sermaye
piyasaları hukuki altyapıya kavuşmuştur. Sermaye
Piyasası Kanunu’yla borsa bankerlerinin çalışması-
nın düzenlenmesi ve sermaye piyasasının denetim
altına alınması amaçlanıyor, yasaya uyum süreci
için bankerlere bir yıllık süre tanınıyordu.
Kanun esas olarak,
• Sermaye piyasalarının gözetim, denetim ve
geliştirilmesinden sorumlu, merkezi yöne-
timden bağımsız bir kamu otoritesi olan Ser-
maye Piyasası Kurulu’nu (SPK) oluşturmayı,
• Pay senedi ve tahvil gibi sermaye piyasası
araçlarının birincil piyasalarını geliştirerek
doğrudan finansman olanaklarını artırmayı,
• Tasarruf sahiplerinin sermaye piyasasına
yoğun katılımının sağlanmasını,
• Sermaye piyasasının açık, güvenli, istikrarlı
ve şeffaf çalışmasını sağlamayı ve
• Yatırımcının hak ve yararlarını korumayı
amaçlıyordu.
Sermaye Piyasası Kanunu’yla sermaye piyasası
faaliyeti ve bu piyasanın üyelerinin sahip olması
gereken özellikler tanımlandı, bu faaliyetlerin yü-
rütülmesi için SPK’dan yetki belgesi alma zorun-
luluğu getirildi.
Sermaye Piyasası Kanunu’nun amacı “tasarruf-
ların menkul kıymetlere yatırılarak halkın iktisadi
kalkınmaya yaygın ve etkin katılmasını sağlamak”
olarak tanımlanmıştı. Bu amaç kapsamında “ser-
maye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde
çalışması, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının
korunmasının düzenlenmesi ve denetlenmesine
yönelik olarak sermaye piyasası araçlarına yönelik
işlemlerinin serbestçe yapılabildiği, alım satımın
düzenlenip denetlenebildiği “borsa”nın temelleri
atılmaya başlandı.
1983 yılında çıkarılan 91 sayılı KHK ile men-
kul kıymet borsaları, menkul kıymetlerin alım ve
satımı, fiyatlarının tespit ve ilanı işleriyle yetkili
olarak kurulan tüzel kişiler olarak tanımlanmıştır.
1984 yılında da “Menkul Kıymetler Borsalarının
Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetme-
lik” çıkarılmasının ardından, İstanbul’da bir men-
kul kıymetler borsasının kurulması SPK tarafından
hükümete teklif edildi ve bu teklif 19 Ekim 1984
tarihinde onaylandı. “İstanbul Menkul Kıymetler
Borsası” adı ilk kez bu teklifte geçmiştir.
56
Borsalar
1 Mart 1985’te Muharrem Karslı üçlü kararna-
meyle İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)
Başkanlığına atandı. İMKB Yönetim Kurulu’nun
diğer dört üyesi de Borsanın 19 Nisan 1985’te
yapılan genel kurulu tarafından seçildi. 26 Aralık
1985 tarihinde faaliyete geçen İMKB’de ilk işlem-
ler 3 Ocak 1986’da gerçekleştirildi.
Türkiye’de sermaye piyasalarının yasal temelini
oluşturan 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ve
menkul kıymet borsalarının kuruluş ve işleyiş esas-
larını düzenleyen 91 sayılı Menkul Kıymet Borsa-
ları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ser-
maye piyasaları alanındaki mevcut düzenlemelerin
AB müktesebatına uyumlu hale getirilmesi ve Türk
sermaye piyasalarının küresel pazarlara entegrasyo-
nunu sağlayarak rekabet gücünü artırmak amacıyla
2012 yılsonunda kabul edilen 6362 sayılı Sermaye
Piyasası Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni
yasaya göre, borsalar, Sermaye Piyasası Kurulu’nun
uygun görüşü üzerine kuruluşuna Cumhurbaşka-
nı tarafından izin verilen, sermaye piyasası araçla-
rının, kambiyo ve kıymetli madenler ile kıymetli
taşların ve Sermaye Piyasası Kurulu’nca uygun gö-
rülen diğer sözleşmelerin, belgelerin ve kıymetlerin
güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi
bir ortamda işlem görmesini sağlamak üzere kuru-
lan özel hukuk tüzel kişileri olarak düzenlenmiştir.
Yasa ile birlikte İMKB ve İstanbul Altın Borsası
(İAB), paylarının bir kısmı Hazine’ye ait olan ve
özel hukuk hükümlerine tabi bir anonim şirket
olarak yapılandırılmış Borsa İstanbul A.Ş. çatısı
altında birleştirilmiş, İzmir’de faaliyet sürdüren Va-
deli İşlem ve Opsiyon Borsası’nın da belirlenen pay
değişimi oranı üzerinden bu birlikteliğe katılma-
sı öngörülmüştür. Bu yolla Türkiye’de gerek spot
gerekse türev sermaye piyasası araçlarının tek bir
platform üzerinden yatırımcılara sunulması amaç-
lanmıştır.
Borsa İstanbul Anonim Şirketi, Sermaye Piya-
sası Kanunu’nun 138’inci maddesi çerçevesinde,
Yasanın yürürlüğe girdiği 30 Aralık 2012 tarihinde
kurulmuş, esas sözleşmesinin 3 Nisan 2013 tari-
hinde tescil edilmesiyle birlikte resmi olarak faali-
yetlerine başlamıştır.
BORSA İSTANBUL BÜNYESİNDE
FAALİYET GÖSTEREN PİYASALAR
Borsa İstabul bünyesinde faaliyet gösteren piya-
salar beş başlıkta toplanmaktadır. Bunlar Pay Piya-
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

sası, Borçlanma Araçları Piyasası, Vadeli İşlem ve Borsa İstanbul’da Yer Alan Piyasalar
Opsiyon Piyasası, Kıymetli Madenler ve Kıymetli Borsa İstanbul, sahip olduğu modern teknolojik
Taşlar Piyasalarıdır. olanakları ile yerli ve yabancı yatırımcılara düzen-
li, şeffaf ve güvenilir alım-satım ortamında çeşitli
sermaye piyasası araçlarına yatırım yapma imkânı
3
sunmaktadır. Borsa İstanbul’un tüm piyasaların-
sıra sizde
da işlemler elektronik olarak gerçekleştirilmekte
Borsa İstanbul bünyesinde faaliyet göste- ve oluşan piyasa bilgileri anında duyurulmaktadır.
ren piyasalar hangileridir? Şekil.1’de görüldüğü gibi Borsa İstanbul Piyasaları
dört ana grupta teşkilatlanmıştır:

Borsa İstanbul

Borçlanma Vadeli İşlem ve Kıymetli Madenler ve

Pay Piyasası Kıymetli Taşlar Piyasası
Araçları Piyasası Opsiyon Piyasası

Kesin Alım- Döviz Türev Kıymetli

Yıldız Pazar Madenler
Satım Pazarı Pazarı
Piyasası
Repo-Ters Elektrik Türev
Ana Pazar Repo Pazarı Kıymetli
Pazarı
Madenler
Bankalararası Ödünç Piyasası
Gelişen Emtia Türev
Repo-Ters
İşletmeler Pazarı Pazarı Elmas ve
Repo Pazarı
Kıymetli
Yakın İzleme Endeks Türev Taşlar Piyasası
Menkul Kıymet
Pazarı Pazarı
Tercihli Repo
Pazarı
Kolektif Yatırım Kıymetli
Ürünleri ve Madenler
Pay Senedi Türev Pazarı
Yapılandırılmış
Repo Pazarı
Ürünler Pazarı
Pay Türev
Pazarlıklı Repo Pazarı
Nitelikli Yatırımcı
İşlemleri Pazarı
İşlem Pazarı Yabancı
Nitelikli Endeksler
Piyasa Öncesi Türev Pazarı
Yatırımcıya
İşlem Platformu
İhraç Pazarı
Metal Türev
Pazarı
Uluslararası
Tahvil Pazarı BYF Türev
Pazarı

Faiz Türev
Pazarı
Şekil 3.1 Borsa İstanbul Piyasaları

57

• Pay Piyasası bünyesinde bulunan pazarlar
nelerdir?
• Yıldız Pazar
• Ana Pazar
• Gelişen İşletmeler Pazarı (GİP)
• Yakın İzleme Pazarı
• Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandı-
rılmış Ürünler Pazarı (KYÜYÜP)
• Nitelikli Yatırımcı İşlem Pazarı (NYİP)
• Piyasa Öncesi İşlem Platformu (PÖİP)
Ayrıca; Toptan Alış Satış, Resmi Müzayede, Bi-
rincil Piyasa, Temerrüt ve Yeni Pay Alma Hakları
için geçici olarak açılan pazarlar da PP’de yer al-
maktadır. (http://www.borsaistanbul.com/sss/pay-
piyasasi-pp)
Pay Senetleri Piyasası: Farklı sektörler-
den halka açık şirketlerin pay senetlerinin
işlem gördüğü Borsa İstanbul Pay Senetle-
ri Piyasası, yatırımcılar için likit, şeffaf ve
güvenli yatırım ortamı sağlamaktadır.
• Borçlanma Araçları Piyasası:
• Kesin Alım Satım Pazarı
• Repo-Ters Repo Pazarı
• Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı
• Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı
• Bankalararası Repo - Ters Repo Pazarı
• Pay Senedi Repo Pazarı
• Pazarlıklı Repo İşlemleri Pazarı
• Uluslararası Tahvil Pazarı
(http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve-
piyasalar/piyasalar/borclanma-araclari-piyasasi)
Borçlanma Araçları Piyasası: Sabit getiri-
li sermaye piyasası araçlarının işlem gördü-
ğü Borçlanma Araçları Piyasası, hem kesin
alım-satım işlemleri hem de repo-ters repo
işlemleri için tek organize piyasadır.
• Vadeli İşlem Ve Opsiyon Piyasası Pazarları
• Döviz Türev Pazarı
• Elektrik Türev Pazarı
58
Borsalar
• Emtia Türev Pazarı
• Endeks Türev Pazarı
• Kıymetli Madenler Türev Pazarı
• Pay Türev Pazarı
• Yabancı Endeksler Türev Pazarı
• Metal Türev Pazarı
• BYF Türev Pazarı
• Faiz Türev Pazarı
Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası:
Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon
Piyasası’nda (VİOP) 5 Nisan 2013’te En-
deks Opsiyon Sözleşmeleri işleme açılmış-
tır. 2012 yılı Ağustos ayında ise o tarihe
kadar İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Bor-
sasında işlem gören endeksi dayalı vadeli
işlem sözleşmelerinin Borsa İstanbul’a
devri tamamlanmıştır.
• Kıymetli Madenleri ve Kıymetli Taşlar Pi-
yasası
• Kıymetli Madenler Piyasası
• Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası
• Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası
(http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve-
piyasalar/piyasalar)
Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar
Piyasası: Borsa İstanbul bünyesinde kıy-
metli madenlere ve kıymetli taşlara ilişkin
olarak standart, standart dışı, cevherden
üretim altın, gümüş, platin ve paladyum
üzerine spot işlemlerin yapıldığı Kıymetli
Madenler Piyasasında, ödünç ve sertifika
işlemlerinin yapıldığı Kıymetli Madenler
Ödünç Piyasası ile elmas ve kıymetli taş-
ların işlem görebildiği Elmas ve Kıymetli
Taş Piyasası yer almaktadır.
internet
www.borsaistanbul.com
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
PAY PİYASASI
Pay Piyasası’nda işlemler elektronik alım-satım
sistemi aracılığıyla fiyat ve zaman önceliği kuralı
baz alınarak “Çoklu Fiyat (tek fiyat)-Sürekli Mü-
zayede” esaslarına göre otomatik olarak gerçekleş-
mektedir. İşlemler biri sabah (10:00-13:00), diğeri
öğleden sonra (14:00-18:00) olmak üzere iki ayrı
seansta yapılmaktadır. Her iki seansın başında tek
fiyat sistemine göre “Açılış Seansı” düzenlenmekte-
dir (Açılış Seansı Saatleri 1.seans için 09:40-09:55,
2.seans için 13:00-13:55’dir). Ayrıca 2.seansın
sonunda tek fiyat sistemine göre kapanış sean-
sı (18:00-18:05) düzenlenmekte ve 18:07-18:10
arasında kapanış seansında belirlenen fiyatlardan
işlemler gerçekleştirilmektedir.
BİAŞ üyeleri yatırımcılardan elektronik olarak
topladıkları emirleri uzaktan erişim ağı üzerin-
den ExAPI veya FixAPI mesajlaşma ara yüzleri ile
BİAŞ’a göndermektedirler. Buna ilave olarak, üye
temsilcileri, alıcı ve satıcıların emirlerini BİAŞ’da
ve üye merkez ofislerinde bulunan işlem terminal-
leri aracılığı ile Elektronik Alım-Satım Sistemi’ne
girebilmektedirler. BİAŞ Pay Piyasası’nda paylar,
rüçhan hakkı kuponları, borsa yatırım fonları, aracı
kuruluş varantları ve sertifikalar işlem görmektedir.
Pay Senetlerine Yatırım
Kısa/uzun vadeli yatırım imkânı: Paylar, sahibi-
ne hem kısa hem uzun vadede getiri elde etme fır-
satı sağlamaktadır. Paylar, kısa vadeli getiri fırsatı-
nın yanı sıra uzun vadede istikrarlı, düzenli ve diğer
yatırım araçlarına göre daha yüksek getiri sağlama
potansiyeline sahiptir.
Kar payı (temettü): Pay, sahibine şirketin yıllık
net karından belirlenen oranda pay alma hakkı verir.
Şirket genel kurulunda kar dağıtım kararı alınması
durumunda pay sahiplerine temettü ödemesi yapılır.
Sermaye kazancı: Kısa ve uzun vadedeki fiyat
değişiklikleri değerlendirilerek, pay alım-satımın-
dan elde edilen gelirdir. Pay alım-satımında, pay-
ların değer kaybetmesi halinde zarar etme riski de
bulunmaktadır.
Yeni pay alma hakkı (rüçhan hakkı): Pay
sahibinin şirketin bedelli sermaye artırı-
mına öncelikle katılma hakkıdır.
Borsa Yatırım Fonlarına Yatırım
Borsa yatırım fonları (BYF), bir endeksi baz
alan, baz aldığı endeksin performansını yatırımcı-
lara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsalarda iş-
lem gören yatırım fonlarıdır. BYF’ler, yatırımcılara
yalnızca bir tek ürün satın alarak belirli bir endekse
yatırım yapma imkânı vermektedir. BYF aracılığıy-
la bir ürünle birden fazla sermaye piyasası aracına
yatırım yapılması, portföyde çeşitlendirmeyi ve ris-
kin azaltılmasını sağlamaktadır.
Her işlem gününün sonunda açıklanan gösterge
niteliğindeki portföy kompozisyonu, yatırımcılara
yatırımlarının tüm içeriğini şeffaf bir biçimde gün-
lük bazda takip etme imkanı sunmaktadır. Bu saye-
de yatırımcı, elinde bulundurduğu BYF’nin içeri-
ğinde hangi sermaye piyasası araçlarının ne tutarda
bulunduğunu takip edebilmektedir. BYF’ler BİAŞ
Pay Piyasası seans süresi boyunca paylar gibi ko-
laylıkla alınıp satılabilmektedir. BYF’lerde yönetim
ücreti diğer yatırım fonlarından daha düşüktür.
Aracı Kuruluş Varantlarına Yatırım
Varant, elinde bulunduran kişiye, dayanak var-
lığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan
belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma
veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat
ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet
niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade etmek-
tedir. Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel kar-
şılığında bir dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı
alma ya da satma hakkını satın alır.
BİAŞ’da halen aracı kuruluş varantları işlem
görmektedir. Aracı kuruluş varantları opsiyon söz-
leşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş halidir. Yatı-
rımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıy-
meti, bir menkul kıymet sepetini ya da bir endeksi,
vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan
bir fiyat seviyesinden (ihraççıdan) alma ya da (ih-
raççıya) satma hakkı verir.
dikkat
Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük de-
ğil, hak satın almış durumdadır. Benzer özel-
likler taşıyan tek paya dayalı opsiyonlardan
temel farkı ise, varantların bir menkul kıy-
met, opsiyonların ise bir sözleşme olmasıdır.
59

