‫ﺟ ر ﯾﻣ ﺔ إﺗﻼ ف اﻷ ط ر اف‬

‫ﻲ ﻣ ﺣ ﻣ د اﻟﻌ ﻧز ي‬
‫ﻓ ّ‬

‫‪220511235‬‬

‫إﺷ ر اف ‪ :‬د ‪ .‬ﺟ ﻧ ﺎن ا ﻟ ﺑ ﺎ ر و د ي‬

‫ﻛ ﻠﯾﺔ اﻟﻘ ﺎﻧو ن ﺟ ﺎ ﻣ ﻌ ﺔ اﻷ ﻣ ﯾر ﺳ ﻠط ﺎن‬

‫اﻹ ﺷ ﻛ ﺎﻟﯾﺔ ‪ :‬ﺗ ﻌ ﺗ ﺑ ر ا ﻟ ﺟ ﻧ ﺎ ﯾ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ اﻷ ط ر اف ﻣ ن أﺧ ط ر اﻟﺟ ر اﺋم اﻟﺗ ﻲ ﺗﻣ س اﻷ ﺷ ﺧ ﺎص ‪ ،‬و ھ و ﻣ ﺎ ﯾﻌ ﻧ ﻲ ﻧﺷ ر اﻟر ﻋ ب‬

‫و ا ﻟ ﺧ و ف و ا ﻟﻔ و ﺿ ﻰ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻣ ﺟ ﺗ ﻣ ﻊ و ﻣ ن ﺧ ﻼ ل ھ ذ ا ﯾ ﻣ ﻛ ن ا ن ا ط ر ح ا ﻹ ﺷ ﻛ ﺎ ﻟ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﺗ ﺎ ﻟ ﯾ ﺔ ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣ ﺎ اﻟﻣ ﻘ ﺻ و د ﺑﺟ ر ﯾﻣ ﺔ اﺗﻼ ف اﻷ ط ر اف و ﻋ ﻘو ﺑﺗﮭ ﺎ ؟‬
‫‪ -‬ﻣ ﺎ ﺣ ﻛ م اﺗﻼ ف اﻷ ط ر اف ؟‬

‫ا ﻟ ﻣ ﻘ د ﻣ ﺔ ‪ :‬ا ﻟ ﺣ ﻣ د ‪ Y‬ر ب ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻟ ﻣ ﯾ ن و ا ﻟ ﺻ ﻼ ة و ا ﻟ ﺳ ﻼ م ﻋ ﻠ ﻰ أﺷ ر ف ا ﻟ ﻣ ر ﺳ ﻠ ﯾ ن ﺳ ﯾ د ﻧ ﺎ ﻣ ﺣ ﻣ د ﻋ ﻠ ﯾ ﺔ أﻓ ﺿ ل ا ﻟ ﺻ ﻼ ة‬
‫و ا ز ﻛ ﻰ ا ﻟ ﺗ ﺳ ﻠ ﯾ م‪ ،‬و ﻋ ﻠ ﻰ أ ﻟ ﮫ و ﺻ ﺣ ﺑ ﮫ و ﻣ ن ا ﻻ ه ا ﻟ ﻰ ﯾ و م ا ﻟ د ﯾ ن و ﺑ ﻌ د ‪ :‬ﺟ ر ﯾ ﻣ ﺔ ا ﺗ ﻼ ف ا ﻷ ط ر ا ف ﻣ ن أ ﺧ ط ر ا ﻟ ﺟ ر ا ﺋ م‬
‫و ﻟ ذ ﻟ ك ‪ ،‬ا ﻹ ﺳ ﻼ م ﺣ ر ﯾ ص ﻋ ﻠ ﻰ ﺣ ﻣ ﺎ ﯾ ﺔ ﺟ ﺳ م اﻻ ﻧﺳ ﺎن ﻓﺷ ر ع ﻟ ذ ﻟ ك ﺗ ﺷ ر ﯾ ﻌ ﺎ ت ﺗ ﺿ ﻣ ن ھ ذ ه ا ﻟ ﺣ ﻣ ﺎ ﯾ ﺔ‪ ،‬و ﻣ ﻣ ﺎ ا ھ ﺗ م ﺑ ﮫ‬
‫ا ﻹ ﺳ ﻼ م ﺣ ﻣ ﺎ ﯾ ﺔ أ ط ر ا ف ا ﻻ ﻧ ﺳ ﺎ ن و ﻛ ذ ﻟ ك ا ﻟﻘ و ا ﻧ ﯾ ن ا ﻟ و ﺿ ﻌ ﯾ ﺔ ا و ﺟ د ت ﻗ و ا ﻧ ﯾ ن ﺗ ر د ع ﺑ ﮭ ﺎ ﻣ ن ﯾ ﺗ ﻌ د ى أ ط ر ا ف ا ﻧ ﺳ ﺎ ن‬
‫ا ﺧ ر ﻣ ن ﻏ ﯾ ر ﺣ ق ا و أ ﺳ ﺑ ﺎ ب ﻣ ﺷ ر و ﻋ ﮫ ﻛ ﺎ ﻟ ذ ي ﯾﺣ ﻛ ﻣ ﺎ ا ﻟ ﻘ ﺎ ﺿ ﻲ ‪.‬‬

