Nói với con

I, Người cha nói với con về cội nguồn sinh dưỡng của con (khổ 1)
* 4 câu đầu:
“Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười”
Bằng những câu thơ giản dị như lời tâm sự của cha với con, nhịp thơ ⅔, cấu trúc câu thơ đối
xứng, biện pháp điệp từ “chân, bước” và thủ pháp liệt kê “cha, mẹ, nói, cười”, YP đã vẽ ra trước
mắt người đọc một khung cảnh gia đình đầm ấm, hạnh phúc. Nhân vật trung tâm của bức tranh
này là một em bé đang tuổi học nói học đi. Những hình ảnh thơ giàu giá trị tạo hình “chân phải,
chân trái, một bước, hai bước” đã vẽ lên những bước chân trẻ thơ chập chững, non nớt. Đó chính
là hình ảnh của con với những bước đi đầu đời, và đón đợi con đã có mẹ, có cha, với ánh mắt
chăm chú, trìu mến dõi theo, khích lệ, với vòng tay yêu thương để sẵn sàng nâng đỡ, chở che.
- Nói với con về thời thơ ấu, về khung cảnh gia đình ấm áp tràn đầy tiếng nói tiếng cười là người
cha muốn nói với con về cội nguồn sinh thành và nuôi dưỡng con, về cái nôi cho con những yêu
thương ấm áp đầu đời. Con được sinh ra và lớn lên trong tình yêu thương, trong sự bao bọc của
cha mẹ. Từng bước đi, giọng nói tiếng cười của con được cha mẹ chăm chút, nâng niu, chờ đón,
mong đợi. Tình cảm gia đình ấy là một hành trang quý báu đối với cuộc đời và với tâm hồn con.
Đó cũng là những yếu tố đầu tiên để hình thành nên vẻ đẹp tâm hồn của con.
- Đoạn thơ còn mang một ý nghĩa khái quát trong lời nhắn nhủ của người cha. Đó là con phải
học đi, học nói để khôn lớn trưởng thành. Trên hành trình ấy, sự vững vàng của con, sự hiểu biết
của con, cả niềm vui có được trước hết đều do công sinh thành dưỡng dục của cha mẹ. Vì thế
con ko đc phép lãng quên.
* 8 câu sau:
“Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng
Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời.”
* Cùng với gia đình, quê hương cũng là nguồn mạch không thể thiếu để nuôi dưỡng con khôn
lớn trưởng thành. Câu thơ “người đồng mình yêu lắm con ơi” cùng những hình ảnh thơ mộc mạc
giản dị của người miền cao đã gợi lên cuộc sống lao động, nếp sinh hoạt hằng ngày, những phẩm
chất đẹp đẽ của con người trên quê hương và cả không gian sống là những cánh rừng và những
con đường về nhà về bản.
- Những hình ảnh thơ được sử dụng vừa chân thực, vừa giàu sức gợi. Hình ảnh “nan hoa” một
mặt dùng để tả thực những vật dụng lao động của người đồng mình, những vật dụng được trang
trí một cách khéo léo, đẹp đẽ. Mặt khác, hình ảnh nan hoa cũng gợi lên trong lòng người đọc
những đôi bàn tay cần cù, chịu thương chịu khó nhưng cũng rất đỗi tài hoa, sáng tạo, khéo léo
của người đồng mình. Còn hình ảnh “vách nhà ken câu hát” lại gợi lên lối sinh hoạt văn hóa của
người đồng mình, đó là hình ảnh người con trai ngoài vách, người con gái trong vách hát cho
nhau nghe. Những câu hát ấy khiến vách nhà như được ken bằng những lời hát say sưa tình tứ.
Lời thơ đã gợi lên tâm hồn tinh tế, phong phú, tràn đầy lạc quan của người đồng mình. Những
phẩm chất ấy là nguồn mạch để nuôi dưỡng tâm hồn con.
- Đặc biệt, con còn lớn lên trong sự bao bọc, chở che của quê hương xứ sở. Biện pháp tu từ nhân
hóa “cho” đã giúp tác giả tái hiện cụ thể tấm lòng và tình cảm của quê hương. “Rừng cho hoa”
vừa là vẻ đẹp của thiên nhiên vừa là niềm vui, niềm hạnh phúc của núi rừng thiên nhiên ban tặng
cho con người. “Rừng” còn là hoán dụ cho quê hương, “rừng cho hoa” là lời ngợi ca sự giàu có,
hào phóng của quê hương. Rừng cho con người bao nhiêu sản vật, rừng bao bọc chở che con
người như tấm lòng người mẹ. Còn hình ảnh “con đường cho những tấm lòng” lại gợi tình cảm
gắn bó keo sơn thắm thiết của người đồng mình với căn nhà, với bản làng, với quê hương, và chỉ
có những tấm lòng, những bàn chân biết về nhà, về bản mới tạo nên được những con đường ấy…
Và khi con nhớ lối quay về là con có được những tấm lòng dành cho gia đình, cho quê hương
- Từ những hình ảnh thơ giàu sức gợi, người cha muốn nói với đứa con bé bỏng rằng chính vẻ
đẹp tâm hồn, truyền thống văn hóa và nghĩa tình của quê hương đã nuôi dưỡng con khôn lớn
trưởng thành.
- Trong ký ức của người cha, ngày cưới là ngày đầu tiên đẹp nhất bởi đó là ngày ghi dẫu cho tình
yêu và hạnh phúc. Chính tình yêu và hạnh phúc của cha mẹ là nền tảng bền chắc thiêng liêng để
tạo dựng một gia đình đầm ấm, để con được sinh ra và lớn lên trong những điều đẹp đẽ nhất, kì
diệu nhất của cuộc đời. Con chính là quả ngọt của tình yêu cha mẹ, của hạnh phúc gia đình.
=> Nói với con những điều đó, người cha muốn dạy con có tình cảm cội nguồn bằng chính tình
yêu và lòng tự hào về quê hương gia đình.

