Professional Documents
Culture Documents
Gdańsk 2015
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Fundacja Konrada Adenauera w Polsce
80-227 Gdańsk, ul. Do Studzienki 63 02-561 Warszawa, ul. J. Dąbrowskiego 56
tel. +48 58 524 49 00 tel. +48 22 845 93 30
fax +48 58 524 49 08 fax +48 22 848 54 37
ibngr@ibngr.pl kas@kas.pl
www.ibngr.pl www.kas.pl, www.kas.de
Recenzent
Dr hab. Eugeniusz Gostomski, prof. UG
Skład
Łukasz Sitko
Druk
Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego
Projekt okładki
Filip Sendal
© Copyright
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
ul. Do Studzienki 63, 80-227 Gdańsk
tel. (058) 524 49 30
faks: (058) 524 49 08
http://www.ibngr.pl
ISBN 978-83-7615-117-5
Spis treści
Wstęp..........................................................................................................................................................5
1. Znaczenie sektora MSP w gospodarce Polski oraz wybranych państw Unii Europejskiej............9
Wstęp.....................................................................................................................................................9
1.1. Definicja sektora małych i średnich przedsiębiorstw.............................................................10
1.2. Znaczenie sektora MSP w gospodarce Polski.........................................................................12
1.3. Znaczenie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarkach
wybranych państw Unii Europejskiej........................................................................................15
Podsumowanie...................................................................................................................................21
Literatura:............................................................................................................................................21
Literatura.............................................................................................................................................50
4. Integracja rynków finansowych w obszarze finansowania MSP w UE
z uwzględnieniem różnic w poziomie rozwoju w wybranych krajach UE....................................51
Wstęp...................................................................................................................................................51
4.1. Rozwój rynków finansowania małych i średnich przedsiębiorstw
w wybranych krajach unii europejskiej....................................................................................52
4.2. Dostępność małych i średnich przedsiębiorstw do finansowania........................................59
Podsumowanie...................................................................................................................................66
Literatura.............................................................................................................................................67
5. Wpływ skali integracji rynków finansowych na rozwój sektora MSP i wzrost gospodarczy........69
Wstęp...................................................................................................................................................69
5.1. Korzyści z integracji rynków finansowych w Unii Europejskiej ze szczególnym
uwzględnieniem wpływu na rozwój gospodarczy.................................................................69
5.2. Wpływ integracji rynków finansowych na rozwój sektora MSP.............................................71
Podsumowanie...................................................................................................................................75
Literatura.............................................................................................................................................75
Podsumowanie i wnioski.......................................................................................................................131
Wstęp
5
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
6
CZĘŚĆ I. RAPORT Z BADAŃ
1
Znaczenie sektora MSP w gospodarce Polski
oraz wybranych państw Unii Europejskiej
Wstęp
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) ma istotne znaczenie dla gospodarek
państw Unii Europejskiej. Przemawiają za tym zarówno cechy ilościowe, jak i jakościo-
we tej grupy podmiotów1. W ujęciu ilościowym, znaczenie sektora MSP dla gospodarki
przejawia się przede wszystkim w udziale tej grupy podmiotów w tworzeniu wartości
dodanej, a także w kreowaniu miejsc pracy. W ujęciu jakościowym, o istotnym zna-
czeniu małych i średnich przedsiębiorstw dla rozwoju gospodarczego świadczą na-
tomiast zdolności adaptacyjne przejawiające się w szybkim reagowaniu na zmiany
popytowe oraz umiejętność wykorzystywania nisz rynkowych2. W rezultacie rozwój
sektora MSP decyduje o konkurencyjności poszczególnych gospodarek i ma realny
wpływ na warunki ekonomiczne. W szczególności, literatura przedmiotu wskazuje na
takie korzyści związane z funkcjonowaniem sektora MSP jak:3
• wzrost wydajności pracy,
• zwiększenie liczby miejsc pracy,
• wzrost innowacyjności produktów i usług wprowadzanych na rynek,
• konkurencja na rynku,
• kreowanie powiązań z innymi podmiotami gospodarczymi funkcjonującymi na rynku.
Punktem wyjścia dla analizy znaczenia sektora MSP w Unii Europejskiej jest przedstawienie
podstawowych definicji sektora MSP stosowanych w kraju oraz w UE, z uwzględnieniem
różnić w klasyfikacji pomiędzy poszczególnymi instytucjami, w tym NBP, GUS oraz bankami.
9
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Zasadnicza część rozdziału zawiera natomiast analizę znaczenia sektora MSP w Pol-
sce oraz w gospodarkach wybranych państw Unii Europejskiej, ze szczególnym
uwzględnieniem rynku niemieckiego, posiadającego jeden z najbardziej rozwiniętych
segmentów MSP w Unii Europejskiej.
4 A. Skórska, R. Jeż, J. Wąsowicz, Bariery i perspektywy rozwoju sektora małych i średnich przedsię-
biorstw – konsekwencje dla rynku pracy w Polsce, w: Przemiany rynku pracy w kontekście procesów
społecznych i gospodarczych, red. J. Poteralski, Uniwersytet Szczeciński, 2007, s. 182–183.
5 S. Ignatiuk, Konkurencyjność przedsiębiorstw z sektora MSP na rynku polskim, Economy and Manage-
ment, 3/2011, s. 9.
6 Tamże, s. 9–10.
10
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 1.1.
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw wg definicji obowiązującej w Unii Europejskiej
Źródło: Opracowanie własne na podst. Zalecenia Komisji z dnia 6 maja 2003 r. dotyczące-
go definicji przedsiębiorstw mikro, małych i średnich, 2003/361/WE.
11
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
10 http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+przedsiebiorczosci/Polityki+przedsiebiorczosci+i+innowacyjnosci/
Definicja+MSP, dostęp: 04.12.2014.
11 Instrukcja uzupełniająca do pakietu FINREP, NBP, Warszawa, marzec 2013, s. 29–30.
12 Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 roku, GUS, Warszawa 2014.
12
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
13
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Drugim istotnym parametrem świadczącym o dużym znaczeniu sektora MSP dla krajo-
wej gospodarki jest udział tego sektora przedsiębiorstw w tworzeniu wartości dodanej.
14
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Tabela 1.1.
Liczba przedsiębiorstw w UE28, wartość dodana oraz zatrudnienie w 2013 roku
Źródło: Annual report on European SMEs 2013/2014. A partial and fragile recovery., Komisja
Europejska, lipiec 2014, s. 15.
15
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Ponad połowa ogólnej liczby przedsiębiorstw z sektora MSP w Unii Europejskiej skupia się
w pięciu krajach: Włoszech (17,2%), Francji (12,0%), Hiszpanii (10,4%), Niemczech (10,2%)
oraz Wielkiej Brytanii (8,0%). Małe i średnie przedsiębiorstwa z powyższych krajów mają
też największy udział w wytworzonej wartości dodanej oraz w liczbie zatrudnionych.
Powyższe kraje łącznie skupiają 62% zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw w UE oraz
generują 70,9% wartości dodanej wytworzonej przez przedsiębiorstwa na rynku unijnym.
Rysunek 1.8.
Znaczenie krajowych sektorów MSP w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw
w Unii Europejskiej (2013)
Udział w liczbie Udział w wartości dodanej Udział w zatrudnieniu
przedsiębiorstw
Źródło: Annual report on European SMEs 2013/2014. A partial and fragile recovery, Komisja
Europejska, lipiec 2014.
16
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Na rynku włoskim odnotowano też najwyższą liczbę przedsiębiorstw z sektora MSP w ca-
łej Unii Europejskiej, wynoszącą w 2014 roku ponad 3,6 mln podmiotów.
Do pięciu krajów o najwyższym udziale MSP w ogólnej liczbie aktywnych przedsię-
biorstw należą także: Portugalia (99,91%), Hiszpania (99,88%) oraz Czechy (99,86%).
Rysunek 1.9.
Udział przedsiębiorstw z sektora MSP w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w wybranych
krajach UE (2014)
Tak wysoka liczba małych i średnich przedsiębiorstw skutkuje dużym udziałem tego
segmentu podmiotów w PKB poszczególnych gospodarkach UE. W zdecydowanej
większości krajów unijnych udział przedsiębiorstw z sektora MSP w wartości dodanej
wytworzonej przez sektor przedsiębiorstw ogółem przekracza 50%. W krajach takich
jak Cypr, Estonia, Malta, Łotwa oraz Grecja, analizowany wskaźnik ukształtował się
natomiast na poziomie przekraczającym 70%.
Rysunek 1.10.
Udział przedsiębiorstw z sektora MSP w wartości dodanej wytworzonej przez sektor
przedsiębiorstw w wybranych krajach UE (2014)
17
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 1.11.
Udział przedsiębiorstw z sektora MSP w liczbie zatrudnionych ogółem w wybranych
krajach UE (2014)
Badania wskazują, że sektor małych i średnich przedsiębiorstw pełni także istotną rolę
w eksporcie Unii Europejskiej. W 2011 roku mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa sta-
nowiły ponad 80% eksporterów w Unii Europejskiej. W analizowanym okresie genero-
wały natomiast 34% wartość eksportu.16
Tabela 1.2.
Udział sektora MSP w eksporcie w Unii Europejskiej w 2011 roku
Firmy
Udział SME
Mikro Małe Średnie Duże Pozostałe* eksportujące
w eksporcie
RAZEM
Liczba firm
352 900 187 402 73 551 23 319 121 556 759 849 81%
eksportujących**
Wartość eksportu**
122 303 143 388 254 454 816 300 210 055 1 546 499 34%
[mln euro]
18
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Tabela 1.3.
Udział sektora MSP w eksporcie w Unii Europejskiej w 2011 roku w poszczególnych
państwach Unii Europejskiej
udział w liczbie firm udział w wartości
liczba firm eksportujących wartość eksportu
eksportujących eksportu ogółem
z sektora MSP firm z sektora MSP
ogółem
[tys.] [mld euro] [%]
[%]
IT 119,6 80,2 90% 49%
FR 82,2 54,8 94% 33%
ES 72,7 31,7 65% 44%
DE 72,3 118,6 59% 28%
UK 61,7 49,6 90% 27%
PL 28,3 8,1 93% 27%
SE 25,4 15,4 94% 26%
NL* 20,6 40,8 91% 41%
PT 18,4 5,1 94% 47%
AT 14,8 13,1 95% 35%
DK 13,7 9,8 89% 35%
BE 11,9 32,4 69% 34%
CZ 7,9 4,4 60% 22%
SI 7,7 2,8 88% 38%
LT 7,6 3,1 98% 39%
HU 7,5 3,4 92% 17%
GR 7,4 4,3 62% 37%
FI 7,3 6,1 91% 24%
BG 7,2 2,5 86% 33%
RO 5,7 4,7 87% 36%
LV 3,1 1,7 97% 53%
IE 3,0 22,0 79% 57%
SK 2,8 1,4 87% 16%
EE 2,7 2,6 61% 64%
CY 0,9 0,3 73% 65%
LU 0,8 0,4 76% 12%
MT 0,6 0,9 91% 49%
19
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 1.12.
Liczba zatrudnionych przypadająca na jeden podmiot z sektora MSP w wybranych
krajach UE (2014)
17 Restoring financing and growth to Europe’s SMEs. Four sets of impediments and how to overcome
them., Bain & Company, Institute for International Finance, 2013, s. 1.
