АЛЕКСАНДАР ПРОКОПИЕВ

ИЗБРАНИ РАСКАЗИ

ТРИ ТЕТКИ

Така ги знаев: тета Наца, тета Менка, тета Дитка.

Сите три – благословени вдовици. Слаби како вилушки, бели како брашно:
нивните ретуширани грчки профиле од врамените фотографии се вратија во негативот.
Најстарата, тета Наца, во својата деведесетта, од прстите глисти ги
изникнуваше Шопеновите полонези на раштиманото метално пиано. Средната, тета Менка,
ми нудеше, на излупен послужавник, свеж вишнов сок и топли ванилички, посеани со
цимет: „Не бој се, синко”, и по секој залак, заплашено потсетуваше: „Добро ли
е?”... Кога ќе затоплеше, најмладата, тета Дитка, го изнесуваше телевизорот на
западниот балкон, ќе го наместеше во насока на зајдисонцето и наметнувајќи се со
ќебе, се впиваше во волшебниот екран. Велеше: „Телевизијата е уште едно мајсторство
на итриот собирач Запад. На Исток почнува се – Сонцето, Господ. Писмото, градот.
Но, жештината е пресилна. Се израдува во пожар, во колеж, во гниеж. На Запада,
работите се прифаќаат откако ќе го истрошат беснилакот. Потоа се прецизираат и
употребуваат”. Пред телевизорот на тета Дитка бев сведок како Југославија станува
полуфиналист во Чиле, како го убиваат Џон Фицџералд Кенеди, како Иво Андриќ добива
Нобелова награда. Сезнајната ТВ имаше во тета Дитка најубедлив проповедник. „Постои
и радио, синко, и весник” – ќе пропетелчеше тета Менка и веднаш ќе се свиеше пред
мојот зачуден поглед: „Сакаш ли, злато мое, слатко од лубеници?”.
Си играв со дрвени, шарени коцки по мекиот, персиски тепих во големата дневна
соба. Врз издолжените прозорци – залепена млечна Месечина. Трите тетки на три
бидермајер фотелји – пијат чај. Колку и да се разликуваа физички, тие беа варијанти
од едно исто тело. Тој дрзок дарител си ги распоредил органите и особините,
втиснувајќи се надмоќно во секоја од нив: на тета Наца срцето и подвижноста, на
тета Менка цревата и помирливоста, на тета Дитка нервите и досетливоста.
Биолошкиот татко, прадедо ми Манас, кривоногиот Кузман, грабливецот
лихварски, премногу груб беше и низок за оној што го замислував во улогата на
дарител. Иако, според кажувањата на тетките, пред него да кралкињата буквите
тревожно им се растрчувале низ устата, на стробјаците им слабееле колениците, а
престрашените чираци-сираци со заклани грла чекореле наназад, не можев да замислам
дека во овој алчен рисјанин опстоел суптилниот фактор „меѓу”. Неговата природа ми
се чинеше евтина, неспособна да се подари елегантно и ефикасно во суштествувањето
на трите свои наследнички. Но оној, чија фотографија сите три љубоморно ја чуваа:
тета Наца на пианото, тета Менка во кујната, над шпоретот, тета Дитка на
телевизорот, врз неделната програма – тој имаше токму такво лице: отмено, благо и
непроникливо – лице на дарителот. Него, чичко им Ѓорги, ниту најмрачната ноќ не
можеше да го запре да појде во меаната и на час пред мугрите, да се врати дома,
следен од банда музиканти и весел лаеж на пците. Ги менуваше белите свилени кошули
секој ден, а откако во него се всели неумоливата гушителка – туберкулозата, по три
на ден. Наспроти скржавиот Кузман, чии јавачки гени се задржаа само во грабежлукот,
приземен во ковчегот преполн златници, со три катанци заклучен, со три синџири
закотвен под железната постела, Ѓорѓи постојано имаше отворени прозорци, преполна
трпеза и насмеана рака.
Порачуваше германски книги од Пешта и Виена, француски од Париз, откаде, во
лакиран, дрвен сандак со етикета „L’orgie expressif Mustel”, му пристигна
инструмент со благи типки. Ѓорѓи, кој, како дете, по тоновите на дождот
распознаваше колку долго ќе потрае, го пригрли хамониумот како страсно посакуван
сродник. Елегичната мелодија го преплави спонтано како одамна научена, блиска
азбука. „Самоук беше, но музицираше вешто, многу вешто” – ќе изречеше тета Наца,
додека рацете, во темпо рубато, и потскокнуваа по клавијатурата, а над нив се
надвиваше вкочанетата снага. „Со душа” – ќе воздивнеше тета Менка, нудејќи ми ново
парче чоколадна торта. „Имаше систем во импровизацијата – ја исправаше тета Дитка
од терасата, каде што го следеше „Дебатниот новинарски клуб”: – Односно умееше да
го употреби занесот”.
Тета Дитка имаше право. И последното, душманско искушение, чичо Ѓорѓи го
ублажи со музика. Веќе искашлуваше крвави грутки. Се престоруваа во црвена змија, а
кога и ја отфикари главата, од устата и капна отров – рак и го заклешти за градите.
Јасно му беше: кога ќе нападне сувата р’ѓа, и најчеличните гради скапуваат. „Лошо
ќе си страдам” – на слепо пребираше по молските акорди, додека погледот и мислите
му талкаа по пајажинестите агли на меланхолијата. Се виде во огледалото: дете со
уморни очи под натежнатите клепки. Килибарните зрнца прав трепереа од сончевиот
допир. По црниот ќилим пребргу се тркалаа белите часови – бисери: десет, единаесет,
пладне... задоцнети снегулки што се топат во лет. Небесните чувари, облечени по
најновата париска мода, се отиснуваа: лесни како пердуви, од тврдата почва:
„Збогум! збогум!”. Човечкиот грев зло е, оној на Господа – природа. О, ангелче со
скршено крило, љубовен звук, згазен во цут! „Ќе ти пишу црна коса на тефтер / Пиши
лудо, ич ме мене не прашуј, ле”. Жежок пепел на згасната ѕвезда. Свежината на
шумските јаготки пробива низ заболеното ткиво: да сонуваш, распаѓајќи се! Сакатите
коњи галопираат по сребрената нотна долина. На увце му пее мирисниот билкер: „Ќе ти
пишу гајтан веѓе на тефтер / Пиши лудо, ич ме мене не прашуј, ле”. Се подисправи
Ѓорѓи, го води звукот низ пределот на сонливата свила: „Ќе ти пишу алтан чело на
тефтер / Пиши лудо, ич ме мене не прашуј, ле”. Ги шири музикалната душа кревките
крилца, се дели од претешкото тело и ене, се населува во три благородни животи,
именувани егзотично: Анастазија, Филомена, Афродита.
Еластичната Анастазија, тета Наца, доживеа 96. Покорната Филомена, тета
Менка, – 94. Остроумната Афродита, тета Дитка, – 90. 96 + 94 + 90... тоа се вкупно
280 години.
Секоја негова година се реинкарнираше во десет нивни.
Имаше Ѓорѓија, питомиот бекрија, дарежлива рака имаше, срце блескотно и ум
видовит. И кога губеше на себе, печалеше на своите.

КАК КРАКАДИЛ ДИКОБРАЗА ПРОГОЛТИЛ

Се почесто, забележувам, ги слушам „Битлсите” додека појадувам. Станаа омилен

радио-адут за добро утро. Приватно, ги користам и во пародично-носталгични мигови:
1 чинија пржени кикиритки + 5 шишиња пиво + 4 гимназиски другари во зрели години.
Со Хендрикс веќе не можам повеќе од петнаесетина минути. А го симнував со денови.
„Хеј, Џо” беше климакс на нашиот настап во амбарот на „Треска”, најрекламираниот
македонски производител на мебел. На името на составот точно не се сеќавам...
„Хогар” или „Освојувачи” или „Викинзи” или нешто слично. Менувањето на кулисите на
пост-земјотресното Скопје беше вртоглаво. Градот од разгледниците исчезнуваше без
милост. Некоја џиновска гума за бришење прецизно ги заменуваше куќите, улиците,
маалата, со белина. Минував низ десетина состави со ист инвентар: воздушен
хармониум, една гитара со магнет, една без, тапани помешани со длабоки лонци. Ги
вежбавме „A whiter shade of pale”, „Yesterday”, „Боби Смит, се сеќаваш ли на
есесовците” (На пожарот во Виетнам. Зарем не гледаш / Сличности има тука) и секако,
„Hay, Jo”. Дедовиот полуцилиндер го насмеа од срце прочуениот Мишчевиќ од
„Силуети”, кој, покровителски потчукнувајќи ме по рамениците, ме испрати во
возбудувачката роцк ан’ ролл авантура...

*
* *

– Минатиот вторник го завршивме средувањето на библиотеката. Практичниот

биланс е недостатокот на триесетина книги. Нашите љубопитни пријатели позајмуваат
ли, позајмуваат, и не враќаат! – одмавнува: – Јас и така можам да читам за кусо, и
тоа само книгите што се печатени на дебела, бела хартија и со црни, мрсни букви. Му
благодарам на случајот што е така печатен Достоевски... Кругот се затвора. На
почетокот, во гимназијата, тој беше првиот над чија книга заплакав, а сега ми е
последното задоволство... Овој ревматизам е проклет. Систематски ме уништува. Првин
прстите, па забите, сега видот. Гледам замаглено, а и сеќавањата се како облак...
Но – ја положува десната дланка врз мојата лева рака: – ти ги одвоив
Јужноамериканците. Астуриас, Сабато, Кортасар, Борхес. Времето ти е погодено за
читање. Дворот е полн со птици!
Потоа, надвор, на терасата, кликнува: – Погледни, се е расцутено! Јасно ми е
зошто дедо тип о цел ден шета. Неуморно пешачи. Неговата импозантна фигура може да
се забележи во најнеочекуваните делови на градот. Ќе се врати навечер со шкрто
објаснување дека виното на тој и тој пријател е подобро од она што ни го носи
Борче. Или ќе остави куса порака: „Вечерва сум на театар”. Откако ќе се врати, го
пушта радиото и слуша ноќна програма.
– Се сеќаваш ли кога се качувавме на Водно? Ти, тој и јас. Се до Поштенскиот
дом...
– ... отаде последните куќи заличуваа на гнезда меѓу гранките. Како не би се
сеќавал? Но, да продолжам: пред некоја вечер, во пижами, возбуден до солзи, дедо се
втурна во спалната. Пропелтечи дека те спомнале на радио, но по кој повод, не
можевме да дознаеме. Се растревожил, па наместо да го засили гласот, ја променил
станицата и потоа не можел повторно да ја најде. – Почнуваме да се кикотиме: –
Веројатно бил осврт на бројот на „Разгледи” каде ти објавија расказ:
– Не е тоа, тато – одговарам низ смеа: – На ноќната радио-програма, не
претставуваат списанија.
– Туку?
– Имав разговор за групата. Сега сме на прво место на топ-листата.
– А, така – се уште е насмеан: – А ја знаеш ли ти онаа анегдота за Евреинот
трговец?

*
* *

Евреинот имал синови близнаци, слични еден на друг ко јајце на јајце. Се

одмараа во исти кревети, јадеа иста храна, носеа иста облека. Обајцата имаа малечка
бемка на левиот образ. На нивниот осумнаесетти роденден, на кој се собраа сите
роднини, една од тетките зборлива како повеќето добродушни жени, забележувајќи го
таткото како горделиво ги гледа синовите, го праша: „Кој од нив повеќе личи на
тебе?”, на што сите присутни се насмеаја. Но, таткото се замисли и покажа на еден
од нив: „Тој” – рече. Сите беа зачудени, но набргу, веселото расположение се
поврати. Единствено синот што таткото не го одбра се чувствуваше чудно. Кога таа
ноќ легна со брата си (спиеја во иста соба) и другиот почна весело и брзо да
зборува за роденденот, тој одговараше напрегнато, не можејќи да ја скроти зависта.
Но, беше добро момче и приврзан кон братот, па утредента веднаш отиде кај татко му
и му се пожали. Таткото со насмевка го погали по косата: „Да, навистина го мислев
тоа, што не значи дека те сакам помалку. И двајцата сте ми неопходни, моја
единствена среќа и надеж”. Синот виде во татковите очи дека му ја говори вистината
и зависта во миг му го ослободи срцето, но сепак го праша љубопитно: – Тогаш, кажи
ми во што е разликата меѓу нас? Па, ние сме толку слични. Дури обајцата имаме иста
бемка на исто место. Стариот трговец му рече: „Добро. Ќе ти покажам. Појди до
бакалницата и прашај колку е брашното.” Момчето го облече палтото, се страча низ
скалите. Кога по половина час се врати, на лицето му лебдеше загадочна насмевка:
„16 златници! ” – и брзо додаде, не можејќи да го скрие восхитот: „Колку е убава
ќерката на бакалџијата! Очите и се две темни езера без дно, косите долги и црни
како абонос, гласот милозвучен, чиниш жуборливо поточе!”. Таткото го слушаше со
внимание: „Да, навистина е убава и мила девојка”. Погледна низ прозорецот и
воздивна: „Сега, повикај го брат ти! ”, а кога заедно се појавија, му се обрати на
вториот син: „Појди до бакалницата и прашај колку е брашното”. „Веднаш, тато” –
рече синот, го облече палтото и слезе низ скалите. Кога се врати по десет минути,
лицето му беше ведро и мирно: „Па, татко, овесното е дванаесет златници,
пченкарното од прва класа шеснаесет, а од втора четиринаесет. Разликата во
квалитетот е безначајна, па мислам дека е паметно да си земеме од поевтиното.”
Тогаш таткото се сврте кон првиот син: „Еве, сега виде во што се разликувате.
Подеднакво ве сакам: тебе, поради тоа што си она што јас не сум, а што толку сакав
да бидам, него, поради она што сум и јас, и што со него ќе продолжи”.

*
* *

– Да. Веќе си ми ја кажал неколку пати.

Седнати на шарените, полски столици, со допрени коленици, го слушаме
шумолењето на големата бреза: – За разлика од трговецот, јас немам два сина. Туку
само еден. Некогаш многу сличен, но често и различен од мене... На пример таа твоја
обземеност со рок-музиката. Еве, сега ти признавам дека бев инкогнито на вашиот
последен концерт во Домот на младите. Кога девојчињата почнаа да скокаат по бината,
и самиот во себе го почувствував истиот оној трепет со кој, во суровите времиња,
слушав џез. Во овие работи, бунтот е поважен од музикалноста. Иако џезот е сепак
нешто друго. Се ослободуваме индивидуално. Си ги читал: Фицџералд, Кортасар,
Шкворецки... Ти и твоите рокери многу повеќе го истакнувате првото лице множина!
– И тоа ти пречи?
– Не во чувството – можеби тоа е најдобра вакцина против бесрамната суровост
на лицемерието. Знам дека по ова искуство нема да дозволуваш да добиваш удари по
задникот. Но, како и трговецот, јас копнеам по оној друг дел во тебе, што ќе се
оствари само ако се тргнеш од закрилата на групата. Литературата е немоќна без
осаменоста. Се научи да ја презираш едноличната предвидливост на лакираната
стварност, а сега доаѓа потешкото – во тишината, страствен, а неумолив, да досегаш
до коренот на својата вистина.

*
* *

Утрово повторно ги пуштаат „Битлсите”. „Let it be”.

– Спомњу, некакда, ти играл в какај ета електрическај групи. Љубознатјелни
маљчик. Син тоже как отец – мрмори баба Парка, вртејќи го филџанот: – Ну, так:
перед тобој, линнаја дарога. Панимајеш, пат! Может бит духовниј, творечскиј... Адин
челавјек. Летајет... Адин кракадил. Баљшој, талстој, ну дарагој. Дремјот.
– Как кракадил дикобраза проголтил.
Ја подига главата и со се уште бистар поглед на седумдесет и петгодишна
Русинка рентгенски заклучува: – И вот. Рускаја скаска. Очен поучитељна.
Let it be! Бодликавото прасе ја стивнува забоболката на крокодилот за овој
полесно да го проголта. Ах, тие безмилосни закони на природата! Нека биде тоа што
ќе биде! Ќоси, безопасни рокери лапнати од семоќниот дијалектичар-мистер Кракадил!
Или: бившите рокери – сегашни кракадили, со сласт се проголтаа и самите себе.
Аднака, ја писáтељ, абикновени.
СО Ј. И ТАТО, УШТЕ САМО МИГ

Го допира стаклото на јужниот прозорец, а штом ќе го отворам, навлегува, со

белото шумолење и со понекоја гранка, внатре, во собата. Брезата, идеалното дрво,
опфатено, некогаш и за секогаш, со мојата детска дланка, расте, памети, ме
засолнува кога ноќе, затекнат во дворот, со стопалата во тревата, наслушнувам брзи,
зборливи звуци. Пристигаат од улиците, од зградите, се прекршуваат низ бетонот и
асфалтот. Градот ме одбрал, како што ги одбрал и Ј., и татко ми, па иако имињата на
градовите се менуваат, нив, моите најблиски секогаш ги гледам во истиот Град, во
кој ги препознавам, во заедничка сегашност, пределите што тие ми ги разоткриваа
како свое минато. Го слушам татко ми: „Болната трпеливост со која пожолтениот лист
го чека денот, ја чувствувам однатре. А денот е градски... сив и убав”.

*
* *

Најсуптилните, најчувствителните, а не пишуваа. Читаа со страст, можеа да

заплачат читајќи, патуваа, бегаа читајќи. Во ликот на мојот англиски Мефисто, Ј.,
можеби прижелкуван намерник од подсвеста, е онаа со која на велосипеди се
втурнувавме во тајните дискотеки, на граматички исправните професорски партиес, во
црквените прифатилишта. Понекогаш си велам дека ја измислив нејзината
импровизаторска умешност на соло-гитарист, познавањето на зенот, блискоста со
битпрозата. Можеби е дојдена до ненапишаните страници на мојата голема книга. Но,
тврдоглаво се држам до фактот дека овој син-ќерка на унгарски емигрант ми го плати
враќањето назад. Глупаво е што ги изгубив фотографиите, иако сосем добро, на едната
од нив, го гледам нејзиниот гол, мускулест грб. Од Ј. како мала артистка
фотографиите сé уште ги чувам – нејзините, на нејзиното мало студио на петтиот кат,
на нејзината прва љубов, режисерот со ист астролошки владетел како и мојот, на
нејзиното бебе чие име почнува со Ј. Писмата: „силно, силно те сака твојата мала
сестричка Ј.”, „секогаш само твоја вљубена сестричка Ј.”. Нашата заемна приврзаност
ја топлевме во цврсто стегнатите мали прсти. Се држевме за малите прсти додека се
опивавме од виното од кристалните чаши, последниот заеднички подарок на нејзините
разведени родители, додека ги разурнувавме, анализиравме, и повторно, со итра
победничка насмевка, ги градевме нашите вродени и здобиени емотивни комплекси
додека гледавме како ѕвездата на новиот филм ја шмукува мекоста на остригата,
додека ги одмаравме телата, а во очите, низ единствениот прозорец на студиото,
неосетно ни заспиваше жолтата градска есен. За најмалата Ј. можам да зборувам
најслободно. Нашата врска станува литерарна. Кориците на нашата книга се сини,
мазни. Внатре, со љубов го закитуваме специјалниот мамец и јато светли желби се
сјатува околу него. Знаеме, лесно е да се фати најголемата, што без напор ќе ја
извлечеме на нашето островче. Тука, татко ми би рекол: „Прекрасно!”. Постојано го
хранеше својот занес. Кога по серпентините се искачивме до врвот на планината и го
здогледавме морето, извика: „Вакво нешто не сум видел досега!”. Според мене,
скептичниот пубертетлија, за човек кој дотогаш водата ја почувствувал во
ленинградските бели ноќи, на Нијагарините водопади или во оазата сред Сахара, ова
беше пресмела изјава. Толкував: „Што му е потребно вака да ги прикрива вистинските
односи меѓу предизвикот и впечатокот?”. Освен тоа, мислев, преуморен е, со над осум
часа возење. Бев убеден дека нé охрабрува, мајка ми и мене, а тој си патуваше на
детскиот воз од бајките, низ бескрајниот предел на големите случувања. Како
високиот, елегантен осаменик Гари Купер, чија меланхолична ведрина опстанува
наспроти сите гнасни разбојници на светов. Така и читаше: ги покануваше зборовите
во својот двор, ширум отварајќи им ја капијата, потоа ги кажуваше полни со жубор.

*
* *

Една недела пред да згасне, татко ми, во платнениот стол, сокриена во куќниот
мантил, дебелиот шал и ќебето, ја замолува пријателката од младоста да му го
прочита мојот штотуку објавен расказ. Во градината се, нејзините претчувства,
отфрлени по тревата, ѝ се примолкнуват како магличести сеништа. Таа не издржува:
„Ти... можеше да пишуваш... најдобро од сите!”. Го замислувам татковото лице – како
на икона, вкочането, издолжено, жолто. Пријателката вели дека се насмевнал, онака
потсмевливо. Бескрилест, се тетерави пред бездната што расте. Сé побавен, поситен,
го ослушнува топотот на сопственото срце. Одговара: „Бев слеп пред времето. Но,
какво прекрасно слепило”.

*
* *

Не попуштам, туку и натаму гледам кон внатре: црвената се разлева, се

разблажува, и некои жени, побледи, во розово, лежат, или се тоа нивните опуштени
сенки, а бојата за која помислив дека задушува, сега е заднина на еден, во основа
спокоен пејсаж. Таа црвеникава, поправо розова гама на сликата е од сончевиот здив,
од опојните испарувања на изгревот. – А мене не ме гледаш – одеднаш гласот на Ј. Во
цветната индиска кошула и фармерките, таа, потпрена на ѕидот со едната рака, ме
наткрилува: – Тука сум. Нејзините реченици со три точки на крајот, сепак исполнети.
Во паузата, зборовите изникнуваат од пукнатинките на неизговореното: „И за што се
зборува во филмот? – За некои фашисти во најлон чорапи...”. Или во епизодата кога
се загубила во туѓ град: „Штотуку ги научив буквите... Мими има мама...”. По
неколку часа – нејзините хулакопки и мојата кошула стуткано префрлени преку
столицата, намокрената четкичка за заби, во купатилото испарува топлината од
туширањето. Го палам транзисторот: „Мала ноќна музика”. Но веќе е утро. Главата
сонливо ѝ папсува врз моите гради. Таму, на главната улица, забрмчуваат првите
утрински ГСП автобуси: од останатата бучава ги одделува тврдоста на почетниот звук,
па карактеристичното тропање отпосле. По плафонот, од сенките истрчува пајак и се
спушта надолу, повторно во сенките. Само пред неколку месеци, едно слично такво
пајаче избега преку чаршафот врз мојот хотелски кревет, на Хвар. Како и утринското
пајаче, и она беше тука, додека немиот брод по големите води, на стаклото на
прозорецот, се сокри зад непроѕирноста на ѕидот. Бродот се движеше како и пајакот,
но кршливото стакло штитеше од времето: тишината беше акустична. Присуствував на
утринскиот концерт на едно молчеливо живо пајаче, еден нем бел брод и оркестарот на
притаени души. Заборавав на ѕверките со ситни остри челусти и алчни желудници што
демнеат од темнините на подземните ходници. На пластичните мршојадци што го
прилепуваат својот одраз врз моминскиот лик. На лигавите предци со педигре. На
убавите џелати што се вградуваат во замисленото Дрво на бесмртноста. Бев во
розовата кутија, а пајачето и бродот, малечок како него, сосем се вклопуваа во
нејзиниот свет. Бродчето што се огласи на прозорското стакло немаше никаква врска
со таму, со огромната метална конструкција, која со брзина од 60 километри на час
плови по морето наречено Јадранско, тоа е тука: брод-играчка, што повторно ќе се
јави секогаш кога ќе се најдам во истата розова кутија; во татковото крило, на
височинката над Градот, со заспаната Ј. во мојата студентска постела, икој би знаел
уште каде посеан низ загатливото постоење...

*
* *

Татко ми, како секогаш откога се разболе, молкум читаше во фотелјата, со грб
кон вратата, далеку од куќата, во ужасната осама со која се мачеше себе си и
другите, во која тонеше упорно, тврдоглаво, обземен од сопствената слабост.
Престана да ги ослушнува нашите гласови, затворен во спалната, со книгите.
И тоа снежно зимско претпладне инстинктивно појдов назад, кон вратата, кога
тој, не вртејќи се ме повика да седнам до него.
– Филозофите би го нарекле непојмливост на очигледното – покажа на
прозорецот, со насмевка на јунак на Чехов, кон гранките што се опираа на стаклото.
– Дрвото... стои тука од моето детство. Крај ѕидовите на собата. Дури сега се
сеќавам дека тогаш можев да го обгрнам со својата десна рака – воздивна, давајќи си
пауза и јас знаев дека сега ќе дојде поентата – Моите раце одамна веќе не можат да
ја обгрнат неговата блискост.
Библиотеката беше сé уште во него. Барокноста на пишуваната реченица и натаму
владееше со говорот: – Во болница, се убедив дека душата е воина на слабите. До
мене лежеше еден, во мрежа од апарати за трансфузија. Сепак, главата му беше
слободна. Секоја вечер, точно во осум, потпирајќи му ја главата, му даваа по чаша
вода и две жолти апчиња. Ги слушав голтките како да се внесува гориво во некоја
безосетна машина.
Врз профилот на тажен аскет, меланхолијата беше врежала фини брчки околу
очите полни со сенка. Погледот не можев да му го доловам: – Еден ден, и не ми е
јасно зошто, меѓу неговото отежнато дишење и благиот шум на машините, ја зграпчив
чашата. И видов... – повторно пауза за моето прашање „Што тоа, тато?”, потоа бавно,
збор по збор: – На рабовите... Чашата сé уште го чуваше замаглувањето од неговиот
здив.
– Сигурно пиел малку пред тоа – се избрзав.
– Можеше да е само од претходната вечер. Зошто дента, само неколку часови
откако ја земав чашата, тој почина.
Мојот татко се завали во фотелјата, загнурувајќи го лицето меѓу дланките. На
масичето крај фотелјата лежеше „Пронајденото време”, последниот акорд на Прустовата
сага за Времето.
Надвор на брезата и околу неа, ромолеа снежни, нашите копнежи нежни.
ФУТРОЛАТА

До 45-та не ми беа потребни очила за читање. Иако при читањето книгата ја

држев се подалеку, не попуштав и храбро, додека можев се соочував со буквите
директно, без помош на некои си таму диоптри и умбрал стакла. Но, компјутерот беше
оној што објективно и неумоливо, секој пат кога зјапав и трепкав пред екранот,
дијагностицираше – далекувидост (што барем со формулацијата е во предност, се
тешев, од својата спротивност „кусогледноста”, иако резултатот е ист – ОЧИЛА!).
Така според забелешката на ќерка ми Лара, станав теглар.
Следниот чекор, со оглед на тоа дека лесно ги губам важните работи, беше да
си најдам футрола за очилата. Мајка ми предложи да земам една од нејзините,
премногу младешка за неа, но сеуште сосем солидна, иако купена пред триесетина
години.
Футролата ми се допадна. Беше од измазнета телешка кожа, црвено обоена,
внатре поставена со сатен, од предната страна украсена со срцолики орнаменти од
пришиена кожа и со малечки цветови со жолта, бела и црна боја. Ги прими очилата
како да е скроена за нив и веднаш, заедно, почнаа да се шетаат со мене, од бањата
до канцеларијата, од „Штрк” до „La Coupole”. Токму во кафеана, белградската
„Москва”, при простувањето со учесниците на симпозиумот за современите книжевни
теории, на масат, покрај филџаните, чашите, книгите и пепелникот, се најде и еден
паричник. Ништо невообичаено, ако тој паричник не беше направен од наполно ист
материал и дезен како мојата футрола!
Паричникот И припаѓаше на Маргру, млада асистентка од белградскиот Филолошки
факултет. Го споредивме со футролата, беше повеќе од очигледно дека се со истоветна
изработка. Маргру не можеше точно да се сети од кого и кога го добила, единствено
дека и е одамна. Ми вети дека ќе направи „private investigation” и веднаш ќе ми
јави за резултатите.
Навистина, по една недела, ми стигма нејзиниот мејл: „Му влегов во трага
на црвениот паричник. Ми го подариле две сестри, пријателки на мајка ми, инаку
наставнички по математика, чија трета сестра (исто така наставничка по математика)
беше омажена за еден градежник. Неговата фирма во оние среќни времиња работеше во
Алжир и Мароко Тој нивни зет, иако обичен градежен техничар по образование, беше
голем љубител на француската култура и јазик и нивните деца најпрвин прозбореа
француски. Имаше неверојатно богата домашна библиотека со светски класици и воопшто
некој вроден инстинкт за убавото. Често кога подготвував испити, позајмував книги
од него и жена му, зашто не можев да ги најдам на друго место . Ете така некако, по
таа линија, не знам дали директно од Франција или од некоја од нејзините поранешни
колонии, тој паричник дојде во мои раце. Малку е тешко да се утврди кој непосредно
го купил од овие спомнати личности, или можеби е тоа некој непознат, што, верувам,
би било интересно да се открие ”.

Мејлот ме возбуди. Со причина: случајното поврзување на паричникот и

футролата за очила сега го поврзуваше се уште безимениот библиофил со татко ми,
исто така градежен инженер, чија (нашата) библиотека како дете неповратно ме
вовлече во светот на литературата. Веднаш ѝ одговорив на Маргру. Приказната за
паричникот и футролата, ѝ напишав токму поради недостатокот на некои детали, може
да се развие во вистински расказ, недовршен и податлив за фантазерска надоградба.
За тоа се потребни само уште неколку податоци, пред се за инженерот – неговото име,
начинот на позајмување на книгите, каде е тој сега и што работи...
Од друга страна, пак, „историјата” на паричникот на Маргру ме заинтригира да
ја прашам мајка ми за потеклото на нашата футрола.
Беше тоа многу одамна, пред триесетина години, едно лето во Дубровник, или
можеби во Херцег Нови во летото ’71, поточно во Игало каде што се лечеше татко ти.
Во тоа време веќе сериозно страдаше од артхритис. За време на попладневните
прошетки или кога ќе се заоблачеше и не беше за плажа, а татко ти и онака многу
ретко се бањаше, се шетавме по кејот, каде што беа изложени бројни тезги со секакви
панаѓурски сувенири на нив. Ти не беше со нас. Остана во Скопје, тукушто вратен од
матурската екскурзија. Во странство како што тогаш беше вообичаено.
Последниот голем гимназиски излет. Тогашното „странство” беше географски
подалеку од сегашното. Од Словенија, од човечкото рипче во Постоинска Јама,
отидовме во Виена, па потоа Венеција, Трст, и назад, преку Риека, Загреб, и
Белград. Кога се вративме го продолживме дружењето со Нехар, Салис, Људмил, Тоше и
company на терасата од мојата куќа (моите, како што кажа мајка ми, беа во Игало).
Во еспадрили или во јадранки (на една од тогаш снимените фотографии со босиот палец
од јадранката го чешкам мачорот Чарли зад уво), со шишиња пиво во рацете, со коси
сеуште влажни од поливањето, навидум лежерни, густиравме излупени резниња праски, И
во главите ни се роеја возбудени мисли спротивставени околу најважното прашање –
што ќе студирам? Кај мене, се беше сведено на дилема, ама каква: светска книжевност
или филмска режија? Белград или Прага?

Тогаш додека со татко ми рака под рака бавно (тој потешко одеше) се шетавме
покрај тезгите, ми доаѓаше некоја чудна, силна желба да купам нешто од тие ситни
ретко практични ретко автентични предмети. Слично како што на плажа собираме лушпи
од школки и полжави или разнобојни камчиња за да не потсетуваат, нас
континенталците, на морското лето, така И овие евтини сувенирчиња ги купував за
спомен на синото море, неговите запенети бранови и живописните улици на приморските
гратчиња. Така ја купив И футролата.
 Таа никако не можеше да сфати зошто син и не си студира медицина во Скопје?
Тој, татко ми, беше „смирувачкиот фактор”. Ја убеди, користејќи ја и сопствената
опседнатост од книгата (што, во неговата болест, беше уште порешавачки аргумент)
дека треба да го пуштиме детето да си го следи својот избор.

Во меѓувреме, дојде и одговорот од Маргру: Моментално не е можно да се утврди

кој е вистинскиот купувач на паричникот. Беше тоа одамна, а и мајка ми сега многу
ретко се гледа со своите пријателки. Што се однесува до градежникот (се обидувам да
бидам прецизна), мислам дека, всушност, не може да се каже дека тој лично беше она
што се нарекува образован човек: тој баш и не поседуваше „знаење”. Едноставно ги
чувствуваше убавите работи во кои треба да се вложува поради нив самите. Зошто,
инаку, еден градежен техничар би имал дома собрани дела на Гете, и тоа не на видно
место (како што би можело да се очекува). Можеби би било добро тука да се постави
прашањето дали, во крајниот збир, понекогаш за културата се поважни љубителите на
уметноста отколку критичарите и, особено, теоретичарите? Мислам, ова би било
интересно прашање за интернационалната екипа теоретичари, глобалци и интелектуалци
со кои се среќаваме по балканските научни собири. Лично јас, признавам со срам,
спаѓам во тие што на прсти можат да ги избројат книгите од т.н. убава литература
(всушност вистинската!) што сум ги купила во последниве седум-осум години. Полиците
на нашите библиотеки се преполнети со теоретски книги, списанија и фотокопирани
статии, и под тие купишта теоретски материал, ѕирка по некој роман или збирка
раскази. Да нема вакви градежници како чичко Раде, кои парадоксално, градат други
земји (последното што го дознав за него е дека работи во Москва), не знам колку би
ни вределе универзитетските професори, академиците и сличните на нив, од кои многу
тешко се позајмува книга. Дури И не е воопшто важно дали чичко Раде ги читал сите
свои книги. Кај него можев да го пронајдам „Чајлд Харолд” што веќе го нема по
библиотеките. Се сеќавам како во градскиот автобус ги броев станиците до дома,
стискајќи го кесето полно со книгите од чичко Раде. Сега кога помислувам на тие
саботи кога возбудена одев кај чичко Раде со книги што сум ги прочитала во минатата
недела, а се враќав со куп „нови”, непрочитани, ми се чини дека времето е низа
реченици, кинливи како пајажина, кои можеш да ги поврзеш само со раскажување; ако
не, метлата на заборавот ги чисти од нашата глава. И оваа подзаборавена епизода од
мојот живот, гледаш, се обнови од случајното совпаѓање меѓу еден паричник и една
футрола за очила.

Го исклучувам компјутерот, ги вадам очилата и ги сместувам во нивната топла

постела, во црвената футрола со срцолики орнаменти. Електронската преписка со
Маргру не откри од каде (и дали?) има поврзаност меѓу футролата и паричникот. Не
дознав дали и тој е исто така купен на Јадранот, или е можеби од Алжир или од некој
локален панаѓур. Но затоа, разговарајќи со прашања (преку екранот на компјутерот),
можеа да ми се прераскажат некои подзаборавени вистини.
Гледан од прозорецот на мојата куќа, белиот облак, во однос на снегот на
врвот на Шапка, изгледа сив.
Менливите облици на хоризонтот... Мојата привидна далекувидост... Вистини
испреплетени од приказни...

MUTTER , фрагменти

Езерца се две од бајка

очите на мојата мајка...
(детска приспивна песна)

Algernon: All women become like their

mothers. That is their tragedy. No man
does. That’s his.
(Oskar Wilde: „The importance of Being Earnest”)
 Куќата е заедничка, но таа има свој засебен влез, со „венецијанер“ по скалите
и по балкончето, украсено и со ограда од темно, бајцовано дрво. Кога сака да ме
повика,неколку пати ќе потчукне по ѕидот што нè дели. Меѓу нас нема директна врата
туку мора заобиколно, преку дворот, да се помине растојанието од мојот влез до
нејзиниот. Ако е лута, таа се заклучува и не одговара на моите повици преку ѕидот.
Нејзиниот, западен дел од куќата тогаш
како да се одделува во независна куќичка, низ чии прозорци, во магливата светлина
на телевизорот, пулсира нејзината исправена, младолика силуета. (А постојано ја
истакнуваат дихотомијата стварно/нестварно на моите платна: им се чини дека Градот
е фатен од хеликоптерска перспектива, со ситни луѓе-кукли по тротоарите и улиците
без сообраќај, со големите, според критичарите –неочекувани – женски актови
изложени на терасите, затскриени зад трепетните хоризонтали на ролетните. Како да
им објаснам дека сето тоа толку јасно го гледам кога мајка ми ќе се налути и не
сака да ми прозбори, а јас се заклучувам во својот дел од куќата и, понекогаш
облекувајќи го џемперот, ги гаснам светилките, се качувам до прозорчето во бањата и
подѕирнувам надвор (она што ќе го видам, подоцна го сликам).

