Świat przedstawiony
zawiedziona pierwszą miłością skłania się do
miejsce akcji: Rzeczpospolita (arena bitew),
Litwa, Jasna Góra, Warszawa, Śląsk (bezpieczna
przystań króla Jana Kazimierza), Prusy (Kmicic
wyrusza tam ze swoją armią).
czas akcji: styczeń 1655 - jesień 1657 ( bez
“wstępu” oraz ostatniego akapitu, pełniącego
rolę epilogu)
Wątki
★ miłosny (historia uczucia dwojga
głównych bohaterów)
★ historyczny ( walka Polaków o wolność
podczas najazdu Szwedów)
Znaczenie tytułu
★ wydarzenie historyczne - potop szwedzki
★ odniesienie do Biblii - najazd Szwedów
jako kara i próba dla Polaków.
Bohaterowie:
Herakliusz Billewicz – pułkownik lekkiego
znaku, podkomorzy upicki, patriarcha rodu
Billewiczów wywodzącego się od Mendoga,
właściciel Wodokt, Lubicza i Mitrunów leżących
w Laudzie. Cieszył się poważaniem szlachty
laudańskiej, która służyła w jego chorągwi. Był
obrońcą ojczyzny; zmarł w 1654 roku na wieść o
porażce Radziwiłła pod Szkłowem i
wymordowaniu chorągwi laudańskiej.
Pozostawił testament, w którym rozporządził
swoim majątkiem i losami wnuczki Aleksandry
Billewiczówny.
Aleksandra Billewiczówna – wnuczka
Herakliusza Billewicza, która postępuje w życiu
zgodnie z testamentem dziadka. Zgodnie z nim
może zostać żoną Andrzeja Kmicica lub pójść do
klasztoru. Patriotka i regalistka, u mężczyzn
ceni przymioty dobrego rycerza: męstwo,
odwagę, brak lęku przed śmiercią.
Oleńka jest bardzo religijną panną, a
podjęcia decyzji o pójściu do klasztoru – do
czego jednak nie dochodzi. Właścicielka
„męskiego umysłu”, postępuje zawsze zgodnie z
tym, co uważa za słuszne; bezkompromisowa i
odważna.
Tomasz Billewicz – miecznik rosieński, jego
siedzibą są Billewicze. Choć posiada cechy
swoich przodków, takie jak męstwo i oddanie w
walce za ojczyznę, które udowadnia po ucieczce
z Taurogów, kiedy zakłada partię walczącą ze
Szwedami czy podczas obrony wsi
Wołmontowicze, wydaje się – w porównaniu na
przykład z Oleńką – nie posiadać ich siły
charakteru. Wielokrotnie daje się przekonać do
racji, które później, po wypowiedziach Oleńki,
uznaje za niesłuszne, np. przez Kmicica, który
chce go wywieźć do Kiejdan, czy zgadza się na
małżeństwo Oleńki i księcia Bogusława
zwiedziony wizją połączenia swojego rodu z
rodem Radziwiłłów.
Andrzej Kmicic – chorąży orszański, narzeczony
Oleńki Billewiczówny, spadkobierca Lubicza.
Związany przysięgą z Januszem Radziwiłłem i
naiwnie wierzący w jego dobre intencje, służy
mu z całym zaangażowaniem do momentu, w
którym Bogusław Radziwiłł odsłania prawdziwe
motywacje Radziwiłłów. Od tej chwili następuje
przemiana Kmicica w Babinicza – wybawiciela
ojczyzny. Po wielu perypetiach udaje mu się
odzyskać miłość i szacunek ukochanej Oleńki.
Soroka – wachmistrz Kmicica, całkowicie
oddany swojemu panu, gotów wykonać każdy
jego rozkaz. Dbał o Kmicica, którego postrzelił
książę Bogusław, bronił z Kmicicem
Częstochowy, wpadł w ręce księcia Bogusława i
miał zostać wbity na pal, ale ocalił go jego pan.