II, Người cha nói với con về những phẩm chất cao quý của người đồng mình và những
phong tục tập quán tốt đẹp của quê hương (khổ 2)

* “Người đồng mình thương lắm con ơi

Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn”
- Không chỉ kể về cội nguồn sinh thành nuôi dưỡng con, người cha còn nói với con về cuộc sống
và phẩm chất của người đồng mình. Dòng thơ đầu được lặp lại như một điệp khúc để diễn tả tình
cảm yêu thương gắn bó sâu nặng của YP với con người trên quê hương mình. Vẫn là cách gọi
người đồng mình, cách gọi thể hiện sự gần gũi thân thương như trong một gia đình, nhưng nếu ở
đoạn thơ đầu, tác giả dùng cách nói “yêu lắm con ơi” để thể hiện phẩm chất đẹp đẽ của người
miền cao, thì trong câu thơ này ông lại dùng từ “thương lắm” để bày tỏ sự đồng cảm sâu xa với
cuộc sống đầy vất vả, gian khó của họ.
- Chỉ bằng vài câu thơ ngắn, YP đã tái hiện được nét đặc trưng của con người và cuộc sống nơi
quê hương mình. Những từ ngữ giàu ý nghĩa ẩn dụ “cao, xa” một mặt đã gợi hình ảnh về miền
núi cao nhưng mặt khác lại thể hiện những phẩm chất đẹp đẽ của người đồng mình. Họ sống ở
nơi núi rừng nên mọi điều kiện sống điều khó khăn vất vả. Để đến được với thế giới bên ngoài,
họ phải vượt qua những khoảng cách lớn hơn. Đó không chỉ là cái xa về địa lý mà còn là cái xa
về văn hóa, vật chất, giáo dục. Nhưng chính những gian nan, thử thách ấy lại hun đúc lên bản
lĩnh vững vàng và ý chí kiên cường của người đồng mình. Đọc câu thơ, ta có thể hình dung về
những ngọn núi sừng sững và những con người mạnh mẽ, quả cảm, bền chắc như đá núi

