KONSTRUKCJE SPECJALNE

ZABEZPIECZANIE BUDOWLI NA TERENACH GÓRNICZYCH

Kształtowanie konstrukcji budowli

l Odpowiednie przyjęcie
schematu statycznego
konstrukcji może znacznie
obniżyć wartości sił
wewnętrznych w
poszczególnych elementach
l Obok - schemat płaskiej,
sztywnej konstrukcji
prętowej (prócz wartości sił
wewnętrznych od obciążeń
programowych powstają
dodatkowe momenty od
deformacji podłoża)

1
Kształtowanie konstrukcji budowli

l Kształtując konstrukcję
prętową jako
odkształcalną pozbywamy
się dodatkowych sił
wewnętrznych od
deformacji podłoża. Należy
jednak zadbać o
niezmienność konstrukcji
(na rysunku obok
środkowy słup jest
sztywno zamocowany w
fundamencie).

Kształtowanie konstrukcji budowli

l Częstym sposobem posadawiania budynków sztywnych

jest wykonywanie fundamentów odkształcalnych,
redukujących wpływ odkształcającego się podłoża. Taki
sposób posadawiania można przyjąć jedynie, gdy
dopuszczalne są odkształcenia najniższej kondygnacji
(np. piwnicy). 4

2
Kształtowanie konstrukcji budowli

l W przypadkach gdy nie są

dopuszczalne zmiany
geometryczne rzutu
przyziemia konstrukcji
szkieletowych (np. hale
przemysłowe z wrażliwymi
technologiami wewnątrz)
stosuje się spięcie
fundamentów stopowych
za pomocą odpowiednich
ściągów.
5

Kształtowanie konstrukcji budowli

l Najczęściej spotykanymi
konstrukcjami budynków
mieszkalnych i
użyteczności publicznej są
ustroje ścianowe. W
przypadku posadowienie
konstrukcji poprzez ławy
fundamentowe, a
konstrukcja powyżej jest
ścianą, to mamy do
czynienia z ustrojem
tarczowym obciążonym
dodatkowo siłami
odkształcającego się
podłoża.
6

3
 Zasady kształtowania budynków sztywnych

l Budynki sztywne powinny mieć:

– kształt prostopadłościanu o stałej wysokości i kształt rzutu
poziomego w formie wieloboku wypukłego;
– układ nośny: regularny, symetryczny, o małych zmianach
sztywności konstrukcji, symetrycznie rozmieszczonych elementach
usztywniających;
– odpowiednio połączone elementy konstrukcyjne (ściany, stropy,
fundamenty);
– kondygnację piwnic w postaci zamkniętej skrzyni fundamentowej;
– klatki schodowe (znacznie obniżające sztywność) w połowie
długości segmentów.

Podłoże gruntowe

l Deformacje górnicze powodują zmiany struktury podłoża

gruntowego
l Poziome odkształcenia terenu „e” zmieniają ogólnie wyznaczany
odpór podłoża „qfn”
l Następuje zmiana stanu naprężenia przypowierzchniowej
warstwy gruntu
l Zmianę stanu naprężenia tej warstwy wyznaczymy w obszarze
nieobciążonym budowlą

4
 Podłoże gruntowe

l Zakładamy osiowo-
symetryczny stan
naprężenia w podłożu
l Oś 1 skierowana jest w dół
l W kierunku osi 2 będzie
następowało odkształcenie
poziome podłoża
l Wyodrębniony element
podłoża jest na tyle mały, że
na poziomych,
przeciwległych
płaszczyznach tego
elementu można przyjąć
jednakowe naprężenie s11 9

Podłoże gruntowe

l Opis parametrów przed deformacjami terenu

s 11 = z × g
n
s 22 = s 33 = z ×g
1 -n
s ik = 0 dla i ¹ k
Gdzie: g - ciężar objętościowy warstwy gruntu
n - współczynnik Piossona
z - głębokość rozpatrywanego punktu

• zachodzi zależność:
s 11 > s 22 = s 33
10

5
 Podłoże gruntowe

l Przyjęto, że odkształcenia poziome podłoża będą występowały

równolegle do osi x2 (e2= e)
l Zakłada się płaski stan odkształceń, to znaczy, że wydzielony
fragment podłoża nie będzie odkształcał się w kierunku x3 (e3= 0
- sąsiednie elementy gruntu)
l Dla modelu ciała liniowo-sprężystego zmianę naprężeń
deformującego się podłoża można zapisać:
2Ge
Ds 22 = -
1 -n
Ds 33 = n Ds 22
s ik = 0 dla i ¹ k
gdzie: G - moduł sprężystości poprzecznej 11

