10 15 20 25 Hoc chu d6ng - Séng tich cure BTVN: DOC HIEU - CHU DE CONG NGHE (Phin 2) BAi 1. Doe dogn trich sau va tra Idi ede cfu hoi dwéi diy Trdo liu Gn chay todn cau dién ra manh mé dén mite The Economist va nhiéu to bdo lén timg nhgn dinh 2019 la “ndm cia nguedi an chay". Tai Viée Nam, viée an chay cing khong hé xa la boi sw hién dién ldu doi cia Phat gido va quan niém phé bién vé vide “khéng sat sinh” trong doi séng tin ngwéng va tinh than. Song, nhiéu nguci van chia thy sw c6 duge edi nhin ding diin va déy dit; tie co ban nhue céich phan logi cdc ché a6 in chay, cho dén van dé quan trong hon niue nhiing loi ich va nguy co vé site khée ma nb 6 thé mang lai. Trude tién vé ctich phan loi, dit cing dya trén nguyén tiie xdy dung khdu phan ma trong 46 tuec phim cd nguén géc thee vat chiém trong tam, nung “an chay” - “vegetarianism” chi la m6t cach goi chung cho nhiéu ché d6 an udng khéc nhau. Mét sb ché d6 co bin Id dn chay nghiém ngdw/thuan chay (vegan), trong dé logi bé toan b6 cae sn phim cé nguén gée déng vat; hod dn chay cé tring (ovo vegetarian) va néu 6 thém sifa vd cdc stin phdm tie sita thi sé tré than lacto-ovo vegetarian, Dé thé: hon Ia ché dé pesco-vegetarian, tong tw nue lacto-ovo vegetarian nhung cb bé sung cd. Ngodi ra con 6 ché dé pollotarian cho phép dn thit gia cém, hode ché dé flexitarian thi thodng cé thém thit 6 mire 160i thiéu. Hai ché d6 nay khéng han la “an chay", nhung van cé thé xem 1 mot “nd luc” lon trong vige dn udng lanh manh, Khong nhimg thé, hign con cé nhiéu cach phan loai an chay khéc da vao ching loai thuc phém, vi du nlue whole-food vegan (thc phdm chwa qua ché bi cti, ngit cdc nguyén hat), junk-food vegan (thite dn vat da qua ché bién, vi du mon wing miéng kiéu chay hodc kem khong chita sita), hode raw-food vegan (thike an dang thé, duoc ché bién véi nhiét a6 dudi 48 a6 C), va van con kha khé nhitng céch phan loai khée nia, Chung quy, nguoi dn chay han ché t6i da thit déng vat va Gn nhiéu thie phdm cb nguén g6c there vat nhdt c6 thé. Thoat nhin, mét there don chi todn rau cti quad during nhwe khong tit vi cho lém. Nhung trong da sé truéng hop, strc khée c6 Ié la by do phé bién hang déu khién m6t ngudi dénh déi sw théa man vj gide aé chuyén sang an chay.30 35 40 45 50 55 Nhiéu nghién ciru da chi ra rang viée Gn chay gitip lam giém nguy co bénh tim mach vé ti 16 mée cdc loai ung the (vd thuc ra la ngay cd khi Khong dn chay nghiém nga, viée gidm jing da dra dén nhitng két qua wong we). thiéu tiéu thu thit dé hode thit qua el Ché d6 Gn nhiéu thyc vat con gitip kiém sodt 161 bénh tiéu duong typ 2, gidm nguy co méc bénh Alzheimer, kiém sodt cén nang va lugng cholesterol trong mau; hay thém chi 1a cai thién cae trigu ching vé xwong khép. Nhin chung, an chay lim gidm nguy co te vong tie nhiéu nguyén nhén; dc biét Id 6 nam gidi. Va voi nhiing ngudi mudn trénh tée dung phu cia khang sinh hode hormone ting truéng trong cdc sén phdm chin nudi, r6 rang dn chay Id m6t gidi phdp dang can nhac. Tuy nhién, ngudi dn chay can lieu § dén sue cdn bang dinh dicdng, vi nhiéu chat cb wrong thit hod cdc sin phdm tit déng vat la khong thé thay thé, hode chi chiém mét ham heong nhé trong thc vat. Protein khéng phai la mét van dé qua ln, vi cdc amino