* * *

Панцирот се откопчува како распарталавена кошула, на која ѝ недостасуваат

средните копчиња,а острата болка што ја чувствував додека црниот ритер ми го
забиваше мечот длабоко во градите, се смали дури до обично боцкање, како од ситна
гребнатинка. Се преобразувам, неосетно, од бел господствен витез, фаворит на
турнирот, во разлигавено детиште, кое, откако се поткачило на оградата околу
дворот, сега, испружено по тротоарот со сето свое несмасно буренце од тело, ем
плаче, ем веќе се плаши од прекорот на мамичка, зашто така глупаво ја искинало
фланелската кошула. И во новото, недостојно обличје, стигам да помислам дека црниот
витез, пресликаниот негатив на белото „јас“, без омраза, речиси пријателски ( како
мечот да му е една од илустрациите на буквата „М“ во читанката за прво одделение),
болно, но и нежно ме рани во срцето, за да се поигра и да ме казни во исто време.
Ако спијам сам или со Вики, веднаш штом ќе се разбудам, го запишувам сонот во
тетратката што ми е секогаш при рака (досега ги исполнив шест). Иако не ги сликам
сништата, можеби само ќе нафрлам по некој детаљ, а она што останува на платното –
тоа навистина го гледа моето пробудено, а не заклопено око. Сништата ги чувам во
тетратките како во тајни ковчежиња. Понекогаш ѝ ги читам на Вики, која потоа се
обидува да го толкува – слатка, полузабранета игра што, кога сме во постела, ги
дразни нашите голи соучеснички тела.
Кога ноќта ја минувам со Мики, работите се малку покомплицирани. Таа е со
мене неполни четири и пол месеци и нормално, не знае за тетратките. Ако сонот се
случи, се трудам да не го заборавам додека Мики е во куќата, односно до петнаесет
до седум наутро, зашто како исполнителна секретарка во добростоечка фирма во подем,
таа, најдоцна четвртина час пред почетокот на работното време, спастрена и
нашминкана, излегува од куќата. Ја бакнувам зад уво, да не ѝ ја расипам шминката,
низ полуотворената врата ѝ мавнувам уште еднаш, додека таа веќе забрзано тропка со
високите потпетици по асфалтот, се заклучувам и веднаш го запишувам сонот во
тетратката.

* * *

– А што мислиш, зошто баш во фиоките?

– Не знам. Беа таму.
– Си ги сокрил?
Пак ќе ми најде нешто во подсвеста.
– Беа слатки. Малечки, џуџести, со густо жолтоцрвеникаво крзно и бели
стомачиња.
– Често сонуваш во колор. Зашто си сликар.
Но, никогаш ...
 – Знам што ќе речеш. Не ги пренесуваш сништата на платно. Но, и едното, и
другото се дел од тебе. И сонувањето, и сликањето.
– Не беа обични. Тоа ѝ го реков: „Тие не се обични глувци. Не фрлај ги“
– Можеби и ти сакаше да се ослободиш од нив. Фиоки, глувци, сето тоа е врзано
за твојата подсвест.
– Не знам. Но таа ги исфрли со гадост.
– А ти знаеше дека надвор има мачки?
Сега ќе ме праша за неа.
– Пак ти се јавува.
– Знаев дека ќе ги најде.
– Кога ја сонуваш неа, подсвеста се пробива. Од долните слоеви.
– Замисли, ми се обрати на латински. Кога сакав да ги одбранам. Тоа се
валкани глувчишта, ми подвикна mus musculis! Mus musculis!
– Стварно?
Смешно ѝ е.
– Ти ги паметиш зборовите, јас не. Ама ова на латински...
Можеби и не беше баш така. Можеби ги измислив.
– Почекај, а зарем не ти звучи како дијагноза? Или како правна осуда?
– Мислам дека глушецот се вика токму така на латински. (А сега што ќе ми
кажеш?)
– Баш ми се допаѓаат твоите усни кога се вака полуотворени.

* * *

Мама ги спојуваше новогодишната и роденденската прослава во дводелна

свеченост на чистиот, уреден и отмен дом. „Како католичка“, се шегуваше, „затоа
секоја година изгледам помлада“.
Распоредот беше однапред познат: првиот ден, на пладне, ќе заѕвонеа
вообичаено збунетиот вујко, испегланата вујна и божем подисплашените братучетки, на
кои ниту испакнатите предни заби не им ја сокривааа стармалоста. „Добар ден, тето.
Ти го честитам роденденот и ти пожелуваме многу среќа и здравје“, секоја година ја
рецитираа, клештејќи се, истата реченица, а мајка ми ја дочекуваше со полунасмевка,
со која ќе ги истрпеше и вујковите сочни бакнежи и вујнините врапчешки клукнувања.
Следниот час, до почетокот на ручекот, се делевме: децата во мојата, постарите во
дневната соба. Штом вратата ќе се затвореше, братучетките веднаш го покажуваа
својот, според предните заби, очекуван зајчешки карактер. Ненадејно ќе се
испентареа на креветот, и со бесрамно дигнати фустанчиња, скокаа по него како луди;
потоа, без каква било најава, нивните навидум кревки тела ќе полетаа кон сандакот
во аголот – за миг, собата се претвораше во бојно поле со расштрафени, измачени
играчки. Најчудно беше што сето тоа го правеа молкум, без најмал глас, и мојата
бесна реакција што, нормално, следуваше, никогаш не беше оценета од возрасните како
обид за скротување на монструмчињата, туку како мој каприц. Ледено јасна, додека
вујна ми притворно и бесполезно се обидуваше да ја смири, мајка ми ќе процедеше:
„Засрами се, тие толку ретко доаѓаат“. Морав за казна да го исчистам „ловечкиот
терен“, туркан од мајчините куси, горчливи прекори – „на што личи ова!“, „види како
си го изгазил автомобилчето!“, „ајде, ајде побрзо!“ – чувствувајќи се бедно и
измамено, додека зад грбот, знаев, заблестите демони слатко ми се подсмеваа. Сепак,
ми остануваше шанса барем малку да им вратам – додека, служејќи се „правилно“ со
вилушка и нож, алчно го голтаа белото месо од мисирката, филувано со сос од
печурки, замислував како на нив, а и на вујната им е подметнато печено од цркнат
твор, во сос од лебарки. Кога на ред ќе дојдеше жолтата „жербо“ торта, или, уште
подобро, исто толку крцкавото „касато“ со сецкани бисквити, чоколатчиња, желе-
бомбони, урми, одмаздољубивата имагинација преработуваше со занес – истурените
забарски заби заграбуваа и пикаа внатре кал помешана со кучешка мочка, ситно
смелени опашки од исцедени стаорци, срча, згмечени аспирини, јајца од комарци,
птичји гомненца...

* * *
 Втората вечер беше резервирана за пријателите, три двојки со кои моите се
дружеа уште од студентските денови: Караџовци, Штерјовци и Киселички. Заедничките
универзитетски години во Загреб, поткрепени со повторливи анегдоти и фрази, што се
вртеа – пред почетокот на новата епизода на Цуле Покорни, или на месестите душеци,
немарно наредени еден крај друг по жешките Златни пјасоци, или во преполнетата со
гласови и тела кабина на шарската жичарница, под која се нишаа врвовите на елките,
или во дворот на нашата штотуку вселена монтажна куќа, каде сè уште владее стариот
закон на големиот овоштарник вон градот – секогаш напумпани со смеа како разнобоен
новогодишен балон, и нераздвојно ги врзуваа, сé до смртта на мажите, во
интелигентен, разговорлив, мошне бучен кружок.
Нивните деца, со лизгава возраст (најстарото, Икица, сега д-р Јован
Штерјовски, неврохирург, е три години постар, најмладото Инче, сега Јасмина
Киселичка, уредник на музичката програма на македонската РТВ, е шест години помлада
од мене) ги прифаќав, во согласност со блискоста на родителите, како дел од
поширокото семејство, како бројни дружељубни роднини со заеднички игри, тајни и
смешки. Подоцна, ние децата бевме првите кои, еден по еден, го напуштаа друштвото
„един за всички, всички за един“. Пубертетот беше посилен од мускетарската
заклетва, врежана во нас онаа августовска во отвореното кино во Варна. Но тогаш, на
прославата на маминиот роденден, тие ми доаѓаа како мелем по неуспешниот ден со
братучетките. Вратата меѓу дневната и детската и дневната беше широко отворена, да
ѝ даде пат на безгрижната, неоптоварена со возраст, човекова природа. Гнилиот,
немил свет од вчера со братучетките, вујната, изметот и пцовисаните стаорци беше
наполно избришан. Меѓу испомешаните тела на другарчињата, полегнати по тепихот, и
на моето му беше топло и сигурно. Некој од возрасните, најчесто татко ми, ќе се
втурнеше повремено меѓу нас, разлабавен и весел, ќе одиграше по една партија
асоцијации, табланет или џамлии (како „шлајка“ го користевме шарениот, метален
пепелник) и уште погласен ќе се вратеше во дневната.
По смртта на тато, мајка ми дискретно се одвои од друштвото, собирајќи ги
околу себе поранешните колешки од гимназијата, сите пензионерки и сите вдовици.
Нивната претерана приврзаност, од утро до следното утро во нејзиниот дел од куќата,
беше потврдувана со непристојното дрдорење, што се пробиваше низ порозниот ѕид, за
потоа, во оние неколку минути влегување во „фолксвагенот“, како заитан дожд да се
рашири низ целиот двор, растерувајќи ги секогаш изненадените врапци. Откако сите
четири ке се набуткаа во автомобилот, мајка ми, Неприкосновената, исправена и
цврста го заземаше возачкото седиште и со енергичен старт, веднаш менувајќи во
втора,ги поведуваше верните, стеснети колешки кон зголемениот, застрашувачки град.

* * *

Драги сине
За сето време, откако застуде, постојано мислев дали си се сетил да погледнеш
долу во плакарот (под палтата што се закачуваат) во кесето за алишта. Таму ти е
ставен јорганот. Имав намера да ти телефонирам, но татко ти беше сигурен дека си го
видел при отворањето на плакарот.
Се надевам дека не си настинат. Внимавај зашто овие први месеци на
Академијата се многу важни да стекнеш сигурност и да те запознаат професорите. Биди
редовен на вежбите. Најдобро е да се научиш насабајле да стануваш рано, до 7, и по
мала гимнастика, веднаш да се облечеш и да појадуваш во некој од блиските, млечни
ресторани. Тоа може да ти биде како мала прошетка. Во меѓувреме, отвори го широко
прозорецот, за сè убаво да се проветри. По појадокот, врати се веднаш (не губи
повеќе од половина час надвор), намести си ја убаво собата, така што веќе во 8 и 15
би бил спремен за Академија, или, ако немаш часови, за сериозна и константна работа
до пладне. Сликањето, веројатно тоа и самиот си го сватил, се учи, упорно и со
напор. Попладнето, ако немаш обврски на Академијата, можеш, по ручекот, да се
одмараш до 17. А потоа пак на сликање – ако си во собата, спушти ги завесите за да
не ти пречат уличните светилки. Навечер не легнувај подоцна од 23. Оваа програма не
ти ја натурам, туку свати ја како совет на човек кој има многу искуство.
Дисциплината е, те уверувам, најчесто поважна од талентот.
Немој во собата да држиш храна и внимавај на хигиената –тоа е исто така услов
да се чувствуваш попријатно. Во следниот пакет што ќе ни го пратиш, спакувај ги
старите чевли и заедно со валканата долна облека, испрати ни ги веднаш.
Пари ти пуштаме во вторник, телегравски, така што ќе ги добиеш во среда. Биди
дома. Веднаш распореди ги – Колку ти треба за бои, колку за платна, колку за
џепарлак. Така ќе испланираш да имаш доволно до крајот на месецот.
Дали ги посетуваш предавањата по графика? Немој да тераш инает и оди да го
чуеш тој професор, кој, сакал ти или не, е ценет како одличен педагог. За каприци
ќе има време по студиите.
Пиши ни и не заборавај да ни ги пратиш најновите цртежи. Пликот заштити го
однатре со картони и облепи го со селотејп.

те сакаат
мама и тато

* * *

– Значи, сепак беше затвор.

– Да, но мошне удобен. Како некоја од оние убави предвоени згради што ги
нарекувале палати. Со дебели камени ѕидови и високи плафони...
– ... украсени со раскошни лустери од бел емаил, обрабени со позлата.
– И со сијалички што имитираат свеќи. Баш такви.
– А прозорците?
– Издолжени, двокрилни, тесни. Мислиш, дали беа со решетки? Не, напротив,
кога ја раскрилив лесната, проѕирна завеса, видов дека сум на првиот кат, всушност,
дури уште пониско, на поткренатото приземје на зградата.
– И тогаш побегна. Не земај го ова буквално. Во основата, сонот е симболичен,
антимиметички. Тој не прикажува, туку опстои внатре, во заплетканиот свет на
психата.
Баш е секси, гола и поучителна.
– Смешно ти е што зборувам вака, како да сум на факултет?
Вики, односно доц. д-р Виолета Костова, е убедливо најпровокативната личност меѓу
припадничките на женскиот наставнички кадар на филозофскиот факултет, кои, покрај
неа, неодоливо потсетуваат на крофни, а некои од поамбициозните – на пензионирани
скоевки. Вики, и на ТВ, и зад катедрата (ова „зад“ кај бројните студенти – ѕиркачи
минува во „под“) е инспиративно привлечна, особено за размажествениот подмладок од
19-23 години. А каква пак зашеметувачка возбуда би ги поплавила еректираните
студенти кога би ја чуле д-р Виолета како умешно владее со двата најмоќни светски
јазици:

: „ Wait, wait the order. Kiss me, touch me, donwthere. Put your finger in my
mouth... J’ai rasé mes poiles, tu peux les sentir. Veux-tu faire l’amour comme une
bête? Il faut pas être trés doux, pas doux...“
– ...понатаму?
– Молам?
– Нешто си замислен. Те прашував за сонот. Кажи ми, што беше откако побегна?
И гали ме по грбот. Бавно.
– Па, скокнав на тротоарот, што веднаш се преобрази во забутана, полувидлива
шумска патека. Се почувствував како еден од оние бегалци во авантуристичките
филмови кои изгребани, задишани, наврнати до гуша – во меѓувреме почна оној ситен,
непријатен дожд, чест во тие ситуации – се провлекуваат во недостапната џунгла,
судирајќи се со исколчените гранки на дрвјата – чудовишта, зад кои, сигурни сте,
демнеат исто така чудовишни суштества.
– Сега, малку по рамениците. И потоа?
– Се сокрив. Всушност, се стуткав под една огромна грмушка.
– Поради што?
– Знаев дека некој ме гони. И дека кога-тогаш ќе ме открие.
– Ми се наталожи плунката. Сакаш малку? Дојди, земи си... И? Кој те пронајде?
– Џбитак.
– Што?
 – Џуџето од моето маало. Џбитак. Спастрен во испеглана, зелена униформа и со
блескав пожарникарски шлем на главата. Го викавме така, зашто, онака низок, беше
целиот набиен, без врат и четвртест.
– Те уплаши?
– Нималку. Во сонот, како и на јаве, тој беше добродушно, засрамено човечуле.
Некако успеа да ми пропелтечи дека има еден цртеж, порака за мене.
– Порака? Остави ја таму дланката. Од кого?
– Не знаеше де ми каже. На хартијата беше исцртана некоја соба, дневна, со
долгнавеста маса, прекриена со бел чаршаф. Всушност, цртежот беше детски, со светли
фломастери што невешто ги прескокнуваа потемните, исто така непрецизно извлечени
линии. На масата беа наредени, со желба да изгледаат уредно – чинии, вилушки и
лажици. Од страните – неколку подготвени столчиња. Во големата вазна на средината –
букет рози. Не знам од каде помислив дека се скапо купени.
– Ова е важно.
– Мислиш, тајно? Или, можеби грешно?
– Зошто грешно? Розите, колку што знам јас, се најскапи во зима, а таа е
родена во декември, нели?

* * *

Грешката, малечката гребнатинка на задниот браник на „фолксвагенот“ е

забележана, и: – Пак си го удрил?! – очекувана, можеби затоа и убиствена, надмоќна
реченица, а веднаш поткрепена кај двете присутни пријателки со насмевка „коњски
гоблен“ (нагласена и кај најдобро изработените вештачки вилици). – Никогаш не
внимаваш. Знаеш ли колку ме чини поправката? – истиот презир во погледот, истата
затегнатост на образите (таа наполни 66!): толку лесно е „неодговорниот“ да ја
почувствува и, нормално, да ја истрпи казната, како дванаестогодишник фатен на дело
со навлажени гаќи (Ќе си го изгубиш семето и не ќе можеш да имаш деца!). Мојот
одговор, предвидлив, избрзан, пелтечев, како да сум турнат на стаклото во некаква
претесна тегла, каде зборовите замаглуваат од зазбивтаните голтки кислород што се
трошат низ залепените, рибји усни: – Јас ќе платам... ќе средам... зошто ми
викаш... – Јас никогаш не викам! – така, во беспрекорно белата училница на
Интернатот, заповеднички воздржаната Mutter му одржува лекција за послушност на
преплашениот воспитаник.

* * *

Вечерав со Мики, на нејзино инсистирање, во „Бенекс“, ресторан натрупан со

резби, масивен шанк со доминантни, изложени етикети на светски познати фирми и
препарирана голема, тажна еленска глава (слики, за среќа, немаше) во кој
новокомпонираните бизнисмени гласно ги довикуваа келнерите по име. Минатото лето,
еден од тие зачешлани келнери, со втренчено лице на острижана пудла, ме врати зашто
сум бил неадекватно облечен. Навистина, доаѓав непосредно од ателјето – во
работната, измачкана блуза и во патики – но, во 5 попладне, ресторанот беше празен,
а јас наминав само на кафе. Оттогаш, не ми паѓаше на ум да влезам во „Бенекс“, но
Мики, облечена во припиеното кожно мини и со светкавата крем кошула со подигнати
раменици, па во црвениот тантелен градник и танга гаќичките (веќе изгледаше
подобро), па без гаќичките (убедливо најдобро), па повторно затегната, галејќи се
со модриот кармин по отечените усни, како искористена Барбика, цимолкаше без
престан: Ќе ме водиш на вечера во Бенекс?, што, по сите нејзини ситни усилби, вроди
со плод. Освен тоа, Вики беше во Будимпешта, на некаков конгрес за Сецесијата, па
така, во недостаток на подоброто и откако Мики, да не ме извалка со карминот, бавно
и влажно, во знак на благодарност, ме лизна по образот, појдовме накај „Бенекс“.
Нè пречека, исклештен, истиот оној лосионизиран послужител од лани (лош
предзнак), кој, предвидливо, не ме препозна, туку сервилен и затрчан, веднаш мазно
праша: Аператив? – За мене, мартини бјанко – нарача Мики, премногу јасно, како да
го вежбала правилниот изговор.
Токму кога, држејќи ја со палецот и показалецот тенката рачка, ја принесе
чашата до полуотворените усни, еден самодопадлив глас го наруши заемниот молк кој
(освен во моментите на нејзината сексуална возбуда), беше вообичаен за нашиот
однос:
– Добровечер госпоѓице Мики.
Таа кокетно го поткрена погледот, но одлучи достоинствено да ја отпие
голтката пред да одговори:
– Ах, господине Дончо, тоа сте вие! Не сум ве видела цела вечност.
Господинот Дончо, мало цврсто човече, уште пократконого поради црниот
преширок костум, со „пејџер“ закачен на лакираниот ремен (директорот на „Агромак“,
го претстави Мики, покажувајќи ја сета раскошна белина на своите заби) беше во
придружба на еден од оние мажи кои често се среќаваат на овие простори, со дебел
синџир од турско злато сред густите влакна што гордо изникнуваа од раскопчаната
кошула.
Телеграфски, следниот половина час изгледаше вака: откако ѝ подели на Мики
комплименти за гардеробата и фризурата, г-нот Дончо напомена дека преквчера купил
нова „Хонда“, на што придружникот со синџирот нашироко почна да го воздигнува
брзината, големината, удобноста, надмоќноста, на односниот модел во споредба со
другите не-хонди; г-нот Дончо нафрли дека ова неподносливо жешко лето ќе мора да
побегна некаде подалеку, а неговиот раскомотен портпарол веднаш се надоврза за
коцкарниците и плажите со јахти на Монтевидео каде што има 95% шанси да се сретнат
со Савичевиќ од Парисенжермен; – Каде, во Уругвај? – го прашав колку што е можно
поучтиво. – Не, бе, во Франција.
Потоа, сè се забрза: на моите поуки од географијата, тој одговори со навреди,
на моите навреди, тој ме зграпчи и ме фрли на подот. Мики почна да вреска, а
господин Дончо, со непроменето спокоен глас, ја смируваше.
– Такси! Викнете такси! Помогнете му на човекот! – го слушнав некаде од
далечина неговиот миротворен глас, додека шпицот на неговата „шими“ чевла, скришно,
под масата, ми го зададе последниот, најболниот удар во главата.
Следно на што се сеќавам беше познатото лице на мојот другар од детството, д-
р Јован Штерјовски, во неговата ординација на Клиниката за неврохирургија. – Си се
препнал, ми рече добродушно, сè ќе биде во ред. Седна на тркалезното столче,
поклопувајќи го со своите сто килограми, обвиткани во бел мантил. Тоа импресивно
тело го заврте исчезнатото седало четвртина круг на лево, па на десно, и решително
се закотви пред мене: Ќе те закрпиме така никој да не те познае – ме шлепна по
рамото – Мајка ти, добра е? Додека ме шиеше, опфаќајќи ме со раширените месести
нозе во бели панталони, кои од мантилот ѕиркаа како да му припаѓааат на дебело
џуџе, немо ги придвижуваше усните како некогаш кога стрелаше со џамлија...
Кога се вратив дома, мајка ми ме чекаше во ателјето.

* * *

– Кади си досега? Еден женски хистеричен глас ми јави дека си се тепал. Види
се на што личиш. Каде скиташ, со кои луѓе го губиш времето?
На нејзиното вкочането, доследно лице, само усните, премногу подвижни, ги
сипуваа јасно подредените и изговорени зборови: – Знаеш ли што се зборува за тебе
по градот? Понекогаш ми се гади од тебе.
– Пушти ме на мира, гледаш дека сум ранет.
– Ранет си, ранет си ти во мозокот. Се гледа и од оние твои перверзни
тетратки...
– Кои тетратки?
– Знаеш ти добро, оние сексуални небулози што ги сокриваш под креветот како
пубертетлија.
– Кој ти дозволи да ми претураш по моите работи! Кога ќе престанеш да ми го
контролираш животот! Во оваа куќа никогаш не сум како дома! Ти си перверзна! Ги
продаваш сликите што тато толку ги сакаше и ги собираше со години!
– Тоа е моја работа. Тоа се мои слики. Ќе продавам што сакам.
– А графиката на Пандилов! А Мазев! Како можеше? Ако не заради тато, заради
мене – па јас сум сликар!
– Куќата беше руинирана. Да не ја варосав со тие пари сега ќе изгледаше како
шупа. Освен тоа купив и машина за перење да ги перам твоите валкани алишта.
 – Размислуваше ли колку вредат тие слики! Ги споредуваш со некаква си машина!
– Што мислиш? Дека јас, на седумдесет години уживам да те перам! Засрами се,
безвреднику еден! Недораснат!
Не издржав. Ја турнав. Се зачудив колку лесно се струполи на подот.

* * *

Се изначекав на границата, гушната ми вели Вики, иако изгледа како да се

враќа од театарска премиера или од свечено отварање на изложба. Во „фолксвагенот“,
згодна и добро расположена, ми раскажува без прекин: за мостот Ержебет, белиот,
зашто постојано го измиваат со огромни четки натопени во сапуница, па за оној на
Сечењи, со камените лавови на краевите, што води кон истоимената библиотека во
стариот замок, за долго градената црква на кралот Матијаш, готска, со извишени
кули, неочекувано украсени со виолетови, зелени и розови орнаменти. Кога стигнавме
до куќата, таа ми ја претставуваше ИКЕА, шведската фирма за мебел, која има зграда
токму спроти последната станица на синото метро. И сè е во здрава, детска, сино-
жолта комбинација, продолжи течно, елегантно влегувајќи внатре, од рекламата,
знамето на покривот до оградата на паркингот и капчињата на продавачите. Го
здогледува платното, му притрчува (довршувајќи ја приказната за Будимпешта – целиот
град мириса на гас, ќе ти кажувам), застанува пред него, (ѝги забележувам новите
кожни сандали со дебели топуци, чија месо боја се преклопува со глуждовите), го
истенчува гласот како секогаш штом ќе види свежа слика – еј, па ова е добро!
премногу детали, се оправдувам, и јас предвидливо, а и фигурата треба да се доврши.
Позадината, преполнетата соба, навистина можам да ја премачкам, оставајќи само два-
три предмети: тркалезната масичка со шарен чаршав,на неа два филџани со недопиен
чај и, можеби расклопениот речник, но најважен е ликот во преден план – бесполната
кукла со малечка, белизникава алка што ѝ се провлекува низ ноздрите.
Нова загатка за деридадаистите, ѓаволесто ги накривува усните, и потоа, како
случајно: А, има ли некоја врска меѓу оваа алкичка и она на челото?. „Она“ се трите
шева што се обидов да ги сокријам под косата. Се чукнав во подрумот, без потреба го
подигам виновниот прамен. Добро си се удрил, загрижено ја разгледува лузната (иако
е јасно дека ја забележала уште на автобуска станица и за сето време, додека весело
ми ги претставуваше сите оние будимпештански зданија, го чекала вистинскиот миг да
го постави прашањето). Па што бараше долу? – Сакав да го качам белиот орман,
избрзувам. Но, криенката е веќе почната: Кој бел орман? – Знаеш оној од бившата
детска, се обидувам да ги подзабавам зборовите, оној што мајка ми го изнесе по
смртта на Вања.
Молчи, те молам. Таа приказна ми е позната. – Зошто приказна? – Зашто не е
можно, го подвлекува гласот како да е на предавање, дека толку живеела. Би постоела
некоја трага од тие две години – фотографија, крпче, барем датум на раѓањето.
Вака... – Сè изнесоа по смртта, се обидувам да ѝ објаснам, скапите облеки,
чевличките, креветчето, куклите. И шифоњерот. Но беше голем да се фрли па го
оставија во подрумот. „Врз лицето на огледалото стави чешел и клуч“, ѝ ја цитирам
реченицата на мајка ми од сонот. Muttere е таа, ѝ велам, отпорна и оддалечена во
оловниот сатурновски период, отпорна и оддалечена, повторувам, и од смртта на
мажот, и од смртта на детето. – Сите имаме свои рајски и пеколни денови, ме
смирува, опфаќајќи ми ги образите со дланки, но очите истражителски ѝ блескаат,
само некои тоа го покажуваат пред другите, а некои го скриваат и од себе. Ако веќе
размислуваме астролошки, ми вели, тогаш нејзе ѝ следува втората Месечина, па
конечно ќе ја видиш плашлива и сентиментална. Но дали тоа навистина го сакаш?
Mutter преобразена во плачлива старица. Што тогаш би сонувал?
И што ти треба да ги превртуваш фактите, продолжува. Со Вања. И со лузнава. И
тоа е приказна. – Како мислиш? – Па, така..., се спушта во фотелјата, ги прекрстува
нозете што во сандалите од Будимпешта изгледаат уште пооптегнато и
попредизвикувачки. – Седни. – Нејќам, ѝ возвраќам луто. Речиси незабележливо, со
малечок грч на левото рамо, открива дека и таа е напната. Но гласот и натаму е
присебен: Како сакаш. Ајде, не лути се, ме допира по раката. Каков смешен показалец
имаш. Дебеличок, па се зашилува кон врвот, нежно го издвојува од другите прсти и
неколку пати меко го бакнува, задржувајќи го меѓу усните. Немој да бидеш
непослушен, ми шепоти, греејќи ми го со здив прстот по секое „ш“, ја сакаш твојата
Вики? ја љубиш твојата Вики?, кажи да... да...

* * *

Јуни е, во дворот зрелите цреши кашаво паѓаат по земјата или созреани,

бесшумно се сушат на гранките. Во соседниот двор, неподвижни и бели, чаршафите и
пелените (дебелите комшии добија бебе, дебело и доволно гласно) како добродушни
сеништа се инаетат со мракот. Црешите и пелените, заедно со кротко заспаниот мачор
пред прагот и цревото, негрижно фрлено сред наросената трева, по редовното
домаќинско полевање (еднаш комшијата затекна две полуголи маалски мангупчиња како
се прскаат и не лутејќи се, само го презема цревото и продолжи да полева) ме тераат
овие тромави, добри луѓе, заедно со нивниот дебел потомок, да ги замислам како,
смалени, се сушат обесени со главите надолу, а подивениот мачор ги чека да му
упаднат во разлигавената челуст. Детално, како некогаш со братучетките, си
претставувам како врескаат и цимолат, додека во slow motion, расчекорени,
испоганети од страв, се дават и се распаѓаат низ алчното ждрело на животното.
Веќе е шести ден откако мајка ми не дошла во мојот дел од куќата. Ниту ми
чукнала по ѕидот.
Со Мики прекинав веднаш. Следното утро ѝ телефонирав во нејзиниот, како што
горделиво би рекла таа офис, но, не стигнав да ја изговорам ни првата реченица кога
таа пискаво ме прекина: Нема што да ми се извинуваш. Се снајдов јас и без тебе. Ме
префрли директорот на „Агромак“. Фин човек, умее да се однесува. Мислев и ти си со
манири, а не онака да ме изведеш и да ме оставиш сред ресторанот, пред сите оние
луѓе. Мене ми треба сериозна врска, а не некој да ме вика кога ќе му се посака.
Доста ми е веќе од овие заебанции...– ѝ ја спуштив слушалката не дочекувајќи да
заврши и тоа беше предвидлив крај на нашите телесни контакти.
Вики сепак ми ја искамчи вистината за инцидентот. И кажав дека седев со
Јасмина Киселичка во едно од кафулињата на влезот од паркот кога еден натрапник
налета на нас и почна безобѕирно да ѝ се додворува. Бев принуден да го натепам.
Тогаш од каде ти е лузната? И реков дека ме погодил со пепелник. Нејзиниот поглед
доби препознатливо испитувачки сјај. Ме праша, подзастанувајќи по првиот збор: А
девојката Јасмина Киселичка. Која е таа? – Таа? Пријателка од детството, ќе те
запознаам...
Стрелките на ѕидниот часовник, еден од ретките стари предмети што остана во
мојот дел од куќата, млитаво се поклопија. Уште пет минути до дваесет и три часот.
Бебето на комшиите, по обичај, самоволно вреска, придружувано од мекетавите
приспивни слогови на неговите родители, кои само ним им звучат умилно. Ја спуштам
ролетната. Ја затворам вратата зад себе. Се соочувам со сликата сè уште преполнета
со непотребни ситнурии, на која одвај го разлачувам запоставениот лик со алкичка во
носот. Сè е толку хаотично. И оваа моја мајка која глуми лутина како да е во
пубертет. Вистина е дека старците подетинуваат. Телото и умот им се нестабилни како
на петгодишно дете. Потребно е да се смирам. Конечно да ја исчистам сликата. Целата
ќе ја премачкам. Со портокалова. И ова недоносено суштество што зјапа во мене. Како
може толку долго да издржува? А можеби ја повредив? Падна. И, се влечкаше по подот,
кубејќи си ги косите и завивајќи како претепано животно. Зошто не ми чукне? Што си
се затворила таму како во подрум? Никој нема да те чуе. Ни твоите пријателки. Баш
им е гајле за тебе.. Никој!!... Имаш ли дете? Имаш ли минато?... Мамо,мамо...
Гордана! Чукни ми веќе еднаш! Јави се...
ЉУБОВТА НА АНА

Очите ѝ се свртени кон неа самата. Дали се смешка? Чувствува нема да остари.
Го замислува своето плотно, бело тело без брчки, без кал, без шевови. Посакува да
се ослободи од ношницата. Ги повлекува завесите.
Не сака да го чуе завивањето на кучињата, дробењето на градите, уривањето на
мостовите, врисокот на мајките. Сепак, нејзината смрт изгледа патетично, растажува.
″Тањуговата″ фотографија: телото на носила, прекриено со бел чаршаф и нагаравените
лица на присутните, со речиси задоволен навев, како да не се работи за преживеани,
туку за компанија оџачари.
Реномираниот писател за деца тврди дека таа со загрижените прсти го прегрнала
ракописот со последните песни. Во јулската мугра, кога и најмоќниот Дом, Домот на
Армијата, се урна како да е од песок.
Недалеку, до расцутените ѕидови на некогашната станица – возови со
меѓународна помош во храна, лекови, ќебиња и ″други неопходни артикли″. По ѓаволите
со умирањето! Таа беше само нестрплива, сакаше да ги раздвои гранките на времето
како да се од памук. Дупките, барите, бездните... ги прескокнуваше во црната,
припиена роба, нималку стеснета, без страв од епидемија, пад, студена војна.
А кога ќе помислеше на крајот на патот, или на слепата уличка, тоа беше
метафора, игра, естетско дразнење. Постои уште една верзија: на фотографијата
нејзиното лице беше обележано, здробено, дури и некои од Радиото, кои ја познаваа
единствено преку злобните приказни, не сакаа да ја препознаат. Тоа не можеше да
биде Ана! Така е раширена веста за ″Тањуговата″ фотографија – трогателна, но без
рана, физичка болка, крв – која некако го разнежуваше ужасот од хорор-епизодите на
Апокалипсата, кои кружеа меѓу вознемирените групи луѓе, во пижами или маички,
собрани пред шаторите. Ритуалот ги зближува унесреќените – земјотресот беше настан
од најблиската, заедничка митска повест што ја храни колективната фантазија...
Но сега, на полноќ, таа го крева погледот само до писмото, не подалеку.
Добро, тоа е конвенционално писмо, порака во неколку реченици. А сепак е
вознемирена: ќе умее ли да го прочита? Осакатеното ″т″ без среден потпирач;
невротичната, продолжена капа на ″о″. Ги поправа буквите. Кога би била посмела во
пишувањето! Не само на поезијата, туку и на писмата, дневникот, на најобичните
белешки! Чудно е што може да опцуе, да се извика, дури да се измокри на ″јавно
место″, а на хартијата е толку обзирна, воздржана.
Тој е токму нејзината спротивност. Молчалив, повлечен, речиси нем. А кога
пишува – разоткриен, агресивен, сетилен. Можеби токму тоа ја привлече. Таа
неповратна двојност на неговата природа, толку посупериорна од нејзината
подвоеност. Цветаева, Бувоар, Парун – ги читаше за да не пишува женски! А не им
дозволуваше на ќелите да лазат врз хартијата. Големиот инквизитор не дозволува
документи! Пијани се, до бесвест еби се, уништувај се, но кога пишуваш – биди
чиста!
Утре ќе се пробуди со горчина во устата, кутра, со непратено писмо покрај
себе, но замолчана. Рамнодушно ќе се истушира, ќе појадува, ќе го испие кафето.
Потоа ќе ја исчешла својата прекрасна коса, ќе ги нашминка своите прекрасни очи.
Мирно ќе го искине писмото. Можеби ќе прочита стих од Есенин, или од Миљковиќ, или
нешто негово. Ако утре е недела, ќе се прошета до паркот: паднато лисје, пензионери
околу шахот, врапци, некои раздрагани, топло стоплени деца, нивните среќни, поспани
родители... Ќе појде ли до ЗОО? Животни во зандани: приспособливата мајмунска
робијашка егзистенција наспроти студената отсутност на тигарот и волкот. По ѕверот
во кафезот, отмениот чекор на Lola Nationale, и правец – Центар!
Момчињата со загноени мозолчиња залудно ја преколнуваат навечер да ги потргне
завесите, уште еднаш да ја видат како шета гола од соба во соба. Не ѝ пречеа
нивните мастурбантски погледи, ниту прстите замачкани со мармелада и пот, но сега
мораше да биде отсечена од надворешноста, дури и од тие невешти, извалкани, чисти
мажјачиња!
Љубовниците... Ги имаше куп, дури еден фудбалер меѓу нив – мускулест голман
со кој трчаше по топката на тревникот пред куќата. Потоа испотени, вжештени,
втрчуваа во спалната на нејзините родители и весело водеа љубов на широката
француска постела. На грб, со отворени очи кон таванот кој сé уште поигрува во
приливот на спарувањето, Ана, со топла трага сперма меѓу нозете, му се насмевнува
на својот задишан фудбалер: „Кога би ми бил брат... ″.
Со него – немаше ништо братски, ништо роднинско. Во своите скомињави, шкрти
зборови, не го криеше презирот кон колективните мании – фудбалот, модата,
политиката. Пред него ја преплавуваше буица од гневни, беспомошни мисли: меѓу
неговите зборови се закануваше минско поле – ако погрешно нагази, ќе биде
разнесена. Наспроти поплавата избрзани реченици во себе, пред него молчеше
вдишувајќи нагло врел воздух. Понекогаш ја заклучуваше во изнајмената соба над
кафеаната ″Боеми″ и ја оставаше да го чека – кога, околу полноќ, ќе се втурнеше,
смрдејќи на алкохол и цигари, хистерично се обвиткуваше околу него, го љубеше
очајнички, збивташе како повреден пес. Додека ја набиваше, често само откопчувајќи
го шлицот, го мразеше, а не можеше без тој злоболен фалус на очувот, испрчен на
телото на поетот.
Попладнево, Реа не можеше да издржи: – Да знаев дека повторно ќе ми зборуваш
за него , немаше да дојдам! – Кутрата, добра Реа: – Зошто ти него не го затвориш?
Одговара, под маската на ведра резигнација: – Ќе мине – не слушајќи ги
огорчените протести на пријателката (повторно помислува дека е премногу наивна за
своето еврејско потекло). – Во овој град жените ги тепаат. Во каков свет живееме!?
– Реа, тој мене не ме ни допрел.
Не вреди да ѝ објаснува. Реа вози ″фиќо″, сонува за враќањето во вистинската
татковина, ги слуша Чак Бери и Пол Енка, ″не живее сексуално″: – Мастурбацијата е
многу подобра. Ем поголемо задоволство, ем не се замајуваш со разни шовинистички
тикви.
Реа сакаше да ја чешла – лесно, бавно, со часови. Понекогаш, под подлабоките
слоеви на Анината коса, пробиваше и до нејзините гради. Две сочни, бели куполи со
пупки малини. Запците на чешелот се претвораа во мали ѓаволи, омекнуваа и се
обвиваа околу дојките како палави, змијолики фалуси. Беа тоа долги, заморни, збиени
игри. Ана ги затвораше очите, паѓаше во полусон. Како таа сонуваше, така Реа тој
сон го обликуваше во нејзината коса...
Низ затворениот прозорец провалува ниската на заробено животно: во некоја од
визбите на големата зграда, белата ждребица залудно удара со копитата врз железната
порта, забравена со три катинари. Одамна коњите се повлечени од улиците и одведени
надвор од градот; само по некој е скриен во темнините на подземјето и тајно чуван.
По земјотресот, спасувачките екипи, откопувајќи, понекогаш наоѓаа полураспаднат
труп на коњ, или само избелен костур, меѓу јагленот, старите велосипеди,
пожолтените книги од предвоените библиотеки. Ана сéуште жива, но веќе пијана, е
убедена дека навлегува во еден од нејзините диви сништа со животни што врескаат и
со неа сред тркалезниот плоштад: распнат Леонардов човек-жена што од смелата
мазохистичка изложеност бавно се враќа во положба на заштитен фетус.
Рано наутро е, 26 јули, во градот Скопје.

