Professional Documents
Culture Documents
Gelirin Toplanması
Giriş
“Gelirin toplanması ve beyan” başlığını taşıyan GVK 85.
Gelir vergisi kural olarak geliri elde eden mükellefin veya madde, gelir vergisinde vergilemenin temel olarak beyan
mükellefe ödemeyi yapan vergi sorumlusunun beyanı yoluyla yapılması kabul etmiştir. Yıllık beyanname,
üzerine idarece tarh olunmaktadır. Bu durum GVK’nun mükellefin çeşitli kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde
83. Maddesinde “Hilafına hüküm olmadıkça, gelir vergisi
ettiği kazanç ve iratlarının bir araya getirilip toplanmasına
mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh
ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine
olunur” şeklinde ifade edilmiştir. Kanunun 84.
bildirilmesine ilişkin beyannamedir.
maddesinde, gelir vergisi beyanlarının yıllık, muhtasar
veya münferit beyanname ile yapılacağı hüküm altına Gelir vergisinin konusunu oluşturan kazanç ve iratlardan
alınmıştır. bir veya birkaçını elde eden mükellefler elde edilen bu
gelir için şöyle ifade edilebilir:
Beyan Esası ve Beyanname Türleri
Gelir vergisinin konusunu oluşturan her türlü kazanç ve • Yıllık Beyanname Vermeyecek Olanlar
irat beyan esasına tabi olmakla birlikte vergiden istisna • Yıllık Beyanname Verecek ve Toplama Yapacak
olan, kaynakta kesinti yapılan ve beyan zorunluluğu Olanlar
bulunmayan gelirler için beyanname verilmemektedir. Yıllık Beyanname Vermeyecek Olanlar
Gelir vergisinin yanı sıra, kurumlar vergisi, katma değer
Yıllık Beyanname ile Beyan Edilmeyecek Olan Gelirler
vergisi, özel tüketim vergisi, veraset ve intikal vergisi ve
(Toplama Yapılmayan Haller)
diğer pek çok vergi mükellef ya da vergi sorumlusunun
beyanı sonucu tarh edilmektedir. Beyan usulü, mükellefin GVK’nun 86. Maddesinde “Toplama Yapılmayan Haller”
vergi tarhına dayanak oluşturacak matraha ilişkin başlığı altında gerçek kişiler tarafından elde edilen ve
bilgilerin vergi idaresine verilmesi esasına dayanmaktadır. aşağıda ifade edilen gelirleri için yıllık beyanname
verilmeyeceği ve diğer gelirleri nedeniyle beyanname
Gelir vergisi beyanları; verilmesi halinde ise bu gelirlerin beyannameye dâhil
• Yıllık Beyanname edilmeyeceği hüküm altına alınmıştır.
• Muhtasar Beyanname Tam mükellefiyette;
• Münferit Beyanname
a) Gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî kazançlar,
ile yapılmaktadır. bu Kanunun 75. maddesinin (15) ve (16)
Yıllık beyanname esas olarak gelirini beyanname ile numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye
bildirmek zorunda olan tam mükellef gerçek kişiler iratları, kazanç ve iratların istisna hadleri içinde
tarafından verilmektedir. Bununla birlikte dar mükellef kalan kısmı,
gerçek kişilerden ticari kazanç, gerçek usulde zirai kazanç b) Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle
ve kesintiye tabi tutulmamış menkul ve gayrimenkul vergilendirilmiş 103. maddede yazılı tarifenin
sermaye iradı elde edenler de yıllık beyanname vermek dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı
durumundadırlar. için 650.000 TL) aşmayan ücretler (birden fazla
işverenden ücret almakla beraber, birinciden
Muhtasar beyanname ile vergi sorumlusu olan gerçek sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı,
kişiler ticari, zirai ve serbest meslek kazançlarının yanında 103. maddede yazılı tarifenin ikinci gelir
yıl içinde diğer mükelleflere yaptıkları ödemelerden diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 53.000
kestikleri vergileri beyan etmektedirler. TL) ve birinci işverenden alınan dâhil ücret
gelirleri toplamı 103. maddede yazılı tarifenin
Münferit beyanname dar mükelleflere özgü bir beyanname
dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı
türüdür. Dar mükellef gerçek kişilerin yıllık beyanname
için 650.000 TL) aşmayan mükelleflerin, tamamı
ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlarından
tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri dâhil),
vergisi kaynakta kesinti yoluyla alınmamış olanları bu
c) Vergiye tâbi gelir toplamının ((a) ve (b)
beyanname ile bildirilmektedir.