acid thiét yéu do thit, tring, sita cung cdp ciing 06 thé duge tim thdy 6 mét sé loai thie vat, vi du nhu hat diém mach (quinoa) hode an két hop gao hiet v6i cde loai déu, dic biét la dau nainh. Ché a6 din nhieu rau v6i déu téy (kidney bean), dau den, rau spinach hay cd chua ciing dim bio duce ngudn cung chdt sét, Tuy nhién, sét trong thuc vat lai cd a6 sinh khé dung (bioavailability - chi t6c d6 va mite d6 hap thu mét chdt vao tudn hodn chung mét edch nguyén ven va dia dén noi téc dung) cing nhie ham long thdp hon so v6i trong thit, nhung khong dang ké dén mite gay va cde vdn dé nhue bénh thiéu mau. Canxi, vitamin D hay m6t sé loai chat béo can thiét cing c6 thé duege dtim bao trong mét ché d6 an chay duge xdy dung khoa hoc v6i cée loai thee pham phit hop. Tuy nhién, nhig ngudi an chay hodn todn khong sit dung thit dong vat c6 thé dé dang gap phai tinh trang thiéu vitamin B12 - chdt cdn thiét cho qué trinh tao mdu va phén chia té bdo. Thiéu vitamin B12 cé thé dén dén tinh trang thiéu mau dai hong cau (macrocytic anemia) va cdc thuong tén than kinh khong thé phuc héi. Déng ngac nhién hon, nhiéu nghién ctru gdn déy cting tim thdy nhitng tac hai hae ctia viée an chay. Mot nghién cieu tai Anh cho thay nguéi dn chay tuy gidm nguy co mac bénh tim mach; nhung lai dé bi d6t quy hon so v6i nguedi in thit dén 20%, nguyén nhdn ctia nguy co nay60 65 c6 thé dén tie vige thiéu hut mét sé chdt dinh duong va vitamin nlue da dé cap 6 trén. Nghién citu khéc con chi ra ring nhiing ngudi dn chay thiéu sit cing dé gap phai tinh trang rung téc, hay tham chi ld an chay cé lién quan dén céc triéu ching cia tram cam. M61 bai béo trén tép san y khoa BMJ cia Anh con dua ra cdinh bao vé vige thiéu hut choline (cé trong acid béo omega-3) do dn chay cé thé anh huéng tiéu cure dén sive khoe nao b6. Tom Ini, viée Gn chay rat dé dan t6i tinh trang thiéu chat néu nguoi dn chay chi don thudn lao vao an rau b6 thit ma khong nghién cttu kf luong hoge duege te van v5 ring vé ché d6 dinh dudng ctia minh. (Theo Monster Box) 1. The Economist va nhigu t6 bao 16n ting nn dinh 2019 1a “nam ca ngudi an chay” vis A.quan nigm “khong sat sinh” cia Phat giao B. nhiing Igi ich ln do ché d6 an chay mang lai C. xu huéng an chay ngay cang phé bién 6 Viét Nam D.s6 lung ngudi ain chay trén thé gidi ting manh 2. Ché d6 an chay két hop véi thily san la: A. pesco-vegetarian B. ovo vegetarian C. lacto-ovo vegetarian D.pollotarian 3. Phuong An nio sau day khng cing loai véi nhiing phuong an con lai? A. whole-food vegan B. junk-food vegan C. raw-food vegan D. flexitarianHoc chu d6éng - Séng tich cue 4, Phuong én nao sau diy KHONG phai la mt trong céc téc dung tich eye ciia vige an chay? A. Kiém soat bénh tiéu duéng B, Gidm nguy co d6t quy C. Giém nguy co bénh tim mach D.Gim nguy co ung thu 5. Theo téc gid, ngudi an chay hoan toan c6 thé gap phai tinh trang: A. thigu sit gay nén bénh thiéu mau B. thiéu hormone ting truéng C. ting him Iugng cholesteron trong mau D.mit cn bing dinh duéng 6. Tac gid cho ring an chay I mt hoat déng: A.nén duge khuyén khich B.nén bj han ché C.cdn nhieu tranh efi D.can thdi gian nghién ciru thém 7. Doan van ban nao 1a din chimg r6 rang nhdt dé tra 1oi cau hoi trén? A.Dang 8 ~ 10 (Trude