‫اﻟﻘﺳ م اﻷ و ل ‪ :‬اﻟﻣ ﻘ ﺻ و د ﺑﺟ ر ﯾﻣ ﺔ اﺗﻼ ف اﻷ ط ر اف‬

‫‪ -١‬ﺗ ﻌ ر ﯾ ف ﺟ ر ﯾ ﻣ ﺔ ا ﺗ ﻼ ف ا ﻷ ط ر ا ف و ا ﻗ ﺳ ﺎ م ا ﻟ ﺟ ﻧ ﺎ ﯾ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ﻣ ﺎ د و ن ا ﻟ ﻧ ﻔ س ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻋ ﻘ و ﺑ ﺔ ا ﺗ ﻼ ف ا ﻷ ط ر ا ف ا و ﻗ ط ﻌ ﮭ ﺎ ‪.‬‬
‫اﻟﻘﺳ م اﻟﺛ ﺎﻧ ﻲ ‪ :‬ﺣ ﻛ م اﺗﻼ ف اﻷ ط ر اف‬
‫‪ -١‬ا ﻟ د ﯾ ﺔ و ا ﻻ ر ش ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ا ﻟ ﻘ ﺻ ﺎ ص ﻋ ﻠ ﻰ ﻣ ﺎ د و ن ا ﻟ ﻧ ﻔ س ﻋ ﻣ د ا ‪.‬‬
‫أ و ﻻ ﺗ ﻌ ر ﯾ ف ا ﻟ ﺟ ر ﯾ ﻣﺔ و ھ و ﻣ ﺣ ظ و ر ا ت ﺷ ر ﻋ ﯾ ﺔ ز ﺟ ر ﷲ ﺗ ﻌ ﺎ ﻟ ﻰ ﻋ ﻧ ﮭ ﺎ ﺑ ﺣ د ا و ﺗ ﻌ ز ﯾ ر ‪ ،‬و ﺗ ﻧﻘ ﺳ ك اﻟ ﻰ ر ﻛ ﻧ ﯾ ن و ھ ﻣ ﺎ‬
‫ا ﻟ ر ﻛ ن ا ﻟ ﻣ ﺎ دي و ا ﻟ ﻣ ﻌ ﻧ و ي ﻟ ﻠ ﺟ ر ﯾ ﻣ ﺔ ‪.‬‬

‫ا ﻟ ﻘ ﺳ م ا ﻷ و ل ‪ -١ :‬ا ﻟ ﻣ ﻘ ﺻ و د ﺑ ﺟ ر ﯾ ﻣ ﺔ ا ﻷ ط ر ا ف‬
‫ﺟ ر ﯾ ﻣ ﺔ ا ﺗ ﻼ ف ا ﻷ ط ر ا ف ‪ :‬ا ﻟ ﺟ ﻧ ﺎ ﯾ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ﻣ ﺎ د و ن ا ﻟ ﻧ ﻔ س و ھ و ﻛ ل اﻋ ﺗ د اء ﻋ ﻠ ﻰ ﺟ ﺳ د ا ﻻ ﻧ ﺳ ﺎ ن ﻣ ن ﻗ ط ﻊ ﻋ ﺿ و ا و‬
‫ﺟ ر ح ا و ﺿ ر ب ﻣ ﻊ ﺑ ﻘ ﺎ ء ا ﻻ ﻧ ﺳ ﺎ ن ﻋ ﻠ ﻰ ﻗ ﯾ د ا ﻟ ﺣ ﯾ ﺎ ة و ﺗ ﻧﻘ ﺳ م ا ﻟ ﻰ اﻗ ﺳ ﺎ م و ھ و ﻣ و ﺿ و ع ا ﻟ ﺑ ﺣ ث ) ﺟ ر ﯾ ﻣ ﺔ ا ﺗ ﻼ ف‬
‫ا ﻻ ط ر اف ( ‪:‬‬

