Đại hoàng hoàng liên tả tâm thang chi chú thích

Tâm hạ bĩ, án chi nhu, kì mạch quan thượng phù giả, đại hoàng hoàng liên tả
tâm thang chủ chi. (《 thương hàn luận 》)

【 chú 】

Tâm hạ bĩ giả,《 loại tụ phương quảng nghĩa 》 vân:{ bĩ giả, thủ 《 chu
dịch 》『 phủ 』 quái chi nghĩa. Lưu hi 《 thích danh 》 viết:『 bĩ giả, phủ dã,
vi khí phủ kết dã. 』《 chư bệnh nguyên hậu luận 》 viết:『 phủ, tâm hạ mãn dã.
』《 tăng vận 》 viết:『 bĩ giả, khí cách bất thông dã. 』}

Như thượng sở thuật, nhược dĩ hiện đại chi học thuyết giải thích chi, tức vị
bộ hữu đình trệ bành mãn chi tự giác, nhi dĩ tha giác đích xúc tri chi ý dã. Án nhu
giả, tuy vi hữu bành mãn bộ nhuyễn nhược chi nghĩa, nhiên thử nhu tự, phi vị tự
phúc bích đáo phúc để câu nhuyễn nhược dã, thị ngụ thiển án chi tắc nhu, thâm án
chi tắc phủ chi ý. Hà tắc? Nhược toàn bộ nhuyễn nhược vô lực, tuyệt vô để kháng,
tắc vi thuần hư chứng, hạ tề thị tuyệt đối sở cấm kị, do phương trung hữu tả hạ
dược chi đại hoàng quan chi khả tri hĩ. Hoàng liên chi chứng, thiển bộ tuy nhuyễn
nhược bành mãn, nhiên thâm bộ tất hữu để kháng dã. Hựu kì mạch quan thượng
phù giả, tuy vu quan bộ hữu phù mạch chi ý, nhiên tiên bối đa dĩ vi chú văn thoán
nhập nhi san chi, cố dư diệc tùy chi nhi bất thải dụng.

Thương hàn đại hạ hậu, phục phát hãn, tâm hạ bĩ, ác hàn giả, biểu vị giải dã,
bất khả công bĩ, đương tiên giải biểu, biểu giải nãi khả công bĩ, giải biểu nghi quế
chi thang, công bĩ nghi đại hoàng hoàng liên tả tâm thang. (《 thương hàn luận 》)

【 chú 】 giải tường thái dương bệnh thiên quế chi thang điều.

Bổn phương dĩ tâm hạ bĩ, án chi nhu vi mục đích. Tuy như trọng cảnh sở
vân, nhiên vu lâm sàng thượng, thử bĩ đích chứng trạng bất dịch phát hiện, vãng
vãng dĩ bổn phương đảo hành nghịch thi nhi ngộ trì giả, cổ lai bất thiểu. Do dư khổ
tâm hậu sở đắc, bổn phương bất tất câu nê vu trọng cảnh nguyên văn, đãn dĩ 顔
diện triều hồng như túy, nhi hữu tiện bí chi hậu, thị dương hư nhi phi âm hư giả vi
mục đích nhi dụng chi khả dã.

Đại hoàng hoàng liên tả tâm thang phương: đại hoàng 6. 4 khắc, hoàng
liên 3. 2 khắc. Thượng tỏa tế, dĩ phí thang ngũ chước tí chi, tu du, giảo khứ chỉ,
đốn phục chi.
 Cam liên đại hoàng thang phương
Tiền phương trung gia cam thảo 3. 2 khắc. Tiên pháp dụng pháp đồng tiền.

【 chủ trì 】 bổn phương vi đại hoàng hoàng liên tả tâm thang cập đại
hoàng cam thảo thang hợp phương, cố trì đại hoàng hoàng liên tả tâm thang chứng
nhi cấp bách giả cập đại hoàng cam thảo thang chứng nhi tâm phiền tâm hạ bĩ giả.

Tiên bối chi luận thuyết trì nghiệm

《 trửu hậu 》 từ ngọc nhất phương ( cầu chân án:{ tức đại hoàng hoàng
liên tả tâm thang }), trì nhũ trung khởi lỗi lịch thống giả.

《 thánh huệ 》 nhất phương ( cầu chân án:{ thị diệc đại hoàng hoàng liên
tả tâm thang dã }), trì nhiệt chưng tại nội, bất đắc tuyên tán, kì tiên tâm phúc
trướng mãn khí cấp, nhiên hậu thân diện tất hoàng, danh vi nội hoàng giả.