18 Tamże, s. 1.
20
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 1.13.
Średnia wartość dodana przypadająca na przedsiębiorstwo z sektora MSP
w wybranych krajach UE w tys. EUR (2014)
Podsumowanie
Podstawowe dane makroekonomiczne wskazują na istotne znaczenie sektora MSP
w gospodarkach wybranych krajów Unii Europejskiej, w tym także w gospodarce pol-
skiej. Małe i średnie przedsiębiorstwa generują średnio 50% PKB w UE, a także odpo-
wiadają za blisko 67% ogółu zatrudnionych. Szczególnie duże znaczenie sektora MSP
odnotowują Niemcy. W kraju tym skupionych jest 10,2% ogółu unijnych przedsiębiorstw
z sektora MSP. Małe i średnie przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku niemieckim
generują również 21,6% całkowitej wartości dodanej generowanej przez unijny sektor
MSP oraz skupiają 18,8% zatrudnionych w tym sektorze ogółem.
W Polsce, sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw skupia natomiast 99,8% ogó-
łu aktywnie funkcjonujących podmiotów. O wysokim znaczeniu tej grupy podmiotów
dla gospodarki krajowej świadczy m.in. fakt, że ta grupa podmiotów skupia ponad
70% ogółu pracujących w sektorze przedsiębiorstw oraz wytwarza ponad 50% warto-
ści dodanej.
Literatura:
Annual report on European SMEs 2013/2014. A partial and fragile recovery., Komisja
Europejska, lipiec 2014.
Cernat L., Norman – López A., Duch T-Figueras A., SMEs are more important than you
think! Challenges and opportunities for EU exporting SMEs, September 2014.
Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2008 roku, GUS, Warszawa 2010.
Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2009 roku, GUS, Warszawa 2011.
21
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
22
2
Poziom wykorzystania finansowania
zewnętrznego przez przedsiębiorstwa z sektora
MSP w Polsce oraz wybranych krajach UE
Wstęp
Nieodłącznym elementem prowadzenia działalności gospodarczej jest kwestia pozy-
skania finansowania zarówno na działalność bieżącą, jak i inwestycyjną. Zagadnienie
to jest szczególnie istotne dla małych i średnich przedsiębiorstw, które cechuje duża
wrażliwość na zmiany sytuacji płynnościowej.
W niniejszym rozdziale przedstawiono strukturę wykorzystania poszczególnych źródeł
finansowania przez przedsiębiorstwa z sektora MSP z uwzględnieniem różnic występu-
jących pomiędzy rynkiem polskim oraz wybranymi rynkami unijnymi. W szczególności
skoncentrowano się na znaczeniu poszczególnych form finansowania zewnętrznego,
w tym przede wszystkim finansowania bankowego. Określenie znaczenia poszcze-
gólnych form finansowania stanowi bowiem punkt wyjścia dla dalszych rozważań na
temat wpływu integracji rynku finansowego na dostępność sektora MSP do finanso-
wania oraz szerzej, na rozwój gospodarczy kraju.
19 M. Waga, Źródła finansowania działalności MSP w kontekście ich sytuacji finansowej, Studia BAS nr
1 (37) 2014, s. 34–35.
20 Tamże, s. 34–35.
23
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
nariuszy, emisję akcji oraz venture capital21. Pozostałe zewnętrzne źródła finansowania
należą do kategorii finansowania kapitałem obcym.
Rysunek 2.1.
Źródła finansowania działalności przedsiębiorstw
24
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
23 Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014, Komisja Europejska
2014, s.12.
24 Tamże s.12.
25 Dotyczy wykorzystania danego źródła finansowania w okresie ostatnich 6 m-cy poprzedzających
badanie, 2013 SMEs’ Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska, 2013, s.20.
25
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 2.2.
Struktura źródeł finansowania przedsiębiorstw z sektora MSP w UE, Polsce
oraz Niemczech (2013)
Źródło: 2013 SMEs’ Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska, 2013.
Rysunek 2.3.
Zmiana struktury źródeł finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w UE w la-
tach 2009–2013
Źródło: 2013 SMEs’ Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska, 2013
oraz SMEs’ Access to Finance. Survey 2011. Analytical Report, Komisja Europejska 2011.
26
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 2.4.
Zmiana odsetka przedsiębiorstw, które wykorzystywały finansowanie wewnętrzne
w latach 2009–2013 (w pkt. proc.)
Źródło: Obliczenia własne na podst. Survey on the access to finance of enterprises (SAFE).
Analytical Report 2014., Komisja Europejska 2014 oraz Access to finance. Analytical report,
September 2009.
27
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Tabela 2.1.
Odsetek inwestycji finansowanych z wykorzystaniem źródeł wewnętrznych w latach
2009 oraz 2013 w wybranych państwach UE
28
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 2.5.
Źródła finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w 2014 roku*
26 Finansowanie MŚP w Polsce w 2012 roku – raport, Agencja Rozwoju Innowacji, Warszawa 20.02.2013.
http://www.ariszkolenia.pl/ariszkolenia_files/user/Finansowanie_MSP_w_Polsce_w_2012_r.pdf
27 Por. S. Juszczyk, M. Jasionek, Kredytowanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce,
http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/pdf/EIOGZ_2011_nr89_s219.pdf
29
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Źródło: Opracowanie własne na podst. danych KNF – Dane Miesięczne dot. sektora ban-
kowego (grudzień 2014).
Jednocześnie wskazać należy, że w okresie od końca 2012 roku dynamika wartości za-
dłużenia MSP z tytułu kredytów uległa znacznemu osłabieniu, osiągając pod koniec
2013 roku wartości ujemne (wrzesień 2013 –0,46%; październik 2013 –0,59%; grudzień
2013 –0,53%).
W przypadku mikroprzedsiębiorstw, zadłużenie z tytułu kredytów i pożyczek udzielo-
nych przez banki analizowane jest w oparciu o dane na temat zadłużenia przedsię-
biorców indywidualnych. Według danych na koniec 2014 roku wartość wolumenu za-
dłużenia z tego tytułu wyniosła 57 mld zł. W strukturze zadłużenia dominowały kredyty
o charakterze bieżącym (50,8%). Kredyty na inwestycje stanowiły w analizowanym
okresie 25,3% a kredyty na nieruchomości 9,3%.
30
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Źródło: NBP.
Analizując strukturę źródeł finansowania działalności małych i średnich przedsię-
biorstw uwzględnić należy różnice w sposobie finasowania działalności bieżącej oraz
działalności inwestycyjnej. Dostępne badania rynkowe wskazują na duże znaczenie
środków własnych w finansowaniu działalności inwestycyjnej.28 Co więcej wskazuje się
na rosnące znaczenie tej formy finansowania w latach 2011 – 2013. Zgodnie z bada-
niami IBnGR przeprowadzonymi dla Konfederacji Lewiatan, odsetek ankietowanych
przedsiębiorstw zamierzających finansować inwestycje z kapitałów własnych wzrósł
z 40,1% w roku 2011 do 48,3% w roku 2013.29
Ponadto, w analizie stopnia wykorzystania poszczególnych form finansowania ze-
wnętrznego pamiętać należy o wspomnianych już różnicach wynikających nie tylko
z wielkości podmiotu gospodarczego, ale także z fazy jego rozwoju. Jak wskazuje bo-
wiem literatura przedmiotu, przedsiębiorstwa młode mają często ograniczony dostęp
do finansowania zewnętrznego, co jest konsekwencją wyższego ryzyka związanego
z prowadzoną działalnością.30 Badania wskazują, że podmioty funkcjonujące na ryn-
ku powyżej 5 lat, mają mniejsze problemy z dostępem do finansowania bankowego
w porównaniu z przedsiębiorstwami o krótszej historii.31
28 Por. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2011–2012, PARP,
Warszawa 2013.
29 B. Wyżnikiewicz, Polskie MSP na drodze ku nowoczesności, Lewiatan 2013, s.53.
30 D. Zuzek, Źródła finansowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i Unii Europejskiej,
http://jmf.wzr.pl/pim/2013_1_3_36.pdf
31 Badanie rynku usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce. Obszar:
Finansowanie zwrotne, wrzesień 2010, s. 49.
31
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 2.10.
Źródła finansowania przedsiębiorstw z sektora MSP w UE (2014)
Na drugim miejscu znalazł się leasing. Na skorzystanie z tej formy finansowania wska-
zało 29% respondentów.
Jednocześnie wskazać należy, że popularność poszczególnych źródeł finansowania
różni się pomiędzy krajami UE. W przypadku finansowania bankowego (linii kredy-
towej i kredytu w rachunku oraz pozostałych kredytów bankowych), stanowiącego
najpopularniejsze źródło finansowania w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw
w Unii Europejskiej, wysokim odsetkiem podmiotów wykorzystujących tę formę finan-
sowania w ostatnim półroczu charakteryzowały się: Malta (72,7%), Irlandia (60,7%),
Dania (52,1%) oraz Włochy (46,0%).
32 Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014., European Commission
2014.
32
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 2.11.
Korzystanie przez przedsiębiorstwa z sektora MSP z linii kredytowej oraz kredytu w ra-
chunku bieżącym w poszczególnych państwach UE (2014)
Źródło: Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014., Eu-
ropean Commission 2014.
Rysunek 2.12.
Korzystanie przez przedsiębiorstwa z sektora MSP z kredytu bankowego
Źródło: Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014., Eu-
ropean Commission 2014.
33
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Warto w tym miejscu przytoczyć wyniki badań sektora przedsiębiorstw prowadzone cy-
klicznie przez Bank Światowy. Badania te potwierdzają istotne znaczenie finansowania
bankowego dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Jednocześnie przytoczone
dane wskazują na dwa zjawiska. Po pierwsze, dla analizowanych wybranych rynków
Europy Środkowo – Wschodniej, odsetek podmiotów wykorzystujących finansowanie
banków jest wyższy w przypadku przedsiębiorstw średnich (tj. zatrudniających od 20
do 99 pracowników) niż małych (o liczbie pracowników od 4 do 19). Po drugie, wyższy
odsetek przedsiębiorstw, zarówno małych jak i średnich, wykorzystuje produkty banko-
we do finansowania kapitału obrotowego, niż działalności inwestycyjnej.
Tabela 2.2.
Odsetek przedsiębiorstw wykorzystujących finansowanie bankowe w wybranych
państwach UE (2013)
33 http://www.economist.com/news/finance-and-economics/21612251-small-businesses-seek-
alternatives-banks-leave-them-lurch-dont-bank
34
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 2.13.
Kredyty do 1 mln euro oraz dynamika kredytów udzielonych przez monetarne instytucje
finansowe przedsiębiorstwom niefinansowym w okresie styczeń 2007–grudzień 2014
Źródło: EBC.
W grudniu 2014 roku wartość kredytów i pożyczek o nominale do 1 mln euro, udzie-
lonych przez monetarne instytucje finansowe przedsiębiorstwom niefinansowym wy-
niosła 61,6 mld euro. Tym samym, w porównaniu do wartości odnotowanej w analo-
gicznym okresie roku poprzedniego, wartość udzielonych kredytów wzrosła o 3,5%.