‫‪ :١‬إﺑﺎﻧﮫ اﻷطراف وﻣﺎ ﯾﺟري ﻣﺟراھﺎ وﯾدﺧل ﺗﺣت ھذا اﻟﻘﺳم ﻗطﻊ اﻟﯾد واﻟرﺟل واﻷﺻﺑﻊ واﻷﻧف واﻟذﻛر‬
‫و اﻷ ﻧﺛﯾﯾن و اﻷ ذن و اﻟﺷ ﻔﺔ و اﻟﻌ ﯾن و ﻗط ﻊ اﻷ ﺷ ﻔ ﺎر و اﻷ ﺟ ﻔ ﺎن و ﻗﻠﻊ اﻷ ﺳ ﻧ ﺎن و ﻛ ﺳ ر ھ ﺎ و ﺣ ﻠق أو ﻧﺗف ﺷ ﻌ ر اﻟر أس ‪،‬‬
‫و ا ﻟ ﻠ ﺣ ﯾ ﺔ‪ ،‬و ا ﻟ ﺣ ﺎ ﺟ ﺑ ﯾ ن ‪ ،‬و ا ﻟ ﺷ ﺎ ر ب ‪.‬‬

‫‪ :٢‬إذھﺎب ﻣﻌﺎﻧﻲ اﻷطراف ﻣﻊ إﺑﻘﺎء اﻋﯾﺎﻧﮭﺎ وﯾﻘﺻد ﻓﻲ ذﻟك ﺗﻔوﯾت ﻣﻧﻔﻌﺔ اﻟﻌﺿو ﻣﻊ ﺑﻘﺎﺋﮭﺎ ﻗﺎﺋﻣﺎ‪.‬‬