* “Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn

Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
 Không lo cực nhọc”
- Tiếp đó, người cha khuyên con hãy biết sống theo nề nếp của người đồng mình, biết tiếp nối
những truyền thống đạo đức cao đẹp của quê hương. Điệp từ “sống” trở đi trở lại trên ba dòng
thơ vừa thể hiện khát vọng sống tha thiết mãnh liệt mà người cha muốn con noi theo người đồng
mình, vừa gợi sự tiếp nối của bao nhiêu thế hệ con người để làm nên sức sống, làm nên truyền
thống cho quê hương. Bên cạnh đó, YP còn sử dụng một hệ thống những hình ảnh so sánh ẩn dụ
để nhắn nhủ con cần tiếp nối những phẩm chất đẹp đẽ của người đồng mình. Trước hết, đó là
tình cảm gắn bó thủy chung với mảnh đất đã sinh thành và nuôi nấng mình. “Đá” và “thung” gợi
không gian sống của người miền cao. Cuộc sống nơi đây còn nhiều vất vả gian lao bởi đá gập
ghềnh, thung nghèo đói nhưng người miền cao vãn gắn bó máu thịt với quê hương mình.
- Cùng với tình nghĩa thủy chung, người cha còn dạy con hãy sống “như sông như suối”, vừa hồn
nhiên trong sáng vừa mạnh mẽ, phóng khoáng, kiên cường. Có như thế, con mới có thể vượt qua
những thác ghềnh của cuộc sống .Hình ảnh ẩn dụ “lên thác xuống ghềnh” một lần nữa tô đậm
hơn hiện thực nhiều gian lao thử thách của cuộc sống nơi miền núi cao. Để rồi từ đó, nhà thơ nêu
bật lên lòng quả cảm, ý chí kiên cường của người Đồng mình mà ông muốn con noi theo.

* “Người đồng mình thô sơ da thịt

Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục”
- Không dừng lại ở đó, người cha tiếp tục ca ngợi sự mạnh mẽ kiên cường của người đồng mình
khi đối mặt với những gian khó của cuộc đời, ta lại gặp ở đây những từ ngữ, hình ảnh ẩn dụ vừa
gần gũi, chân thực lại vừa giàu sức gợi. Lời kể với con về hình hài vóc dáng của người đồng
mình “thô sơ da thịt” đã gợi lên bao phảm chất cao đẹp của họ, đó là sự giản dị mộc mạc chân
chất thô sơ nhưng chẳng mấy ai nhỏ bé yếu hèn. Trong lời nói của người cha, hình ảnh người
đồng mình được miêu tả vừa bình dị, gần gũi, lại vừa lớn lao cao cả về ý chí nghị lực.
- Bằng tính cách, bằng tâm hồn giản dị mà cao quý, chính họ đã làm nên linh hồn, làm nên sức
sống cho quê hương xứ sở. Với lối nói đậm đà bản sắc dân tộc, YP đã ngợi ca công lao vĩ đại của
người đồng mình. Bằng đôi bàn tay lao động cần cù, bằng một nghị lực phi thường, họ đã đục đá
kê cao quê hương, đã tạo nên những giá trị tinh thần và vật chất cho quê hương. Bàn tay, khối óc,
trái tim của người đồng mình qua nhiều thế hệ đã làm nên ruộng nương, xây nên bản làng, nhà
cửa và cũng chính họ đã hình thành bao nề nếp, phong tục đẹp và bản sắc văn hóa của cộng đồng
=> Đoạn thơ đã cho thấy vẻ đẹp tâm hồn của người đồng mình cũng như tình yêu thương và
niềm mong mỏi cả người cha dành cho con, ông muốn con kế tục một cách xứng đáng những
phẩm chất cao quý của người đồng mình.
* “Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con.”
- Bài thơ khép lại bằng lời dặn dò vừa ân cần vừa nghiêm khắc của người cha. Hình ảnh thô sơ
da thịt được YP nhắc lại để tô đậm những khó khăn thử thách con có thể gặp trên đường đời. Vì
con còn non nớt, con cũng là người đồng mình mộc mạc chân chất, không đủ mọi hành trang mà
đường đời thì gập ghềnh gian khó. Nói với con điều đó, người cha muốn nhắc nhở con không
bao giờ được nhỏ bé về ý chí nghị lực mà phải luôn biết vượt lên những gian nan thử thách, con
có thể phải đương đầu với những khó khăn, gian khổ, nhưng điều quan trọng nhất là không bao
giờ được sống yếu hèn, hẹp hòi, ích kỷ. Bởi con được sinh ra và lớn lên trong tình yêu thương
của cha mẹ, trong những truyền thống đẹp đẽ của quê hương nên con phải có trách nhiệm tiếp
nối và phát huy những truyền thống ấy. Phải sống sao cho xứng đáng với cha mẹ với người đồng
mình. Lời nhắn nhủ chứa đựng bao tình cảm yêu thương sâu sắc và cả niềm tin tưởng của người
cha dành cho con mình.
=> Về nội dung, bài thơ đã bộc lộ được tình yêu thương sâu nặng của người cha dành cho con,
không chỉ chăm nom từng bước đi, nâng niu từng tiếng cười giọng nói khi con còn thơ bé mà
người cha còn dạy con biết vững bước trên đường đời, biết sống xứng đáng với những gì đẹp đẽ
cao quý nhất mà con đã nhận được từ gia đình quê hương.
=> Về nghệ thuật, bài thơ kết tinh nhiều nét đặc sắc trong nghệ thuật thơ YP. Đó là từ ngữ, hình
ảnh giản dị, giàu sức gợi, in đậm lối tư duy, hồn nhiên của người miền cao, giọng điệu thơ khi thì
ân cần da diết, khi lại mạnh mẽ, nghiêm khắc thể hiện được tình cảm và chiều sâu tâm hồn của
người cha.

