Streszczenie tom 1

Testament Herakliusza Billewicza, dziada Aleksandry: Oleńka ma zostać żoną Andrzeja

Kmicica, dziedziczy majątek (wieś Lubicz Billewicz zapisał Kmicicowi). Do ślubu
pozostaje pod opieką szlachty z Laudy.
Kmicic przybywa do Wodoktów wraz z oddziałem zabijaków. Chce szybkiego ślubu.
Oburza go, że szlachta musi wyrazić na to zgodę.
W Lubiczu kompani Kmicica piją, strzelają do portretów Billewiczów i są natarczywi w
stosunku do dziewcząt.
Kmicic codziennie jeździ do Wodoktów. Zakazuje rozpowiadania o hulankach. Oleńka
poznaje jego oddział. W trakcie kuligu narzeczeni wyznają sobie miłość. Soroka
informuje, że pali się Upita (Kmicic zostawił tam część oddziału). Miejscowi zbuntowali
się przeciwko zabieraniu żywności i ekscesom bandy. Kmicic wysyła Oleńkę do domu, a
sam jedzie do Upity.
Laudańscy skarżą się Oleńce na kompanów Kmicica. Oleńka wygania oddział z
Wodoktów. Towarzysze Kmicica w karczmie ścierają się z Butrymami.
Kmicic dostaje od Oleńki ultimatum: albo odprawi kompanię i będzie postępował
właściwie, albo nie będzie ślubu. Obiecuje poprawę.
Kmicic w Lubiczu zastaje pobity oddział. Jeden z kompanów przed śmiercią wskazuje
jako winnych Butrymów. Kmicic pali Wołmontowicze. Ścigany, dociera do Wodoktów.
Oleńka go ukrywa, a potem wygania.
Kmicic się ukrywa. W liście do Oleńki błaga o wybaczenie.
Pogarsza się sytuacja polityczna Rzeczypospolitej. Ziemie na wschodzie zostają zajęte
przez moskiewskie wojska. Pomiędzy możnymi rodami wybuchają konflikty.
Szlachta laudańska chce wydać Oleńkę za Michała Wołodyjowskiego, ale ona odrzuca tę
propozycję. Kmicic porywa pannę z Wodoktów. Wołodyjowski atakuje Lubicz. Kmicic
grozi wysadzeniem dworu. Zgadza się, aby konflikt został rozstrzygnięty w trakcie
pojedynku. Wołodyjowski ciężko rani Kmicica.
Wołodyjowski zmienia zdanie o Kmicicu (uważał go za zdrajcę).
Wołodyjowski dostaje pismo od Janusza Radziwiłła – ma przeprowadzić zaciąg do
książęcego wojska. Podobne upoważnienie czeka na Kmicica, o ile Wołodyjowski uzna,
że to dobry pomysł.
Wołodyjowski odwiedza rannego Kmicica. Daje mu szansę na odzyskanie honoru i
zapewnia, że Oleńka go kocha.
W Wielkopolsce zbiera się pospolite ruszenie przeciw Szwedom. Wojewoda poznański
Krzysztof Opaliński i zdrajca Hieronim Radziejowski zawierają porozumienie ze
Szwedami. Wielkopolska przechodzi w ręce Karola Gustawa.
Do majątku Skrzetuskich na Podlasiu, w którym jest też Zagłoba, dociera wieść o utracie
Wielkopolski. Przejęci zdradą mężczyźni ruszają na spotkanie z Wołodyjowskim.
Skrzetuski, Zagłoba i Wołodyjowski jadą do Janusza Radziwiłła. Radziwiłł zapowiada
wyprawę wojenną. Do Kiejdan przybywa też Kmicic.
Kmicic, wdzięczny księciu za sprowadzenie Oleńki, przysięga na krzyż dożywotnią wierność
Radziwiłłom. W czasie uczty Radziwiłł ogłasza, że poddał Litwę Karolowi Gustawowi. Wszyscy
są wstrząśnięci. Wielu dowódców – wśród nich Wołodyjowski, Skrzetuski i Zagłoba –
wypowiada mu posłuszeństwo. Kmicic, związany przysięgą, nie może dołączyć do
buntowników. Oleńka nazywa go zdrajcą.
Radziwiłł wmawia Kmicicowi, że sojusz ze Szwecją jest tymczasowy i ma ocalić kraj. Chce
zjednoczenia pod panowaniem króla pochodzącego z rodu Radziwiłłów. Kmicic wierzy w jego
dobre intencje.