‫‪ :٣‬اﻟﺷﺟﺎج وﯾﻘﺻد ﺑﮫ ﺟراح اﻟرأس واﻟوﺟﮫ ﺧﺎﺻﺔ واﻟﺷﺟﺎج وأﺷﮭرھﺎ ﺧﻣﺳﺔ‪:‬‬

‫‪ -١‬ا ﻟ ﺧ ﺎ ر ﺻ ﺔ ‪ ،‬و ھ ﻲ ‪ :‬ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ﺧ ر ص ا ﻟ ﺟ ﻠ د أ ي ﺗ ﺷ ﻘ ﮫ ﻗ ﻠ ﯾ ﻼ و ﻻ ﯾ ظ ﮭ ر ﻣ ﻧ ﮫ ا ﻟ د م ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ا ﻟ د ا ﻣ ﯾ ﺔ ‪ :‬و ﺗ ﺳ ﻣ ﻰ ﻛ ذ ﻟ ك ا ﻟ ﺑ ﺎ ز ﻟ ﺔ ‪ :‬و ھ ﻲ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﯾ ﺳ ﯾ ل ﻣ ﻧ ﮭ ﺎ ا ﻟ د م ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ا ﻟ ﺑ ﺎ ﺿ ﻌ ﺔ ‪ :‬و ھ ﻲ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ﺑ ﺿ ﻊ ا ﻻ ﺣ م أ ي ﺗ ﻘ ط ﻌ ﮫ ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ا ﻟ ﻣ ﺗ ﻼ ﺣ ﻣ ﺔ ‪ :‬و ھ ﻲ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ذ ھ ب ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻠ ﺣ م أ ﻛ ﺛ ر ﻣ ﻣ ﺎ ﺗ ذ ھ ب ﻓ ﯾ ﮫ ا ﻟ ﺑ ﺎ ﺿ ﻌ ﺔ ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ا ﻟ ﺳ ﻣ ﺣ ﺎ ق ‪ :‬و ھ ﻲ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ﻘ ط ﻊ ا ﻟ ﻠ ﺣ م و ﺗ ظ ﮭ ر ا ﻟ ﺟ ﻠ د ة ا ﻟ ر ﻗ ﯾ ﻘ ﺔ ﺑ ﯾ ن ا ﻟ ﻠ ﺣ م و ا ﻟ ﻌ ظ م ‪:‬‬
‫و ھ ﻲ ا ﻟ ﺗ ﻲ ﺗ ﻘ ط ﻊ ا ﻟ ﺟ د ﻟ ﺔ ا ﻟ ﻣ ﺳ ﻣ ﺎ ة ﺑ ﺎ ﻟ ﺳ ﻣ ﺣ ﺎ ق و ﺗ و ﺿ ﺢ ا ﻟ ﻌ ظ م أ ي ﺗظ ﮭ ر ه و ﻟ و ﺑﻘ د ر ﻣ ﻐ ر ز ا ﻹ ﺑ ر ة ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻋ ﻘ و ﺑ ﺔ ا ﻟ ﺟ ﻧ ﺎ ﯾ ﺔ ا ﻟ ﻌ ﻣ د ﯾ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ﻣ ﺎ د و ن ا ﻟ ﻧ ﻔ س ‪:‬‬
‫ﺗ ﻛ و ن ا ﻟ ﻌ ﻘ و ﺑ ﺔ ا ﻟ ﻌ ﻣ د ﯾ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ﻣ ﺎ د و ن ا ﻟ ﻧ ﻔ س إ ﻣ ﺎ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻷ ط ر اف ﺑ ﻘ ط ﻌ ﮭ ﺎ أ و ﺗ ﻌ ط ﯾ ل ﻣ ﻧ ﺎ ﻓ ﻌ ﮭ ﺎ ‪ ،‬أ و ﺗ ﻛ و ن ﺑ ﺈ ﺣ د ا ث‬
‫ﺟ ر ح ﻓ ﻲ ﻏ ﯾر اﻟر أ س و ھ ﻲ اﻟﺟ ر اح ‪ ،‬أو اﻟر أ س أو اﻟو ﺟ ﮫ ‪ ،‬و ﺗ ﻛ و ن اﻟﻌ ﻘ و ﺑ ﺔ ﻓ ﻲ ﺗ ﻠك اﻟﺟ ﻧ ﺎ ﯾ ﺔ أﻧ ﮫ ﻛ ﻠﻣ ﺎ أﻣ ﻛ ن ﺗ ﻧﻔ ﯾ ذ‬
‫اﻟﻘ ﺻ ﺎص ﻓ ﯾﮫ و ھ و اﻟﻔﻌ ل اﻟﻌ ﻣ د اﻟﺧ ﺎﻟﻲ ﻋ ن اﻟﺷ ﺑﮭ ﺔ و ﺟ ب اﻟﻘ ﺻ ﺎص ‪ ،‬و ﻛ ل ﻣ ﺎ ﻻ ﯾﻣ ﻛ ن ﻓ ﯾﮫ اﻟﻘ ﺻ ﺎص ھ و اﻟﻔﻌ ل‬
‫اﻟﺧ ط ﺄ و ﻣ ﺎ ﻓ ﯾﮫ ﺷ ﺑﮭ ﺔ و ﺟ ب ﻓ ﯾﮫ اﻟد ﯾﺔ أو اﻷ ر ش و ﻋ ﻠﻰ ھ ذ ا ﺗﻛ و ن ﻋ ﻘو ﺑﺔ إﺑ ﺎﻧﺔ اﻷ ط ر اف او ﻗط ﻌ ﮭ ﺎ‪:‬‬
‫‪ -‬اﻷ ط ر اف ﻋ ﻧ د اﻟﻔﻘﮭ ﺎء ھ ﻲ اﻟﯾ د ان و اﻟر ﺟ ﻼ ن ‪ ،‬و ﯾﻠﺣ ق ﺑﮭ ﺎ أو ﯾﺟ ر ي ﻣ ﺟ ر اھ ﺎ اﻷ ﺻ ﺑﻊ ‪ ،‬و اﻷ ﻧف و اﻟﻌ ﯾن و اﻷ ذ ن‬
‫واﻟﺷﻔّﺔ واﻟﺳن‪ ،‬واﻟﺷﻌر واﻟﺟﻔن وﻏﯾرھﺎ‪ ،‬وﻋﻘوﺑﺔ إﺑﺎﻧﺔ اﻷطراف إﻣﺎ اﻟﻘﺻﺎص او اﻟدﯾﺔ واﻟﺗﻌزﯾر ﺑﻼ ﻣﻧﮫ ﻓﻲ‬
‫ﺣ ﺎ ﻟ ﺔ ا ﻣ ﺗ ﻧ ﻊ ا ﻟﻘ ﺻ ﺎ ص ﻟﺳ ﺑ ب ﻣ ن ا ﻷ ﺳ ﺑ ﺎ ب ‪.‬‬