Phẩm chất tốt đẹp của người đồng mình:

 Tình yêu lao động: “Đan lờ cài nan hoa” - đôi bàn tay cần cù, chịu thương chịu khó
nhưng cũng rất đỗi tài hoa, sáng tạo, khéo léo của người đồng mình.
 Tâm hồn tinh tế, phong phú, tràn đầy lạc quan, tình yêu cuộc sống: “Vách nhà ken
câu hát” - nếp sống sinh hoạt văn hoá.
 Sự thuỷ chung, tình cảm gắn bó keo sơn thắm thiết với quê hương:
+) “Con đường cho những tấm lòng”: chỉ có những tấm lòng, những bàn chân biết về
nhà, về bản mới tạo nên được những con đường ấy… Và khi con nhớ lối quay về là con
có được những tấm lòng dành cho gia đình, cho quê hương
+) “Sống trên đá không chê đá gập ghềnh/Sống trong thung không chê thung nghèo đói”:
“Đá” và “thung” gợi không gian sống của người miền cao. Cuộc sống nơi đây còn nhiều
vất vả gian lao bởi đá gập ghềnh, thung nghèo đói nhưng người miền cao vãn gắn bó máu
thịt với quê hương mình.
 Bản lĩnh vững vàng và ý chí kiên cường
+) “Cao đo nỗi buồn/Xa nuôi chí lớn”: núi cao trắc trở và sự cách biệt về văn hoá đã làm
cái nền nổi bật lên.
+) “Người đồng mình thô sơ da thịt/Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con”: họ bước vào đời với
hai bàn tay trắng, với dáng hình mộc mạc giản dị song không hề nhỏ bé yếu hèn về nghị
lực, ý chí
 “Sống như sông như suối”, vừa hồn nhiên trong sáng vừa mạnh mẽ, phóng khoáng, kiên
cường. Có như thế, con mới có thể vượt qua những thác ghềnh của cuộc sống.
 “Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương/Còn quê hương thì làm phong tục”:
Bằng đôi bàn tay lao động cần cù, bằng một nghị lực phi thường, họ đã đục đá kê cao quê
hương, đã tạo nên những giá trị tinh thần và vật chất cho quê hương.