bentlerinde belirtilenler hariç) 103. maddede
Yıllık Beyanname Yoluyla Tarh yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan
GVK’na göre beyanı gereken gelirlerin yıllık tutarı (2021 yılı için 53.000 TL) aşmaması
beyannamede toplanması zorunludur. Ticari kazanç, zirai koşuluyla, Türkiye’de tevkifata tâbi tutulmuş
kazanç ve serbest meslek kazancı elde edenler kazanç elde olan; birden fazla işverenden elde edilen ücretler,
etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Tam menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye
mükellef gerçek kişiler, yabancı ülkelerde elde ettikleri iratları,
gelirleri için yıllık beyanname vermek ve diğer gelirleri d) Bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı
nedeniyle verecekleri yıllık beyannameye bu gelirlerini (2021 yılı için 2.800 TL’yi) aşmayan, tevkifata
dâhil etmek zorundadırlar. ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve
gayrimenkul sermaye iratları.
1
MLY201U-TÜRK VERGİ SİSTEMİ
Ünite 4: Gelir Vergisinin Tarhı
2
MLY201U-TÜRK VERGİ SİSTEMİ
Ünite 4: Gelir Vergisinin Tarhı
Matrahtan ve Gelir Unsurlarından İndirilemeyecek • 650.000 TL’nin 130.000 TL’si için 30.190 TL
Giderler (ücret gelirlerinde 650.000 TL’nin 190.000 TL’si
Gelir vergisi mükellefi gerçek kişiler, beyannamede için 46.390 TL), fazlası % 35 650.000 TL’den
belirtilen gelirleri ile ilgili olsun ya da olmasın Gelir fazlasının 650.000 TL’si için 212.190 TL (ücret
Vergisi Kanunun 90. maddesinde yer alan giderleri gerek gelirlerinde 650.000 TL’den fazlasının 650.000
gelir unsurlarından gerek yıllık beyannamede bildirdikleri TL’si için 207.390 TL), fazlası % 40
gelirlerinden indirememektedir; Mahsuplar
• Gelir vergisi ve diğer şahsi vergiler, Beyannamede gösterilen gelire dâhil kazanç ve iratlardan
• Vergi cezaları ve para cezaları, GVK’na göre kesilmiş bulunan vergiler, beyanname
• Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ödenen üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilir,
gecikme faizleri, mahsubu yapılan miktar gelir vergisinden fazla olursa
• AATUHK hükümlerine göre ödenen cezalar, aradaki fark vergi dairesince mükellefe bildirilir ve
gecikme zamları ve faizler. mükellefin tebliğ tarihinden itibaren bir yıl içinde
müracaatı üzerine kendisine red ve iade edilir.
Yıllık Beyannamenin Verileceği Yer ve Zaman
Yıllık beyanname ile beyan edilen gelir üzerinden
Tam mükellefiyette yıllık beyanname, vergiyi tarha yetkili
hesaplanan vergiden yıl içinde tevkif yoluyla kesilen
olan vergi dairesine verilir; mükellefin “ikametgâhının”
vergiler de mahsup edilmektedir. Mahsup işleminin
bulunduğu yerin vergi dairesidir.
yapılabilmesi için, tevkif yoluyla kesilen verginin
Ancak GVK’nun Hazine ve Maliye Bakanlığına verdiği beyannameye dâhil edilen gelir veya kazanca ilişkin
yetki sonucu; ticari ve mesleki kazanç sahipleri, yılık olması gerekmektedir.
beyannamelerini işyerlerinin veya iş merkezlerinin
Gelir Vergisinin Ödenmesi (Taksitler)
bulunduğu yer vergi dairesine vereceklerdir.