Podłoże gruntowe

l Naprężenia po odkształceniu podłoża będą przyjmowały

wartości:
s 11 = z g
n 2Ge
s 22 = g z-
1 -n 1 -n
n 2Gen
s 33 = g z-
1 -n 1 -n
Zgodnie z założeniami odkształcenia przyjmują wartości:
e2 = e
e3 = 0
n
e1 = - e
1 -n 12

6
 Podłoże gruntowe

l Zmiany objętościowe wydzielonego elementu podłoża można

zapisać wzorem:
DV 1 - 2n
= e1 + e 2 + e 3 = e
V 1 -n
• Odkształcenia poziome gruntu zaistniałe w wyniku przejścia
pełnych deformacji krawędzi niecki mają najpierw charakter
rozpełzania (przyrost długości), a następnie spełzania
(zmniejszenie długości elementu próbki)
• W wyniku rozpełzań spada naprężenie normalne s22 elementu, a
w przypadku spełzań naprężenie to zwiększa się
• Zmiana naprężeń s22 jest ograniczona wytrzymałością gruntu na
ścinanie

13

Podłoże gruntowe

Zgodnie z teorią Coulomba wytrzymałość gruntu na

ścinanie określa się z zależności:

t max = s tg f + c
gdzie: tmax - wytrzymałość gruntu na ścinanie
s - naprężenie normalne
f - kąt tarcia wewnętrznego gruntu
c - spójność gruntu

14

7
 Podłoże gruntowe

l Graficzny obraz zależności wytrzymałości na ścinanie i

naprężeń normalnych przedstawia wykres:

15

Podłoże gruntowe

l Konstruowanie wykresu zależności Coulomba

– na osi poziomej wyznaczono naprężenie w kierunku pionowym
s11;
– następnie określono naprężenie poziome w stanie przed
deformacją s22;
– odcinek między punktami s11 i s22 jest średnicą okręgu „a”;
– następnie wyznaczono wartości naprężeń poziomych w kierunku
odkształceń poziomych przy rozpełzaniu sr22 i spełzaniu sz22;
– punkty s11 oraz sr22 i sz22 wyznaczają średnice okręgów „b” i „c”;
– styczna do okręgów „b” i „c” jest linią zmiany granicznych naprężeń
stycznych gruntu.

16

8
 Podłoże gruntowe

l Naprężenia normalne wycinka gruntu równoległe do kierunku

deformacji podłoża zawsze zachowują zależność:

s 22r £ s 22 £ s 22z
Z kryterium Coulomba wynika zależność:

s 22r üï 2æp fö æp f ö
ý = g z tg ç ! ÷ ! 2c tg ç ! ÷
s ïþ
z
22 è 4 2ø è 4 2ø

17

Podłoże gruntowe

l Z naprężeniami nierozerwalnie związane są z odkształceniami;

l Odkształcenia osiągają tzw. poziom graniczny, przy którym
naprężenia nie zmieniają wartości:
1 -n æ r n ö
e krr = - ç s 22 - g
z÷
2G è 1 -n ø
1 -n æ z n ö
e krz = - ç s 22 - g z÷
2G è 1 -n ø

18

9
 Podłoże gruntowe

l Zmienność przebiegu zależności naprężeń normalnych od

zmiany odkształceń poziomych terenu przedstawia wykres:

19

Podłoże gruntowe
l Na wykresie (poprzednim)
zaznaczono miejsce położenia
odkształceń krytycznych, tzn.
takich, po przekroczeniu
których nie zmieniają się
naprężenia normalne, a
zaczyna się proces
odkształcenia postaciowego
próbki
l Proces stabilizacji naprężeń
jest różny dla różnych gruntów:
l Wykres „a” - stabilizacja
naprężeń przy rozluźnianiu
gruntu niespoistego
l Wykres „b” - (j.w.) gruntu
spoistego 20

10
 Podłoże gruntowe

l Zależności przedstawione na wykresach można zapisać

wzorami, przy następujących założeniach:
wprowadza się : n ü
x = x0 = ï
1 -n ý dla e = 0
x 0 = 1 - sin f ïþ

wtedy: s 22 = x s 11

Jeżeli: e ³ e krr
æp f ö
to: x = x r = tg 2 ç - ÷
è4 2ø

21

Podłoże gruntowe

Zmienność współczynnika rozporu x jest określona wzorem:

n
æ e ö
x = x r + (x 0 - x r )çç 1 - r ÷÷
è e kr ø
Gdzie: „n” jest współczynnikiem dostosowawczym, wyznaczanym
empirycznie, który dla gruntów niespoistych przy rozluźnianiu
wynosi około n=3,8.
Nie stwierdzono w czasie badań laboratoryjnych znaczących różnic
współczynnika uzależnionych od rodzaju gruntu.