Oznacza to stopniową poprawę w tym segmencie rynku. Lata 2008–2012 charaktery-
zowały się bowiem ujemną dynamiką wartości nowoudzielonych kredytów dla MSP.
W najtrudniejszym roku 2009 dynamika rynku spadła poniżej –10%.
Wybrane dane dla europejskiego rynku kredytów dla małych i średnich przedsię-
biorstw publikuje również OECD. Obejmują one okres do roku 2012 i wskazują na zna-
czące różnice w tempie rozwoju rynku kredytów dla MSP w poszczególnych krajach.
Najwyższą dynamikę rozwoju rynku odnotowano w Belgii (+17,4%).
Rysunek 2.14.
Dynamika wartości zadłużenia sektora MSP w latach 2011–2012 w wybranych krajach UE
35
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 2.15.
Znaczenie leasingu w finansowaniu działalności małych i średnich przedsiębiorstw
w poszczególnych krajach UE w 2014 roku*
36
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
długu są trudne do udźwignięcia przez podmioty z sektora MSP37. Sytuacja taka wy-
stępuje nie tylko w Polsce, ale w większości państw członkowskich Unii Europejskiej.
Podsumowanie
Analizując zewnętrzne źródła finansowania stwierdzić należy, że małe i średnie przed-
siębiorstwa w dużym stopniu uzależnione są od finansowania bankowego. Specyfika
tej grupy podmiotów, w tym przede wszystkim mniejsza przejrzystość, sprawiają bo-
wiem, że pozostałe formy finansowania działalności gospodarczej są w dużym stopniu
ograniczone.
Większa, w porównaniu z przedsiębiorstwami dużymi, zależność od finansowania banko-
wego sprawia natomiast, że podmioty małe i średnie są bardziej wrażliwe na niekorzystne
zmiany polityki kredytowej banków w tym zakresie. W konsekwencji rozwój tego segmen-
tu przedsiębiorstw uzależniony jest od dostępności do finansowania bankowego.
Literatura
2013 SMEs’ Access to Finance Survey. Analytical Report, Komisja Europejska 2013.
Access to finance. Analytical report, Komisja Europejska, 2009.
Badanie rynku usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Pol-
sce. Obszar: Finansowanie zwrotne, wrzesień 2010.
Financing SMEs and Entrepreneurs 2014. An OECD scoreboard.
Finansowanie MŚP w Polsce w 2012 roku – raport, Agencja Rozwoju Innowacji, War-
szawa 20.02.2013.
Kowalski S., Źródła finansowania sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
z uwzględnieniem funduszy strukturalnych UE, w: Ekonomika i Organizacja Gospodarki
Żywnościowej, Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warsza-
wie, Nr 76 (2009), s. 161.
Matejun M., Szymańska K., Finansowanie i wspomaganie rozwoju firm sektora MSP, w:
Zarządzanie małą i średnią firmą w teorii i ćwiczeniach, red. M. Matejun, Difin, Warsza-
wa 2012, s. 208.
Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2011–
–2012, PARP, Warszawa 2013.
SME Access to finance in the Euro area: barriers and potential policy remedies, w: ECB
Monthly Bulletin July 2014.
SMEs’ Access to Finance. Survey 2011. Analytical Report, Komisja Europejska 2011.
37 SME Access to finance in the Euro area: barriers and potential policy remedies, w: ECB Monthly
Bulletin July 2014, s. 79.
37
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014., Europe-
an Commission 2014.
Waga M., Źródła finansowania działalności MSP w kontekście ich sytuacji finansowej,
Studia BAS nr 1 (37) 2014, s. 34–35.
World Bank Enterprise Surveys, 2013.
Wyżnikiewicz B., Polskie MSP na drodze ku nowoczesności, Lewiatan 2013, s. 53.
38
3
Kluczowe bariery dostępności sektora MSP
do finansowania zewnętrznego w wybranych
krajach unijnych
Wstęp
Ograniczeniem dla prowadzenia działalności przez sektor małych i średnich przed-
siębiorstw są bariery o charakterze wewnętrznym oraz zewnętrznym. Liczne badania
na temat dostępności sektora MSP do finansowania zewnętrznego przytoczone w ni-
niejszej publikacji wskazują, że wśród ograniczeń mających swoje źródło w otoczeniu
firmy, istotną kwestią jest dostęp do finansowania. Czynnik ten stanowi istotną barierę
dla znacznej grupy podmiotów z tego sektora, funkcjonujących zarówno na rynku
polskim, jak i pozostałych rynkach unijnych.
W niniejszym rozdziale dokonano analizy znaczenia bariery finansowej na tle pozosta-
łych barier prowadzenia działalności przez podmioty z sektora MSP. W dalszej części
opracowania skoncentrowano się na analizie przyczyn problemów małych i średnich
przedsiębiorstw związanych z szerszym dostępem do finansowania zewnętrznego,
w tym przede wszystkim finansowania bankowego.
38 A. Skórska, R. Jeż, J. Wąsowicz, Bariery i perspektywy rozwoju sektora małych i średnich przedsię-
biorstw – konsekwencje dla rynku pracy w Polsce, w: Przemiany rynku pracy w kontekście procesów
społecznych i gospodarczych, red. J. Poteralski, Uniwersytet Szczeciński, 2007, s. 184.
39 M. Ziemba, K. Świeszczak, Bariery rozwoju podmiotów z sektora MSP – ze szczególnym uwzględnie-
niem możliwości pozyskania kapitału obcego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 786,
Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 64/1 (2013), s. 492.
40 M. Matejun, Zewnętrzne bariery rozwoju w cyklu życia małych i średnich przedsiębiorstw, w: Kaleta
A., Moszkowicz A. (red.), Zarządzanie strategiczne w praktyce i teorii, „Prace Naukowe UE we Wrocła-
wiu”, nr 116, Wrocław 2010, s. 243–254.
39
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 3.1.
Bariery prowadzenia działalności przez małe i średnie podmioty gospodarcze
41 M. Matejun, Wewnętrzne bariery rozwoju firm sektora MSP, w: Zarządzanie rozwojem organizacji, Tom
II, red. S. Lachiewicz, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2007, s. 122.
42 B. Onak-Szczepanik, Miejsce i rola sektora małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce Polski, w:
Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Z. 9, Problemy globalizacji i regionalizacji Cz. 2, red. M. G.
Woźniak, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii, 2006.
40
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 3.2.
Istotność wybranych czynników dla funkcjonowania małych i średnich przedsię-
biorstw w Unii Europejskiej w 2013 oraz 2014 roku
2013 2014
Źródło: 2013 SMEs’ Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska 2013
oraz Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014, Komisja
Europejska 2014.
Sytuacja uległa istotnej zmianie w roku 2014. Wyniki najnowszego badania wskazują
bowiem, że problem dostępności do finansowania ustąpił miejsca problemom z wy-
kwalifikowaną kadrą (17,1%), regulacjami (15,7%) oraz konkurencją (14,9%). Na dostęp
do finansowania, jako podstawowe ograniczenie prowadzenia działalność, wskazało
natomiast 12,7% małych i średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej.
Jednocześnie porównanie wyników badania dostępności MSP do finansowania w la-
tach 2010–2014 wskazuje, że rok 2014 był pierwszym pokryzysowym rokiem, w którym
41
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 3.3.
Dostęp do finansowania jako główny problem prowadzenia działalności przez firmy
z sektora MSP w latach 2009–2014
Źródło: SMEs’ Access to Finance – badania z lat 2009, 2011, 2013, 2014.
Rysunek 3.4.
Znaczenie dostępu do finansowania na możliwości rozwoju firmy
42
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
43
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 3.5.
Ograniczenia dla banków związane z finansowaniem małych i średnich przedsię-
biorstw
Źródło: Facilitating SME financing through improved Credit Reporting. Report on the Inter-
national Committee on Credit Reporting, s. 12–14.
Istotnym problemem jest również niska rentowność podmiotów z sektora MSP. Wska-
zuje się, że niższa rentowność małych i średnich przedsiębiorstw może być wynikiem
braku ściśle określonego celu strategicznego w tym segmencie przedsiębiorstw, co
skutkuje mniejszą efektywnością prowadzonych działań.45
Wyższe ryzyko związane z finansowaniem małych i średnich przedsiębiorstw przejawia
się m.in. w niższym wskaźniku przeżycia małych podmiotów gospodarczych. Statystyki
demograficzne podmiotów gospodarczych prowadzone przez Eurostat wskazują, że
w większości krajów unijnych, im mniejsza klasa wielkości przedsiębiorstwa liczona licz-
bą zatrudnionych osób, tym niższy wskaźnik przeżycia pierwszego roku od rozpoczę-
cia działalności. W niektórych krajach unijnych różnica pomiędzy wskaźnikiem prze-
żywalności pierwszego roku wśród przedsiębiorstw nie zatrudniających pracowników
a przedsiębiorstwami o liczbie pracowników większej lub równej 10 wyniosła w 2012
roku nawet 42 pkt. proc.
45 Rozważny wzrost: większy zysk, mniejsze ryzyko. Czy małe i średnie przedsiębiorstwa powinny ro-
snąć?, Grant Thornton, 2013, s. 19.
44
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Tabela 3.1.
Wskaźnik przeżycia pierwszego roku przez przedsiębiorstwa według klas wielkości
w 2012 roku w wybranych państwach UE
Wskaźnik przeżycia pierwszego roku
Przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwa
bez pracowników o liczbie o liczbie o liczbie
pracowników pracowników pracowników
od 1 do 4 osób od 5 do 9 10 i więcej
Belgia 90,19% 95,10% 97,23% 98,50%
Bułgaria 76,56% 87,46% 89,66% 92,95%
Czechy 78,05% 93,90% 95,72% 92,36%
Dania 69,28% 91,99% 96,31% 100,00%
Niemcy 73,63% 88,30% 94,93% 94,87%
Estonia 83,67% 85,25% 92,35% 87,32%
Irlandia 82,35% 89,39% 89,90% 100,00%
Hiszpania 73,27% 82,10% 89,50% 88,32%
Francja 77,14% 96,01% 97,94% 96,61%
Włochy 77,99% 89,58% 96,53% 96,69%
Cypr 94,32% 88,99% 94,12% 92,59%
Łotwa 75,30% 89,15% 95,67% 95,45%
Litwa 56,83% 97,67% 97,72% 98,88%
Luksemburg 84,61% 94,85% 97,04% 100,00%
Węgry 66,09% 80,68% 83,60% 74,33%
Holandia 91,39% 97,78% 95,96% 94,71%
Austria 87,95% 89,66% 94,77% 95,37%
Polska 85,04% 90,14% 91,29% 95,95%
Portugalia 63,98% 89,32% 92,63% 92,89%
Rumunia 78,86% 86,72% 89,37% 90,34%
Słowenia 87,82% 95,55% 96,91% 97,14%
Słowacja 80,36% 76,63% 83,67% 86,76%
Szwecja 93,85% 98,37% 96,16% 96,43%
UK 91,02% 93,19% 95,71% 95,72%
Źródło: Eurostat.
45
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 3.6.
Bariery w dostępie do finansowania bankowego wskazane przez małe i średnie
przedsiębiorstwa
Źródło: Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014,
Komisja Europejska 2014.
46
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 3.7.