Đông động ông viết:{ đại hoàng hoàng liên tả tâm thang, trì tâm phiền, tâm
hạ bĩ, án chi nhu giả 《 mi sang khẩu quyết 》 viết:{ đông kinh, đại phản, giang
hộ đẳng xử chi nhân đa khí trệ, đại khái vu phúc hữu tích phích nhi thành chư
bệnh. Tức vô sang độc, nhi hại dĩ đa. Kì cố nhân phúc bộ hữu ngưng kết, tắc tứ chi
cốt tiết chi khí mạch bất thông, cố độc khí tùy thị nhi ngưng định. Nhược cận công
hạ độc khí, phúc lực tuy tận, độc khí nhưng nhiên vị tận, hoặc thành cuồng chứng,
hoặc thành cổ trướng, hoặc thành lao khái đẳng loại giả bất thiểu. Thử do thế y bất
tri kì cố, trí thành tha chứng dã. Nghi dĩ trì tích khí chi phương vi chủ, kiêm khu
độc khí chi pháp, tắc tích khí trì, nhi độc khí diệc tùy chi tận hạ hĩ

Cầu chân án:{ thử thuyết thị thiết luận trì mai độc giả, bất khả bất chủ dụng
bổn phương chi lí. Nhi hàm súc đa đại chi chân lí giả, dục tường luận chi. Đa khí
trệ giả, tinh thần quá lao chi ý. Nhược tinh thần quá lao, tắc lai cấp tính não sung
huyết. Nhược lũ phản phục, tắc hàm hữu di hành vu mạn tính chứng chi ý. Vu phúc
hữu tích phích giả, tức hữu tâm hạ bĩ chi vị, nhi như thị chướng ngại vật hoành vu
phúc nội thì, trở ngại huyết lưu, dữ đầu bộ sung huyết tương đẳng, trí sử kì tha thể
bộ, vưu kì vu tứ chi, thành vi bần huyết. Nhân nhi bệnh độc cố trứ vu thất vu sinh lí
đích trạng thái chi sung huyết bộ dữ bần huyết bộ, cố dụng bổn phương dĩ hàng đê
não sung huyết dữ trừ tâm hạ bĩ, sử huyết dịch phân phối quân quân, kiêm dụng
khu mai dược, sử lưỡng tương linh ứng nhi tấu hiệu dã. }

Thử bệnh do độc ngưng vu hung cách chi thượng, tuy vị trí hạng bối não hậu
đẳng xử phát vi ác thũng, khởi phục vô thường, hoặc kiến nhĩ lung, mục manh, tị
lưu trọc thế đẳng chủng chủng chi ác chứng. Đãn thử đẳng chứng chi sơ phát thì,
đa đầu huyễn, hành bộ nan, bách vu tạng phủ hung cách, trí phúc bì phụ thiếp vu
bối dã. Thử bổn vu phúc hữu phích khối, phát bệnh chi tế, động kì khí hỏa, khối
phích thượng kiến vu hung. Thử chứng sơ kiến chi phúc bộ, tự vô nguyên khí, đãn
dụng hoàng liên, đại hoàng bất dĩ vi hại. Nhược khối phích hạ, phúc hậu tiệm tiệm
phục thường, tắc độc khí tự nhiên giải hĩ. Tuy nhiên, phúc chi hư thật phân biệt pha
nan, đại pháp, đại tiện nhị nhật nhất thứ hoặc tam nhật nhất thứ, nhược thích hợp
{ bí } tự chi ý nghĩa, tắc tuy dụng thượng dược, khả vô hại. Nhược đại tiện nhị tam
nhật bí nhi bất thông, thông thì tắc hoãn nhi bất cấp chi loại, nan dĩ khổ hàn chi
dược công chi. Thử vi dụng dược chi ki biến, nhất tâm chi diệu dụng, phi kì nhân,
tắc nan ngôn hĩ.

Cầu chân án:{ đầu huyễn, hành bộ nan giả, não sung huyết sở sử nhiên. Đãn
thử sung huyết, bất quá vu thượng bán thân sung huyết chi nhất phân chứng, tịnh kì
tha thượng thể bộ diệc hữu sung huyết chi cố. Thử nhị sung huyết tương ứng, bất
cận sử phát nhĩ lung, mục manh, tị lưu thanh thế chi chứng, thả độc ngưng vu hung
cách chi thượng, hoặc phát ác thũng vu hạng bối não hậu đẳng xử, sử trí khởi phục
vô thường. Nhi thị đẳng chư chứng chi do mai độc khuẩn giả, tuy bất đãi ngôn, đãn
sở dĩ sử thị đẳng chứng sinh vu thượng bán thân giả, nhân phúc hữu tích khối, tức
tâm hạ bĩ thì, đương khí hỏa tức tinh thần quá lao, sử huyết dịch thiên ỷ vu thượng
bán thân, nhân thị sử bệnh độc cố trứ vu cai bộ, cố nghi dụng bổn phương dĩ khứ
tâm hạ bĩ, sử huyết dịch tuần lưu bình hành, kiêm dụng khu mai dược, tắc năng tác
căn bổn đích trì dũ dã. }