‫ا ﻟ ﻘ ﺳ م اﻟ ﺛ ﺎ ﻧ ﻲ ‪ :‬ﺣ ﻛ م ا ﺗﻼ ف ا ﻷ ط ر ا ف ‪:‬‬
‫أوﻻً‪ :‬ﻣﻔﮭوم اﻟدﯾﺔ واﻷرش‪:‬‬
‫ﻓ ﺈن اﻟ د ﯾﺔ ﺗﺟ ب ﻓ ﻲ اﻟﻘ ﺗ ل اﻟﺧ ط ﺄ و ﺷ ﺑﮫ اﻟﻌ ﻣ د و ﻓ ﻲ اﻟﻌ ﻣ د ﺣ ﺎ ل اﻟﺻ ﻠﺢ ‪ .‬و ﺗﻌ ﻧ ﻲ ﻓ ﻲ اﻟﻠﻐ ﺔ ﺣ ق اﻟﻘ ﺗﯾ ل ‪ ،‬و ﻓ ﻲ اﻟﺷ ر ع‬
‫ﻣ ﺎ ل ﯾ ؤ د ى إﻟ ﻰ أ و ﻟ ﯾ ﺎء اﻟﻣ ﺟ ﻧ ﻲ ﻋ ﻠ ﯾ ﮫ ﻋ و ﺿ ﺎ ً ﻋ ن د ﻣ ﮫ ‪ ،‬و ھ ﻲ ﺗ ﺟ ب ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻧ ﻔ س و ﻣ ﺎ د و ﻧ ﮭ ﺎ ‪ ،‬ﻛ ﻣ ﺎ ﯾ ﺟ ب ﻓ ﯾ ﻣ ﺎ د و ن‬
‫اﻟﻧﻔ س أر ش اﻟﺟ ﻧ ﺎﯾﺔ و ھ ﻲ ﻧو ﻋ ﺎن ‪ :‬أر ش ﻣ ﻘ د ر ﻓ ﻲ اﻟﺷ ر ع ‪ ،‬و ﯾط ﻠق ﻋ ﻠﯾﮫ اﺳ م اﻟد ﯾﺔ ‪ ،‬و ﯾﺟ ب ﻓ ﻲ اﻷ ط ر اف‬
‫‪.‬و ا ﻷ ﻋ ﺿ ﺎ ء ‪ ،‬و أ ر ش ﻏ ﯾ ر ﻣ ﻘ د ر ‪ ،‬و ﯾ ﺟ ب ﻓ ﯾ ﮫ ﺣ ﻛ و ﻣ ﺔ ﻋ د ل ‪ ،‬و ھ و ﻣ ﻘ د ا ر ﻣ ن ا ﻟ ﻣ ﺎ ل ﯾ ﻘ د ر ه ا ﻟ ﻘ ﺎ ﺿ ﻲ ﺑ ﺎ ﺟ ﺗ ﮭ ﺎ د ه‬
‫ﻓ ﺎﻟ د ﯾﺔ أﻋ م ﻣ ن اﻷ ر ش ﺣ ﯾث ﺗط ﻠق ﻋ ﻠ ﻰ اﻟﻧﻔ س و ﻣ ﺎ د و ﻧﮭ ﺎ‪ ،‬و اﻷ ر ش أﺧ ص ﻻ ﻗ ﺗ ﺻ ﺎر ه ﻋ ﻠ ﻰ اﻟﺟ ﻧ ﺎ ﯾﺔ ﻓ ﯾﻣ ﺎ د و ن‬
‫اﻟﻧﻔ س ‪.‬‬