Książę więzi buntowników, m.in. Wołodyjowskiego, Skrzetuskiego i Zagłobę. Dochodzi do
starcia ich oddziałów z żołnierzami wiernymi Radziwiłłowi. Zwyciężają Kmicic i jego
podkomendni.
Radziwiłł chce śmierci buntowników, ale na prośbę Kmicica obiecuje darować im życie.
Wysyła aresztantów do szwedzkiej niewoli.
Po drodze Zagłoba rozmawia z dowódcą konwoju Rochem Kowalskim i wmawia mu, że są
krewnymi. Upija go, przebiera się w jego strój, zabiera mu konia oraz listy Radziwiłła do
Szwedów i sprowadza pomoc. Jeńcy zostają uwolnieni. Z listów dowiadują się, że Radziwiłł
polecił Szwedom ich rozstrzelać. Zmierzają do hetmana Sapiehy.
Na Litwie panuje chaos – wojska Moskwy i Szwecji najeżdżają kraj, trwa wojna między
zwolennikami i przeciwnikami Radziwiłłów. Wołodyjowski i jego towarzysze chcą przedostać
się na Podlasie do konfederacji szlachty zbuntowanej przeciwko Radziwiłłowi.
Kmicic, który z listu od księcia dowiedział się o ucieczce pułkowników (z czego się skrycie
ucieszył), rusza do Billewicz po Oleńkę i jej opiekuna. Oboje się opierają. Wołodyjowski
zatrzymuje Kmicica i każe go rozstrzelać jako zdrajcę ojczyzny. Egzekucję wstrzymuje
Zagłoba – ze znalezionego przy Kmicicu listu wynika, że dzięki wstawiennictwu Andrzeja
oficerowie nie zostali od razu zabici. Kmicic dowiaduje się o prawdziwych zamiarach
Radziwiłła. Postanawia jednak do niego wrócić.
Oleńka i jej opiekun zostają zabrani przez oddział księcia Radziwiłła do Kiejdan.
Radziwiłł wydaje ucztę. Kmicic i Oleńka siedzą obok siebie. Oleńka nie może znieść
zachowania szlachty i opuszcza komnatę.
Na prośbę Kmicica, dla którego przebywanie pod jednym dachem z Oleńką jest męką,
Radziwiłł wysyła go z listami do Bogusława na Podlasie, a następnie do króla szwedzkiego.
Przed wyjazdem Kmicic żegna się z Oleńką i prosi ją o wybaczenie. Oleńka błaga go, żeby
porzucił Radziwiłła. On nadal wierzy księciu. Rozstanie uświadamia im, że wciąż się kochają.
W drodze na Podole Kmicic spotyka Bogusława Radziwiłła, któremu przekazuje listy.
Bogusław ujawnia Andrzejowi ich treść. Kmicic jest wstrząśnięty. Uświadamia sobie, że służy
zdrajcom ojczyzny. Pod pretekstem wypróbowania konia uprowadza księcia.
Oddział Kmicica eskortuje porwanego Bogusława, aby oddać go w ręce króla. W czasie
postoju książę wyrywa Kmicicowi broń i strzela mu w twarz. Ucieka, przekonany, że Kmicic
nie żyje.
 Streszczenie tom2
Soroka wiezie rannego Kmicica do chaty na bagnach zamieszkanej przez Kiemliczów. Kmicic
uświadamia sobie, że jest wrogiem zarówno Radziwiłłów, jak i konfederatów. Gubi listy z
planami Radziwiłła.
Kmicic listownie wypowiada Radziwiłłowi służbę i grozi, że ujawni jego listy, jeżeli Oleńce
stanie się krzywda. Ostrzega też Wołodyjowskiego (podpisuje się jako Babinicz).
Kmicic, jego drużyna i Kiemlicze wędrują przez Prusy. Chcą dotrzeć na Śląsk do Jana
Kazimierza.
Kmicic spotyka w karczmie Rzędziana – dawnego sługę Skrzetuskiego. Józwa Butrym
rozpoznaje Kmicica. Dochodzi do walki. Po wygranej Kmicic wysyła przez Rzędziana
wiadomość do Wołodyjowskiego o nadciągających wojskach Radziwiłła.
Bogusław w Kiejdanach mówi o zdradzie Kmicica. Janusz zemściłby się na Oleńce, ale boi się
ujawnienia kompromitujących go listów. Bogusław proponuje, że uwiedzie dziewczynę.