*
* *

Сончево септемвриско попладне... Доцна ноемвриска вечер... Љубовникот, со

полно кесе кикиритки, ги посетува трите Ани во нивните три круга од креда:
Ана во првиот круг е матурантка. Белиот околувратник го одделува нејзиниот
уште побел врат од црната униформа. Ги облекува чорапите – мрежести, со шев на
средината. Ги закопчува жабичките, а затскриениот Љубовник ѕирка, грицкајќи
кикиритки. Уште еден блесок на затегнатите момински бутини... и таа немарно му нуди
чаша шампањско.
Ана во вториот круг е гејша. Сублимно се движи, но сепак, помислува
Љубовникот, ″You are my destiny” од грамофонот бара партнер. Ја повикува на танго,
а таа сериозно му го подава своето мало, голо, деформирано стопало. Под отоманот
лае пекинезер. Љубовникот го љуби стопалото. Но колку и да се труди, неговите усни
не оставаат никаква трага врз нејзината розова, детска кожа – таа не се возбудува,
или барем тоа не го покажува. Му дозволува да ја бакнува, но преку волја, како да
се гади од неговиот јазик меѓу ножните прсти. Можеби таа не е вистинската гејша, се
прашува тој, чувствувајќи го на јазикот мазното студенило на порцеланот.
Ана во третиот круг е една од жените. Свртена со грб кон Љубовникот и
очигледно незаинтересирана. ″Си грицка јаболко″, се нервира Љубовникот и ја
прострелува одназад, со кубурата на прадедо му. Потоа нервозно, со нога, го брише
кругот. Доаѓајќи пред убиената, со извесно чудење забележува дека главата не ѝ е
разнесена: заспаната Ана лежи во голем леген, сличен на Ботичелиевата школка. Дали
се капела во млеко? Откаде му такво сеќавање?
– Ох! Пак ме фати дремка! – му се обраќа Ана на Љубовникот – Сакаш шампањско?
Да поиграме танго?
Се издига од легенот, штотуку избрана кралица на летото, овенчана со бело
цвеќе. Зад неа, се протегаат бескрајно долги, песочни плажи. На витите палми зрее
овошје прелиено со мед.
Љубовникот, сосе ќесе кикиритки, веќе оќелавен, пелтечаво се повлекува. Еве
го, во кафеаната „Боеми”, го испива стотиот вињак и вели: – Сигурен сум, сто насто,
нејзините три круга се всушност во полето на некојси малечок бермудски триаголник,
каде што годините се ситен песок што за кусо ќе налегне врз атолите на нејзините
бадемасти очи, за веднаш потоа да потоне без трага. И никој да не ми зборува дека
таа загинала. Никој!!

*
* *

Кога убавото би се завршило со почетокот. Со будењето и бисерните ноти што се

прпелкаат во трепките!
Нови тапети, според сите картографски пресметки – небесни. Во полукружниот
агол – наросено гнездо.
– Можеби ќе минат илјада години, додека не посакам да појдам од тука – ми
шепоти Ана.
Околу постелата, јаготки розови како момински пупки.
Сакам да ја замислувам Ана, како извивајќи го тенкиот, сребреникав врат,
заѕвонува со потпетиците и ми ја подава трепетливата рака. Нејзиниот прв танц.
Нејзиното невино, плотно тело се лизга низ Свечената Сала на Воздишките. Зрак бледа
светлина се откраднува од синиот свод, ја погалува по срамежливо откриеното колено,
додека ногата го почнува однапред научениот полукруг. Еден, два, три... еден, два,
три... таму некаде во Градот, или на жолтиот рид: густата коса, прелиена со темен,
горски мед, млечниот тен со модри жилички, врежани како во мермер, забите, некако
вампирски, што нежно ми ги забива во вратот, додека навлегувам во неа.
За миг, здогледувам две темни искри од жолтите, ѕверски рожници, и веднаш
потоа, наеженото тело исчезнува меѓу тревките и паднатите лисја.
– Подивена мачка – вели Ана, без најмал знак возбуда: – Ги има низ планинава,
се кријат по дупките. Безопасни се...
– Елелица, плетелица, домазера, доказера, чиф, чиф, чигулки, мартин, дуптин,
прескочи – ја пее броенката, па го вперува прстот во мене: – Сега, ти да ми
раскажуваш!
Иако сонцето сé уште се раѓа, позлатата од паднатите лисја се подоткрива,
засветлува, и тие, оживеани од немирот на светлосните нијанси, се одлепуваат од
почвата, во гладна потрага по зракот.
А што има во онаа осончана бездна? Автомобили, осветлени бубалки, се туркаат
по патот, што како отфрлен кројачки сантиметар се одмоткува по шарениот тепих на
долината. Возат кон Градот.
– Не, ние сме во Градот. Во собата со сини тапети.
– Не, ние сме во книгата со бели корици. А таму, на страниците од првата до
дванаесеттата, мислам, се гледа, по прв пат и повторно, семоќниот небесен шир, една
постела во природа и младата жена пои ме Ана.
 – Значи, и јас сум измислена!
Единствена сказалка – одот на светлината по блескавата, мирисна кожа на
испишаните страници.
Ана е нестрплива – бројот на изгорените чкорчиња во пепелникот пред неа е
секогаш поголем од оној на опушоците. И сега, сакајќи да го нагласи важното
прашање, несвесно зачекорува со десната и... се препнува. Нималку збунета, ја тресе
правта како да се работи за инсект залепен за одеждата на принцезата и со неизменет
демонски блескот во очите, повторува:
– Зарем јас – измислена?!
Молчам. – Бакни ме – наеднаш вели – Сакам да те почувствувам.
Ја љубам под левата дојка, каде што златниот младеж ја крие излезната рана од
куршумот.
Ана ја ведне главата. Се преобразува во лебед со долг, снежнобел врат.

*
* *

Слика, една од многуте, по долгото патување со автомобилот по рамницата, по

автопатот без кривини: човек што боксува со сообраќаен знак. Знакот е црвен
осмоаголник со натпис ″стоп″, врамен со бело. Човекот е пијан, со крвава рака, од
искршеното шише или од ударите по металниот знак. Детал кој немам време да го
дешифрирам зашто веднаш се надоврзува на еден друг, од истото тоа патување:
селската куќа со жолто знаме на покривот. Околу во калта ринкаат свињи, грачат
гуски. Куќата е книжарница – ″Нов Зенит″. Младата продавачка, речиси софистицирана
со набелено лице и во црн, припиен фустан, ми ги завиткува во украсна хартија
писмата на Ван Гог до братот, расказите на Бруно Шулц, Вејтсовиот ″Џокеј полн со
бурбон″ и книгата со патетичен наслов, ″Предсмртна љубовна песна″. Кога ми го
подава пакетчето, ѝ паѓа тенката, лева нараменица преку облата дојка до наежената,
капинеста пупка. Без возбуда, девојката со насмевка (а сепак се чини намерно бавно)
ја поткрева нараменицата.
Неколку дена по враќањето од патот, добивам писмо.

Почитуван Александар,

Иако никогаш не сме патувале по исти патишта, верувам дека помалку уморни ќе
се сретнеме на истиот крстопат, правливи и резигнирани. Можеби ќе размениме по
некоја реченица и ќе заноќиме, свртувајќи ѝ го грбот на месечината. Со лице во
сенка ќе сонуваме до мугрите и никогаш заедно нема да се разбудиме. Оној што прв ќе
се разбуди, ќе си замине без поздрав.
твоја Ана
п.с. – Ти праќам фотографија од книжарницата. Зачувај ја, ако сакаш, заради
тебе. Јас веќе се прифатив онаква каква сум. Ја читаше ли ″Предсмртната поема″?

Ја наоѓам книгата, фрлена на работната маса, сé уште недопрена. Го

прелистувам предговорот: според легендата, ″Caurapancasika″ е создадена како
последна желба на поетот пред да биде погубен. Неговата љубов кон царевата ќерка,
поради светите закони на царството кои ја возвишувале хиерархијата (со строги
забрани против мешањето на кастите), била осудена како најтешка кражба. Поетот
побарал да му се дозволи единствено да ја опее љубовта. Легендата кажува: царот,
сослушувајќи ја предсмртната поема, восхитен го помилувал осудениот. Но поетот го
преколнал казната што побргу да се изврши, зашто бил убеден дека со повторното
раѓање уште посилно ќе ја поседува во себе неуништивата љубов.
Го читам 22-то пеење:

Уште денес мислам на Неа, со полузатворените очи

кои излеваат љубов,
на витото тело, олабавената роба и густите коси,
на дивите патки во лотосовата градина на љубовта,
 и на идниот живот и на крајот, повторно
се сеќавам.

ДВЕ ЖЕНИ

„...кога докторот Пол Брантон отиде во посета

кај Махариши Раман, тој го запраша зошто дошол. Брантон му рече: „Јас сакам да
знам”. А Махариши тогаш рече: „Што е тоа „јас” кое сака да знае?”

По тревникот пред хотелот „Бисер” гнијат паднати круши.

Од глетката на овошјето што се распаѓа, келнерот несносно го чешкаат забите.
Глупав е овој септември, со низа бари, по плажата, на десетина метри до езерото.
На терасата од хотелот, стутканиот пензионер игра шах со ангелите. Келнерот,
нервозно триејќи ја вилицата, му го суфлира потегот со кралицата. Пензионерот не го
слуша. И така ја губи партијата. Што побргу, тоа подобро.
Кафето не му остава знаци во испразнетиот филџан.
Езерото, до крајност немо. Остарениот човек бревта како риба исфрлена на
влажниот песок. Келнерот ја развлекува приказната за прекуокеанските роднини.
Ќе заврне. Јасното, ѕвезденото небо ќе биде сменето од матно, утринско.
Сивило натежнува врз прозорецот на собата 29, на вториот кат на хотелот „Бисер”.
– Нано, ене го пак оној дедо! По цел ден седи на терасата – вели срноокото
девојче, со лице слепено за прозорското стакло.
На дланките на девојчето се посеани трошки мирислив леб. Во џебот крие три
камчиња, скапоцен плен од последната прошетка по брегот.
– Игра шах со самиот себе – чрчори внучката. Уште еднаш ги проверува
камчињата во џебот. Круши од езерското дрво, подарок од рибите. Девојчето сонува
како игра криенка со зборлестите риби меѓу трсјето.
Нана ѝ внимателно го навлекува мантилот за дожд, минатата недела наполни
шеесет. Кога ќерка ѝ, Јана, мајката на девојчето ѝ донесе за роденденот три
раскошни цвета на стрелициум, три наежени папагалови глави, завиткани во целофан и
украсен црвен ширит. Таа, наместо да се заблагодари, намуртено промрмори: „Ако
сакаш да ме израдуваш со цвеќе, однеси ме на некоја цветна ливада”.
Старееше. Иако велеа дека изгледа десет години помлада. Чувствуваше како
старее. Оттаму и нервозата. Порано, шетајќи се по дождот, прво ќе го здогледаше
сјајот на фрлената паричка по мокриот тротоар. Сега, гледаше кал, и некои грозни
отпадоци, како овие презреани, изгниени круши со прилепени муви.
– Нано, зошто ти се очилата?
Дури сега забележува дека од џебот на мантилот го извлекла чистото бело
шамиче и механички ги брише очилата за сонце. Со невешта насмевка на виновник, ги
враќа на полицата. Повторно, околу вратот ја стега неспокојството.
– Подај ми го рачето – изговара задишано: – Одиме до колибата.
Внучката радосна дотрчува и по неколку минути, држејќи се за раце, излегуваат
од зградата на хотелот, и се упатуваат, под истрошеното сонце, кон колибата,
полуурнатата куќарка со празни прозорци и врати на другиот крај на плажата. Таму ќе
го сочекаат ќумурестото циганче, со насмеана, кадрава полуангелска – полуидиотска
глава, да им продаде свежо уловена пастрмка со крвави шкрги.
Пензионерот потстанува да ја поздрави убавата жена што минува крај него, со
внучката. Фино обликувана, витка фигура на жената одзади, во лесниот мантил,
изгледа како девојка. Некогаш, си се потсмева пензионерот, другарите го нарекуваа
„Богдан Грм – човекот кому му се случува”.
А можеби беа во право. Тие, како и повеќето мажи, беа опседнати од парите и
фудбалот, постојано застрашени од сечујната политика. Тој, пак, и во најпосните
времиња, флертуваше со убавините на светот. Естетски емигрант. Мелез меѓу Петар Пан
и степскиот волк.
Замижа. Одеднаш се најде во оној дел од родниот град, со темни калдрмени
сокачиња, за кој толку често раскажуваше или го опишуваше во писмата до најблиските
како магичен амбиент на своето детство. Но, овој пат, Чаршијата е некако променета,
затскриена, засолнета во магла. А и самиот си изгледа смешен, несмасен, уочлив. Се
обидува да ја врати вревата, мноштвото животни гласови од кои се поеше
носталгијата. Но, гласовите што ги слуша се од некој друг град, модерен, со
кафулиња од кои вреска диско-музиката, разголени повици на генерациите по него.
Куќите што сака да ги види се одамна срушени, а на нивно место гледа други, со
сосема различен облик и значење.
Единствено ја препознава осаменоста. Уште побогата со тишина. Застрашена, со
студени очи и тврд израз на лицето. Додека се кикоти, ги менува кафеаните,
девојките, пијалаците – и тој, како и стариот град, е потонат во темнините. По
грешка, или намерно, го фрлиле во лавиринт. Чаршијата ќе биде негова вечна
асоцијација за разделбата.
– Уште едно кафе, стари? – го сепнува зарипнатиот бас на келнерот.
Жената, за да ги избегнат барите, го поведува девојченцето по мократа
асфалтна патека, испруженото тело на водената змија. – Ќе задоцниме – ја забрзува
внучката, и себе си. Сепак, ќе стасаат порано до колипката и ќе го сочекаат
Циганчето на една клупа со откорнат наслон.
Некогаш, не внимаваше на часовникот. Ги набљудуваше луѓето суверено, како
обожуваната актерка љубопитната публика, потоа лежерно ја играше својата роља. Беше
убавица! Без оглед колку тоа сега се чини банално. Таа навистина беше една од
најубавите девојки во градот. Каде исчезна, моја драга ведрино?
Оддалеку ги наслушнува, кревките зборови на својот најоригинален додворувач,
Лев Фјодорович Баратински: „Само мечтаењето да биде милостиво кон мене”. Кутричок
Лев, си умре како стар ерген, со разбуричкани бели коси ала Ајнштајн и долго
платнено палто, кое се вееше лево-десно, кога талкаше по скопските улици. „И моето
име – ѝ се насмевнуваше, но сé уште млад маж, со црни, густи кадри, разиграни над
челото – е убава игра на фикцијата. Личното име – кралевско, како на големио
Толстој, татковото – како да сум од семето на генијалниот страсник, а ова презиме,
дјевушка, го носеше оној таинствен поет за кого Пушкин рекол оти мислел, но и
чувствувал силно и длабоко. Слично на мене, зар не?”. Всушност, таткото на Лев беше
еден помалку познат, помалку надарен, но исто толку намашен Фјодор, принуден поради
суровите каприци на историјата да емигрира од Русија со жена си и едногодишното
дете. Така, освен местото на раѓањето, Одеса, и своето величенствено име, Лев
Фјодорович Баратински практично не понесе ништо од својата прекрасна татковина. Но,
тој човек беше неодоливо мил, со големи кафени очи, игриви, и носталгични, и, руски
темперамент со огромни скокови од налудничава веселост до апатичен молк. Ниту сега
не може да замисли дека се смирил – во друштвото со ангелите или во жешките пештери
на пеколот. Тој веројатно и на небото се шета лево-десно. Кој го знае!
Милиот, чудникав Лев. Имаше и чудно хоби – палеонтологија. Од засолнетото
катче сеќавање повикува една нивна прошетка низ градскиот парк, со посеано лисје
што шушкаше под чекорите и некои исплашени инсекти што несигурно трепереа во
бледата светлина.
„Не само песот-скитник и мачката – му одговори, кокетно засолнувајќи го
погледот со трепките – знам јас и други домашни животни. Куќното глувче, на пример.
Лилјакот, змијулчето.
– А животните од ЗОО? – продолжува тој, мртов ладен, како да не ја забележува
нејзината итрина: – Кое ти се допаѓа најмногу?
– Не знам. Лавот... лебедот. Тигарот, сепак.
– А киротериумот?
– Молам?
– Киротериумот. Најголемата мистерија на праисторијата – ужива во нејзината
збунетост, се повлекува на чекор од патеката, се провира меѓу грмушките и оттаму,
го стивнува гласот: – Никој не знае што бил... цицач, или можеби гуштер... нема
останато ни ковче од него. Освен трагиц. Траги од стапал по германските калишта од
долниот тријаски период. Траги од пет прсти, како отисок од рака. Кирооотеериум!
Ратататата!”
Непредвидливиот Фјодорович, имееше така да ја возбуди. Како детенце. Сепак,
се омажи за дипломираниот фармацевт Петар Камењарски. А Лев продолжи да ги шета
улиците, премостувајќи ги разликите меѓу светлото црвено утре и палеонтолошките
вистини. Се среќаваа ретко и попатно – во самопослугата, во театар, во неделните
предпладниња на Водно – двајцата збунети, со наместена насмевка и по некоја
конвенционална реченица. Некаде пред земјотресот, кога Јана веќе наполни десет, таа
налета на Лев, кој наведнат на оградата на камениот мост, се џареше во Вардар. За
прв пат забележи колку лицето издолжено и исушено, и дека е облечен немарно, во
ветвиот сив капут што го носеше уште од нивните прошетки низ паркот. И косата му
беше речиси сребрена, но сеуште со познатата дива нескротливост. Имаше во таа
природна разбушавеност еден силен непокор со поразот, еден привлечен инает. Како
Јана да му е ќерка...
Веќе во лулката на сонливоста, пензионерот Богдан Грм му го остави шахот и
бакшишот од три динари на неизбричениот келнер, и земајќи го клучот од својата соба
09, зарипнато прашува за бројот на собата на госпоѓата со внучката. – Дваесет и
девет, точно два ката над вас – Одговара неизбричениот портер со (соучесничка)
насмевка. „Простак!”, помислува, но ништо не кажува, ами со неочекувана ведрина
продолжува кон собата.

*
* *

„Зад твоето лице постои сешто, зад моето лице е и твоето... Како лесно се
создаваат приказните. Маестро, најмил мој, во приказната, како и во животот, треба
да имаш доволно шапки, но на една подолго ќе ѝ се восхитуваш, и почесто ќе ја
ставиш на глава, а другите ќе ги сместиш по плакарите. Бесмислено е да се
констатира: јас знам дека постојат големи слабости (го сакам тоа) и големи
храбрости. Случките имаа свој од, па некогаш можат и да заболат. Како се
чувствувам? Се снаоѓам, што значи дека може да ме погоди немањето време (за себе) и
чудните (твои) треперења...”
Беше тоа веќе трето писмо што го започна, и туткајќи го испишаниот лист
хартија, Јана не можеше, а да не се потсмевне. Како лаже изгледот! Неа, зад грб,
мажите ја нарекуваа „вештерка”, оправдувајќи си ја тремата. Навидум, имаа право:
широките стапала со кои самоуверено го грабеше потчинетиот простор, премногу
здравата, волчја отпорност на блескавата насмевка, малите, цврсти гради што во
четвртата деценија ѝ стоеја исправени како на штотуку распупена девојка, таа
мускулеста едрост на целото тело кое на нејзините платна со паганска надмоќ
лебдееше над урнатините на згаснатите светилишта, пламените кадрици со по некое
седаво влакно, што се извиваа околу лицето како змиолики фалуси – имаше
невообичајна „машка” сила за една пост-симболистичка сликарка. Јана по најмекиот
килим газеше како по груб, дрвен под, со воздржан презир ги победуваше во тенис,
секоја недела, машките партнери (а на големо задоволство на групата дечиња, што
слепени за мрежестата ограда, ги следеа партите), во најжестоките турканици по
градските улици возеше минимално во трета, а откако ги пушти веѓите, доби тврд
речиси андрогин изглед. „Џуџето Муртко” – си дофрлаше секое утро во огледалото,
иако ѝ беа доволни само три часа добар сон, весело да запретка во постелата, дури и
кога утрото е студено како зимска ноќ.
„Сабота попладне. Писмото ќе патува два дни и ќе те сочека на почетокот на
новиот неделен циклус...”
Глупости! Општи места! Треба да ги избегне. Или да ги премолчи. Продолжува:
„На твојата неразместена постела, ги броиш пукнатините на таванот, зјаеш во нигде.
Чувствуваш ли како од овие писма се ткае приказна? Не премногу горчлива, се
надевам, зашто не би сакала да го вознемирам твоето љубопитно око...”
Нејзиниот пријател, борбениот архитект, ѝ вели: – Треба да пишуваш долги
писма! И тоа не само на еден! Лесно му е на Филип кој громогласно, незбунето се
смее, и кога скапата порцеланска ваза му се лизнува низ раце и се распрснува во
стотици парченца. А таа? Зад својата самовилска горделивост, сепак е мошне кревка.
Продолжува: „Посакувам да се појавиш. Има многу ситуации во кои сакам да те
видам. На пример, излегувам од автобусот, потоа мала, искачувачка пауза, и одеднаш,
додека забревтаните патници сé уште се туркаат во мене, твоите дланки, одзади, ти
ме гушкаш. Но, не доаѓаш. Во што е суштината на твоите исчезнувања? Како да сакаш
секогаш да постои и друга приказна. Како сé да може да се случи. А обично толку
малку можеме да направиме, и толку многу необично. Но денот е сосема прост и суров.
Останува ноќта. Есенските болести.
Ова е моето последно писмо. Пред да те видам, нема да ти пишувам. Те
посакувам.
Биди, барем за минута, јаболко кое го гризам.

твоја Јана”

Понеделник наутро, тој е сеуште во долна облека, седнат на креветот каде

стуткани се испомешале ќебето, перницата, пижамата, со сувогорчливи усни, по глупо
истрошениот викенд. Ништо од огледот за Калвино: по цел ден посети, сркање кафиња,
преџвакување исти разговори, зјапање во ТВ. Некој ѕвони, „кој е па овој сега?”, го
навлекува џемперот врз маицата, се искашлува, ја отвара вратата. Во сандачето –
писмо. Го кине пликото – лист фина, сина хартија со облаче во десниот агол,
исполнет со препознатливиот, орнаментиран Јанин ракопис. Веднаш почнува да
чита: ... зад твоето лице постои сешто, зад моето лице е и твоето... треба да имаш
доволно шапки... (со левата рака го зема преполнетиот пепелник) ... знам дека
постојат големи слабости... случувањата имаа свој ôд... (ги истресува догорчињата
во ќесето врз компировите лушпи и неуспешните страници од огледот за Калвино) ...
ги броиш пукнатините на таванот (навистина ги има) ... чувствуваш ли како од овие
писма се ткае приказна...
Си налева половина чаша стоплена кока-кола, преостаната од сношти. Со првата
голтка сладникав пијалак, му доаѓа сликата на Јана како се сонча грбешки на
сламената простирка, по куси машки панталони и откопчан елек. На следната тераса на
пансионот во Ираклион, двајца гласни, кадрави Грци, ги издолжиле вратовите и
нескриено се џарат во Јана. Нивните забрзани реченици, со голтнати зборови,
сведочат за сладострасноста. Забележа како на едниот, на крајот од устата, му
потекува капка плунка. Тогаш, мазно свртувајќи се помешечки, држејќи ја прерамката
од елечето само со палецот и показалецот, таа пред зачарените Грци му вели: „Знаеш
ли што сонував ноќеска?”.
Јана уживаше да си ги прераскажува сништата. Беа преполни со случки, со луѓе,
познати и непознати и, со неа. Толку често колку што се сликаше на своите платна.
Кога од сонот отсуствува телото, таа веројатно веднаш го заборава. И оној од
Ираклион, се сети, имаше приказна со неа во главната улога: се качуваше по
спиралните скали со везена железна ограда на една сецесионистичка зграда. А горе,
место во шармантно, тивко станче, влегува во блескава концертна сала, во која
оркестарот веќе музицира Штраусовиот „An der schönen blauen Donau”. Присутните во
свечени тоалети, огромните кристални лустери, спојот на раскошот и носталгијата ѝ
заличува на телевизиските преноси на Новогодишниот концерт во Виена. И самата е
преслечена во прекрасен, свилен фустан, бел, со тантелна роза на градите. „Беше
трогатливо свечено!”, извикна. Нему сето тоа му се чинеше трогателно комично:
податливата Јана во куси машки панталони, двајцата испотени, напрегнати Гркчиња и
матурантскиот сон. Плус нејзината керќичка која мирно спиеше во собата само два
метра оддалечена од нив. Будалесто лето: со малечката се нурнаа, собираа школки по
песокот, се смееја пред фигуринките на голите танцувачки, шепотеа за делфините
скриени во тајната одаја на минонската кралица, се јазеа по подјадената тврдина на
Млетците или, со автомобилот, го сечеа островот, совладувајќи ги сивите планински
масиви, со бели црквички на врвовите како орелски гнезда. Ноќе, кога малата ќе
заспиеше, долго водеа љубов, внимателно затворајќи ја вратата. „Поради комарците” –
му дошепна. „А Грциве?”, „Нека се насладуваат”, го дразнеше по увото нејзиниот
влажникав здив. Од морето надоаѓаше благ, солен ветрец. Го допираше како
перничињата на нејзините прсти, немарно, но вешто.
Јана и нејзините каприци! Откако ја запозна мајка ѝ, налудничавата вдовица со
глас на девојче, му беше јасно дека се работи за генетска откаченост. Тоа е она
вистинското! Вистинска реклама за Јана, а не за оној мочлив сурогат.
Чита понатаму: „... посакувам да се појавиш... твоите дланки, одзади, ме
гушкаш („ќе ѝ телефонирам”)... суштината на твоите исчезнувања... те посакувам („ќе
ѝ телефонирам”)... биди, барем за минута, јаболко кое го гризам („ќе ѝ
телефонирам”)... ”
Се стрчува до телефонот, го врти бројот. Повторно врти, повторно зафатено.
Гледа – под ноктите, непријатно црно. Го остава телефонот, со писмото во рака, ја
отвара горната фиока – има сè: копчиња, селотејп, кутиче витамин Ц, Но проклетите
ножички никаде ги нема. Ги претражува безуспешно сите три фиоки. „Одам да се
истуширам, па пак ќе ѝ свртам”. Пред бањата, ги слекува маичката и гаќите. Гол,
уште еднаш го препрочитува крајот на писмото. Го замислува нејзиниот цврст акт како
од големото масло над француската постела се преселува врз неа. Му се крева.

*
* *

При онаа ненадејна средба на мостот, Лев, исто така ненадејно, се сврти кон
неа и прескокнувајќи ги сите оние, со години пропуштени реченици „како, каде си,
што правиш”, веднаш ја запраша: „Се сеќаваш на киротериумот?”, а кога таа, заварена
и радосна, само немо кимна со главата, тој продолжи:
„Има нешто што нè обзема во отсутноста. Знаеш, дјевушка, лете да замислиш
снег! Или прекрасна ваза од прашливото парченце керамика, ископана три метра под
земјата! Неопипливо е, а сепак толку убаво постои. Без потврда, без ветување.
Ветувањата се измислени да се одржи поредокот и своината. Луѓето ги прифаќаат
поради желбата за сигурност, па макар била лажна, за да не се соочат со
застрашувачкото сознание дека се сами”.
„Но ти Лев, ти си така сам”, помисли тогаш, пливната со голем број нежност,
желна да го гушне. Тој, со младешки растреперени седави коси, не престануваше да
зборува: „Ако нашиот живот е непрекинато пулсирање изложено на промени, природно е
дека еден на друг не можеме ништо да си ветиме. Но затоа постојат отисоците, затоа
е киротериумот. И нашите средби во паркот”.
Потоа, тој замолча. Се сеќава, дури го фати за раката, и пред двосмислените
погледи на минувачите, го повика на кафе во хотелот „Македонија”. Но тој не се
помрдна од оградата, само ѝ ја бакна раката и отсутен, повторно се врати на
реката... Лев Фјодорович Баратински. Нејзиниот човек. Го помисли тоа лесно, без
срам, прививајќи се до внучката, која, топло стуткана под ќебето, мирно ја
преспиваше оваа тмурна, леплива септемвриска приквечерина.
 Пржената пастрмка, ветија од ресторанот, ќе ги чека за вечера. Откако ќе се
најдат, ќе ѝ се јави на Јана. Ако не врне, со малечката ќе се прошета до брегот, да
го ослушкуваат затемнетото езеро. А можеби не е лошо да го повика оној симпатичен
постар господин со шахот, да касне од пастрмката. Има некоја итра, драга светлина
во очите.
Зад наросениот прозорец, бесшумната сенка на ноќта го прегрнуваше езерото.

EL SUEŇO

Сократ: ... Тогаш, одговори ми на ова: ако не би имале ниту глас ниту јазик, а би
сакале еден на друг да си укажеме на предметите, зарем не би се обиделе, токму
онака како што чинат глувонемите, да ги означиме со помош на рацете, на главата,
или со други делови на телото?
Хермоген: Како би можеле поинаку, Сократе?

(Платон: „Кратил”)

Натажената париска есенска влажност, со капки дожд, кои и кога не врне, се

посеани на прозорецот; на симсот – секогаш неколку мокри, валкани гулаби треперат
од студ, а над нив, стуткани, надлетува големата мајка, мразната птица од Сена,
носејќи им во клунот парчиња магла, рѓосани цевки од речните лаѓи, гнојни шансони
на умирачкиот гамен...
Не ми се враќа во загушливата изитреност на Метрото, па пешки заскитувам низ
спиралните сокаци на Одеон, и мокар до кожа, упаѓам во галериичката „Miroir du
merveilleux”. Старчето, речиси ненормално суво, во сиво, испеглано одело, ме
пречекува со насмевка: – Voulez-vous voir les albums? – Avec plaisir, merci. Покрај
оделото и темната вратоврска, старчето има добродушен лик на престарен вујко и
сосема семејно ми ги подава кадифените албуми, што и самите би се чинеле домашни,
да не се позлатените букви и везот по рабовите, со кои добиваат нешто неприродно,
наместено. Но, старчето е страшно живо, и денес, пет години отпосле, сосема јасно
го гледам како поднаведнато стои до мене, за разлика од оние, тогаш толку присутни,
кои постојано ме прашуваа: „Quand viens-tu a Paris?”, а чии зборови и имиња сега
толку лесно ги мешам. Можеби, како што вели пријателот Хорацио Цвикало, јас
боледувам од „К.-синдром”: орелот што ме колве е заробен внатре, во мојот желудник,
и очајнички се обидува да се исплетка – оттаму ме господарат сновиденијата и јавето
го вселувам во бајка; но во овој случај сè е очигледно: наспроти впечатливите
портрети на мајсторите – свештеници, кои ја проголтаа одајата, сликичките во
албумот ја откриваат лежерноста на шаховските фигури по играта, околу трпеза или на
шарено ќилимче сред поле, а меѓу нив, од сончевиот воздух, изнуркуваат тие –
надреалистичките девојки! Лицата, бели и порозни како креда, усните – розов лакмус
натопен во киселините на воздушните честички, косите – црни, блескави кациги, сепак
проѕирни, со темни, но речиси фосфоросцентен отсјај, низ кој како да се
наслушнуваше пискавиот чрчор на невидливите, атомичести колибри! Ги опкружуваат
Мајсторите со некоја рудиментирана чудесност, како болникави самовили!