《 mạn du tạp kí 》 viết:{ hữu nhất phụ nhân, mỗi niên nhất sản, tất bất
dục, hoặc tử vu mẫu phúc, hoặc sản tất nhi tử. Khất trì vu dư. Án kì phúc, hữu cự
khối, nhi trung quản trúc trúc, nãi dữ tả tâm chi phương khoan kì trung. Mỗi nguyệt
nhị thứ, cứu thất bát du cập thập bát cửu du ngũ thập tráng, sử kiên chế phòng sự,
nhật tá tân xuy. Như thử thập nguyệt, lâm sản phúc thống. Nhất nhật vô tha cố, duy
tân sản nhi diện sắc thanh hoàng, oa oa bất phát. Vu thị cấp thủ đại hoàng, cam
thảo, hoàng liên tam vị phục chi, hạ hắc tiện nhất nhật dạ, diện sắc biến xích, đề
thanh triệt vu tứ bích, toại bất trí tử. }

Cầu chân án:{ tả tâm chi phương giả, tức bổn phương hoặc tả tâm thang chi
ý. Đại hoàng, cam thảo, hoàng liên tam vị giả, tức cam liên đại hoàng thang dã. }

Hữu nhất thiểu nữ, nhật nhật tốt quyết như tử trạng, nhật ước sổ thập thứ, bất
năng thực ngũ cốc. Dịch y thập nhị nhân bất năng trì, nhân thì y bất đắc kì giải dã.
Thỉnh vu dư, dư vãng chẩn chi. Kì mạch trầm trì, kì phúc như trương mạc, tâm hạ
bất bĩ, tề tả hữu vô chứng kết. Dư viết:{ thị khí tật dã, cách tại hung trung, bệnh
giảm thì, tắc bệnh hình tương hiện vu phúc. } nãi dĩ chá cô thái thang, hạ trùng
thập dư đầu tất. Tác đại hoàng hoàng liên tả tâm thang dữ chi, sổ nhật, cứu đệ thập
ngũ tiết tức tích tế thập ngũ tráng, vô tha dị. Minh nhật, đệ thập lục tiết bội kì tráng
sổ. Hựu nhất nhật, đệ thập thất tiết tam bội kì tráng sổ. Kinh sổ nhật, tốt quyết nhật
cận nhất nhị phát. Ích tiến tả tâm thang, tịnh cứu kì tích tế tự đệ nhị tiết chí đệ thập
bát tiết. Sổ thập nhật, thuyên dũ.

Cầu chân án:{ tốt quyết như tử giả, tốt nhiên tứ chi quyết nghịch, hãm vu
nhân sự bất tỉnh dã. Khí tật giả, thần kinh tính tật hoạn dã. Dĩ thị khả tri bổn
phương năng trì phát tác đích thần kinh chứng hĩ.

Hữu nhất chuế tế , tân hôn hậu sổ nguyệt, bệnh huyễn vựng. Cách nhật nục
huyết, khái thấu, triều nhiệt, kì mạch huyền sổ. Gia nhân tất vân thị thận lao. Dư
nhất chẩn viết:{ kì phúc khí kiên thật, quyết phi thận lao dã. } thẩm vấn kì bệnh
nhân. Vân:{ bình sinh thị tửu quá đa, cận niên lai thủy bị cữu chế chỉ, tuyệt ẩm tửu,
cố trí khí hỏa úc chưng. } nãi dữ đại hoàng hoàng liên tả tâm thang, tam thập nhật
nhi thuyên dũ.

Cầu chân án:{ huyễn vựng, nục huyết, não sung huyết chi sở trí. Khái thấu,
triều nhiệt, nhân hô hấp khí phát viêm chứng dã. Nhiên do bổn phương năng trì thử
đẳng chứng quan chi, tắc thử phương bất đặc liệu sung huyết, diệc khả vân hữu tiêu
viêm chỉ huyết chi tác dụng hĩ. }

Kim thế hoạn mai độc giả, đa kiêm khí tật, cố xử phương bất kiêm liệu khí
dược, tắc độc khí ngưng nhi bất tán

Cầu chân án:{ thử thuyết dữ 《 mi sang khẩu quyết 》 đông kinh, đại phản,
giang hộ đẳng nhân vân vân chi luận đồng ý, khả đối chiếu. }

Khí tật vi nuy tích giả, kì âm đa tiên tiêu súc, cập kì tương dũ, tắc kì âm tiên
sướng động.

