Bölüm 4

Gelir Vergisinin Tarhı

Yıllık Beyanname Yoluyla Tarh
3 Mutlaka beyanname verilmesi gerekli
öğrenme çıktıları

durumları açıklayabilme
Beyan Esası ve Beyanname Türleri 4 Belirli bir sınırın aşılması hâlinde,
beyanname verme mecburiyeti bulunan

1
1 Gelir Vergisi Kanununda yer alan beyan

2
esasını açıklayabilme gelirleri tanımlayabilme
2 Gelir Vergisi Kanununda yer alan 5 Yıllık beyanname üzerinden yapılacak
beyanname türlerini ifade edebilme indirimleri özetleyebilme

3 4
Muhtasar Beyanname Yoluyla Tarh Dar Mükellef Gerçek Kişilere Özgü
6 Muhtasar (Stopaj) Beyannamesini ifade Düzenlemeler
edebilme 7 Gelir unsurlarını açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Tarh • Beyanname • Tahsil • İndirim • Muhtasar Beyanname • Geçici Vergi
• Yıllık Beyanname

92

Türk Vergi Sistemi
GİRİŞ
Gelir vergisi kural olarak geliri elde eden mükel-
lefin veya mükellefe ödemeyi yapan vergi sorumlu-
sunun beyanı üzerine idarece tarh olunmaktadır.
Bu durum Gelir Vergisi Kanunun 83. maddesinde
“Hilafına hüküm olmadıkça, gelir vergisi mükel-
lefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh
olunur” şeklinde ifade edilmiştir. Yine anılan Ka-
nunun 84. maddesin de, gelir vergisi beyanlarının
yıllık, muhtasar veya münferit beyanname ile yapı-
lacağı hüküm altına alınmıştır.
Tarh: Vergi Usul Kanunun 20. maddesine
göre tarh işlemi vergi alacağının kanunla-
rında gösterilen matrah ve nispetler üze-
rinden vergi dairesi tarafından hesaplana-
rak bu alacağı miktar itibarıyla tespit eden
idari muameledir.
Gelir vergisinin tarhı başlıklı bu bölümde;
• Yıllık beyanname yoluyla tarh,
• Muhtasar beyanname yoluyla tarh ve
• Dar mükelleflere gerçek kişilere yönelik dü-
zenlemeler hakkında bilgiler verilecektir.
BEYAN ESASI VE BEYANNAME
TÜRLERİ
Gelir Vergisi Kanununda ifade edilen gelir un-
surlarından bir takvim yılı içinde elde edilen ka-
zanç ve iratlar, aksine hüküm olmadıkça, mükel-
lefler tarafından beyan edilmektedir. Gelir Vergisi
Kanunun 83. maddesin de yer alan “hilafına hü-
küm olmadıkça” ifadesi ile beyan esasının istisnai
durumlarının kastedildiği anlaşılmalıdır. Öyle ki
gelir vergisinin konusunu oluşturan her türlü ka-
zanç ve irat beyan esasına tabi olmakla birlikte
vergiden istisna olan, kaynakta kesinti yapılan ve
beyan zorunluluğu bulunmayan gelirler için be-
yanname verilmemektedir. Gelir vergisinin yanı
sıra, kurumlar vergisi, katma değer vergisi, özel
tüketim vergisi, veraset ve intikal vergisi ve diğer
pek çok vergi mükellef ya da vergi sorumlusunun
beyanı sonucu tarh edilmektedir. Beyan usulü, mü-
kellefin vergi tarhına dayanak oluşturacak matraha
ilişkin bilgilerin vergi idaresine verilmesi esasına
dayanmaktadır.
4
Gelir Vergisi Kanununa göre, bir gerçek kişi çe-
şitli kaynak ve faaliyetlerden bir takvim yılı içinde
elde ettiği gelirleri toplayarak vergi idaresine bildir-
mekle yükümlüdür. Ancak bazı durumlarda gerçek
kişiler tarafından elde edilen gelire ilişkin olarak
vergi ya idarece tarh edilir ya da takvim yılı için-
de ödeme yapanlarca kesilen vergi nihai vergi olur.
Vergi kesintisi yapılan durumlarda vergi kesintisi
yapan gerçek ve tüzel kişiler kestikleri vergileri ver-
gi sorumlusu olarak bir beyanname ile vergi daire-
sine bildirmektedirler.
Gelir vergisi beyanları; yıllık, muhtasar ve mün-
ferit beyanname ile yapılmaktadır.
• Yıllık Beyanname, çeşitli kaynaklardan
bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve
iratların bir araya getirilip toplanmasına ve
bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine
bildirilmesine yöneliktir. Yıllık beyanname
de gelirin takvim yılının belirli bir dönemi-
ne ilişkin olması yıllık vasfını değiştirme-
mektedir.
• Muhtasar Beyanname, işverenler veya ver-
gi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından
kesilen vergilerin matrahları ile birlikte top-
lu olarak vergi dairesine bildirilmesine yö-
neliktir.
• Münferit beyanname, dar mükellefiyete
tabi olanların yıllık beyanname ile bildir-
meye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlar-
dan, vergisi kesinti yoluyla alınmamış olan-
ların bildirilmesine yöneliktir.
Yıllık beyanname esas olarak gelirini beyanna-
me ile bildirmek zorunda olan tam mükellef gerçek
kişiler tarafından verilmektedir. Bununla birlikte
dar mükellef gerçek kişilerden ticari kazanç, gerçek
usulde zirai kazanç ve kesintiye tabi tutulmamış
menkul ve gayrimenkul sermaye iradı elde edenler
de yıllık beyanname vermek durumundadırlar.
Muhtasar beyanname ile vergi sorumlusu olan
gerçek kişiler ticari, zirai ve serbest meslek kazanç-
larının yanında yıl içinde diğer mükelleflere yaptık-
ları ödemelerden kestikleri vergileri beyan etmek-
tedirler.
Münferit beyanname dar mükelleflere özgü bir
beyanname türüdür. Dar mükellef gerçek kişilerin
yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadık-
ları kazanç ve iratlarından vergisi kaynakta kesinti
yoluyla alınmamış olanları bu beyanname ile bildi-
rilmektedir.
93
4
Gelir Vergisinin Tarhı

Yukarıda ifade edilen beyanname türleri dışında her ne kadar Gelir Vergisi Kanununun 84. maddesinde
sayılmasa da mükerrer 120. madde de geçici verginin beyan edileceği düzenlenmiştir. Geçici vergi beyan-
namesi ticari kazanç (basit usulde vergilendirilenler hariç) ile serbest meslek kazancı elde eden mükellefle-
rin cari vergilendirme döneminin gelir vergisine mahsup edilmek üzere ticari ve serbest meslek kazancının
tespitine ilişkin hükümlere göre belirlenen ilgili hesap döneminin üçer aylık kazançları üzerinden ödeye-
cekleri geçici vergi matrahının beyanına mahsustur.
Gelir Vergisi Kanununun ilgili hükümleri görüldüğü
üzere gelir vergisinin konusunu oluşturan geliri elde eden
internet
bir gerçek kişi yukarıda ifade edilen beyanname türleri ile
https://gib.gov.tr/yardim-ve-kaynaklar/
gelirini beyan etmekte ve/veya vergiyi ödemektedir. Bu du-
beyanname-formlari-bildirimler adresin-
rumun Kanunda düzenlenmiş tek istisnası ise, “diğer ücret-
den beyanname içeriklerine ulaşabilirsiniz.
lerin” vergilendirilmesinde, bu ücretler için işverenin beyan-
name vermesi uygulamasıdır.
Öğrenme Çıktısı
1 Gelir Vergisi Kanununda yer alan beyan esasını açıklayabilme
2 Gelir Vergisi Kanununda yer alan beyanname türlerini ifade edebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Dar mükellefler yıllık be-
yanname verirler mi? Araş-
tırınız.
https://hazirbeyan.gib.gov.
tr/#/ adresinden hangi ge-
lirler için hazır beyan sis-
teminin kullanılabildiğini
inceleyeniz.
Geçici vergi beyannamesi
hangi mükellefler tarafın-
dan verilmektedir?

YILLIK BEYANNAME YOLUYLA TARH

Gelir vergisi mükellefleri Gelir Vergisi Kanununun 2. maddesinde yazılı kaynaklardan bir takvim yılı
içinde elde ettikleri kazanç ve iratları için anılan Kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname ve-
rirler. Gelir Vergisi Kanununa göre beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunludur.
Ticari kazanç, zirai kazanç ve serbest meslek kazancı elde edenler kazanç elde etmemiş olsalar bile, yıllık
beyanname verirler. Tam mükellef gerçek kişiler, yabancı ülkelerde elde ettikleri gelirleri için yıllık beyanname
vermek ve diğer gelirleri nedeniyle verecekleri yıllık beyannameye bu gelirlerini dâhil etmek zorundadırlar.
Bu zorunluluk, tevkif suretiyle vergilendirilip vergilendirilmediğine, tutarına veya niteliğine bakılmaksızın
yabancı ülkelerde elde edilen bütün gelirler için geçerlidir.
Dar mükellef gerçek kişiler ise, ticari kazançları ile gerçek usulde
tespit edilen zirai kazançları, vergi kesintisine tabi tutulmamış serbest
dikkat
meslek kazançları ile gayrimenkul sermaye iratları için yıllık beyanname Ticari kazanç, zirai kazanç ve ser-
vermek zorundadırlar. Ticari ve zirai faaliyetten kazanç sağlanmamış best meslek kazancı elde edenler
olsa bile yıllık beyanname verilecek ve faaliyet sonucu beyannamede kazanç elde etmemiş olsalar bile,
gösterilecektir. Dar mükellef gerçek kişiler tevkif yoluyla vergilendiril- yıllık beyanname verirler.
miş serbest meslek kazançları için yıllık beyanname vermeyeceklerdir.