Yıllık beyanname ile bildirilen gelir üzerinden
Gelir vergisi, bu vergiyle mükellef olan gerçek kişiler hesaplanacak vergiler, GVK’nun ilgili hükümleri gereği;
adına tarh edilir. Ancak bazı istisnai durumlarda tarhiyatın
muhatabı değişmektedir. Bunlar; • Şubat ayının son günü akşamına kadar verilmesi
gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden
• Küçüklerle kısıtlılarda, bunların nam ve hesabına tahakkuk ettirilen gelir vergisi, Şubat ve Haziran
kanuni temsilcileri tarhiyatın muhatabı tutulur. aylarında olmak üzere 2 eşit taksitte,
Bunlar kanunî temsilci veli, vasi ve kayyımdır. • Mart ayının son günü akşamına kadar verilmesi
• Kaynakta kesinti suretiyle alınan vergilerde gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden
muhatap, mükellef hesabına tevkifat yapmaya tahakkuk ettirilen gelir vergisi ise Mart ve
mecbur olanlardır. Temmuz aylarında
GVK’nun 92. maddesi gereğince; bir takvim yılına ait olmak üzere 2 eşit taksitte ödenmektedir. Yine GVK’nun
beyanname izleyen yılın Mart ayının başından 25. günü 118. maddesi uyarınca vergi karnesi üzerinden ödeme
akşamına kadar, gelirin sadece basit usulde tespit edilen yapan “diğer ücret” geliri sahipleri, yıllık vergilerinin;
ticarî kazançlardan ibaret olması halinde izleyen yılın
Şubat ayının başından 25. günü akşamına kadar, tam • yarısını Şubat ayında,
mükellefiyette vergiyi tarha yetkili vergi dairesine verilir. • diğer yarısını da Ağustos ayında
Ancak bu süreler Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca ayın
ödemektedir. Verginin ödenmesi, anlaşmalı olan banka
son gününe kadar uzatılabilmektedir. Beyannameler,
şubelerine yapılmaktadır.
vergiyi tarha yetkili vergi dairesine internet aracılığı ile e-
Beyan veya defter-beyan sistemi üzerinden online olarak Geçici Vergi (Peşin Vergi)
verilmektedir. Ticari kazanç ve serbest meslek kazanç sahipleri, cari
Vergi Tarifesi vergilendirme döneminin gelir vergisine mahsup edilmek
üzere, GVK’nun ticari veya mesleki kazancın tespitine
Gelir vergisine tabi gelirlere uygulanan artan oranlı tarife ilişkin hükümlerine göre belirlenen ilgili hesap döneminin
GVK’nun 103. maddesinde yer almaktadır. 2021 yılı üçer aylık kazançları üzerinden, Kanunun 103.
gelirlerinin vergilendirilmesinde esas alınan tarife şu maddesinde yer alan tarifenin ilk gelir dilimine uygulanan
şekildedir: oran olan % 15 oranında geçici vergi öderler.
• 24.000 TL’ye kadar % 15 Hesaplanan geçici vergi, üç aylık dönemi izleyen ikinci
• 53.000 TL’nin 24.000 TL’si için 3.600 TL, ayın 17. günü akşamına kadar bağlı olunan vergi dairesine
fazlası % 20 beyan edilir ve aynı süre içerisinde ödenir. Aynı dönem
• 130.000 TL’nin 53.000 TL’si için 9.400 TL (ücret içinde tevkif edilmiş bulunan gelir vergisi hesaplanan
gelirlerinde 190.000 TL’nin 53.000 TL’si için geçici vergiden mahsup edilir.
9.400 TL), fazlası % 27
3
MLY201U-TÜRK VERGİ SİSTEMİ
Ünite 4: Gelir Vergisinin Tarhı
Ders kitabının 101. sayfasındaki Tablo 4.4’de, kazanç ve Dar Mükellef Gerçek Kişilere Özgü Düzenlemeler
iratlara göre vergilendirme rejimleri ve uygulanacak vergi Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanların
oranları toplu halde verilmiştir. yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları
Muhtasar Beyanname Yoluyla Tarh kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış
olanların bildirilmesine mahsus bir beyannamedir.
Gelir vergisinde temel ilke verginin mükellefin yıllık
Münferit beyanname sadece dar mükellef gerçek kişiler
beyanı ile tarh edilmesidir.
tarafından verilmektedir.
GVK’nun 84. maddesinde “muhtasar beyanname,
Tam mükellef gerçek kişilerde olduğu gibi Türkiye’de
işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler
gelir elde eden dar mükellefler bir kısım gelirleri için
tarafından kesilen verginin matrahı ile birlikte, toplu
yıllık beyanname verirken, muhtasar beyanname de
olarak vergi dairesine bildirilmesine yarayan
verebilir ya da bunların dışında kalan gelirleri için de
beyannamedir” şeklinde ifade edilmiştir.
münferit beyanname verebilmektedirler.
Vergi tevkifatı yapmak zorunda olanlar, GVK’nun 94.