Sertifikalar
Sertifikalar, tıpkı varantlar gibi ihraççıyı ya-
tırımcıya karşı mali yükümlülük altına sokan fi-
nansal araçlardır. Sertifika ihracı dolayısıyla elde
edilen fonlar ihraççının şahsi mali sorumluluğu
altındadır. Bu nedenle ihraççının mali durumu,
ödeme kabiliyeti, kredibilitesi gibi faktörlerin ya-
tırım sırasında göz önünde bulundurulması önem
arz etmektedir. Sertifikalar, yatırımcısına önceden
belirlenmiş koşulların oluşması durumunda alacak
hakkı veren menkul kıymet niteliğindeki yapılan-
dırılmış finansal ürünlerdir.
Varant benzeri bir finansal ürün olan sertifika-
ların BİAŞ Pay Piyasası bünyesinde işlem görebil-
mesi için Kurumsal Ürünler Pazarı başlığı altında
“Sertifika Pazarı” oluşturulmuştur.
Sertifikalar varantlar ile hemen hemen aynı iş-
lem kuralları ile işlem görmekle birlikte, bazı işlem
kuralları sertifika türlerine göre farklılaşabilmekte-
dir. Yatırımcıların sertifika işlemlerinde bu hususla-
ra özellikle dikkat etmeleri gerekmektedir.
Takas ve Saklama Sistemi
Pay Piyasası’nda yapılan işlemlerin takası Tür-
kiye’deki tek yetkili takas kuruluşu olan İstanbul
Takas ve Saklama Bankası A.Ş (Takasbank) tarafın-
dan gerçekleştirilmektedir.
Pay piyasasında yapılan işlemlerin fiziki ve
nakit takası, işlemin yapılmasını izleyen
ikinci iş günü yani T+2’de yapılır.
Menkul kıymetlerin saklaması kaydî olarak
Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.’de yapılmaktadır.
BİAŞ Pay Piyasası’nda işlem gören menkul kıymet-
lerin tamamı kaydîleştirilerek elektronik ortama
taşınmıştır. Bu menkul kıymetler fiziki olarak ba-
sılmamaktadır.
4 Pazarı’nda işlem görmektedir.
sıra sizde
Borsa İstanbul Pay piyasasında hangi pa-
zarlar bulunmaktadır?
60
Borsalar
Pay Piyasası’ndaki Pazarlar
Pay Piyasası’nda işlemler aşağıdaki pazarlarda
gerçekleşmektedir:
Yıldız Pazar
Halka açık piyasa değeri 100 M TL’nin üstünde
olan şirketler ya da BIST100 kapsamındaki şirket-
lerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği
pazardır.
Ana Pazar
Halka açık piyasa değeri 25 milyon TL’nin üze-
rinde ve 100 M TL’nin altında olan şirketlerin Bor-
sa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır.
25 M TL kriteri ilk defa halka arz edilen şirketler
için geçerlidir ve mevcut şirketler arasında halka
açık değeri 25 M TL’nin altında olup Ana Pazarda
işlem gören şirket olabilir.
Gelişen İşletmeler Pazarı
Gelişme ve büyüme potansiyeline sahip, halka
açık piyasa değeri 25 M TL’nin altında olan şirket-
lerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği
pazardır. GİP’te 2 yıl süreyle işlem gören şirketler
Yıldız ve Ana Pazara geçiş başvurusu yapabilirler.
Yakın İzleme Pazarı
Belirli gelişmelerin oluşması halinde Yıldız
Pazar, Ana Pazar, Gelişen İşletmeler Pazarı ve Ko-
lektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler
Pazarı’ndan çıkarılan şirketlerin paylarının Borsa
İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır.
Kolektif Yatırım Ürünleri Ve
Yapılandırılmış Ürünler Pazarı
Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimen-
kul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım
ortaklıkları payları ile borsa yatırım fonları katıl-
ma belgeleri, aracı kuruluş varantları ve sertifika-
lar kot içi pazar niteliğindeki Kurumsal Ürünler
Nitelikli Yatırımcı İşlem Pazarı
Halka arz olmadan sadece nitelikli yatırımcılara
ihraç yapan şirketlerin paylarının sadece nitelikli
yatırımcılar arasında işlem görebileceği pazardır.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

Piyasa Öncesi İşlem Platformu 5) Miktar: 50 Lot, Fiyat: 2,21, Alış Emri (Gi-
Halka açık statüde olup, payları Borsada işlem riş Saati: 10:00:04)
görmeyen şirketlerden, SPK tarafından bu Plat- 6) Miktar: 20 Lot, Fiyat: 2,26, Satış Emri (Gi-
formda işlem görmesine karar verilenlerin payları riş Saati: 10:00:00)
Piyasa öncesi işlem platformunda işlem görecektir. 7) Miktar: 70 Lot, Fiyat: 2,27, Satış Emri (Gi-
(http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve- riş Saati: 10:00:03)
piyasalar/piyasalar/pay-piyasasi) 8) Miktar: 80 Lot, Fiyat : 2,27, Satış Emri
(Giriş Saati: 10:00:04)
Pay Piyasası’nda Fiyat Oluşumu 9) Miktar: 150 Lot Fiyat 2,25, Satış Emri (Gi-
Pay Piyasası’nda verilen bir emrin karşı bir riş Saati: 10:00:04)
emirle eşleştirilmesi sistemde var olan bir takım Emirlerin fiyat ve zaman önceliğine göre sırala-
işlem kuralları çerçevesinde gerçekleşir. Bu işlem nışı nasıl olur?
kurallarının en temelinde fiyat ve zaman önceliği
şeklinde belirlenmiş olan öncelik kuralları yer alır.
Tablo 3.1
Emirler, belirlenen öncelik kurallarına uygun şe-
kilde sistem tarafından otomatik olarak eşleştirilir. Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot
Emirlerin işlem görme sıralamasında ilk önce fiya- 40 2,24 2,25 150
ta, fiyatın aynı olması durumunda ise zaman önce- 100 2,23 2,26 20
liğine bakılmaktadır.
15 2,23 2,27 70
200 2,22 2,27 80
Fiyat Önceliği 50 2,21
Sistemde işlem görmek üzere bekleyen emirlerden
• daha düşük fiyatlı satış emirleri daha yük- Tablo 3.1 incelediğinde; Alış tarafında en önce-
sek fiyatlı satış emirlerinden, likli emrin (sıralamada en üstte, en iyi fiyatlı emir
• daha yüksek fiyatlı alım emirleri daha dü- olarak da adlandırılır) alış emirleri arasında en yük-
şük fiyatlı alım emirlerinden sek fiyata sahip olan 2,24 seviyesindeki 40 lotluk
emir olduğu görülür. Bu emrin giriş saatine bakıl-
önce işlem görmektedir. dığında, sisteme alış tarafındaki emirler arasında 4.
sırada girdiği görülmektedir. Buna rağmen fiyatı
Zaman Önceliği diğer alış emirlerinin hepsinden yüksek olduğu için
en öncelikli emir olarak ilk sıraya yerleşmiştir. İki
Girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde,
adet 2,23 fiyat seviyesindeki emirden 100 lot olanı
sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen
sisteme daha önce girildiği için 15 lotluk emirden
emir daha önce işlem görmektedir.
daha önceliklidir. Bu emirleri daha düşük fiyat se-
Bu kavramları bir örnek ile açıklayalım. viyelerindeki (başka bir tabirle daha kötü fiyat sevi-
yeleri) emirler takip etmektedir.
Örnek:
Satış tarafında en öncelikli emir satış emirleri
XXXXX Payında sürekli müzayede seansı başlar arasından en düşük fiyatlı olan 2,25 fiyatlı 150 lot-
başlamaz girilen emirler şu şekildedir; luk emirdir. Onu daha kötü fiyatlı emirler izlemek-
1) Miktar: 100 Lot, Fiyat: 2,23, Alış Emri tedir. 2,27 seviyesindeki iki emirden 70 lotluk olan
(Giriş Saati: 10:00:00) sisteme daha önce girildiği için 80 lotluk emrin
2) Miktar: 15 Lot, Fiyat: 2,23, Alış Emri (Gi- önünde yer almaktadır.
riş Saati: 10:00:01) Bu emirler sisteme girilmiş ancak en yüksek fi-
3) Miktar: 200 Lot, Fiyat: 2,22, Alış Emri, yatlı alış emri ve en düşük fiyatlı satış emri kesişme-
(Giriş Saati: 10:00:02) diği için işlem olmamıştır.
4) Miktar: 40 Lot, Fiyat: 2,24, Alış Emri (Gi- Pay Piyasasında Uygulanan İşlem Yöntemle-
riş Saati: 10:00:03) ri: Sürekli İşlem, Piyasa Yapıcılı Sürekli İşlem ve
tek fiyat yöntemidir.