Roch Kowalski – wierny sługa Janusza
Radziwiłła, ślepo posłuszny rozkazom do
momentu, w którym dał się przekonać panu
Zagłobie, że jest jego krewnym. Pod wpływem
nowego „wuja” przechodzi do obozu
przeciwników Radziwiłła. Mąż wielkiej siły i
małego rozumu. Dwukrotnie był bliski zabicia
Karola Gustawa.
Przy drugiej próbie, która miała miejsce w
czasie bitwy pod Warszawą, ginie od strzału
Bogusława Radziwiłła.
Jan Onufry Zagłoba – szlachcic z bielmem na
oku i blizną na czole, konfabulator, samochwał,
kpiarz, niezrównany szermierz słowa. Nieco
tchórzliwy rycerz, który za swoją najgroźniejszą
broń ma umysł rodzący w chwilach zagrożenia
niezrównane fortele, pozwalające jemu i jego
przyjaciołom wyjść z najgorszych opresji. Pod
Białymstokiem zostaje wybrany przez wojska
regimentarzem, ale świadomy braku
umiejętności z ulgą zrzeka się władzy na rzecz
pana Sapiehy. Warchoł i pieniacz, którego
jednak nie da się nie lubić.
Janusz Radziwiłł – postać historyczna,
wojewoda wileński i hetman wielki litewski.
Doskonały wojownik, ale przy tym bardzo
pyszny człowiek. Zamiast wykazać się
przywódczymi umiejętnościami w polu,
podpisuje ugodę ze Szwedami w nadziei, że w
ten sposób zapewni sobie władzę i koronę.
Umiera opuszczony przez brata Bogusława,
skłócony z Michałem Radziwiłłem, ze
świadomością przegranej. Zostaje przy nim tylko
wierny dowódca dragonów Charłamp.
Bogusław Radziwiłł – postać historyczna, Książę
Rzeszy Niemieckiej i koniuszy litewski,
stryjeczny brat Janusza Radziwiłła.
Trzydziestopięcioletni mężczyzna, który łączył w
sobie zniewieściałość z brawurową odwagą.
Cynik, który za nic ma takie wartości jak
ojczyzna czy prawda. Odkrywa przed Kmicicem,
że dla Radziwiłłów Polska to, z którego starają
się chwycić odpowiednio duży kawałek. Próbuje
zemścić się na Kmicu, uwodząc Oleńkę, co mu
się ostatecznie nie udaje.
Pokonany przez Kmicica w bitwie, nie zostaje
jednak zabity, dzięki wstawiennictwu krewnego
Michała Radziwiłła.
Jerzy Michał Wołodyjowski – zwany „małym
rycerzem”, mistrzowsko włada szablą,
znakomity żołnierz, stale zakochany, chociaż
obiekty jego uczuć nieustannie się zmieniają.
Dowodzi chorągwią laudańską. Odbija porwaną
przez Kmicica Oleńkę. Zwycięża w pojedynku
Kmicica, a później szlachetnie wyciąga do niego
pomocną dłoń. Po ogłoszeniu przez Janusza
Radziwiłła ugody ze Szwedami wypowiada mu
posłuszeństwo. Dzielnie walczy o wolność
ojczyzny przeciwko Szwedom.
Jan Skrzetuski – bohater spod Zbaraża, który na
wieść o zdradzie w Wielkopolsce rusza z panem
Zagłobą i swoim stryjecznym Stanisławem
Skrzetuskim bronić kraju. Ideał rycerza. W
zasadzie w wojnie ze Szwedami, od przybycia do
Kiejdan, cały czas towarzyszy swojemu
przyjacielowi Wołodyjowskiemu. Jest wzorem
postępowania postawionym Kmicicowi przez
Wołodyjowskiego.
Stanisław Skrzetuski – rotmistrz kaliski,
stryjeczny brat Jana. Jako jeden z nielicznych
sprzeciwił się umowie ze Szwedami zawartej w
Wielkopolsce, po której wyruszył do Jana.
Później razem z nim, Wołodyjowskim i Zagłobą
walczył za ojczyznę.