Bogusław oczernia Kmicica przed Oleńką – kłamie o jego zamachu na króla. Oleńka nie wierzy,
ale nie ma pewności. Janusz Radziwiłł wyrusza z Kiejdan na wojska Sapiehy, a Bogusław,
Oleńka i jej opiekun jadą do Taurogów.
Kmicic-Babinicz dociera do klasztoru na Jasnej Górze. Ostrzega przeora – księdza Kordeckiego
– przed napaścią Szwedów, ale nie budzi jego zaufania. Spowiada się księdzu i każe Soroce
biczować się do krwi.
W Częstochowie trwają przygotowania do obrony. Kiemlicze proszą Kmicica o zwolnienie ze
służby. Szwedzcy posłowie żądają poddania Jasnej Góry. Obrońcy odmawiają i odpierają
pierwsze ataki.
Szwedzi ostrzeliwują klasztor. Kule nie czynią większych szkód. Oblegający uważają, że to cud.
Kmicic i grupa ochotników zdobywają jeden ze szwedzkich szańców.
Szwedzi wysyłają do klasztoru kolejnych posłów, m.in. pułkownika Kuklinowskiego.
Bezskutecznie namawia on Kmicica do zdrady.
Przybywają ciężkie działa burzące. Kmicic-Babinicz przedstawia projekt wysadzenia w
powietrze największej armaty.
Andrzej podkrada się w nocy do obozu Szwedów. Niszczy działo. Wybuch go ogłusza.
Kuklinowski przypieka jeńca ogniem. Babinicza ratują Kiemlicze. Kmicic mści się na
Kuklinowskim tą samą torturą, ale go nie zabija.
Rozsadzenie największego działa, ucieczka Kmicica i śmierć Kuklinowskiego, którego
znaleziono związanego i zamarzniętego, podkopują morale szwedzkich żołnierzy. Szwedzi
rezygnują z oblężenia.
Babinicz, Kiemlicze i Soroka docierają na Śląsk.
Babinicz idzie na mszę z udziałem Jana Kazimierza. Podczas audiencji opowiada o obronie
Częstochowy, wysadzeniu kolubryny, uwięzieniu i ucieczce. Pokazuje przypieczony bok. Król
powtarza przekazaną przez Bogusława wiadomość o zamachowcu, którym ma być Kmicic. Ten
zaprzecza i traci przytomność.
Król wraca ze Śląska. Za radą Babinicza wysyła przodem oddział. Ma on ściągnąć na siebie
ewentualny atak. Sam król wyrusza z niedużą obstawą, w której jest Kmicic.
Orszak króla natrafia w wąwozie pod Nowym Targiem na szwedzkich żołnierzy. W starciu
ginie stary Kiemlicz. Jana Kazimierza ratują górale. Ciężko ranny Babinicz wyznaje królowi,
kim jest.
Kmicic opowiada królowi swoją historię. Zaprzecza informacji, że chciał go porwać. Jan
Kazimierz obiecuje, że wstawi się za nim u Oleńki.
Król wzywa Polaków do walki. Z Częstochowy dociera list od księdza Kordeckiego, który
potwierdza zasługi Kmicica dla obrony klasztoru.
Wojska Sapiehy oblegają Tykocin, w którym broni się Janusz Radziwiłł. Książę, opuszczony
przez większość zwolenników i nękany wyrzutami sumienia, umiera. Twierdza pada.
Jan Kazimierz kieruje działaniami konfederacji ze Lwowa. Wołodyjowski oddaje się pod
rozkazy króla. Monarcha opowiada o zasługach Kmicica i dementuje kłamstwa Bogusława.
Kmicic spotyka się z kompanami Wołodyjowskiego i zostaje ich towarzyszem.
Kmicic dowodzi Tatarami przysłanymi przez chana. Wysyła do Taurogów Sorokę, aby miał
on pieczę nad Oleńką.
Kmicic dociera do Zamościa. Przyjmuje go starosta Jan Zamoyski. Andrzej poznaje wdowę
po Jeremim Wiśniowieckim i ich syna (przyszłego króla). Dwórką księżnej jest urodziwa
Anusia Borzobohata-Krasieńska. Kmicic i Tatarzy mają odprowadzić Anusię do Sapiehy –
w rzeczywistości to podstęp, bo zakochany Zamoyski chce porwać dziewczynę, co mu się
nie udaje.