tién...) B, Dang 10-11 (Mots...) C. Dong 11 — 16 (Dé thé hon...) D. Dong 16 — 17 (Hai ché dé...) 8. Phuong an nao sau day mé ta chinh xac nhit cach trién khai lap ludn cua tic gid? A.GiGi thigu tng quan rdi trinh bay cdc uu diém va két thic bing cdc nhuge diém B. Trinh bay cac uu diém, sau dé 1a cdc nhuge diém rdi két lan van dé CC. Bat vin d&, dura ra cae lap Iudn Ung h6 19i két thite bing cae lap Iudn phan déiHoc chu d6éng - Séng tich cue D,Néu lén m6t thyc trang, giai thich nguyén nban ri rat ra két Luan 9, Tigu dé cia dogn trich c6 thé 14 phuong an nao sau day? A.An chay - kim sao dé c6 di dinh dudng cin thiét? B. Van dap nhanh, dé hiéu vé vige an chay C. An chay — gi va hai D.An chay 66 nguy co d6t quy cao? Dap an: 1D — 2A — 3D —- 4B -5D—6A—7D-8A—9A10 15 20 25 Hoc chu d6éng - Séng tich cue Bai 2. Doe dogn trich sau va tra Idi cde cau hoi duéi day: Liic nay Patterson tap trung véo nghién citu chi rong khi quyén. Ong ngac nhién khi nhdn thdy ring nhitng hiéu biét ciia con ngudi vé tae d6ng ciia chi dén site khée ha ra lai hoan todn sai lac. Diéu nay hodn todn khong ding ngac nhién khi éng khdm phé ra qué trinh suét bn muoi néim cde nghién cttu vé tac d6ng ciia chi durge tdi tro todn b6 boi cdc céng ty san xudt phu gia chi. Trong m6t thi nghigm thuge chuong trinh nay nhiing nguéi tinh nguyén da phai hit hodc nudt chi v6i ham heong cao. Sau dé medic tiéu va phan cia ho duge dua di xét nghiém. Nhung ding tiéc Ia chi khong hé duge thai ra ngodi qua dudng bai tiét, No tich tu trong xong va mau — dé Ia yéu 16 khién né tré nén cuc ki nguy hai — va. nguedi ta khong hé xét nghiém xcong vd mau. Két qué chi duege xd dink Ia v6 hai véi site knoe con ngudi. Patterson nhanh chong xtc dinh duge ring ching ta cé nhiéu chi trong khi quyén. Ong cho rang 90 phan tram long chi nay xudt nguén tir khi thai ciia céc déng co 6 t6, nhung Gng khéng thé ching minh duge diéu dé. Lic nay éng cén cé mét phuong eich dé so sdinh mite a6 chi trong khi quyén hién tai voi mite a6 chi trong khi quyén vao thoi diém irri nim 1923, khi chi tetraethyl bit dau duoc san xudt cong nghiép. Ong khdm phd ra rang Idi ctia ede ting bang cd thé gitip dng tim duge cau tré loi. Ching ta biét rng mea tuyét tai nhitng noi chang han nhw Greenland tich lity thanh nhiéu lop qua méi nam (vi nhiét d6 ctia cdc mia thay doi dan dén sw thay doi vé mau ic ctia tuyét). Bang cach tink todn cde lop bang wyét nay va do leong lugng chi trong moi lop, Ong c6 thé xic dinh duoc mite a6 chi trén toan céu cdich a6 vai tram nim, thm chi vai nghin nim. Khai niém ndy tro thanh co sé cho vige nghién cttu Idi cua bang tuyét, day ciing la nén ting cho mén khi hdu hoc hién dai.Patterson phét hién ra ring: truée nam 1923 gan nhue khong c6 chi trong khi quyén, va réng tir thoi diém dé tro di mat dé chi trong khi quvén tang nhanh dén mite nguy hiém. Tir dé, éng quyét dinh chon sit ménh cho cuge adi minh la ngdn chain hodn toan vige pha chi vao xang. Cudi cing, éng tro thanh nguai phan doi thiréng xuvén va manh mé nhat nén céng nghiép san xudt chi. D6 tro thanh cong viéc kh khan va thach thite nhdt Patterson ting trai qua. Nha sn xudt chi lon nhdt Ethyl Ia mét tap doan da quéc gia hing manh voi nhiéu méi quan he30 35 40 45 Hoc chu d6éng - Séng