 ‫ﺛﺎﻧﯾﺎ ً‪ :‬ﻣﺷروﻋﯾﺔ اﻟدﯾﺔ واﻷرش‪ :‬دّل ﻋﻠﯾﮭﺎ اﻟﻛﺗﺎب واﻟﺳﻧﺔ واﻻﺟﻣﺎع‪:‬‬
‫ﻓ ﻣ ن ا ﻟ ﻛ ﺗ ﺎ ب ﻗ و ﻟ ﮫ ﺗ ﻌ ﺎ ﻟ ﻰ ) و ﻣ ن ﻗ ﺗ ل ﻣ ؤ ﻣ ن ﺧ ط ﺎ ً ﻓ ﺗﺣ ر ﯾر ر ﻗ ﺑﺔ ﻣ ؤ ﻣ ﻧﺔ و د ﯾﺔ ﻣ ﺳ ﻠﻣ ﺔ إﻟ ﻰ أھ ﻠﮫ (‬
‫و ﻣ ن ا ﻟﺳ ﻧ ﺔ ا ﻟﺷ ر ﯾ ﻔ ﺔ ‪ :‬ﻛ ﺗ ﺎ ب ﻋ ﻣ ر و ﺑ ن ﺣ ز م ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻌ ﻘ ل ا ﻟ ذ ي أ و ر د ه ﺻ ﺎ ﺣ ب ا ﻟ ﻣ و ط ﺄ ‪ ،‬و ﻓ ﯾ ﮫ أ ن ا ﻟ ﻧ ﺑ ﻲ – ﺻ ﻠ ﻰ ﷲ‬
‫ﻋ ﻠﯾﮫ و ﺳ ﻠم – ﻛ ﺗب ﻟﻌ ﻣ ر و ﻓ ﻲ اﻟﻌ ﻘو ل ‪ :‬أن ﻓ ﻲ اﻟﻧﻔس ﻣ ﺋﺔ ﻣ ن اﻹ ﺑ ل ‪ ،‬و ﻓ ﻲ اﻷ ﻧف إذ ا أو ﻋ ﻰ ﺟ د ﻋ ﺎ ﻣ ﺎﺋﺔ ﻣ ن‬
‫اﻹ ﺑ ل ‪ ،‬و ﻓ ﻲ اﻟﻌ ﯾن ﺧ ﻣ ﺳ و ن ‪ ،‬و ﻓ ﻲ اﻟﯾ د ﺧ ﻣ ﺳ و ن ‪ ،‬و ﻓ ﻲ اﻟر ﺟ ل ﺧ ﻣ ﺳ و ن ‪ ،‬و ﻓ ﻲ ﻛ ل إﺻ ﺑﻊ ﻣ ﻣ ﺎ ھ ﻠك ﻋ ﺷ ر ة ﻣ ن‬
‫اﻹ ﺑ ل ‪ ،‬و ﻓ ﻲ اﻟﺳ ن ﺧ ﻣ س ‪ ،‬و ﻓ ﻲ اﻟﻣ و ﺿ ﺣ ﺔ ﺧ ﻣ س ‪ ،‬و ﻓ ﻲ اﻟﻣ ﺄﻣ و ﻣ ﺔ ﺛﻠ ث اﻟد ﯾﺔ ‪ ،‬و ﻓ ﻲ اﻟﺟ ﺎﺋﻔﺔ ﻣ ﺛﻠﮫ ﻛ ﻣ ﺎ أﺟ ﻣ ﻊ اﻟﻌ ﻠﻣ ﺎء‬
‫ﻋﻠﻰ ﻣﺷروﻋﯾﺔ اﻟدﯾﺔ ﻓﻲ اﻟﻧﻔس وﻣﺎ دوﻧﮭﺎ ﻣن اﻷطراف واﻷﻋﺿﺎء‪.‬‬