Sapieha przyjmuje Babinicza. Poznaje jego prawdziwą tożsamość. Stara się wpłynąć na
opinię szlachty.
Do obozu Sapiehy docierają wieści o zwycięstwach Bogusława, który zajął Tykocin i
pokonał oddział konfederatów oraz rozbił konwój eskortujący Anusię. Wojsko Sapiehy
rusza na spotkanie nieprzyjaciela. Kmicic jedzie przodem. Po kilku dniach część Tatarów
wraca z jeńcami i listem od Kmicica informującym o słabnących siłach Radziwiłła.
Wojska Sapiehy i Radziwiłła przygotowują się do bitwy. Posłaniec od Bogusława przywozi
wiadomość o schwytaniu Soroki. Kmicic, który wrócił do obozu, proponuje, żeby Sapieha
zatrzymał posłańca jako zakładnika i poprosił Radziwiłła o list zapewniający okazicielowi
nietykalność. Jedzie z Kiemliczami do obozu Bogusława.
Kiedy Bogusław odkrywa, kto przybył jako poseł, zamierza na oczach Kmicica zabić Sorokę.
Ma to zrobić polski regiment, ale żołnierze porzucają służbę u zdrajcy i razem z Soroką oraz
Kmicicem uciekają do obozu Sapiehy.
Wojska Sapiehy wygrywają bitwę. Kmicic i Bogusław stają do pojedynku. Kmicic zostaje
ranny.
Sapieha rusza na odsiecz królowi. Kmicic, choć sercem rwie się do Taurogów na pomoc
Oleńce, uznaje, że interes ojczyzny jest ważniejszy i dołącza do wyprawy przeciw Karolowi
Gustawowi.
 Streszczenie tom 3
Stefan Czarniecki odnosi coraz więcej zwycięstw nad Szwedami.
Szwedzi oblegają Zamość. Głód zmusza ich do odwrotu.
Polska chorągiew atakuje Szwedów, wśród których jest Karol Gustaw. Roch Kowalski ściga króla,
ale ten mu ucieka.
Wołodyjowski dowiaduje się od Kmicica o porwaniu Anusi Borzobohatej-Krasieńskiej przez
Bogusława i chce zemsty. Pijany Roch przekrada się do obozu Szwedów i trafia do niewoli.
Zagłoba, Kmicic i Wołodyjowski jako posłowie udają się do Szwedów, by uwolnić Kowalskiego.
Karol Gustaw wypuszcza jeńca, choć ten zapowiada, że będzie go ścigał.
W czasie uczty u Sapiehy Szwedzi atakują, aby odwrócić uwagę od wozów z zaopatrzeniem.
Kmicic pokonuje tylną straż. Dowiaduje się od jednego z jeńców, Szkota Ketlinga, którego zna z
Kiejdan, że Oleńka jest w Taurogach i opiera się Bogusławowi.
Wojska Sapiehy, zjednoczone z armią króla Jana Kazimierza, oblegają Warszawę.
Ketling opowiada, że Bogusław usiłował zdobyć serce Oleńki. Kazał porwać jej opiekuna, aby
została sama. Życzliwy Ketling dał jej nabitą broń – okazała się niepotrzebna, bo Bogusława
powaliła choroba.
Wojska polskie przypuszczają szturm na Warszawę. Szwedzi kapitulują.
Akcja cofa się i przenosi do Taurogów. Bogusław pożąda Oleńki, ale nie ośmiela się użyć wobec
niej siły. Wie, że spowodowałoby to skandal. Chce, aby dziewczyna mu uległa. Panna dowiaduje
się od Ketlinga, że książę kłamie, przedstawiając się jako stronnik Jana Kazimierza. Oleńka pyta
też o Kmicica – niestety, informacje potwierdzają plotki.
Miecznik Billewicz i Oleńka chcą uciec z Taurogów. Bogusław udaremnia ich plan. Za radą
pozbawionego skrupułów Sakowicza Radziwiłł udaje, że chce ślubu z Billewiczówną (ma go
udzielić fałszywy duchowny).
Bogusław prosi miecznika o rękę Oleńki. Billewicz jest zdumiony i zachwycony. Łatwo daje się
przekonać, że ze względu na sytuację polityczną ślub musi odbyć się w tajemnicy. Oleńka
odmawia. Rozwścieczony książę wdziera się do jej komnaty, ale doznaje ataku i traci
przytomność.
Bogusław czuje się lepiej, ale jest zmuszony wyruszyć z wojskiem na Podlasie.