*
* *

– Некои од овие наторни лапачи и пијаничишта – се потсмева Хорацио Ц. на

уважените учесници на бројните симпозиуми за иднината на националната култура –
имаат храброст да се наречат епикурејци, а не знаат дека Епикур беше болезлив и
воздржан!
Се потсеќам на зборовите на пријателот, сепак со задоволство загризувајќи го
богатиот сендвич со шунка и домати, додека околу мене уважените учесници на собирот
„Литературата и општеството” весело наздравуваат до следната средба. – Колега, јел
видите ово јебозовно дупенце – ми се обраќа новосадскиот професор, експерт за
културолошки дилеми, но јас веќе отсутен, ѕурам на друга страна, во девојката во
црн фустан, што лебдее меѓу потните гости како ластовичка во белузлавата магла на
летната квечерина.
Не и било тешко, онака призрачна, да се оддели од фотографијата и по тајниот
магнетизам на преобразбите, да се појави пред мене. Но, неочекуваноста на нејзината
појава е толку потполна, што зборовите ми звучат пелтечаво, дури непристојно.
Зачудо, очите и се насмевнати, нималку изненадени, додека ја сослушува својата
неповрзана приказна, па охрабрен, дрско и велам дека снимката развиена во чудесната
лабораторија на Мен Реј е само миговен отпечаток на мистеријата што, вон пролетта и
зимата, постои отсекогаш.
– Неможно е – проговара со мек алт, речиси баритон – фотографиите се снимени
во триесеттите. А ни името не ми се вклопува во парискиот надреалистички контекс.
– Името?
– Теодора. Освен тоа, вљубена сум во бајките ив о рицерските поеми. Се гледам
себе си во светот на срните, самовилите и замоците.
Молчиме. – Да појдеме до чаршија, на кафе – и предлагам.
– Од другата страна – ѝ велам, паркирајќи се пред црквата – во Ибни Пајко.
Куќата беше на местото на театаров. Оттаму мојата склоност кон глумата.
Напукнатите филџани врз измрсениот чаршав се вклопуваат во преживеаниот
амбиент на кафеаната „Пирин”, и скоро сум задоволен кога Теодора остро ги прекинува
моите присеќавања за старото маало: – Имам помала сестра. Родена е по земјотресот.
Сосема се разликуваме. Студира за компјутери. Нема момчиња. Како умната, цврста
божица Атена, родена бесполно од главата на големиот Татко. Ја сонував: со темни
очила, во рацете држи прекрасна, златна статуета на Буда и сака да ја продаде за
ситни пари. Реков дека страшно ќе се налутам ако ми го направи тоа. Презриво ми ја
подаде фигуринката – беше само обично книжно топче, премачкано со жолто. Гледаш,
сигурна сум дека таа не страда од носталгија. Ти, пак, во нешто ми сличиш.
Забораваш детали, имиња. Си измислуваш бајки... Различни сме со сестра ми. Таа не
сфаќа дека вистинската таинственост е онаа за која всушност се шепоти.
Се смешка несигурно, со напрегнати нерви на бегалка. Во неа страв како во
отвореното око на уловената пастрмка сред жешкиот песок.
 Повторно ја чувствувам онаа топла поповска сомилост „ќе го земам ова дете под
своја закрила”, од која, иако ме нервира, не можам да побегнам: – Слободна ли си
вечерва?
– Можеби...
– Прават маскенбал на Правниот факултет. Би сакала лид а ми бидеш партнерка?
Преку дворот на црквата, продолжуваме по патеката, некогаш улица што по
разурнатото дрвено мовче водеше до предворјето на паркот, па низ падината се
стрчуваме во шумичката, меѓу пријатниот самрак од ниските гранки, мовлестите
пенушки на соборените тополи и шумолењето на блиската река, место создадено за
средношколските љубовници.
– Имам дев маски на гаврани.
– Злокобни птици.
– Не, овие се безопасни. Со поспани очи и жолти клунови со црвена бемка.
Се договоривме: точно во седум, ама ни минута порано, да ја повикам на „овој
телефон”. Ракописот и е искосен, но налево, што на името и дава нота на симпатичен
пркос.

*
* *

Хорацио знае да ме поткара: – Миличок, кога стануваш, кажи ѝ на столицата

довидување. Ливчето со телефонскиот број го загубив. Тука, сепак има нешто чудно –
целото попладне силно мислев на Теодора, на фотографиите од „Miroir du
merveilleux”, дури се спомнав на двете момчиња, на кои, во едно бистро, засолнети
од дождот, денот по посетата на галериичката, возбудено им говорев за
надреалистичките двојки. На едниот, убавиот Ерменец од Либан, не му го паметам
името. Всушност, со него се видов само уште еднаш. После одиграната партија пинг-
понг, ми кажа дека потпишал за Легијата на странците. Таткото убиен од заскитан
куршум, мајката меѓу бегалците на Кипар, братот си игра смртоносна криенка по
бејрутските урнатини, тој, без пари, кај некои зловолни роднини кои отворено му
велат дека е паразит – што му преостанува, освен да си оди? Вториот, Ксавиер, беше
од Никарагва. Ги говореше Лорка, па Неруда, па Хименес со јазик полн со темна
страст, што опиваше како тешко вино. Пишуваше драма – еден дел од животот на
Сандино – во која американскиот стипендист пука во Американците со пушка на прадедо
му, прочуениот ловец на бизони, мајката го губи едното дете, близначе, а другото,
престорено во бувче, ноќе ги колве очите на окупаторските војници, убавицата води
љубов не само со целото село, туку и со сеништа, вампире, духови на претците – се
тоа набиено на шеесетина страници. – Јас сум реалист – ми велеше Ксавиер, додека,
пред Халите, го пиевме топлиот џем од палачинките меѓу прстите – сета наша
литература е реалистичка. Семејството на Ксавиер, како она на Ерменецот, беше
расфрлано по светот: некои останале, некои се во Америка, некои по Европа. Пред
моето заминување од Париз, Ксавиер ме повика на сангриа: – Штета што си одиш. За
кусо време очекувам пријател од Перу. Инка. Говори кечуа подобро од шпански. Ќе ти
раскажуваше легенди. Тој е вистинска ризница.
Не само што го изгубив телефонскиот број на Теодора, туку, подоцна, постојано
ја изневерував можноста да се видам со неа. Фантазирав, затворен во собата како
ембрион во плацента – магличавите слики низ кои се провлекуваше нејзината силуета,
се враќаа од некој дамнешен, затворен сон. Опстоеше, во сето тоа неспокојно
блаженство, невидлива логика што не ми даваше да ја побарам. Дали улогата на
доброволен затвореник ја прифатив зашто можев да бидам непредвидливо смел само во
мечтите, или поради коприната во која ме заплеткуваа вештите прсти на трите стари
дами? Сега гледам дека тоа и не е важно – разбојот, без или со мене, и така ја
ткаеше приказната...

*
* *

„Пекол на Рајските острови: иако на наследниците на првиот колонизатор,

едноокиот гусарски капетан, Џон Џонс, наречен „Џонс Крвопиец” им е исплатено 23
долари како надомест за сопствеништво на поседот, референдумот е сепак неопходен –
дали 35-те корални островчиња ќе бидат присоединети кон својот голем сосед, од чии
брегови го делат 1500 километри или ќе го задржат досегашниот независен статус?
Меѓу жителите на Рајските острови владее поделеност – „Федералистите” и
„сепаратистите” засега се изедначени. Како своевиден одмор од напнатата политичко-
агитаторска атмосфера, е организиран избор за мис на Рајските острови. Без поголема
конкуренција, триумфираше Чикита Бонита. Но, токму во часот на овенчувањето на
победничката, на бината излета бившиот свршеник на Чикита. Пред да биде уапсен
поради реметење на јавниот мир (зашто се обидуваше насилно да ја свлече
растревожената Чикита), тој стигма да изјави дека изборот за мис е чиста
провокација; имено, татко ѝ на Чикита е водач на „федералистите”, а и нејзиното
бикини било во боите на националното знаме на големиот сосед”.
Тањуговиот допис е добро освежување пред утринската посета на добричицата
Ема, колешка на Хорацио, која по десетина минути, ми ѕвони, задишана и некако
потемнета: – Доаѓам од гробишта. Ја погребаа сестра ѝ на Ана. – Која Ана? – Зарем
не сум ти кажувала за неа? се запознавме во театарското бифе. Редовно доаѓа на
претстави. Студира електроника или нешто слично. Мила, посебна девојка. Убаво
разговаравме: за театарот, за Господа, за хармонијата. Знае многу добро да гледа на
дланка. – Па ти отсекогаш си била рационалистички настроена. – Но, таа ја претскажа
смртта на сестра си!
Се приближува кон мене, стивнувајќи го гласот: – Судбината ги отиснува на
дланката своите траги како лузни...

*
* *

– ... била во кадата. Бела, заштитена со водата. Тој, како секое машко се
исплашил. Се обидел да го исклучи плинот. Се срушил врз подот. Го нашле потемнет,
како црнец, изеден од гасот.
– Но, зошто се убиле?
– Ана вели дека сестра ѝ сонувала со отворени очи. Така и љубела. Така и
заминала.
Го зграпчува од масата весникот со Тањуговата статија за Рајските острови и
ги врти задните листови: – Еве, и самиот ќе се убедиш дека беше како од друг свет.
Господе, тоа е Теодора! Толку немртва, расфрлена меѓу фотографиите на
незнаени мртваци! Теодора – воздушеста, Теодора слабникава принцеза, што замислена
се повлекува од валканата, недостојна конкретност во бајката, или во рицарската
поема – танцувајќи по невидливата жица, отсутна, малку збунета, недопирната. Ми
беше подарена радоста да ја препознаат во сопствениот живот. И како да бев поштеден
да го одболувам нејзиното враќање во илузијата.
Надвор, сонцето бледо, колебливо виделце зад облаците. Подгрбавениот комшија,
вдовецот, со две несигурни нозе во влечките, и со третата – бастунот, желкински се
довлечкува до капијата на Меланија, бездетна поповска ќерка, на филџан-муабет за
„Предната и Западна Индија”.
– И обајцата ја надживеаа...
– Еј, улицата намирисува на манџи – се уфрла Ема – кога доаѓав накај тебе ми
заличи на старото маало!
Стаклото ги издава само подивените, распукани костени што се растрчале по
тротоарот како раздвоени замусавени близнаци. Сепак, може да се насети замаената,
влажникава магла од течни јадења што се прелева низ улицата како благ рев на
припитомено куче.

*
* *

Понекогаш изникнува од карпите, набоцнати со остри трнливи грмушки, како да

се подземни демони скаменети до медузиниот поглед. Двосмислена е: вита балерина со
лице на старица, или дебела жена од пазарот што зборува милозвучно како самовилска
мајка. „Госпоѓицата Смрт лично – ме убедува Хорацио – продуцирана од твојата
еротска – декадетна фантазија”.
Одиме на „Магбет” во Големиот театар. Гостуваат Јапонците. – Минатиот пат ја
сонував во тунел – му велам – исполнет со пареа и шумолење на невидлива вода.
Женски и машки капачи ги криеа испотените тела. А таа, обвиена од заситени облаци,
посветена на сопствената хигиена...
– Миличок, јагнето важи само до 6 килограми. Не претерувај!
Пред влезот на театарот, Ема нестрпливо не подбутнува: – Побрзајте!
Претставата веќе почна!
По сцената летаат самогласки брза како карате удари. Малечката разбушавена
гејша со свеќа во проѕирната рака мрмори, претпоставувам: „кој би помислил, ај,
дека во тој старец, ај, има толку крв, ај”. Косоокиот самурај Мак Даф победоносно
ја изнесува косооката отсечена глава на куклата Маг Бет.
Завесата е спуштена. Светлата се палат, постепено, осветлувајќи занесени
светли лица.
– Теодора! – извикнувам.
Ема и Хорацио го следат мојот поглед. – Тоа е Ана – се обидува да се насмевне
Ема: – Почна да носи иста фризура и облека како сестра ѝ.
Од балконот, сеуште во полумрак, бледата надреалистичка девојка, со лекорако
движење го подига косопрамот на очите. Од левата страна, убавиот Ерменец, со
расцутена дива розичка на челото, нешто доверливо и шепоти. Од десната, го
препознавам Ксавиер, и покрај побелените слепоочници, белиот костум и шапка, и
хаваната во усните. Густиот дим од неговата цигара се обликува во пет букви –
SUEÑO*, безболно што се шират и распрснуваат по најтемните агли на свечената сала.
ДЕЛФИНОТ

Сосема јасно се сеќавам дека во петтата или шестате година сакав да му го

„испратам срцето” на девојчето во кое бев вљубен. И си го видов срцето сред слама,
во дена кошница за остриги!
(Флобер во писмото до Жорж Санд)

– Зарем не е банален оној глагол! – театрално се размавнува со рацете Хорацио

Цвикало – Сакам палачинки со ореви! Сакам да си отспијам попладнево! Сакам да купам
велосипед! Колку честа, колку неселективна употреба! Но, штом таа нежно, со
возбудлива нота на рапавост, ти шепнува, „те сакам” – готов си!
Отпочнува, кој знае која по ред, верзија за животната љубов во приказнава на
мојот мелодраматичен пријател, кој, гледајќи низ мене, продолжува да рецитира: –
Летото ни беше климакс. Тоа лето... Летавме без отпор! Единствено во тие мигови,
под тоа небо – постоевме! Да знаеш како...
Помислувам на сцената од неореалистичкиот филм со малечкиот чистач на чевли.
Ја влече четката горе-долу, а околу него крв, пискотници, војна!
Но, секој има право на стаклено ѕвоно, под кое ќе го сочува трепетниот
копнеж... Имам и јас свое море – со ѕидови бели од сол и замор зад нас, со
рамномерниот здив на водата и ноќта што ги одвлечува сите минати и идни напрегнати
утра, кон далечната шир, во неповрат. Летото – тој страстен маѓосник, неодолив
сплеткар, под чии вешти прсти, ние – насмеани кукли, го претрчуваме времето!
Патеката се извишуваше од брегот кон чемпресовата шумичка, оттаму, во
заситениот мирис на четинарите, ги следевме светилките на рибарските кајчиња.
Зборовите ни одекнуваа величествено, а и зборувавме за вечни нешта: вселената,
литературата, исчезнувањето. Беше тоа наше седмо лето во бракот: не размислувајќи
премногу, го одбравме Л. поради островската повлеченост и поволниот агенциски
аражман. Дури за време на летот кон морето, откривме дека во истата далечна 1960-
та, и двајцата, како деца, сме летувале во Л., и дека таа, токму тогаш научила да
плива. – Се сеќаваш ли... се испрашувавме и натаму, пловејќин а бродот од Сплит кон
островот. Пенливата трага што бродот ја оставаше зад себе, едноличната бучава на
моторот помешана со многујазичниот метеж на разголените туристи и брзозборните
дофрлувања на неколку мештанки облечени во темни носии, не потикнуваше на жив,
мрешкав дијалог, се додека пред нас не се откри Л. вовлечен во островскиот залив,
речиси од истата онаа панорама која ја прижелкувавме од нашите детски спомени.
Придодадени беа само неколку хотели, враснати во шумата – се сместивме во
скромната, но чиста соба во еден од нив.
Беше доцна попладне, приквечерина. Се стрчавме кон морето и веќе пливавме,
меко собирајќи ги и издолжувајќи запоставените клетки на нашите тела. Пред
летувањето, отромавени, се влечкавме како на нозете да имавме чизми; кога ќе се
расипеше лифтот, се качувавме по скалите со мака, тешко дишејќи; зјапавме во
отворениот телевизор, голтајќи огромни количества кекс, потоа исцрпени, заспивавме
со ствртени грбови, веднаш... А сега, таа занурка во морето (спуштајќи ја главата
надолу, поттрнувајќи се со нозете, кои забелеа на површината) и се вовлече во
длабочината. Во прездивката пред да изрони, вознемиреноста на водениот покривач
сосема стивна, како да ја исчекува, и навистина, таа стреловито се врати низ
проѕирниот азур, пресекувајќи го привидниот мир меѓу водата и воздухот, и со
склопени очи, со мокра коса залепена наназад, ги подигна наросените трепки.
– Алчноста ја убива естетиката, мил мој! – вриснуваше Хорацио, речиси
прилепен до увото и пијано ме гушка: – Штом жената ќе почувствува дека љубовта
замира, обично ја фаќа тревога. Што ќе биде со мене, вака оставена? Зарем веќе
никој не ќе ме сака?!
Ѕурам бледо во неговото заруменето, растегнато лице, но тоа не му пречи да ја
продолжи тирадата: – Таа беше типично мазохистички расположена особа, која сакаше
да ми ги пренесе своите стравови.
– Кој тоа?
– Како кој? Па, Жана, цело време ти зборувам за неа... На пример, таа нејзина
приказна за делфинот. Беше наслушнала дека на стотина метри од местото постои
некоја стара, напуштена куќа, подобро урнатина во која пред војната живеел
последниот потомок на семејството морепловци. Го познавал само татко му,
бледоликиот, молчалив капетан. Мајката, немирната островска маѓепсница, ја
насетувал одвнатре, во криците и крварењето на прогонството, смртно рането животно.
Виделината нераскинливо ги поврзала раѓањето на синот и смртта на мајката, и додека
растел, тој чувствувал како вон его разгорува некоја жештина наследена од
непознатата жена, која не стасал да ја нарече мајка...
Веќе заинтригиран, го набљудувам пријателот Хорацио како си налева во чаша.
Што ли сега ќе смисли?
– Жана наслушнувала дека бил темномурест, со блескави, црни очи и чиста
насмевка, која, покрај сета спонтаност, делувала диво. Како дете, му откриле белег
– ѕвездичка на папокот. Слепата гатачка му претскажала необична судбина но не
сакала да одговори во што ќе биде посебноста, кога таткото инсистирал, таа веднаш
ја напуштила куќата...
– Од каде Жана дознала толку детали?
Хорацио со испробан гест лежерно ја крева десницата и нацртувајќи две-три
елипси во воздухот, ми се обраќа како да сум во првиот ред во партерот: – Тоа веќе
стана локална бајка. Мештаните продаваа на пазарот дрвени сувенири – делфин со
младич на грбот, а истиот мотив, насликан на школки, сервис за јадење, на
пепелниците ин а постелнината не напаѓаше од сите страин на новиот, луксузен хотел
„Делфин”.
– Откаде пак делфин?
– Ќе видиш. Тој е клучот за целата приказна. Момчакот тукушто дочекал
полнолетство, а веќе останал сирак – татко му, бледиот капетан, потполно
откажувајќи се од пловидбите, исчезнал неосетно, како што и живеел. Одеднаш, бил
опколен со молкот. Иако со таткото разговарал сосема ретко, оставен во пустата
куќа, заплашено ги заклучил сите соби, освен спалната и трпезаријата и по цел ден
отсуствувал, враќајќи се само да преспие. Без роднини, без пријатели, зашто и татко
му, по смртта на жена си, живееше самотнички, тој младич ја имаше само тишината.
Тогаш, почнал да ја сонува.
– Кого?
Хорацио, како да е воземјанин, ме допира со показалецот по челото: – Неа. Во
првиот сон, се појави како девојка со очи на срна, што со шепот налик на летен
дожд, од кого наслушнуваше само „ш” и „ж” споени во мек полуглас, го повикуваше да
и се наближи. Лебдееше во некој песочен крајолик, нималку налик на каменестиот брег
на островот. Песокот беше скоро црвен во зажареноста, како засирена крв, па
девојката која молчаливо му се обраќаше ја осети како пленичка во пустина. Појде
кон неа, но сонот се прекина. По три ноќи, повторно му се јави во сонот истата
девојка, потопена во кал, извалкана, со слепени коси, неподвижна, отфрлена кукла, а
тој ја гледаше одозгора, со очите на птица. Одеднаш, таа ја подигна главата, и со
грч, што не можеше да го скрие ниту разлеаната црна каша на калта, го викна
неговото име. Очајничкиот повик го натера да се устреми кон давеничката, но тукушто
почна да паѓа кон неа, сонот, како и минатиот пат, ненадејно заврши. По две ноќи,
сонуваше група безимени луѓе, со темни, непрозирни лица, собрани околу котлето со
чорба. Најпрвин, помисли дека се рибари што се гостат по успешниот риболов, но
тогаш ги здогледа пушките и редениците што им се сјаеја на градите. Беше една од
нивните молчаливи, поднаведнати сенки што се лизгаше по почвата кога појдоа во
потрага по пленот. Се оддели, ја одбра западната шума, сé уште во полутемница, само
допрена од бледите прсти на муграта. Како навлегуваше во сивиот мрак, така му се
изоструваа сетилата за мирис и слух: испарувањето од мочката на ноќните грабливки и
од крвта на нивните последни жртви, трепетот на листот што паѓа и зуењето на
невидливите инсекти не го отргнаа од главната трага што ја следеше како извежбан
загар. Штом се примолкна до пештерата, засолнета меѓу столетните, извишени, длабоко
закоренети храстови и тивко ја репетира пушката, го наслушна испрекинатиот здив на
прогонетиот. Ја намириса неговата пот, и веднаш, во сонот, младичот знаеше дека
жртвата е црнокосата девојка – срна. Се разбуди на сред ноќ; уплашеното,
вознемирено дишење продолжи да му одекнува во ушите – неговото сопствено или нечие
друго? Завесите пред полуотворениот прозорец затреперија, му се причини една бледа
сенка минува меѓу нив и се спушта во градината. Скокна од креветот: ноќта пулсираше
со ритамот на неговото срце...
– Хорацио, навистина си артист!
– Миличок, мојата улога во сево ова е слична на онаа на Платоновиот рапсод.
Приказната е магнетот, чија невидлива сила врзува за себе ланец прстења – јас сум
само еден од нив... Но, да продолжам: младиот човек, во сиот свој неспокој, се сети
на гатачката, слепата старица која му ја навести необичната судбина. Сé уште беше
жива – девеесетгодишно, збрчкано суштество, кое одвај го натера да го прими во
својата колипка, каде се тетеравеше меѓу валканите лонци, изгладнетите мачки и
мемлата. Одбиваше да му ги протолкува знаците од сништата: „Зарем не гледаш како се
влечкам по темниот раб на светлината – се жалеше – Немоќна самотничка сум, одам по
дрвено мовче, кое веќе се крши, гризено од водата”. Но, младичот беше потполно вон
себе, нервозно ја зграпчи за рамениците, ја затресе и се развика: „Кажувај!” –
Хорацио рипна од столицата, ја турна веслајќи по воздухот, па откако заеднички ја
дигнавме, тој повторно седан и продолжи со помирен глас: – Задишана (како и јас
сега) и навредена, старицата гракна: „Сакаш да знаеш? Тогаш, слушај – мајка ти е
таа што те опседнува! Твојата родена мајка!”. Младичот пробледе: „Молам?”. Тоа што
го чу! – с’скаше старата. Мајка ти, црната кралица, не може да прежали што не те
поседува на јаве, па затоа ќе те намами во сонот, се додека не полудиш и не отрчаш
кај неа, во подземното царство”... Прободен со мразниот меч на ужасното сознание,
младичот, озборуван од злобните погледи на мештаните, се испијани во зачадената
градска меана. Доцна во ноќта, се втурна во куќата, папсан, со закрвавени очи, и
блуејќи, се струполи врз креветот. Џиновската вртелешка го искорна од собата и го
отфрли сред ветровит карпест предел, во кој процесија на мажи во бели мантили, се
качуваше по оголениот рид. Тројцата челни, со маскирани лица – на арлекин, на
купидон и на џелат, носе женска дрвена статуа. – Покорност... покорност... –
мрмореа во колоната, која се миголеше кон единственото дрво, на самиот врв на
ридот. Таму, со дебел канап, ја врзаа статуата за дрвото. Во десницата на арлекинот
заблеска запален факел. Весело извика „ајајај”, го фрли факелот врз купиштето
гранки пред дрвото. Младичот се напна да потрча, но како да беше прилепен со корења
за камената почва; почна да вика – никој во толпата што се обликуваше во круг, не
го слушаше. Одеднаш, образот му го зажари ужаснатиот здив на девојката, нејзиниот
врисок се изви над цврчењето на сувото дрво и монотониот, фантазиран мрмор на
набљудувачите. Ѕверска шепа му ја гмечеше, му ја дробеше утробата, сладникавата
смрдеа на изгореното месо, плунката и потта на девојката се лепеше, се разлеваше
како магма низ неговото беспомошно распнато тело. Таа беше статуата, тој – дрвото!
Зад последните замаглени оази на свеста, голтани во врелата челуст на огнениот
змеј, младичот виде: црвената солза се лизна до исклештената насмевка на арлекинот,
и ситно се затресе лажната брада на бебешкото лице на џелатот, и купидон, восочно
сјаен во отсјајот на пламените јазици извади стрела од тоболецот и ја нацели кон
него... Мракот беше непроѕирен како во ноќтан а последниот суд. Очаен, згаден од
себе, младичот се одвлечка до морето. „Заврши со ова! Уништи се! Исчезна!” –
заповедаше водата. Механички се свлече, расфрлувајќи ја облеката зад себе, зачекори
во морето. Нешто се мрешкаше во плиткото, не обрнувајќи внимание, младичот
продолжи. Тогаш, во водата, по стомакот, го допре нечие мазно, лизгаво тело.
Истовремено, му се причини дека го наслушна својот прекар, по кој, во далечното
детство, го довикуваше татко му. Но, гласот кој сега му се обраќаше не беше
татковскиот, туку женски, растреперен од грижа. Се обзирна: големата риба уште
еднаш заокружи околу него, потоа, со нежно бранување, изнурка насмеаната глава на –
делфинот! Младичот повторно го чу (низ мек шепот, како да го храбри за „лека ноќ”)
своето галено име. „Дојдов да те земам – прошепоти суштеството – јас сум девојката
од сонот”. „Мамо!” – извикна момчето. „Качи ми се на грбот. Ќе те одведам таму каде
што е неизвалкано, каде што ќе можеме да се очистиме, да се помириме”. Младичот го
јавна делфинот. И занесено обгрлени, тие итаа по синиот пат на срцето,
потскокнувајќи како немирен, ослободен бран. Верувај, миличок, и сега сосема јасно
ја чувствувам нивната радост!
– Што се случи понатаму? – не издржувам.
Хорацио се накашлува, се протега, се проѕева, па, ококорувајќи се, ми го
наближува лицето: – И мене ме копкаше. Но, според приказната, се завршува обично.
По неколку дена, кога сите во градчето биле убедени дека младичот се удавил, тој
ненадејно се појавил, освежен, со лессен ōд и ведро око. Но насмевката и покрај
сета љубезност, беше затскриена, тајновита, како да не се обраќаше кон светот пред
него, туку кон оној што го впил внатре, во себе... Ги отклучи одаите во куќата и
приреди голема гозба за целиот град. Со загадочна насмевка се провлекуваше низ
блутникавите рефрени и распашани подвриснувања и оставајќи ги се спушти до
солениот, карпест брег, со поглед закован врз смиреното море, над кое трепетливо
испаруваше Месечевиот бакнеж. Изутрината, кога поднадуените мештани клатејќи се, ја
напуштаа куќата, младичот сé уште беше свртен кон водите...
Хорацио Цвикало, средовечниот актер, за кого дилемата „да се биде или да не
се биде” е постојано провокативна, било да се работи за Шекспиров монолог на
театарската премиера или за „приказна од животот” која ја реанимира над кафеанската
маса, заклучува: – И што велиш, мил мој? Возбудливо? Мене ме потсеќа на шахот. На
кутриот крал му е оставена илузијата дека владее и дозволено му е, со се круната,
достоинствено да се тетерави поле по поле. За тоа време, женката, кралицата, која
одамна ги осознала сите финеси на Играта, сé уште ранливо ги залажува поданиците
дека и е неопходна нивната заштита. Пионите се готови да се жртвуваат, градејќи и
стапка по стапка, позиција за напад во која веднаш поаѓаат праволиниските топови,
доволно глупави, ии трите ловци, доволно слаби, за да ја следат без поговор.
Завршниот удар си го препушта за себе. Ефектно и безмилосно. И кој, те прашувам
јас, кој може да и ги помати сметките?... Единствено – коњот! Напред – видливото
животно што скока каде никој, па ни кралицата, не го очекува.
– Мислиш дека затоа делфинот...
– ... беше единствениот можен спас. И најсилната љубов на мајката ќе беше
беспомоќнап ред вителот на еротската опчинетост во која тонеа синот и самата таа.
Дури сплотена во делфиновото тело, стана способна да го извлече од родоскрвението.
Во чистото тело на човеколикото морско животно, таа можеше да ја победи злата
магија во себе, во црната кралица.
– А тој?
– Ништо особено. Набргу се преселил во главниот град, и го вложил капиталот
во фабрика за чоколадо, бонбон ии вафли. Работата добро му одеше се ожени за
пристојна девојка од солидно граѓанско семејство и со крепко здравје ја дочека
седумдесетата. Почина богат, во длабока старост, пред самата војна...
– Признавам – впечатливо! Само не те чув од каде е приказната. Во кое место
летувавте со Жана?
– Па, ти кажав... во Л.
Господе! Тоа е нашето островско градче! Во кое го минувавме незаборавното
лето, чија светла предаденост не крепи во часовите на осама. А што ако плажата на
која уживавме вон ашето повторно откривање е токму онаа каде младичот ја сретна
чудесната човеколика риба?
– Можеби не сум најдобар актер на оние проклети штици – мрмори пијаниот
баритон на Хорацио – но добро знам, како великиот Сервантес, дека животот е една
голема пиеса. Ист човек може да кралува или да зема улога на страдалник, или да
заспие како дон Кихот, а следното утро да се пробуди како Санчо Панса...
Повторно сум во летната, утринска вода на морето, прочистена од валканите
отпадоци на надвореќниот свет. Го гледам вретенестото тело на жената, толку
мамливо, толку свое, како се лизга низ длабочините, во кристалниот простор на
преобразбите. Мојата жена? Мајката? Делфинот?
– ... и секој се храбри дека изборот е негов, но јас, Хорацио Цвикало, ти
велам – миличок, улогата е веќе напишана... и веќе многумина ја одиграле пред тебе,
и ќе ја одиграат по тебе... сите ние ќе се вратиме во иднината!
ПО РЕКАТА, ПРУГОРЕ

Во чест на Жоао Гимареас Роза

Реката по која се движи нивната нивниот брод е трома и недоволно длабока, па

кога клунот ќе заринка во песокливото дно, тој од потпалубата го извлекува долгиот
стап (што го прикрпи од паднатата бреза по татковата смрт) и го поттрнува бротчето
кон подлабокото.
Таа има единаесет, можеби дванаесет години. Тој е нејзин врсник и покрај
побелените влакна во косата и црвеникавата лузна што му дава нешто гусарско во
насмевката. Се уште не ја задржал нејзината рака во својата, дури ни за време на
оние долги самраци кога, сред забавениот повик на крајбрежните птици, чувствуваат
како крвта им струи поинаку.
Еднаш здогледаа сплав со набрзина направена дрвена колипка врз него. Од
влезот ѕиркаа нечии стопала, големи како да се број 45. Очигледно човекот ги
одмараше мислите во сенка. Го пуштија сплавот да отплови без поздрав.
Еднаш ги престигна кајак двосед, во кој рамномерно брзо веслаа двајца
црномурни близнаци во сини спортски маички со виолетови линии преку градите. На
профилите на момчињата со црни коси врзани во опавчиња не можеше да се забележи
ниту капка пот, а и маичките им беа суви.
– Хај хој – довикнаа громогласно, не прекинувајќи го рамномерниот ритам на
кревање и спуштање на веслата, а тие им возвратија со аплауз. Таа развеселено
потскокна и нејзиното „браво” се стркала по површината на реката како добро фрлено
камче.
Едно попладне, им се наближи свежо бојадисан бел параброд. Во кабината од
лакирано брезово дрво, зад кормилото стоеше човек со аскетско лице. Светлозеленото
мајмунче со сребрен ѓердан весело ги отпоздрави од неговото десно рамо.
– Татко ми. Ова е татко ми – и шепна.
– Викни го.
– Нема да слушне. Тој не слуша. Не сака да слушне.
Парабродот заминуваше тивко, иако облачињата чад немирно се издигаа од
неговиот оџак. Татковото лице беше мирно, како да лебдее над водната површина меѓу
еднодневните пеперутки.
– Колку е згоден – рече таа.
– Отсекогаш бил таков – ја дополни, а лузната за нијанса му потемне.
Мајмунчето повторно им мавна, додека таткото, повлечен во себе, заминуваше
спротиводно на тивкиот бел параброд.
Чучнат, го следеше татковото постепено оддалечување. Таа клекна до него: Ајде
да си играме!
Благо ја поттурна: Не можам сега.
– Обиди се – и веднаш му дофрли: Мажјак од овца?
– Овен.
– Од коза?
– Прч.
– А од мува?
– ...муватор?
– Студено, студено. А од болва? Од риба? Од желка?
Се збуни и тоа и стана забавно. Не е толку лош овој несмасен авантурист што
ги брчка стапалата во реката, со дланките пикнати под коленици. Не треба многу да
му забележува. Расте тука на бродот, не броејќи ги сезоните, без да знае од каде
пошол, спречен, и тоа без да знае зошто, едноставно да ја прекине пловидбата и да
си замине кон некој град со згради, автомобили и луѓе. Да не беше нејзината
ѓаволска мајка, уште одамна ќе му ја подадеше раката и ќе го поведеше по копното.
Можеби не кон градот, туку кон планинската колипка сред борови, каде што се слуша
чистото жуборење на поточето. Далеку од реката, во секој случај.
Вака, и таа е оставена на бродот, вкочанета за што било друго освен за
подигрување и закачки со него.
– Ајде, не лути се. Цел живот ќе бидеме студенти – му се насмевна: Ќе играме
нешто друго. Важи?
– А што тоа?
– Нешто. Да речеме, наброј ми ги весниците на пролетта. Јагленка... дрен...
темјанушка...
– Не сум клинец – промрморе, не кревајќи го погледот од водата: Зошто не
прејдеме на секс?
Ако ја гледаше во очи, најверојатно ќе се пресечеше на пола прашање. Иако со
денови седеа еден крај друг на предниот дел на коработ, иако сркаа чорба од едно
исто котле, а понекогаш дури се будеа со грба и задник топли од близината на
другиот, тој се уштен е ја пипна, ниту ја бакна.
Чуваше речиси пресувана кутија евтини цигари во левиот џеб од фустанот.
Извлече една од стутканите цигари: – Имаш оган?
Немаше, нормално. Тогаш од истиот џеб извади кутија кибрит. Го задржа
запаленото чкорче меѓу палецот и показалецот, онака како што правеше мајка и.
– Знаеш, се навикнав на твојата лузна. Не би можела д ате замислам без неа.
Бродот и натаму пловеше, бавен, но некако бодар (тоа се виде по благите
движења на дрвјата на брегот, чии лисја ѕвонеа како трепетушки на заруменетите уши
на девојки во танц).
Има нешто во тој благ, трепетен ѕвон на златните лисја и тишината што владее
околу него. Палубата на бродот може лесно да се претвори во тркалезна купола на
остров, на чиј врв таа, во кафеаво палто и панталони вовлечени во чизмите, го
набљудува брегот. Тука некаде е близу и она зарипнатото момче, оној божемски гусар.
Но, тој сепак е само машко и затоа доволно покорен кога таа би го посакала тоа.
Кога сонуваше, ги стегаше рацете во тупаници. Или одеднаш ќе се фрлеше во реката и
пливаше гласно удирајќи по водата, напоредно со бродот. Брзата вжештеност бргу се
лади.
Бродот и така не може да го згреши патот. Ако воопшто станува збор за
патување.
Го погали по лузната со врвовите на прстите на левата рака, вешто и небрежно
како што мајка и умееше да гали, додека десната ја приближи до устата, за да
повлече уште еднаш – Дојди – го повика.