Cầu chân án:{ sở vị thần kinh tính tật hoạn, phát vu hạ chi vận động ma tý
hoặc âm nuy giả, thượng bán thân sung huyết chi kết quả, trí hạ bán thân bần huyết
dã. Cố đương soạn dụng bổn phương, hoặc tả tâm thang, hoàng liên giải độc thang,
dĩ bình hành kì huyết lưu, tắc nguyên nhân bệnh chi thần kinh chứng cập tục phát
bệnh chi hạ chi ma tý, âm nuy đẳng, giai trì dũ hĩ. }

Nhất nam tử bệnh hạ cam sang, phục thủy ngân nhi dũ. Hậu tam niên, cốt tiết
vô cố đông thống, chi thể hữu thì thũng mãn, nhi hỉ nộ vô thường, bách nghiệp câu
phế. Thỉnh dư chẩn chi, tâm hạ ngạnh tắc, mạch huyền nhi chỉ sáp, cái nhân khu
độc quá cấp, dư độc vị tận, trí bế kì biểu, sử thần khí úc mạo nhi đắc. Nãi tác tái tạo
tán sổ thập tề, sử kiêm phục đại hoàng hoàng liên tả tâm thang, từ từ nhi đắc sưu.
 Cầu chân án:{ dĩ bá châu tán đại tái tạo tán khả dã. }

Ngũ thập dĩ thượng, bệnh thiên khô chi nhân, tứ chi bất như ý, ngữ ngôn kiển
sáp, thường lưu tiên mạt, kì phúc hậu kiên thật, đại tiện bí giả, nghi dụng đại hoàng
hoàng liên tả tâm thang, diệc khả dụng tham liên thang. Bất khả dữ tham liên thang
giả, vi nan trì. Phàm bệnh thử chứng, năng ki chuyển như mộc ngẫu nhân giả, tức
dĩ vi dĩ dũ, đoạn nhiên bất năng thuyên dũ dã.

Cầu chân án:{ bán thân bất toại, dĩ thượng nhị phương chứng ( tả tâm thang
chứng, phản bất như hoàng liên giải độc thang chứng vi đa ) vi đa giả. Tuy như
vĩnh phú thị thuyết, đãn thử nhị phương phi kì đặc hiệu dược, tắc dĩ nhị phương vô
hiệu chi cố, tức đoạn vi bất trì giả, hà thái tảo da! }

《 phương dư nghê 》 cam liên đại hoàng thang điều viết:{ tiểu nhi sinh hạ,
cấp dữ thử thang, khả sử thổ hạ uế vật. Cựu pháp tuy dụng chu sa mật, phi dã, tiên
triết dĩ biện chi hĩ. Hựu tuy hữu cam thảo pháp, hoàng liên pháp, giai thế đan lực
bạc, bất túc dụng. Kim hợp cam, liên nhị pháp, tái gia đại hoàng nhi thành nhất
phương, kì hiệu như đỉnh túc, bất khả khuyết nhất. Bất tri thử phương thành vu
thùy thủ, kim mãn thiên hạ vi sơ sinh nhi tất yếu chi thông tề hĩ. }

Cầu chân án:{ sơ sinh nhi hữu thử phương chứng giả khả dụng chi, bất nhiên
giả tắc bất khả dụng dã.

《 dụng phương kinh quyền 》 bổn phương điều viết:{ khí hỏa thượng
nghịch, xung vu tâm hung, ác tâm ẩu thổ ( cầu chân án:{ dữ thủy độc thượng
nghịch chi bán hạ, sinh khương ác tâm ẩu thổ dị, thử do vu nhiệt khí xung nghịch
dã }), kiên bối đông thống ( thử kiên bối đông thống dữ cát căn thang chứng chi
kiên bối cường cấp dị, dữ sài hồ chi cảnh hạng cường đồng bộ vị, hoặc cường cấp,
hoặc đông thống dã ), đầu toàn mục huyễn ( thị não sung huyết chi kết quả dã ),
thiệt tiêu khẩu kiền giả ( thị nhiệt khí tại thể nội, tức hữu sung huyết hoặc viêm
chứng chi chinh dã ), hoặc chư khí phẫn quyết, bách tư phúc thấu, hung mãn khí
tắc ( cầu chân án:{ thị tức tâm hạ bĩ dã }), thần tình bất an, thông tiêu bất mị, mặc
mặc diện bích, độc ngữ như kiến quỷ trạng, chúy chúy nhi tu minh úc đào, tị nhân
hữu khiết phích khí tập, hoặc cuồng ngạo vọng ngôn, tự trí tự tôn, vô nhân ưu bi,
như ngộ đại địch, phát cuồng khiếu hào, dục phục nhận nhi đầu tỉnh giả, hoặc tị
nục, lạc huyết, hạ huyết kinh niên bất dũ giả, hoặc tốt đảo khẩu cấm, nhân sự bất
tỉnh, thang thủy bất hạ, bán thân bất toại, thủ túc câu luyên, khí thượng xung hung,
đàm tiên ủng thịnh, nhãn đái khẩu oa, diện như đồ chu, mạch huyền nhi sổ, thậm
giả trực thị bất yết, châm cứu bất giác giả ( cầu chân án:{ dĩ thượng chư chứng chủ
nhân vu các bộ chi sung huyết hoặc viêm chứng dã }). Đông dương tiên sinh dĩ thử
phương liệu thượng liệt chư chứng nhi bất hoặc vu tha dược. Kì như khí tật, cuồng
giản, thiên khô đẳng sử phục thử phương nhất nguyệt, nhị nguyệt hoặc nhị tam
niên, dĩ trì trọng vi yếu. Tiên sinh vị thử phương năng diệu ứng như thần dã. }