‫ﻣ ﻣ ﺎ ﺳ ﺑق ﯾظ ﮭ ر أ ن ا ﻟﺟ ﻧ ﺎﯾ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ﻣ ﺎ د و ن ا ﻟﻧ ﻔ س ﺗو ﺟ ب ا ﻷ ر ش و ھ ﻲ ﻋ ﻠ ﻰ أ ﻧ و ا ع أر ﺑﻌ ﺔ ‪:‬‬
‫أ‪ -‬اﻷ ر ش ﻓ ﻲ إﺑ ﺎﻧﺔ اﻷ ط ر اف ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬اﻷ ر ش ﻓ ﻲ إذ ھ ﺎ ب ﻣ ﻌ ﺎﻧ ﻲ اﻷ ط ر اف ﻣ ﻊ إﺑﻘ ﺎء ﻋ ﯾﻧﮭ ﺎ ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬اﻟﺷ ﺟ ﺎج‬
‫د ‪ -‬اﻟﺟ ر اح ‪.‬‬

‫و ا ﻷ ر ش ا ﻟ ﻣ ﻘ د ر ﻓ ﻲ إ ﺑ ﺎ ﻧ ﺔ ا ﻷ ط ر اف ﺧ ﻣ ﺳ ﺔ أ ﻧ و ا ع ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﻣ ﺎ ﻻ ﻧ ظ ﯾ ر ﻟ ﮫ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺑ د ن ﻛ ﺎ ﻷ ﻧ ف‬
‫‪ -٢‬ﻣ ﺎ ﻣ ﻧ ﮫ ا ﺛ ﻧ ﺎ ن ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺑ د ن ﻛ ﺎ ﻟ ﻌ ﯾ ﻧ ﯾ ن‬
‫‪ -٣‬ﻣ ﺎ ﻣ ﻧ ﮫ أ ر ﺑ ﻌ ﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺑ د ن ﻛ ﺎ ﻷ ﺟ ﻔ ﺎ ن و ا ﻷ ھ د ا ب‬
‫‪ -٤‬ﻣ ﺎ ﻣ ﻧ ﮫ ﻋ ﺷ ر ة ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺑ د ن ﻛ ﺎ ﻷ ﺻ ﺎ ﺑ ﻊ‬
‫‪ -٥‬ﻣ ﺎ ﻣ ﻧ ﮫ أ ﻛ ﺛ ر ﻣ ن ذ ﻟ ك ﻛ ﺎ ﻷ ﺳ ﻧ ﺎ ن‬

‫‪ -٢‬ا ﻟ ﻘ ﺻ ﺎ ص ‪ :‬ﯾ ﻌ ﺗ ﺑ ر ا ﻟ ﻘ ﺻ ﺎ ص ﻣ ن ا ھ م ا ﻟ ﻌ ﻘ و ﺑ ﺎ ت ﻋ ﻠ ﻰ ﺟ ر ﯾ ﻣ ﺔ ا ﺗ ﻼ ف ا ﻷ ط ر ا ف ا و ﻗ ط ﻌ ﮭ ﺎ إ ذ ا ﻛ ﺎ ن ا ﻟ ﺗ ﻌ د ي ﻋ ﻠ ﻰ‬
‫ﻣ ﺎ د و ن اﻟﻧﻔ س ﻋ ﻣ د ا و ﻻ ﺑ د ا ن ﺗ ﺗ و ﻓ ر ﺗ ﻠ ك ا ﻟ ﺷ ر و ط اﻻ ﺗﯾ ﺔ ‪:‬‬
‫ﻋﻧد اﻟﺣﻧﻔﯾﺔ أن ﯾﻛون اﻟﺟﺎﻧﻲ ﻋﺎﻗًﻼ ﺑﺎﻟﻐًﺎ ﻣﺗﻌﻣدًا ﻣﺧﺗﺎًرا‪ ،‬ﻏﯾر أﺻل ﻟﻠﻣﺟﻧﻲ ﻋﻠﯾﮫ‪ ،‬وﻛون اﻟﻣﺟﻧﻲ ﻋﻠﯾﮫ‬
‫ﻣﻌﺻوًﻣﺎ ﻟﯾس ﺟزًءا ﻟﻠﺟﺎﻧﻲ وﻻ ﻣﻠﻛﮫ‪ ،‬وﻛون اﻟﺟﻧﺎﯾﺔ ﻣﺑﺎﺷرة ﻻ ﺗﺳﺑﺑًﺎ‪ ،‬وأن ﯾﻛون اﻟﻘﺻﺎص ﻣﻣﻛﻧًﺎ ﺑﺈﻣﻛﺎن‬
‫اﻟﻣ ﻣ ﺎﺛﻠﺔ ‪.‬‬
‫واﻣﺎ إذا ﻛﺎن اﻟﺗﻌدي ﻋﻠﻰ ﻣﺎ دون اﻟﻧﻔس ﺧطﺂ او ﺷﺑﮫ ﻋﻣد ﻓﻼ ﻗﺻﺎص ﻓﯾﮫ وإﻧﻣﺎ ﺗﺟب ﻓﯾﮫ اﻟدﯾﺔ‪.‬‬