Gelirin Toplanması
Türk vergi sisteminde gerçek kişinin gelirini vergilendiren gelir vergisi sübjektif bir vergidir. Gelir vergi-
sinin sübjektif nitelikte olması ve verginin mali güce göre ödenmesini amaçlaması nedeniyle gelirin toplan-

94

Türk Vergi Sistemi
ması kuralı bu verginin en önemli unsurlarından
biridir. Toplama kuralı kişilerin vergi ödeme güç-
lerine göre vergi ödemelerini sağlayan artan oranlı
tarifenin uygulanmasına ve bunun sonucunda da
kişiler arasında vergi adaletinin gerçekleşmesine
imkân sağlamaktadır. Toplama kuralı yıllık beyan-
name verme ödevinin bir sonucudur. Yıllık beyana
tabi olmayan gelirler için toplama da söz konusu
değildir.
Gelir unsurlarından bir veya birkaçını elde
eden mükelleflerin verecekleri gelir vergisi beyan-
namesinde hangi gelirlerini beyannameye dâhil
edecekleri hangi gelir unsurları için beyanname
vermeyecekleri ya da diğer gelirleri için verecekleri
beyannameye dâhil edilmeyecek gelirlerin neler ol-
duğu Gelir Vergisi Kanununun 85, 86 ve geçici 67.
maddelerinde hüküm altına alınmıştır.
Gelir Vergisi Kanunun “Gelirin toplanması ve
beyan” başlığını taşıyan 85. maddesine göre gelir
vergisinde vergilemenin temel olarak beyan yoluyla
yapılması kabul etmiştir. Gelir vergisi mükellefinin
elde ettiği gelirler Kanunun 2. maddesinde belir-
tilen kazanç ve irat unsurlarının biri veya birka-
çından oluşabilir. Yukarıda da ifade edildiği üzere
mükellef tarafından elde edilen tüm gelirlerin yıl-
lık beyanname ile bildirilmesi esas olmakla birlikte
elde edilen bazı kazanç ve iratlar kaynakta stopaja
tabi tutulduğu için yıllık beyanname verilmesine
gerek bulunmamaktadır. Ayrıca Gelir Vergisi Ka-
nununun 86. maddesinde ise bazı gelirler için be-
yanname verilmeyeceği veya bu gelirlerin toplama-
ya dâhil edilmeyeceği ifade edilmektedir.
Buna göre gelir vergisinin konusunu oluşturan
kazanç ve iratlardan bir veya birkaçını elde eden
mükellefler elde edilen bu gelir için;
• Yıllık Beyanname Vermeyecek Olanlar
• Yıllık Beyanname Verecek ve Toplama Ya-
pacak Olanlar şeklinde ifade edilebilir.
Yıllık Beyanname Vermeyecek
Olanlar
Yıllık beyanname vermek zorunda olmayan
gerçek kişilerden tutarı ne olursa olsun beyan
edilmeyeceği öngörülmüş geliri elde edenler ile
geliri belirli bir sınırı aşmadığı takdirde beyan
edilmeyecek olan gelirler bu başlık altında yer al-
maktadır.
4
Yıllık Beyanname ile Beyan
Edilmeyecek Olan Gelirler (Toplama
Yapılmayan Haller)
Gelir Vergisi Kanunu 86. maddesinde “Toplama
Yapılmayan Haller” başlığı altında gerçek kişiler ta-
rafından elde edilen ve aşağıda ifade edilen gelirleri
için yıllık beyanname verilmeyeceği ve diğer gelirleri
nedeniyle beyanname verilmesi halinde ise bu gelir-
lerin beyannameye dâhil edilmeyeceği hüküm altına
alınmıştır. Buna göre gelir yalnızca aşağıda verilen
unsurlardan bir veya birkaçından oluşuyor ise gelir
toplanmaz ve yıllık beyanname verilmez.
Tam mükellefiyette;
a) Gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî ka-
zançlar, bu Kanunun 75. maddesinin (15) ve (16)
numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye irat-
ları, kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan
kısmı,
b) Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiy-
le vergilendirilmiş 103. maddede yazılı tarifenin
dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı
için 650.000 TL) aşmayan ücretler (birden fazla
işverenden ücret almakla beraber, birinciden son-
raki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103.
maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer
alan tutarı (2021 yılı için 53.000 TL) ve birinci iş-
verenden alınan dâhil ücret gelirleri toplamı 103.
maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde
yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşmayan
mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendiril-
miş ücretleri dâhil),
c) Vergiye tâbi gelir toplamının ((a) ve (b)
bentlerinde belirtilenler hariç) 103. maddede ya-
zılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı
(2021 yılı için 53.000 TL) aşmaması koşuluyla,
Türkiye’de tevkifata tâbi tutulmuş olan; birden faz-
la işverenden elde edilen ücretler, menkul sermaye
iratları ve gayrimenkul sermaye iratları,
d) Bir takvim yılı içinde elde edilen ve topla-
mı (2021 yılı için 2.800 TL’yi) aşmayan, tevkifata
ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve
gayrimenkul sermaye iratları.
Ayrıca tevkifata tabi tutulmuş mevduat faizleri,
faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları,
kar ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar
payları ve özel finans kurumlarınca kar ve zarara
katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları,
95
4
repo gelirleri ve menkul kıymetler yatırım fonları-
nın katılma belgelerine ödenen kar payları tutarları
ne olursa olsun beyan edilmemektedir.
Dar mükellefiyette ise,
• Tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilen-
dirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazanç-
ları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları
ile kurumlardan elde edilen kar payları,
• Gerçek usulde tespit edilmeyen zirai ka-
zançlar,
• Diğer ücretler,
• Diğer kazanç ve iratlar,
• Kazanç ve iratların istisna hadleri içinde ka-
lan kısımları için beyanname verilmemek-
tedir.
Yıllık Beyanname Verecek ve Toplama
Yapacak Olanlar
Gerçek kişiler tarafından elde edilen ve yıllık
beyanname ile beyan edilmek zorunda olan gelirler
şu şekilde sıralanabilir.
Ticari kazançlar, gerçek usulde vergilendirilen
zirai kazançlar ve serbest meslek kazançları, (bu
kazançlar için zarar dahi elde edilmiş olsa yıllık be-
yanname verilmesi zorunludur).
Takvim yılı içinde Gelir Vergisi Kanununun 94.
maddesine göre gelir vergisi kesintisine tabi tutulan
ve gayri safi tutarları toplamı beyan sınırını (2021
yılı için 53.000 TL) aşan menkul ve gayrimenkul
sermaye iratları,
Vergilendirme dönemi içinde vergi kesintisi
yapılmamış ve istisna tanınmamış olan ve gayrisa-
fi tutarı (2021 yılı için 53.000 TL) üzerinde olan
menkul ve gayrimenkul sermaye iratları,
Birden fazla işverenden alınan ve birden sonra-
ki işverenden alınanların toplamı beyan sınırının
(2021 yılı için 2.800 TL) üzerinde olan ücretler.
Kazanç ve iratların istisna tutarlarını aşan kısım-
ları. (GMSİ, Değer artış kazancı ve değer artış ka-
zancı gibi)
dikkat
Birden fazla işverenden ücret alınması halinde,
birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı
ücretli tarafından serbestçe belirlenecektir.
96
Gelir Vergisinin Tarhı
Yukarıda ifade edilen açıklamalar çerçevesinde,
tam mükellef gerçek kişiler için yıllık beyanname ve-
rilmesi ve gelirin toplanmasıyla ilgili olarak aşağıda
belirtilen çerçevede karar verilmesi gerekmektedir.
İlk olarak, elde edilen gelir unsurları tek başı-
na değerlendirilmekte ve farklı gelir unsurlarından
elde edilen kazanç ve iratlardan ancak tek başına de-
ğerlendirildiğinde beyanname verme yükümlülüğü
bulunanlar yıllık beyannamede birleştirilmektedir.
Her bir kazanç unsuru tek başına ele alındığında
beyan zorunluluğunun dışında kalıyorsa beyanna-
mede birleştirilmemektedir. Genel kural bu olmak-
la beraber, Gelir Vergisi Kanununun 86. maddesi-
nin 1-c bendine göre; vergiye tabi gelir toplamının
(gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî kazançlar,
Gelir Vergisi Kanununun 75. maddesinin (15) ve
(16) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye
iratları, kazanç ve iratların istisna hadleri içinde ka-
lan kısmı ve tek işverenden alınmış ve tevkif sure-
tiyle vergilendirilmiş 103. maddede yazılı tarifenin
dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı
için 650.000 TL) aşmayan ücretler hariç olmak
üzere) 103. maddede yazılı tarifenin ikinci gelir di-
liminde yer alan tutarı (2021 yılı için 53.000 TL)
aşması halinde; Türkiye’de tevkifata tâbi tutulmuş
olan birden fazla işverenden elde edilen ücretler,
menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye
iratları için yıllık beyanname verilecektir.
Zararların Karlara Takas ve Mahsubu
Gelirin toplanmasında gelir kaynaklarının bir
kısmından kaynaklanmış olan zararlar (80.madde-
de yazılı diğer kazanç ve iratlardan doğanlar hariç)
diğer kaynakların kazanç ve iratlarına mahsup edi-
lebilmektedir.
Bu mahsup neticesinde kapatılmayan zarar kıs-
mı, müteakip yılların gelirinden indirilmektedir.
Arka arkaya 5 yıl içinde mahsup edilmeyen zarar
bakiyesi müteakip yıllara aktarılamamaktadır. Başka
bir ifade ile mahsup sonucunda kapatılmayan zarar
kısmı, izleyen yıllara devredilecek ve izleyen 5 yıl
içinde bu yılların gelirleri ile mahsup edilebilecektir.
Menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarında,
gider fazlalığından doğanlar hariç, sermayede mey-
dana gelen eksilmeler zarar kabul edilmemektedir.
Tam mükellefiyette yurt dışı faaliyetlerden doğan
zararlar faaliyette bulunulan ülkenin vergi kanunları-
na göre beyan edilen vergi matrahlarının (zarar dâhil)
her yıl o ülke mevzuatına göre denetim yetkisi verilen