Wyniki można zapisać zależnością (przy założeniu, że naprężenia zostaną

wyrażone w kN/dm2, a deformacje w mm/m)

e krr = 2,4 s 11 22

11
 Podłoże gruntowe

l Podobne zależności zmienności naprężeń !22 przy zagęszczaniu

dla gruntu sypkiego (niespoistego) przedstawia wykres:

23

Podłoże gruntowe

Zależność współczynnika „x” jest w tym przypadku zapisywana wzorem:

m
æ e ö
x = x z - (x 0 - x z )çç 1 - ÷÷
è e krz ø

W badaniach stwierdzono, że najlepsze dopasowanie dla piasku

drobnoziarnistego występuje przy m=2,9; a dla piasku gruboziarnistego
przy m=3,4. Ze względu na niewielkie różnice przyjęto wspólną wartość
m=3,1 dla gruntów sypkich.

24

12
 Podłoże gruntowe

l Podobne zależności można wyprowadzić dla gruntów spoistych;

l Duże znaczenie przy określaniu zależności między naprężeniem
a odkształceniem ma prędkość narastania deformacji;
l Należy uwzględnić własności reologiczne gruntów;
l Wzory przyjmują postaci bardziej złożone, wzbogacone o
spoistość „c” (kohezję) gruntów.

25

Wpływ pionowych deformacji terenu

l Do pionowych deformacji terenu zaliczyć można w pierwszym
rzędzie osiadanie, ale również niebezpieczna dla konstrukcji jest
krzywizna terenu.
l Przyjmuje się, że w obrębie rzutu poziomego budowli profil wygięcia
krawędzi niecki górniczej ma kształt powierzchni walcowej o
przekroju paraboli i minimalnym promieniu krzywizny R.

26

13
 Wpływ pionowych deformacji terenu

l Strzałkę wygięcia wyznacza się ze wzoru:

x2
y=
2R
l Maksymalna strzałka wygięcia „całkowicie” podatnego obiektu:

L2
f = y max =
8R

27

Wpływ pionowych deformacji terenu

l Zmiana naprężeń pod fundamentem obiektu nieskończenie sztywnego

28

14
 Wpływ pionowych deformacji terenu

l Zmiana naprężeń na skutek

zmniejszania się promienia
krzywizny:
– gdy promień krzywizny jest
nieskończenie wielki, przyjmuje
się prostokątny rozkład
naprężeń pod fundamentem;
– istnieje dla każdego obiektu
pewien promień graniczny,
gdzie na krawędzi naprężenia
spadają do zera;
– przy mniejszych promieniach
krzywizny może wystąpić
oderwanie fundamentu (dla
krzywizny wypukłej oderwanie
może nastąpić na brzegach
fundamentów).
29

Wpływ pionowych deformacji terenu

l W związku ze zmianą rozkładu naprężeń pod fundamentem

wypadkowe obciążenia odporem gruntu „G” ulęgają
przemieszczeniu o odcinek „e”. Powoduje to powstanie
momentu zginającego i dodatkowych sił poprzecznych.
l Naprężenia pod fundamentem bez dodatkowego wpływu
krzywizny:
2G
s=
LB
l Zmiana naprężeń na skutek powstania krzywizny:
Ds = s (R =¥ ) - s (R )
l Moment zginający i siła poprzeczna (jak na wykresie):
M = f (Ds ) Q = f (Ds )
M max = G e 30

15
 Wpływ pionowych deformacji terenu

l Zmiany naprężeń „Ds” zachodzą

w ten sposób, że suma pól
odciętych krzywą równoważy się:

ò Ds dF = 0
F
l Podobna sytuacja występuje w
przypadku krzywizny wklęsłej.
Obiekt podlega również
wpływowi momentów
zginających i sił poprzecznych.
l W tym przypadku szczelina
może wystąpić w środku
fundamentu
31