‫و ﻟ ذ ﻟ ك ﻓ ﺄ ن ﻣ و ا ﻧ ﻊ ا ﻟﻘ ﺻ ﺎ ص ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻣ ﺔ ھ ﻲ ‪:‬‬
‫‪-‬اﻟطرف‪ ،‬وﯾﻌﻧﻲ ﻣﺎﻟﮫ ﺣد ﯾﻧﺗﮭﻲ إﻟﯾﮫ ﻛﺄذن وﯾد ورﺟل‪ ،‬واﻟُﺟرح ھو أﺛر اﻟﺟراﺣﺔ وﻟﯾس اﻟﻣراد ﺑﮫ ﻧﻔس‬
‫اﻟﺟ ر ح ﻷ ﻧﮫ ھ و اﻟﻔﻌ ل ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻷﺑوة‪ ،‬ﺣﯾث ﯾﻣﺗﻧﻊ اﻟﻘﺻﺎص ﻣن اﻟواﻟد ﻟوﻟده ﻓﯾﻣﺎ دون اﻟﻧﻔس ﻛﺎﻟﻧﻔس‪ ،‬ﺑﺎﺗﻔﺎق اﻟﻣذاھب اﻷرﺑﻌﺔ‪ ،‬ﻓﺎﻟﺿرب‬
‫ﻋدواﻧًﺎ أي ﺗﻌدﯾًﺎ ﻻ ﻋﻠﻰ وﺟﮫ اﻟﻠﻌب أو اﻟﺗﺄدﯾب اﻟذي ﯾﻧﺷﺄ ﻋﻧﮫ ﺟرح‪ ،‬وﻓﻲ ﺗﻠك اﻟﺣﺎﻟﺔ ﯾﻛون ﻻ ﻗﺻﺎص ﻓﯾﮫ‬
‫ﻋ ﻧ د ه ﻷ ﻧﮫ ﻣ ن اﻟﺧ ط ﺄ ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻧﻌدام اﻟﺗﻛﺎﻓؤ‪ ،‬وﺗﻌﻧﻲ أﻻ ﯾﻛون ھﻧﺎك ﺗﻛﺎﻓؤ ﺑﯾن اﻟﺟﺎﻧﻲ واﻟﻣﺟﻧﻲ ﻋﻠﯾﮫ ﻓﯾﻣﺎ دون اﻟﻧﻔس ﻓﻲ‬
‫ﺣﺎﻟﺗﯾن أو ﺛﻼث ﻋﻧد اﻟﺣﻧﻔﯾﺔ وﻓﻲ ﺣﺎﻟﺗﯾن أﺧرﯾﯾن ﻋﻧد ﻏﯾر اﻟﺣﻧﻔﯾﺔ‪.‬‬
 : ‫اﻟﻣ ر اﺟ ﻊ‬
‫ ﻣ ﺣ ﻣ د‬. ‫ د‬-١
https://www.mohamah.net/law/%D8%B9%D9%82%D9%88%D8%A8%D8%A9-
%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D8%A7%D9%8A%D8%A9-
%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%AF%D9%8A%D8%A9-
%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%85%D8%A7-%D8%AF%D9%88%D9%86-
%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B3/

4857-4836: ‫ ذﻛر ﺣدﯾث ﻋﻣرو ﺑن اﻟﺣزم وﻓﻲ اﻟﻌﻘول رﻗم‬:‫ ﺑﺎب‬: ‫ اﻟﻧﺳﺎﺋﻲ‬-٢
https://faculty.ksu.edu.sa/sites/default/files/1lqss_fym_dwn_lnfs.docx

‫ ﻛ ﺗ ﺎ ب ا ﻟ ط ﺎ ﻟ ب ﻋ ﺑ د ا ﻟ ﻣ ﺟ ﯾ د ﺑ ن ﯾ ﻛ ن‬-٣
http://theses.univ-batna.dz/index.php/theses-en-ligne/doc_download/2850-------
---
‫ ﻗ ﺿ ﺎ ﯾ ﺎ ط ﯾ ﺑ ﺔ ﻣ ﻌ ﺎ ﺻ ر ة‬-٤
https://fatwa.najah.edu/ar/question/ref-946623/