Spread pomiędzy oprocentowaniem kredytów do 1 mln euro oraz powyższej 1 mln
euro (dla kredytów o terminie zapadalności do 1 roku)
Powyższe dane dotyczą kosztu kredytu dla przedsiębiorstw w strefie euro. Dla po-
równania warto przyjrzeć się w różnicom oprocentowania kredytów dla przed-
siębiorstw na rynku polskim. Statystyka stóp procentowych prowadzona przez
Narodowy Bank Polski wyróżnia trzy grupy kredytów dla przedsiębiorstw: kredyty
o wartości do 1 mln zł włącznie, kredyty o wartości od 1 do 4 mln zł włącznie
oraz kredyty powyżej 4 mln zł. Dodatkowo statystyka stóp procentowych obejmuje
oprocentowanie kredytów udzielonych najmniejszym podmiotom gospodarczym,
tj. przedsiębiorcom indywidualnym.
47
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 3.8.
Oprocentowanie nowych umów złotowych – kredyty dla przedsiębiorstw w Polsce
w okresie czerwiec 2010–grudzień 2014
Źródło: NBP.
48
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 3.9.
Czynniki decydujące o wyborze kredytu bankowego
Źródło: Eurostat.
Podsumowanie
Podsumowując, specyfika sektora małych i średnich przedsiębiorstw sprawia, że seg-
ment ten jest szczególnie narażony na ograniczenia w zakresie dostępu do finanso-
wania zewnętrznego. Z jednej strony obsługa tego segmentu przedsiębiorstw wiąże
się dla banków z relatywnie wysokim poziomem ryzyka, z drugiej natomiast niewielka
skala działalności i brak rozbudowanej sprawozdawczości sprawiają, że sektor ten nie
ma alternatywy dla finansowania bankowego. Jednocześnie podkreślić należy, że
o ile w skali europejskiej nadal 29% małych i średnich przedsiębiorstw wskazuje na
brak ograniczeń w analizowanym zakresie, odsetek ten spadł w porównaniu do roku
2011 o 6,4 pkt. proc.
46 Helping SME’s Access Funding Survey Report, January 2013, CFA Institute, s. 6.
49
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Literatura:
2013 SMEs’ Access to Finance Survey. Analytical Report, Komisja Europejska 2013.
Access to finance. Analytical report, Flasf Eurobarometer 174/184, Komisja Europejska
2009.
Denton-Clark J., Successful SME Banking, 13.06.2014, http://www.gbrw.com/_blog/
the-challenges-of-sme-banking/post/the-importance-of-cost-control-in-sme-len-
ding/, dostęp:
Facilitating SME financing through improved Credit Reporting. Report on the Interna-
tional Committee on Credit Reporting.
Helping SME’s Access Funding Survey Report, January 2013, CFA Institute.
Matejun M., Wewnętrzne bariery rozwoju firm sektora MSP, w: Zarządzanie rozwojem
organizacji, Tom II, red. S. Lachiewicz, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2007,
s. 122.
Matejun M., Zewnętrzne bariery rozwoju w cyklu życia małych i średnich przedsię-
biorstw, [w:] Kaleta A., Moszkowicz A. (red.), Zarządzanie strategiczne w praktyce
i teorii, „Prace Naukowe UE we Wrocławiu”, nr 116, Wrocław 2010.
Rozważny wzrost: większy zysk, mniejsze ryzyko. Czy małe i średnie przedsiębiorstwa
powinny rosnąć?, Grant Thornton, 2013.
Skórska A., Jeż R., Wąsowicz J., Bariery i perspektywy rozwoju sektora małych i średnich
przedsiębiorstw – konsekwencje dla rynku pracy w Polsce, w: Przemiany rynku pracy
w kontekście procesów społecznych i gospodarczych, red. J. Poteralski, Uniwersytet
Szczeciński, 2007.
SMEs’ Access to Finance. Survey 2011, Komisja Europejska 2011.
Statystyka stop procentowych, NBP.
Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014, Komisja
Europejska 2014.
Wyżnikiewicz B., Polskie MSP na drodze ku nowoczesności, Lewiatan 2013.
Ziemba M., Świeszczak K., Bariery rozwoju podmiotów z sektora MSP – ze szczególnym
uwzględnieniem możliwości pozyskania kapitału obcego, Zeszyty Naukowe Uniwer-
sytetu Szczecińskiego nr 786, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 64/1 (2013).
50
4
Integracja rynków finansowych w obszarze
finansowania MSP w UE z uwzględnieniem różnic
w poziomie rozwoju w wybranych krajach UE
Wstęp
Integracja rynków finansowych stanowi jeden z ostatnich etapów integracji gospodar-
czej i obejmuje w szczególności liberalizację przepływów kapitałowych, ujednolicenie
obowiązujących w poszczególnych państwach systemów podatkowych, harmoniza-
cję działalności banków oraz pozostałych instytucji finansowych, a także integrację
rynków kapitałowych.47 W szczególności integracja rynków finansowych prowadzić
powinna do wyeliminowania barier i ograniczeń w dostępie do usług finansowych dla
poszczególnych podmiotów bez względu na ich lokalizację.48
Zgodnie z literaturą przedmiotu, integracja rynku bankowego w Unii Europejskiej rozu-
miana jest jako proces przekształcania się krajowych rynków poszczególnych państw
członkowskich we wspólny rynek o jednolitej infrastrukturze, a w konsekwencji do wy-
równania dostępności danego produktu oraz wyrównania jego ceny w poszczegól-
nych państwach.49 Definicja ta wydaje się być adekwatna także do pozostałych seg-
mentów rynku finansowego, analizowanych w poniższym rozdziale.
51
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
52
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 4.1.
Poziom oraz dynamika rozwoju rynku kredytów dla przedsiębiorstw w wybranych kra-
jach Unii Europejskiej w 2013 roku (wielkość kółka odpowiada wielkości rynku)
53
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 4.2.
Poziom rozwoju rynku kredytów dla przedsiębiorstw a odsetek podmiotów z sektora
MSP wykorzystujących limit kredytowy oraz kredyt w rachunku
Źródło: Obliczenia własne na podst. 2013 SMEs’ Access to Finance, danych EBC oraz
Eurostat.
54
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 4.3.
Poziom rozwoju rynku kredytów dla przedsiębiorstw a odsetek podmiotów z sektora
MSP wykorzystujących kredyt bankowy (z wyłączeniem limitu kredytowego oraz kre-
dytu z rachunku)
Źródło: Obliczenia własne na podst. 2013 SMEs’ Access to Finance, danych EBC oraz
Eurostat.
55
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
W konsekwencji dane nt. stanu zadłużenia z tytułu kredytów udzielonych przez banki
małym i średnim przedsiębiorstwom dostępne są jedynie dla wybranych rynków kra-
jowych, a ich analiza uwzględniać powinna różnice definicyjne.
Wybrane dane na temat zadłużenia małych i średnich przedsiębiorstw z tytułu kredy-
tów bankowych prezentuje OECD. Dane za rok 2012 wskazują, że spośród analizowa-
nych rynków, najwyższym wskaźnikiem relacji zadłużenia z tytułu kredytów udzielonych
małym i średnim przedsiębiorstwom do PKB charakteryzował się rynek portugalski.
W 2012 roku analizowany wskaźnik ukształtował się na poziomie 48%. Jednocześnie
wskazać należy, że jest to rynek, który na przestrzeni czterech lat (2009–2012) odnoto-
wał jeden z najwyższych spadków badanej relacji (-7 pkt. proc.).
Rysunek 4.4.
Poziom i dynamika zmiany zadłużenia z tytułu kredytów dla MSP w relacji do Produktu
Krajowego Brutto w 2012 roku (Wielkość kółka odpowiada wielkości rynku)
W Polsce wskaźnik relacji kredytów dla MSP do PKB ukształtował się w 2012 roku na
poziomie niespełna 11%. Wskazać należy, że rynek polski był obok rynku belgijskiego
oraz słoweńskiego jedynym, w którym odnotowano wzrost badanej relacji w analizo-
wanym okresie (w latach 2009–2012).
Drugą grupą wskaźników wykorzystywanych do oceny stopnia rozwoju rynku kredyto-
wego są wskaźniki struktury. Dostępne dane wskazują na duże zróżnicowanie znacze-
nia kredytów dla MSP w aktywach banków poszczególnych krajów unijnych.
Najwyższym wskaźnikiem udziału kredytów dla sektora MSP w kredytach dla przed-
siębiorstw ogółem charakteryzował się rynek słoweński (22,9%). Jest to zbieżne
z prezentowaną powyżej analizą porównawczą stopnia rozwoju rynku kredytów dla
56
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 4.5.
Udział zadłużenia z tytułu kredytów dla MSP w sumie bilansowej (2012 rok)
Analizując powyższe dane na temat stopnia rozwoju rynku kredytów dla MSP pamię-
tać należy, że prezentowane dane na temat zadłużenia nie obejmują danych nt.
bardzo ważnej grupy podmiotów, a mianowicie mikroprzedsiębiorstw. Dane na temat
zadłużenia przedsiębiorców indywidualnych, którzy stanowią znaczną część sektora
firm mikro, prezentowane są bowiem najczęściej w segmencie detalicznym, w kate-
gorii zadłużenia gospodarstw domowych.
57
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 4.6.
Poziom i dynamika zmiany wartości rynku leasingowego w relacji do Produktu Krajo-
wego Brutto w 2013 roku w poszczególnych krajach unijnych (wielkość kółka odpo-
wiada wielkości rynku)
58
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 4.7.
Poziom rozwoju rynku leasingowego a odsetek SME wykorzystujących tę formę finan-
sowania
Źródło: Obliczenia własne na podst. 2013 SMEs’ Access to Finance, danych Leaseurope
oraz Eurostat.
59
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 4.8.
SMAF Index (SME Access to Finance Index) w wybranych krajach Unii Europejskiej
w 2013 roku
60
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 4.9.
Zmiana wskaźnika SMEF w latach 2007 – 2013 w poszczególnych państwach UE
W Polsce, w latach 2007 – 2013 nastąpił wzrost wskaźnika dostępności małych i śred-
nich przedsiębiorstw do finansowania o 8,8 pkt. W 2007 roku SMAF Index dla Polski wy-
niósł 99,5 pkt., natomiast w roku 2013 ukształtował się na poziomie 108,4 pkt. Tym sa-
mym można powiedzieć, że w zakresie dostępności małych i średnich przedsiębiorstw
do finansowania, polski sektor finansowy rozwijał się w średnim tempie unijnym.
Ogólny wzrost dostępności do finansowania wśród małych i średnich przedsiębiorstw
widoczny jest w poprawie wskaźników klimatu biznesowego w tej grupie przedsię-
biorstw. Po towarzyszącym kryzysowi finansowemu spadkowi indeksu SME Business
Climate w latach 2008–2009, od II połowy 2009 roku odnotowywana jest stopniowa
poprawa klimatu biznesowego.
Rysunek 4.10.
SME Business Climate Index w latach 2007–2014
61
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 4.11.
Wskaźnik Getting Credit w poszczególnych państwach Unii Europejskiej
.Źródło: Doing Business 2015. Going Beyond Efficiency, Bank Światowy 2014
62
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 4.12.
Sukces finansowania za pomocą kredytu bankowego w wybranych państwach UE
w 2010 roku
Źródło: Eurostat.