Wpływ pionowych deformacji terenu

Budynek podatny. Obliczenia wg instrukcji ITB nr 286

l W przypadku wygięcia podłoża konstrukcję obiektu należy
sprawdzić na następujące stany pracy:
– zginanie, przy prostopadłym usytuowaniu jednej z osi obiektu
względem tworzących powierzchni walcowej
– zginanie i skręcanie przy braku prostopadłości osi budynku
względem tworzących
l Do obliczeń konstrukcji na wpływy krzywizny należy przyjmować
jeden z następujących schematów:
– schemat przestrzenny ustroju złożony z tarcz ściennych i
stropowych
– schemat rusztu belkowego
– schemat belkowy
32

16
 Wpływ pionowych deformacji terenu

l Schemat statyczny ustroju przestrzennego należy stosować

do obliczeń obiektów wymagających szczególnej analizy
statyczno-wytrzymałościowej. Obliczenia wykonuje się za
pomocą odpowiednich programów do takich analiz z
wykorzystaniem najczęściej Metody Elementów Skończonych.
l Schemat rusztu belkowego należy stosować do obliczeń
konstrukcji obiektów o zwartym rzucie zbliżonym do prostokąta.
Najlepiej gdy długości boków rzutu mają podobne wymiary.
l Schemat belkowy można stosować dla budynków o układach
poprzecznych, podłużnych lub mieszanych ścian, ale tylko gdy
stropy oparte są minimum na trzech krawędziach i połączone ze
ścianami w sposób zapewniający warunki tarczowej pracy płyt.

33

Wpływ pionowych deformacji terenu

l Stosowanie pierwszego sposobu obliczeń sprowadza się do

każdorazowego indywidualnego wprowadzania ustroju
konstrukcji przy pomocy odpowiednich programów
obliczeniowych
l Schemat belkowy konstrukcji może być stosowany w prostych
ustrojach konstrukcyjnych. W praktyce konieczne jest
wyznaczenie zastępczej sztywności budynku i wyrażenie jej
jako belki o przekroju prostokątnym. Taki ustrój zostaje
obciążony wygięciem podłoża i odpowiednio zabezpieczony
(odpowiednie elementy konstrukcyjne).
l Poniżej zostanie przedstawiony tok postępowania dla
wyznaczenia zabezpieczeń konstrukcji na wpływ krzywizny
terenu za pomocą schematu rusztowej pracy.
34

17
 Wpływ pionowych deformacji terenu
l Założenia podstawowe:
– model gruntu wg teorii Winklera
– współczynnik podatności podłoża
Eo
C = 2w
b
Gdzie: Eo - pierwotny moduł odkształcenia gruntu
b - mniejszy wymiar prostokątnego rzutu fundamentu
w - współczynnik zależny od kształtu fundamentu według tablicy

Jeżeli grubość warstwy ściśliwej „t” pod fundamentem jest mniejsza niż
mniejszy wymiar fundamentu „b” (np. szerokości ławy), to podatność
wyrażona jest wzorem:
Eo
C=
t 35

Wpływ pionowych deformacji terenu

l Wartość współczynnika „w” określa się z tablicy w zależności od

kształtu fundamentu:

36

18
 Wpływ pionowych deformacji terenu

Wartości współczynnika „w” dla rusztu ław fundamentowych:

Typ Wartość współczynnika „w” dla „li/bi”

rusztu 3 4 10 20 40 50
A 0,52 0,44 0,36 0,30 0,28 0,24
B 0,50 0,42 0,34 0,29 0,25 0,23
C 0,48 0,41 0,33 0,28 0,25 0,23
D 0,51 0,43 0,35 0,29 0,25 0,23
E 0,49 0,41 0,33 0,26 0,24 0,23
F 0,47 0,40 0,32 0,27 0,23 0,22

37

Wpływ pionowych deformacji terenu

Wartość współczynnika „w” dla płyty fundamentowej:

Wartość współczynnika „w” dla wymiarów płyty

Płyta Wartość współczynnika „w” dla wymiarów płyty
Płyta „L/B”
L/B 1 1,5 „L/B”
2 3 5
L/B
w 1
1,06 1,5
0,87 2
0,77 3
0,65 5
0,55
w 1,06 0,87 0,77 0,65 0,55
Wartość współczynnika „w” dla wymiarów płyty
Płyta Wartość współczynnika „w” dla wymiarów płyty
Płyta „L/B”
L/B 10 25 „L/B”
50 75 100
L/B
w 10
0,45 25
0,36 50
0,31 75
0,29 100
0,271
w 0,45 0,36 0,31 0,29 0,271

38

19
 Wpływ pionowych deformacji terenu

l Zakłada się, że można stosować model podłoża Winklera tylko

jeśli wygięte podłoże nie traci kontaktu z fundamentem, więc w
każdym miejscu rzutu podstawy zachodzi zależność:
s ³0
l Znaczy to, że promień krzywizny terenu Ro jest większy od
granicznego promienia krzywizny dla konstrukcji Rgr.