GVK’nun “münferit beyanname verilmesini” düzenleyen
maddesinde şu şekilde ifade edilmiştir:
101. maddesine göre dar mükellefiyete tabi
• Kamu idare ve müesseseleri, mükelleflerden yıllık beyanname vermeye mecbur
• İktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, olmayanların münferit beyanname ile bildirilecek bazı
• Ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, yatırım fonu kazanç ve iratlar ile beyan edileceği yerler ders kitabının
yönetenler, 104. sayfasında listelenmiştir. Bu kazanç ve iratlardan
• Dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi serbest meslek faaliyetlerine ilişkin olanların
işletmeleri, kooperatifler, beyannamelerinin bu faaliyetlerin sona erdiği bu kazanç
• Gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan dışındaki diğer kazanç ve iratlarla ilgili beyannamelerin
ticaret ve serbest meslek erbabı, ise bu kazanç ve iratların iktisap olunduğu tarihten itibaren
15 gün içinde ilgili vergi dairesine verilmesi mecburidir.
• Zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme
hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler. Yıllık beyannamenin verileceği yer ise Türkiye’de vergi
muhatabı mevcutsa, onun Türkiye’de oturduğu yerin,
Vergi tevkifatı, ücretler dışında kalan ödemelerde
Türkiye’de vergi muhatabı yoksa iş yerinin (iş yeri birden
gayrisafi tutarlar üzerinden yapılır.
fazla ise, bu işyerlerinden herhangi birisinin) bulunduğu
Cumhurbaşkanı, 94. maddede % 0, % 5, % 10, % 20, % yer vergi dairesidir.
30 gibi farklı oranlarda belirlenmiş olan tevkifat oranlarını
Münferit beyannamede dar mükellefe ilişkin olarak
her bir ödeme ve gelir için ayrı ayrı sıfıra kadar indirmeye
aşağıda yazılı hususları bulunması gerekmektedir;
ve bir katına kadar artırmak suretiyle yeniden tespit
etmeye yetkili kılınmıştır. • Mükellefin adı ve soyadı, varsa unvanı ile adresi
GVK’nun 98. maddesinde ise 94. madde uyarınca vergi ve bağlı bulunduğu vergi dairesi ile mükellef
tevkifatı yapmaya mecbur olanların bir ay içinde yaptıkları hesap numarası,
ödemeler veya tahakkuk ettirdikleri karlar ve iratlar ile • Beyanname mükellef adına Türkiye’de başka bir
bunlardan tevkif ettikleri vergileri ertesi ayın 23. günü kimse tarafından verilmişse, beyannameyi
akşamına kadar, ödeme veya tahakkukun yapıldığı yerin verenin adı ve soyadı, varsa unvanı ile adresi,
bağlı olduğu vergi dairesine bildirmeye mecbur oldukları • İşlemin yapıldığı tarih veya tarihler,
hüküm altına alınmıştır. • Elde edilen kazançların niteliği,
• Elde edilen kazançların tutarı.
GVK’nun 100. maddesi gereği, genel bütçeye dâhil idare ve
müesseseler bu zorunluluğun dışında tutulmuşlardır. Bu Dar Mükellefiyette Matrah Tespiti
idareler, yaptıkları kesintileri ilgili bordrolara işlemekle Gelir Vergisi Kanununun 107. maddesinin 4. fıkrası gereği
yetinmekte; ayrıca muhtasar beyanname vermemektedirler. dar mükellefiyette verginin tarhı yapılırken, muhatap
6728 sayılı Kanunun ile 15.07.2016 tarihinde Gelir olarak; mükellefin daimi temsilcisi, daimi temsilci
Vergisi Kanununa Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi bulunmaması durumunda ise kazanç ve iratları yabancı
başlıklı 98/A maddesi eklenmiştir. Buna göre muhtasar ve kişiye sağlayanlar alınmaktadır.
prim hizmet beyannamesi adı altında oluşturulan Daimi temsilci, bir hizmet veya vekâlet akdi ile temsil
beyanname vergi kanunlarına göre verilmesi gereken edilene bağlı olup, onun nam ve hesabına, belli edilen
muhtasar beyanname ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve veya edilmeyen bir süreyle ticari işlemler yapmaya yetkili
Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca verilmesi gereken olan kişidir.
aylık prim ve hizmet belgesinin birleştirilerek, kesilen
vergilerin matrahlarıyla birlikte sigortalının sigorta Dar mükelleflerle ilgili bazı özel düzenlemeler
primleri ve kazançları toplamı ile prim ödeme gün bulunmaktadır. Bu özel düzenlemelerden bazıları ders
sayılarının bildirilmesine mahsus olan bir beyannamedir. kitabının 106. sayfasında sayılmıştır.