Türk Vergi Sistemi
kuruluşlarca rapora bağlanması ve bu raporun aslı ile
tercüme edilmiş bir örneğinin Türkiye’deki ilgili vergi
dairesine ibrazı halinde mahsup edilebilecektir. Dene-
tim kuruluşlarınca hazırlanacak raporun ekinde yer
alan vergi beyanlarının, bilanço ve kâr-zarar cetvelleri-
nin o ülkedeki yetkili mali makamlarca onaylanması
zorunludur. Faaliyette bulunulan ülkede denetim ku-
ruluşu olmaması halinde, her yıla ait vergi beyanna-
mesinin, o ülke yetkili makamlarından alınan birer
örneğinin mahallindeki Türk elçilik ve konsolosluk-
ları, yoksa orada Türk menfaatlerini koruyan ülkenin
aynı mahiyetteki temsilcilerine onaylatılarak, aslının
ve tercüme edilmiş bir örneğinin ilgili vergi dairesine
ibrazı yeterlidir.
Türkiye’de mahsup edilen yurt dışı zararın, ilgi-
li ülkede de mahsup edilmesi halinde, Türkiye’deki
beyannameye dâhil edilecek yurt dışı kazanç, mah-
suptan önceki tutar olacaktır.
Türkiye’de Gelir Vergisi’nden istisna edilen ka-
zançlarla ilgili yurt dışı zararlar, yurt içindeki ka-
zanç ve iratlardan mahsup edilemez.
Yıllık Beyanname Üzerinden
Yapılabilecek İndirimler
Gelir Vergisi Kanununda yıllık beyanname ile
beyan edilecek gelirden bazı indirimlerin de yapıl-
ması kabul edilmiştir. Bu indirimler, mükellefin safi
geliri tespit edilirken indirim konusu yapılabilen
giderlerin dışında kalanlardır. Beyan edilen kazanç-
tan indirilmesine imkân verilen bazı indirimlerin
gelirin elde edilmesiyle de bir illiyet bağı bulunma-
maktadır. Yıllık beyanname ile bildirilmesi gereken
gelirlerin safi toplamının bulunmasından sonra bu
tutardan bazı indirimler yapılarak vergi matrahına
ulaşılmaktadır.
Bu indirimlerden ancak yıllık beyanname veren
mükellefler yararlanmaktadır. Dolayısıyla, yıl için-
de geliri üzerinden yapılan gelir vergisi kesintisinin
nihai vergileme olması nedeniyle yıllık beyanname
vermeyen mükellefler bu indirimlerden yararlana-
mamaktadırlar.
Hayat Sigortası ve Şahıs Sigortası
Primleri
Beyan edilen gelirin % 15’ini ve asgari ücretin
yıllık tutarını aşmamak şartıyla mükellefin şahsına,
eşine ve küçük çocuklarına ait hayat sigortalarına
ödenen primlerin % 50’si ile ölüm, kaza, hastalık,
4
sağlık, engellilik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs
sigorta primleri bazı şartlar çerçevesinde mükellef-
lerin yıllık beyanname ile bildirecekleri gelirlerden
indirilebilir.
Beyan edilen gelir olarak, yıllık gelir vergisi be-
yannamesinde yer alan indirimler ve geçmiş yıl za-
rarları toplamından önceki tutar esas alınmaktadır.
Sigortanın Türkiye’de kâin ve merkezi Türkiye’de
bulunan bir emeklilik veya sigorta şirketi nezdin-
de akdedilmiş olması, prim tutarlarının gelirin elde
edildiği yılda ödenmiş olması ve ücret geliri elde
edenlerin ücretlerinin safi tutarının hesaplanma-
sı sırasında ayrıca indirilmemiş bulunması şarttır.
Eşlerin veya çocukların ayrı beyanname vermeleri
halinde, bunlara ait prim ve katkı payları öncelikle
kendi gelirlerinden indirilir.
dikkat
Kanun maddesinde bahsedilen küçük çocuk ta-
biri 18 yaşını doldurmamış ve mükellef tarafın-
dan bakmakla yükümlü olunan kişilerdir.
Eğitim ve Sağlık Harcamaları İndirimi
Beyan edilen gelirin % 10’unu aşmaması,
Türkiye’de yapılması ve gelir veya kurumlar vergisi
mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden
alınacak belgelerle tevsik edilmesi şartıyla, mükel-
lefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olarak
yapılan eğitim ve sağlık harcamaları indirim konu-
su yapılabilir.
Yıl içerisinde tevkif suretiyle vergilendirilen üc-
retler nedeniyle aynı Kanunun 86. maddesine göre
yıllık beyanname verilmesi halinde, ücretliler de bu
indirimden yararlanabileceklerdir.
Engellilik İndirimi
Serbest meslek faaliyetinde bulunan veya basit
usulde vergilendirilen engellilerin beyan edilen ge-
lirlerine, Gelir Vergisi Kanununun 31. maddede
yer alan esaslara göre hesaplanan engellilik indirimi
uygulanmaktadır. Engellilik İndiriminden;
• Engelli hizmet erbabı ile bakmakla yükümlü
olduğu engelli kişi bulunan hizmet erbabı,
• Engelli serbest meslek erbabı ile bakmakla
yükümlü olduğu engelli kişi bulunan ser-
best meslek erbabı,
97
4
• Engelli olup basit usulde vergilendirilenler
yararlanabilmektedir.
Engellilik İndirimi, hizmet erbabının tevkifat
matrahına uygulanmaktadır. Bu indirim, bakmakla
yükümlü olduğu engelli kişi bulunan serbest meslek
erbabı ve ücret geliri elde eden mükellefler için de uy-
gulanır. Bu durumda indirimden yararlanan engelli
kişi değil ona bakmakla yükümlü olan serbest meslek
erbabı ve ücret geliri elde eden mükelleflerdir.
dikkat
Engellilik indirimi uygulamasında bakmakla
yükümlü olunan kişi tabirinden; engelli kişinin
bakmakla yükümlü sayılan anne, baba, eş ve ço-
cukları anlaşılacaktır. Çocuklarda yaş sınırlama-
sına gidilmeksizin işlem yapılmaktadır.
Bağış ve Yardım İndirimi
Bağış ve yardımların yıllık beyannamede vergi-
ye tabi gelirden indirilmesi bazı şartlara bağlıdır.
Bu şartlardan birincisi, beyannamede toplanan
gelirin pozitif olmasıdır. Başka bir deyişle zarar beyan
eden gelir vergisi mükelleflerinin bağış ve yardımları
indirim konusu yapmaları mümkün bulunmamak-
tadır. İkincisi, bağış ve yardımların mevzuatta yer
alan kurum ve kuruluşlara yapılmış olması gerekir.
Sayılan kurum ve kuruluş dışındaki kişi veya kuru-
luşlara yapılacak bağış ve yardımlar indirim olarak
dikkate alınmamaktadır. Üçüncüsü, bağış ve yardı-
mın makbuz karşılığında yapılmış olması gerekir.
dikkat
Bağış ve yardımın ayni olarak yapılması halinde,
bağışlanan veya yardımın konusunu teşkil eden mal
veya hakkın varsa mukayyet değeri, yoksa Vergi Usul
Kanunu hükümleri çerçevesinde takdir komisyo-
nunca tespit edilecek değeri indirime esas alınır.
Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idare-
leri, belediyeler, köyler ile kamu yararına çalışan der-
nekler ve Cumhurbaşkanınca vergi muafiyeti tanı-
nan vakıflara yıllık toplamı beyan edilecek gelirin %
5’ini (kalkınmada öncelikli yöreler için % 10’unu)
aşmamak üzere, makbuz karşılığında yapılan bağış
ve yardımlar indirim konusu yapılabilmektedir.
98
Gelir Vergisinin Tarhı
Bununla birlikte yukarıda ifade edilen kurum
ve kuruluşlara; okul, sağlık tesisi ve 100 yatak (kal-
kınmada öncelikli yörelerde 50) kapasitesinden az
olmamak üzere öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, ye-
tiştirme yurdu, huzurevi, bakım ve iyileştirme mer-
kezi ile mülki idare amirlerinin izni ve denetimine
tabi olarak yaptırılacak ibadethaneler ve Diyanet
İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi
verilen tesislerin ve Gençlik ve Spor Bakanlığına ait
gençlik merkezleri ile gençlik ve izcilik kamplarının
inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesis-
lerin inşası için bu kuruluşlara yapılan her türlü ba-
ğış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini
devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdî
ve aynî bağış ve yardımların tamamı yıllık beyan-
namede bildirilen gelirden indirilebilir.
Diğer Bazı İndirimler
Yukarıda verilen indirimlerin yanı sıra aşağıda
verilen ve mükellef tarafından yapılan bazı harca-
malar da indirim konusu yapılabilmektedir. Bunlar
• Kızılay, Yeşilay derneklerine yapılan bağışla-
rın tamamı,
• Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teş-
vik Fonu, TÜBİTAK, Sosyal Hizmetler ve
Çocuk Esirgeme Kurumu, Atatürk Kültür,
Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Silahlı
Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı gibi bazı
kurumlara yapılacak bağışların tamamı,
• Sponsorluk harcamalarının; amatör spor
dalları için tamamı, profesyonel spor dalları
için %50’si,
• Cumhurbaşkanınca başlatılan yardım kam-
panyalarına makbuz karşılığı yapılan ayni
ve nakdî bağışların tamamı,
• İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay
Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine
makbuz mukabili yapılan ayni veya nakdi
bağışların tamamı,
• Mükellefler tarafından münhasıran yeni
teknoloji ve bilgi arayışına yönelik yapılan
araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) harcamala-
rının tamamı,
• Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilerle, iş-
yeri, kanuni ve iş merkezi yurt dışında bu-
lunanlara Türkiye’de verilen ve münhasıran
yurt dışında yararlanılan mimarlık, mühen-
dislik, tasarım, yazılım, tıbbi raporlama,
 4
Türk Vergi Sistemi

muhasebe kaydı tutma, çağrı merkezi ve veri saklama hizmeti alanlarında faaliyette bulunan hizmet
işletmeleri ile eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilere
hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın %50’si.

Matrahtan ve Gelir Unsurlarından İndirilemeyecek Giderler

Gelir vergisi mükellefi gerçek kişiler, beyannamede belirtilen gelirleri ile ilgili olsun ya da olmasın Gelir
Vergisi Kanunun 90. maddesinde yer alan giderleri gerek gelir unsurlarından gerek yıllık beyannamede
bildirdikleri gelirlerinden indirememektedir;
• Gelir vergisi ve diğer şahsi vergiler,
• Vergi cezaları ve para cezaları,
• Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ödenen gecikme faizleri,
• AATUHK hükümlerine göre ödenen cezalar, gecikme zamları ve faizler.

Yıllık Beyannamenin Verileceği Yer ve Zaman

Tam mükellefiyette yıllık beyanname, vergiyi tarha yetkili olan vergi dairesine verilir. Vergiyi tarha yetkili
olan vergi dairesi, mükellefin “ikametgâhının” bulunduğu yerin vergi dairesidir. Ancak Gelir Vergisi Kanu-
nunun Hazine ve Maliye Bakanlığına verdiği yetki sonucu; ticaret, sanat ve serbest meslek erbabının yıllık
gelir vergisi beyannamelerini işyerlerinin veya işyeri merkezlerinin bulunduğu yer vergi dairesine vermeleri
kararlaştırılmıştır.
Bu nedenle ticari ve mesleki kazanç sahipleri, yılık
beyannamelerini işyerlerinin veya iş merkezlerinin bu- dikkat
lunduğu yer vergi dairesine vereceklerdir. Bu esas çerçevesinde gayrimenkul sermaye iratları
Gelir vergisi, bu vergiyle mükellef olan gerçek ki- ile ilgili beyanname de gayrimenkulün bulundu-
şiler adına tarh edilir. Ancak bazı istisnai durumlarda ğu yer vergi dairesine değil, iradı elde eden mü-
tarhiyatın muhatabı değişmektedir. Bunlar; kellefin bulunduğu yer vergi dairesine verilecektir.
• Küçüklerle kısıtlılarda, bunların nam ve hesa-
bına kanuni temsilcileri tarhiyatın muhatabı GVK’nın 106. maddesi; diğer ücret geliri elde
tutulur. Bunlar kanunî temsilci veli, vasi ve edenlerle, gezici olarak çalışan ticaret ve serbest
kayyımdır. meslek erbabı için, faaliyetlerini icra ettikleri yer
vergi dairesine beyanname verme imkânını da
• Kaynakta kesinti suretiyle alınan vergilerde
tanımaktadır.
muhatap, mükellef hesabına tevkifat yapmaya
mecbur olanlardır.
Gelir Vergisi Kanununun 92. maddesi gereğince; bir takvim yılına ait beyanname izleyen yılın Mart
ayının başından 25. günü akşamına kadar, gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticarî kazançlardan iba-
ret olması halinde izleyen yılın Şubat ayının başından 25. günü akşamına kadar, tam mükellefiyette vergiyi
tarha yetkili vergi dairesine verilir. Ancak bu süreler Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca ayın son gününe kadar
uzatılabilmektedir.
Beyannameler, vergiyi tarha yetkili vergi dairesine internet aracılığı ile e-beyan veya defter-beyan siste-
mi üzerinden online olarak verilmektedir.