БОРЈАН И ТАТКО МУ

Некаде во градот, во тоа беше сигурен, некој се чувствува сосем опуштено и

мижуркајќи ја слуша омилената касета, проследена со ритмично тропкање на дождовните
капки по прозорецот. Отсекогаш лошо го прогнозирал времето. Минатиот април, сиот
покиснат, состави вакво хаику: Кивам, одекнува / од другата страна на улицата / –
незгодна пролет.
Вечерва, ситуацијата е слична – крајно мокра: Студено дожде / без најава
го сретна / патникот смрзнат.
Врне, и ќе врне. По небото, без намера да заминат, и натаму се тркалаат
сомнителни облаци, а ветувачкото сонце од претпладне, по се изгледа, is but a
morning star, како што вели Торо во „Валден”.
Десно од него, едно пониско и едно повисоко девојче чекаат под црн машки
чадор. Единствени се на станицата на која автобусите обично запираат на секој две-
три минути, но сега, под интензивните врнежи со повремени грмежи, не се појавува
ниедно јавно превозно средство, макар било бордо, цинобер или на три тркала.
– Овие автобуси... – промрморува, доволно гласно.
– Никаде ги нема од 6 и пол – се уфрла онаа со повеќе сантиметри.
– Извинете, а колку е сега?
– Точно 18 и 51 – како од топ, со неочекувано звучен алт, грмнува
пониското женско, кое, очевидно, недостатокот на висина го надоместило со
нагласување на акустичните и други атрибути – покрај гласот, и со носот, кој –
зазема добра половина од севкупната површина на лицето: Од студот лут / лицето
смалено е / но не и носот.
– Ќе задоцниме за настапот – срамежливо се јавува понечујната другарка
– Во Универзална! – громко заклучува малечката, само по става, индивидуа:
Сигурно сте не гледале на ТВ.
– Од хорот „Колибри”? – му излетува.
– Не, ние сме балерини – нежно го поправа едната.
– „Исидори ” – дополнува гласната.
– Вие... не бевте од „Исидори”? – црнките на полуќелавиот таксист, облечен во
џинс, заискрија во ретровизорот. Колку различни типови има во оваа професија,
помисли, додека пред оголеното теме на таксистот (Гласот баритон / интелектуален
лик / по сила – шофер) бришачите рамномерно се поклонуваа ту кон едната, ту кон
другата страна на шофершајбната, како да ги подбутнуваа тромавите задници на
побавните автомобили.
Кај Универзална, девојките се најдоа на тротоарот пред да стигне д аим
одговори со „догледање”, а пониската му викна на таксистот, кој сакаше д аим врати
кусур: Не треба. Награда што не препознавте!
Таму, во дното на „Партизанска”, врз зградите смалени како да се од лего-
коцки, натежнуваа темносиви облаци. Немиено, какано небо, така го нарекуваше
Борјан. Бањано дете / облаци матни гледа / „Какано небо”. Кутричкиот, сигурно
исчекува, слушајќи ја грмотевицата, да му се појави во куќата.
– Како се снаоѓате со уличките? – сопствениот глас, сега откако девојките
излегоа, а тој остана сам со возачот, му зазвучи претерано љубезно, наместено.
– Па така, учам... Ми помага и телефонистката... – започна пелтечаво
таксистот па продолжи посигурно: Знаете, Скопје е целото поделено на реони и
станици. На пример, сега сме во реон еден, станица два. Карпош IV е истиот реон –
еден, а станица четири. Црниче, пак, е реон два, станица...
– Тука, ако сакате, по семафорот... – се потруди, што е можно поблаго, да го
прекине.
– Зар не рековте во „Бриселска”?
– Во „Берлинска”. Блиску е. Нема ни сто метри.
 Таксистот повторно звучеше збунето: Како што сакате. Осумдесет денари. И
девојките се возеа па ви одбивам...
Дождот се уште боцкаше. Истрчувајќи ги последните десетина метри до дома,
виде како на покривот од куќата на некогашниот комшија Владимир зарипнато
комуницираат три мачки. Веднаш смисли: Мачка на кровот / и два жолти мачора / –
љубовен проблем! – Ќе му ја кажам на Борјан, ја отвори влезната врата.
Веќе ја чу неговата кадрава смеа.
Подоцна, додека се загреваше бањата, го запиша во бележникот, под реден број
89, она хаику за носот на девојчето кај автобуската. Се множат, се множат, си
помисли задоволен. Една вечер ќе го запише и своето 175 хаику и можеби ќе објави
книга. 175 е бројка што си ја зададе поради помножениот број слогови. 5 ∙ 7 ∙ 5 =
175. Ништо не минува незабележано – се охрабри.
– Тато, доаѓаш ли? – го чу Борјан од купатилото, кога го запишуваше 90-тото,
за мачката на кровот...и два жолти ма..., кога Борјан пак го повика, сега
потревожно: Побрзај, ми студи, дојди!
Детето, очигледно, е осамено. Тој по цел ден е на работа, надвор од куќата, а
тоа, рано вратено од училиште, го чека. Трча по улица со комшивчињата по улица, или
ги лепи сликичките во албумот „Животинско царство”. И си пее, самото на себе:
Наташа од трето три, има очи бадеми... Можеби сепак требаше да му купи кутре.
Светлана и онака не ги сакаше кучињата, а Боги, дебелиот, бел булдог на
комшијата Владимир, не можеше да го поднесе. Бели кучиња без влакна се навреда за
својот род, велеше. И личеше на прасе, подготвено за печење, на кое решиле да му
закачат кожен ремен околу вратот, за да го довлечкаат (најмрзливо, се подразбира)
до најблиското дрво. Боги, чие име би требало да произлегува од прекарот на
прочуениот Хемфри Богарт, беше, како впрочем и неговиот газда, молчаливо, мрзоволно
суштество. Секоја вечер, околу седум и пол, комшијата Владимир го шеташе своето
куче по улицата „Берлинска”. По прошетката, умееше, без најава, да им заѕвони и да
си влезе внатре како да е тоа најнормално, оставајќи го Боги да го чека покрај
влезот. Боги струполен и поспан, го мамеше Борјан, кој копнежливо го гледаше низ
прозорецот и цифкаше: Пушти ме, сакам галам...
– Тато, знаеш што ми кажа Бранка денеска? (Бранка со очила, уште помалечка,
седеше во иста клупа со Борјан) Ми кажа, замисли, дека ако северниот и јужниот пол
се стопат за само два сантиметри, Велес ќе стане пристаниште. Стварно? Го запре
сунѓерот со кој му го триеше грбот: Можно е. Тоа се големи снегови, на половите...
– Тато, тука горе. Ме чешка. Под плешката.
Навистина, Боги беше несимпатичен, но детето го сакаше. А Светлана, во секој
случај, нервозна: „Ајде, Боре, оди во својата соба! Што си се залепил за стаклото,
ќе настинеш! ”. Глупаво и непотребно. Боги му беше другар на Борјан, му даваше да
го гали, не му лаеше.
– Тато, мислам дека Адам и онаа... Ева, сепак, постоеле. – Борјан, туширајќи
се, се гледаше во огледалото: Ама за Господот не сум баш сигурен.
Всушност, во оние ситуации, скаменет беше единствено Владимир, газдата на
Боги, кој мртов-ладен си го сркаше своето кафе. „Да ви додадам малку млеко?”,
студено ќе го прашаше Светлана, како да се наоѓаат во ресторан, пет километриц
оддалечени од куќата, а тој да е несакан гостин, останат по фајронтот. „Благодарам,
пијам чисто”, одговараше без возбуда, „Не трпам додатоци. Кафето си е кафе”.
А ете, сега сите се отселија. Боги на небо, отруен од некој комшија идиот,
неговиот намќорест газда на Нов Зеланд, Светлана...
Додека во спалната го бришеше со големиот шарен пешкир, купен во Бугарија
(зимата ’91, кога Светлана забремени), Борјан покажа кон нивната заедничка
фотографија на ѕидот. Беа сликани минатото лето, на плажа во Охрид – тој клекнат,
го гушнал Борјан, кој стои пред него, со главите во иста висина: Тато, која е
разликата меѓу тебе таму и тука?
– Не знам. – Па тој е закачен, а ти си откачен. Не можеше, со насмевка (сепак
тажникава), а да не помисли (односно парафразира една од омилените мисли, онаа) на
Вирџинија Вулф во „Бранови”: Го спуштив весникот на масата и помислив, нема сомнеж
дека овој наш беден живот, овој наш неугледен живот, се облекува во блескот и ја
добива полната смисла само под окото на љубовта.
Подоцна, кога легнаа, го фати за рачето. Дланката, како и обично му беше
испотена. Борјан беше далеку од сонот, се павкаше и издишуваше. Ќе му зема кутре,
пак си вети, малечок териер. Или, можеби, подобро е маче...

СНЕЖНОТО ЏУЏЕ

Таа ноќ, бодро чекорејќи кон хотелот, надежниот писател од престолнината

чувствува дека престојот во Северните шуми добро ќе му користи. Сепак, иако градите
му се полни со свежина, иако снегот под него весело крцка, воздухот понекогаш му
затреперува пред очите. – На градскиот заробеник потребно му е време да се привикне
на слободата – си се потсмева и храбро продолжува натаму.
На местото каде патеката завива, налетува на човечуле со шубара и дебел
кожув.
– Убаво време ноќва.
Оддолу, под шубарата, го престрелуваат две сјајни жеравици: – Токму за мене.
– Да не сте шумар?... Не... Ловџија?
– Па, може така да се рече. Одам во лов на души.
Младичот се насмевнува: – Како успевате во тоа?
– Подај ми ја раката, па ќе видиш!
Му ја подава раката. Човечулето ја стиснува. Во истиот миг, младиот писател
сеќава страшен студ.
Околните дрвја, белината на снегот, ѕвезденото небо почнуваат да се вртат во
ритмот на лудачки валцер. – Вака ги ловам – кикотот наземен, а толку вистинит,
опчинувачки танцува низ изместениот процтор... еден, два, три... еден, два, три...
Телото му се празни, беспомошна луспа што се крева, се клати лево-десно.
Џуџето-џин го фрла како празна кутија кибрит и тој, со врисок на кастриран
петел, паѓа во вителот.
Додека пропаѓа, блуе, запомага, вреска од дното на вителот изронува Ана. И
покрај вртоглавото паѓање, таа се наближува неможно бавно, натокмена помантично-
курвински: полни усни намачкани темно црвено, сетилно нагласени дојки, а под
мноштвото карнери, полуоткриените нозе во најлон чорапи со црн шав. Во сиот ужас,
стигнува да помисли дека дарбата за детали, што ја истакнуваат критичарите, му
останала нечепната.
Се обидува да ја довикне, но меѓу нив се препречува непробивната бучава.
Сепак, знае дека Ана е свесна за неговото присуство, кога божемски случајно,
потврдувајќи го главата тактот на валцерот, бавно ги шири нозете, потоа, со познат
блесок на женски тријумф во очите, ги повлекува краевите на сукњата надолу.
Понирајќи околу огромната оска, зури во мноштвото разнобојни ѓердани, во
зеленкавото лице со тешко засенчени очи, во косата распуштена низ вратот. Дури му
се чини дека го наслушнува нејзиниот кадифен глас, со надојдена длабост, како
истура бесрамност.
И кога неговото распрснато тело паѓа крај неа, надолу, надолу, во запрениот
миг на разминувањето, тој, вон себе, се дере, најсилно што може, го корне гласот –
Те љубам! Те љубам таква!
Дали му се причинува дека од косата и излетаа свилени бубачки?
Се е готово.
Го слушна гласот на џуџето; – Се уште не си зрел за мене.
Се освестува во ендекот крај патеката. Околу него владее белиот молк.
Избезумен, трча кон хотелот. Следното утро, под намуртените погледи на селаните,
побегнува со првиот автобус.
Ана го дочекува во спалната, во креветот. – Сонував дека се борам за тебе –
му шепоти, додека тој силно ја бакнува по бледото лице.

КАБИНИ

Лифтот многу личи на оној во твојата зграда – облепен со шест издолжени сиви
плочи, споени по две од секоја страна. И вратата има свој метален, сив дупликат,
кој автоматски се затвора откако ќе се притисне копчето за катот. Огледалото е
извадено, но не и плафониерката, од која светилката скромно ја осветлува кабината.
Жената што со него влезе во лифтот не си ти, туку комшивката Гога. И тој не
го притиснува копчето за втори туку за четврти кат. Комшивката облечена во фармерки
(тесни) и избледена блуза (широка), веднаш, уште пред да појде лифтот, почнува
срдечно да му објаснува: Јас, комшија, никогаш не одам со малиот, туку со овој,
големиот лифт. И секогаш си носам мобилен, да им се јавам на моите, ако се
заглавам...
Од време на време, по џебовите, тој наоѓа истуткано ливче со запишан мобилен
телефон, со 070 на почетокот. Никако не може да се сети од кај му е и кој му го дал
бројот. Помислува тогаш дека е многу лесно некој друг што во својот џеб го наоѓа
неговиот телефонски број, да го има истиот проблем. И обајцат се несвесни не само
еден за друг, туку и за себеси сега во однос на себеси некогаш.
Лифтот не запира, но качувањето трае долго, како во порно филм. – Супер е,
само цревото пропушта вода – му вели Гога од спалната, а тој веќе во бањата пее
некоја ла-ла-ла канцона. Ја соблекува маицата со долги ракави, па почнува со
панталоните, кога една дводенарка се истркалува по подот. Се наведнува да ја
дофати, а од џебот му испаѓа гумената фигурка на оџачар што колешката Вања му ја
даде за среќа. За каква ли среќа се работеше? Нормално, не може да се сети, крвта
му удира в глава и тој се поти од нервоза, додека надвор врне, а тој воден, како
покиснат глушец, пребарува по подот на телефонската кабина.
Се наоѓа натртен во една од оние сини телефонски кабини без врати на
градскиот плоштад. Ги прибира дводенарката и гумениот оџачар, но не може да ја
најде картичката за телефонирање. Дал постои барем еден сензор во оваа моја
изветреана глава за да ми каже каде сум ја затурил? Ја истура содржината на
џебовите од панталоните и палтото на полицата пред себе – билет од синоќешното
кино, сметка за струја, во внатрешниот џеб наоѓа мина од хемиско пенкало, сигурно
внатре се му е измачкано од мастило, но картичката ја нема. – Дај ми го шампонот.
Јас ќе те намачкам. Прво горе, после долу – му се лепи Гога, затворајќи ја вратата
на туш кабината. Тушот и ги полни дланките со вода и таа во нив ја истиснува
белузлавата ејакулација од шишето шампон. Го трие по косата, пената му се спушта по
лицето и го чеша, тој сепак гледа во нејзините мрзливи, сочни усни како му се
наближуваат, за да бидат заменети со влажните кадри, со кои се поигрува,
наизменично издвојувајќи ги, наизменично привлекувајќи ја целата глава.
– Ќе се качиме до Мишкец? – му предлага Иван, и покрај 90-те килограми,
неговиот најраздвижен другар – Не знам дали ќе ни дозволат посета – се колеба –
Сигурно ќе не пуштат. Ако е потребно, имам јас врски – самоуверено вели Иван и
навистина, без никаков проблем, влегуваат во болничката зграда. Во собата 07 на
хируршкото одделение, Мишкец е единствениот пациент. Лежи покриен до половина, под
раскопчаната пижама се гледа пожолтена волнена маица. Покрај постелата, седнати се
неговите родители, таткото со црно офарбаните мустачиња на столицата, мајка му, со
расеан изглед, на самиот кревет. Кога се ракуваат, нејзината дланка е студ студена.
Главата на Мишкец е сокриена со некој вид четвртест скафандер, споен преку две
цевки со висок, бел апарат со стаклена капа. Низ едната цевка, се слуша, нешто
тече, бавно, капка по капка, низ другата, исто така сосем бавно, Мишкец дише. Многу
бргу, во собата станува загушливо. Му се чини, а и како на другите да им станува
јасно, дека наскоро сиот воздух во собата ќе се истроши и тие сите ќе поцркаат,
додека под скафандерот, Мишкец и натаму упорно ќе продолжи да се бори за живот.
Однекаде, во тие грозни мигови на заемно гушење, зашто воздухот бега, шиштејќи
преку цевките на апаратот, од белите дробови на болниот, но и од грлата на сите
присутни, вакуумизирајќи ја собата, тој се потсетува на портретите на мртвата Камиј
од Моне и на мртвиот Климт од Шиле, саканата жена и саканиот учител насликани само
неколку часа по смртта.
Лифтот конечно запира на четвртиот кат. – До следното возење, комшија – Гога
во фармерките и избледената блуза почекува да се повлече металната врата од лифтот,
за потоа да ја тргне во страна и другата, како тешка завеса, зад која надоаѓаат
гласовите на станарите од четвртиот кат, двојка со црнокосо девојче со прцли, кое
весело ја поздравува еј здраво тета Горданче.
Префрлајќи ја водата од тушот во славината, ја измива спермата капната над
коленото. – Ќе причекаме – се исклештуваат жената и мажот – на малечката и се
примочка. Го притиснува копчето за втори кат. Металната врата наполно се затвора,
но тој, низ прозорчето на скафандерот, може да го види, малку затемнето, твоето
загрижено, убаво лице.
 – Ова не е крај – стигнува да помисли – Само што е поинаку.

OBCY W NOCY

На автопатот Варшава – Познањ, највисоки се надвозниците, но ако патувате

по воздух, во LO3942 „со пропелери”, и тоа во дождлива мајска полноќ, димензиите
горе-долу (и обратно) ќе ви се менуваат како на забрзана лента. Светлата од
крилјата на вознемиреното летало трепкаат како во некој Спилбергов филм, а меѓу нив
громогласно се втурнуваат молскавици осветлувајќи ја целата стушена сцена однадвор.
Потресениот гледач, односно патникот во авионот, чии трауматични сеќавања од
лулањето на беспомошната количка на тркалото на „панорамата” во луна-паркот сега,
во авионот, доживуваат хиперболична реприза, добива, како додаток на стравот, жежок
чај што, вон контрола, му се истура врз панталоните. Не е во состојба, освен со
едно бедно „оф” да возврати на бледникавата, извинувачка насмевка на стјуардесата и
нејзиниот обид со салфетка да ја избрише дамката од чајот.
Но, само половина час подоцна, додека во аеродромската зграда чека
подвижната лента да му ги донесе куферите, тој со фраерски поглед Г-8 и
отпоздравува на истата стјуардеса, што сега испаѓа дека е блодинка со ретка
комбинација = долги нозе + срцолико усте.

* * *

А третата ноќ по доаѓањето во Познањ: Баш се згодни овие Пољачките – му

дофрла патникот на Луис Алфонсо, наздравувајќи со нова кригла светло пиво во
преполнетото кафуле „ Dramat”: И твоите се супер, дополнува, само што не сум имал
прилика да ги видам во живо... – А кои тоа мои? – веднаш прашува Л. А.
Луис Алфонсо, роден во Лос Анџелес од родители емигрирани од Мексико, се
шета по оваа Европа, некогаш од другата страна, сега ни ваму, ни таму држејќи
часови по англиски, приватно или на универзитетите. Вели дека има само 25 години.
Дури тогаш, патникот го погледнува подобро (иако се запознаа сношти на приемот во
ректоратот и оттогаш дрдореа без престан). Навистина е млад, зад долгата коса и
мустаќите му го возвраќа погледот, и тоа прилично луцидно, еден недораснат момчак.
Полјачките, заклучуваат заеднички патникот и Л. А., се убедливо
најдраматичното нешто во Dramat. Л. А, се потпира врз рамото и „темниот балкански
аспект” на патникот во проценката на студено-жешката сензуалност на полските
девојки: Се имаат, па зошто да се секираш ако понекогаш им фали содржина. Криглите
пиво, чинивчето со кикиритки и пепелникот ја преполнуваат кафеанската масичка. – Не
ми е гајле ако има пепел во пивото – се теши патникот, но изгледа дека и тој и Л.
А. внимаваат тоа да не се случи.
Dramat се полни со изводенети новодојдени. Некои влегуваат со отворени чадори
од кои се цеди вода.
– It‘s raining cats and dogs – патникот користи еден од првите научени
англиски идиоми.
– Молам? – се наведнува Л. А. кон него. Музиката е навистина гласна: А, да.
Тука цела пролет е вака. Се истура.
Патникот тогаш здогледува, таму покрај шанкот, една млада жена, делумно
издвоена од добро расположената турканица. Облечена е во дводелен син костум, како
да е подготвена за патување. Нејзиното лице, особено срцоликите усни, истакнати и
со карминот (или можеби со поизразитиот пигмент) му се чини познато. Пред неа, на
шанкот, чашата со белузликава течност поигрува по прскачкиот ритам на музиката.
– Yоu are great pianо player – Л. А. не крие дека му е пријатно. Го задржа
доброто расположение од заедничкиот ручек. Патникот се уште на непцето ја чувствува
лутината на халапењос (се пишува со „ј” на почетокот и капичка над „е”), зелени
мексикански феферонки што ги проба попладнево кај Л. А. Овој го повика „да каснат
нешто набрзина”, а во неговиот стан, на мансардата од стара зграда во една од
уличките близу познањскиот плоштад, го пречека вистинска мексиканска трпеза со
тортиљи, тако, буррито, начос, молес (сега ги памтеше само имињата, не знаејќи,
освен тортиљата, кое е за какво јадење). Во превод стануваше збор за тенок, добро
печен бифтек, пилешко во чоколадо, некои макала, лутеници и чипс од пченка што го
голташе во големи количини за да го стивне лутото. Во дневната на изнајмениот стан
на Л. А. стои црно пиано, Petroff: – Човекот бил некој локален функционер во
комунизмот. Сега има осумдесет, одамна е пенсионер, и се пресели кај син му во
Франција, во Лион. Киријата му ја плаќам преку некоја негова братучетка, која тука
доаѓа да ја земе еднаш месечно – му објаснува Л. А. на партнерот меѓу два
забиберени залци – Дај ми го палецот да ти го посолам. Текилата ти е, my friend,
божји дар, екстракт од срцевината на агаве кактусот, откако ќе му се исечат
големите шпицести листови...
По ручекот, седнаа до пианото и почнаа да тераат од „Бамба ла бамба” и
„Кванталамера”, преку „When the saints” и „Summertime” до „Си заљубив едно моме” и
„На срце ми лежи”.
– Ми текна, ја запознав во авионот. Л. А. го гледа затекнато: А кого тоа?
(а како да прашува „Извини, ама за што зборуваш?”).
– Девојката крај шанкот. Знам која е. Стјуардесата од авионот.

* * *

Два дена по ноќта во Dramat, таа лежин а страна, гола, белогаза, со левата
рака под перница. Иако патникот веќе се навикна на недоволното греење во хотелите
во Полска, во собата прилично студи. Но, кожата не и е наежена, таа само малку ги
беше стуткала нозете, така што задникот изгледа уште помазен и оптегнат во однос на
грбот, како тело на виолончело. И дојде од предната страна: иако нозете и се
собрани, меѓу нив ѕирка мовчестата полјанка, потемна од косата.
Внимателно, седнува крај неа, на крајот од креветот. Здивот речиси не и се
слуша, таа спие страшно тивко, како пред себе да има деноноќија сон. Горната
половина на телото, речиси андрогина, со мали цициња и раменици на момче, не се
движи. Како да дише без тоа никој да го знае, дури ни таа самата.
Ја покрива преку главата со јорганот, а врз јорганот става ќебе. Кутрата,
сигурно ќе се препоти внатре, олку покриена, не ќе може ни да дише, но што да се
прави, тоа беше единственото што на брзина му падна на памет. Сурово е да ја
разбуди, а мора да замине, за неколку часа лета за Варшава, а веќе утре се враќа
назад, во својата јужна татковина. Веќе нема да се видат. Но навистина, глупо е да
ја буди сега, кога толку мирно спие и кога само ќе ја потресе со разделбата и
безполезните гушкања.
Патникот тивко го навлекува капутот и уште потивко ја отвора и затвара
вратата на хотелската соба.
Л. А. го испраќа на аеродромот. Летот е пладневен (12,05), меѓу оној за
Франкфурт (11,50) и оној за Краков (12,15). Имаат време да се напијат уште по едно
кафе. Пред кабината за пасошка контрола, не испуштајќи му ја раката, Л. А. одржува
мал утешен говор: Случајноста, my friend, ти е едно таинствено совпаѓање на нештата
што низ нашите животи се случува incognito. Режисерот те пронајде во туѓа земја, во
меѓуградскиот авион, кога најмалку се надеваше. Знакот беше топлиот чај врз твоите
панталони, но кој би помислил на тоа додека авионот се тресе, јас, еве најискрено
ти кажувам, не. Покрај тоа, има нешто во тебе што им се допаѓа на жените, особено
туѓите. Адиос, амиго.
Минува покрај радарот без проблем (нема ништо метално, ниту ситна паричка
во џебовите). Си мавнуваат уште еднаш со Л. А.
– Сезаме, отвори се – и вели на аеродромската врата. Се упатува по
пистата, кон авионот, со насмевка.

МОНОЛОЗИ

Двојник

Се свртев кон брат ми. Неговото рамномерно дишење за малку се смири. Мирно
спиеше со лицето кон мене и рака под перницата.
Се лизнав низ креветот и низ полуотворената врата се провлеков надвор. Ме
зачуди колку е светло. Како по дрвјата да беа закачени фенери.
Тогаш, чув ечење. Всушност, повеќе налик на силно стенкање. Ѕурев во светлата
ноќ.
Ечењето повторно се чу – насетив доаѓа од левата страна на дворот, од аголот
кај борот. Сега беше некако послабо и побеспомошно, како довикување на болен.
Заборавајќи на претпазливост, се приближив до борот. Меѓу неговите долни,
широки гранки лежеше човек. Со прсти зариени в почва. Беше тоа брат ми.
Се наведнав кон него, налегнувајќи ги дланките врз неговиот граден кош.
Внимателно го подигнав. Се упатив кон куќата. Влегов низ вратата додека
неговиот испрекинат здив ми го палеше образот. Го легнав во постелата, онака како
што најчесто спиеше, со лицето кон мене и раката под перница. Со олеснување здивна
и ги затвори очите.
Убав сон и лека ноќ, брате мој.
Неделно попладне

Задолжителниот патоказ води кон Центарот. Црвената на семафорот ги дразни

машините додека матадорски минувам пред нивната скротена вжештеност.
Чекорите ги усогласувам со ритамот на Долгопрстиот, пропаднат студент по
медицина. Типките на пијаното се лепат за неговите долги прсти на неостварен хирург
и нивното отежнато довикување ме доведува во Центарот.
Тука ги гледам неколкуте генерациски другари кои ме очекуваат поради групниот
портрет. Се местам меѓу нив, како некогаш на училишните приредби.
Чекаме само "клик" на фотоапаратот.

Орман

Додека му помагав на Шукри да го симне орманот низ скалите, помислив – не е

нималку чудно што ми се случи да ја сонувам Мајка.
Сонот го следеше својот тек: и во него први беа скалите, дрвените скали на
старата куќа по кои се качува, па, низ тесното претсобје, се влегува во кујната со
маса наместена како за ручек со шарен извезен чаршаф, соларник на сред и четири
чинии околу, потоа надесно, кон собата во која спиев со Мајка, таму, веднаш таа –
лежи на креветот, до половина покриена со јамболија под која го насетувам волуменот
на крупното тело.
Сепак, можеби тие се во право – просторијата ќе може да се искористи како
детска или дневна соба (Шукри го товари орманот на велосипедот со приколка).
Ѕидовите повторно ќе ги бојадисаме (Шукри заминува, гледам во нозете што ги вртат
педалите, колку пати ќе му е потребно до аголот?), а на местото на орманот, ќе
ставиме софа или нешто слично за седење (само 17 или 18, мене ми се чинеше
подалеку), нешто комфорно, елегантно, а практично.

Кругот-талкач

Еден круг кој необично сакаше да патува и воопшто да трага по нови земји,
задоволства и предизвици, реши да се подели.
Оваа драстична одлука не беше донесена одеднаш, туку по долго промислување.
Имено, со раздвојувањето љубопитниот круг ги удвојуваше своите можности за
доживување. Идејата беше – секоја половина за себе да впива нови сознанија, а по
извесно време да ги претопи во ново соединување. Го одбраа местото на повторната
средба – на врвот на еден триаголник, и појдоа секоја на својата страна: левата
половина на Исток, а десната на Запад.
Патувањата беа неповторливи. Средби во долг низ од блескотни изненадувања.
Кај обете половини, независно едно од друго, но исто толку силно, бликна сознанието
дека се наоѓаат на богато хранилиште на искуства, под кое нивното поранешно,
заедничко искуство неосетно заминуваше во маглите на заборавот. Така, со време,
заробени во волшепствата на Новиот свет, двете половини заборавија на закажаниот
повраток на врвот од триаголникот. Тие заборавија и дека воопшто припаѓале на некој
круг и дека во склопот на тој круг, како едно, патувале и доживувале.
А веќе и не се чувствуваа како половинки. Тие беа убедени и тврдеа дека им е
израсната и втората половина, и дека се потполни, самосвојни кругови.
Еден круг-талкач на Исток и еден круг-талкач на Запад почнаа да се навраќаат
на една мисла: Како би било да се поделам и да ја удвостручам својата страст кон
Новото?
Читајќи научно-фантастичен расказ
или можен обид за психоаналитички пристап
кон платоновото царство на чистите идеи

... како да го насочам пробивот кон запленетиот свет на идеите кон горе над
облаците во палатите на светите татковци или можеби под набабрената почва под
тврдоста во магмата кај осакатените обезличени дивови растопени во едноќелиски
траги по огнените реки а што ако идејата е токму таму ниско најниско под мртвите
мориња под скелетите на последните рудари среде хаосот на неименувани елементи
метаморфозни испарувања вечни грчеви...
... височините значи отпаѓаат ги фрлам скалите надолу во грлото на вулканот
во жешкиот мрмор на истребените векови секој миг по еден век симнувам по еден
недоживеан народ по една голема мајка отстапуваат црвите пред огноотпорните инсекти
овие пред здивот на ослепените сенки...
... некаде меѓу третиот и четвртиот милениум ме зајадува неизбричената брада
чешкајќи чувствувам промена на сопствениот облик не можам да си ги напипам очите а
гледам толку добро каде ли ми е носот доловувам најситна мирисна нијанса влакната
низ кои минувам со мојата некогашна рака се невозможно меки речиси течни речиси
протечни речиси нестварни...

Волшебниот лет на
шарената топка или
повеќезначноста на современиот
театар

... Здивот на публиката зад тебе е сосем малку важен во откривањето на

глетката. Ова нема врска со претставите од типот на гладијаторски спектакли. Тука
убивањето е внатрешно. Јавноста е исклучена од буричкањето.
Тие всушност немаат поим дека си во играта. За нив завесата е сè уште
спуштена, актерите се во свлекувалната. До почетокот на првиот чин има уште час –
доволно, без агресија, да го поништиш туѓото во себе.
Се убеди дека свлекувањето на кожата е поризично ако е под земја, во
најдлабокиот подрум, отколку ако тоа го направиш во театарот, пред очите на слепата
публика. Татко ти, кога умираше во зафрленото планинско градче, беше постојано
пронаоѓан. Сè се одигруваше во преполнетиот ентериер, а надвор, на дофат, врвовите
под снегот недопрени исчезнуваа. Околу постелата изникнуваа мистериозни пријатели,
песочни лица што се прелеваа едно во друго, те турнаа надвор од бедемот, од
песочниот бедем на неговото и твоето детство – талкаше, во некои туѓи прегратки,
сосема надворешен. Одеднаш, сè заврши, ти ја стегаше неговата ранета рака што се
ладеше во твојот стисок, одбивајќи ја топлината. Кревкиот бедем се разурна самиот
од себе. Внатре наидуваше само на испокасани фотографии. Постелината беше
раскрената, проветрена од стравот. Чичкото со притворна насмевка на свежо
избриченото лице се наклонува кон тебе: – На добрите деца им даруваме убава
играчка! Ти подава шарено топче, чии дебели линии и дебела гума навестуваат нешто
од другиот, од подземниот свет. Додека во стерилизираната просторија, меѓу
човечките фигури од песок, залудно се обидуваш да ја доловиш тајната на прастарото
топче, болничарите, роднините и останатите те повлекуваат во заштитничкото гнездо.
Дури ноќта, несоницата со цвилежот на запалената кучка те тера да ги
протеруваш нечесните демони од себе, да се тресеш од лазењето на инсектите по
жилите, да завиваш под јорганот, додека на стотина метри од твојот кревет,
гледачите пред провинцискиот театар, уредно наредени во семејни кругови, чекаат да
ги подадат билетите за вечерашната премиера.
Строгиот глас на редарот предупредува дека претставата се одложува за еден
час поради болеста на главниот актер. Го стискаш шареното топче меѓу топлите
дланки. Допирот ти кажува – не постои место каде клетките не стареат, не постои
место од каде не се заминува...

Падот на највисоката гранка или

за теоријата на синхронитетот врз судбината
на приличните експерти за компјутери

... и така експертот за компјутери задржувајќи гадлив израз на лицето ги

истресе двата некогаш занесени сега згмечени молци мина неколкупати со четката
преку истото место дури тогаш го навлече палтото преку карираниот костум попат во
огледалото во претсобјето ја поправи надесно накривената вратоврска со жолтиот
синиот црвениот клуч ги заклуча трите брави уште еднаш провери чекајќи го лифтот
засвирка самр тајм во лифтот продолжи потпевнувајќи фиш ар џампинг а на енд мај мам
из гуд лукинг лифтот се запре во приземјето излегувајќи фрли поглед во огледалото
со насмевка го протресе праменот над левата веѓа меѓу зградата и подземната гаража
запали цигара нежно ја протри металната запалка што таа му ја подари за роденденот
бирајќи го зелениот клуч за гаражата повторно му дојде нејзината асоцијација за
свети петар и го замисли нејзиното топло живо газе на своите дланки заклучувајќи ја
гаражата почувствува дека се пали при глетката како вечерва во паркот ја натегнува
на предното седиште појде со втора таа мешаше издишувајќи му на увото додека ѝ ги
грицкаше пупките пред семафорот некој затруби од назад опцу во ретровизорот помина
преку косата го врати праменот над веѓата пред нејзината зграда прилично загреан
засвирка самр тајм ја здогледа уште на излезот маче и пол како секси чекори место
хулахопки носи чорапи со парче бело месо до гаќичките излезе од автомобилот го фрли
опушокот го згази на тротоарот и тогаш плес го тресна највисоката најтешка гранка
од дрвото под кое беше паркиран расцепувајќи му го черепот на пола стигна да
помисли и господ има свое палто падна со двете половинки на главата на тротоарот
врз згазениот опушок...

Таа во кадата или чинот

на капењето како
ритуална вертикала

... мојата пријателка ужива во решавањето еротски криенки низ антиката

гилгамеш и енгиду ахилеј и патрокло како топли браќа ненаситноста на хачепсут
само(за)доволноста на хиполит ноншалантно како дома си влегува во неизмерната
живост на паганските олимпи го бакнува кастор во левиот полукс во десниот образ со
сибила ги претресува најновите пикантерии мислев се работи за умешност научена од
библиотеката од таткото универзитетски професор по математика додека едно попладне
не видов како се капе како си игра со сапунот по кожата силно возбудувачки сепак
наивно така црномурестата египетска божица си играла во нил со младунчето хипопотам
миноската голограда девојка со острите рогови на бикот дијана со шумските извори
сосема лесно можев да ја префрлам во персеполис атена картагена нинива меѓу
бадемовото млеко гулабовите очи јасминовиот цвет сокот од лиљан босонога ќе стапне
меѓу нив во насмевката ни трага од исклештениот грч на дојденката најскриените
катчиња на висечките градини се отвораат пред неа мокра сфинга сред куќните змии
ограбувачите на пирамиди светите писма лавиринтите сиот си се вжештил ми вели не е
тоа секс одговарам тоа е мит и влегувам во кадата...

Есента веќе ги пожолти

градските улици или
фотоапаратот како детектив

... неверниот зрак што прска по фотографиите ја пронаоѓа средишната наречена

три генерации мојот покоен дедо мојот покоен татко и јас композиција смирена дури
класична за албумот на метаморфозите процесот е тука речиси завршен и малите
заеднички спомени собрани во лежерната опуштеност на телата несогласностите
израмнети во трите споени фотелји како на фреските со светите воини во царството на
прездивот битките урнатините светилиштата раните ветените земји се зад вратата во
ноќта дури и смртта дури и господ исчезнале впиени во молкот на сончевиот воздух...
... а сепак болната трпеливост на листот што го чека својот пад а сепак
загнездена немоќ во глетката на приспивната починка а сепак туѓинци и за себе што
по изгубената блискост трагаат врамени трагаат стеснети трагаат...