Polska na tle pozostałych państw unijnych odznaczała się wysokim odsetkiem zaak-
ceptowanych wniosków kredytowych złożonych przez przedsiębiorstwa z sektora MSP.
W roku 2010 85,4% aplikacji o finansowanie bankowe zakończyło się sukcesem, a ko-
lejnych 10,3% częściowym sukcesem.
Rysunek 4.13.
Zmiana odsetka zaakceptowanych wniosków kredytowych złożonych przez podmio-
ty sektora MSP w bankach w latach 2007 – 2010
63
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Tabela 4.1.
Odsetek przedsiębiorstw, których ostatnio złożony wniosek kredytowy został odrzuco-
ny w wybranych krajach UE z uwzględnieniem klasy wielkości przedsiębiorstwa (2013)
64
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 4.14.
Oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw niefinansowych (o nominale do 1 mln
euro włącznie) w grudniu 2014 w wybranych krajach strefy euro
Według danych z grudnia 2014 roku różnica pomiędzy najniższym a najwyższym opro-
centowaniem wspomnianych kredytów wyniosła 3,7 pkt. proc. Najniższe oprocentowa-
nie występowało w Belgii (1,96%) podczas gdy najwyższe (5,66%) na rynku cypryjskim.
Rysunek 4.15.
Zmiana oprocentowania kredytów dla przedsiębiorstw niefinansowych (o nominale
do 1 mln euro włącznie) w okresie styczeń 2007 – grudzień 2014 w wybranych krajach
strefy euro
Źródło: EBC.
65
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 4.16.
Oprocentowanie linii kredytowej lub kredytu w rachunku dla małych i średnich przed-
siębiorstw w wybranych krajach UE (2014)
Źródło: Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014., Eu-
ropean Commission 2014.
Podsumowanie
Podsumowując, przedstawione w niniejszym rozdziale dane wskazują na zróżnicowa-
ny poziom rozwoju rynku finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w poszcze-
gólnych krajach Unii Europejskiej.
Zróżnicowanemu poziomowi rozwoju rynków kredytów dla przedsiębiorstw, w tym ryn-
ku kredytów dla małych średnich podmiotów gospodarczych, towarzyszą istotne róż-
nice zarówno w poziomie dostępności sektora MSP do finansowania zewnętrznego,
jak i różnice w koszcie finansowania pomiędzy poszczególnymi krajami.
Literatura
2013 SMEs’ Access to Finance survey. Analytical Report, 14 November 2013.
Doing Business 2015. Going Beyond Efficiency, Bank Światowy 2014.
Financing SMEs and Entrepreneurs 2014. An OECD Scoreboards, OECD 2014.
66
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
67
5
Wpływ skali integracji rynków finansowych
na rozwój sektora MSP i wzrost gospodarczy
Wstęp
Integracja rynków finansowych, w tym integracja w obszarze rynku bankowego,
prowadzić powinna do wzrostu konkurencyjności oferowanych usług, zarówno pod
względem jakościowym, jak i cenowym. Ponadto, oczekiwać można, że wraz ze wzro-
stem poziomu integracji rynku następuje poprawa efektywności danego segmentu
rynku przejawiająca się m.in. większą dostępnością usług dla poszczególnych grup
klientów.
Tym samym wskazuje się, że integracja rynków finansowych przynosi korzyści dla
wszystkich podmiotów korzystających z produktów finansowych, w tym zarówno dla
przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych. W kontekście niniejszego opracowania
szczególnie istotne jest przeanalizowanie korzyści jakie płyną z integracji rynku finan-
sowego dla rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i wybranych
krajach Unii Europejskiej oraz szerzej, dla wzrostu gospodarek poszczególnych państw
unijnych.
69
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
53 G. Tchorek, Integracja rynków finansowych w Unii Europejskiej i strefie euro, w: NBP, Mechanizmy
funkcjonowania strefy euro, opracowanie pod redakcją P. Kowalewskiego, G. Tchorka, J. Górskiego,
Warszawa, 2010, s. 145–146.
54 B. Lepczyński,
55 K. Piech, Integracja rynków finansowych a gospodarka i jej wzrost, w: Integracja rynków finansowych
w Unii Europejskiej od A do Z, red. M. Iwanicz – Drozdowska, NBP, 2009, s. 58.
56 A. Zyguła, Integracja finansowa strefy euro – wnioski dla Polski, w: Zeszyty Naukowe – Finanse 875,
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2011, s. 69.
57 Tamże s. 70.
58 E.M. Kierska-Woźny, Integracja rynków finansowych w Unii Europejskiej, Kwartalnik Kolegium Ekono-
miczno-Społecznego Studia i Prace, Nr 4(12)/2012, s. 187.
70
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 5.1.
Wpływ integracji rynków finansowych na wzrost gospodarczy
Źródło: U. Volz, European financial integration and the financing of local businesses in the
new EU member states, European Bank for Reconstruction and Development, Working Pa-
per No 89, October 2004, s. 2–3.
71
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 5.2.
Odsetek przedsiębiorstw z sektora MSP wskazujących dostępność do finansowania
jako istotny problem w prowadzeniu działalności gospodarczej w poszczególnych
państwach UE w 2014 roku
Źródło: Survey on the access to finance of enterprises (SAFE). Analytical Report 2014, Ko-
misja Europejska 2014.
72
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 5.3.
Zmiana odsetka przedsiębiorstw wskazujących na problem z dostępem do finanso-
wania w latach 2013–2014
Źródło: Obliczenia własne na podst. 2013 SMEs’ Access to Finance Survey. Analytical Re-
port, Komisja Europejska 2013 oraz Survey on the access to finance of enterprises (SAFE).
Analytical Report 2014, Komisja Europejska 2014.
73
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Tabela 5.1.
Odsetek małych i średnich przedsiębiorstw wskazujących dostęp do finansowania
jako główne ograniczenie w wybranych państwach UE w 2013 roku
Przedsiębiorstwa małe Przedsiębiorstwa średnie Przedsiębiorstwa duże
Estonia 6,8% 6,3% 6,0%
Słowacja 8,3% 15,5% 7,8%
Węgry 10,5% 3,7% 11,9%
Łotwa 14,1% 9,0% 27,8%
Litwa 14,3% 24,9% 19,8%
Słowenia 16,4% 35% 25,6%
Czechy 18,4% 14,7% 8,7%
Polska 19,4% 12,0% 6,8%
Bułgaria 22,8% 8,5% 23,8%
Chorwacja 26,0% 15,1% 14,2%
Rumunia 34,1% 34,5% 18,5%
Rysunek 5.4.
Wpływ integracji rynków finansowych w obszarze finansowania sektora MSP na roz-
wój małych i średnich przedsiębiorstw oraz wzrost gospodarczy
74
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Analizując wpływ integracji rynków finansowych na rozwój sektora MSP oraz gospoda-
rek krajowych pamiętać należy o dwóch istotnych kwestiach.
Po pierwsze, literatura przedmiotu wskazuje, że czynnikiem warunkującym rozwój go-
spodarczy kraju jest nie tyle wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw, co
wsparcie działalności innowacyjnej tego segmentu przedsiębiorstw.61 Wśród czynni-
ków mających wpływ na działalność innowacyjną małych i średnich przedsiębiorstw
wyróżnia się m.in. dostępność do finansowania.62 Tym samym o ile sam wzrost dostęp-
ności do finansowania zewnętrznego nie jest czynnikiem wystraczającym dla pozy-
tywnego wpływu integracji na rozwój sektora MSP oraz wzrost gospodarczy, jest jego
istotnym elementem.
Po drugie, badania wskazują, że istotnym czynnikiem wzrostu gospodarczego kraju jest
wsparcie finansowe przedsiębiorstw rozpoczynających działalność – tzw. start-upów.63
W tym kontekście, kluczowy jest zatem rozwój alternatywnych form finasowania działal-
ności gospodarczej, skierowanych do początkowej fazy działalności podmiotów gospo-
darczych, a więc takich, które uwzględniają wyższy poziom ryzyka.
Podsumowanie
Podsumowując, literatura przedmiotu wskazuje, że wzrost integracji rynków finanso-
wych może mieć pozytywny wpływ na podmioty korzystające z usług finansowych,
w tym także sektor małych i średnich podmiotów gospodarczych. W przypadku sek-
tora MSP, pozytywnych konsekwencji oczekiwać należy zwłaszcza w zwiększeniu kon-
kurencyjności rynku kredytowego a w rezultacie poszerzeniu dostępu do finasowania
zewnętrznego. Pokonanie bariery finansowej, stanowiącej jeden z najistotniejszych
problemów wskazywanych przez unijny sektor MSP, przyczynić się może do polepsze-
nia warunków prowadzenia działalności małych i średnich przedsiębiorstw w Unii Eu-
ropejskiej. Uwzględniając dodatkowo istotne znaczenie sektora MSP dla gospodarek
krajów unijnych, oczekiwać można, że pozytywny wpływ integracji rynków finanso-
wych przełoży się także na pozytywny wpływ dla wzrostu gospodarczego.
Literatura
2013 SMEs’ Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska 2013.
Banerjee R., SMEs, financial constraints and growth, BIS Working Papers No 475, Mone-
tary and Economic Department, December 2014.
Domańska-Szaruga B., Globalizacja rynków finansowych, w: Zeszyty Naukowe Seria:
Administracja i Zarządzanie, Nr 80 2(2009).
61 M. Walicka, Innovation types of SMEs and external influencing factors, w: Financial Internet Quarterly
„e-Finanse” 2014, vol. 10/nr3, s. 79.
62 M. Walicka, Innovation types of SMEs and external influencing factors, w: Financial Internet Quarterly
„e-Finanse” 2014, vol. 10/nr3, s. 79.
63 R. Banerjee, SMEs, financial contraints and growth, BIS Working Papers No 475, Monetary and Eco-
nomic Department, December 2014.
75
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
76
6
Wpływ funduszy unijnych na wzrost
dostępności MSP do finansowania
zewnętrznego
77
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Tabela 6.1.
Podział alokacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka z uwzględnie-
niem alokacji dla sektora MSP (w euro)
Alokacja % alokacji na dzia- Alokacja dla
całkowita na łania na bezpo- MSP – Wsparcie
działanie średnie wsparcie bezpośrednie
(w euro) dla MSP (w euro)
Priorytet 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii
1.4 Wsparcie projektów celowych 576 244 777 60% 334 346 866
Priorytet 3. Kapitał dla innowacji
3.1 Inicjowanie działalności innowa- 25%
cyjnej 169 314 549 42 328 637
78
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
79
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Oznacza to, że w latach 2009–2014, udział sektora MSP w dystrybucji środków z pomo-
cy unijnej, pod względem wartości podpisanych umów, kształtował się przeciętnie na
poziomie 12–13%. Można więc powiedzieć, że blisko co szósta złotówka pochodząca
z funduszy unijnych została zainwestowana w rozwój konkurencyjności i innowacyjno-
ści sektora MSP.
Rysunek 6.1.
Wartość umów podpisanych przez MSP w ramach budżetu perspektywy unijnej na lata
2007–2013 (w mld zł) oraz udział umów podpisanych przez MSP w budżecie ogółem
Źródło: Stan wdrażania NSRO 2007–2013 – wybrane aspekty wg stanu na 30 listopada 2014 r.,
Grupa robocza ds. MŚP przy Komitecie Koordynacyjnym NSRO 2007–2013, 9 grudnia 2014 r.