Cầu chân án:{ như thượng chư chứng đa dụng bổn phương giả, tuy như thử
thuyết, đãn đan dụng chi xử bỉ giác đích thiểu hữu, nhi đương tịnh dụng tha
phương chi thì phản đa dã. }

《 ma chẩn nhất cáp 》 viết:{ nhất nhân niên nhị thập hứa, chẩn thu hậu
nục huyết bất dĩ, tứ ngũ nhật, tâm hạ bĩ muộn, thân nhiệt bất thối, nhân dữ đại
hoàng hoàng liên tả tâm thang, tả hạ sổ hành, nhi nục chỉ. Hậu lưỡng mục vi đông,
chí hoàng hôn thì bất năng kiến vật, như tước mục nhiên. Nhưng thủ tiền tề, chí
thập tứ ngũ nhật, chư chứng toàn thối. }

Cầu chân án:{ ngoại chứng tuy chuyển biến, nhi phúc chứng bất biến, nhưng
thủ nhất phương vi pháp tắc. Thử nục huyết, mục tật chi sở dĩ câu trì dã. }

《 loại tụ phương quảng nghĩa 》 bổn phương điều viết:{ thử phương gia
cam thảo, danh cam liên đại hoàng thang. Nhược dữ sơ sinh chi tiểu nhi, khả thổ hạ
hung phúc chi ô uế. Như kì huyết sắc ảm trọc giả, canh gia hồng hoa. Khốc độc
ủng bế, bất đắc thổ hạ giả, khả dữ tử viên. Kinh phong, trực thị, thượng thoán, khẩu
cấm, súc nạch, hư lí khiêu động giả, cập cam tật hung mãn, tâm hạ bĩ, bất thực
hoặc thổ thực, hoặc hảo sinh mễ, thán thổ đẳng, bĩ phích tác thống giả. Hựu trì nga
khẩu, bạch lạn, trọng thiệt, mộc thiệt, lộng thiệt đẳng, tịnh gia chi tử, bách bì. }

Cầu chân án:{ bổn phương gia chi tử, bách bì giả, tức bổn phương dữ chi tử
bách bì thang hợp phương chi ý. }

Cam nhãn sinh vân ế, hoặc xích mạch túng hoành, hoặc bạch nhãn kiến thanh
sắc, tu minh phạ nhật giả, giản gia úc úc, nhi đa cố kị, mỗi dạ bất thụy, thiên trung
khiêu động, tâm hạ bĩ, cấp bách giả, dĩ thượng giai nghi cam liên đại hoàng thang

《 ái dục trà đàm 》 viết:{ nhân chi nhất thân, dĩ thượng hạ phân âm
dương, thượng thể vi dương, hạ thể vi âm. Nãi hàng thượng dương, thăng hạ âm
thì, kì tượng thích thành đích thiên thái, cố an tĩnh dã

Cầu chân án:{ thượng bán thân dịch sung huyết, hạ bán thân dịch bần huyết.
Nhược bình hành chi, tắc an tĩnh dã. }

Thượng xung chi khởi nhân hữu tam:

 Kì nhất, giang hộ bỉ tha quốc thường đa phong lôi, dương khí thịnh dã. Cố
tuy đại nhân thượng đa do nghịch thượng nhi khởi chi bệnh, huống tiểu nhi vi hoạt
bát manh sinh chi ki quá thịnh giả, cố phát bệnh vu đầu não giả bất thiểu.

Kì nhị, giang hộ mẫu tử chi ẩm thực câu quá hậu mĩ. Nhân thị huyết dịch
niêm trù, doanh dưỡng quá độ, tri giác quá vu ki mẫn, huyết dịch chi lưu lợi kịch
thịnh, nhiên vận động chi ki hội bất túc, cố tự nhiên huyết khí tuần hoàn vu thủ túc
chi mạt chi lực diệc bất túc, thị dĩ tiến bức vu thượng bộ đầu não hồ?

Kì tam, giang hộ chi nhân, khổ nhạc hỉ nộ chi cảm động pha thậm. Bỉ vu điền
xả, tắc an dật sự thiểu, cố tri giác ki năng vọng động, khí huyết dịch thượng nghịch
vu đầu thượng. Nhân thị tuy tiểu nhi diệc bất an tĩnh, não nội chi hoạt ki quá thịnh
dã, quan hồ ấu nhi chi linh lị khả tri hĩ. Vưu vu ấu nhi, huyết dịch dịch tiến bức vu
đầu thượng, cố vu đầu não đa huyết kê lưu. Nhân thị dụ khởi cấp kinh phong, hoặc
não quản chi trương lực giảm vi úc trệ, nhi ý thức vi chi suy nhược, phát vi não
thủy bệnh. Thả nhân đầu bộ chi úc trệ, cập vu viễn cách chi tạng khí, nhược truyện
cảm vu vị tràng, tắc phương ngại ẩm thực chi tiêu hóa, nhi tiện thanh thổ nhũ, thậm
tắc phát vi súc nạch, hoặc ảnh hưởng kì doanh dưỡng, nhi phương ngại sinh
trường.