Контролор

Почна да ги забележува првите знаци незадоволство на своето лице. Во тоа

време проучуваше една древна религија, што беше концентрирана кон превладување на
личното, на себичното. Но, и пред нејзините сознанија, младиот Мајстор се
чувствуваше сосем овоземски. По неколку години служба во Здружението, му се чинеше
дека тапка во место. Моќта на авторитетот се базираше врз Редот, а овој не
дозволуваше пробив, туку ползење стапка по стапка. Младиот Мајстор беше бесен
поради претпазливоста на своите колеги, а уште повеќе од промената што се
одигруваше во него. – Не се истрчувај! – му говореше контролорот. Свеста за
присуството на тој туѓ, наметлив елемент во него го удри со сета поразност. Тој,
што мечтаеше потполно да ѝ се предаде на магијата на слободната фантазија, беше
закотвен за почвата од обичните, а неумоливи закони за секојдневното однесување.
Квечерината, додека претураше по белешките, виде како неколку врапци се
распоредија на телефонските жици како ноти на петолинието. Можеби затоа, му
проблесна, другарот од детството кого родителите со сила го тераа да вежба пиано,
пукаше по врапците на жиците. Замисли како тој, сега здебелен, оќелавен другар
сериозно го гледа од другата страна на шалтерот. Контролорот! Тоа беше неговиот
лик. Дебелото стакло на очилата, дискретниот лосион за бричење, безличната
насмевка.
Посака да го затекне во ВЦ-ето, додека испотен и зацрвенет ги врти страниците
на порнографското списание. – Те фатив на дело, Контролоре! Дркаш, дркаш!
Со уживање ја замисли неговата паника. Пропадна во шолјата. Мајсторот ја
повлече рачката. Се слушна кркорење низ цевката додека контролорот заминуваше кон
царството на фекалиите.
На жиците беа останати само „ми" и „сол". По неколку мига, одлетаа и тие.
Младиот мајстор го затвори прозорецот и им се врати на белешките. Можеше да почне
со третото поглавие на Големата Книга.

Комедијант

Го навлече кловновското лице и појде по светот.

Тираните го сметаат за шут. Сепак, и на најжестоките им ја враќа одамна
невидената насмевка.
Срамежливите ќе заиграат со него, па иако сето тоа им се чини будалесто,
отпосле не чувствуваат никаков срам.
Разбушавен, безгрижен, ги охрабрува страшливците по правливите крчми да го
навредат. Додека му се смеат, зачудени од каде им толкав кикот, тој веќе ита кон
идниот град.
Понекогаш, ноќта ќе го фати на патот. Таму, меѓу тревките и ѕвездите, ја
соблекува маската. Бавно, како вљубеник, минува со дланката по своето лице.
Да не се заборави.
Леси

Пишувам уште една приказна, или подобро, писмо за љубовта. Зад мене,
набрекнатото кубе на Даут-пашиниот амам го преполнува речиси целиот прозорец. А во
ресторанот на четвртиот кат: колку се нејасни овие луѓе околу масите со измрсени
чаршафи, колку магличести, одминливи нивните гласови наспроти полната камена дојка.
Сепак, ова е единствената просторија во зградата што не е празна. Сите четири ката
се глуви, со правливи сали и канцеларии со правливи врамени фотографии на
починатиот претседател, кој ве набљудува од средината на валканиот ѕид. Велат, тука
работеле луѓе. Јас не гледам никого. Скршените стакла на вратите се прекриени со
стари весници. Ги кинам: на масата пепелник, во пепелникот догорче. И сè друго:
уредно подврзани документи по полиците, фотелја, тепих. Само, посеани со малтер,
како по бомбардирање.
Седнуваат на мојата маса тројца, напнати, убави, со коси одзади собрани во
опавчиња, со празни лица. Набргу ме напаѓа нивниот едносложен мрмор, проследен од
музиката што спирално завива. Се обидувам да им се насмевнам, не ми возвраќаат.
Еве го љубезниот Арапин – во металниот послужавник ми носи шолја жежок,
темен, густ чај. Сепак, не е толку лошо: можам да пишувам, крепејќи се одвреме
навреме со чајот и со погледот врз амамот. А на соседниот прозорец – мостот.
Минувачите ги менуваат лицата. Само долговлакнестиот шкотски овчар останува ист.
Секогаш, штом ќе погледнам озгора од ресторанот, кучето е таму. Негувано куче, кое
со чудесна леснотија се спротина меѓу толпата. Леси ми наликува на еден од оние
порцелански сувенири, а гледан од четвртиот кат, е уште и покревок. Како да
пристигнал од француската детска песничка: „Un tout petit chien, dans la vitrine,
av, av, un tout petit chien, `a l'oreille blanche, av, av". Таа фигурка така горди
и без страв шета, што не издржувам и на намќорлестите момчаци им предлагам да ја
видат. Едниот со мака ја подига главата, па мрзливо процедува: „Откаде ти пес во
онаа турканица". Јасно е – момчето не е способно да гледа. Леси се случува како и
сите видливи појави: арапскиот ресторан на четвртиот кат во испразнетата зграда,
голтките топол пијалак од шарената шолја на извалканиот кафеански чаршаф, онаа жена
во кафеаво палто и со долг бел шал врз него, која го вовлекла во себе своето дете
сред уличниот метеж, тркалезната купола на амамот, запрена во мигот пред тресок. Сè
е онака како што мора да се случи, и моето учество е сосем предвидливо: останувам
на масата, пишувам писмо за љубовта, а минувам таму, герилец намален до големината
на вистинска порцеланска фигурка, разлеан низ десетина призматични огледала.

The seeker on the way of sound

Од новата фонтана пред градскиот парк бликна млаз свежа боза. Луѓе како луѓе,
се собираа пред чудото. Некои дури се напија од бозата.
Музичарот, пак, гледајќи го тоа низ ѕидот, уште еднаш помисли дека светот е
во кафез(и), но тоа, вообичаено, не го вознемири. Вратен од некаде, тој во
просторијата со тркалезни отвори, не чувствуваше потреба да излезе дури ни на
балконот.
Покрај тоа, во куќата се наоѓаше оној дел од него, што му даваше елан и во
миговите на осаменост. The seeker on the way of sound. Некои го нарекуваат Виолина,
но за музичарот тој дел од неговото тело беше Трагачот, секогаш подготвен да замине
во некои далечни звуци.
Молскиот акорд А беше очекувана смисловна перспектива, кога музичарот и
виолината без напор ги прескокнаа ѕидот, оградата на балконот, толпата пред
фонтаната со боза, градот итн.
И летнаа, меко. Виолинистот гледа како низ пукнатинките меѓу облаците
светлината се пробива кон земјата. Таму долу, тој се виде и себеси, гушнат со
виолината, во некоја празна соба. Што потоа, како кадар од убав филм, заминува од
погледот.
Не е ни важно. Музичарот е благо катапултиран кон една непрегледна сфера каде
што сонцата и месечината слободно летаат, каде што душата ја добива својата
природна слобода extra corpus, а звукот само го бележи нејзиното скитање. Бележи
како душата со леснотија се сели во други суштества: калинки, полжави, јајца,
афиони, бубачки и особено во... птици. Славејот, пупунецот, врапчињата, фениксот,
колибрито, сето тоа птичје царство станува огромно гнездо-упориште од кадешто
жиците на виолината емитираат звуци.
Патешествието е веќе во тек.

Чудо(виште)

Веќе одамна е речено, од некои добри писатели, дека стварноста е

понеочекувана од сонот. Убеден сум дека е така. Можете да сонувате еднорози и
различни други митолошки мелези, можете да сонувате лебдеечка коцка сред пустина во
која се влегува по воздушни скалила, но ако вашиот живот ви започне како што мене
ми започна, тогаш лесно ќе сфатите дека чудата се секојдневна работа. Иако, во
мојот случај, вистинскиот сведок на чудото беше мајка ми, а јас, ако смеам така да
кажам, бев самото чудо. Но, да не одолжувам со воведот, туку да прејдам на
случката...
Откако докторот ѝ соопштил дека родила здраво и крупно (речиси шест
килограми) машко дете, мајка ми, веднаш заборавајќи на сите породилни маки, среќна
и весела се подготвила по прв пат да си го види чедото. Во таа најприродна возбуда,
не ја ни забележала извесната збунетост кај сестрата што ѝ го донела новороденчето.
Едвај чекала да го гушне, да си го стави на града своето малечко... И тогаш – шок!
„Тоа", вели мајка ми и ден денес со видлива вознемиреност, „тоа не беше
бебе". Според описот, „Тоа" не личело ни на човечко суштество. „Тоа" бил вистински
– врколак! Од оние поситните (само шест килограми), но прекриен со густи, темни
влакна од темето до петиците! И уште почнало („тоа влакнестото") да плаче. Верувам
дека мојата кутра мајка не слушнала бепско плачење, туку завивање!
Случајов има свое логично физиолошко објаснување: на плодот (односно, на
мене) му никнале толку влакна поради преголемо лачење желудечни сокови кај
носилката (тоест, мајка ми) за време на бременоста. После, се разбира, со време
влакната отпаднале, но мајка ми уште долго, со децении, не можеше без возбуда да ја
прераскажува оваа почетна епизода од моето постоење.
По ваквиот почеток, досегашниот живот и натаму ми беше склон да множи
чудникави доживувања и настани, и од нив навистина би можеле да се напишат неколку
интересни книги. Наспроти сета моја долгогодишна убеденост дека пишувањето
литература е нешто повеќе од обично прераскажување анегдоти, понекогаш ваквите
„проживеани" фрагменти просто се лепат врз она што го смислува мојата фантазија. И
делуваат како откачени фантазмагории, иако се само обични животни случки.

Чушкопек

Го донесе дома татко ми, по едно службено патување во Ленинград, некаде по

земјотресот. Беше во форма на мал тркалезен мермерен споменик, со отворче во
средината. Чушкопек! Така го нарековме според функцијата. Печење пиперки, односно
пиперка, зашто во дупчето можеше да влезе само една, поединечно. По две минути,
како од катапулт, излетува пиперката. Печена. Нормално, како десетгодишно дете, бев
фасциниран од технологијата на процесот. Следните неколку дена, на радост на мајка
ми и комшивката Вера, само печев пиперки, окупиран од тоа чудо невидено. Додека
едно неделно утро не го прашав татко ми: А зошто нема две дупки? Едвај го дочека
прашањето. Веднаш, на првото парче хартија, ми нацрта (беше еден од главните во
урбанистичкиот тим за новото Скопје) како би требало да изгледа новиот, посовршен
чушкопек. Според замислите на татко ми, беше изразито повиток и со повеќе дупчиња.
Со исто трошење струја би се печеле пет, можеби и повеќе пиперки. Од тој ден,
мојата опседнатост со чушкопекот почна да папсува. Набргу го гледав како
непровокативно парче на кујнскиот декор, покрај дрвената кутија за леб и шприцер
шишето за сода. А баш тогаш, моите купија Тостер!
Инаку, стариот чушкопек, по четириесеттина години, сè уште го чувам во
подрумот. Може да се искористи како експонат во следниот перформанс за експресната
технолошка историја на втората половина од ХХ век. Убаво би стоел, на пример,
покрај некој компјутер 286 (со онаа програма за пишување, како се викаше... да, CHI
WRITTER!)

Ethica anthrofagon
(осум правила за воспитано човекојадешко однесување)

Жедта за допир со месото,

уживањето во голите човечки тела.
Зарем тука не е скриен апетитот кон
човечкото тело?
(Новалис: Фрагмент 1209)

1. Бидете секогаш гладни! Тогаш, веќе сте слични.

2. Голтајте се со очите, најпрвин. Потоа, ненадејно, возбудувачко каснување!

Важноста на првиот загриз: зачеток на богатата взаемна гозба.

3. Подари ѝ го, во металното кутивче со анаграм, својот показалец со

веренички прстен или левото уво со обетка. Тоа страшно ќе ја задоволи, како да ѝ ја
даруваш последната роза или да ја водиш на бесплатно патување со времеплов.

4. Густирајте се со љубов. Во секој залак најдете дел од себе. Чисто,

рамномерно, искрено џвакајте. Ќе си станете неопходни.

5. Замислувајте! Потрагата по храна е неоспорно возбудлива колку и хранењето.

Бидете сокол и пиле, волк и јагне, лав и срна. Улогата на пленот менувајте ја
според надворешните временски услови: кога е жешко, играј ја ти, кога е дождливо –
таа.

6. Усовршувајте го визуелниот впечаток. Користете облека од кожа, сомот или

сроден надразнувачки материјал. Нека ве инспирира рафинманот на француските
гурмани, нивната побожна страст кон спојот на изворот и мемлата, на раѓањето и
гниежот. Вкусот на темјанот може да биде исто толку брутален, како што може да биде
божествен загризот на гнилата крушка.

7. Шегувајте се! Напишете проштално писмо. Потоа, со нагласен апетит, изедете

го вашиот минијатурен двојник од марципан, желе или жолт пудинг. Ноншалантно
извадете го писмото од ковертата и прочитајте ја последната желба: „Го заветувам
своето тело за напредокот на кулинарството".

8. Романтичноста изумира во празниот желудник. Но, ситоста е банална, трома,

најгорчлива измама за мечтаењето. Секојдневно дразнете си го апетитот, но никогаш
не преждерувајте се до крај. Бидете секогаш гладни!

Клучалка

Нацртана, клучалката личи на платнена детска кукла без раце и нозе. Ѕиркачот,
поднаведнат, со левото око ширум отворено и десното замижано, исчекува пред
проѕирното тело на клучалката-кукла и адолесцентно ја исполнува делумната глетка со
наслада. По десетина минути, можеби половина час, ѕиркачот се исправа и наместо
клучот, неговиот растреперен пенис пенетрира во клучалката.
Нацртана, клучалката личи на шаховско пионче. Последното пионче на таблата,
стигнато до седмото поле на кое му е потребен уште само еден чекор до
величествената преобразба во црна кралица.
Нацртана како дел од бравата, клучалката личи на добродушно усте (горните
шрафови на очи, долниот на дупче на брада, кваката на Пикасов нос), секогаш
подготвено, полузинато во О.

Волшебничка

Ноќва помислив како си престанала да живееш во овој надворешен облик. Не дека

си умрела или исчезнала, далеку од тоа, туку дека едноставно си го оставила телото
и си поминала во нешто невидливо. И дека нашата живописна размена на мисли
продолжува, со сите можни теми, но и со една многу присутна нежност, без
претварања, грчеви и повреди. Дури и мислите си ги даваме и присвојуваме безгласно,
речиси телепатски. Веднаш ми олесна и големата грутка во градите што со ноќи не ме
оставаше да заспијам почна да се топи. Никогаш, си кажав, и кога до крај сум се
наситувал со твоето тело, никогаш не било само поради него. Туку, пред сè, поради
согласноста со она што е внатре, со таа биоструја што несопирливо ја пренесува
твојата енергија во мене и ги расчистува моите најтемни ходници. И ме храбри да
издржам.

Викиншка крепост (WATERFORD)

1014-та, истата година кога се случи битката на Беласица,

големиот крал Брајан Бору од Мунстер ја порази кај Клонтарф здружената армија на
Викинзите (иако тогаш самиот тој беше убиен, и покрај тоа што Борхес во својата
последна збирка раскази Ел либро де арена ќе го оживее во расказот „Огледало и
маска"). По поразот, Викинзите почнаа да се интегрираат со дотогаш презреното
келтско-ирско население, и го примија христијанството.

Кој би помисли дека токму ти, Катрин со бакарни коси, ќе ми понудиш Anu's
apple, јаболко на божицата Мајка, полнето со суво грозје, цимет, натопено во
деликатесен пудинг и карамел, што се обвива и се стврднува околу плодот како
крцкава тврдина, и со icing sugar (што навистина се пласти по рабовите на чинијата
како крупни меки снегулки, иако тука врне ли, врне...ревматичен дожд!). Кој би
помислил дека ќе ме послужиш тука, во еден од бројните ирски пабови, расфрлени
насекаде по глобалниот свет; сепак, не е случајно што овие поткопани од дожд и
морска сол sallyports, низ кои што отпловуваа и допловуваа Одиновите синови, сега
се декор на кафеаната низ која што пролетува твојата смеа. Кој би помислил, а по сè
изгледа е така, дека ти, о Катрин, си шампионка на целава Ирска во традиционален
танц, и дека некогаш, во Скопје, те гледав за прв пат во ТВ репризите на River
Danse шоуто, како со своите преубави другарки, црвенокоси ждребици, бестрашно ги
фрлаш нозете над плафонот, не, уште повисоко, до вратната жила на небото што
пулсира по ритмот на танцот...
– Аvez-vous entendu parler de cette fille extraordinairre? – ме прашува Пол,
романсиерот од Нант, голтајќи те со погледот. Така ти е тоа, Катрин, во земји со
диви истории како што се твојата и мојата, сè може да биде и случајно, и намерно,
па зошто тогаш, Катрин, да не те замислам како праќерка на убиен гусар викиншки,
или, уште повеќе на победоносен келтски горштак, во секој случај на еден од
двајцата, зашто ни љубоморните ѕидини (ни ноќта, ни водите, ни свилата, ни
сребрениот накит) колку да се високи и непробојни, не ја сокриваат младата жена од
ерекцијата на наежениот мажјак, од победникот, Катрин, кој само мигум, за да си ги
излиже раните, ќе подзастане, за да потоа, р'жејќи потсмешливо, како варварски
вагабонд, се набие во неа со сета своја врела реа...
Ако во сништата, Катрин, како што ми велиш, понекогаш те довикуваат гласови,
а ти препознаваш, во магмата на некаков ридест предел, дека тоа се гласови на
слепци, тогаш Катрин, шампионко од River Danse, можеби ќе наидеш, во еден таков
сон, на чудна колона што се влече меѓу два рида. Ако се загледаш подобро (во сонот
често како да гледаш низ камера), и ако од врвот на брегот слеташ меѓу луѓето со
засирени крвави врпци од очните дупки што се тетерават, на невидено се придржуваат
де за карпите, де за воздухот, па се сопнуваат и паѓаат во правта, воздивнувајќи,
офкајќи, лелекајќи, ќе видиш дека зад колоната доаѓа друга колона, па трета, па
четврта, дека во секоја има околу стотина без очи, и на чело, еден едноок братучед
кој го влече јажето што ги поврзува сите слепци. Зарем ова не ти наликува на
Шекспир, Катрин, а уште повеќе она што следува, сцената со стариот крал, чие срце
експлодира од тага, кога од највисоката кула на својата крепост ќе се соочи со
страдањата на своите ослепени војници...
Можеби затоа, ми паѓа сега на ум, сретнав толку еднооки во Струмица, еден
град таму, кај мене, во мојата земја (знам, сеуште не си чула за него!), каде во
околните планини започнува трагичната приказна за мојот крал, како што истата
година, тука, на неколку километри од пабот, почнува херојската легенда за твојот
крал, на кого му беше доделено да ја дочека смртта со подбивна веселост на крунисан
добитник на судбината. Кога пристигнав во тој град Струмица, пред куќата на
домаќинот, младоликиот, тогаш уште помладолик, поет Никола, ме довезе едноок
таксист. А во бавчата, Катрин, еднооката баба на поетот, сега мртва, ми подаде
црвено, штотуку измиено, јаболко. Јаболкото, ми рече, е како љубовта, тркалезна и
сочна, и не скапува брзо како другите плодови, но мораш да го береш на време, ако
сакаш да уживаш во него...

Армасници

Звук на будилникот. Пладне. Неуредна соба, со стуткана постела, во дното

дреме мачка (црно-бела, поради маската на лицето се вика Зоро, иако е женска). По
ѕидовите фотографии на филмски сцени: Мерилин со здигнато здолниште, До последен
здив од Годар, Deep Blue, Убавицата на денот. Г-инот А. набрзина се облекува додека
ја слуша телефонската секретарка. Се јавуваат пријателот (му раскажува за проводот
на синоќешната журка), мајка му (дека последен пат вечерал кај нив минатиот петок),
љубовницата (вчера имала работа, не можела да дојде во „Штрк" на еспресо во 6).
Разликата меѓу машката и женската тајна, според мене, е што машката е како
балон, готов да пукне, а женската... Знаеш ли што ја прави жената femme fatale?
Начинот на кој ја носи тајната, незабележливо, како таа да не постои – стигнува да
помисли г-инот А. пред да излета од станот.
Брза колку што може побрзо, ама...
– Доцните, доцните...– го дочекува возбудено г-н И. г-нот А. пред влезната
врата на својот стан: –... Па автобусот веќе нѝ замина, еве точно пред половина
час, а следниот е дури во 5...
– Извинете. Пак оние мои вообичаени глупави обврски... Значи така... Имаме
уште полни четири и пол часа...
– Тогаш, да причекаме...
... и чекаат... чекаат и понатаму... г-инот И. вари кафе а г-инот А. во
својот филџан додава лажичка шеќер, зашто сака „средно накај слатко"... ги сркаат
кафињата гледајќи го пладневниот дневник на А1... првата вест е за синоќешниот
голем протестен митинг на синдикатите на Македонија... местото на настанот...
плоштадот... во срцето на Скопје...
на снимката од синоќа многу луѓе викаат, меѓу нив и новинарката...
преминот од колор-стварноста во црно-белиот филм се случува кога новинарката,
привршувајќи го својот гласен прилог, е поклопена од уште посилниот глас на еден од
демонстрантите: Уа владааа!...

г-инот И. и г-инот А. се најдоа пред некоја пресушена чешма... споменик од

партизанските денови со срп и чекан врежани во каменот... не се најдоа, туку беа
седнати на две столици со грб еден кон друг... како да беа наместени за почетна
сцена од некоја претстава (куклена?)... но тоа воопшто не ги вознемири... напротив,
таа поза на вкочанет живот им се чинеше дури обредно-свечена... се вртеа бавно...
како во сон... додека не се соочија... со несентименталниот објектив... и додека
апаратот чкрапаше, почувствуваа... независно еден од друг... нејасно... нешто се
менува... и нема да биде онака како што беше... и кога столиците ќе останат
празни... а потоа ќе пристигнат следните анонимни седачи...

враќањето во колорот, пред телевизорот во станот на г-инот И., е кога ја

даваат временската прогноза. За Скопје – променливо облачно, со можни попладневни
врнежи и грмежи и температури од 9 до 11 степени. Конечно, г-инот И. и г-инот А.
можат да отпатуваат, со автобус, во македонско градче каде што не биле веќе
десетина години.

цртежи на местото на трите точки: часовници, бремени жени, лист, бакнеж,

календар, недопушена цигара, клуч во брава, салфетки, полуиспразнета чаша, чадор,
мачки, сексуален акт во „јавачка" положба, циркузантче со неопределен пол што
балансира по жица, дланка што на Венериниот брег има хоризонтална лузна, расипана
жолта неонка што со крцкање се пали и се гаси, куче скитник што лежи на персиски
тепих со главата на предните шепи и мрда со опашката, медицинска сестра со
старовремска капа и јаки листови на нозете, девојка со испулени сини очи во жолта
фротирска машка пижама, сцена од автобусот, во кој, заедно со г-инот И. и г-инот А.
се возат и еден молчалив татко со своето зборлесто девојче, кое му се обраќа со
„татко Ратко", еден испотен бизнисмен, кој постојано вика во мобилниот,
нагласувајќи дека ќе биде таму најдоцна за еден саат, плус-минус пет минути, млада
ромска двојка во која таа ем се кара, ем се смее: Ава карик... тева кераптуке
нешто... макелту манца... а тој ѝ се смее, и ја гушка

г-инот А. кон г-инот И., додека автобусот минува низ една клисура со бујна
вегетација и брза река (дождот, сепак, не падна): Те сфаќам, љубовта не е баш
секогаш фер спрема оние што љубат. Па, што и ако е така?

Кокино, Казимир

Откако паркираните автомобили ги зазедоа и така тесните тротоари во градот,

бројот на пешаците-жртви растеше пропорционално со оној на прегазените мачки и
кучиња. Губејќи ја последната заштита пред разулавените автомобили-куршуми,
пешаците растревожени бегаа по улиците пред заканата на надоаѓачкото брмчење на
машините. Некои ќе се скутреа до каросеријата на најблиското паркирано авто, некои
ќе се завлечеа под него, само да се сокријат пред терминаторите на четири тркала.
Дрвјата не можеа да се користат за заштита, зашто се исечени по наредба на
градската власт, да не му пречат на „слободниот сообраќај".
Трчајќи слалом по тротоарот, меѓу густо доминантните автомобили, господинот
А. со дланките во џеповите од стариот, но добро скроен син капут, го здогледува
пријателот, господин И., како прилепен до едно паркирано „рено", мрморејќи, ги
колне несовесните возачи. „Те канам на кафе". „Да побрзаме, додека некој од овие
лудаци не нè собрал", му одговара овој, забрзано дишејќи.
Убавината на некој древен храм не произлегува од тоа што служел како азил за
одредена содржина на животот, туку од тоа што неговиот облик е произлезен од
чистата перцепција на пластичните односи. Таа уметничка перцепција (што во градбата
на храмот станува облик) е скапоцена и жива за нас во сите времиња, иако содржината
на животот во кој храмот бил изграден веќе не е жива.
Идејата за излет до Кокино, од каде што се претците на г. А. дојде пред таму
да биде откриена мегалитската опсерваторија (што секако го исполни со пионерска
прачовечка гордост), но сè уште остана на кафеански договори, иако веќе почнаа да
се печатат календари со древните урнатини во нечепнатиот природен амбиент. Но,
искрено кажано, г. А. и г. И. се вистински „гњаватори", сè е кај нив нашироко и
надолго, а ефектот... под очекувањата!
И онака, ќе дојдат насилните, ќе ги избркаат кротките. Варварите ги скрнават
светилиштата, гнасите на четири тркала ги елиминираат изгубените пешаци. А потоа,
како ништо да не се случило. По неколку децении, меѓу урнатините на храмот никнала
трева и некој овчар го донесува своето стадо да пасе токму таму. По неколку дена,
еден друг пешак пред налетот на бесен автомобил, се вкочанува на истиот премин,
можеби на истото место каде што беше згмечен пензионерот што брзаше кон детската
градинка да ја сочека својата внучка. Тивко е на ливадата и момчакот потпрен врз
еден од расфрланите камења на некогашниот храм, бавно го брише испотеното чело,
додека овчичките спокојно си џвакаат. Пешакот, откако колата прострелува крај него,
се сепнува, трча кон тротоарот, таму ги симнува очилата (диоптер 4,5), „колку се
луди овие возачи", кога – „здраво, откаде ти тука?", му се обраќа весел глас, ги
враќа очилата и пред себе го гледа најслаткото суштество во својот сегашен живот.
Убаво му е што ја гледа. Секоја асоцијација на претходниот настан е избришана. Без
страв, без суровост.
црн квадрат = сензибилитет
бела заднина = Ништо, она што е вон сензибилитетот
Убавите животни спијат во црниот квадрат. Незагрозени, разбирливи на сите
јазици, сочувани во сетилниот облик (црниот квадрат). Едновремено и чисти – духовна
хигиена, отфрлање на недостојните товари.
Господинот А. и господинот И. понекогаш умеат да заседнат. Сè уште не се
договориле кога ќе тргнат за Кокино, утре сабајле, прекутре сабајле, или можеби
најдобро во недела. Една трудна жена влегува во кафеаната. „Ќерката на Олга", вели
А. „Која Олга?". „Олга од нашата гимназија. Олга Јаневска. Пред малку ги видов
заедно, на улица". „Ама што ми велиш? Не е можно".
Независните души ги оставаат напиените тела и патуваат. Кон црниот квадрат!
Кон црниот квадрат!

ДЕДОТО И ДВАТА ВНУКА

... гледајќи низ прозорецот, постариот внук продолжува: фактот што

шимпанзото, делфинот, желката од Галапагос подобро ги познавам од некои домашни
животни, поточно јарецот и биволот, веројатно доаѓа од таму што уште од своето
најрано детство, безбедно и долготрајно сум го гледал анимал зад решетки, потоа тој
ист анимал на малиот и голем екран, во црно-бело издание или во колор, во гро-план,
слоумоушн, со стручен коментар и соодветна музичка илустрација. Од друга страна,
неколку кози и биволи во минување, крај патот или шините, еден нерепрезентативен,
покиснат јарец во јужните планини, додека брзавме да ја фатиме магистралата пред
мракот. Се сеќаваш ли? Тогаш тие сè уште беа живи.
Помалото внуче пука во него: Ра-та-тата-та! Отсекогаш си бил плачко!
Некој чука на врата. Постариот внук и натаму замислено гледа низ прозорецот.
Помалото внуче го вклучува струјното коло поврзано со кваката и милно прашува: –
Молам?
Дедото со врисок ја отвара вратата: – Ѓаволче! Повторно со твоите игри! – го
гали, додека помалото внуче му забива клинец во ногата – Те обожувам поради тоа! –
разнежен почнува да пее, а помалото внуче му тактира со ударите на чеканот: – Дан
зен пти бистро а Пари, же труве ин птит ами. Ел ма ди, ж суи тон ами, ма ви е ком
ла плуи. Шак жур, ен нуво тур, ен нувел амур...
Помалото внуче минува на втората нога. Ја стружи со пила. Дедото глуми дека
свири саксафон: – Песничкава ми буди носталгични навраќања во бурните денови на
младоста. Ах! Ах! Уф! Бев недостижен! Немилосрден!
Постариот внук му се обраќа со плачни очи: – Изворите на нашите фантастични
претстави за младоста избиваат токму на оној стадиум на животот кога годините ги
разурнуваат развиените форми на апстракција и посредно расудување. Дедо, (во
меѓувреме дедото мора да седне, зашто помалото внуче му ја отсекува едната нога до
коленото) наивно е да веруваш дека твоите спомени ја чуваат младоста неизменета.
Тие се заминати далеку од својата реална основа (помалото внуче со ножици за сечење
жива ограда ги крати прстите од десната рака на дедото). Но јас го разбирам твојот
копнеж, дедо. Разбирам зошто ја плетеш фантастиката околу твоето заборавено
секојдневие.
Дедото се чешка со прстите на левата рака: – Триста педесет и седум! Не,
триста педесет и девет! Точно! Егзактман! Триста педесет и девет жени во мојот
тефтер! Триста педесет и девет рецки.
Помладото внуче го прекинува за момент: – Дедо, дај ми ја другата рака.
Дедото му ја подава, помладото внуче со карате движење и извик „ај!" му го отсекува
палецот. Дедото е тотално разнежнет: – Толку личи на мене! Истата спонтаност!
Акција! Да се дејствува! – го стивнува гласот: – и обата ми се внуци, ама малечково
некако ми е забодено во срце – кон помладото внуче: – Внимавај, душо, да не се
повредиш.
Се вмешува постариот внук, потресено, скоро рецитирајќи: – Што го покренува
животот? Која е таа извонредно моќна, сеопфатна космичка сила што е присутна во
нашите односи со живите, со мртвите, со природата? Каде сме ние во таа слика? –
плачно: – Господи, зошто сме толку ситни?
Помладото внуче завршува со левата дланка на дедото, му рипнува на колена, му
ја расчепува устата. – Немирко мој – се восхитува дедото – Заборави дека минатиот
пат ми ги искорна забите.
Постариот внук го отвара прозорецот: – Тегобност! Заклопени сме со нашиот
миг. Ти Луно, ти илузијо! Колку бесмислени воздишки, колку празни сништа се
поврзани со твојата лага. Ти, парче издупчен камен што со векови го мамеше
човештвото!
Помладото внуче наоѓа клешта и му го влече јазикот на дедо му: – Томе, Томе,
сега малиот Џери ќе ти покаже што знае!
Постариот внук говори во ноќта: – Кутри мои родители. Вашиот трагичен излет
во јужноамазонските прашуми беше промашена романтична предожба. Мислевте ќе ве
прифати нов свет, негибнат од инфективните раце на цивилизацијата, а завршивте како
чорба на ритуалната трпеза на дивото племе Њам-Њам. – избезумен се врти кон брат
му: – Беднику, зарем не сфаќаш? Нив ги нема! Засекогаш!
– А кого тоа? – прашуваат во ист глас дедото и помладото внуче.
– Тие што нѝ го даруваа животот – крикнува постариот брат, вон себе, со
ококоравени очи: – Родителите наши!
– Кого го нема, без него се може! – одговараат во ист глас дедото и помладото
внуче (внучето продолжува да му го влече јазикот).
Додека светлото постепено се смалува, позади сцената се слуша глас: –
Повикани сте да го проследите овој исечок од животот и за него да дадете свое
мислење. Вашите авторизирани писмени извештаи ќе бидат примени, со почетокот на
следниот месец, на нашите пунктови низ Градот. Ве предупредуваме дека извештаите
без точни податоци за името, презимето, датумот на раѓањето, точната адреса и
националноста, не ќе се земаат во предвид! Благодариме...

Д И Ј А Л О З И 1
Ч а д о р

– Молам?
– Можам нешто да ви кажам? Вие сте Наумов?
– Јас сум. Да?
– Да знаете дека ми олесна. Не знаев дали сте тоа точно вие. Чадорот...
– Чадорот?
– Да. Црниот чадор, вашиот. Го заборавивте во поштичката кога ги плаќавте
сметките. Јас бев зад вас, потрчав по вас, но вие веќе бевте заминати. И еве денес,
цела недела помина, ве најдов. Чадорот ви е сè уште таму, во поштичката. Ја замолив
службеничката до го чува додека не се јавите.
– Навистина сте направиле добро дело. А од каде ви е моето име?
– Па, од компјутерот. Ја прашав службеничката. Добро што ве најдов. Ве
гледам, да, тоа е човекот, си велам. Ете, имавме среќа. Ако сега појдете до
поштичката, ќе ја најдете истата службеничка. Претходната недела работеше
предпладне, значи оваа е попладне. Црнка, со очила. Се вика Верче.
– Изгледа одлично памтите имиња.
– Па...Јас можеби не изгледам којзнае колку паметен, но имиња памтам.
– Во секој случај, ви благодарам. Иако баш денеска патувам еве за дваесет
минути треба да бидам на автобуска. Гледате, влечам куфер со себе.
– Имате време, ќе стигнете. Поштата ви е на пет минути.
– Ама...
– и можеби ќе паѓа дожд таму каде што одите.
– Навистина, не ми текна.
– Ете, гледате. Појдете си до поштичката, таму е Верче, само побарајте го
чадорот.
– Знаете што, тој чадор...бев во поштичката, тоа да, но не се сеќавам дека
носев чадор.
– Сигурно, сто посто. Црн чадор, од старинските, со футрола.
– Мислам, сепак, дека има некое недоразбирање. Јас немам црн чадор. Имам
еден, на расклопување, ама е шарен и одамна не го користам. Во подрум ми е. Освен
тоа, не можам да носам чадор кога возам велосипед. Затоа и тогаш не сте ме
стигнале. Носев ветровка.
– Наумов, мислам дека тука сепак не сте во право, мислам за чадорот.
– Знаете јас навистина морам да побрзам, автобусот ќе ми избега.
– А чадорот ќе го оставите.
– Не е мој, ви реков. Но, ако инсистирате, ќе појдам утре да го земам, кога
ќе се вратам во Скопје.
– Значи патувате за кратко. А каде?
– Во Велес. Но каква врска има тоа...
– Во Велес? Па за Велес имате автобус на секој половина час. Појдете до
поштичката, кај Верче.

* * *

– Наумов, Наумов! Како сте? Каков студ. Врне ли, врне. Ќе се смрзнеме.
– А, тоа сте...вие.
– Да јас, околу чадорот, се сеќавате? Овој истиот што го носите денес. Пред
една година ви кажав дека сте го заборавиле на шалтерот во поштичката. Кај Верче,
се сеќавате?
– Да, да, ми текна.
– Сепак тогаш отидовте за Велес.
– За Велес? Да, брзав на автобус, но утредента, како што ме упативте, отидов
до поштичката.
– И? Бев ли во право?
– Бевте. Навистина сум го заборавил чадорот.
 – Да знаете дека ми олесна. Помислив тогаш дека ми се налутивте.
– Не. Зошто да ви се налутам. Па, вие ми помогнавте. И така...Баш ми е мило
што ве сретнав.
– Наумов, можам ли нешто да ве прашам? Чадорот, ви користи ли?
– Да, го користам.
– И како ви се чини?
– Солиден е. Во ред.
– Би ми го продале ли?
– Молам?
– Дали би ми го продале?
– Ама стар е. Истрошен. Не е за продавање.
– Тогаш, подарете ми го. Да не ве налутив повторно?
– Па, право да ви кажам, малку ми е чудно. Толку инсистиравте да си го
вратам, а сега сакате да ми го земете.
– Да ви го земам? Тоа не. Само да ми го дадете. По ваша волја.