tich cuc quyén luc (mét trong sé cdc thanh vién héi déng quan tri cia céng ty nay la Tham phan 161 cao Lewis Powell va chii tich H6i Dia ly: quéc gia Gilbert Grosvenor). Patterson d6t nhién nhdn thdy cong trinh nghién citu ctia 6ng bi cat gidm tai tro. Vien nghién ctu Dau khi va co quan Y té Cong déng Hoa Ki~mét co quan ding ra phai trung lap - da iy hop déng nghién citu voi Patterson. Nam 1971, dng bi logi ra khoi iy ban nghién cttw nhiém déc chi cia H6i déng nghién citu quéc gia, dit lic dé chic chin 6ng la chuyén gia ddu nganh cia Hoa Ki trong linh vuc nay. V6i long tin tuyét voi, Patterson khéng bao gid nao ming hay chiu khudt phuc. Cudi cting nhing nd luc ciia éng dai dan aén sve se ra adi ctia Ludt khéng khi sach vao nam 1970, va ¢ kinh doanh xiang dau eé pha chi tai Hoa K} vao nam 1986, Gén nhue ngay lap tive néng d6 chi trong mau ctia ngudi MF gidm xudng 80 phan tram. Nhung vi chi khong thé bj dao thai, thé hé ciia ching ta ngay nay cd hegng chi trong mdu cao gdp 625 lin so v6i thé hé cach dy mét thé ky. Long chi trong khi quyén ciing tiép tuc gia tang mét céich hop phdp, khodng mét tram nghin tn trong mét nam, hau hét xudt nguén tie vige khai thi m6, luyén kim, va cdc hoat déng cng nghiép. Hoa K} ciing da rd pha chi vao cdc loai son ndi that bon muoi bon ndim sau hau hét cde quoc gia chau du. Dang ngac nhién nhdt la dén néim 1993 niém chi méi bi cdm ste dung trong hép dung thuc phdm — bat chap sw d6c hai ctia chi. (Theo Lich sir ciia van vat — Bill Bryson) 1. Theo bai viét, hiéu biét cia con ngudi vé tac hai clia chi dén site khoe bi sai lac do: n ctru da duge tién hanh véi ham lngng chi bj hit hoe nut qua cao in ctru duge tai trg hoan toan béi cde nha san xudt chi D. chi bi tich tu trong xuong va mau 2. Phuong n nao sau day cé thé thay thé gin ding nhdt cho tir “tich tu” 6 dong thir tim? A.Tich cop B.Tu hop C. Tap hopHoc chu d6éng - Séng tich cue D.Tich ly 3. Patteson nghién etru Idi bang tuyét nha A.nghién ettu sy néng lén ciia tréi dt qua cde thoi ki B. nghién ctu mue nude bién qua cae thoi ki C. nghién citu chat long kh6ng khi qua céc thoi ki D.nghién cau chat lvong nude qua cde this ki 4. Tac gia nhie dén co quan Y té COng déng Hoa Ki nhim: A.néu lén tim quan trong cita nghién ettu cia Patterson B. néu lén su khé khan cla nghién ciru cia Patterson C.néu lén sy ding din ciia ca nghién ciru ca Patterson D.néu lén tic dng rong 1én cia nghién ciru cia Patterson 5. Phuong 4n nao sau day m6 ta chinh x4e nhét méi quan hé gitta doan bén va dogn nam: A.Boan bén miéu ta nguyén nhan ciia sy vige, doan nam miéu ta két qui B. Doan bén miéu ta dién bién, doan nim migu ta két qua ca su viée C. Doan bén miéu ta két qua, doan nim miéu ta nguyén ta nguyén cla su vise D.Doan bén miéu ta béi cdnh, doan nm miéu ta két qua cia su viée 6. Théng tin nao sau day li chinh xée: A. Trude nam 1923, chi hau nhu khong ton tai B, Nong 6 chi trong mau ctia ngudi My gidm dot ngot tir nam 1970 C. Chi tich tu nhiéu nbdt tai bang tuyét 6 Greenland D.Ham luong chi trong khong khi van dang ting lén. 7. Dya vio doan trich, phurong an nao sau day miéu ta chinh xée nhdt méi quan hé gitta Patterson va Ethyl? A.Hop taeB. Dau tranh CC. Hoa hoan D. Tha dich Dap an: 1C - 2D -3C — 4B —5A-6D-7B