Cầu chân án:{ dĩ thượng tang điền thị thuyết dữ tiền kí vĩnh phú thị luận lược
đồng nhất triệt, nhi canh cụ thể giả dã. Lưỡng thị đối vu thị đẳng chư chứng, vị kì
kì trì, đại khái đa dĩ đại hoàng hoàng liên tả tâm thang, cam liên đại hoàng thang, tả
tâm thang, hoàng liên giải độc thang đẳng vi chủ trì. Học giả tu thục độc ngoạn vị
chi, kì dụng đồ tự khả đắc hĩ. }

Tham liên thang phương nhân tham, hoàng liên các 2~4 khắc.

Thượng tế tỏa, dĩ thủy nhất hợp, tiên ngũ chước. Khứ chỉ, đốn phục.

Bổn phương tuy vi chu đan khê chi sang phương, kì thật bất quá thị trọng
cảnh chi đại hoàng hoàng liên tả tâm thang phương dĩ nhân tham đại đại hoàng dã,
cố chủ trì diệc tương loại tự. Kì sở dị xử, bỉ vi thật chứng cố khả hạ, thử vi hư
chứng hữu bất khả hạ dã. Thị dĩ vu phúc chứng thượng, bỉ hữu tâm hạ bĩ, án chi
nhu, nhi phúc để hữu để kháng, thử tắc tâm hạ bĩ ngạnh, phúc nội hư nhuyễn, nhi
vô để kháng chi soa nhĩ.

Tiên bối chi luận thuyết trì nghiệm

《 đông môn tùy bút 》 viết:{ dư thập thất bát tuế thì, hoạn đàm huyết, nhất
tuế tứ ngũ phát. Mỗi phát thì thổ huyết bán trà oản, lãnh hãn xuất nhi vô mạch, đàm
huyết vu yết hầu như hao suyễn chi khiên cứ. Sơ dụng sinh đích hoàng, ngẫu trấp,
đồng tiện đẳng, vị phục tham liên thang, hậu mỗi dụng nhân tham nhi đắc hiệu.
Thử ngoại nhân tích khí nhi chí vu trực thị chi bệnh nhân, nhược đan dụng nhân
tham, diệc nan liệu chi.

Cầu chân án:{ bổn phương chi chỉ huyết tác dụng, phi nhân tham nhất vị chi
lực, nhân hoàng liên hiệp lực chi công dã. }

《 mạn du tạp kí 》 viết:{ hữu nhất phụ nhân, sản hậu bát cửu thập nhật,
ẩm thủy bất cam, cơ phu sấu tước vô nhục, hung phúc bĩ mãn, thì thì lôi minh, đại
tiện hoạt tiết, kì mạch trầm vi, bình nhật trú gian vô cố bi sầu. Kinh y sổ nhân bất
dũ, thỉnh trì vu dư. Nãi dữ tham liên thang, kiêm để đương hoàn. Mỗi nhật cứu tích
tế nhị huyệt, tự hạng môn chí yêu nhãn. Ước tam thập dư nhật nhi phục cựu. }

Nhất đồng thập nhị tuế, lưỡng túc nuy như vô cốt, ngữ ngôn kiển sáp, mục
mạch xích, vô cố bi sầu. Kinh sổ y vô hiệu, thỉnh dư chẩn chi. Kì mạch hoạt sổ,
phúc vị bức vu hung hiếp, tề hạ như không. Thẩm vấn kì bình sinh, khí bẩm mãnh
liệt, quá vu quần nhi. Kì nộ mạ chi thì, nhãn quang quýnh quýnh, huyết khí như
dũng. Cái vi khí tật chi nhất chủng, dữ thiên khô tương loại, duy hữu lão nộn chi dị
nhĩ. Dữ tham liên thang kiêm dụng hùng đảm nhị phân, thập tứ nhật, bệnh sảo
khinh. Tục dữ tham liên thang, lục thập dư nhật, thuyên dũ.

Cầu chân án:{ khí tật ( thần kinh bệnh ) dữ thiên khô ( bán thân bất toại )
đồng thị, phi dã, bất khả tín chi. }

《 tùng quế đình y sự tiểu ngôn 》 viết:{ tham liên thang trì chư khí tật
xung tâm, trực thị phiền muộn, hoặc thổ huyết bất chỉ giả. }

《 phương dư nghê 》 viết:{ tham liên thang, ẩu thổ toàn bất thực giả, vị
chi cấm khẩu, dụng thử phương nùng tiên, chung nhật tế tế hạp chi. Như thổ, tắc tái
phục, đãn nhất hạp hạ yết, tiện khai.