Vergi Tarifesi
Gelir vergisine tabi gelirlere uygulanan artan oranlı tarife Gelir Vergisi Kanunun 103. maddesinde yer
almaktadır. 2021 yılı gelirlerinin vergilendirilmesinde esas alınan tarife şu şekildedir.

99
4
Gelir Vergisinin Tarhı

Tablo 4.1 2021 Yılı Takvim Yılı Gelirlerinin Vergilendirilmesinde Uygulanacak Tarife

24.000 TL’ye kadar % 15

53.000 TL’nin 24.000 TL’si için 3.600 TL, fazlası % 20
130.000 TL’nin 53.000 TL’si için 9.400 TL (ücret gelirlerinde 190.000 TL’nin 53.000 TL’si için 9.400 % 27
TL), fazlası
650.000 TL’nin 130.000 TL’si için 30.190 TL (ücret gelirlerinde 650.000 TL’nin 190.000 TL’si için % 35
46.390 TL), fazlası
650.000 TL’den fazlasının 650.000 TL’si için 212.190 TL (ücret gelirlerinde 650.000 TL’den fazlasının % 40
650.000 TL’si için 207.390 TL), fazlası

Mahsuplar
Beyannamede gösterilen gelire dâhil kazanç ve iratlar-
dan Gelir Vergisi Kanununa göre kesilmiş bulunan ver-
giler, beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden dikkat
mahsup edilebilir, mahsubu yapılan miktar gelir vergisin- Yıllık beyanname ile beyan edilen gelir üzerin-
den fazla olursa aradaki fark vergi dairesince mükellefe den hesaplanan vergiden yıl içinde tevkif yoluyla
bildirilir ve mükellefin tebliğ tarihinden itibaren bir yıl kesilen vergiler de mahsup edilmektedir.
içinde müracaatı üzerine kendisine red ve iade edilir.
Yıllık beyanname ile beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden yıl içinde tevkif yoluyla kesi-
len vergiler de mahsup edilmektedir. Mahsup işleminin yapılabilmesi için, tevkif yoluyla kesilen verginin
beyannameye dâhil edilen gelir veya kazanca ilişkin olması gerekmektedir. Bu durumda kazanç veya gelir
türünün bir önemi bulunmamakta olup, mükelleflerin kesintiyi yapan vergi sorumlularına ait bilgiler ile
yıl içinde yapılan tevkifatlara ilişkin tabloyu yıllık beyannamelerine eklemeleri yeterli olacaktır.
Tevkif yoluyla kesilen vergilerin yıllık beyannamedeki mahsuplar sonunda kalan kısmının diğer vergi
borçlarına mahsup talebi, tutarına bakılmaksızın ve inceleme raporu ve teminat aranılmadan yerine getirilir.

Gelir Vergisinin Ödenmesi (Taksitler)

Yıllık beyanname ile bildirilen gelir üzerinden hesaplanacak vergiler;
Gelir Vergisi Kanununun ilgili hükümleri gereği, Şubat ayının son günü akşamına kadar verilmesi
gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi, Şubat ve Haziran ayla-
rında olmak üzere 2 eşit taksitte, Mart ayının son günü akşamına kadar verilmesi gereken beyanname ile
bildirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi ise Mart ve Temmuz aylarında olmak üzere 2 eşit
taksitte ödenmektedir.
Yine Gelir Vergisi Kanununun 118. maddesi uyarınca vergi karnesi üzerinden ödeme yapan “diğer üc-
ret” geliri sahipleri; yıllık vergilerinin yarısını Şubat ayında, diğer yarısını da Ağustos ayında ödemektedir.
Verginin ödenmesi, anlaşmalı olan banka şubelerine yapılmaktadır.

Tablo 4.2 Beyan Yoluyla Ödenen Gelir Vergisinde Süreler

Beyan Süresi Ödeme Süresi
Basit Usulde İzleyen Yılın Şubat Ayının Son Günü Şubat ve Haziran Aylarında Olmak Üzere 2
Vergilendirilenler Akşamına Kadar Eşit Taksitte
İzleyen Yılın Mart Ayının Son Günü Mart ve Temmuz Aylarında Olmak Üzere 2
Diğerleri
Akşamına Kadar Eşit Taksitte

100
 4
Türk Vergi Sistemi

Geçici Vergi (Peşin Vergi)

Ticari kazanç ve serbest meslek kazanç sahipleri, cari vergilendirme döneminin gelir vergisine mahsup
edilmek üzere, Gelir Vergisi Kanununun ticari veya mesleki kazancın tespitine ilişkin hükümlerine göre
belirlenen ilgili hesap döneminin üçer aylık kazançları üzerinden, anılan Kanunun 103. maddesinde yer
alan tarifenin ilk gelir dilimine uygulanan oran olan % 15 oranında geçici vergi öderler.
Aşağıda yer alan mükellefler ve kazançlar geçici vergi kapsamına girmemektedir:
• Basit usulde tespit edilen ticari kazançlar,
• Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşlerinden Elde Edilen Kazançlar, (GVK 42. madde)
• Noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar.
Hesaplanan geçici vergi, üç aylık dönemi izleyen ikinci ayın 17. günü akşamına kadar bağlı olunan
vergi dairesine beyan edilir ve aynı süre içerisinde ödenir. Aynı dönem içinde tevkif edilmiş bulunan gelir
vergisi hesaplanan geçici vergiden mahsup edilir.
Bir önceki takvim yılında dönemler halinde tahakkuk ettirilerek tahsil edilen geçici vergi, yıllık beyan-
name üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilir. Mahsup edilemeyen tutar, mükellefin diğer
vergi borçlarına mahsup edilir. Bu mahsuplara rağmen kalan geçici vergi tutarı, o yılın sonuna kadar yazılı
olarak talep edilmesi halinde mükellefe red ve iade edilir.

Tablo 4.3 Geçici Vergi Beyan ve Ödeme Süresi

Beyan Süresi Ödeme Süresi
3 Aylık Dönemi İzleyen ikinci Ayın 17. Günü Akşamına Kadar Beyannamenin Verildiği Ayın 17. Günü Akşamına Kadar

Türk vergi sistemi kitabımızda dördüncü bölümün bu başlığına kadar olan kısımda gelir vergisinin
konusunu oluşturan kazanç ve iratlar ile ilgili bir takım genel bilgiler verilmeye çalışıldı. Aşağıda yer alan
tabloda bu kazanç ve iratlar, kazanç ve iratlara göre vergilendirme rejimleri ve uygulanacak vergi oranları
toplu halde verilmiştir. Gelir vergisi konusunun daha iyi anlaşılması için oldukça faydalı olabilecek tablo
çalışmalarınıza kolaylık sağlayacaktır.

Tablo 4.4 Gelir Vergisinde Vergileme Rejimi ve Vergi Oranları

GVK’da Kazanç ve İratlar Vergilendirme Rejimi Vergi Oranları
1. Gerçek Usul
a. Bilanço Esası
Ticari Kazançlar %15-%40
b. İşletme Hesabı Esası
2. Basit Usul
1. Gerçek Usul
a. Bilanço Esası %15-%40
Zirai Kazançlar
b. İşletme Hesabı Esası
2. Stopaj Usulü %0-%4
1. Stopaj Usulü
Ücretler 2. Beyan Usulü %15-%40
3. Vergi Karnesi
Serbest Meslek Kazançları 1. Gerçek Usul %15-%40
1. Stopaj Usulü %20
Gayrimenkul Sermaye İratları
2. Beyan Usulü %15-%40
1. Stopaj Usulü %0-5-10-15
Menkul Sermaye İratları
2. Beyan Usulü %15-%40
Değer Artışı Kazançları 1. Stopaj, Beyan Usulü %0,10; %15-%40
Diğer Kazanç ve İratlar
Arızi Kazançlar 1. Beyan Usulü %15-%40

101
4
Gelir Vergisinin Tarhı

Öğrenme Çıktısı
3 Mutlaka beyanname verilmesi gerekli durumları açıklayabilme
4 Belirli bir sınırın aşılması hâlinde, beyanname verme mecburiyeti bulunan gelirleri
tanımlayabilme
5 Yıllık beyanname üzerinden yapılacak indirimleri özetleyebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Mali Müşavir (A), 2021 yı-

lında; 18.000,00 TL serbest
meslek kazancı, bir işveren-
den tamamı tevkif yoluyla https://www.gib.gov.tr/
vergilendirilmiş 53.050,00 yardim-ve-kaynaklar/be- Beyanname verilmesi gerek-
TL ve ikinci bir işverenden yanname-formlari-bildi- li gelirlerden, vergisi stopaj
yine tamamı tevkif sureti ile rimler adresinden “Yıllık yoluyla alınmamış ücret ge-
vergilendirilmiş 42.000,00 Gelir Vergisi Beyannamesi” lirlerini anlatınız.
TL ücret geliri elde etmiştir. formunu inceleyiniz.
Mali Müşavir (A)’nın be-
yanname verme durumunu
araştırınız.

MUHTASAR BEYANNAME YOLUYLA TARH

Yıllık beyanname başlığı altında da ifade edildiği üzere gelir vergisi esas olarak mükellefin yıllık beyanı-
na dayalı olarak tarh ve tahakkuk ettirilerek ödenmektedir. Gelir vergisinde temel ilke verginin mükellefin
yıllık beyanı ile tarh edilmesidir. Buna karşın farklı nedenlerle bazı gelir unsurlarında, bunların mükellef-
lere ödenmesi aşamasında bu ödemeyi yapanlarca bir vergi kesinti yapılmaktadır.
Muhtasar beyannamede de, mükellefin beyanı yerine bu kesinti uygu-
lanmaktadır. Bu yöntemde vergi, gelir onu elde eden gerçek kişinin eline
geçmeden kaynakta kesilmekte ve muhtasar beyanname ile vergi dairesine dikkat
ödenmektedir. Gelir Vergisi Kanununun 84. maddesinde “muhtasar beyan- Vergi tevkifatı vergilendir-
name, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen mede “tevkifat”, “stopaj” ya
verginin matrahı ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirilmesine yara- da “kaynakta kesme” yön-
yan beyannamedir” şeklinde ifade edilmiştir. temi olarak bilinmektedir.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesine göre kaynakta kesilen vergi-
ler daha sonra mükellef tarafından verilecek olan beyannamede hesaplanan
vergiden mahsup edilmektedir. Bununla birlikte, mükelleflerin beyanname
vermedikleri durumlarda mahsup imkânı kalmamakta ve kaynakta kesinti dikkat
yoluyla alınan vergi nihai vergi olmaktadır. Bu yöntemin bir başka özelliği Gelir Vergisi Kanunun 94.
ise kanunda yer verilen birkaç istisnai hüküm dışında, istisna kapsamında yer maddesine göre kaynakta
alan gelirlerin de çoğunlukla kaynakta kesintiye tabi tutulmasıdır. Gelir Ver- kesilen vergiler daha sonra
gisi Kanununun 18. maddesinde yer alan serbest meslek kazançlarına ilişkin mükellef tarafından verile-
istisna hükmünde “Serbest meslek kazançları istisnasının, bu Kanunun 94. cek olan beyannamede he-
maddesi uyarınca tevkif suretiyle ödenecek vergiye şümulü yoktur.” hükmü saplanan vergiden mahsup
bu konuya ilişkin güzel bir örnektir. edilmektedir.