* * *

– Добарден. Ме препознавте?
– Добарден. Наумов? Помина доста време. Чадорот. За оној...
– Да, за овој што го носите.
– Зарем не е интересно што денес врне. Како и минатиот пат пред, колку ли
беше? Десетина години? Како и при првата средба. Па, како сте, Наумов?
– Така, така. А вие сè уште се служите со мојот чадор?
– Па не би можело баш така да се каже. Точно, беше ваш. Но веќе толку се
навикнав на него, што сметам дека отсекогаш бил мој. Иако јас бев тој, ако добро се
сеќавам, што ве извести дека сте го заборавиле во поштичката...
– кај службеничката Верче.
– Ете, гледате, се сеќавате на името.
– Отидов, зашто бевте упорни, и го зедов. Потоа, по една година, ме сретнавте
и ми го зедовте.
– Всушност, ве замолив да ми го дадете.
– Добро, де. Но ми го зедовте. Иако, што е право, не ни знаев дали е баш
мојот.
– Наумов, а можам ли јас нешто да ви кажам? Да ви признаам?
– А што тоа?
– Тогаш, одамна, кога ве сретнав и ви кажав дека сте го заборавиле чадорот во
поштичката...
– Да?
– Е па, да ви ја кажам вистината, ни јас не знаев дека чадорот е ваш. Точно,
вие бевте во поштичката, и токму кога излегувавте, јас влегов, и внатре, на
шалтерот, го здогледав чадорот. Некој, си реков, вие или некој пред вас, го
заборавил. Вие, онака на брзина, речиси трчајќи, излетавте...така што...не можев да
знам дали токму вие...Но ми се допадна. Беше така некако...убав. И, веднаш, веднаш,
го посакав за себе.
– И ви требаше да ја смислите целата таа игра?
– Да, но чадорот многу ми се допадна. Навистина. И го засакав.
– Така значи.
– Така. Извинете, сега јас морам да брзам. Треба да се договорам со еден
мајстор, молер, да ми го искречи станот. А и ќе накиснете вака без чадор. Гледате,
сè повеќе врне. Па, догледање.
-....јас...
– Молам?
– Јас...не знам како се викате. Не знам дури ни како да ви се обратам.
Следниот пат.
– Е тука, верувам, ќе се зачудите. Презимето ми е многу слично со вашето.
Само додадете „ски". Наумовски.
Глувци дома

– Ало? Добарден. Дали е тоа фирмата за дератизација?

– Ало?
– Ало? „Антиерозин" ми треба.
– А, Стојче не е дома. Ама кажете ми слободно. Жена му е на телефон.
– Па, би сакал да пријавам...можеби вие..
– Да?
– Глувци. На таванот изгледа имам глувци.
– Нема проблем. Ќе помогнеме. Тоа нѝ е работа. Ги дестимулираме сите видови
гадинки. Стаорци, глувци, лебарки...
– Знам, знам. Ја видов рекламата на вашата фирма во весник.
– Во „Вест"?
– Не, во „Вечер".
– Нè има по сите весници.
– Госпоѓо...
– Верка се викам. Жена му на Стојче.
– Кога ќе дојдете?
– А од кога ви се глувците? Мислам, кога прв пат ги слушнавте?
– Не знам...има можеби едно два дена...
– Така. А каде живеете?
– Карпош. Улица Фин...
– Да, во Карпош ова лето се намножија. Накај паркот ли ви е куќата?
– Па, не баш. Од десната на „Партизанска".
– Таму де, таму. Во целиот тој крај престојуваат разни животинки. Па кога
станува постудено, и на нив им студи, сакаат топло, разбирате. Ајде сега полека
адресата, да ја запишам.
– Андонов Влатко. Улица Финска, број 23, втори кат. Јас сум во станот со
семејството и брат ми, тој е студент на Електро. Под мене е комшијата Петре со
своето семејство...
– Дообро. Сè е запишано.
– Му кажав на комшијата Петре за глувците. Ми вели дали да ставиме стапица со
сланинка, или да го фатиме со лепак, ама јас...
– Во право сте. Стапицата е можеби за еден, но ако ги има повеќе, нема многу
фајде. Како што се вели, каде има еден глушец, има уште педесет. Стојче утре ќе ви
донесе отров за глувци, се вика Фреш. Сто насто ефикасен. Тоа ви е, господине
Влатко, специјална смеша од најсовремени средства што му ги разградуваат цревата на
глушецот и овој полудува. Ги живцира другите глувци и тие го растргнуваат. Ама така
и тие јадат од отровот, разбирате господин Влатко, па и за нив нема спас.
– А за луѓето?
– За луѓето нема опасност. Еколошки е.
– Сепак, госпоѓа Верка, ова е малку морбидна приказна.
– Молам?
– Страшно е.
– Страшно, ама ефикасно. Добро, значи се договоривме, ќе му кажам на Стојче,
и тој утре, околу 10 наутро, ќе дојде со опремата. Значи, Андонов, улица Финска,
број 23, втори кат...Само уште нешто заборавивме, господин Влатко. Вашиот
телефонски, за секој случај.

* * *
 – Господин Стојче, јас по втор пат ви се јавувам, извинете, ама брат ми вели
сèуште нешто мрда горе.
– ...
– „Антиерозин"? Стојче?
– Јас сум. Кој ме бара?
– Андонов Влатко. Вашиот муштерија.
– Уште колку многу ги имам јас покрај вас.
– Од Финска број 23. Втори кат. Андонов Влатко од Карпош. Со глувците имав
проблем.
– Се сеќавам. Што сега не е во ред?
– Во ред е, ама брат ми вели дека има уште глувци на таванот.
– Се накотиле, па им треба време сите да поцркаат.
– Јас...знаете...никогаш не сум имал толку глувци дома. Ете, и комшијата
Петре вели да си земеме мачор...
– Од мачор, Андонов, фајде нема. Тоа ви го кажувам од сопствено искуство.
Имав и јас еден, полуангорец, повеќе од десет кила тежеше. Ред е, си велам, да го
научам да фаќа глувци, па на газдата негов тоа му е работа, нели? Му донесов еден
глушец, му го ставам пред нос, и што се случува? Мачоров мој два три пати го бутна
со шепата и го пушти! Чекај бе, му велам, не може така – ти си мачор, тој е глушец,
улови го, убиј го! Овој ни да мрдне. Го земав глушецот, го заклав со кујнски нож,
мислев кога мачорот ќе ја осети крвта, ќе се навлече. Ама ништо. Гледа во глушецот
како теле, не како мачор, и преде.
– ...ако може...
– Повелете?
– Брат ми вели дека глувците пренесуваат страшни болести, чуми...
– Малку претерува. По таа логика, до сега сите ние би изумреле. Но треба да
се внимава и да се дејствува на време. Не се грижите, Андонов, сè ќе се среди со
вашите глувци.
– Се надевам, господине Стојче.

* * *

– Добарден. Андонов Влатко на телефон. Извинете што ви додевам, ама комшијата

Петре, оној под мене, умре. Ненадејно, за помалку од една недела. Го фатил
стомакот, болки, болки...додека трепнеш, си замина човекот.
– Господ да го прости.
– Имам само уште едно прашање, ако можете да ме сослушате.
– Кажете.
– Брат ми, знаете тој студира на Електро, вели дека во вашиот отров, во
„Фреш", имало стрихнин кој бил опасен и за луѓе. Видел на Интернет дека може да му
наштети на човек. Кога се користи како пестицид против глувци може да ја затруе
водата, храната, може да се налепи на облеката и дури е опасен да се вдишува.
– Извинете, ама баш ме заболе што вели брат ви. И немојте вие во матна вода
риба да ми ловите.
– Ама, господине Стојче, тука се работи за човечки живот. А и брат ми вели
дека во последно време му се врти, му се лоши...
– Слушајте, не сум јас доктор за луѓе, туку за глувци. И што мислите вие,
дека јас не сум оној што е најмногу отруен од секојдневна работа со отрови, со тој
стрихнин и други уште поопасни. Па, мајка му стара, каде ви е душата кога така ме
обвинувате? Мислам, на кого може да му пречи господин Стојче, кога токму тој ви ги
решава сите проблеми со гадинките. А бе, не давам да ме малтретираат таквите како
вас. Јас сум вашиот ослободител, разбирате ли?Вашиот ослободител!И веќе да не ми се
јавувате! Јасно?! (ја спушта слушалката).
– Не лутете ми се...јас...само барав информација...од стручно лице...знам
дека не треба...ама еве и мене деновиве почна да ми се лоши...не лутете ми се...
благодарам.
Заменик јавен правобранител

– Добар ден, господине јавен правобранител...

– Заменик јавен правобранител.
– Замениче јавен правобранител. Еве јас дојдов да ми дадете работа.
– Ми се чини сте ја промашиле канцеларијата.
– Па зарем вие не сте јавен правобранител...
– Заменик јавен правобранител.
– Заменик јавен правобранител.
– Да, тоа сум.
– Зарем не е тогаш ваша обврска во работни денови...
– Не во сите. Во вторник и петок.
– Добро, зарем не ви е обврска во вторник и петок да примате граѓани на
разговор? Е па, си го искористив најрегуларно своето право и денес, во вторник,
дојдов да барам работа.
– Знаете што, јас не сум човек што сака да се кара. Ќе ве сослушам. Седнете.
Ќе ја повикам секретарката да ни донесе кафе. Какво пиете? Средно? Слатко?
– Слатко.
– Добро, еве сега ќе ѝ порачам. Ало Емче, две кафиња ве молам. Слатки. Сакате
сок?
– Може.
– И два сока. Од портокал. Благодарам Емче. Добро, ајде да видиме каде е
проблемот. Вие значи сакате работа.
– Да, и ако може побргу. Ова што се случува во државава воопшто не е во ред.
Тие нови богаташи, таа разнебитеност, недостаток на критериуми... А и кај мене
работата е врвка. Ако сега не реагираме...
– Наполно ве разбирам, мислам вашиот гнев. Но сепак јас сум назначен да бидам
на ова место како претставник на протоколот, односно сакав да кажам на законот.
Таму каде границите не се почитувани, лошо ќе се чувствуваат и едниот и другиот, не
знам дали ме разбирате што сакам да кажам. Мислам, оној што е избран и оној што
избира. Инаку, ние избраните и вие, народот, сме како од онаа поговорка за децата и
родителите. Децата се трудат да ги убијат родителите, а родителите тоа да го
преживеат. Ха, ха, ха... Добра досетка, зарем не? Така, а сега, мислам, можеме ли
да почнеме со некои основни податоци, на пример, каде живеете? Од Скопје ли сте?
– Од Маџир маало. Отсекогаш живеевме во куќата. Ние, сестра ми и јас, взаемно
се развивавме, се прилагодувавме еден на друг. Имавме и сè уште имаме голема бавча
околу куќата. Децата треба да цутат заедно со цвеќињата, да созреваат заедно со
патлиџаните. Тие искуства не може со ништо да се надоместат.
– Не се сомневам дека ви било убаво. А, еве ја Емче со кафето и соковите.
Можеби пиете кафе со млекце? Не? Добро, повелете. Благодарам Емче...Меѓу нас, многу
ми е добра. Човек не ја ни забележува, како да оди на прсти, а секогаш е таму каде
што треба да биде. Извинете, ве прекинав. Продолжете.
– Па ништо, ви кажував за нашата куќа. Сега од сите во куќата ми остана само
таа. Сестра ми. Родителите ми починаа, татко ми многу одамна, ми се чини век мина,
мама живееше подолго, ја доживеа деведесет и петтата, Бог да ја прости. Се грижеше
за нас, кутрата, до крајот. Жилава беше, не се даваше, на два дена пред да почине,
ми шепна од постелата: „Не ми се оди, синко, уште ми се живее". Останавме сами.
Такви се старците, кога ќе наполнат многу години, мислиш вечни се, си велиш гледај
ја старава уште живее и ми носи наутро во постела шолја млеко, процедено, без
кајмак, ама еден ден, и таа, оп, си замина.
– Сигурно тоа страшно ве погоди. Ако тоа може да ве утеши, родителите не
умираат со својата смрт. Ги носиме во себе до крајот на животот. Ете, татко ми...
– Не даваше да ја однесеме во болница. Инсистираше да си умре во куќата. Тоа
претпладне, ми рече: „Оди утре кај Маре во бакалницата. И должиме стотка". Беше
февруари, но денот беше навистина сончев.
* * *

– Таа едно време беше вработена и како секретарка на директорот во

„Технопетрол". Како вашата Емче. Нѝ требаше за јадење, нѝ требаше за облека.
– Мајка ви?
– Не, сестра ми. За сестра ми зборувам. Не заврши факултет, но за нејзината
работа образование не треба, така ли?
– А вие?
– Јас студирав. Право. Запнав на „Воведот во право". Кај Мицајков. Кога
паднав по шести пат, се откажав.
– Гледате, коинциденција. И јас студирав на истиот факултет. И јас имав
извесни проблеми кај професор Мицајков. А денес сме колеги, пријатели. Понекогаш и
тој навраќа во канцеларијава. На кафенце. Штета што сте престанале со студирањето.
Штета.
– Знам. Сега се кајам, но тогаш...мислев, што ќе ми е факултетот, ќе се
снајдам без него. Ама ништо од тоа. Човек треба да е извонредно вешт за да опстане
во вакви услови. Без родители, без работа, едноставно оставен на улица. Да не беше
сестра ми...
– А, во меѓувреме, не се оженивте?
– Не. Не стигнав. Еден ден, кога се свртев назад, веќе имав педесет. А веќе и
немав желба. Тешко ќе можев да се навикнам на туѓа особа во куќата. Како што реков,
откако мајка ми замина, единствената со која можев заеднички да живеам беше сестра
ми. Таа, иако не е баш образувана, носи толку добрина и пожртвуваност. Сè од себе
дава да ме задоволи.
– И вие, живеете само од нејзината плата?
– Исклучиво. Таа мораше да претрпи најразлични перипетии во животот. Откако
„Технопетрол" пропадна, според оној сценарио, знате... Државните претпријатија под
стечај, на работниците отказ, а на директорите ем парите, ем претпријатието во
сопственост. И после се чудат откаде толку штрајкови. Луѓето немаат леб да јадат!
– Добро, де...Па не би рекол дека е баш така. Еве, ние, односно луѓето во
владата вложуваат надчовечки напори да ја подобрат ситуацијата што ја замачкаа оние
пред нив. А, извинете, на која возраст сте?
– Јас ќе наполнам 54 следниот месец, на 8-ми март. Точно на денот на Жената.
Комшиите од маалото постојано ме зафркаваат на таа тема. Сестра ми е три години
постара. А мора да слугува по туѓи дуќани и туѓи куќи. Кај едните чисти и продава,
кај другите чисти и чува старци. Ми пука срцето кога гледам како се мачи. Работи ко
црнец, а пари никогаш доволно. Ете, сега ни се расипа и машината за перење. Немаме
средства да ја поправиме, па сестра ми ги пере валканите алишта на раце. Што да ви
кажам, ни минутка слободна нема да си седне. Порано знаевме по цела вечер да
разговараме и гласно да се смееме на нашите шеги. Сега немаме сила ни за збор.
Замолчевме, отапевме. Се движиме низ куќата како сеништа. А и тоа што нѝ се случи
минатото лето, сосем нè дотепа...
– Смирете се. Гледам дека сте во лесен шок. Напите се од сокчево. Да ја
повикам Емче да ви донесе коцка шеќер?
-...јас и сестра ми...
– Да ја повикам Емче?
– Не, во ред е. Секогаш се возбудувам кога зборувам за нас двајцата...таа
толку се понижува... оттаму и дојде бељата... додека работеше како продавачка во
еден мини маркет, отидов по неа, навечер, да се вратиме заедно дома... се
наближувам до продавницата кога слушам некој однатре вика, се дере ко коњ. Забрзав
и што да видам, седнат таму на тезгата, со грбот исправен како да ќе прдне, се
напрчил газдата и со најгласно можно викање, а без да стане, се нафрлил врз сестра
ми со навреди и пцости. Да, да, пцости, онака најгадни, да ти го ебам ова, да ти го
ебам она... А таа, кутрата, сета се собрала, се смалила, гледа во подот и
повторува: „Да, господине...да, господине...". Збеснав. Крвта ми зовре. Можеби
затоа што беше август. Една скопска августовска ноќ. Жешко, можете да замислите
колку може да биде жешко.
– Да, август навистина знае да биде неподнослив. Јас во август задолжително
одам на одмор на море, да се спасам од горештините...Иако во оваа ваша приказна...
 – Го претепав. Го скршив од мавање.

* * *

– Господине јавен правобранител...

– Заменик јавен правобранител.
– Господине замениче јавен правобранител...ова што сега ви го
кажувам...понекогаш ме фаќаат несоници и тогаш често си го повторувам прашањето:
Како е можно тоа да се случило?А се случи. Дојде полиција, ме приведоа, а сестра ми
за цело време плачеше, коси корнеше...
– Ја фатило тревога. А кого и не би во таква ситуација.
– Но ми беше толку тажно. Јас можеби не ви изгледам пречувствително, но
тогаш, додека врзан со лисици ме турнаа во полициското комби, во сета таа трчаница,
оној идиотон врескаше како да е набиен на колец, а само долната вилица и неколку
ребра му скршив, големо чудо за таков гад... за што она ви зборував, а да, сестра
ми, душичка мила, таа не престана солзи да рони, и само ме довикуваше „братче мое,
братче мое!"
– Се гледа дека ве сака...
– Ме обвинија за кривично дело нанесување тешка телесна повреда.
– Член 131 од кривичниот законик на Република Македонија.
– Можете да замислите што тоа значи. Ме влечат по обвинителства целава
последна година. Кога се враќам од судот, таа ме дочекува во куќата, насолзена, се
разбира, но ручекот готов, масата со испеглан чаршаф, сè наредено како што треба.
Ми приставува, пилешка чорба, таа најмногу ја сакам, со џигерчиња и бубрегче.
Сркаме и молчиме.
– Зарем не разговарате за вашата, како да кажам, незгода?
– Не. Како стаписани сме. Адвокатот ми вели, поради олеснителни околности, ќе
добијам десет месеци. Знаете ли колку е тоа долго?Десет месеци во зандана, меѓу
криминалци и манијаци, а таа сама во куќата. Што да прави, што да чини...Ќе се
изеде... Затоа побарав да ми дадете работа.
– Но... како да се вработите, кога...
– Кога ќе одам во затвор? Е па, затоа ви барам ако може веднаш да ме
вработите. Адвокатот ми вели, ќе минат уште многу денови додека пресудата не стане
извршна. Додека не ме пикнат в затвор. Дотогаш ќе ме вработите, ќе почнам да носам
плати дома, и мојата Светле, мојата сестра Светле, барем малку ќе се развесели. Да
направам нешто добро за неа. Барем еднаш во животот... ме разбирате ли...

Заменети куфери

– Ало, рецепција?
– Да, повелете?
– Ми се случи нешто глупаво. На автобуската станица. Сум земал туѓ куфер од
пртлажникот, мислам сосем сличен на мојот, односно ист, марка „Самсонајт", тегет
боја, четвртест, издолжен, на тркалца, со горна рачка. Ист како мојот.
– А како тука можеме ние да ви помогнеме?
– Знаете, не сакам да ви создавам непријатности, но вие сте единствените што
можете нешто да направите.
– Што имате на ум?
– Па, ете, да телефонирате до автобуската за да ве известат што станало со
мојот куфер, мислам дека тој што е сопственик на овој куфер, во мојата соба, можеби
се изненадил исто како и јас кога го отворил оној другиот, мислам мојот, и видел
дека внатре има туѓи алишта и...
– Ве разбирам. Ќе се обидеме. Вашето презиме, ве молам?
– Марковски.
– Добро. А вашиот автобус, од каде стигна, кога?
– Од Скопје. Вечерва.
 – Тоа веднаш го претпоставив, но како што знаете, потребен ни е точниот час
на вашето пристигање. На нашата автобуска постојано пристигаат автобуси од земјава
и пошироко.
– Сфаќам, сфаќам. Околу 18 и 15. Со „Пролетер". По редот на возењето требаше
да дојде порано, пред 18, ама...
– Значи Марковски, со „Пролетер" од Скопје, во 18 и 15. Тегет „Самсонајт". Ќе
провериме.
– На тркалца. Ве молам, еве не се мрднувам од собава, вие сте ми единствената
шанса.
– Ќе сториме сè што е во наша моќ. Иако, ние луѓе сме, не сме полиција. Вие
бидете во вашата соба, крај телефонот, ќе ви се јавиме кога ќе ги дознаеме
потребните информации.
– Ама каде да бидам ако не во собата. Јас, да ми простите, немам ни чисти
гаќи да си променам, каде би излегувал ваков згужван.

* * *

– Ало? Кажете, има ли нешто?

– Се јавувате на рецепцијата на хотелот „Асторија".
– Знам, знам. Го најдовте ли мојот куфер?
– Видете, како беше она...Марковски, видете, вие сте ги замениле куферите со
патник, односно патници кои пристигнале со истиот автобус од Скопје.
– Ги знаете нивните имиња?
– Постојат извесни сомневања во некои евидентирани особи, но не смеам да ви
ги кажам нивните имиња. Таква е процедурата.
– Но како ќе ги замениме, односно ќе си ги повратиме куферите, ако не знам
како се викаат? Мислам...
– Не треба да ви повторувам, да ја почитуваме процедурата.
– Тука најдов и некои...како да речам...реквизити.
– А, така. Формулирајте ми точно за што станува збор.
– Некои топчиња, шарени, куглички, потоа еден комплет...
– Што?
– Ножеви...и пиштол. Револвер.
– Видете, Марковски, Влатко, така ли беше.
– Владимир.
– Владимир. Губењето, односно замената на куферите, е прилично комплицирана
работа. Но, ние не ја губиме контролата. Така ли е? Реагираме смирено, спокојно,
педа по педа, чекор по чекор.

* * *

– АЛО?
– Марковски, да ве успокојам. Сè е во најдобар ред. Се откри чиј е дотичниот
куфер во вашата соба. На луѓе од циркус. Триото „Буби, Шуби и Руби".
– Конечно. Веќе почна да ме фаќа тревога. Дека куферот е без шанси да се
пронајде. И дека ќе останам во хотелскава соба со овој...со овој арсенал од оружја
и со валкани гаќи. И...
– Смирете се сега. Сопствениците се пронајдени, најмногу за еден час, ќе
дојдат наши луѓе, ќе ви го вратат куферот и ќе го земат тој, туѓиот.
– Значи, ги има тројца ?
– Тројца?
– Па, нели така ми рековте. Трио.
– А, да. Точно. Тројца. Но си имаат заеднички куфер. Знаете како е тоа во
уметничкиот свет. Си се познаваат меѓу себе. Одамна работат заедно. Навикнати се
еден на друг.
– А мене ми се чини како алиштата да се од ист човек.
– Ви се причинило, од возбуда. Како што ви реков, тие работат во циркус.
 – Но...
– Што можевте да сфатите според...реквизитите. Тие се жонглери. Жонглираат со
топчиња, со ножеви. Имаат и точка со револвер, прецизно гаѓање во балон над глава,
како кај оној со јаболката, Германецот.
– Швајцарецот. Тил Оленшпигел.
– Да, на тој мислев.
– Мојот куфер е значи кај нив.
– Да. Без грижа. На сигурно е и ќе ви биде вратен.
– Многу ви благодарам...Ало?
– Кажете, ве слушам.
– Таму, во куферот, се алиштата и тие реквизитите. Јас, кога го отворив,
затоа што мислев дека е мој..видов...Има уште нешто.
– Што?
– Една малечка црна кутија.
– Молам?
– Па, кутивка. Мала, но цврсто затворена. Како да е ...
– Марковски, да не се обидовте да ја отворите?
– Не, а и да сакав, не ќе можев. Ви реков, како да е блиндирана.
– Марковски, да не сте ја пипнале! Разбравте?Разбравте? Ние веднаш доаѓаме.
– Кога?
– Сега, за две минути, за минута!
– А мојот куфер? Ќе ми го донесете ли? Ало? Ало? Ме слушате ли? Ало?

Воз

– Дум-дум-рум, ду-дум-дум-дум, дум-дум-рум...О, добарден.

– Доброутро. Билетот, ве молам.
– Еве, сега. Каде она го ставив? Не е в во панталониве. Да погледнам во
палтото....извинете, тука е некаде...
– Ништо, ништо, ќе причекам.
– А, еве го! Повелете. Знаете, сабајлево беше толку жешко, а јас земав палто.
Сношти на телевизија рекоа дека ќе биде променливо, пак згрешија, а јас пак им
поверував...
– Грешат луѓето...
– По сè изгледа дека е така. Иако, колку знам, добро се платени за работата,
мислам, да прогнозираат...Благодарам, в ред е? Да? Ми олесна. Знаете, во последно
време нешто сум збркан...Еве, се сетив дека вчера заборавив нешто важно да
направам...знаете, тоа не е во врска со ова, мислам со билетот, туку нешто со
дома...Извинете, имате ли мобилен?
– Мобилен? А зошто ќе ви е?
– Да се јавам. Не сакам да ви правам непријатности, но по сè изгледа морам
веднаш да се јавам. Инаку ќе се вознемират. Многу.
– Би ви помогнал, ама не сум во можност. Забрането нѝ е од управата да
користиме мобилни.
– А, така...А не може ли само едно разговорче?
– Жалам, не би можел да ви помогнам.
– Чудно ми е, мислам еве вие...сте поминале иљадници, милиони километри...
– Не претерувајте.
– Добро де, ама имате искуство со возов, тоа сакав да кажам, мислам, ние не
се познаваме, но се гледа дека ги знаете работите...јас, да ви кажам искрено, не ги
знам, мислам, дали сакав да влезам во овој воз, и тоа е прашање...ама изгледа дека
сум требал да дојдам, зашто, еве, сум купил билет, навистина, можеби треба да се
опуштам и да го сочекам крајот на патувањето...А еве, не ми е дозволено да се
јавувам, или како сакате наречете го тоа...тогаш зошто..

* * *
 – Дум-дум-рум, ду-дум-дум-дум, дум-дум-рум...О, добарден.
– Здраво. Изненадување. Сокчиња, освежување...
– Баш добро ќе ми дојде. Право да ви кажам, ожеднев. Патувањето се одолжи, а
и жешко е, иако сношти прогнозираа променливо со врнежи...Благодарам. Колку чини?
– Бесплатно е. Повелете.
– Бесплатно? ...Мммм, вкусно е... а и вие сте, забележав, облечени во бело,
како оној кондуктерот пред вас.
– Да, таква нѝ е униформата.
-...извинете, би можел ли да добијам уште едно лимонадче?
– Жалам, но тоа е тоа. За денес, доволно е. Може обична вода, ако сакате.
-Но...ако е бесплатно...што би изгубиле...а јас сè уште сум жеден...и сакав
да ве замолам...
– Ви реков, не. Но еве ви чаша водичка.
– Извинете, но навистина сум збунет. Овде во возот, мислам, сите сте некако,
како да кажам, строги. Љубезни, ама строги. Иако има некои работи за кои не треба
да се зборува, но еве вчера, на пример, му побарав на вашиот колега ако може да се
јавам дома, итно ми е, таму се случија некои, како да кажам, непредвидени нешта,
сакав да се известам дали сега е сè во ред, и така...Но, тој не ми даде да се
јавам...По ѓаволите, извинете, ама кога човек е патник, мислам, треба да ги има
сите удобности. Јас, еве, имав голема потреба да се јавам. Се работи за мајка ми.
Никој не можеше да предвиди...Мислам, тоа е навистина важно. Но тој не ми дозволи.
Божем немал мобилен. Како да не!
– Не е во негова надлежност да ви дозволува.
– Чекајте малку. Мислам дека тука има некое недоразбирање. Јас сум во овој
воз, добро, патуваме, но еве морам неопходно да се јавам, се работи за мојата
родена мајка, страшно ми тежи тоа што не знам како ѝ е. Станувам нервозен, знаете.
– Без грижа, успокојте се. Наскоро ќе се чувствувате како што треба.

* * *

– Дум-дум-рум, ду-дум-дум-дум, дум-дум-рум...Добарден. Гледај ги сега, и

двајцата ми дојдовте, заедно. Во белите униформи.
– Добровечер. Убаво се наспа? А сега ти е време нешто да каснеш.
– Не, благодарам. Не сум гладен. Уште ли патуваме? До кога?...И јас, значи,
сум спиел...долго...
– Ти олесна. Сега земи ја оваа жолта бомбона со сокче...
– Бесплатно?
– Сосем.
– Се чувствувам за никаде. Тоа што ми се случи со мајка ми. Не сум сигурен
дека таа ме сака таков каков што сум. Особено по ова што ѝ го направив. Не знам
зошто тоа беше потребно. Зошто...
– Нема потреба толку да се вознемируваш. Еве касни си од ова бомбонче.
– Сè беше во ред до вчера. Освен некои неважни кавги. Ние сме единствените
членови од семејството што останавме. Татко ми почина, сестра ми се омажи во
странство, во Германија. А сега, што? После она што се деси...
– Ајде, смири се. Бомбончето.
– Сакам да умрам. Што сум сторил! Сопствената мајка! Ја нападнав сопствената
мајка со нож! О, Боже...
– Не се секирај. Смири се.
– Ама вие свесни ли сте што сум сторил! Мајка ми! Со нож!
– Бранко, фати го. Поцврсто, поцврсто. Зароби му ги рацете.
– Упропастив сè!Гад! Гад!... Ааа...ааа...
– Инекцијата, брзо! Што чекаш, побрзо!
Набргу, ечењето на човекот се смирува. Бранко и другиот го оставаат, заврзан
и заспан, на постелата. Ја напуштаат просторијата.
Се слуша само едноличниот топот на возот по шините.
 БЛУЗ ЗА МИЛИОТ ИСЛУЖЕН СВЕТЕЦ

Почеток... С-дур

... тој е во полумрак, до ѕидот, завртен со грб, делумно засолнет од масата

со пепелник, кесе полно со јаболка и грамофон на кој се врти блуз.
Девојката што влегува не го забележува. Носи две маски, обете машки, едната
насмеана, другата тажна. Ја задржува на себе тажната. Насмеаната ја фрла преку
кесето со јаболки.
Блузот тече. Девојката ја покрива маската на лицето со дланките.
Тој се врти кон неа. Излегува од сенката.

... или можеби вака

Истиот распоред, истите предмети.

Молкум ја сослушува плочата. Потоа шепоти од темнината: – Единствената
разлика меѓу нив и мене е во употребата на азбуката. Кај нив по А доаѓа Б, па В и
Г, а јас претпочитам да почнам со М, и тогаш да му се вратам на А, или да скокнам
до Ф.
Ја враќа плочата на почеток и повторно се повлекува во сенка. Девојката
влегува. Без маска. Носи под мишката љубовен роман. Оди до масата, зема од кесето
јаболко, загризува со уживање.

Запознавање... Ф-дур

Тој е висок, убав маж во избледена облека, црномурест, со брада, има црвена
линија на вратот: – Простете, ве молам...
Девојката (вџашено): – Кој сте вие? Како влеговте?
Тој (збунето): – Простете ако пречам...
Таа (возбудено): – Направете сè, само немојте да ме повредите.
Тој (тивко, речиси плашливо): – Јас... ако може... само неколку минути... да
се одморам...
Таа (помирно): – Од каде сте? Јас не ве познавам.
– Не сум тукашен. Само минував низ градот и така...
– Патувате?
– Често.
– Па... добро.
 – Благодарам.
Девојката се насмевнува: – Зошто ми заблагодарувате? – му подава рака: – Јас
сум Салома. За пријателите Семи.
Тој ја прифаќа раката: – Јован... Јово.
– Драго ми е, Јово.
– И мене, Салома.

Натамошно запознавање... С-дур

Неколку мига стојат загледани еден во друг, додека таа нежно не ја тргне
раката: – Па, раскомотете се. Дајте ми го палтото (му помага да го свлече).
Седнете. Слободно, не срамете се (го поведува до столицата).
Тој огледува околу себе. Седи несмасно, како човек што одамна не седел
опуштено.
– Музика?
– Молам?
– Дали сакате да пуштам некоја плоча? (пребарува по плочите). Вие, која
музика најмногу ја слушате?
Седнува наспроти него, со прекрстени нозе. Тој ѝ го враќа погледот, иако
малку збунето: – Блузот.
– Интересен човек сте. Невообичаен. Нешто ве одделува од другите. (љубопитно)
Женет ли сте?
– Не сум.
– Има нешто во вас што им се допаѓа на жените. Некоја таинственост. Ви го
рекле ли веќе тоа?
– Не. Не знам.
– Што работите? Чекајте. Може ли да погодувам? Од три пати?
– Важи (се насмевнува).
– Знам. Сликар!
– Не. Иако за сликарството ме врзува...
– Чекајте, чекајте. Имате нешто уметничко. Тоа е неоспорно – се наближува кон
него: – Писател?
Тој благо одмавнува со главата: – Не.
– Чувствувам дека сум близу. Има нешто во вашите очи што ми кажува дека
создавате, дека сте, дека сте...
Сосем се наближува до него. Се наведнува: – Бакнете ме (ги затвора очите).

Допир... Г-дур

– Беше посилно од мене...

Ја милува по образот: – Колку си млада...
– Веќе е ноќ – ја нурнува главата во неговата прегратка: – Невообичаено топла
ноќ. Полна со ѕвезди. Како предзнак на нешто убаво... Зарем нашава средба не е
убава, со сета своја непредвидливост?
Ја испружува раката до масата. Зема една од јаболките, му ја подава: – Земи.
– Благодарам, Семи.
Таа зема друго јаболко. Го загризува со уживање: – Зборувај ми за себе.
– Не знам како би почнал...
– Сакам да те запознаам.
– Кога се втурнав внатре, погодуваше со што се занимавам.
– Да. Што си, што работиш, навистина?
– Талкач – се насмевнува: – Не се шегувам, Семи. Мојата цел е патувањето. Ни
самиот не знам до каде, зошто, но патувам.
– А пријателите? Каде се тие?
– Пријателите... јас... некое време бев отсутен. Моите пријатели живееја...
мислам, за нив времето не беше запрено како за мене. Имаа поинакви грижи. Куќа,
семејство... Разбирам зошто ме забораваат.
– Те одржува... љубовта?
 – Може така да се каже. Би можел да ја наречам љубов-откритие, зашто сум
убеден дека служејќи ѝ, ќе дојдам до нешто големо. Ми требаше време да го најдам
патот до неа. Сè уште не знам каде е. Но знам дека постои.
– А онаа друга љубов?
– Жената? Не заслужувам да бидам љубен. Тоа бара време.
Ја прегрнува. Таа му возвраќа со страст.