61
 Borsalar

BİAŞ Pay Piyasası’nda Tablo 3.3

• “Sürekli Müzayede-Çok Fiyat” ,
• “Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede-Çok Fiyat”,
• “Tek Fiyat”
işlem yöntemleri kullanılır. Bu işlem yöntemleri
dahilinde likiditeye destek olmak amacıyla “likidite
sağlayıcılık” işlevi de piyasa katılımcılarının hizme-
tine sunulmuştur.
BİAŞ Pay Piyasası’nın temel çalışma yöntemi
sürekli müzayededir.
Sürekli Müzayede-Çok Fiyat Yöntemi: Sis-
teme gönderilen alış ve satış emirlerinin seans bo-
yunca farklı fiyat seviyelerinde eşleşebilmesi, do-
layısıyla aynı seans içinde farklı işlem fiyatlarının
oluşması nedeniyle bu yönteme “Sürekli Müzayede
- Çok Fiyat Yöntemi” denir. Bu yöntemde emirler
sisteme girildiği anda karşı taraftaki (örneğin alış
emri giriliyorsa satış tarafındaki) emirler sistem ta-
rafından kontrol edilerek girilen emrin fiyatı karşı
tarafta beklemekte olan emirlerin fiyatlarıyla kesi-
şiyorsa hemen işlem gerçekleştirilir.
Örnek:
dikkat
BIST 100 Endeksi hesaplamasına dahil
edilen menkul kıymetler daima sürekli
müzayede yöntemi ile işlem görür.
Tablo 3.2
Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot
40 2,24 2,25 150
100 2,23 2,26 20
15 2,23 2,27 70
200 2,22 2,27 80
50 2,21
Yukarıdaki tabloda görülen emirlerin bulunduğu
bir payda işlem sırasına 20 lotluk 2,24 fiyatlı bir satış
emri girildiğinde sistem alış tarafına bakacak, ora-
daki en iyi fiyatlı alış emrinden başlayarak emirleri
kontrol edecek, girilen seviyeden alışta emir olduğu
için satış emrini bekleme listesine yazmadan (pasife
yazmadan) işlemi hemen gerçekleştirecektir. Alışta
bekleyen 40 lotluk emirle 20 lot satış emri karşıla-
şacak, 20 lot işlem olacak ve işlem sonucunda payda
beklemekte olan emirler aşağıdaki şekilde olacaktır:
Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot
20 2,24 2,25 150
100 2,23 2,26 20
15 2,23 2,27 70
200 2,22 2,27 80
50 2,21
Görüldüğü üzere alışta, en iyi fiyat seviyesinde
beklemekte olan 40 lotluk emrin 20 lotu işlem gör-
düğü için geriye 20 lot pasifte kalmıştır.
Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede İşlem Yön-
temi: Bu yöntemin “Sürekli Müzayede-Çok Fiyat
Yöntemi”nden temel farkı, Borsa Yönetim Kurulu ta-
rafından atanmış bir piyasa yapıcı (aracı kuruluş) üye
bulunmasıdır. Sürekli müzayede yöntemiyle işlem
gören menkul kıymetlerde BİAŞ Yönetim Kurulu ta-
rafından atanmış bir piyasa yapıcı üye (aracı kuruluş)
tarafından sürekli çift taraflı (alış ve satış) kotasyon
(fiyat ve miktar) verilmek suretiyle o menkul kıymet-
te işlem gerçekleşebilecek fiyat aralığının belirlendiği
ve likiditenin hedeflendiği işlem yöntemidir.
Piyasa yapıcıdan beklenen görev, sürekli müza-
yede için yeterli derinliği olmayan, halka açık pi-
yasa değeri düşük olan menkul kıymetlerde oluşa-
bilecek kısa süreli arz-talep dengesizlikleri sonucu
meydana gelebilecek aşırı fiyat hareketlerini önle-
mek, piyasaya sürekli likidite sağlamak, böylelikle
sürekli müzayede ortamının etkin bir şekilde geliş-
mesine katkıda bulunmak olarak özetlenebilir.
Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören aracı
kuruluş varantları, sertifikalar, borsa yatırım fonları
ile her 3 ayda bir yapılan değerlendirme sonucunda
halka açık piyasa değerinin ardı ardına iki kez 10
milyon TL’nin altında kaldığı belirlenen menkul
kıymet yatırım ortaklıkları zorunlu olarak “Piyasa
Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi” ile işlem görür.
Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle iş-
lem görmesi zorunlu olan menkul kıymetlerde (va-
rantlar ve sertifikalar haricinde), atanmış bir piyasa
yapıcı üye olmaması ya da atanmış olan piyasa yapı-
cı üyenin faaliyetinin son ermesi durumunda, ilgili
menkul kıymet “Tek Fiyat Yöntemi” ile işlem görür.
Tek Fiyat İşlem Yöntemi: Tek fiyat yöntemi,
belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eşleş-
tirme yapılmaksızın Alım-Satım Sistemine kabul
edilip, bu süre sonunda en yüksek miktarda işle-
min gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesinin he-

62
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
saplandığı, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden
gerçekleştiği işlem yöntemidir. Bu yöntemde işlem
gören menkul kıymetlerde seans veya gün boyunca
birden fazla fiyat belirlemesi yapılabilir.
Bu yapı pazar ve/veya menkul kıymet bazında
günde 4 kez tekrar edilerek düşük likiditesi olan
menkul kıymetlerde volatilite yaratmadan birden
fazla fiyattan işlem olanağı sağlamaktadır. İşlem
hacmi ve piyasa değeri düşük olan menkul kıymet-
lerin tek fiyat yöntemiyle işlem görmeleri halinde,
tüm işlemler içindeki paylarının artması beklen-
mektedir. Açılış ve kapanış seanslarında fiyatlar
“Tek Fiyat Yöntemi” ile belirlenmektedir. Ayrıca
Gözaltı Pazarı’nda işlem gören menkul kıymetler,
tek fiyat yöntemiyle işlem görmektedir.
Likidite Sağlayıcılık
Likidite sağlayıcılık işlevi bu kapsamda yetkilendi-
rilen üyeler tarafından Ulusal Pazar, İkinci Ulusal Pazar
ve Kurumsal Ürünler Pazarında piyasa yapıcılı sürekli
müzayede ve tek fiyat işlem yöntemi ile işlem gören
payların dışında kalan ve Borsa tarafından belirlenen
kriterleri sağlayan paylarda uygulanabilmektedir.
Likidite sağlayıcılık uygulamasına dahil olabi-
lecek paylar değerleme dönemi itibariyle günlük
Pazarlıklı Repo
İşlemleri Pazarı
Uluslararası
Tahvil Pazarı
Pay Senedi
Repo Pazarı
Şekil 3.2 Borçlanma Araçları Piyasasında Yer Alan Pazarlar
ortalama işlem hacmi, tüm payların yani Ulusal
Pazar, İkinci Ulusal Pazar ve Kurumsal Ürünler
Pazarında “eski” sıralarında işlem gören payların
günlük ortalama işlem hacmi ortalamasının altında
olan ve günlük ortalama işlem hacmi fiili dolaşım-
da bulunan payların piyasa değerine oranı yüzde
2’nin altında olan paylardır.
BORÇLANMA ARAÇLARI
PİYASASI
Borçlanma Araçları Piyasası (BAP), SPK düzen-
lemeleri çerçevesinde nitelikli yatırımcılara ihraç
edilecek borçlanma araçlarının satış işlemlerinin (bi-
rinci el) gerçekleştirildiği Nitelikli Yatırımcıya İhraç
Pazarı ve ikinci el işlemlerin gerçekleştirildiği Kesin
Alım-Satım Pazarı’nın yanı sıra, menkul kıymetle-
rin geri alım vaadiyle satım ve geri satım vaadiyle
alım işlemlerinin gerçekleştirildiği Repo-Ters Repo
Pazarı, Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı, Men-
kul Kıymet Tercihli Repo Pazarı, Pay Senedi Repo
Pazarı ve Pazarlıklı Repo İşlemleri Pazarı bulunmak-
tadır. Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından ih-
raç edilen dış borçlanma araçlarının (“Euro tahvil”)
işlem gördüğü Uluslararası Tahvil Pazarı ve Eurotah-
vil Pazarlıklı İşlemler Platformu 13 Eylül 2013 tarihi
itibarıyla BAP bünyesine dahil edilmiştir.
Kesin Alım
Satım Pazarı
Nitelikli
Yatırımcıya
İhraç Pazarı
Borçlanma Repo Ters
Araçları Repo Pazarı
Piyasası
Menkul
Kıymet
Tercihli Repo
Bankalararası Pazarı
Repo - Ters
Repo Pazarı
63
 Borsalar

Borçlanma Araçları Piyasası’nda, Türkiye Cum-
huriyet Merkez Bankası ile Borsa üyesi banka ve
aracı kurumlar işlem yapabilirler. Bireysel ve ku-
rumsal yatırımcıların doğrudan Piyasa’da işlem
yapmaları imkânı yoktur sadece bir yatırım kuru-
luşu vasıtasıyla işlem yapabilirler.
Piyasa’da gerçekleşen işlemlerin takası İstanbul
Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) tara-
fından gerçekleştirilmektedir.
Borçlanma Araçları Piyasası’nın
İşleyişi
BAP’da alım satım işlemleri, üyeler tarafından
Borsaya iletilen emirlerin rekabet koşulları altında
Otomatik Tahvil Alım Satım Sistemi (OTASS) ta-
rafından otomatik olarak karşılaştırılması suretiyle
gerçekleşir. Alım satım sistemi “çok fiyat sürekli
Örnek 1: Kesin Alım Satım Pazarı’nda sisteme aşağıdaki emirlerin girildiğini varsayalım,
Alım Emirleri
müzayede” yöntemi ile çalışır. Bu yöntemde arz ve
talebe bağlı olarak piyasada pek çok farklı fiyattan
işlem gerçekleşebilir.
BAP alım satım sistemine iletilen teklif ve ta-
leplerden; doğrudan alım emirlerinde en yüksek
fiyatlı/en düşük oranlı emirler, doğrudan satım
emirlerinde en düşük fiyatlı/en yüksek oranlı emir-
ler önceliklidir. Repo emirlerinde oranı en yüksek
olan emirler, ters repo emirlerinde oranı en düşük
olan emirler gerçekleşme önceliğine sahiptir. Bu
uygulama “fiyat/oran önceliği” kuralı olarak ad-
landırılır. Fiyat/oran eşitliği olması halinde, siste-
me zaman açısından daha önce kaydedilen emirler
öncelikle karşılanır, bu uygulama da “zaman önce-
liği” kuralı olarak adlandırılır. İlk olarak fiyat/oran
önceliği kuralı, ikinci olarak zaman önceliği kuralı
uygulanır.