Cấm khẩu giả, vị tuyệt thực dã, thử vi lí nhiệt chí kịch chi chứng, chân nan trì
chi bệnh dã. Cố bất dĩ giả, tắc nùng tiên tham liên, tế tế hạp chi. Như thổ, tái phục.
Đãn nhất hạp hạ yết, tắc thập trung khả vọng nhất sinh. Cổ y giả lưu, tuy bất vô
dụng kiền khương, hoàng liên, hoàng cầm, nhân tham thang, tam hoàng thang chi
loại, đãn nan lập hiệu. Cấm khẩu lị mạch xúc giả, bất nhật tức thủ túc quyết lãnh
nhi tử dã. Thử chứng ôn bổ thanh lương, câu vô hiệu.

Cầu chân án:{ tuy cấm khẩu lị, diệc đương tùy chứng trì chi, cố bất tất câu nê
vu thử thuyết.
 Cấp kinh, trực thị phiền muộn giả, tiên dữ thử thang, hậu dụng đối chứng chi
phương ( cầu chân án:{ thử thuyết diệc bất khả câu }).

《 vật ngộ dược thất phương hàm khẩu quyết 》 bổn phương điều viết:{ thử
phương, nguyên chi đan khê trì cấm khẩu lị. Tuy kiến vu nhập môn, đãn kim vận
dụng chi, dụng vu chư khí tật cập trực thị phiền muộn, tức hữu hiệu. Hựu dụng vu
thổ huyết, tâm hạ bĩ ngạnh giả, tấu kì hiệu. Thử vi tốt bệnh chi yếu dược, dược
lung trung diệc bất khả nhất nhật vô chi. Bất dụng thử thì, tắc dụng hùng tham
thang. Sở dĩ hùng đảm nhất vật, nhân gia bất khả bất dự súc chi, kiến 《 trầm quát
bút đàm 》. }

Cầu chân án:{ thử thuyết thị dã, khả tín. }

Hoàng liên chi y trì hiệu dụng

《 dược chinh 》 viết:{ hoàng liên, chủ trì tâm trung phiền quý dã, kiêm trì
tâm hạ bĩ, thổ hạ, phúc trung thống. }

Thử thuyết vi chí luận, dĩ hữu định bình, dư diệc tán chi. Đãn ngôn giản nhi
chỉ thâm, sơ học giả bất dịch thông hiểu, cố vi thích chi. Thử tâm trung phiền quý,
hữu nhị chủng ý nghĩa: kì nhất, đương tâm tạng bộ xúc chẩn thì, hữu nhiệt trạng,
tức vi sung huyết hoặc viêm chứng chi chinh, nhi tật tốc chi tâm quý động, ứng vu
thủ lí. Kì nhị, do não chi sung huyết hoặc viêm chứng, trí tinh thần bất an, thị dĩ
{ tâm trung phiền quý } tứ tự, vi thử nhị ý nghĩa chi đại biểu đích truật ngữ, đãn vu
hiện đại nan thông nhĩ. Nhiên bổn dược chi tính năng bất lậu, thả vô hàm súc, cố
dư tương thượng văn cải thoán chi. Hoàng liên giả, do tâm tạng bộ chi xúc chẩn,
nhi hữu sung huyết hoặc viêm chứng chi tượng chinh, cập tâm quý động tật tốc chi
tình trạng, dữ đầu khang nội ngoại chi tạng khí tổ chức, do sung huyết hoặc viêm
chứng nhi hữu thứ kích chứng trạng giả vi chủ mục đích, tâm hạ bĩ, thổ hạ, phúc
trung thống, xuất huyết đẳng chi chứng hậu vi phó mục đích nhi khả dụng chi.
Thượng tu tham chiếu hạ thuyết, nãi khả khoách sung bổn dược chi dụng đồ

《 bổn thảo cương mục 》 viết hoàng liên căn

【 khí vị 】 khổ hàn, vô độc.

【 chủ trì 】 nhiệt khí mục thống, tí thương khấp xuất ( cầu chân án:{ khấp
giả, hữu lệ vô thanh chi ý, tức dữ lưu lệ đồng nghĩa }), minh mục. Tràng phích
phúc thống, hạ lị, phụ nhân âm trung thũng thống. (《 bổn kinh 》)
 Chủ ngũ tạng lãnh nhiệt, cửu hạ tiết phích nùng huyết ( cầu chân án:{ thử
nùng huyết vi niêm huyết tiện chi ý }), chỉ tiêu khát, đại kinh, trừ thủy, lợi cốt ( cầu
chân án:{ bổn dược trì thấp nhiệt, phi lợi niệu tác dụng dã }), khai vị, hậu tràng
( cầu chân án:{ khai vị giả, kiện vị tác dụng chi ý. Hậu tràng giả, thu liễm tác dụng
chi nghĩa dã }), ích đảm ( cầu chân án:{ thị cường thần kinh tác dụng chi vị dã })
liệu khẩu sang. (《 biệt lục 》)