Stefan Czarniecki – marszałek koronny, idealny
wódz i oddany ojczyźnie patriota, dowódca
wielu zwycięskich potyczek ze Szwedami.
Jerzy Lubomirski – marszałek koronny, służy
obronie ojczyzny, ale wydaje się nade wszystko
cenić swoją dumę. W Potopie otrzymujemy
zapowiedź jego przyszłych szkodzących
ojczyźnie czynów.
Jan Kazimierz – król Polski, upokorzony zdradą
własnego narodu musiał uciekać na Śląsk.
Pobożny władca, wracający do kraju w triumfie,
charyzmatyczny i ukochany przywódca
wyzwolenia ojczyzny z rąk szwedzkich.
Plan wydarzeń
1. Testament Herakliusza Billewicza.
Przeznaczenie wnuczki do życia albo
zakonnego albo do małżeństwa z
Andrzejem Kmicicem.
2. Przyjazd Kmicica. Wzajemne zaintereso-
-wanie sobą młodych.
3. Hulanki Kmicica i jego kompanów
w Lubiczu.
4. Bójka towarzyszy Kmicica z Butrymami w
Karczmie.
5. Postawienie ukochanego przez Oleńkę
is sytuacji wyboru (ona lub jego kompanii)
6. Odnalezienie martwych towarzyszy
w Lubiczu. Najazd na wieś Butrymów
zakończony porażką Kmicica.
7. Porwanie Oleńki,
8. Przegrany pojedynek z Wołodyjowski.
9. Najazd szwedów na Polskę Poddanie
się “pospolitego ruszenia" pod ujściem.
10. Szansa rehabilitacji Kmicica,
po przekazaniu mu przez Wołodyjowskiego listu
od Janusza Radziwiłła o gromadzeniu wojska
11. Przysięga wierności złożona Radziwiłłowi.
12. Zdrada magnata
13. Przekonanie Kmicica, że umowa ze
Szwedami była sposobem ratunku ojczyzny.
14. Wstawiennictwo Kmicica za Wołodyjowskim
i resztą pułkowników
15. Ucieczka pułkowników dzięki podstępowi
Zagłoby.
16. Pochwycenie Kmicica przez ludzi
Wołodyjowskiego. Darowanie mu życia po
przeczytaniu listu o jego wstawieniu się za
pułkownikami.
17. Wysłanie Kmicica z poselstwem m.in. do
Bogusława Radziwiłła, Króla szwedzkiego.
18. Poznanie prawdy przez Kmicica o
planie Radziwiłłów. Nieudana próba porwania.
19. Wypowiedzenie posłuszeństwa Januszowi.
Przybranie nazwiska Babinicz.
20. Udział w obronie Jasnej góry. Wysadzenie
szwedzkiego działa.
21. Zmiana nastawienia Polaków na najazd
Szwedów.
22. Podróż na śląsk. Służba u króla jako
Babinicz.
23. Podróż Jana Kazimierza do Polski.
24. Odniesienie poważnych obrażeń w obronie
władcy w górskim wąwozie.
25. Wyznanie królowi prawdy.
26. Oblężenie Janusza Radziwiłła przez wojska
Sapiehy i śmierć zdrajcy
27. Powierzenie Kmicicowi dowódca
nad Tatarami.
28. Kolejne sukcesy Polaków. Wyzwolenie
Warszawy.
29. Ucieczka przetrzymywanej przez
Bogusława Oleńki.
30. Wybór Kmicica zostaje dokonany.
wyjazd na wojnę, z Rakoczym, zamiast do
ukochanej.
31. Oswobodzenie, kraju.
32. Powrót ciężko rannego Kmicica do Lubicza.
33. Spotkanie bohaterów w Kościele,
Odczytanie po mszy listu
Króla przywracającego Kmicicowi dobre imię.
34. Zaręczyny i ślub z Aleksandry.
Sposób przedstawienia Polaków w powieści.
mitologizacja - Przekształcenie rzeczywistych
zdarzeń w takich sposób, że nabierają cechy
wzniosłości i ważności dla danej społeczności,
kultury lub osoby.