Emir No/Saat Miktar (Nominal) Fiyat

1 (09:15) 1.500.000 110,900
2 (09:20) 2.000.000 110,950
3 (09:21) 1.000.000 110,950
4 (09:35) 3.000.000 111,000
5 (09:40) 1.000.000 111,000

Bu emirleri fiyat/oran önceliği ve zaman önceliği kuralına göre sıralarsak öncelik sıralaması şu şekilde
olacaktır;

Emir No Miktar (Nominal) Fiyat

4 3.000.000 111,000
5 1.000.000 111,000
2 2.000.000 110,950
3 1.000.000 110,950
1 1.500.000 110,900

Sıralama öncelikle, fiyat/oran önceliği kuralına göre yapılır, fiyat/oran eşitliği olan durumlarda ikinci
olarak zaman önceliği kuralı uygulanır. Alım emirlerinde öncelik, en yüksek fiyatlı emirlerden başlaya-
rak oluşur.
Bu örnekte, uygun satış emri gelmesi durumunda işlem ilk olarak 4 numaralı emirle gerçekleşir daha
sonra sırasıyla 5, 2, 3 ve 1 numaralı emirler gerçekleşir. ( Sistemde sadece bu emirlerin var olduğu varsayımı
ile) Örneğin; 6 numaralı emrin 111,000 TL fiyatla 5.000.000 TL nominal satış olarak gelmesi durumunda
ise işlemleirn gerçekleşme sırası şu şekilde olacaktır;

64
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

İşlem No Miktar Fiyat Emir Numaraları

1 3.000.000 111,0006 ve 4
2 1.000.000 111,0006 ve 5

Örnek 2: Repo Ters Repo Pazarı’nda sisteme aşağıdaki emirlerin girildiğini varsayalım,

Repo Emirleri
Emir No/Saat Miktar TL Oran (%)
1 (10:45) 3.500.000 6
2 (10:47) 2.000.000 6
3 (11:00) 1.000.000 7
4 (11:05) 3.000.000 7
5 (11:57) 2.500.000 5

Bu emirleri fiyat/oran önceliği ve zaman önceliği kuralına göre sıralarsak öncelik sıralaması şu şekilde
olacaktır;
Emir No Miktar TL Oran (%)
3 1.000.000 7
4 3.000.000 7
1 3.500.000 6
2 2.000.000 6
5 2.500.000 5

Aynı emirlerin ters repo emri olduğunu düşün-
düğümüzde öncelik sıralaması; 5, 1, 2, 3 ve 4 nu-
maralı emirler şeklinde olacaktır. Çünkü ters repo
emri para satışını ifade ettiği için düşük oranlı emir-
ler öncelikli olacaktır.
Piyasada emirler aynı gün veya Pazar ve men-
kul kıymet türü bazında farklı sürelerde ileri valör-
lü olarak verilebilir. Aynı gün valörlü ve aynı gün
başlangıç valörlü emirler saat 14:00’a, ileri valörlü
ve ileri başlangıç valörlü emirler verildikleri gün
Piyasa kapanış saati olan 17:00’a kadar geçerlidir.
Gün sonunda Piyasa’da bir sonraki iş gününe ge-
çerli olarak bekleyen emir kalmaz tüm emirler sis-
tem tarafından otomatik olarak iptal edilmiş olur.
Üyeler Piyasa’ya iletilen emirlerden karşılanmamış
olanları istedikleri an iptal edebilir veya değiştire-
bilirler. Emrin miktarı artırılabilir ya da azaltılabilir
aynı şekilde fiyat/oranı üzerinde iyileştirme ya da
kötüleştirme yapabilirler.
BAP’da valör; işlemin takasının gerçekleşeceği
tarihi bir başka ifade ile menkul kıymet ve paranın
el değiştireceği tarihi ifade etmektedir.
Kesin Alım Satım Pazarı
Kesin Alım Satım Pazarı, sabit getirili menkul
kıymetlerin aynı gün veya ileri valörlü olarak doğ-
rudan alım ve doğrudan satım işlemlerinin yapıldı-
ğı pazardır.
Pazar’da Türk Lirası cinsinden ya da (döviz öde-
meli) olarak ihraç edilmiş;
• Borçlanma araçları,
• Menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelire da-
yalı borçlanma araçları,
• Kira sertifikaları,
• TCMB tarafından ihraç edilen Likidite Se-
netleri
• Borsa Yönetim Kurulu tarafından işlem gör-
mesine karar verilen diğer sermaye piyasası
araçları işlem görebilirler.
Bu kapsamda işlem görebilecek borçlanma araç-
ları olarak; devlet tahvillleri, hazine bonoları, gelir
ortaklığı senetleri, gelire endeksli senetler, özel sek-
tör tahvilleri, banka bonoları, finansman bonoları,
varlığa dayalı menkul kıymetler, varlık teminatlı
menkul kıymetler ve kira sertifikaları sayılabilir.

65

Pazar’da emirler “çok fiyat-sürekli müzaye-
de” yöntemiyle eşleşmektedir. Kesin Alım-Satım
Pazarı’nda iki karşıt emrin eşleşmesi, alımda en
yüksek fiyatlı, satımda en düşük fiyatlı emirlere
öncelik verilerek sağlanır. Aynı fiyatlı emirlerde za-
man önceliği kuralı uygulanır.
Repo Ters Repo Pazarı
Repo Ters Repo Pazarı, sabit getirili menkul
kıymetlerin geri alım vaadi ile satım ve geri satım
vaadi ile alım işlemlerinin organize piyasa koşulları
içinde güvenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak
amacıyla kurulmuştur.
Repo ve ters repo işlemininde,
Repo; menkul kıymetin,
• İşlemin başlangıç valöründe geri alım vaa-
diyle satılması (karşılığında borç para alın-
ması),
• Bitiş valöründe ise anapara ve faizin geri
ödenerek menkul kıymetin geri alınması
işlemidir.
Ters repo; menkul kıymetin,
• İşlemin başlangıç valöründe geri satım vaa-
diyle alınması (karşılığında borç para veril-
mesi),
• Bitiş valöründe ise anapara ve faizin geri
alınarak menkul kıymetin geri satılması iş-
lemidir.
Repo işlemi para alışı, ters repo işlemi ise para
satışı olarak düşünülebilir.
Borçlanma Araçları Piyasası Repo Ters Repo
Pazarı’nda;
• Devlet iç borçlanma senetleri ile
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası liki-
dite senetlerinin geri alım vaadi ile satım ve
geri satım vaadi ile alım işlemleri yapılır.
Pazarda aynı gün ve ileri başlangıç valörlü iş-
lemler yapılabilir. İşlem öncesinde teslim edilecek/
alınacak menkul kıymeti doğrudan belirtme imka-
nı yoktur.
Bu Pazar’da, işlem karşılığı olarak sadece kamu
menkul kıymetleri kullanılır özel sektör borçlanma
araçları kullanılamaz. Pazar’da işlem öncesinde para
satan yani ters repo yapan taraf, repocu taraf bil-
direne kadar işlem karşılığı teminat olarak alacağı
menkul kıymetin tanımını bilmez sadece bu kıy-
metlerin bir kamu menkul kıymeti olduğunu bilir.
66
Borsalar
İşlem karşılığı alacağı menkul kıymetin ISIN kodu
dediğimiz tanımını repocu taraf sisteme tanımla-
dıktan sonra öğrenebilir.
Pazarda repo işlemine konu menkul kıymetler
alıcıya teslim edilmeyerek işlemin vadesi boyunca
Takasbank nezdindeki hesaplarda bloke saklamada
tutulur.
Emirlerin Eşleşme Kuralları
Pazar’da işlemler çok fiyat- sürekli müzayede
yöntemine göre gerçekleştirilir. Buna göre repo
emirleri aynı ya da daha düşük oranlı ters repo
emirleri ile ters repo emirleri ise aynı ya da daha
yüksek oranlı repo emirleri ile eşleşir. Pazara ileti-
len emirler oran ve zaman önceliğine göre işleme
konur. Buna göre repo emirlerinde en yüksek, ters
repo emirlerinde ise en düşük oranlı emirlerin ön-
celiği vardır. Aynı oranlı emirlerde ise zaman önce-
liği kuralı uygulanır.
Emirler verildikleri gün itibarıyla geçerlidir.
Pazar’a iletilen emirlerden karşılanmamış olanlar
ile kısmen karşılanmış emirlerin kalan kısımla-
rı iptal edilebilir. Aynı gün başlangıç valörlü tüm
emirler gerçekleşmediği takdirde aynı gün başlan-
gıç valörlü emir iletimi son saatinde, ileri başlangıç
valörlü olanlar ise Pazar’ın kapanış saatinde sistem
tarafından otomatik olarak iptal edilir.
http://www.borsaistanbul.com/docs/default-
source/uue/borsa-istanbul-as-borclanma-araclari-
piyasasi-isleyis-uygulama-usul-ve-esaslari-2-
temmuz-2018-den-itibaren-gecerlidir.pdf?sfvrsn=6
Bankalararası Repo Ters Repo Pazarı
Bankaların organize piyasa koşulları içerisin-
de geri alım vaadiyle satım ve geri satım vaadiyle
alım işlemlerini zorunlu karşılık ayırmak zorunda
olmadan gerçekleştirmelerinin sağlanması amacıyla
oluşturulmuştur.
Bu Pazarda repo-ters repo işlemlerine devlet
tahvilleri ve hazine bonoları ile TCMB likidite se-
netleri konu olur. Pazar’da sadece üye bankaların,
T.C. Merkez Bankası ve kendi aralarındaki geri
alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım
işlemleri yapılır. Pazar’da bankalar sadece portföy
hesabına işlem yapabilir, fon/ortaklık ve diğer müş-
teriler hesabına işlem yapamazlar. İşleyiş esasları
Repo Ters Repo Pazarı ile aynıdır.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı
Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı, organize
piyasa koşulları içerisinde, tercih edilen menkul
kıymetler üzerinde repo yapılmasına ve sonrasın-
da bu menkul kıymetlerin alıcıya teslimine olanak
vermek amacıyla kurulmuştur.
Pazar’da taraflar işlem karşılığı alacağı/teslim
edeceği menkul kıymetin hangi menkul kıymet
olacağına kendi tercihleri ve piyasa kuralları çerçe-
vesinde serbestçe karar verirler.
Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı’nda,
Repo-Ters Repo Pazarı ve Bankalarası Repo Ters
Repo Pazarı’ndan farklı olarak;
• İşlem gerçekleşmeden önce emir aşama-
sında alıcı ve satıcı taraflar işlem karşılığı
menkul kıymet olarak hangi fiyattan hangi
menkul kıymeti alıp satacağını bilir,
• İşlem karşılığı bildirilen menkul kıymetler
bloke değildir, ters repocu tarafın serbest
kullanımına sunulur.
• İşlem karşılığı olarak sadece kamu menkul
kıymetleri değil özel sektör borçlanma araç-
ları da kullanılabilir.
İşlem sonrası menkul kıymetlerin bloke tutul-
mayarak alıcısına teslim edilmesi ve vade sonunda
alıcının aynı tanım ve miktardaki menkul kıymeti
karşı tarafa iade edilmek üzere Takasbank’a teslimi
özelliğinden dolayı iki ayaklı bir kesin alım satım
işlemi gibi düşünülebilir. Pazar’da aynı gün ve ileri
başlangıç valörlü işlemler yapılabilir.
İşlem Gören Menkul Kıymetler:
• Pazar’da Piyasa kuralları çerçevesinde;
• Devlet iç borçlanma senetleri (DİBS)
• Kira sertifikaları
• Gelir ortaklığı senetleri
• Özel sektör borçlanma araçları,
• TCMB likidite senetleri
• Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Toplu Ko-
nut İdaresi Başkanlığı ve mahalli idarelerce
Türk Lirası cinsi ihraç edilen borçlanma se-
netleri işlem görür repo işlemi karşılığı te-
minat olarak verilebilir.
Emirlerin Eşleşme Kuralları: Pazar’da işlemler
çok fiyat sürekli müzayede yöntemine göre gerçek-
leştirilir. Emirlerin gerçekleşmesinde ilgili vadedeki
repo oranı, menkul kıymet fiyatı ve zaman önceliği
dikkate alınır. Buna göre;
• repo emirleri aynı ya da daha düşük oranlı
ve aynı ya da daha yüksek menkul kıymet
fiyatlı ters repo emirleri ile,
• ters repo emirleri ise aynı ya da daha yük-
sek oranlı ve aynı ya da daha düşük menkul
kıymet fiyatlı repo emirleri ile eşleştirilir.
Pay Senedi Repo Pazarı: Pay Senedi Repo
Pazarı, organize piyasa koşulları içerisinde, paylar
üzerinde repo yapılmasına ve sonrasında bu pay-
ların alıcıya teslimine olanak vermek amacıyla
kurulmuştur. Pazar’da işlem karşılığı olarak paylar
kullanılmaktadır.
Pazar’da Pay Piyasası’nda işlem gören, BIST 30
Endeksi’ne dahil paylardan Borsa tarafından uygun
görülenler repo işlemlerine konu olabilirler. Diğer
repo pazarlarından farklı olarak bu Pazar’da, repo
işlemi karşılığı olarak borçlanma araçları değil pay-
lar kullanılır.
İşlem sonrası pay senetleri bloke tutulmayarak
alıcısına teslim edilir. Vade sonunda alıcının aynı
tanım ve miktarda payı karşı tarafa iade edilmek
üzere Takasbank’a teslimi esastır. Pazar’da aynı gün
ve ileri başlangıç valörlü işlemler yapılabilir.
Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı: Sermaye
Piyasası Kurulu düzenlemeleri çerçevesinde nitelik-
li yatırımcılara ihraç edilecek sermaye piyasası araç-
larının satış işlemlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla
kurulmuştur.
Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı Borçlanma
Araçları Piyasası bünyesinde birinci el satış (ih-
raç) işlemlerinin yapıldığı tek pazardır. Bu pazar-
da sadece özel sektör borçlanma araçlarının ihracı
gerçekleştirilir kamu menkul kıymetlerinin ihracı
yoktur.
Pazar’da Sermaye Piyasası Kurulu tarafından
kayda alınan ve nitelikli yatırımcılara ihraç edilecek
sermaye piyasası araçlarının satışı yapılır. Nitelikli
yatırımcılara ihracı tamamlanan sermaye piyasası
araçları, ihracın tamamlanmasını veya satış süresi-
nin sona ermesini izleyen iş günü Borçlanma Araç-
ları Piyasası Kesin Alım Satım Pazarı’nda nitelikli
yatırımcılar arasında kot dışı olarak işlem görmeye
başlar.
Emirler verildikleri gün saat 14:00’a kadar
geçerlidir. Yatırım kuruluşları Pazar’a verdikleri
emirlerden karşılanmamış olanları istedikleri an
iptal edebilirler veya değiştirebilirler. Pazarda aynı
gün ve 7 güne kadar ileri valörlü işlem yapılabilir.
67