Ketling jest zakochany w Oleńce. Kiedy jednak dziewczyna prosi go, aby porzucił Radziwiłła,
odmawia. Wyjaśnia, że musi jej pilnować.
Do Taurogów przybywa Anusia Borzobohata-Krasieńska. Przywozi wieści o odparciu Szwedów
spod Jasnej Góry i zwycięstwach Czarnieckiego. Z zachwytem opowiada o Babiniczu, który ją
uratował. Dziewczyna rozkochuje w sobie większość oficerów.
Bogusław przejeżdża przez Taurogi w drodze do Prus. Zostawia w majątku Sakowicza, który
zakochuje się w Anusi.
Do Taurogów docierają wieści o zdobyciu przez Jana Kazimierza Warszawy, a także o jadącym
do Taurogów Babiniczu. Anusia chce się z nim spotkać. Namawia jednego z zakochanych w
niej oficerów, by zorganizował ucieczkę jej i Oleńki.
Kmicic prowadzi wojnę podjazdową z wojskami Bogusława. Spotyka się z Wołodyjowskim i
Zagłobą, którzy wraz z chorągwią laudańską zmierzają pod Warszawę.
Oddział Tatarów pod wodzą Kmicica przemieszcza się do Prus i zaczyna je pustoszyć. Polacy
przegrywają trzydniową bitwę pod Warszawą. Kmicic dowiaduje się od Wołodyjowskiego o
śmierci Rocha Kowalskiego z rąk Bogusława.
Pod Prostkami zostaje stoczona decydująca bitwa. Kmicic pojedynkuje się z Bogusławem.
Pozostawia go przy życiu ze względu na bezpieczeństwo Oleńki. Pozwala go zwolnić w zamian
za pismo zapewniające bezpieczeństwo i wolność Billewiczównie.
Oleńka i Anusia po ucieczce z Taurogów docierają wraz z miecznikiem do Lubicza. Jego widok
budzi w Oleńce bolesne wspomnienia. Anusia wysyła listy do Babinicza z prośbą o ratunek.
Jeden z listów wpada w ręce Sakowicza, którego ucieczka Anusi wprawiła we wściekłość.
Sakowicz rusza wraz ze swym oddziałem ku Wołmontowiczom, w których schronili się
miecznik i panny. W trakcie bitwy, do której dołącza szwedzka piechota, Kmicic ratuje
zaścianek. Nie wie, kogo ocalił. Odjeżdża na wojnę.
Kmicic dowiaduje się, że wśród uratowanych przez niego ludzi była Oleńka i że zmazał swe
winy wobec szlachty laudańskiej. Chce jechać do Wołmontowicz, aby spotkać się z ukochaną,
ale dostaje rozkaz przedostania się wraz z oddziałem na południe. Po wewnętrznych
zmaganiach obrońca ojczyzny wygrywa w nim z zakochanym mężczyzną.
Oleńka, Anusia i miecznik mieszkają w Wodoktach. Billewiczówna zamierza wstąpić do
klasztoru. Pewnego dnia spotyka oddział wiozący ciężko rannego Kmicica. Codziennie
dowiaduje się o jego stan, który w końcu się poprawia. Oleńka sądzi, że Kmicic nie odkupił
swoich dawnych grzechów, zwłaszcza planu zamachu. Nie zmienia zdania w sprawie
wstąpienia do klasztoru.
Osłabiony Kmicic jedzie z Soroką na mszę do Upity. W kościele spotyka Oleńkę, a także
przybyłą właśnie chorągiew laudańską z Wołodyjowskim i Zagłobą. Ksiądz odczytuje list Jana
Kazimierza, w którym władca rehabilituje Kmicica, dementuje kłamstwa Radziwiłła i wylicza
zasługi Babinicza dla ojczyzny. Wzruszona Oleńka mówi, że nie jest warta takiego bohatera,
całuje go w rękę i wraca do domu. Tam opowiada wszystko Anusi. Szlachta laudańska i Kmicic
przyjeżdżają do Wodoktów, w których zostaje wydana uczta na cześć zaręczyn dwóch par:
Kmicica i Billewiczówny oraz Wołodyjowskiego i Anusi.
Po wyprawie wojennej we wschodniej Rzeczypospolitej Kmicic, mianowany starostą upickim,
osiada w Wodoktach. Żyje tam z ukochaną żoną, otoczony powszechnym szacunkiem.