102
 4
Türk Vergi Sistemi

Gelir Vergisi Kanununun 94. maddesine göre vergi tevkifatı yapmak zorunda olanlar şu şekilde ifade
edilmiştir.
• Kamu idare ve müesseseleri,
• İktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar,
• Ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, yatırım fonu yönetenler, dikkat
İşverenler, hizmet erbabına ödedikleri ücret-
• Dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işlet- lerden 94. madde gereğince yaptıkları ver-
meleri, kooperatifler, gi kesintisini Vergi Usul Kanununda yazılı
• Gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve ücret bordrosunda veya bordo yerine geçen
serbest meslek erbabı, diğer kayıtlarda göstermeye mecburdurlar.
• Zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esa-
sına göre tespit eden çiftçiler.
Vergi tevkifatı, 94. madde kapsamına giren nakden veya hesaben yapılan ödemelere uygulan-
maktadır. Bu maddede geçen hesaben ödeme deyimi, vergi tevkifatına tabi kazanç ve iratları ödeyen-
leri istihkak sahiplerine karşı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt ve işlemleri ifade etmektedir.
Vergi tevkifatı, ücretler dışında kalan ödemelerde gayrisafi tutarlar üzerinden yapılır. Kesilmesi gereken
verginin ödemeyi yapan tarafından üstlenilmesi halinde bu vergi, bilfiil ödenen miktar ile ödemeyi yapa-
nın yüklendiği verginin toplamı üzerinden hesaplanır.
Cumhurbaşkanı, 94. maddede % 0, % 5, % 10, % 20, % 30 gibi farklı oranlarda belirlenmiş olan
tevkifat oranlarını her bir ödeme ve gelir için ayrı ayrı sıfıra kadar indirmeye ve bir katına kadar artırmak
suretiyle yeniden tespit etmeye yetkili kılınmıştır.
Gelir Vergisi Kanununun 98. maddesinde ise 94. madde uyarınca vergi tevkifatı yapmaya mecbur
olanların bir ay içinde yaptıkları ödemeler veya tahakkuk ettirdikleri karlar ve iratlar ile bunlardan tevkif
ettikleri vergileri ertesi ayın 23. günü akşamına kadar, ödeme veya tahakkukun yapıldığı yerin bağlı oldu-
ğu vergi dairesine bildirmeye mecbur oldukları hüküm altına alınmıştır. Yılsonlarında tahakkuk ettirilen
mevduat faizlerinden kesilecek vergilerin bildirilmesi için bu süre bir ay uzatılır.
Aynı belediye hudutları içinde muhtelif yerlerde yapılan ödeme ve tahakkuklar ile bunlara ait vergilerin
bir merkezden bildirilmesi esastır.
Zirai ürün bedelleri üzerinden tevkifat yapanlar hariç olmak üzere, çalıştırdıkları hizmet erbabı sayısı
10 ve daha az olanlar, 94. maddeye göre yapacakları tevkifatla ilgili muhtasar beyannamelerini, bağlı bu-
lundukları vergi dairesine önceden bildirmek şartıyla her ay yerine Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim ayları-
nın 26. günü akşamına kadar verebilirler.

Tablo 4.5 Stopaj Yoluyla Alınan Gelir Vergisinin Beyanı ve Ödenme Süresi (Muhtasar Beyanname)
Beyan Süresi Ödeme Süresi
Tevkifatın Yapıldığı Ayı izleyen Ayın 1-23. Günleri Beyannamenin Verildiği Ayın 26. Günü Akşamına
Arası Kadar

Gelir Vergisi Kanunun 100. maddesi gereği, genel bütçeye dâhil idare ve müesseseler bu zorunlulu-
ğun dışında tutulmuşlardır. Bu idareler, yaptıkları kesintileri ilgili bordrolara işlemekle yetinmekte; ayrıca
muhtasar beyanname vermemektedirler.
6728 sayılı Kanunun ile 15.07.2016 tarihinde Gelir Vergisi Kanununa Muhtasar ve Prim Hizmet
Beyannamesi başlıklı 98/A maddesi eklenmiştir. Buna göre muhtasar ve prim hizmet beyannamesi adı
altında oluşturulan beyanname vergi kanunlarına göre verilmesi gereken muhtasar beyanname ile 5510
sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca verilmesi gereken aylık prim ve hizmet
belgesinin birleştirilerek, kesilen vergilerin matrahlarıyla birlikte sigortalının sigorta primleri ve kazançları
toplamı ile prim ödeme gün sayılarının bildirilmesine mahsus olan bir beyannamedir.

103
4
Gelir Vergisinin Tarhı

Öğrenme Çıktısı
6 Muhtasar (Stopaj) Beyannamesini ifade edebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Cumhurbaşkanı gelir ver-

1982 Anayasasının 73.
Stopaj (vergi tevkifatı) usu- gisi tevkifat oranlarını sıfıra
maddesi ile Gelir Vergisi
lüyle vergilemenin amaç ve kadar indirme ve bir katına
Kanununun 94. maddesini
yararlarını araştırınız. kadar artırma yetkisini nere-
inceleyiniz.
den almaktadır? Anlatınız.

DAR MÜKELLEF GERÇEK • Ticari veya zirai bir işletmenin faaliyetinin

KİŞİLERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER
Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi
olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur
olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif su-
retiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsus
bir beyannamedir. Münferit beyanname sadece dar
mükellef gerçek kişiler tarafından verilmektedir.
dikkat
Münferit beyanname sadece dar mükellef gerçek
kişiler tarafından verilmektedir.
Tam mükellef gerçek kişilerde olduğu gibi
Türkiye’de gelir elde eden dar mükellefler fark-
lı beyanname verebilirler. Öyle ki dar mükellefler
bir kısım gelirleri için yıllık beyanname verirken,
muhtasar beyanname de verebilir ya da bunların
dışında kalan gelirleri için de münferit beyanname
verebilmektedirler.
Gelir Vergisi Kanununun “münferit beyanna-
me verilmesini” düzenleyen 101. maddesine göre
dar mükellefiyete tabi mükelleflerden yıllık beyan-
name vermeye mecbur olmayanların münferit be-
yanname ile bildirilecek bazı kazanç ve iratlar ile
beyan edileceği yerler şu şekildedir:
• Gayrimenkullerin elden çıkarılmasından
doğan diğer kazanç ve iratlarını gayrimen-
kulün bulunduğu,
• Menkul malların ve hakların elden çıkarıl-
masından doğan diğer kazanç ve iratlarını,
mal ve hakların Türkiye’de elden çıkarıldığı,
durdurulması veya terk edilmesi karşılığın-
da elde ettikleri diğer kazanç ve iratlarını
işletmenin bulunduğu,
• Arızi olarak ticari işlemlerin yapılmasından
veya bu nitelikteki işlemlere tavassuttan
elde edilen diğer kazanç ve iratlarla, arızi
olarak serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla
elde edilen kazançlar ve dar mükellefiyete
tabi olanların 45. maddede yazılı işleri arı-
zi olarak yapmalarından elde ettikleri diğer
kazanç ve iratlar, faaliyetin yapıldığı veya
yolcu veya yükün taşıta alındığı,
• Gerçek usulde vergiye tabi mükelleflerin
terk ettikleri işleriyle ilgili olarak sonradan
elde ettikleri diğer kazanç ve iratlar, ticari,
zirai veya mesleki bir faaliyete hiç girişil-
memesi veya ihale, artırma ve eksiltmelere
iştirak edilmemesi karşılığında elde ettikleri
diğer kazanç ve iratları, vergisi tevkif sure-
tiyle alınmamış menkul sermaye iratlarını
ve diğer her türlü kazanç ve irada ilişkin
ödemenin Türkiye’de yapıldığı,
Yerin vergi dairesine münferit beyanname ile
bildirmeye mecburdurlar.
Bu kazanç ve iratlardan serbest meslek faaliyet-
lerine ilişkin olanların beyannamelerinin bu faali-
yetlerin sona erdiği bu kazanç dışındaki diğer ka-
zanç ve iratlarla ilgili beyannamelerin ise bu kazanç
ve iratların iktisap olunduğu tarihten itibaren 15
gün içinde ilgili vergi dairesine verilmesi mecbu-
ridir.

104

Türk Vergi Sistemi
dikkat
Dar mükellefler ticari kazanç, gerçek usulde tes-
pit edilen zirai kazanç ve gelir vergisi kesintisine
tabi tutulmamış menkul ve gayrimenkul serma-
ye iradı ile serbest meslek kazancı elde ettikleri
takdirde tam mükellefler gibi yıllık beyanname
vermek zorundadırlar.
Yıllık beyannamenin verileceği yer ise:
Türkiye’de vergi muhatabı mevcutsa, onun
Türkiye’de oturduğu yerin, Türkiye’de vergi mu-
hatabı yoksa iş yerinin (iş yeri birden fazla ise, bu
işyerlerinden herhangi birisinin) bulunduğu yer
vergi dairesidir.
Buna karşın, dar mükellefler tamamı kesinti su-
retiyle vergilendirilen ve Türkiye’de elde edilen üc-
ret, serbest meslek kazancı, menkul ve gayrimenkul
sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlardan bir ve
ya birkaçını elde ettikleri durumda yıllık beyanna-
me vermemektedirler. Bu gelirler için yıl boyunca
vergi sorumlularınca kesilip muhtasar beyanname
ile vergi dairesine yatırılan kesintiler nihai vergi ol-
maktadır. Burada sayılan kazanç ve iratlar, miktarı
ne olursa olsun beyanname verme yükümlülüğü
dışında tutulmuştur. Oysa hatırlanacağı üzere, tam
mükelleflerde, vergisi stopaj yoluyla alınan (ör-
neğin kâr payı, gayrimenkul sermaye iradı) gelir-
ler bazı durumlarda beyana tabi bulunmakta idi.
Bu düzenleme, dar mükelleflere önemli bir vergi
avantajı sağlamış olmaktadır. Elde edilen gelir üze-
rindeki stopaj oranının sıfır olması durumunda be-
yanname verilmeyeceğinden hiç gelir vergisi öden-
memiş olacaktır.
Bu imkândan, çalışma veya oturma izni alarak
altı aydan fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk
vatandaşları da (dar mükellef olarak kabul edildikle-
ri için) yararlanmaktadır. Türkiye’de vergi avantajına
sahip olan bu kişilerin, bulundukları ülkede beyan-
name verme yükümlülükleri ise devam etmektedir.
Diğer kazanç ve iratlar (örneğin, dar mükellef-
lerin, Türkiye’deki işyerlerine atfedilmeyen ve dai-
mi temsilcilerinin aracılığı olmaksızın elde edilen
ve Gelir Vergisi Kanununun geçici 67. maddesi
kapsamında tevkifat yapılmış kazançları).
Dar mükellefin, diğer (örneğin ticari kazanç)
gelirleri nedeniyle beyanname vermesi durumunda
4
da yukarıda açıklanan gelirler beyannameye dâhil
edilmez.
Bu gruptaki tevkif yoluyla alınan vergiler, aynen
tam mükelleflerde olduğu gibi, vergi kesen tarafın-
dan muhtasar beyanname ile vergi dairesine yatırıl-
maktadır. 94. maddede belirlenen tevkifat oranları,
dar mükelleflere de uygulanmaktadır. Ancak, men-
kul sermaye iratları ile ilgili başlık altında da ifade
ettiğimiz gibi bu stopaj oranları, vergi anlaşmaları
ile yabancı sermayeli şirketlerde ve yabancı kurum
şubelerinde farklı oranlarda belirlenebilmektedir.
dikkat
Yıllık beyanname vermeye mecbur olanlar ayrı-
ca münferit beyanname vermezler.
Münferit beyannamede dar mükellefe ilişkin
olarak aşağıda yazılı hususları bulunması gerek-
mektedir;
• Mükellefin adı ve soyadı, varsa unvanı ile
adresi ve bağlı bulunduğu vergi dairesi ile
mükellef hesap numarası,
• Beyanname mükellef adına Türkiye’de baş-
ka bir kimse tarafından verilmişse, beyan-
nameyi verenin adı ve soyadı, varsa ünvanı
ile adresi,
• İşlemin yapıldığı tarih veya tarihler,
• Elde edilen kazançların niteliği,
• Elde edilen kazançların tutarı.
Dar Mükellefiyette Matrah Tespiti
Gelir Vergisi Kanununun 107. maddesinin 4.
fıkrası gereği dar mükellefiyette verginin tarhı ya-
pılırken, muhatap olarak; mükellefin daimi tem-
silcisi, daimi temsilci bulunmaması durumunda
ise kazanç ve iratları yabancı kişiye sağlayanlar
alınmaktadır.
dikkat
Dar mükellefiyette verginin tarhında, mükelle-
fin daimi temsilcisi, bu yoksa bu kazanç ve irat-
ları dar mükellefe sağlayanlar muhatap alınır.
105
4
Gelir Vergisinin Tarhı