Pazar’da emirler çok fiyat sürekli müzayede
yöntemiyle eşleşmektedir. İhraççı tarafından ileti-
len satış emrinin karşılanmasında en yüksek fiyatlı
alım emirlerine öncelik verilir. Aynı fiyatlı emirler-
de zaman önceliği kuralı uygulanır.
Uluslararası Tahvil Pazarı: Uluslararası Tahvil
Pazarı’nda Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafın-
dan ihraç edilen ve Borsa kotunda bulunan dış borç-
lanma araçları (“Eurotahvil”) işlem görmektedir.
Uluslararası Tahvil Pazarı’nda alım satım iş-
lemleri “çok fiyat sürekli müzayede” yöntemine
göre yapılmaktadır. İki karşıt emrin eşleşmesinde,
alımda en yüksek fiyatlı, satımda en düşük fiyatlı
emirler önceliklidir. Aynı fiyatlı emirlerde zaman
önceliği kuralı uygulanır.
Pazar’da asgari 1 iş günü (T+1), azami 15 gün
(T+15) ileri valörlü işlemler yapılabilmektedir.
Eurotahvillerin takas işlemleri Takasbank tara-
fından yapılmaktadır. Ancak Pazar’da işlem göre-
cek menkul kıymetlerin yurtdışında bulunması ve
işlemlerin döviz cinsinden yapılması nedeniyle Ta-
kasbank söz konusu işlemleri muhabir bankaların
aracılığı ile sonuçlandırmaktadır. İşlemlerin nakit
takası menkul kıymetlerin ihraç edildikleri döviz
birimi cinsinden yapılmaktadır.
Eurotahvil Pazarlıklı İşlemler Platformu
(EPİP): Eurotahvil Pazarlıklı İşlemler Platformu,
işlem yapan üyelerin işlem yapmak istediği karşı
üyeyi belirleyerek emirlerini ilettikleri alım satım
sistemi olup, emirlerin üye kodu ile yer aldığı “Du-
yuru Emirleri Ekranı” ile işlemlerin gerçekleşeceği
“Pazarlıklı İşlemler Ekranı”ndan oluşur.
Duyuru emirleri ekranında, emirler giriş sıra-
sına göre emri veren üyenin kodu ile gösterilir ve
emirlerde fiyat ve miktar kısıtı uygulanmaz. Oto-
matik eşleşme yoktur, üyeler işlemlerini pazarlıklı
işlemler ekranı üzerinden gerçekleştirebilirler.
Pazarlıklı işlemler ekranı, işlemi sonuçlandır-
mak isteyen üyenin emri göndermek istediği karşı
üyenin kodunu belirterek emrini sisteme girdiği ve
karşı üyenin teyidi ile işlemlerin gerçekleştiği alım
satım ekranıdır.
VADELİ İŞLEM VE OPSİYON
PİYASASI (VİOP)
Vadeli işlem ve opsiyon piyasalarının en önemli
fonksiyonu etkin risk yönetimi ve geleceğe yönelik
fiyat keşfidir. Bu piyasalarda işlem gören ürünler
68
Borsalar
gerek yatırım gerekse riskten korunma amaçlı ola-
rak geniş bir kitle tarafından kullanılmaktadır.
Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon
Piyasası’nda (VİOP) 21 Aralık 2012 tarihinde Pay
Vadeli İşlem ve Pay Opsiyon Sözleşmeleri ile işlem-
lere başlanmış, ardından 5 Nisan 2013’te Endeks
Opsiyon Sözleşmeleri işleme açılmıştır. 5 Ağustos
2013 tarihinde ise VİOP, Vadeli İşlem ve Opsiyon
Borsası A.Ş. (VOB) ile birleşmiş ve Türkiye’deki tüm
vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri VİOP çatısı al-
tında tek bir platformda işlem görmeye başlamıştır.
Türev Araçların Kullanım Amaçları
Türev araçlar genellikle üç amaçla kullanılır:
• Riskten Korunma,
• Yatırım,
• Arbitraj.
Riskten Korunma: Türev araçlar yatırımcılar ve
şirketler için fiyat belirsizliğinin yaratacağı riskle-
re karşı korunma imkanı sunmaktadır. Örneğin,
ihracat yapan bir şirketin 3 ay sonra döviz geliri
elde edeceğini düşünelim. Şirketin kar ve zararı 3
ay sonra oluşacak döviz kuruna bağlı hale gelmek-
tedir. Şirket, kur artarsa kar elde edecek, düşerse
zarar edecektir. Türev araçlar ile döviz gelirinin elde
edileceği tarihteki döviz kurunu sabitlemek müm-
kündür.
Yatırım: Türev araçlar etkin bir yatırım alterna-
tifi sunmaktadır. Geleneksel yatırım araçlarından
farklı olarak türev araçlarda;
• daha az ilk yatırım gerekmektedir. Gele-
neksel yatırım araçlarının gerektirdiği ilk
yatırımın belirlenen bir oranında başlangıç
teminatı yatırarak ilgili aracın tüm getirisi
(veya zararı) elde edilebilmektedir.
• fiyatlardaki düşüş beklentisine de yatırım
yapılabilmektedir.
• riskin istenilen düzeyde sınırlandırılması
imkanı yüksektir (örneğin bir sözleşmenin
kısa vadelisini alıp, uzun vadelisini satmak
suretiyle).
Arbitraj: Vadeli fiyatlarla spot fiyatlar arasında
ve aynı vadeli işlem sözleşmesinin değişik vadeleri
arasında belirli ilişkiler vardır. Bu fiyatlardan biri-
sinin bu ilişkiyi bozması durumunda sözleşme ve
spot varlığın alım-satımı yapılarak risksiz bir getiri
elde etmek mümkün olacaktır.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
VİOP’ta İşlem Gören Sözleşmeler
VİOP’ta 10 ayrı ana pazarda vadeli işlem ve
opsiyon sözleşmeleri işlem görmektedir. Bu pa-
zarlar; Döviz Türev Pazarı, Elektrik Türev Pazarı,
Emtia Türev Pazarı, Endeks Türev Pazarı, Kıymetli
Madenler Türev Pazarı, Pay Türev Pazarı, Yabancı
Endeksler Türev Pazarı, Metal Türev Pazarı, BYF
Türev Pazarı ve Faiz Türev Pazarıdır.
VİOP’ta İşlem Yöntemleri
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda “sürek-
li müzayede” ve “tek fiyat” olarak adlandırılan iki
farklı işlem yöntemi uygulanabilir:
Sürekli Müzayede Yöntemiş: Bu yöntemde işlem-
ler, işlem sistemine iletilen emirlerin fiyat ve zaman
önceliği esaslarına uygun olarak eşleşmesi sonu-
cunda oluşan fiyatlar üzerinden gerçekleştirilir. Bu
yöntem normal seansta kullanılır.
Tek Fiyat Yöntemi: Bu yöntemde, işlem siste-
mine iletilen emirler ilan edilen süre boyunca top-
lanır ve bu sürenin bitiminde en yüksek miktarın
gerçekleşmesine imkan verecek olan “denge fiyatı”
üzerinden yine fiyat ve zaman önceliklerine uygun
olarak işlemler gerçekleştirilir. Denge fiyatının be-
lirlenmesinde sadece limit emirler dikkate alınır. Li-
mit emirlerin eşleşmesinden sonra Piyasa emirleri,
denge fiyatı üzerinden öncelikle diğer limit emir-
lerle, daha sonra diğer piyasa emirleri ile eşleşir. Bu
yöntem fiyat sabitleme seanslarında kullanılır.
Risk Yönetimi ve Teminatlandırma: Piyasa risk
yönetimi Takasbank tarafından yapılır. İşlem siste-
minde gerçekleşen işlemler gerçek zamanlı olarak
Takasbank tarafından çekilerek pozisyona dönüş-
türülür. Pozisyonu güncellenen hesaplar için son
açık pozisyon ve son parametre dosyası verilerine
göre “Bulunması Gereken Teminat” hesaplanır.
“Sürdürme Teminatı”, bulunması gereken teminat
değerinin %75’i olarak dikkate alınır.
Piyasada gerçekleştirilen işlemler için portföy
bazında teminatlandırma yöntemi uygulanır. Port-
föy bazında teminat hesaplamasına esas teşkil ede-
cek parametreler Takasbank tarafından belirlenir
ve duyurulur. Takasbank, portföy bazında teminat-
landırma işlemlerinde Standard Portfolio Analysis
of Risk (SPAN) algoritmasını kullanır.
SPAN algoritmasında, değişik fiyat ve volati-
lite değişim seviyelerine dayalı olarak oluşturulan
senaryolar arasından maksimum risk göz önünde
bulundurularak, teminat tutarı portföy bazında he-
saplanmaktadır.
Takas Esasları: Piyasada gerçekleştirilen işlemle-
rin takası, Takasbank tarafından yapılır.
Takas Merkezi, merkezi karşı taraf olarak sözleş-
melerin alıcısına karşı satıcı ve satıcısına karşı alıcı
rolünü üstlenir.
Takas Süreleri: Her Borsa günü seans bitimin-
den sonra gün sonu uzlaşma fiyatları kullanılarak
hesap bazında kar/zarar rakamları belirlenir ve
tüm hesaplar Takasbank tarafından güncelleştirilir.
Güncelleştirme işlemleri neticesinde teminat açığı
oluşan hesaplar için ilgili üyelere “teminat tamam-
lama çağrısı” yapılır. Üyelerin teminat tamamlama
çağrısı nedeniyle oluşan yükümlülüklerini en geç
bir sonraki Borsa günü (T+1 günü) saat 15:00’a
kadar yerine getirmesi zorunludur.
Fiziki teslimata ilişkin nakit takas yükümlülük-
leri, vadeli işlem sözleşmeleri için son işlem günü
uzlaşma fiyatları, opsiyon sözleşmeleri için ise söz-
leşmenin kullanım fiyatı kullanılarak hesaplanır.
Fiziki teslimata ilişkin takas yükümlülükleri için
fiziki teslimat son saati T+3 16:30’dur.
KIYMETLİ MADENLER VE
KIYMETLİ TAŞLAR PİYASASI
Piyasanın Gelişimi
1993 yılında Türk Parası Kıymetini Koruma
Hakkında 32 Sayılı Karar’da yapılan değişikliklerle
altının fiyatının belirlenmesi ile ithalatı ve ihracatı
serbestleştirilmiştir. İstanbul Altın Borsasının ku-
ruluşu ile ilgili ilk düzenleme olan Kıymetli Ma-
denler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları
Hakkında Genel Yönetmelik 1993 yılında yayım-
lanmıştır. Söz konusu Yönetmeliğe dayanılarak 26
Temmuz 1995 tarihinde İstanbul Altın Borsası fa-
aliyete geçmiştir.
Diğer taraftan, 6362 Sayılı Sermaye Piyasası
Kanunu hükümleri çerçevesinde İstanbul Altın
Borsası ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsasının
tüzel kişiliklerinin sona ermesi ve yeni bir borsanın
kurulması sonucunda, Borsa İstanbul A.Ş. 3 Nisan
2013 tarihinde faaliyete geçmiştir. Bu tarihten iti-
baren, İstanbul Altın Borsası bünyesinde yürütülen
kıymetli maden ve kıymetli taş işlemlerine ilişkin
faaliyetler, Borsa İstanbul A.Ş. bünyesinde kurulan
Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bö-
lümü tarafından yürütülmeye başlanmıştır.
69

Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar
Piyasasının Görev ve Yetkileri
Kıymetli madenler ve kıymetli taşlar alanında
organize ve şeffaf bir piyasa olmasının yanı sıra
Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taş-
lar Piyasası Bölümü mevzuattan kaynaklanan bazı
görevleri de yerine getirmektedir. Bu görev ve yet-
kilerden bazıları aşağıda yer almaktadır:
• Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında
32 Sayılı Karar’ın 7’nci maddesinin (a) ve
(d) bentlerinde, standart işlenmemiş şekilde
olan kıymetli madenlerin ithalatının sade-
ce Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile
Borsa İstanbul Kıymetli Madenler Piyasası
(Borsa İstanbul bünyesine katılmadan ön-
cesinde İstanbul Altın Borsası) bünyesinde
kıymetli maden işlemleri yapmaya yetkili
üyeler tarafından yapılabileceği düzenlen-
miş ve bu üyeler tarafından ithal edilen
standart ve standart dışı işlenmemiş kıymet-
li madenlerin 3 (üç) iş günü içinde Borsaya
teslimi ile Borsada alım/satım zorunluluğu
getirilmiştir.
• Yurt içinde cevherden üretilen dore bar,
granül ve diğer şekillerdeki kıymetli ma-
denler; Türkiye’de kurulu rafinerilerde rafi-
naj işlemine tabi tutulur ve rafinaj işlemi-
nin tamamlanmasını müteakip 7 (yedi) iş
günü içinde Borsa kasasına teslim edilir ve
Kıymetli Madenler Piyasasında alım satımı
gerçekleştirilir veya Borsa tarafından belir-
lenecek işlem esasları dâhilinde, Darphane
ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü veya
bu kurumun belirleyeceği kuruluşlarca dü-
zenlenecek ayar raporunda yer alan miktar-
larına göre ayrı ayrı işlem yapılmak suretiyle
Kıymetli Madenler Piyasasında alım satımı
gerçekleştirilir.
• Sermaye Piyasası Kurulunun borsa yatırım
fonları, yatırım fonları ve yatırım ortaklık-
larına ilişkin ilgili tebliğleri uyarınca fon
işlemlerine ve yatırım ortaklıklarına ilişkin
kıymetli madenlerin saklaması, Borsa İstan-
bul Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar
70
Borsalar
Piyasası Bölümü tarafından yapılmakta ve
ayrıca bu fonların kıymetli maden alım sa-
tım işlemleri de Kıymetli Madenler Piyasa-
sında yapılmaktadır.
• Bankaların, Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası (TCMB) Zorunlu Karşılık Yüküm-
lülük hesaplarına ait altınları Türkiye’de,
Borsa İstanbul A.Ş. kasasında TCMB hesa-
bı altında saklanmaktadır.
• Ham Elmas Ticaretinin Düzenlenmesine
ve Denetlenmesine Dair 2006/11115 Sa-
yılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Kimberley
Süreci Sertifika Sisteminde İstanbul Altın
Borsası (mevcut durumda Borsa İstanbul)
Türkiye ithalat ve ihracat otoritesi olarak
belirlenmiştir. Buna göre, ham elmasın it-
hal ve ihraç işlemlerini Kimberley Süreci
Sertifika Sistemi çerçevesinde yürütme-
ye ve ibraz edilen sertifikaların Kimberley
Sürecine ilişkin belgelerde belirtilen asgari
standartları taşıyıp taşımadığını inceleme-
ye, katılımcı ülke ihracat otoritesi nezdin-
de sertifikaların teyidini almaya ve sertifika
düzenlemeye Borsa İstanbul yetkili kılın-
mıştır.
• Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piya-
sasında Bar, Külçe ve Granülleri İşlem Gö-
rebilecek Rafineriler Listesine dâhil olma
başvurularını Borsa İstanbul değerlendirir.
Piyasada LBMA listesinde yer alan rafine-
rilerin ve Kıymetli Maden Standartları ve
Rafinerileri Hakkında Tebliğ’de belirtilen
şartları taşıyan rafinelerin ürünleri işlem
görebilmektedir.
Alt Piyasalar
Borsa İstanbul bünyesinde kıymetli madenlere
ve kıymetli taşlara ilişkin olarak standart, standart
dışı, cevherden üretim altın, gümüş, platin ve pa-
ladyum üzerine spot işlemlerin yapıldığı Kıymetli
Madenler Piyasası, ödünç ve sertifika işlemlerinin
yapıldığı Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası ile el-
mas ve kıymetli taşların işlem görebildiği Elmas ve
Kıymetli Taş Piyasası yer almaktadır.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

KIYMETLİ MADENLER VE
KIYMETLİ TAŞLAR PİYASASI

Kıymetli Madenler Kıymetli Madenler Elmas ve Kıymetli

Piyasası Ödünç Piyasası Taş Piyasası

Şekil 3.3

Kıymetli Madenler Piyasası Piyasada işlemler TL/kg, ABD Doları/ons ve

26 Temmuz 1995 tarihinde Borsanın açılma-
sıyla birlikte faaliyete geçen ilk piyasa olan “Altın
Piyasası”, üye kuruluşlar tarafından yurt dışından
ithal edilen altının tam rekabet şartlarında alım sa-
tımının yapıldığı organize bir piyasadır.
Yapılan yasal düzenlemeler sonucu gümüş ve
platinin 9 Temmuz 1999 tarihinden itibaren Borsa
bünyesinde işlem görmeye başlamasıyla “Altın Piya-
sası” fiili olarak kıymetli madenlerin işlem gördüğü
bir piyasa konumuna gelmiş ve Kıymetli Madenler
Piyasası adını almıştır.
İşlem Esasları: Kıymetli Madenler Piyasasında
standart, standart dışı ve cevherden üretim; altın, gü-
müş, platin ve paladyum üzerine spot (aynı gün) ve
T+90’a kadar valörlü işlemler gerçekleştirilmektedir.
Kıymetli Madenler Piyasasında, Hazine ve Ma-
liye Bakanlığı’ndan faaliyet izni almış ve akabinde
Borsa İstanbul A.Ş. Yönetim Kurulunun gerekli
gördüğü hususları yerine getirmiş olan bankalar,
yetkili müesseseler, kıymetli madenler aracı kurum-
ları, kıymetli maden üretimi veya ticareti ile iştigal
eden anonim şirketler, yurt dışında yerleşik şirketle-
rin Türkiye’deki şubeleri işlem yapabilirler.
Kıymetli Madenler Piyasasında işlemler, üye işlem
temsilcileri tarafından seans salonunda bulunan işlem
terminalleri veya uzaktan erişim ile iletilen emirlerin
“otomatik eşleşme” kuralına göre en iyi alım ve en iyi
satım emirlerinin birbirini karşılaması suretiyle ger-
çekleşmektedir. İşlemler, fiyat ve zaman önceliği ku-
rallarına uygun olarak çok fiyat yöntemine göre yü-
rütülmektedir. Sisteme girilen alım ve satım emirleri
bilgi dağıtım ekranları vasıtasıyla aynı anda üyelere ve
uluslararası piyasalara ulaştırılmaktadır.
Kıymetli Madenler Piyasasında hafta sonu ve ta-
til günleri dâhil olmak üzere kesintisiz seans yapılır.
Günlük seans 16:00’da başlatılır ve bir sonraki iş
günü 16:00’ya kadar devam eder. Takas işlemleri iş
günlerinde mesai saatleri içinde gerçekleştirilir.
Euro/ons üzerinden gerçekleşir.
Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasasın-
da işlem komisyonu, çekme komisyonu ve saklama
komisyonu olmak üzere üç tür komisyon vardır.
Takas: Takas işlemleri, Kıymetli Madenler ve
Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümü ile İstanbul Takas
ve Saklama Bankası (Takasbank) ve onun anlaşmalı
olduğu muhabir banka aracılığıyla yürütülür. Kıy-
metli maden ve nakit alacakları, taraflar fiziki olarak
karşılaştırılmadan yerine getirilir.
Kıymetli Madenler Piyasasında gerçekleştirilen
takas işlemlerinde, kıymetli maden alım işlemi ya-
pan üye, kıymetli maden karşılığı olan tutarı, ta-
kas işlemlerini yapan bankadaki takas hesabına
yatırarak üye yetkilileri tarafından imzalanmış bir
kıymetli maden çekme yazısı ile kıymetli madeni
yetkilendirdiği takas yetkilisi aracılığı ile teslim alır.
Kıymetli maden satış işlemi yapan taraf ise tes-
lim etmekle yükümlü olduğu kıymetli maden mik-
tarını yetkilendirdiği takas yetkilisi aracılığıyla Bor-
sa kasasına teslim eder.
Takasbank’ın anlaşmalı olduğu muhabir banka
hesabına yatırılan kıymetli maden tutarının parasal
alacaklı olan üyenin hesabına virman edilmesi ve
Borsa kasasına teslim edilen kıymetli maden mikta-
rının kıymetli maden alacaklı üyenin hesabına vir-
man edilmesiyle takas işlemleri tamamlanmış olur.
Teminat: Üyelerin Kıymetli Madenler Piyasasın-
da işlem yapmak için iki tür teminat tesis etmeleri
zorunludur: üyelik teminatı ve işlem teminatı.
İşlem teminatı üyelerin işlem yapabilmeleri için
gerekli olan teminattır. İşlem teminatı, üyenin ilgili
gündeki işlem limitini belirler. Bir üyenin yapabile-
ceği işlem miktarı, T+0 valörlü işlemler için işlem
teminatının 25 katı; T+1’den T+5’e kadar olan va-
lörler için 20 katı; T+6’dan T+9’a kadar olan valör-
lü işlemler için 12 kat, T+10’dan T+90’a kadar olan
valörlü işlemler için ise 10 kattır.