Z punktu widzenia analizy wpływu funduszy unijnych na rozwój sektora MSP, należy
także wskazać, że z pomocy finansowej korzystały także duże przedsiębiorstwa. W tym
przypadku wartość realizowanych umów współfinansowanych ze środków UE była
wyższa i wyniosła 51 mld zł. Nie należy jednak tego wsparcia postrzegać w kategorii
konkurencji dla pomocy finansowej dla MSP. Rozwój dużych przedsiębiorstw jest bo-
wiem procesem komplementarnym do rozwoju MSP, a nie substytucyjnym.
80
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 6.2.
Wartość podpisanych umów realizowanych w ramach budżetu perspektywy unijnej
na lata 2007–2013 (w mld zł)
Źródło: Stan wdrażania NSRO 2007–2013 – wybrane aspekty wg stanu na 30 listopada 2014 r.,
Grupa robocza ds. MŚP przy Komitecie Koordynacyjnym NSRO 2007–2013, 9 grudnia 2014 r.
Przyglądając się bliżej pomocy unijnej wykorzystanej przez sektor MSP, można zauwa-
żyć, że wartość podpisanych umów o dofinansowanie rozkłada się w miarę równo-
miernie pomiędzy mikro (33%), małe (36%) i średnie przedsiębiorstwa (31%). W ujęciu
ilościowym, tzn. liczby podmiotów, które otrzymały współfinansowanie projektów ze
środków unijnych, dominującą pozycję zajmują mikro firmy, które odpowiadają za 52%
projektów sektora MSP. Oznacza to, że co drugi projekt małych i średnich przedsię-
biorstw finansowany z wykorzystaniem pomocy unijnej realizowany był w mikroprzed-
siębiorstwach. Co trzeci projekt należał natomiast do małych przedsiębiorców, a 17%
zostało zrealizowanych w średnich firmach.
Rysunek 6.3.
MSP jako beneficjenci funduszy unijnych
Ujęcie wartościowe (w mld zł) Ujęcie ilościowe (w tys. szt.)
Źródło: Stan wdrażania NSRO 2007–2013 – wybrane aspekty wg stanu na 30 listopada 2014 r.,
Grupa robocza ds. MŚP przy Komitecie Koordynacyjnym NSRO 2007–2013, 9 grudnia 2014 r.
81
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 6.4.
Stan realizacji NSRO 2007–2013 – MŚP w programach operacyjnych
Ujęcie ilościowe [szt.] Ujęcie wartościowe [mld zł]
Źródło: Stan wdrażania NSRO 2007–2013 – wybrane aspekty wg stanu na 30 listopada 2014 r.,
Grupa robocza ds. MŚP przy Komitecie Koordynacyjnym NSRO 2007–2013, 9 grudnia 2014 r.
82
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 6.5.
Stan realizacji NSRO 2007–2013 – MŚP wg województw (w mld zł)
Źródło: Stan wdrażania NSRO 2007–2013 – wybrane aspekty wg stanu na 30 listopada 2014 r.,
Grupa robocza ds. MŚP przy Komitecie Koordynacyjnym NSRO 2007–2013, 9 grudnia 2014 r.
Ostatnim elementem, na który warto zwrócić uwagę jest struktura regionalna pomo-
cy unijnej, uwzględniająca podział przedsiębiorstw z uwagi na ich wielkość.
Mikroprzedsiębiorcy byli głównymi beneficjentami pomocy unijnej w województwie
opolskim (46%), łódzkim (45%) i mazowieckim (44%), przy średnim poziomie krajowym
rzędu 33%.
Z kolei małe przedsiębiorstwa były dominującymi odbiorcami projektów unijnych
przede wszystkim w województwie pomorskim. Ich udział w strukturze sięgnął 50%
w porównaniu ze średnią krajową wynoszącą 35%.
Średnie przedsiębiorstwa to grupa, która w najmniejszym stopniu otrzymała unijne do-
finansowanie projektów – 31% w skali kraju. Były jednak takie regiony, gdzie średnie
firmy stały się głównym odbiorcą środków pomocowych. Zliczyć do nich należy: wo-
jewództwo lubuskie (46%) i podkarpackie (38%).
83
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek 6.6.
Stan realizacji NSRO 2007–2013 – MŚP wg województw (w %)
Źródło: Stan wdrażania NSRO 2007–2013 – wybrane aspekty wg stanu na 30 listopada 2014 r.,
Grupa robocza ds. MŚP przy Komitecie Koordynacyjnym NSRO 2007–2013, 9 grudnia 2014 r.
66 E.M. Kierska-Woźny, Integracja rynków finansowych w Unii Europejskiej, Kwartalnik Kolegium Ekono-
miczno – Społecznego Studia i Prace, Nr 4(12)/2012, s. 187.
84
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
8. Środowisko;
9. Umiędzynarodowienie.
Jak więc można zauważyć, jednym z elementów oceny polityki MSP w danym kraju
jest dostęp małych i średnich firm do finansowania.
Wyniki SBA z 2014 roku dla Polski wskazują, że kwestia dostępności MSP do finansowa-
nia jest tą płaszczyzną polityki małych i średnich przedsiębiorstw, która została najle-
piej oceniona w naszym kraju. Co więcej jest to element, który jako jedyny oceniony
jest wysoko ponad średnią unijną.
Rysunek 6.7.
Profil Polski w zakresie Small Business Act („Najpierw myśl na małą skalę”) w 2014 roku
Źródło: Enterprise and Industry, 2014 SBA Fact Sheet, Komisja Europejska, 2014
85
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
biorstwa w Polsce. Jest to ten element, który w ocenie Komisji Europejskiej znajduje
się znacznie powyżej średniej unijnej, a średnie roczne tempo wzrostu w okresie 2008–
–2014 wykazywało tendencję wzrostową, na poziomie ok. 3–4%.
Żadna z pozostałych ocenianych płaszczyzn polityki MSP w Polsce nie została tak
wysoko oceniona, przy czym odnotowano wyraźną poprawę w zakresie odpowie-
dzialnej administracji w okresie 2008–2014. Stopa wzrostu analizowanych wskaźników
była w tym przypadku wyższa niż dla dostępności do finansowania.
Rysunek 6.8.
Profil Polski w zakresie Small Business Act („Najpierw myśl na małą skalę”) w okresie
2008–2014
Źródło: Enterprise and Industry , 2014 SBA Fact Sheet, Komisja Europejska, 2014
Wysoka ocena dostępności MSP do finansowania w Polsce jest w dużym stopniu wy-
nikiem korzystnego oprocentowania kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw.
Komisja Europejska ocenia w tym miejscu, czy koszty pożyczek dla MSP nie są wyraźnie
wyższe niż w przypadku dużych przedsiębiorstw.
Na dostępność finansowania MSP w Polsce korzystnie oddziałuje także relatywnie
wysoka gotowość banków do udzielenia kredytu (a więc podaż kredytów), jak rów-
nież dostęp do publicznego wsparcia finansowego, np. gwarancji. W tym kontekście
można więc potwierdzić, że dostępność funduszy unijnych pozytywnie oddziałuje na
możliwości finansowania MSP.
86
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 6.9.
Czynniki uwzględniane przy ocenie dostępności MSP do finansowania w badaniu SBA
(mierzone odchyleniem standardowym od średniej unijnej)
Źródło: Enterprise and Industry, 2014 SBA Fact Sheet, Komisja Europejska, 2014
Podsumowanie
Podsumowując można wskazać, że fundusze unijne w sposób pośredni przyczyniają
się do wzrostu dostępności finansowania. Z jednej strony można bowiem obserwować
efekt rozwojowy MSP, które przy wykorzystaniu środków pomocowych podnoszą swoją
konkurencyjność oraz budują stabilną bazę działalności firmy. Takie podmioty są dla
potencjalnych pożyczkodawców lub kredytodawców dużo pewniejszym i wiarygod-
niejszym klientem.
Nie należy jednak pomijać bezpośredniego wpływu funduszy unijnych na dostępność
finansowania MSP, które ma miejsce w sytuacji, gdy wkład własny przy współfinanso-
waniu projektu ze środków unijnych jest pokrywany kredytem. Banki chętnie angażu-
ją się w dystrybucję środków unijnych, co jest m.in. wynikiem rozłożenia ryzyka inwe-
stycyjnego na kilka stron. Doświadczenia przedsiębiorców zdobyte podczas obsługi
projektów współfinansowanych ze środków unijnych, w tym również te kredytowe, są
doskonałą podstawą do rozszerzania współpracy bank – przedsiębiorca.
Literatura
Enterprise and Industry , 2014 SBA Fact Sheet, Komisja Europejska, 2014
Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekono-
miczno-Społecznego i Komitetu Regionów, „Najpierw myśl na małą skalę”, Program
„Small Business Act” dla Europy, Bruksela, dnia 25.6.2008, KOM(2008) 394
87
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
88
CZĘŚĆ II. DEBATA EKSPERCKA
1
Wpływ integracji europejskiej w obszarze
rynków finansowych na dostępność sektora
MSP do finansowania zewnętrznego
91
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Tabela A.
Liczba przedsiębiorstw w UE28, wartość dodana oraz zatrudnienie w 2013 roku
Mikro Małe Średnie MSP duże RAZEM
LICZBA PRZEDSIĘBIORSTW
Liczba 19 969 338 1 378 374 223 648 21 571 360 43 517 21 614 908
Udział [%] 92,4% 6,4% 1,0% 99,8% 0,2% 100,0%
ZATRUDNIENIE
Liczba 38 629 012 27 353 660 22 860 792 88 843 464 44 053 576 132 897 040
Udział [%] 29,1% 20,6% 17,2% 66,9% 33,1% 100,0%
WARTOŚĆ DODANA
Mln EUR 1 362 336 1 147 885 1 156 558 3 666 779 2 643 795 6 310 557
Udział [%] 21,6% 18,2% 18,3% 58,1% 41,9% 100,0%
Źródło: Annual report on European SMEs 2013/2014. A partial and fragile recovery., Komisja
Europejska, lipiec 2014, s. 15.
92
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek A. Rysunek B.
Najważniejsze problemy zgłaszane Problem dostępności do finansowania
przez przedsiębiorstwa z sektora MSP w mikro, małych i średnich przedsiębior-
w UE stwach w UE (2013)
Źródło: 2013 SMEs’ Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska, listo-
pad 2013.
93
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Rysunek C.
Zróżnicowanie oprocentowania kredytów udzielonych małym i średnim przedsiębior-
stwom (2012)
Źródło: OECD.
Rysunek D.
Dostępność finansowania dla sektora MSP – SMAF Index 2013
94
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
95
2
Istotne bariery w dostępie mikro, małych
i średnich przedsiębiorstw do finansowania
zewnętrznego w Polsce
prof. UG, dr hab. Joanna Bednarz, Instytut Handlu
Zagranicznego, Wydział Ekonomiczny,
Uniwersytet Gdański
Wprowadzenie
Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP), w porównaniu do dużych podmiotów,
mają specyficzną pozycję w dostępie do źródeł finansowania. Z jednej strony mają
utrudniony lub wręcz ograniczony dostęp do niektórych form finansowania, np.: do
emisji papierów wartościowych i długoterminowych kredytów bankowych. Z drugiej
jednak strony istnieją źródła adresowane głównie do nich. Należą do nich: pożyczki
od rodziny i znajomych, dotacje budżetowe, poręczenia kredytowe, pożyczki od fun-
duszy pożyczkowych, środki unijne (Tabela 1).