tayinine ait esaslara göre tespit olunur.” hükmü ge-

Daimi temsilci, bir hizmet veya vekâlet
akdi ile temsil edilene bağlı olup, onun
nam ve hesabına, belli edilen veya edil-
meyen bir süreyle ticari işlemler yapmaya
yetkili olan kişidir.
Yukarıda sayılan gelir unsurları ile ilgili matrah
tespiti, kural olarak Gelir Vergisi Kanununun 37.-
82. maddeleri arasında yer alan genel hükümlere
göre yapılır. Bu arada, dar mükelleflerle ilgili bazı
özel düzenlemeler bulunmaktadır. Bu özel düzen-
lemeler bazıları şu şekildedir;
Gelir Vergisi Kanununun 7. maddesinin 1. fık-
rasında yer alan ihracat istisnası kapsamında, ticari
kazanç elde eden dar mükelleflerden, ihraç edilmek
üzere Türkiye’de satın aldıkları veya imal ettikleri
malları, Türkiye’de satmaksızın yabancı memle-
ketlere gönderenlerin bu işlerden doğan kazançları
Türkiye’de elde edilmiş sayılmamaktadır.
Yine Gelir Vergisi Kanununun 45. maddesinde
yer alan “Dar mükellefiyete tabi olanların Türkiye ile
yabancı memleketler arasında yaptıkları ulaştırma iş-
lerinden elde ettikleri kazançlar, kurumlar vergisine
tabi yabancı ulaştırma kurumlarının kazançlarının
reği dar mükellefiyete ilişkin özel bir düzenleme
bulunmaktadır.
Dar mükelleflere ilişkin bir başka özel düzen-
leme ise, anılan Kanunun 67. maddesinin son
fıkrasında yer alan “Biletle girilen yerlerde faaliyette
bulunan dar mükellefiyete tabi serbest meslek erba-
bının safi kazancının tespitinde, bu kişiler isterlerse,
safi kazanç olarak bilet bedelleri (içindeki resimler
düşüldükten sonra kalan) tutarının yarısı esas alınır”
hükmüdür.”
Ayrıca dar mükellefler kural olarak ilgili mev-
zuatın öngördüğü indirim ve istisnalardan da ya-
rarlanırlar. Bununla birlikte bazı durumlarda dar
mükelleflerin mevzuatta yer alan indirim ve is-
tisnalardan (özellikle ücretlilere ve serbest meslek
erbabına yönelik engellilik indirimi gibi bazı indi-
rimler) yararlanamayacaklarına yönelik bir takım
düzenlemeler de bulunmaktadır.
dikkat
Münferit beyanname, kazancın elde edildiği ta-
rihten itibaren 15 gün içinde, ilgili vergi dairesi-
ne verilmek zorundadır.

Öğrenme Çıktısı
7 Gelir unsurlarını açıklayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Dört yıldır Almanya’da

oturma izni ile yaşayan
https://dergipark.org.
Türk vatandaşı (Z), Eski-
tr/download/article-fi-
şehir’deki iki dairesinden
le/528557 adresinden
birini iş yeri, diğerini konut Dar mükellefiyette verginin
“Yabancıların Türkiye’de
olarak kiraya vermiştir. İş- tarhında kim/kimler muha-
Taşınmaz Satışından Elde
yeri kiralarından stopaj ya- tap alınır? Anlatınız.
Ettikleri Kazançların Vergi-
pılmış, konut kiralarından
lendirilmesi” başlıklı maka-
ise stopaj yapılmamıştır.
leyi okuyabilirsiniz.
(Z)’nın beyanname verme
yükümlülüğünü araştırınız.

106

Türk Vergi Sistemi
Yaşamla İlişkilendir
Gelir Vergisi Beyan Süresi Başlarken Kısa
Hatırlatmalar
Gelir vergisi beyan dönemi 1 Mart itibariyle
başlıyor. Beyanname verecekler için, işte pratik
bazı bilgiler.
Bütün gelirler için tek bir beyanname
Gerçek kişilerin tüm kaynaklardan elde ettiği
gelirler toplanır ve tek bir beyanname ile beyan
edilir.
Örneğin bir kişinin hem kira geliri hem be-
yan edilmesi gereken ücret geliri hem de kâr payı
geliri varsa bunlar için ayrı ayrı beyanname veril-
mez, hepsi tek bir beyannamede toplanır.
Aile reisi beyanı yok
Vergi sistemimizde aile reisi beyanı yoktur.
Beyana tabi geliri bulunan aile bireylerinin her
birinin geliri için ayrı beyanname verilmesi ge-
rekir.
Beyana tabi geliri olan küçüklerin ve kısıtlıla-
rın beyannamesi, bunlar adına düzenlenir, kanu-
ni temsilcisi tarafından imzalanır.
Beyan edilen gelirden daha önce kesilen
vergiler hesaplanan vergiden mahsup edilir
Beyan edilen gelir üzerinden yıl için kesinti
yapılmışsa, kesilen vergi beyannamede hesapla-
nan vergiden mahsup edilir. Örneğin işyeri kira
geliri elde edenlerin kira bedelinden kesilen %20
vergi ile kâr payı alanların ödedikleri %15 ora-
nındaki vergi, bu gelirlerin beyanı durumunda
ödenecek vergiden mahsup edilecektir.
Mahsubun yapılabilmesi için verilecek be-
yannameye, bu vergileri kesen mükellefin bilgi-
lerinin yer aldığı bir tablonun eklenmesi gerekir.
Bazı durumlarda bu kesintilerin ödenecek gelir
vergisinden daha fazla olması, dolayısıyla vergi
idaresinden vergi iadesi alınması da söz konusu
olabilir. Varsa iadenin yazılı bir dilekçe ile vergi
dairesinden talep edilmesi gerekir.
Hesaplanan vergiden yurt dışında ödenen
vergiler mahsup edilebilir
Beyan edilen gelirler arasında yurt dışından
elde edilen örneğin; kira geliri, faiz geliri gibi
gelirler varsa, bu gelirler üzerinden yurt dışında
4
ödenen gelir vergisi Türkiye’de mahsup edilebilir.
Bunun için yetkili makamlardan alınan belgenin
Türk elçilik ya da konsolosluklarına onaylatılma-
sı gerekir.
Bir gelir unsurundan doğan zarar diğer
gelirlerden mahsup edilebilir
Kural olarak, beyan edilen birden fazla gelir
türlerinden birinde ya da birkaçında zarar oluş-
ması durumunda bu zararlar diğer gelirlerden
mahsup edilebilir.
Örneğin; kâr payı beyan eden bir kişi aynı
zamanda kira geliri de elde ediyorsa ve kiraya
verdiği bina için yapmış olduğu giderlerin bü-
yüklüğü nedeniyle kira geliri zarara dönmüşse bu
zarar, kâr payı gelirinden indirilebilir. Bu konu-
nun çeşitli istisnaları ve farklı uygulamaları söz
konusu, bu nedenle böyle durumlarda mutlaka
bir uzmandan yardım almanızı öneririm.
Beyanname üzerinde ayrıca yapılabilecek in-
dirimler
Vergi mevzuatımız kural olarak, gelirin elde
edilmesi için yapılan giderlerin kazancın tespi-
tinde dikkate alınmasını öngörüyor. Dolayısıyla
gelirin safi tutarı üzerinden vergi hesaplanıyor.
Gelirin elde edilmesiyle doğrudan ilgisi ol-
mayan bazı giderler de beyannamede gelirden
düşülebiliyor. Beyannamede indirim konusu ya-
pılabilecek giderlerden bazıları şunlar:
1. Eğitim ve sağlık harcamaları
Mükellefin kendisine, eşine ve küçük çocuk-
larına ilişkin eğitim ve sağlık harcamaları beyan
edilen gelirden indirilebiliyor. İndirim olanağı
beyan edilen gelirin %10’u ile sınırlı. Bu har-
camaları indirim olarak dikkate alabilmek için,
Türkiye’de yapılması ve gelir ya da kurumlar ver-
gisi mükellefi olan gerçek ya da tüzel kişilerden
alınacak belgelerle belgelendirilmesi gerekiyor.
2. Bağışlar
Bağışın yapıldığı alan veya kuruma bağlı ola-
rak çeşitli sınırlar var. Bazı bağışlar beyan edilen
gelirin %5’i sınırı içinde indirilebilirken, bazı ba-
ğışlar, örneğin; okul, sağlık tesisleri, huzur evi, re-
habilitasyon merkezi gibi yerlere yapılan bağışların
tamamı, sınır olmaksızın matrahtan indirilebilir.
107
4
3. Sanat, kültür faaliyetlerine yönelik ba-
ğış ve yardımlar
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından des-
teklenen birçok faaliyet için yapılan harcama
matrahtan indirilebilir. Örneğin; bilimsel kazı
çalışmaları, yazma ve nadir eserlerin korunması,
kültürel ulusal ya da uluslararası organizasyonlar
gibi. Bu bağış ve yardımların tamamı bir sınırla-
ma olmaksızın matrahtan indirilebilir.
4. Sponsorluk harcamaları
Amatör sporlara yapılan harcamanın tama-
mı ile profesyonel sporlara yapılan harcamanın
%50’si vergi matrahından indirilebilir. İstenen
prosedüre uygun olarak yapılmak şartıyla.
5. Hayat sigortaları ile şahıs sigortalarına
ödenen primler
Bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı
payları, vergi matrahından düşülemiyor. Ancak
şshsınıza, eşinize veya küçük çocuklarınıza ait
ödediğiniz hayat sigortası priminin %50’si ile
ölüm, kaza, hastalık sağlık, engellilik, analık, do-
ğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primlerinin tama-
mını matrahtan düşebilirsiniz.
Bu çerçevede indirilebilecek tutarla ilgili iki
sınırlama var: İndirilecek olan tutar beyan edilen
gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını
geçemiyor.
Beyanname nasıl verilir?
Ticari, zirai ve mesleki kazancı bulunanlar
beyannamelerini elektronik ortamda vermek zo-
runda. Bu tür gelirleri olmayanlar, beyannamele-
rini elektronik ortamda verebilecekleri gibi kâğıt
ortamında da verebilirler.
108
Gelir Vergisinin Tarhı
Ayrıca, geliri sadece kira, ücret, menkul
sermaye iradı veya diğer kazanç ve iratların biri
veya birkaçından oluşanlar, Gelir İdaresinin bir
hizmeti olan Hazır Beyan Sistemini kullanarak
beyannamelerini verebilirler.
Hazır Beyan Sistemi, Gelir İdaresince çeşitli
kaynaklardan elde edilen bilgiler kullanılarak be-
yannamelerin Gelir İdaresi tarafından otomatik
olarak doldurulduğu ve mükelleflerin onayına
sunulduğu bir sistem.
Sistemi kullanmak için yapılması gereken,
edinilecek İnternet Vergi Dairesi şifresini kulla-
narak veya güvenlik sorularını cevaplayarak Gelir
İdaresi Başkanlığının internet adresi (www.gib.
gov.tr) üzerindnen sisteme ulaşmak, Gelir İda-
resince hazırlanan beyannameyi kontrol etmek,
doğruysa onaylamak, değilse düzelterek onayla-
yarak işlemi tamamlamak.
Beyanname ne zaman verilecek?
Gelir vergisi beyannamesi kişinin
ikametgâhının bulunduğu yerin vergi dairesine
31 Mart akşamına kadar verilebilir.
Beyanname üzerinde hesaplanacak vergi
Mart ve Temmuz ayında iki taksitte ödenir.
Kaynak: Recep BIYIK
https://www.dunya.com/kose-yazisi/gelir-ver-
gisi-beyan-suresi-baslarken-kisa-hatirlatma-
lar/612349
 4
Türk Vergi Sistemi