Trì ngũ lao thất thương. Ích khí, chỉ tâm phúc thống, kinh quý phiền táo,
nhuận tâm tràng, trường nhục, chỉ huyết ( cầu chân án:{ bổn dược chi chỉ huyết tác
dụng vi kì tiêu viêm thu liễm tác dụng chi quy kết dã }), thiên hành nhiệt tật, chỉ
đạo hãn, tịnh liệu sang giới ( cầu chân án:{ bổn dược trì liệu dĩ thượng chư chứng
giả, giai kì tiêu viêm tác dụng sở trí }), tiểu nhi cam khí, sát trùng. ( đại minh ) trì
úc nhiệt tại trung, phiền táo, ác tâm ngột ngột dục thổ, tâm hạ bĩ mãn. ( nguyên tố )

Chủ tâm bệnh, nghịch nhi thịnh, tâm tích phục lương. ( hảo cổ )

Khứ tâm khiếu ác huyết, giải phục dược quá tề phiền muộn cập ba đậu, khinh
phấn chi độc. ( thì trân )

Cầu chân án:{ do hảo cổ thị vân chủ tâm tích phục lương, thì trân thị vân khứ
tâm khiếu ác huyết quan chi, tắc bổn dược đối vu não cập tâm tạng, hữu tiêu viêm
chỉ huyết tác dụng khả tri hĩ. }

【 phát minh 】

Nguyên tố viết:{ hoàng liên tính hàn, vị khổ, khí vị câu hậu. Kì dụng hữu
lục: tả tâm tạng hỏa, nhất dã. Khứ trung tiêu thấp nhiệt, nhị dã. Chư sang tất dụng,
tam dã ( cầu chân án:{ chư sang bất tất dụng chi }). Khứ phong thấp, tứ dã ( cầu
chân án:{ thử dược vô khứ phong thấp chi năng }). Trì xích nhãn bạo phát, ngũ dã.
Chỉ trung bộ kiến huyết, lục dã ( cầu chân án:{ huyết quản hệ hữu sung huyết hoặc
viêm chứng chi nhân nhi xuất huyết giả, bất vấn trung bộ dữ phủ, thử dược quân
năng trì chi

Thành vô kỷ viết:{ khổ nhập tâm, hàn thắng nhiệt. Hoàng liên, đại hoàng chi
khổ hàn, dĩ đạo tâm hạ chi hư nhiệt ( cầu chân án:『 hoàng liên tuy bất vô đạo tâm
hạ chi hư nhiệt, đãn đại hoàng tắc bất nhiên

Chấn hanh viết:{ hoàng liên, khứ trung tiêu thấp nhiệt nhi tả tâm hỏa. . . . Hạ
lị, vị khẩu nhiệt cấm khẩu giả, dụng hoàng liên nhân tham tiên thang, chung nhật
hạp chi. Như thổ, tái cường ẩm. Đãn đắc nhất hạp hạ yết, tiện hảo. }
 Lưu hoàn tố viết:{ cổ phương dĩ hoàng liên vi trì lị chi tối. . . . Chư khổ hàn
dược đa tiết, duy hoàng liên tính lãnh nhi táo, năng hàng hỏa khứ thấp nhi chỉ tả lị,
cố trì lị dĩ chi vi quân. }

Cảo viết:{ chư thống dưỡng sang dương, giai chúc tâm hỏa. Phàm chư sang,
dĩ hoàng liên, đương quy vi quân. . . . Phàm nhãn bạo phát xích thũng, bất khả
nhẫn giả, nghi hoàng liên, đương quy ( cầu chân án:{ chư sang cập nhãn tật, thử
nhị dược phi đặc hiệu, duy dụng thử nhị dược chi xử pha đa nhĩ }). Túc thực bất
tiêu, tâm hạ bĩ mãn giả, tu dụng hoàng liên, chỉ thật. }

《 bổn thảo bị yếu 》 viết:{ hoàng liên, đại khổ, đại hàn, nhập tâm tả hỏa
( vương hải tàng viết:{ tả tâm thật nghi tả tì dã }), trấn can, lương huyết, táo thấp,
khai úc, trừ phiền, giải khát, ích can đảm, hậu tràng vị, tiêu tâm ứ, trì tràng phích,
tả lị ( tiện huyết viết phích. . . , thấp nhiệt úc nhi vi lị, hoàng liên vi trì lị chi yếu
dược ), bĩ mãn ( táo thấp khai úc ), phúc thống ( thanh hỏa ), tâm thống phục lương
( tâm tích ), mục thống, tí thương, ung sang, sang giới, tửu độc, thai độc, minh
mục, định kinh, trừ cam sát hồi ( hồi đắc cam tắc động, đắc khổ tắc phục ). Hư hàn
bệnh giả, cấm dụng.