Tabela 1.
Dostępność źródeł finansowania z otoczenia finansowego małych i średnich przed-
siębiorstw
Łatwo dostępne Średnio dostępne Trudno dostępne
• pożyczki od rodziny i zna- • kredyty bankowe krótko- • emisje na rynku pozagieł-
jomych terminowe dowym
• dotacje budżetowe • leasing • emisje akcji
• poręczenia kredytowe • faktoring • emisje obligacji
• pożyczki z sektora poza- • fundusze venture capital • kredyty bankowe długo-
bankowego i private equity terminowe
• środki unijne
97
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
70 Udział przedsiębiorstw mikro, małych i średnich w ogólnej liczbie przedsiębiorstw nie zmienia się i sta-
nowi od lat 99,82% ogólnej liczby firm działających w Polsce. Absolutna większość (96%) w tej grupie
to mikroprzedsiębiorstwa. To więcej niż średnia dla Unii Europejskiej, gdzie mikrofirmy to 92,5% wszyst-
kich przedsiębiorstw. Firmy małe stanowią 3,18% ogólnej liczby firm sektora (57,1 tys.). Aktywnych firm
średnich jest 15,5 tys., co stanowi 0,86% ogólnej liczby MSP. Zob. szerzej: M. Starczewska-Krzysztoszek,
Finansowanie działalności i rozwoju. Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014,
Lewiatan, Warszawa, wrzesień 2014, s. 9.
71 P. Nowak, Banki doceniają MSP, „Pomorski Rynek Finansowy”, 2006 nr 3(26).
72 M. Starczewska-Krzysztoszek, Finansowanie działalności i rozwoju…, op. cit., s. 14–15.
98
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Tabela 2.
Źródła finansowania inwestycji (ogółem) przez MSP w 2014 r.*
Firmy mikro Firmy małe Firmy średnie
Źródła finansowania Ogółem n=249 n=118 n=68
inwestycji MSP liczba % liczba % liczba %
odp. odp. odp. odp. odp. odp.
środki własne 89,6% 223 89,6% 106 89,8% 63 92,6%
kredyty bankowe 22,4% 56 22,5% 22 18,6% 17 25,0%
leasing 12,4% 31 12,4% 14 11,9% 5 7,4%
inne 4,0% 10 4,0% 4 3,4% 4 5,9%
Do źródeł finansowania innych niż środki własne, kredyty oraz leasing należy zaliczyć
prywatne środki właściciela (29,3% respondentów w 2014 r., 57,2% w 2012 r.). Przedsię-
biorcy korzystają też z pieniędzy pożyczonych od rodziny i znajomych (13,8% firm w 2014
r., 19,4% w 2013 r. i 30,4% w 2012 r.). Kredyt kupiecki (odroczony termin płatności) w 2014
r. stosowało 3,0% badanych podmiotów (10,5% w 2013 r.), a fundusze pomocowe UE
3,2% (3,4% w 2013 r.). Firmy średnie, w porównaniu z mniejszymi podmiotami gospodar-
czymi, w 2014 r. wyraźnie częściej korzystały z kredytów kupieckich oraz unijnych fundu-
szy pomocowych. Szczegółowe dane dotyczące innych źródeł finansowania działal-
ności mikro, małych i średnich przedsiębiorstw przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3.
Inne (niż środki własne, kredyty i leasing) źródła finansowania działalności MSP
w 2014 r.
Firmy mikro Firmy małe Firmy średnie
Inne źródła n=600 n=300 n=200
Ogółem
finansowania
MSP liczba % liczba % liczba %
działalności
odp. odp. odp. odp. odp. odp.
prywatne środki właściciela 29,3% 177 29,5% 82 27,3% 37 18,5%
rodzina, znajomi 13,8% 84 14,0% 29 9,7% 14 7,0%
fundusze pomocowe UE 3,2% 18 3,0% 20 6,7% 22 11,0%
kredyt kupiecki 3,0% 17 2,8% 17 5,7% 20 10,0%
faktoring 0,7% 4 0,7% 1 0,3% 3 1,5%
prywatni inwestorzy 0,2% 1 0,2% 5 1,7% 4 2,0%
fundusze venture capital 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0%
inne 0,2% 1 0,2% 3 1,0% 4 2,0%
firma nie korzystała 60,7% 364 60,7% 184 61,3% 122 61,0%
Źródło: Raport z badania Finanse MSP 2014 – Rynek usług bankowych, Qualifact Market
Research and Analysis, Gdańsk, kwiecień 2014.
99
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Tabela 4.
Popularność różnych rodzajów kredytów bankowych wśród MSP w 2014 r.
Firmy mikro Firmy małe Firmy średnie
Ogółem n=600 n=300 n=200
Rodzaj kredytu
MSP liczba % liczba % liczba %
Zarówno MSP jak i banki akcentują szereg barier we współpracy między sobą. W dal-
szej części opracowania omówiono najważniejsze z nich. W pierwszej kolejności uwa-
gę skoncentrowano na barierach o charakterze ogólnym, wynikających ze specyfiki
tego sektora podmiotów, jak również w dostępie do bankowych instrumentów finan-
sowania. Następnie ukazano trudności MSP w zakresie dotarcia i wykorzystania poza-
bankowych źródeł finansowania zewnętrznego.
100
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
3. Brak oferty adekwatnej do potrzeb przedsiębiorstw sektora MSP jako główny pro-
blem postrzegany przez te podmioty
Jak wynika z raportu z badania przygotowanego przez Konfederację Lewiatan
w ramach projektu „Monitoring kondycji sektora MMŚP 2014”, ukazującego głów-
ne bariery na linii MSP – banki, właściciele mikro i małych firm podkreślają, że
oferta produktów bankowych jest nieatrakcyjna, wąska i niedostosowana do ich
potrzeb. Oceniło ją tak 1/3 respondentów (33,5%). W tym miejscu warto wskazać
także na inne problematyczne obszary współpracy przedsiębiorców z bankami.
Do takich należą zwłaszcza wymagania banków związane z koniecznością posia-
dania zabezpieczenia spłaty kredytów (33,1%) i ich wysokością (30,5%). Ponadto,
73 Rekomendacji Komisji Europejskiej (2003/361/EC) z 06.03 2003 r. Official Journal L 124 z 20.05.2005.
101
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
102
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
103
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
104
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
82 Art. 70 Ustawy Prawo Bankowe z 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. nr 140, poz. 939 z późn. zm.)
83 Warto dodać, że w Polsce dominują przedsiębiorstwa będące osobami fizycznymi – wg GUS w 2012
r. było ich 91,5%. Przedsiębiorstwa będące osobami prawnymi stanowią 8,5% podmiotów. W grupie
mikrofirm przedsiębiorstwa-osoby prawne stanowiły 6,2% całej ich populacji, w grupie firm małych –
50,9%, a w grupie firm średnich – 85,2%. Prawie wszystkie firmy duże to osoby prawne (96,8%). M. Star-
czewska-Krzysztoszek, Finansowanie działalności i rozwoju…, op. cit., s. 9.
84 Zob. J. Bednarz, E. Gostomski, Działalność małych i średnich przedsiębiorstw na rynkach zagranicz-
nych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009, s. 32.
105
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
2. Leasing
W przeciwieństwie do faktoringu, leasing jest źródłem finansowania zewnętrzne-
go, z którego przedsiębiorcy z sektora MSP korzystają relatywnie często. Wyniki ba-
dania „Monitoring kondycji sektora MMŚP” przygotowanego przez Konfederację
Lewiatan wskazują nawet, że w celach inwestycyjnych przedsiębiorstwa te czę-
ściej korzystają z leasingu niż z kredytu86. Dotyczy to zwłaszcza leasingu środków
transportu. Skłaniają ich do tego zwłaszcza: lepsze warunki finansowe niż kredyt
bankowy, fakt, że przedmiot leasingu zarabia na spłatę rat, związane są z nim ko-
rzystne regulacje podatkowe oraz istnieje możliwość częstszej wymiany środków
trwałych. Pomimo powyższych zalet, przedsiębiorcy podkreślają zbyt wysoki koszt
tej usługi i zbyt dużą biurokrację. Dodatkowym problemem jest brak odpowiedniej
oferty produktowej – firmy leasingowe nie oferują takich środków trwałych, jakie
mikro, małym i średnim podmiotom mogłyby być przydatne.
106
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
88 EVCA, Central and Eastern Europe Statistics 2013, An EVCA Special Paper Edited by the EVCA Cen-
tral and Eastern Europe Task Force, sierpień 2014, s. 16–17.
89 PARP, Perspektywy rozwoju rynku funduszy venture capital w Polsce. Raport z przebiegu warsztatu i pro-
pozycje zmian legislacyjnych, 14 czerwca 2012, http://badania.parp.gov.pl/files/74/75/76/479/16422.
pdf, 16.03.2015.
107
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Literatura:
Bariery w korzystaniu z usług bankowych w finansowaniu działalności małych i śred-
nich przedsiębiorstw, red. J. Bilski, E. Stawasz, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego,
Łódź 2006.
Bednarz J., Gostomski E., Działalność małych i średnich przedsiębiorstw na rynkach
zagranicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009.
108
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
109
3
Istotne bariery w dostępie MSP
do finansowania zewnętrznego w Polsce
111
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
112
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
113
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
114
4
Dostępność MSP do finansowania
zewnętrznego z uwzględnieniem zmian me-
chanizmów finansowania projektów
unijnych w nowej perspektywie finansowej
dr Justyna Szybska-Lewandowska
91 A. Bretyn, Źródła finansowania sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce [w:] Problemy
gospodarowania w dobie globalizacji – materiały konferencyjne, pod red. M. Kunasz, Wydawnictwo
Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006, s. 16.
115
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
116
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 1
Pomoc strukturalna dla Polski w ramach Polityki Spójności na tle innych państw UE
(ranking 15 krajów z najwyższym poziomem wsparcia). Perspektywa finansowa 2014–
–2020 (w mld euro).
117
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
lub innych instrumentów opartych na podziale ryzyka96. Główne wytyczne dla mon-
tażu finansowania projektów unijnych w latach 2014–2020 określone zostały w tzw.
Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 1303/2013 z dnia 17.12.2013 r.
Dokument podkreśla wagę i rolę instrumentów zwrotnych ze względu na efekt dźwi-
gni finansowej oraz charakter rewolwingowy, dzięki czemu wsparcie z wykorzystaniem
środków zwrotnych ma charakter długotrwały i zrównoważony97. Dodatkowo wskaza-
ne Rozporządzenie Ogólne zakłada w odniesieniu do instrumentów finansowych kilka
następujących zasad:
• decyzja o finansowaniu wsparcia poprzez instrumenty finansowe musi opierać się
na ocenie ex ante, wskazującej m.in. na występowanie zawodności mechani-
zmów rynkowych oraz poziom i zakres zapotrzebowania na inwestycje,
• instrumenty finansowe państwa członkowskie muszą zaplanować i wdrażać
w elastyczny sposób, tak aby proponowane rozwiązania były atrakcyjne dla sek-
tora prywatnego,
• zezwolenie na łączenie instrumentów zwrotnych ze wsparciem dotacyjnym,
w przypadku gdy niektóre części inwestycji nie generują bezpośrednich, finanso-
wych zwrotów.