Gelir Vergisi Kanununda

1 yer alan beyan esasını
açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Gelir Vergisi Kanununda
2 yer alan beyanname
türlerini ifade edebilme

Beyan Esası ve Beyanname

Türleri

Gelir Vergisi Kanununa göre, bir gerçek kişi çeşitli kaynak ve faaliyetlerden bir takvim yılı içinde elde ettiği
gelirleri toplayarak vergi idaresine bildirmekle yükümlüdür. Ancak bazı durumlarda gerçek kişiler tarafın-
dan elde edilen gelire ilişkin olarak vergi ya idarece tarh edilir ya da takvim yılı içinde ödeme yapanlarca
kesilen vergi nihai vergi olur. Vergi kesintisi yapılan durumlarda vergi kesintisi yapan gerçek ve tüzel kişiler
kestikleri vergileri vergi sorumlusu olarak bir beyanname ile vergi dairesine bildirmektedirler.
Gelir vergisi beyanları; yıllık, muhtasar ve münferit beyanname ile yapılmaktadır.
Yıllık Beyanname, çeşitli kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getiri-
lip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine yöneliktir. Yıllık beyanname
de gelirin takvim yılının belirli bir dönemine ilişkin olması yıllık vasfını değiştirmemektedir.
Muhtasar Beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin mat-
rahları ile birlikte toplu olarak vergi dairesine bildirilmesine yöneliktir.
Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları
kazanç ve iratlardan, vergisi kesinti yoluyla alınmamış olanların bildirilmesine yöneliktir.

109
 4
Gelir Vergisinin Tarhı

3 Mutlaka beyanname verilmesi

gerekli durumları açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Belirli bir sınırın aşılması hâlinde,

4 beyanname verme mecburiyeti
bulunan gelirleri tanımlayabilme
Yıllık beyanname üzerinden
5 yapılacak indirimleri
özetleyebilme

Yıllık Beyanname Yoluyla Tarh

Gelir vergisi mükellefleri Gelir Vergisi Kanununun 2. maddesinde yazılı kaynaklardan bir takvim yılı içinde
elde ettikleri kazanç ve iratları için anılan Kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname verirler.
Gelir Vergisi Kanununa göre beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunludur.
Ticari kazanç, zirai kazanç ve serbest meslek kazancı elde edenler kazanç elde etmemiş olsalar bile, yıllık be-
yanname verirler. Tam mükellef gerçek kişiler, yabancı ülkelerde elde ettikleri gelirleri için yıllık beyanname
vermek ve diğer gelirleri nedeniyle verecekleri yıllık beyannameye bu gelirlerini dâhil etmek zorundadırlar.
Bu zorunluluk, tevkif suretiyle vergilendirilip vergilendirilmediğine, tutarına veya niteliğine bakılmaksızın
yabancı ülkelerde elde edilen bütün gelirler için geçerlidir.
Türk vergi sisteminde gerçek kişinin gelirini vergilendiren gelir vergisi sübjektif bir vergidir. Gelir vergisinin
sübjektif nitelikte olması ve verginin mali güce göre ödenmesini amaçlaması nedeniyle gelirin toplanması
kuralı bu verginin en önemli unsurlarından biridir. Toplama kuralı kişilerin vergi ödeme güçlerine göre
vergi ödemelerini sağlayan artan oranlı tarifenin uygulanmasına ve bunun sonucunda da kişiler arasında
vergi adaletinin gerçekleşmesine imkân sağlamaktadır. Toplama kuralı yıllık beyanname verme ödevinin bir
sonucudur. Yıllık beyana tabi olmayan gelirler için toplama da söz konusu değildir.
Buna göre gelir vergisinin konusunu oluşturan kazanç ve iratlardan bir veya birkaçını elde eden mükellefler
elde edilen bu gelir için;
• Yıllık Beyanname Vermeyecek Olanlar
• Yıllık Beyanname Verecek ve Toplama Yapacak Olanlar şeklinde ifade edilebilir.
Yıllık beyanname vermek zorunda olmayan gerçek kişilerden tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyeceği
öngörülmüş geliri elde edenler ile geliri belirli bir sınırı aşmadığı takdirde beyan edilmeyecek olan gelirler
bu başlık altında yer almaktadır.
Gelir Vergisi Kanununda yıllık beyanname ile beyan edilecek gelirden bazı indirimlerin de yapılması kabul
edilmiştir. Bu indirimler, mükellefin safi geliri tespit edilirken indirim konusu yapılabilen giderlerin dışında
kalanlardır. Beyan edilen kazançtan indirilmesine imkân verilen bazı indirimlerin gelirin elde edilmesiyle
de bir illiyet bağı bulunmamaktadır. Yıllık beyanname ile bildirilmesi gereken gelirlerin safi toplamının
bulunmasından sonra bu tutardan bazı indirimler yapılarak vergi matrahına ulaşılmaktadır.

110
 4
Türk Vergi Sistemi

Muhtasar (Stopaj)
6 Beyannamesini ifade
edebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Muhtasar Beyanname Yoluyla
Tarh

Gelir vergisi esas olarak mükellefin yıllık beyanına dayalı olarak tarh ve tahakkuk ettirilerek ödenmektedir.
Gelir vergisinde temel ilke verginin mükellefin yıllık beyanı ile tarhı olmasına rağmen, farklı nedenlerle bazı
gelir unsurlarının mükelleflere ödenmesi aşamasında bu ödemeyi yapanlarca bir vergi kesinti yapılmaktadır.
Muhtasar beyannamede de, mükellefin beyanı yerine bu kesinti uygulanmaktadır. Bu yöntemde vergi, gelir
onu elde eden gerçek kişinin eline geçmeden kaynakta kesilmekte ve muhtasar beyanname ile vergi dairesine
ödenmektedir.
Gelir Vergisi Kanunun 94. maddesine göre kaynakta kesilen vergiler daha sonra mükellef tarafından verile-
cek olan beyannamede hesaplanan vergiden mahsup edilmektedir. Bununla birlikte, mükelleflerin beyan-
name vermedikleri durumlarda mahsup imkânı kalmamakta ve kaynakta kesinti yoluyla alınan vergi nihai
vergi olmaktadır.

7 Gelir unsurlarını
açıklayabilme

Dar Mükellef Gerçek Kişilere

Özgü Düzenlemeler

Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları
kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsus bir beyannamedir.
Münferit beyanname sadece dar mükellef gerçek kişiler tarafından verilmektedir.
Tam mükellef gerçek kişilerde olduğu gibi Türkiye’de gelir elde eden dar mükellefler beyanname yönünden
üç farklı beyanname verebilirler. Öyle ki dar mükellefler bir kısım gelirleri için yıllık beyanname verirler, bir
kısım gelirleri için ödeme sırasında yapılan tevkifat nihai vergilendirme olur ya da bunların dışında kalan
gelirleri için ise münferit beyanname verilmektedir.

111
 4
Gelir Vergisinin Tarhı

1 Aşağıdakilerden hangisi Türk vergi sistemin- 6 Arka arkaya kaç yıl içinde mahsup edilemeyen
de yer alan beyanname türlerinden biri değildir? zarar bakiyesi müteakip yıllara aktarılamamaktadır?
neler öğrendik?