(“POTOP” - katolicyzm Polaków)
Sienkiewicz stworzył w “Potopie” mit wielkości
narodowej Polaków. Pokazał on naród, który
podniósł się z upadku. Obronę Jasnej Góry
uczynił momentem przełomowym, pokazując, że
wiara Polaków sprawiła, że większość się
zjednoczyła i pokonała Szwedów.
Charakterystyka Andrzeja Kmicica i jego
przemiany.
Awanturnik
★ pewny siebie i śmiały ( zachowanie
podczas pierwszego spotkania z Oleńką).
★ zarozumiały ( lekceważy szlachtę
laudańską)
★ dobry przywódca (potrafi zapanować
nad swoimi towarzyszami, którzy czują
przed nim respekt)
★ lubi hulanki ( Lubicz )
★ lekceważy prawo ( kara dla mieszczan w
Upicie)
★ porywczy, impulsywny ( bez
zastanowienia najeżdża na
Wołmontowicze, chcąc zemścić się na
Butrynach za śmierć kompanów).
Zdrada
★ Kmicic nie był zdrajcą, a człowiekiem
łatwowiernym, który uwierzył w dobre
intencje Radziwiłła. Momentem
przełomowym jest rozmowa z
Bogusławem, uświadamiająca, że
Radziwiłłowie nie działają dla Polski.
Babinicz - nowy Kmicic
★ Potrafi okazać pokorę (zachowanie na
Jasnej Górze)
★ Opanowany, przebiegły (zachowanie
zimnej krwi podczas rozmowy z
Bogusławem)
★ Odważny, gotowy oddać życie w ważnej
sprawie (wysadzenie działa, ratunek
króla)
★ Wyższość spraw publicznych nad
prywatnymi ( chociaż bardzo chce
spotkać Oleńkę, wyrusza na walkę z
Rakoczym).
„Dla pokrzepienia serc”
„Potop” miał dać Polakom, znajdującym się w
trudnej sytuacji zaborów - nadzieję na lepszą
przyszłość.
Taki zamysł autora wpłynął na:
★ Akcję utworu, rozgrywającą się w XVII
wieku (czasy trudne dla Polski)
★ Obydwa główne wątki kończą się
szczęśliwie, chociaż zarówno Polska, jak i
Kmicic byli w beznadziejnej sytuacji.
★ W „zakończeniu” poprzez słowa Zagłoby,
Sienkiewicz daje Polakom nadzieję,
poprzez stwierdzenie, że wspólnymi
siłami poradzą sobie w każdej sytuacji.
★ Powieść przedstawia wzór osobisty;
○ odważny, religijny, zdolny do
poświęceń, patriota. Takim
bohaterem jest Michał
Wołodyjowski.
★ Autor ukazał tu „mit wielkości narodu
polskiego”.
Potop - jako powieść historyczna
Powieść historyczna - świat przedstawiony
został tutaj umieszczony w epoce traktowanej
przez autora i jego odbiorców jako zamknięty
okres dziejów.
Sienkiewicz pisał „Potop” w drugiej połowie XIX
w., a akcja rozgrywa się w XVII w.
Połączył cechy powieści :
★ Waltera Scotta - obyczaje, szczegóły
historyczne
★ Aleksandra Dumas - szybka akcja,
przygody, wątek romansu.
Autor przedstawił wydarzenia historyczne:
najazd Szwedów, obrona Jasnej Góry oraz
postacie historyczne: król Jan Kazimierz, Janusz
i Bogusław Radziwiłłowie, Stefan Czarniecki.
Opisał również obyczaje szlachty sarmackiej.
Wprowadził liczne zwroty akcji (sceny
pojedynków i bitew), wątek miłości (Kmicica i
Oleńki).
Żeby utwór był bardziej wiarygodny zastosował
archaizację (wprowadził archaizmy -
przestarzałe formy językowe, aby język powieści
przypominał tej siemnastowieczny).