W kontekście przedstawionych skłonności inwestycyjnych przedsiębiorstw oraz zmian
w mechanizmach finansowania projektów unijnych w nowym okresie programowa-
nia istotna jest kwestia odnalezienia się podmiotów gospodarczych w kolejnym syste-
mie budżetu z UE oraz zapewnienie dostępności MSP do finansowania zewnętrznego.
Niewątpliwie zwiększenie wykorzystania i roli instrumentów finansowych, zwłaszcza
w odniesieniu do finansowania działalności oraz inwestycji przedsiębiorstw budzi
sporo emocji. Doświadczenia zawodowe autorki, pozwalają także na stwierdzenie,
iż sami właściciele przedsiębiorstw oraz osoby zainteresowane stworzeniem własnej
firmy na razie niechętnie podchodzą do opracowanego systemu wdrażania funduszy
europejskich na najbliższych kilka lat. Przedsiębiorcy stosunkowo łatwo przyzwyczaili
się do tradycyjnego systemu dotacyjnego, który pozwalał w minionych latach na fi-
nansowanie wielu podstawowych inwestycji związanych przykładowo z rozszerzeniem
zakresu działalności, unowocześnieniem składników majątku trwałego czy informaty-
zacją. Wielu właścicieli przedsiębiorstw pozostaje także pod wpływem magii reklam
w postaci przykładów i dobrych praktyk projektów, zrealizowanych w poprzedniej
perspektywie finansowej, oczekując tym samym łatwego i wygodnego wsparcia dla
siebie. W obliczu powyższych kwestii podmiotom zarządzającym i wdrażającym fun-
dusze europejskie trudno jest budować pozytywny przekaz odnośnie nowego kierun-
ku podążania unijnego wsparcia.
96 Definicja instrumentu finansowego zawarta została w art. 2 lit. p Rozporządzenia Parlamentu Euro-
pejskiego i Rady nr 966/2012 z dnia 25 października 2012 r. w sprawie zasad finansowych mających
zastosowanie do budżetu ogólnego Unii oraz uchylającego rozporządzenie Rady nr 1605/2002 (tzw.
rozporządzenie finansowe); Definicja doprecyzowuje instrumenty finansowe jako unijne środki wsparcia
finansowego, które są przekazywane z budżetu na zasadzie komplementarności i służą osiągnięciu
określonych celów polityki UE.
97 Art. 34 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 1303/2013 z dnia 17.12.2013 r., Dziennik
Urzędowy Unii Europejskiej L 347/320;
118
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Rysunek 2
Bezzwrotny i zwrotny mechanizm dystrybucji środków finansowych
119
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
120
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
121
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Tabela 1
Analiza SWOT nowego podejścia do dystrybucji Funduszy Europejskich
w latach 2014–2020
Mocne strony Słabe strony
stały dostęp MSP do finansowania (realizacja konieczność wyceny ryzyka oraz zapewnie-
przedsięwzięcia nie jest uzależniona od har- nia odpowiedniego systemu monitorowania,
monogramu naborów wniosków), niewielkie doświadczenia z wdrażaniem in-
mniej skomplikowane procedury w porówna- strumentów zwrotnych w tak dużej skali,
niu z systemem dotacyjnym czy postępowa- konieczność standaryzacji metodologii ba-
niem kredytowym w banku komercyjnym, dań ex ante oraz oceny absorpcji Funduszy
szybki proces decyzyjny, większa możliwość Europejskich przy zastosowaniu instrumentów
zaplanowania terminu rozpoczęcia inwestycji zwrotnych,
w określonym terminie, konieczność stworzenia rozbudowanego
dostępność w całym okresie programowa- systemu pośredników finansowanych, zwłasz-
nia, nawet wówczas gdy środki dotacyjne cza w tych regionach, które nie realizowały
zostaną już rozdysponowane, długofalowość inicjatywy JEREMIE
wykorzystania środków,
większe bezpieczeństwo inwestycji prowa-
dzonych w oparciu o rzetelny rachunek eko-
nomiczny,
możliwość wykorzystania efektu dźwigni fi-
nansowej,
elastyczność oraz możliwość budowania
oferty „szytej na miarę” w odpowiedzi na
popyt zgłaszany przez przedsiębiorstwa,
odnawialność – możliwości wsparcia większej
ilości podmiotów gospodarczych,
pozytywny efekt ogólnogospodarczy
Szanse Zagrożenia
duża luka finansowa w sektorze przedsię- zaburzenie konkurencyjności na rynku ban-
biorstw, zwłaszcza we wczesnej fazie realizo- kowym,
wanej działalności, niechęć przedsiębiorców do finansowania
ukierunkowanie dotacji wyłącznie na wysoce zwrotnego oraz brak zrozumienia jego me-
innowacyjne rozwiązania, w tym współpra- chanizmów,
cę badawczo-rozwojową pomiędzy nauką nadmierne zadłużenie polskich przedsiębiorstw
a biznesem
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: W. Pełka, op.cit., s. 236 oraz J. Fulara: Rola
instytucji finansowych w unijnej perspektywie finansowej 2014–2020, Bank Pekao S.A., ma-
teriał z III Europejskiego Kongresu Finansowego w Sopocie, 2013 r., s. 10–11.
122
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
Literatura:
Bretyn A., Źródła finansowania sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
[w:] Problemy gospodarowania w dobie globalizacji – materiały konferencyjne, pod
red. M. Kunasz, Wydawnictwo Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego,
Szczecin 2006
Fulara J., Rola instytucji finansowych w unijnej perspektywie finansowej 2014–2020,
Bank Pekao S.A., materiał z III Europejskiego Kongresu Finansowego w Sopocie, 2013 r.
Kurowska M., Innowacyjny program finansowania MMSP – JEREMIE [w:] Dostępność
kapitałów w warunkach globalizacji gospodarki, pod red. B. Mikołajczyk, Wydawnic-
two Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011
Mechanizmy inżynierii finansowej w podnoszeniu efektywności absorpcji środków UE
i ich znaczenie w polityce spójności po 2013 roku, Instytut Badań nad Gospodarką
Rynkową, Gdańsk 2010
Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania
zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójno-
ści w okresie 2014–2020. Raport końcowy, pod red. J. Zawistowskiego, Instytut Badań
Strukturalnych, Warszawa 2013
Pełka W., Rola instrumentów inżynierii finansowej w alokacji funduszy Unii Europejskiej
[w: Finanse Unii Europejskiej pod red. Grzegorza Gołębiowskiego], Studia BAS, nr 3 /
2012
Przedsiębiorczość w Polsce, raport Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2014
123
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Strony internetowe:
http://ec.europa.eu/regional_policy/index.cfm/en/funding/available-budget/ do-
stęp z dnia 30.01.2015 r.
124
5
Jakie rozwiązania europejskie (EU) uznać
można za najlepsze praktyki w zakresie
poszerzania dostępu MSP do finansowania
zewnętrznego
125
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
126
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
101 Analiza stanu rynku funduszy poręczeń kredytowych w Polsce – ocena i perspektywy rozwoju, PAG
Uniconsult, na zlecenie ZBP, 2014, s. 4.
102 ibidem, s. 5.
103 Raport o stanie funduszy poręczeniowych w Polsce – stan na dzień 31 grudnia 2012, s.3, Krajowe
Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych, Edukacja i Doradztwo Sp. z o.o, Warszawa październik 2013r.
127
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
128
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
129
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
130
Podsumowanie i wnioski
131
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
Także na rynku polskim i niemieckim struktura źródeł finansowania MSP jest zbliżona
do średniej unijnej. O ile jednak korzystanie wyłącznie z finansowania zewnętrzne-
go jest dominującym sposobem finansowania w tym segmencie przedsiębiorstw,
zarówno w Polsce jak i w Niemczech odsetek podmiotów deklarujących taką
strukturę finansowania jest nieznacznie niższy niż średnia dla UE. W 2014 roku, na fi-
nansowanie zewnętrzne jako jedyne źródło finansowania wskazywało 49,9% pod-
miotów funkcjonujących na rynku polskim oraz 45,2% małych i średnich przedsię-
biorstw w Niemczech.
4. Analizując zewnętrzne źródła finansowania, małe i średnie przedsiębiorstwa w du-
żym stopniu uzależnione są od finansowania bankowego. Specyfika tej grupy
podmiotów, w tym przede wszystkim mniejsza przejrzystość, sprawiają bowiem,
że pozostałe formy finansowania działalności gospodarczej są w dużym stopniu
ograniczone.
Większa, w porównaniu z przedsiębiorstwami dużymi, zależność od finansowania
bankowego sprawia natomiast, że podmioty małe i średnie są bardziej wrażliwe
na niekorzystne zmiany polityki kredytowej banków w tym zakresie. W konsekwen-
cji rozwój tego segmentu przedsiębiorstw uzależniony jest od dostępności do fi-
nansowania bankowego.
5. Ograniczeniem dla prowadzenia działalności przez sektor małych i średnich
przedsiębiorstw są bariery o charakterze wewnętrznym oraz zewnętrznym. Licz-
ne badania na temat dostępności sektora MSP do finansowania zewnętrznego
przytoczone w niniejszej publikacji wskazują, że wśród ograniczeń mających swoje
źródło w otoczeniu firmy, istotną kwestią jest dostęp do finansowania. Czynnik ten
stanowi istotną barierę dla znacznej grupy podmiotów z tego sektora, funkcjonu-
jących zarówno na rynku polskim, jak i pozostałych rynkach unijnych.
6. Przeprowadzone w ramach projektu analizy wskazują na zróżnicowany poziom
rozwoju rynku finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w poszczególnych
krajach Unii Europejskiej. Zróżnicowanemu poziomowi rozwoju rynków kredytów
dla przedsiębiorstw, w tym rynku kredytów dla małych średnich podmiotów go-
spodarczych, towarzyszą istotne różnice zarówno w poziomie dostępności sektora
MSP do finansowania zewnętrznego, jak i różnice w koszcie finansowania pomię-
dzy poszczególnymi krajami.
7. Podstawowym produktem kredytowym wykorzystywanym przez sektor MSP jest li-
nia kredytowa oraz kredyt w rachunku. Uwzględniając dane w tym zakresie, do
grupy państw charakteryzujących się zarówno wysokim wskaźnikiem penetracji
rynku, jak i wysokim odsetkiem małych i średnich przedsiębiorstw wykorzystują-
cych finansowanie bankowe należą: Francja, Włochy, Irlandia, Holandia oraz Sło-
wenia.
Polska należy natomiast do grupy państw, w których pomimo wskaźnika pene-
tracji rynku pozostającego na poziomie poniżej średniej unijnej, odsetek małych
i średnich przedsiębiorstw korzystających z finansowania bankowego jest wyższy
niż średnia dla całej UE. Do grupy tej należą również: Belgia, Wielka Brytania oraz
Słowacja.
132
Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego
133
ISBN 978-83-7615-117-5