71

Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası
Kıymetli madenlerin ödünç alınabilmesi ve
ödünç verilebilmesini düzenlemek için kurulmuş-
tur. Buna ilave olarak, ödünç işlemlerinin gerçek-
leştiği seans sonunda ödünç veren tarafın talep et-
mesi halinde ödünç alacaklarını temsil etmek üzere
sistem tarafından kıymetli maden ödünç sertifika-
larını temsil eden kayıtlar düzenlenir ve söz konusu
sertifikalar da bu piyasada işlem görür. Piyasaya,
talep etmeleri halinde Kıymetli Madenler Piyasası
üyeleri üye olabilmektedirler.
Kıymetli madenleri ödünç alan taraf, vade so-
nunda oluşan kıymetli maden değerini ödünç ve-
ren tarafa ödemekle yükümlüdür. Vade sonu değe-
ri kıymetli maden cinsinden faiz ve anaparayı veya
nakit cinsinden olması halinde ise nakit uzlaşma
fiyatına göre oluşan tutar üzerinden hesaplanır.
Kıymetli maden yükümlülüğü olan üyeler, tesli-
matın yapılacağı vade sonunda, ödünç alınan kıymetli
madenin vade sonu değerini Borsa Takas Merkezi’ne
teslim ederler. Teslimatın nakit cinsinden olması ha-
linde ise ödünç alınan kıymetli madenin bedeli takas
bankasındaki Borsa takas hesabına yatırılır.
İşlem Esasları ve Teminat: Piyasada Hazine Müs-
teşarlığı tarafından 18.11.2006 tarihli ve 26350
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kıymetli Ma-
den Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ’de
standart kıymetli maden başlığı altında tanımlanan
altın, gümüş, platin ve paladyum işlem görebilir.
İşlemlerde alt limit en az 5 kg olmak zorunda-
dır. Piyasada gerçekleşen işlemlerde işlem birimi
kg›dır. İşlem emirlerinin miktarı 1 kg ve katları ola-
rak artar. Piyasada ödemelerde Türk Lirası ve ABD
Doları kullanılır.
Piyasada ödünç işlemlerinde kıymetli maden
ödünç alan üyenin, işlemin gerçekleşmesi ile vade
sonunda yapılacak teslimata kadar geçen sürede
geçerli olmak üzere; toplam net teminat tutarının
%90’ına kadar işlem yapması mümkündür. Takas
Merkezi tarafından her günün sonunda teminat-
lar değerlemeye tabi tutulur. Ödünç işlemlerine
ait teminatların yeterli olmaması durumunda ilgili
üyelere teminat tamamlama çağrısında bulunulur.
Ödünç işlem tutarlarının teminat tutarları topla-
mının % 97’sine ulaşması durumunda teminat
tamamlama çağrısında bulunulur ve teminat ta-
mamlama çağrısı üzerine üyeler tarafından ödünç
alınan kıymetli madenlerin değerinin teminatların
en fazla % 90’ını oluşturacak şekilde ek teminat te-
sis edilmesi zorunludur.
72
Borsalar
Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası
Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası 4 Nisan 2011
tarihinde açılmıştır. Elmas ve kıymetli taşlar ala-
nında organize ve şeffaf bir piyasa olmasının yanı
sıra Ham Elmas Ticaretinin Düzenlenmesine ve
Denetlenmesine Dair 2006/11115 Sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı ile Kimberley Süreci Sertifika Sis-
teminde İstanbul Altın Borsası (mevcut durumda
Borsa İstanbul A.Ş.) Türkiye ithalat ve ihracat oto-
ritesi olarak belirlenmiştir.
Elmas ve kıymetli taş işlemleri, Borsa personeli
ve üye temsilcilerinin de bulunduğu, Piyasa işlem-
lerine yönelik olarak hazırlanan seans salonunda
gerçekleştirilir. Alıcı ve satıcı üyeler seans salonun-
da elmas ve diğer kıymetli taşların incelenmesine,
tartılmasına ve görüşülmesine uygun olarak hazır-
lanan ortamda bir araya gelirler. Piyasada işlem gö-
recek elmas ve kıymetli taşların, fiziki olarak işlem
görmesi zorunludur. Alıcı ve satıcı tarafların arala-
rında anlaşmaya varmaları halinde, işlem formları
doldurularak borsa görevlisine teslim edilir. Her bir
elmas ve kıymetli taş özellikli olduğundan, elmas
ve kıymetli taşın alım satımına ilişkin değerlendir-
meler alıcı ve satıcı tarafından yapılır, Borsa tara-
fından işlemlerin karat miktarı kayda alınır. Borsa,
Piyasada gerçekleşen işlemlerle ilgili olarak taraf
olmaz ve herhangi bir yükümlülük taşımaz.
Piyasada 10/10/2006 tarihli ve 2006/11115
sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konu-
lan Ham Elmas Dış Ticaretinin Düzenlenmesine
ve Denetlenmesine Dair Karara istinaden Kimber-
ley Süreci Sertifika Sistemine dâhil ham elmaslar
(rough diamonds) ile her tür ve şekilde parlatılmış
elmaslar (polished diamonds) işlem görür.
Duyurusu önceden yapılacak tatil ve diğer hal-
ler dışında, işgünlerinde 09.30-17.30 saatleri seans
süresi olarak belirlenmiştir.
Piyasada elmas ve kıymetli taşların saklanma-
sında kullanılmak üzere bir kasa odası tesis edilmiş
olup, bu kasanın güvenliği Borsa tarafından sağlan-
maktadır.
Elmas ve Kıymetli Taş Piyasasına, talep etmeleri
ve uygun bulunmaları koşuluyla, mevcut Kıymet-
li Madenler Piyasası Üyeleri ile bu alanda faaliyet
gösteren kuyumculuk sektöründeki kuruluşlar üye
olabilmektedir.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
Yaşamla İlişkilendir
Türkiye’nin ilk düşük maliyetli havayolu
şirketi (Low Cost Carrier-LCC) olan Pegasus
Havayolları, 2005 yılında faaliyete geçmesinden
bu yana sürdürdüğü hızlı büyüme performansını
2013 yılında paylarının yaklaşık üçte birini Bor-
sa İstanbul’da başarılı bir biçimde halka açarak
taçlandırdı. Şirketin payları borsada da 2013 yılı
içerisinde hızlı bir çıkış sergilemiştir. Son yılların
en başarılı halka arzını gerçekleştiren Pegasus’un
payları yatırımcısına aynı yıl içinde yüksek oran-
da kazanç sağladı.
Pegasus payları, Avrupa’daki EasyJet ve Rya-
nair gibi emsallerine göre iskontolu sayılabilecek
bir fiyattan halka arz edildi. Bunun yanı sıra şir-
ket, girişken büyüme hedeflerini tutturarak ve
yeni uçak alımlarına imza atarak payın perfor-
mansının ne kadar yüksek olduğunu gösterdi.
Borsanın parlayan yıldızı Pegasus’un Yöne-
tim Kurulu Başkanı Ali Sabancı, şirketinin hedef-
lerini ve halka arz süreçlerini değerlendirdi. Ali
Sabancı “Şirketler için oldukça yoğun bir dönem
olan halka arzı, şirketlerin önce kendi kendini
değerlendirmesini gerektiren bir süreç olarak gö-
rüyoruz. Biz Pegasus Ailesi olarak buna hazırdık.
Zamanlamamızı doğru yaptık, doğru ortakları
seçtik. Tüm bunlar bir araya geldiğinde başarı
da beraberinde geliyor zaten. Payın performansı
“Yeni” yatırımcılarımızın para kazandığını göste-
riyor. Aynı şekilde “Eski” yatırımcılar da (ESAS
Holding) pay fiyatının artmasından memnun
kaldı. Biz yatırımcılarımızın mutlu olmasıyla
Araştırmalarla
İlişkilendir
Türkiye Sermaye Piyasalarında Yeni Dönem
2012 yılsonunda yasalaşan yeni SPK Kanu-
nu, sermaye piyasamızda başlayan dönüşümün
ilk adımı olarak göze çarpmaktadır. Söz konu-
su kanunla İstanbul Menkul Kıymetler Borsası,
İstanbul Altın Borsası ve İzmir Vadeli İşlem ve
Opsiyon Borsası, Borsa İstanbul anonim şirketi
çatısı altında birleşmiş, çeşitli sermaye piyasası
birlikte Pegasus Aliesi olarak işimizin hakkını
verme amacı da güdüyoruz. Bu açıdan, halka arz
kurumsallaşmamıza katkı sağlayan bir süreç ol-
muştur. Pay değeri Pegasus ailesinin işini başarılı
bir şekilde yerine getirdiğinin aynası oldu. Şir-
ket değerimizin yoğun çalışmamızın sonuçlarını
yansıttığını söyleyebilirim, her zaman da böyle
olmalı” şeklinde görüşlerini ifade etti.
Halka arz sürecine dair ayrıntılara da değinen
Ali Sabancı: “Biz şirketimizi halka arz ederken
emsal aldığımız şirketler Avrupa ve diğer ülke-
lerde faaliyet gösteren bizim gibi düşük maliyetli
havayolu (LCC) şirketleri oldu. LCC’lere göre
baz alındı. Paylar arzdan sonra istikrarlı bir şe-
kilde değer kazandı. ESAS Holding sadece pay-
ların takriben 1/3’ünü sattı, bakiyesi (yani 2/3)
hâlâ ESAS’ta. Buna göre “Yeni” yatırımcılar bir
kazandı ise “Eski” yatırımcı iki kazandı.” dedi.
Borçlanma maliyetlerinde artışlara karşı uygun
maliyetli borçlanma yolu olan tahvil halka arzı
görüşlerini de ifade eden Ali Sabancı “Havayolu
şirketlerinin uçak finansmanındaki maliyetlerin-
de küresel çapta bir artış bekleniyor. Tahvil halka
arzı yakın dönemde gündemimizde yok; ancak şu
da bir gerçek ki, halka açık şirketler tahvil halka
arzlarında halka arz sonrasında daha kolay süreç-
leri tamamlayabiliyor ve önemli bir borçlanma
aracına kolayca ulaşabiliyor.” dedi.
Kaynak : Borsa İstanbul Magazin
fonksiyonları kanunda açıkça tanımlanmış ve
mevzuatta önemli değişiklikler yapılmıştır. Bor-
sa İstanbul’un anonim bir şirket olarak faaliyet-
lerine devam edecek olması günümüz borsacılık
sektöründe yaşanan değişimle de uyumludur.
Şirketleşme, çok güçlü bir rekabetin yaşandığı
sektörde operasyonel verimliliğin artışında ve ku-
rumsallaşma yolunda kritik bir faktör olarak ön
plana çıkmaktadır.
73

Borsa İstanbul Vizyonu
Borsamızın stratejik plan çerçevesi içinde
attığı her adım İstanbul’u ulusal ve uluslararası
finans piyasası katılımcılarının konumlandığı,
yeni finansal piyasaların sürdürülebilir şekilde
gelişmesi için gerekli finansal, hukuki ve tek-
nik altyapıya sahip, finansal faaliyetlerin diğer
merkezlerden daha etkin ve hızlı bir şekilde ya-
pılabildiği bir merkez konumuna getirmeyi he-
defleyen İstanbul Finans Merkezi (İFM) projesi
ile uyumludur. Borsa İstanbul, İFM vizyonuna
paralel şekilde işlem hacmi ve likiditenin yüksek
olduğu, uluslar arası şirket ve yatırımcıların ilgi
odağı olan, her türlü talebe cevap verecek finansal
ürün çeşitliliğine ve teknolojik altyapıya sahip bir
borsaya dönüşme yolunda çalışmaktadır.
Dünya Standartlarında Teknolojik Altyapı
Hiç şüphesiz 2013 yılının Borsa İstanbul adı-
na en büyük gelişmesi, dünyanın sayılı borsala-
rıyla bir yılı aşkın süredir sürdürülen görüşmeler
sonrasında Nasdaq OMX ile imzalanan stratejik
işbirliği anlaşması olmuştur. Söz konusu anlaşma
ile Borsa İstanbul dünyanın en seçkin borsaların-
da kullanılan yüksek standartlarda teknolojiye
sahip bir işlem platformuna kavuşacak; birden
fazla varlık sınıfının, farklı para birimlerinde eş
anlı olarak alınıp satılabildiği ve işlem sonrası
süreçlerle tam bir entegrasyonun sağlandığı bir
altyapı devreye girecektir. Borsa İstanbul olarak
sağlayacağımız bu teknolojiyi değiştirebilme ve
geliştirme imkânına sahip olacağımız için orta
vadede kendi finansal teknolojimizi oluşturacak,
bu alanda Türkiye’nin ihtiyacı olan know-how ve
insan kaynağının temellerini atmış olacağız.
Artan Ürün Çeşitliliği
Bölgesinde ve dünyada daha iyi bir noktaya
gelmeyi hedefleyen her borsa yatırımcıların ge-
tiri ve risk tercihlerine göre çeşitlendirilmiş ve
onların tüm ihtiyaçlarına cevap verecek bir ürün
gamını yatırımcılara sunmak durumundadır.
Ekonomik istikrarın sağlanması ve Türkiye’nin
sermaye piyasası için oluşturduğu gelecek viz-
yonu yeni finansal araçların geliştirilmesinin
yanında hali hazırdaki piyasaların büyümesine
de imkân tanımaktadır. Şirket tahvil ihraçların-
dan sağlanan finansman miktarı son dönemde
önemli artış göstermiştir. Yatırımcılara sundu-
ğumuz pay senedi ve endekse dayalı opsiyon ve
vadeli işlem kontratları hem risk iştahı yüksek
yatırımcılara kaldıraçlı işlem yapma imkanı ver-
mekte hem de risk yönetiminde etkin şekilde
kullanılmaktadır. Yine özellikle bölge ülkesi ya-
74
Borsalar
tırımcıları tarafından tercih edilen Sukuk borç-
lanma araçları piyasamızda işlem görmeye baş-
lamıştır. Emtia piyasalarının oluşturulması ve
aktif hale getirilmesi de Borsa İstanbul’un önce-
likli projeleri arasındadır. Bu kapsamda elektrik
ve doğal gaza dayalı türev kontratların piyasa-
mızda işlem görmesi için çalışmalara devam et-
mekteyiz. Benzer şekilde; altın, gümüş ve palad-
yuma ek olarak çeşitli metaller de önümüzdeki
dönemde ürün portföyümüze eklenecektir.
Türkiye sermaye piyasasının derinlik kazan-
masını destekleyecek en önemli faktörlerden bi-
risi hiç şüphesiz halka açık şirket sayısının arttı-
rılmasıdır. Borsamız bu doğrultuda çalışmalarını
yoğun şekilde sürdürmektedir. Şirketlerin halka
arz konusunda farkındalığını arttırmak için sa-
nayi ve ticaret odalarıyla ortaklaşa ‘Halka Arz ve
Borsa İstanbul’un Sunduğu Fırsatlar’ konulu top-
lantılar düzenlenmektedir. İstanbul’un sadece ye-
rel değil yabancı şirketlerin de sermayeye ulaşımı
noktasında bir merkez olmasını hedefleyen Bor-
samız Listingİstanbul projesi kapsamında prog-
ram ortaklarıyla çalışmalarını devam ettirmek-
tedir. Bu kapsamda geniş bir coğrafyada çeşitli
şirket ve yatırımcılarla görüşmeler yapılmıştır.
Bölgesinde ve Dünyada Aktif Bir Borsa
Bölgesinde sermaye piyasası araçlarının alınıp
satıldığı bir merkez olmayı hedefleyen Borsa İstan-
bul, başta yakın bölge borsaları olmak üzere ulus-
lararası borsalarla olan ilişkilerini her geçen gün
daha da ileri noktalara taşımaktadır. En önemli
hedeflerimizden biri Balkanları, Orta Asya, Kuzey
Afrika ve Orta Doğu bölgelerini kapsayan bölgesel
bir borsalar ağı oluşturmaktır. Uluslararası işbirliği
kapsamında Makedonya’dan Japonya’ya uzanan
coğrafyadaki çeşitli ülke borsalarıyla ortak ürün
geliştirme, sermaye piyasası araçlarının karşılıklı
olarak işlem görmesi, personel değişimi, eğitim,
ortak teknoloji geliştirme gibi çeşitli alanlarda
mutabakat zabıtları imzalanmıştır. Önümüzdeki
dönemde, özellikle Balkanlarda doğrudan veya
dolaylı yatırımlar yoluyla bölge borsalarıyla enteg-
rasyonumuzu artırmayı hedefliyoruz. Öte yandan
kurucusu ve yöneticisi olduğumuz Avrasya Borsa-
lar Federasyonu (FEAS) kapsamındaki faaliyetle-
rimiz de devam ediyor.
Kaynak: Borsa İstanbul Yönetim Kurulu Bşk.
Genel Müdürü Sn. M.İbrahim Turhan’ın Borsa
İstanbul 2013 yılı faaliyet raporunda yer alan ya-
zısı ve farklı zamanlarda yaptığı konuşmalardan
derlenmiştir.
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