A. Muhtasar Beyanname A. 2 B. 3
B. Yıllık Beyanname C. 4 D. 5
C. Münferit Beyanname E. 10
D. Geçici Vergi Beyannamesi
E. Sürekli Vergi Beyannamesi 7 Aşağıdakilerden hangisi yıllık beyanname üze-
rinden yapılabilecek indirimlerden biri değildir?
2 Aşağıdaki kazançlardan hangisini elde eden- A. Hayat Sigortası Primleri
ler kazanç elde etmemiş olsalar bile yıllık beyanna-
me vermek zorundadırlar? B. Eğitim Harcamaları
C. Sağlık Harcamaları
A. Serbest Meslek Kazancı D. Engellilik İndirimi
B. Arızi Kazanç E. Asgari Geçim İndirimi
C. GMSİ
D. MSİ 8 Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticari
E. Değer Artış Kazancı kazançlardan oluşması durumunda beyanname iz-
leyen yılın hangi ayında verilmektedir?
3 “Gelirin Toplanması ve Beyan” başlığını taşı- A. Ocak
yan düzenleme aşağıdaki kanunlardan hangisinde
yer almaktadır? B. Şubat
C. Mart
A. AATUHK D. Haziran
B. Gelir Vergisi Kanunu E. Temmuz
C. Vergi Usul Kanunu
D. Türk Ticaret Kanunu 9 Aşağıdakilerden hangisi Gelir Vergisi Kanu-
E. Kurumlar Vergisi Kanunu nunun 94. maddesine göre tevkifat yapmak zorun-
da olanlardan biri değildir?
4 Birden fazla işverenden ücret almakla bera- A. Kamu idare ve müeseseleri
ber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretin
toplamı 2021 yılı için kaç TL’yi aşar ise ücret geliri B. Ticaret şirketleri
beyannamede gösterilmek zorundadır? C. Dernekler
D. Basit usule tabi olan ticaret erbabı
A. 2.800 B. 7.000
E. Kooperatifler
C. 19.000 D. 46.000
E. 53.000
10 Aşağıdakilerden hangisi münferit beyanna-
mede dar mükellefe ilişkin olarak bulunması gere-
5 Bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı ken hususlardan biri değildir?
2021 yılı için kaç TL’yi aşan tevkifata ve istisna uy-
gulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul A. Mükellefin adı soyadı
sermaye iratları yıllık beyanname ile bildirilmek B. Elde edilen kazançların niteliği
zorundadır? C. Elde edilen kazançların tutarı
A. 2.800 B. 21.000 D. Kaçıncı defa münferit beyanname verildiği bilgisi
C. 44.000 D. 53.000 E. İşlemin yapıldığı tarih / tarihler
E. 650.000

112
 4
Türk Vergi Sistemi

Yanıtınız yanlış ise “Beyan Esası ve Beyan- Yanıtınız yanlış ise “Zararların Karlara Takas
1. E 6. D
name Türleri” konusunu yeniden gözden ve Mahsubu” konusunu yeniden gözden ge-

neler öğrendik yanıt anahtarı

geçiriniz. çiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Yıllık Beyanname Üze-

2. A Yanıtınız yanlış ise “Yıllık Beyanname Yoluy- 7. E
rinden Yapılabilecek İndirimler” konusunu
la Tarh” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Yıllık Beyannamenin

3. B Yanıtınız yanlış ise “Yıllık Beyanname Yoluy- 8. B
Verileceği Yer ve Zaman” konusunu yeniden
la Tarh” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Muhtasar Beyanname

4. E Yanıtınız yanlış ise “Yıllık Beyanname Yoluy- 9. D
Yoluyla Tarh” konusunu yeniden gözden ge-
la Tarh” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
çiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dar Mükellef Gerçek

5. A Yanıtınız yanlış ise “Yıllık Beyanname Yoluy- 10. D
Kişilere Özgü Düzenlemeler” konusunu ye-
la Tarh” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
niden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Yıllık beyanname esas olarak gelirini beyanname ile bildirmek zorunda olan tam
mükellef gerçek kişiler tarafından verilmektedir. Bununla birlikte dar mükellef
gerçek kişilerden ticari kazanç, gerçek usulde zirai kazanç ve kesintiye tabi tutul-
mamış menkul ve gayrimenkul sermaye iradı elde edenler de yıllık beyanname
Araştır 1 vermek durumundadırlar. Bununla birlikte dar mükellef gerçek kişilerin yıllık
beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlarından vergisi
kaynakta kesinti yoluyla alınmamış olanları bu beyanname ile bildirilmektedir.

Mali Müşavir (A), serbest meslek kazancı nedeniyle her durumda beyanna-
me vermek zorundadır. İşverenlerden aldığı ücretlerden birinci ücret olarak
istediğini belirleyebilir. Bu durumda 42.000 birinci ücret olacaktır. İkinci
Araştır 2 işverenden alınan 53.050, 2021 yılı için belirlenen 53.000 beyan sınırının
üzerinde kaldığından her iki ücret gelirini serbest meslek kazancı için verdiği
beyannameye dâhil etmek zorunda kalacaktır.

Stopaj usulünü bir vergi güvenlik unsuru olarak kabul edebiliriz. Yıllık be-
yanname ile bildirilen gelirlerde vergiyi doğuran olay ile verginin ödenmesi
arasındaki süre hayli uzundur. Stopaj usulünde ise vergi peşin alınmaktadır.
Araştır 3 Bu yöntemle; vergi kaçakçılığı azaltılabilir, mükelleflerin işi de kolaylaştırıla-
bilir. Vergi kısa süre içinde idarenin kasasına girer. Ayrıca verginin kaynakta
kesilmesi, mükellefin vergi yükünü daha az hissetmesine sebep olabilecektir.

Çalışma veya oturma izni alarak yurt dışında bir yıl içinde altı aydan fazla
yaşayan Türk vatandaşları dar mükellef olarak kabul edilmektedir. (Z)’nin ke-
sinti yoluyla vergilenen işyeri kira geliri için yıllık beyanname vermesi gerek-
Araştır 4 memektedir. Ancak (Z)’nin konut olarak kiraladığı daireden elde ettiği geliri
ise (ait olduğu yıl için belirlenen istisna tutarının üzerindeyse) münferit be-
yanname ile bildirilmek zorundadır.

113
4
Kaynakça
Akdoğan, A. (1998) Türk Vergi Sistemi ve Uygulaması,
Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 2.Baskı,
Ankara: Gazi Kitabevi.
Bilici, N. (2018). Avrupa Birliği ve Türkiye II, (Kamu
Maliyesi, Vergilendirme, AB Bütçesi), 7. Baskı,
Ankara: Savaş Yayınevi.
Bilici, N. (2018). Vergi Hukuku, 45. Baskı, Ankara:
Savaş Yayınevi.
Bilici, N. (2018). Türk Vergi Sistemi, 41. Baskı,
Ankara: Savaş Yayınevi.
Bilici, N., Bilici, A. (2017). Kamu Maliyesi, 8. Baskı,
Ankara: Savaş Yayınevi.
Bilici, N., Bilici, A. (2018). Vergi Kanunları, 8. Baskı,
Ankara: Savaş Yayınevi.
Bulutoğlu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, cilt 1, 6.
baskı, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
Cenk, R. (1999). Ücretler Tazminatlar ve Harcırahlar,
Ankara: Yaklaşım Yayınları.
Çubukçu-Özkök, D. (2007) Değer Artış Kazançlarının
Vergilendirilmesi, Ankara: Naturel Kitap Yayın
Dağıtım.
Erol, A., Yıldırım, A.E. (2011). Menkul Kıymetlerin
Vergilendirilmesi, Ankara: Yaklaşım Yayınları.
Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamaları,
Ankara: Yetkin Yayınları.
Kızılot, Ş. ve Taş, M. (2009). Vergi Hukuku ve Türk
Vergi Sistemi ve Vergi Hukuku, Ankara: Yaklaşım
Yayıncılık.
Kartaloğlu, E., Tekin, C. (2007). Menkul Kıymet
Gelirlerinin Vergilendirilmesi, Gözden Geçirilmiş
2. Baskı, Ankara: Yaklaşım Yayıncılık.
Mutluer, K. (2011). Vergi Hukuku: Genel ve Özel
Hükümler, Ankara: Turhan Kitabevi, 3. Baskı.
Oktay, A. N. (2007). Emeklilik Ödenekleri ve
Vergilendirilmesi, Ankara: Maliye ve Hukuk
Yayınları.
Oktar, S. A. (2016). Türk Vergi Sistemi, İstanbul:
Türkmen Kitabevi
Öner, E. (2015). Türk Vergi Sistemi, Ankara: Seçkin
Yayınevi, 5. Baskı.
Öncel, M., Kumrulu, A., Çağan, N. Ve Göker, C.
(2019). Vergi Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi.
28. Baskı.
114
Gelir Vergisinin Tarhı
Özer, S. (1977). Vergileme İlkeleri ve Türk Vergi
Sistemi, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme
İdaresi Enstitüsü Yayını.
Özmen, M. A. (2008). Gelir ve Kurumlar Vergisi
Mevzuatında Vergi Güvenlik Müessesesi, Ankara:
Yaklaşım Yayıncılık.
Saban, N. (2009). Vergi Hukuku, 5. Baskı, İstanbul:
Beta Basım Yayın.
Şenyüz, D. (1999). Türk Vergi Sistemi, (Gelir Vergisi,
Kurumlar Vergisi, Katma Değer Vergisi), Bursa:
Ezgi Kitabevi.
Şenyüz, D. (2005) Türk Vergi Sistemi, Ankara:
Yaklaşım Yayınları.
Uluatam, Ö. (1990). Türk Vergi Hukuku, Ankara:
Adım Yayıncılık.
Türkay, İ. (2005). Ücretlerde Vergi İndirimi (Vergi
İadesi) Uygulaması, Ankara: Maliye ve Hukuk
Yayınları.
Türkay, İ. (2007). Serbest Meslek Kazancının
Vergilendirilmesi, Ankara: Maliye ve Hukuk
Yayınları.
Türk Vergi Sistemi, Anadolu Ünv Yayınları No: 2612,
AÖF Yayınları Yayın No:1580 Ed: Recai Dönmez,
Haziran 2012, s.73.
Yıldız, A. M. (2005). Tüm Yönleriyle Avukatların
Vergilendirilmesi, Ankara: Yaklaşım Yayıncılık.
2020 Yılı Gelir Vergisi Beyanname Hazırlama Rehberi.
(2021). TÜRMOB, http://online.fliphtml5.com/
nitus/suzl/#p=1 (Erişim 20.03.2021)
Kira Geliri Elde Eden Mükellefler İçin Vergi Rehberi
(2021). https://www.gib.gov.tr/sites/default/
files/fileadmin/beyannamerehberi/2021/2021_
gayrimenkulsermayeiradirehber.pdf (Erişim
20.03.2021)
Menkul Sermaye İradı Elde Eden Mükellefler İçin Vergi
Rehberi (2021). https://www.gib.gov.tr/sites/default/
files/fileadmin/beyannamerehberi/2021/2021_
menkulsermayeiradirehber.pdf (Erişim 20.03.2021)
Serbest Meslek Kazancı Elde Eden Mükellefler İçin
Vergi Rehberi (2021).
h t t p s : / / w w w. g i b . g o v. t r / s i t e s / d e f a u l t / f i l e s /
fileadmin/beyannamerehberi/2021/2021_
serbestmeslekkazancirehber.pdf (Erişim 20.03.2021)
 4
Türk Vergi Sistemi

Diğer Kazanç ve İratların Vergilendirilmesi Rehberi (2021). https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/

beyannamerehberi/2021/2021_digerkazancveiratrehber.pdf (Erişim 20.03.2021)
Gayrimenkullerin 5 Yıl İçinde Elden Çıkarılmasında Gelir Vergisi Beyanı (2021). https://www.gib.gov.tr/
sites/default/files/fileadmin/beyannamerehberi/2021/2021_gayrimenkul5yilicindesatisibrosur.pdf (Erişim
20.03.2021)
Ücret Geliri Elde Edenler İçin Vergi Rehberi (2021). https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/
beyannamerehberi/2021/2021_ucretgelirirehber.pdf (Erişim 20.03.2021)

115