39

Wpływ pionowych deformacji terenu

l Kolejnym krokiem jest
wyznaczenie zastępczej
sztywności budynku, a
następnie obliczenie
powstałego o różnych
sztywnościach.
l Sztywność należy
wyznaczyć dla każdego
różnego pasma ściany
wyodrębnionego w
kierunku pionowym.
l Przybliżony wzór do
wyznaczenia momentu
bezwładności ściany
perforowanej:
(0,5 × L )2
J zast = n
ai x i
å
i =1 J i
40

20
 Wpływ pionowych deformacji terenu

l Ze względu na zjawisko pełzania betonu (w konstrukcji

budynku) oraz zarysowanie dopuszcza się zmniejszenie modułu
sprężystości betonu:

Eb ' = 0,5 Eb
l W przypadku obliczania obiektu jako schemat rusztu belkowego
sztywność poszczególnych ścian obliczamy ze wzoru:

EJ ciany = k E b ' J zsat

l Gdy przyjmujemy schemat belkowy konstrukcji sztywność
całego obiektu wyrażona jest przez:

EJ = k Eb ' å J zast
41

Wpływ pionowych deformacji terenu

l Współczynnik „k” uwzględnia różnicę sztywności części
ściskanej i rozciąganej konstrukcji i należy przyjmować:
k=0,8 dla ścian monolitycznych
k =0,7 dla ścian prefabrykowanych i murowanych

l W podobny sposób wyznacza się obliczeniową sztywność na

odkształcenia postaciowe GA, gdzie przyjmuje się:

G = 0,425 Eb '
l Po wyznaczeniu wszystkich sztywności (EJ oraz GA), bądź to
dla wszystkich prętów rusztu fundamentowego, bądź dla
schematu belki, należy wyznaczyć wartości sił wewnętrznych
elementów, zarówno w stanie czystego zginania, jak i skręcania.
Oddziaływania te posłużą do wyznaczenia odpowiednich
zabezpieczeń.
42

21
 Zabezpieczenia obiektów na wpływ
pionowych deformacji terenu
l Po wyznaczeniu sił wewnętrznych w prętach rusztu
fundamentowego lub elementu według schematu belkowego,
należy wyznaczyć cząstkowe wartości sił wewnętrznych na
wysokości budynku.
l Oddziaływania powodujących momenty zginające należy
rozłożyć na wysokości ściany proporcjonalnie na
kondygnacjach, w zależności od stosunku wysokości ściany „H”
do długości „L” w rozpatrywanym kierunku. Zależność tę podano
na rysunku.
l Wyróżnia się następujące przedziały pracy ściany:
a) H/L £ 0,4 praca belkowa ściany
b) 0,4 < H/L £ 0,75 praca tarczowa (tarcza niska)
c) 0,75 < H/L praca tarczowa (tarcza wysoka)
43

Zabezpieczenia obiektów na wpływ

pionowych deformacji terenu
l Przybliżone rozkłady naprężeń w ścianie dla przypadku krzywizny wypukłej

Gdzie: H - wysokość ściany z - ramię sił wewnętrznych

L - długość ściany hp - wysokość kond. piwnicznej
N - wypadkowa naprężeń w hn - wysokość kond. nadziemnych
postaci siły osiowej h1 - położenie osi obojętnej
44

22
 Zabezpieczenia obiektów na wpływ
pionowych deformacji terenu
l W zależności od stosunku wysokości do długości ściany
przyjmuje się różne ramiona sił wewnętrznych w ścianie:
– ściana belka z=0,67H
– tarcza niska z=0,5H+0,017L
– tarcza wysoka z=0,4L
l Moment zginający występujący w każdym pręcie rusztu należy
zamienić na siłę osiową N według zależności:
M
N=
z
l Zakłada się układ pary sił w ten sposób, że rozciągania
występują w górnej części elementu. Jeżeli naprężenia
rozciągające występują na wysokości kilku kondygnacji należy
wartość siły N rozłożyć proporcjonalnie do wielkości siły
przypadającej na kondygnację. 45

23