1 Borsa kavramını tanımlayabilmek

Sermaye piyasası araçlarını birincil piyasalarda gerçekleşen ihraçlar yoluyla elde eden yatırımcılar bunları iler-
leyen dönemlerde yeniden nakde çevirmek isteyebilir. Borsalar borsada işlem görmesi uygun görülen finansal
araçların alım-satımının belirli esaslar ve kurallar çerçevesinde yapılmasını sağlayan, oluşan fiyatların ve işlem

bölüm özeti
bilgilerinin kamuya duyurulmasıyla yükümlü olan organize pazar yerleridir.

2 Borsaların ekonomi açısından

önemini açıklayabilmek

Borsaların ekonomi açısından önemi şu şekilde sıralanabilir:

• Ekonomiye Kaynak Yaratmak
• Likidite Sağlamak
• Ekonominin Göstergesi Olmak
• Sermayeyi Tabana Yaymak
• Finansal Araçlarla İlgili Bilgilere Kolay Ulaşmak
• Güven Sağlamak
• Ekonomide Yapısal Değişikliği Kolaylaştırmak

3 Borsa İstanbul işlevini

açıklayabilmek

Borsa İstanbul, sermaye piyasası araçlarının, organize piyasalarda güvenli ve şeffaf bir ortamda işlem görme-
sini ve fiyatlarının rekabet koşullarında oluşmasını sağlamaktadır. Güven, şeffaflık ve yatırımcının korunması
Borsa İstanbul’un temel ilkeleridir.

4 Vadeli İşlemler ve Opsiyon

Piyasasını açıklayabilmek

Vadeli işlem ve opsiyon piyasalarının en önemli fonksiyonu etkin risk yönetimi ve geleceğe yönelik fiyat keşfi-
dir. Bu piyasalarda işlem gören ürünler gerek yatırım gerekse korunma amaçlı olarak geniş bir kitle tarafından
kullanılmaktadır.
Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) 21 Aralık 2012 tarihinde Pay Vadeli İşlem ve Pay
Opsiyon Sözleşmeleri ile işlemlere başlanmış, ardından 5 Nisan 2013’te Endeks Opsiyon Sözleşmeleri işleme
açılmıştır. 5 Ağustos 2013 tarihinde ise VİOP, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. (VOB) ile birleşmiş ve
Türkiye’deki tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri VİOP çatısı altında tek bir platformda işlem görmeye
başlamıştır.

75
 Borsalar

1 Aşağıdakilerden hangisi borsaların ekonomi- 6 Borsa kotasyon şartlarını sağlayamayan, ge-

ye sağladığı yararlar ile temel işlevleri arasında yer lişme ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin
almamaktadır? menkul kıymetlerinin işlem görebileceği yapı aşa-
neler öğrendik?

A. Ekonomiye Kaynak Yaratmak ğıdakilerden hangisidir?

B. Likidite Sağlamak A. Kesin Alım-Satım Pazarı
C. Sermayeyi Tabana Yaymak B. Pay Piyasası
D. Güven Sağlamak C. Gelişen İşletmeler Piyasası
E. İtibar Yönetimi D. Kurumsal Ürünler Pazarı
E. Serbest İşlem Platformu
2 Borsa İstanbul 1986 yılından 2011 yılı sonu-
na kadar, birincil ve ikincil halka arzlar ve bedelli 7 Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye Cumhu-
sermaye artırımı yolu ile Türkiye ekonomisine ne
riyeti Hazinesi tarafından ihraç edilen ve Borsa
kadar kaynak aktarmıştır?
kotunda bulunan dış borçlanma araçlarının işlem
A. 62 milyar ABD Doları gördüğü pazardır?
B. 73 milyar ABD Doları
A. Uluslararası Tahvil Pazarı
C. 54 milyar ABD Doları
B. Döviz Opsiyon Pazarı
D. 102 milyar ABD Doları
E. 88 milyar ABD Doları C. Gözaltı Pazarı
D. Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı
E. Serbest İşlem Platformu
3 Borsaların, küçük tasarrufların ekonomiye
kazandırılması ve halkın büyük şirketlere ortak
olabilmelerini sağlayan mekanizması aşağıdaki iş- 8 Vadeli işlem ve opsiyon piyasasının en önem-
levlerinden hangisini tanımlamaktadır? li fonksiyonu aşağıdakilerden hangisidir?
A. Ekonomiye Kaynak Yaratmak A. Ekonomiye Kaynak Yaratmak
B. Likidite Sağlamak B. Likidite Sağlamak
C. Sermayeyi Tabana Yaymak C. Sermayeyi Tabana Yaymak
D. Güven Sağlamak D. Güven Sağlamak
E. Ekonomide Yapısal Değişikliği Kolaylaştırmak E. Etkin Risk Yönetimi

4 Borsa İstanbul piyasalarında aşağıdakilerden 9 Aşağıdakilerden hangisi Vadeli İşlem Sözleş-

hangisi işlem görmemektedir? melerinin kullanım amaçlarından birisidir?
A. Pay senetleri A. Ekonomiye Kaynak Yaratmak
B. Tahvil ve bonolar B. Likidite Sağlamak
C. Borsa yatırım fonları
C. Sermayeyi Tabana Yaymak
D. Varantlar
D. Güven Sağlamak
E. Petrol ürün kontratları
E. Korunma

5 Aşağıdakilerden hangisi Borsa İstanbul bün- 10 İstanbul Altın Borsası hangi tarihte faaliyete
yesindeki Borçlanma Araçları Piyasası pazarların-
dan biri değildir? geçmiştir?

A. Repo-Ters Repo Pazarı A. 26 Temmuz 1995

B. Kesin Alım-Satım Pazarı B. 27 Temmuz 1995
C. Uluslararası Tahvil Pazarı C. 30 Ağustos 1996
D. Kurumsal Ürünler Pazarı D. 26 Eylül 1999
E. Pay Senedi Repo Pazarı E. 26 Ekim 2000

76
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar

Yanıtınız yanlış ise “Borsaların Ekonomi

1. E 6. C Yanıtınız yanlış ise “Gelişen İşletmeler Piya-
Açısından Önemi” konusunu yeniden göz-
sası” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Borsaların Ekonomi
2. A 7. A Yanıtınız yanlış ise “Borçlanma Araçları Pi-
Açısından Önemi” konusunu yeniden göz-
yasası” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Borsaların Ekonomi

3. C 8. E Yanıtınız yanlış ise “Vadeli işlem ve opsiyon
Açısından Önemi” konusunu yeniden göz-
piyasası” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Borsa İstanbul Bünye- Yanıtınız yanlış ise “Vadeli İşlem ve Opsiyon
4. E 9. E
sinde Faaliyet Gösteren Piyasalar” konusunu Borsası (VOB)” konusunu yeniden gözden
yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Kıymetli Taşlar ve Kıy-

5. D Yanıtınız yanlış ise “Borçlanma Araçları Pi- 10. A
metli Madenler Piyasası” konusunu yeniden
yasası” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

Sıra Sizde Yanıt

3 Anahtarı

Halka arzdan hisse senedi alanlar, bunları rahatlıkla nakde çevirebileceklerini

bilirlerse, bu arzlara olan talep daha da güçlenecektir. Buna ilave olarak, hisse
Sıra Sizde 1 senetleri borsada işlem gören bir şirket, ikincil bir halka arz yapabilir veya be-
delli sermaye artırımına gidebilir ve bu yolla da fon toplayarak yatırımlarını/
faaliyetlerini finanse edebilir.

Sermaye piyasası araçlarını ellerinde bulunduranların bunları nakde çevire-

bildikleri yerler ikincil piyasa olan borsalardır.İşlem gören sermaye piyasası
aracılarının alım ve satımında süreklilik sağlandığı için bu araçlara likidite
Sıra Sizde 2 sağlanmış olmaktadır. Borsalar, sermaye piyasası araçlarını en kısa zamanda
ve en az değer kaybı ile nakde dönüştürülmesini sağlayarak likiditeyi tesis
etmektedir.

Borsa İstabul bünyesinde faaliyet gösteren piyasalar beş başlıkta toplanmakta-

dır. Bunlar Pay Piyasası, Gelişen İşletmeler Piyasası, Borçlanma Araçları Piya-
Sıra Sizde 3 sası, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası, Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar
Piyasalarıdır..

Pay Piyasasında işlemler Ulusal Pazar, İkinci Ulusal Pazar, Kurumsal Ürünler
Sıra Sizde 4 Pazarı, Gözaltı Pazarı, Serbest İşlem Platformu pazarlarında gerçekleşmektedir.

77
 Borsalar

Kaynakça
Fertekligil, A. (2000). Türkiye’de Borsanın Tarihçesi.
İMKB. İstanbul.
Borsa İstanbul Kurumsal Web Sitesi
www.borsaistanbul.com
Kazgan, H. ve diğerleri (1999). Osmanlı’dan
Günümüze Türk Finans Tarihi. İMKB. İstanbul.
KOSGEB, Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek
Programı, http://kobicep.kosgeb.gov.tr/pages/
basic/supportinfo.aspx?i=72.
London Stock Exchange, Company Overview: Our
History, http://www.londonstockexchange.com/
about-the-exchange/company-overview/our-
history/our-history.htm.
NYSE Euronext, American Stock Exchange
Historical Timeline, www.nyse.com/pdfs/
AmexTimeline.pdf .
Tarih Vakfı. (2010). Galata’dan İstinye’ye İstanbul
Menkul Kıymetler Borsası, İstanbul.
Theissen, E., Kehr, C. Krahnen, J. P., (2001).“The
Anatomy of a Call Market”, Journal of Financial
Intermediation, No.3/4, 276-305.
Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası, VOB Yatırımcı
Rehberi, Haziran 2011.
World Federation of Exchanges, 2010 Annual Report
and Statistics, 2011.
World Federation of Exchanges, Focus, January 2012.

78