Кулминација... Ф-дур

Пригушена светлина. Девојката и тој, голи, во прегратка, до пола прекриени со

бел чаршав, спијат со задоволни лица.
Однадвор на сцената паѓа јаже. Се слуша придушено стенкање, офкање.
Се појавува, лазејќи по јажето, Петре Лулупешку. Облечен во долг, сив мантил,
испрекинато шепоти: – Уф, пет ката! Светците не само што се стремат кон високо,
туку и се сокриваат на високо – ја подисправа главата, се обѕира околу себе, го
чисти мантилот: – Кучешка работа. Добро ми велеше мајка ми. Одбери си позитивна
професија. На пример, доктор. Почитуван во општеството! (се влече четвороношки по
подот): – Види, види го ти него – се довлечкува до заспаните, ги душка: – Овде
смрди на декаденција. Граѓански расол – ја мерка девојката: – Добро парченце!
Светец, а грабнал женска. Апсурдно, што би рекол филозофот. Ако си веќе светец,
издржи до крај. Нема секс, нема алкохол, нема цигари. Бори се за својата светост.
Вака, и јас би можел да се здобијам со ореол, содомизирајќи слатки ангелчиња.
Светец! Денес сите титули се девалвирани. Нема братко правда – пребарува по
џебовите, вади бело шамивче. Го брише челото: – Од друга страна, го разбирам.
Човеков е маченик. Го дал животот за света работа. За награда, го искачиле во
рајот. И таму сфатил дека сè било попусто. Дека политиката е на насловната страница
од предисторијата до денес. Дека бил глуп! (го здиплува шамивчето, го враќа во
џебот): – За храброста му симнувам капа. Со залепена глава да се вратиш назад, да
ја затвориш рајската порта од надворешната страна, колку таму да е здодевно и
стерилно, тоа е храброст. Нема што.
Гледа во св. Јован: – Сега мирно спие, ко јагне. А веќе е во претсобјето на
смртта. Кревка е границата меѓу тука и никаде. Само чекорче. И, си замина
човекот... Добро, за овој велат дека му е пишано по смртта повторно да му се даде
шанса да ужива. Божемски, ќе му биде подобро. На кого му солат памет? Татко ми,
кого мама многу не го поднесуваше, Господ да ги прости и обајцата, знаеше да ми
каже: „Петренце, животот е краток, уживај додека можеш" – се сепнува: – Чекај,
Лулупешку, не си определен да размислуваш, ами да дејствуваш (пребарува по
џебовите). Каде ли ги оставив? Тука не е... Дибак! Мозоков ти служи да ти го
исполни черепот! Мисли, мисли! (се удира по главата): – Еве го, го најдов – од
внатрешниот џеб на мантилот вади месарски нож со долго, блескаво сечиво: – Сега, на
работа! – се наведнува над св. Јован: – Извини, братче. Задачата си е задача. Тебе
судбината ти доделила да се жртвуваш, мене да колам. Не грижи се, нема да те боли.
Лулупешку е мајстор на својот занает.
По еден миг се слуша, за кратко, претсмртниот ропец на св. Јован. Лулупешку
се подига, гледајќи во девојката која и натаму спие, си ги брише рацете: – Убаво ми
велеше мама, „Апсолвирај на време. Ќе станеш доктор!" Професија и пол. И во мир, и
во војна. – го чисти ножот. Го гледа искрвареното шамиче со гадење: – Што ми треба
сето тоа? Што ме вовлече во вакви будалаштини? Се чувствувам како посран голуб.
Премногу драми, премногу извичници.
Претпазливо чекори на пети: – Слушај, добро си загазен. Оттука ни мајка ти,
ни Господ Бог не те вадат. Јасно ли ти е?!
Одмавнува со главата, ги шири рацете, и така исчезнува од сцената. Малку
потоа, се повлекува и јажето.
Се слуша само рамномерното дишење на девојката.

Епилог... С-дур
 Околината е бела, потполно бела, така што белата облека на ангелите се
претопува во општата белина на просторот. Ангелите носат еднообразни насмеани
маски.
Господ не може да се види. Тој е зад белините. Се слуша само неговиот глас,
топол баритон: – Воведете го, деца мои.
Две ангелчиња, исто така со насмеани маски, го водат св. Јован. Гол е. На
вратот сега има две црвени линии.
Хорот:
Еве го, повторно тој,
сега сме сите на број
со Редот во боженски спој
нека ечи блажен пој

Гласот на Господ: – Во небеското царство не знаеме за одмазда. Те прифаќаме

како ништо да не беше. Всушност, ништо и не беше, зарем не?
Двете ангелчиња на бел послужавник донесуваат бела облека и насмеана маска и
му ги навлекуваат на св. Јован, додека хорот пее.
Хорот:
Секоја претстава има свој крај
но во крајот и почеток е знај
особено кога е нај
како во нашиот рај

... или можеби вака

Истиот распоред, истата боја.

Св. Јован, облечен во својата избледена, талкачка облека, влегува, носејќи
црвен грамофон. Меѓу хорот дошепнувања, додека тој го вклучува грамофонот и пушта
плоча.
Започнува блуз. Кога мелодијата се извива до Ф, еден од хористите ја симнува
маската. Се покажува симпатично избрчкано белокосо старче.
Блузот се враќа на С, а веќе неколкумина од ангелите се без маски – еден
дебелко со две русокоси убавици од страните, проќелаво носле и средовечна дама што
низ очилата со коскени рамки се смешка изненадена.
Двете ангелчиња, како порцелански рококо фигуринки, буцлесто истрчуваат на
сцената, носејќи кошара полна големи, румени јаболка. Хористите, со и без маски,
грабаат од кошарата и танцувајќи по ритамот на блузот, со уживање ги гризат
јаболките.
ЛЕВА И ДЕСНА ЧЕШЛАГИЈА

Некогаш, не многу одамна, постоеле две комшиски царства – Лева Чешлагија и

Десна Чешлагија. Со Лева Чешлагија владеел императорот Амос IV, а со Десна
Чешлагија Само VI. Омилена боја на левочешлагистите била виолетовата зашто мириса
убаво и црната зашто е сериозна, а не ја сакале белата зашто многу се валка.
Десночешлагистите ја сакале розовата зашто е како балерина и белата зашто е
најчиста, а биле сите против црната зашто го растажува времето.
Лесно е да се претпостави дека односите меѓу двете соседни држави биле
променливи накај студени. Кога тие прилично ќе застуделе, дипломатите од Лева
Чешлагија задолжително облекувале црни, а оние од Десната бели (топли) костуми.
Понекогаш, што е и нормално за вакви геополитички ситуации, поединци
емигрирале од Левата кон Десната страна, и обратно, од Десната кон Левата, и
притоа, сосема доброволно, ги менувале патецот и бојата на облеката сообразно со
новите услови на живеење. На оние пак, што поради скржавата мајка природа станале
ќелави, секогаш им стоеле на услуга перики во разни бои, со разни должини на косата
и со соодветен патец.
Покрај овие сончогледни граѓани, постоела уште една група поединци, кои,
според степенот на критиката од обете Страни, биле нарекувани „колебливци",
„мативоди", „теоретичари" или „фантазери". Фантазија не е да си ги претставуваш
нештата такви какви што не се, туку такви какви што ќе бидат. Или, нешто што ќе
може од нив да се направи – се бранеле тие чапековски како забелешката да е
најдобронамерна, но и тогаш биле бргу замолчувани од бројните, динамични десни и
леви активисти. Се обидувале, без видлив успех, да ги употребуваат старите
испробани рецепти на Конфучиј, Буда, Хорациј и уште многу други за умереноста, за
потребата од нијансирање, за почитта кон индивидуалната вредност, за средниот пат,
но никој немал трпение да ги дослуша. Што?! Амос VI и Само IV биле 100% убедени
дека се центар на светот, а сега со некојси таму вонпартиски слабак да водат
дијалог? Не доаѓа предвид. И обете Страни барале цврста определба „да” или „не”,
„за” или „против”. Покрај тоа, нерешителниве особено им оделе на нерви затоа што
немале никаков ред во облекувањето. Замислете, носеле и бела (од млечна, крем,
драп) и црна (ѕифт црно, ќумур црно, чад црно, модро црно) облека, и најчесто ги
комбинирале?! А на лето пак, виолетови маици со розе шарки! И тоа со куси
панталони!
Приказнава е без вистинско наравоучение, зашто најважниот фактор, гласачкото
тело, ја прави, барем досега и на овој простор, неподатлива. Но, доволно е добра за
да се поврзе со една друга забелешка од фантазијата, на тема: Бувот и Синото.
Бувот е единствената птица што може да ја види сината боја – прочитав во една
рубрика за бизарности. Како секоја бизарност од ваков тип, и оваа е подложна на
проверка, која, според истата рубрика, ја вршат 30% од читателите. Сепак, припаѓам
на оние другите 70%, кои необичните особености на производите на Мајката Природа ги
прифаќаат фантазерски.
На пример: бувот е, како што е општопознато, ноќна птица. Една од ретките што
ноќе многу повеќе се служи со очите отколку дење. И што може таму, во шумата, каде
Што доминираат зелената и кафеавата, и тоа кога е мрак, да види сино? можеби
единствено неколку диви синолички расеани по шумската полјанка, некоја мов што оди
кон сина нијанса, сините бопчиња од грмушките и ако му се погоди поголема река,
бојата на водата што тече. Ситниш, ќе речете, но и тоа се веќе извесни предности на
другите птици. Без да ја споменеме најголемата и несомнена привилегија: НЕБОТО!
Бувот има можност да го гледа небото од приквечерното синило кон виолетово при
заодот, па кон веќе споменатото модро сино на полноќ, кое далтонистите го
нарекуваат црно, а кое е длабоко како ноќен океан.
Притоа, другите птици, за кои сите нешта се црно-бели, веруваат дека за
кутриот був нема надеж – тој, едноставно, е фрлен да го преживее својот живот во
најмрачниот мрак.

АГРЕСИЈА НА ЖОЛТИТЕ ПЦИ

– Го фатиле мистериозниот убиец на добиток во јужните планини – дофрли дедо

ми, меѓу два срка кафе, затскриен од раширените листови на утринскиот весник, од
чија прва страница доминираше насловот со црвени букви „Иднината е во наградните
игри”. – Чудна некоја ѕверка. Заклала три полициски вучјаци додека не ја
докусуриле.
Ни го покажа убиеното животно. Насобрани околу пленот, потпрени на пушките,
ловџиите задоволно позираа. Денес, податокот дека само пред една година дедо ми ја
прочита веста за првиот фатен примерок на Канус Амарилус, како да се работеше за
интересен улов на волк или мечка, ми се чини фантастичен.
Понекогаш, стварноста има неодолива потреба да ѝ се одмаздува на логиката.
Настаните се нижеа како на збрзан филм. По враќањето од пазар, мајка ми,
прескокнувајќи ги зборовите, пренесе дека неколку групи на жолти пци одеднаш
нападнале некои зафрлени села во западните планини. Го масакрирале и добитокот и
селаните кои се обиделе да ги запрат. Згрозена, таа неколку пати ја повтори сцената
од селското училиште, каде жолтите пци, пред децата, ја растргнале учителката и
деловите на телото ги развлечкале низ целиот училишен двор. Истиот ден, во влезот
на зградата налетав на дедо ми кој со својот нераздвоен другар од пензионерскиот
клуб живо гестикулираше. Успеав да начујам зборови како пресретнување, автобус,
колеж, крв, но штом ме видоа дека прислушкувам, веднаш ме истераа надвор.
На улицата, децата играа лов на жолт пес. Јас, како последен, морав да
прифатам да бидам песот. Додека избројаа до дваесет, се сокрив во контејнерот за
ѓубре и го повлеков поклопецот. Преку една пукнатинка, можев да следам како
другарите трагаат по мене. Еден од нив се оддели и се упати кон контејнерот.
Претпазливо се доближуваше, ѕверејќи се наоколу.
Се вовлеков во најтемниот агол. Тој го подотвори капакот и жмиркајќи, ја
пикна главата внатре. Беше откриен. Скокнав, му ги зарив забите во вратот. Врисокот
беше беспомошен. Почна да претка со што ме натера да го засилам стисокот. Сетив
благ вкус на јазикот. Се оттргна, додека од очите му избиваше ужас и побегна низ
улицата.
Дома, војната со жолтите пци ја чувствував посредно. Домашните се повлекуваа
во салонот и зад затворената врата можев да ги насетам нивните пригушени шепоти.
Преку радиото и телевизијата надојде вистинска поплава од патриотски говори, воена
музика, филмови од нашето херојско минато. Вујко ми, гордоста на семејството, за
кој знаевме дека работи за некоја тајна, важна и добро платена служба, едно утро
долго ме прегрнуваше. – Каде замина вујко? – ја прашав мајка ми. – На пат... ќе се
врати, – одговори криејќи ги очите.
На улица, ги продолживме игрите со жолтите пци. Го измисливме „обрачот”. се
делевме на две групи – едните беа гонители, пци, вторите жртви, луѓе. Играта се
одвиваше во точно одреден простор, од едниот до другиот крај на улицата. Всушност,
новата игра беше слична на претходната, но сега луѓето беа ловени, а пците ловџии.
Играта ја нарековме обрач, зашто пците поаѓаа однадвор, од двете страни на улицата
и ги гонеа луѓето по ходниците, подрумите на зградите или меѓу грмушките и дрвјата
во градините. Кога ќе фатеа некого, пците кружеа околу него, завивајќи како во
глутница, а по три круга запленетиот и самиот почнуваше да завива. Играта траеше сè
додека последниот човек не станеше пес.
Вујко ми се појави ненадејно како и што отиде. Насмеан, со ред блескави заби,
се чинеше помладен. Чекорот лесен, смеата гласна. Неговата гипкост беше
заразителна. Неговиот весел, ѕвонлив глас одекнуваше низ собите. Моите се
раздвижија. Повторно уживавме во семејните вечери, дури ја чув мајка ми како си
потпевнува. Во неделите, како и порано, вујко ми ме водеше на прошетки по градот.
Денес, тргнавме кон паркот. Улиците се покриени со снег, воздухот трепери од
бистрина. Се чувствувам толку слободно, толку неограничено. Сепак и сега, кога сé е
така убаво, чисто, повторно ми досега таа глупа помисла – кога ќе го погледнам
мојот мил вујко како охрабрувачки ми се насмевнува, ми паѓа на ум сказната за
Црвенкапа. Понекогаш, асоцијациите се сосема без врска, нели?
ПОЕТОТ И ИСТОРИЈАТА

(ситуации во Б мол)

Надвор, рикањето на магарето се извива во врисок на сирените за тревога.

Бомбардираат! Демонстрираат! Се слуша, толпата се распрнува низ улиците, барајќи
засолниште. Долгоушлестиот млад поет кој умее во капка мастило да ги наслушне
подземните гласови, се сокрива во некој јавен ВЦ и останува во него со часови.
Плаче.
Татко му, народниот херој, во својата работна соба, опкружен со томови од
сопствените мемоари, дава интервју за вчерашниот дневник. Кога синот, со изгужвана
свилена вратоврска и лице набабрено од солзи, упаѓа пред снимањето, херојот,
достоинствено, тивко, но решително му вели: „Зарем не гледаш дека ме снимаат! Сине,
те молам,напушти ја просторијата”. Лицето му е камена, неподмитлива маска – без
знак на лутење, непроѕирно.
Синот бега во подрум. Запишува во дневникот, зелената тетратка што постојано
ја носи под мишка: „Позитивното дејство на филмот врз литературата нема и свој
обратен ефект. Саможивост на пишаниот збор”.
Мајка му го наоѓа, тропа по заклучената врата: – Отвори ми! – Немој така,
мамо, не мислев ништо лошо. – Зошто ми го правиш тоа, дете!? Starway to heaven!
Црвен како домат, истрчува покрај неа, на улица.
Заскитаната желка ползи по асфалтот. Праисториското животинче, што ги минало
мочурливите сништа, пајажините, менливите гробници, неминовно го пречекува
смртоносниот метал на четири тркала. Сепак, се теши растревожениот поет, храброста
е немирна. Кликнува: – Вашата грижа ме храбри, сакани! Небото чека, и непознатите
светови!
– Но, најблиску до Сонцето умираат тираните (непокорните завршуваат зад
решетки) – простенкува ранетиот демонстрант, кој налегнат врз бандерата, блуе крв:
– Лажното сонце треба да се симне...
Поетот бега во паркот. Во паркот-езерце: калливо, со трсје и жаби што скокаат
наоколу. Поетот го сака ова место. Тука се осамува, се оддалечува од
обесхрабрувачките потсмеви и масовните стеги, обилно ги враќа изгубените атоми
оптимизам. Можеби во водиве заноќува јапонската рипка? Со суперчувствителните уши
го насетува златокрилестиот лепет не жеравите што се враќаат на своето езеро-
блескав рококо-копнеж, пресечен од болникавата сенка.
Но денес, тој е потен, измачен, речиси избезумен. Турканицата беше
неснослива. Се струполува врз изгазената трева. Брзо пишува во дневникот: „Не
разрешувај ја противречноста во чувствата на своите ликови, или на самиот себе,
кога се вградуваш во некој свој јунак. Не определувајќи ги како конечни, им
дозволуваш да израснат во дел од живата природа и слично на неа, неочекувано да се
откриваат. Согледувај ги, од тој аспект, оние, кои, чувајќи ја лажната стабилност
опстојуваат во својата закожурченост (примерот на татко ти). Нека те опседнуваат
определени емотивни состојби, особено кога се во полето на преминот, а не ликовите-
карактери со предвидлив радиус на дејство. Во тебе е мноштвото! Вистинската форма
се раѓа од доживувањето!”.
За жал, додека пенкалото нервозно чкрипи по хартијата, поетот е повторно
нападнат од помислата дека зад привидот на непреченото пишување, всушност кружи и
кружи меѓу кориците на една запечатена книга, која некој (веројатно Таткото) ја
камуфлирал непрегледна за до крај да му ја истроши гладта кон слободата. Возбуден,
со дневникот под мишка, брза до својот најдобар пријател Боби. Улиците се веќе
расчистени – нема крвави демонстранти, ниту згазени животни. Млада брачна двојка
растреперено трча по тригодишното детуле.
Кај Боби собрани се неколкумина. Ги коментираат настаните. Брадлестиот
студент по медицина се фали со успешно љубовно претпладне: – „Мажот ѝ беше под итно
викнат на состанок. Како во старата Спарта: управувачите отсуствуваат поради војна,
хелотите им ги дупат жените! ”. Сите се смеат, прегласно, но поетот дофаќа како
двете девојки во соседната соба живо разговараат околу дводелните пепито костуми во
најновиот број на „Бурда”.
– Еј, стариот ти е на телевизија! – го довлечкуваат пред екранот откаде
таткото херој смирено зборува за револуцијата што тече: – Никој не порекнува дека
генерацијата на нашите деца е на некој начин жртвувана, но за сите нив, ве
убедувам, не е изгубена гордоста што се дел од заедницата.
Спокојниот глас на Таткото ја исполнува собата. Сензибилниот слух на поетот
сепак регистрира придушен кикот во левиот агол, од каде шепоти брадлестиот: „Гледај
го... татино синче... поетот со тенки живци... несреќниот Едипчо... ”
Блед, се простува од домаќинот (Боби – Што ти е одеднаш?; брадлестиот, злобно
– Кутриот малечок, се изгуби; девојките – Блузите се екстра, оригинална креација на
Петроние).
На улицата, се судира со лудата Мара. Се извинува, иако таа, без да го
забележи, продолжува, со блага насмевка, да си мрмори во брада. Поетот наслушнува:
„Крошните ја знаат вистината. Тие ми кажаа зошто ова се случува. По земјотресот, се
спуштија, облечени како ѓубретари. Марсовците. Во водоводот бутнаа кеси со отров.
Сега ја пиеме таа вода и се колеме меѓу себе. Крошните знаат...”.
Трча. Дома? А каде е тоа? О, тие вити танчери што прегореа од мрак. О, тие
чудни девојки, што исчезнуваат без трага... Од крошните на рахитичните улични дрвја
крешти гласот на проколнатиот Едгар Алан: – Бедниот свет е погрозен од пеколот!
Крај! Финито!... Еве ги вонземјаните. Воопшто не се страшни. Изгледаат толку
кревко, мило. Му подаваат рака, го водат кон самопослугата. Му купуваат остар
кујнски нож, уредно плаќаат на каста, шегобијски му намигаат. Љубезни се, тие мали
жолти Марсовци. Чувствува, ќе му помогнат. Ќе му олеснат. – Нема да те боли – го
погалува со проѕирната дланка нивниот водач, а жолтите очи му светкаат како весело
злато: Вдиши длабоко. Опаа! Така! Готово!
Се буди. Небото, исчистено од ниските, набрекнати облаци, што низ сé уште
влажниот прозорец на болничката соба се открива по штотуку завршениот немирен сон,
се претопува во последната глетка од сонот. Во која се наоѓаше меѓу мудрите
белобради претци, кои читајќи од боите на далгата дали ќе превладее лозјето,
тревите или житото, си ги потврдуваа претчуствата во појавата на божествениот лач.
Што ли му претскажаа? Не можеше јасно да се сети. Но, чувството беше сочувано –
обеспокојувачко љубопитство кога отсуството се преобразува во присуство.
Токму тогаш, надвор, пред болничката зграда, некое магаре почнува да ика.
Асоцијацијата е премногу директна: со дланка положена врз завојот, поетот без лево
уво, си ветува, без оглед на гнасењето со кое Таткото го фрли понуденото уво, дека
следната белешка во дневникот ќе биде онаа за Поезијата и Историјата.
СЛУЧАЈОТ ГОРЧИН

– Моќта на небото е најсилна таму каде навидум доминира некој друг елемент.
На море... во рамница. Убеден си дека се непрегледни, а штом надојде ноќта, небото
налегнува, ги обгрнува, ги запленува, и почвата, и водите, во внатрешноста на
огромниот балон од ѕвездена сапуница. Знаеш ли, миличок, кој во тој миг може
најубаво да ја почувствува суровата, единствена хармонија на Космосот?... Само
музикалниот човек – лунарната насмевка на пријателот Хорацио ветува уште една
приказна од непредвидливиот живот во што, пред едночасовното клацкање во
разглобениот автобус, веднаш го подржувам: – Навистина, секој заод има своја
мелодија...
– И муграта, миличок, и дождот. И маглата. Уште прекрасната Сапфо, што ја
хранеше еолската душа со божествени звуци на лирата, ја истакнуваше неопходноста на
музиката во градењето на чистите чувства...
Кондуктерот кој доаѓа за проверка на билетите, е удостоен со лежерно
мавнување на раката. Хорацио не сака да го прекинуваат, а репертоарот на неговата
актерска мимика е, како секогаш, сосема убедлив, па кондуктерот, извинувајќи се,
тивко се повлекува. Не можам, а да не му се восхитувам на Хорацио Цвикало на
господските гестови, уште повеќе кога ќе ги поврзам со тенко потстрижените
мустачиња, светлите костуми со пруги и склоноста кон дебелички жени со огромни
дојки. Она што се чини неспоиво, во неговиот случај беше најприродно.
– Се снаоѓам – со задоволство вели Хорацио – Луѓето со фантазија секогаш
имаат шанса. Како оној елегантно облечен јунак од вицот, кој се пријавува на
конкурс во циркус. „Повелете, што сакате – го прашува директорот. – Да учествувам
во вашата програма. – Како што? – Како кепец. – Но човеку вие имате најмалку метар
и осумдесет! – Да, знам. Би бил највисокиот кепец на светот”.
– А оние кои се гордеат со својата цврсто цементирана кичма – продолжува
Хорацио низ смеа – тие се догматичари, типични магариња. Магарето не се мрда ниту
под најжестоки удари. Волкот го коли, а тоа стаписано, трпи и молчи. Догматот, по
сиот страв и маки, останува догмат. Од навика.
– А музикалниот човек? – го потсеќам.
– Музикалниот никогаш не е догматичар! – се внесува Хорацио со темниот,
вжештен поглед во мене: – Музикалниот се гордее со чувствената просторност, со
осетот за музичка перспектива, што овозможува пред огнот на радоста или мразот на
тагата согласие меѓу пламените или меѓу кристалите... Но – го снижува гласот
Хорацио – музиката е придвижник на страста, јароста, претерувањето. Ако го совлада
својот поданик, таа предизвикува пустош во него и околу него. Убеден дека ќе ја
открие симфоничноста на секое случување, музикалниот човек се залажува со
самодоволствата и тешко настрада...
За миг го следиме, низ прозорецот на автобусот, молскавичниот лет на јатото
врапци, што преплашени се засолнуваат зад крајпатното брегче.
– Се сетив на Андреј Горчин...
– Оној што се...
– Тој! Беше десетина години постар од мене, но поим за мојата генерација.
Фраер и пол! И музикален, извонредно музикален, миличок! Додека студираше право во
Белград, музицираше во „Москва” и други елитни ресторани. Млад адвокат, веднаш
влезе во кревката, предвоено скопска интелектуална група, што се распрсна потоа
како лесен, летен облак.
– За многумина од тие умни Скопјани дознавам едвај по некое зборче.
– Тоа е судбината на брзоменливите градови – одговара Хорацио – Прво војната,
па земјотресот. Во право си, миличок, не им беше дадено да созреат.
– Мислиш дека нашата можност е поголема?
– Ако ја вратите довербата во меморијата. И ако таа н еве одвлече во
безумноста на догмата или во хаосот на локалноста. Види, почнав да ти говорам како
оние на митинзите.
– Хорацио, па ти отсекогаш си бил поучителен. Продолжи за Горчин.
– Ти реков, беше тоа жив дух, што и меѓу голите ѕидови би барал изненадување.
– Имал за тоа доволно време на Голи Оток – злобно забележувам.
– Сигурен сум дека во неговиот случај се работеше за голема утка – ме
прекинува – човекот, како што ти реков, беше љубопитен, музикален, а на некои
фактори на новата власт знаењето им се чинеше буржујска пропаганда. Освен тоа,
неговата љубов кон Бранка... Да љубиш ќерка на обележен колаборационист, кој,
впрочем, веднаш беше стрелан, тоа во оние времиња беше како да носиш активирана
бомба под мишка. Едвај дочекаа да му подметнат пријава и со задоволство го
испратија на ѓаволското острово! Секому беше јасно дека врската со Сталин во овој
слушај е апсурдна, но тогаш, ако се појавеше и Годо, имаше шанса да му налепат
етикета.
– Сепак, по една година, го пуштија...
– ... и кога се врати, ја најде Бранка омажена за друг.
– Гнасно!
– Горчин имаше обичај да се теши, цитирајќи некој американски шлагер: „If you
love something, let it go away, if it comes back – it’s yours, if it doesn't – it
never was”. Но, кутриот, беше сосема изместен. Почна да ја бои седавата коса. Со
коса црвеникава како перика и темни очила, постојано купуваше плочи во музичкиот
магазине. Знаеш, миличок, тој не беше од оние посрани интелектуалци Нес Мееш, кои
по искуството со болната тупаница, постојано се пипкаат по стомакот да не им се
прекине лигавата папочна врска со строгата Мајка Татковина. По Голи Оток, му се
смачи и политиката, и сиот јавен живот. Ги спушташе ролетните, и во затемнетата
соба, го пушташе грамофонот. Замислувам, понекогаш потпевнувал со плочата, но
најчесто само слушал, давајќи такт со прстите по ноќното масиче. Веќе имаше една од
најбогатите скопски дискотеки, главно со класична музика, иако ги купи и сите
џезерски и шансоњерски плочи кои можеа да се најдат. Но, ако отрпна на мачното
минато од физички и духовни тортури, тој не можеше да се опорави од измамата на
Бранка.
Хорацио прекинува, барајќи кибрит за цигарата, кога однекаде се создава
кондуктерот и припалува: – Благодарам. Ајде да се обидеме да ја реконструираме
неговата болна фантазија што се разгоруваше од чудесните звуци од грамофонот.
Можеби, во полусон, му се јавувала сликата од детството: родителите го шетаат по
паркот, по патеката што води до влезот на ЗОО градината, со врежани фигури на
исправени леопарди во камената капија. Сега, пределот наоколу е изменет – од
мајчината лева страна е правилна редица тополи, како дел од педантно уредена алеја,
од десната таткова страна се расфрлани дрвја и грмушки меѓу густата, висока трева,
а во неа, полегнати без ред, испокршени фигури, обезглавени актови без
екстремитети, како по битка на гладијатори. Мајка му го држи цврсто, како да ги
опфаќа неговите прсти со тесна кожна нараквица, татковиот стисок е повеќе насет,
претчувство, некоја воздушеста обвивка. Горчин рано го загуби татко му, тукушто
влезе во пубертет, и мајката беше онаа силна потпора што го отшколува и што го
изведе на вистински пат. Но, татко му, онака слаб, болникав, токму од тоа бледило,
од таа магла, од таа смрт што го поеше со чувствената меланхолија на музикалниот
човек. Наспроти здравата, практична логика на мајката која му беше неопходна да
опстане низ најмачните искушенија, сега, по сите порази, татковиот дух беше оној
под чија власт потпаѓаше. Боледувајќи по Бранка, низ носталгијата на Шумановата
соната за виолина во Д-мол, Горчин се предаваше одвнатре, од најдлабоките клетки,
на слатката омаеност на сетилата, дозволуваше да го голтне мемливата полноќ, во
која на крајот мораше да се удави – занесен, несмирен, неспасен. Единствено се
прашувам, миличок, смее лид а се нарече болен копнежот и во распаѓањето да ја
пригрлиш далечната убавина?
– ... го најдоа обесен – потшепнувам.
– Помодрен – воздивнува Хорацио низ чадот – Речиси два дена висел на шарениот
волнен шал, исплетен од мајка му уште пред триесетина години, како сé сторено од
неа, беше солидно и цврсто. Остави само лист хартија. Нотна. Беа напишани некои
ноти, но инспекторот Фиданчо Голомешев, кој инаку силно го љубеше фолклорот, покрај
сета волја, не можеше да го протолкува.
– Што направи?
– Го упатија на никој друг, туку на големиот маестро Ловро Матачиќ, кој во
тоа време, по сила на законот, но и својот незапирлив огромен талент, ја
препородуваше скопската филхармонија. Маестро го најдоа дури вечерта, на клупа во
третиот дел на паркот, како на една млада, бујна обожавателкаи ги појаснува
финесите allegro ma non troppo. Инспекторот Голомешев дискретно се накашла, се
извини што пречи, и го замоли Маестро да ја реши загатката – Хорацио се поднаведна,
го истури стомакот и проговори: – „Па људи, то вам је так лако! Шопенов прелудиј!
Складао га једне туробне ноќи на Палма де Мајорци док је у манастиру у Валдемози,
пуном привиѓена, чекао Сандову”. И маестро Ловро почнал вдахновено да ги диригира
тактовите на Шопеновиот прелудиј пред својата возбудена обожавателка...
Хорацио долго го гмечи догорчето во пепелникот од претходното седало: – Чудни
се жените. Една моја колешка, инаку женичка и пол, постојано ги озборуваше мажите
што само чекаат, како велеше, да се омрсат со нешто туѓо. Се додека една ѕвездена
вечер, по претставата во Дубровник, не ми чукна на вратата на хотелската соба.
Облечена во беби дол. Ми се пожали дека главата страшно ја боли. Мене раката на
чело, а очите сами ѕиркаат во двете јадри полутопки. Токму по мој вкус! – се кикоти
Хорацио – следното утро ми вели, „секој од нас си има мали бубалки”... Така,
миличок, жените се слатки, и кога се горчливи. Вистина е дека Андреј Горчин беше
трагичен и недокажан, но и кога го газеше џиновското стапало на диносаурусот, тој
остана чист, музикален...
КОЛУМНА

Во последно време, со намножувањето на независни весници и списанија, во

Македонија се намножија и колумнистите. Со задолжителна фотографија на својот
претставителен анфас, тие секоја недела ги афирмираат сопствениот стил и став кон
разбранетото секојдневие на страниците на бројните ни печатено гласила. Одличен
показ за демократијата на печатот, би коментирал некој западен душегрижник за
ослободување од „прангите од едноумието”. Читателите се сито така задоволени:
поттикнати од колумните, цитираат, дискутираат, полемизираат...
Што чекам тогаш?, си реков и без колебање, се втурнав во колумнистичкото
друштво, рака под рака со еден од моите најсензуални фотопортрети. И набргу, почнав
да произведувам текстови со широк дијапазон, од оние за политички дневници до оние
за „женски” магазине. Нормално, предизвикот го сфатив, пред сé, како добар поттик
за пишување – повеќето од колумните стануваа антиупатства.
Но, секогаш мора да се појави едно „но” во ваквите идеалистички активности,
соработката не е секогаш идеална.

...еве на пример, со Таа, главниот уредник на „Таа”, според рекламите „наша

најчитана неделна ревија” (во практиката, со извесни малечки проблеми со тиражот,
вообичаени во овие несигурни времиња на транзиција).
– Би сакала да напишеш за нас нешто кусо и духовито, нешто како случките на
мистер Бин. По едно на недела. И најдоцна до вторник да биде овде, на мојава маса,
за да можеме да го планираме за петок.
– Не знам дали ќе успеам... понекогаш текстовите ми бегаат на повеќе
страници... – се обидувам да се оправдам за евентуалните пречекорувања во должината
и рокот, но Таа, иако несомнено шармантна жена (покрај тоа, и поетеса со истенчено
чувство за творечките дилеми), едноставно ме пресекува: Добро. Се разбравме. Една и
пол. До две страници.
Го сркаме кафето, сè уште врело, набрзина: Во ред. Чекај, уште една работа.
Насловот! Смислувај, откачено!
– Можеби, можеби... како Алиса... ама во машки род... Алис во земјата на
чудата...
Зелените очи ме простелуваат, потоа омекнуваат: Може! Сам оне во земјата.
Туку... Алис во градот на чудата! Така – ја испива последната голтка кафе (јас сум
сé уште кај втората): Важи. Те чекам во вторник.
– А хонорарот... – прашувам најтивко, на заминување пред отворената врата.
– За тоа ќе видиме – ме прекинува таа (пре)гласно, со вратена острина во
погледот – Првин текстот.

Следниот вторник:
– А, дојде. Здраво. Го донесе? Добро, стави го на маса. По цел ден имам
работа. Нон-стоп. Со оваа дистрибуција сé е неизвесно. Еве, минатиот број во Штип
продадовме 18, а од овој само 11 примероци. Хонорарот? Почекај малку, следната
недела... Ако сакаш кафе, јас баш немам време.

Следниот вторник:
– Добро е, добро. Особено она за сликарката. Како вовед. Би можел да бидеш
малку поконкретен. Знаеш, да се види дека сме актуелни... Страшно многу работа
имам! Ако секој ден не им стоиш над глава, ништо не функционира. Што сакав да ти
кажам? А, да. Донеси ми го текстот најдоцна до дваесетти. Па овој четврток, да.
Прекутре. Заминувам за викенд во Грција, на Халкидики. Ми треба одмор, сфаќаш.
Хонорарот? Ќе видиме. Немој да доцниш. Во четврток, на пладне, кај мене.

Во четврток, точно пет минути пред пладне, го носам текстот во редакцијата,

но Таа веќе е замината. Не на Халкидики, туку во Париз.
Следниот петок:
– Ало? Ангелина овде. Излезе „Таа”. Еве баш сега го гледам твојот прилог. Да,
да, уште денес ќе го пласирам по трафиките. А би можел и ти да купиш еден број. Не,
не се шегувам. Секој продаден примерок ми е важен. Знаеш што, во јануари го зедов
списанието под свое, имав само четириесетина претплатници. Сега ги имам шест илјади
педесет и три низ цела Македонија. Да, да шест илјади педесет и три... Види, сакав
нешто друго да ти кажам. Знаеш што, ова твоето многу ми личи на расказ. Зошто толку
ја растегна приказната? Си се распишал како да е книжевно списание. Немој да ми се
правдаш. Знаеш каков беше договорот. Нешто интересно, разбирливо за читателките.
Внимавај, те молам, ќе ми прават проблеми во редакцијата. Ало? Пак ли за хонорарот?
Ќе видиме. Само ти работи. Ајде, те чекам. Во вторник. Немој случајно подоцна.
Слушна?

Следниот петок: купувам нова „Таа”, и шок!! Од мојата страница, строго ме

гледа туѓо лице. Наместо моето насмеано лице, еден сериозен чичко со мустаќи и
очила. Од каде пак сега овој средовечен натрапник?! И тоа во ревија за мода и
убавина? Читам, испотен – текстот не е за мојот Алис. Наместо него – дури
четворица, некојси О, А, Б и АБ. Приказната, напишана со советодавен тон, главно се
однесуваше не желудниците на спомнативе. Демек, личноста О сака риба и има издржлив
желудник, личноста А е роден вегетеријанец и треба да внимава да не го оптоварува
варењето со масна храна, личноста Б е наклонет кон пикантни јадења, а АБ кон млечни
производи. Така, во тој дигестивен стил, се набројуваат квалитетите и слабостите во
желудочните дејствија кај четворицата.
Не издржав, наспроти мојот помирлив карактер. Веднаш ѝ се јавив:

– Ало? А тоа си ти. Побрзај оти сум страшно зафатена. За пет минути имам
разговор со спонзорот. За колумната? Па види, се работи за наш познат нутриционист.
Нутриционист! Г-нот Радосавлевски. Веќе имаме над десетина писма од читателките.
Здравата исхрана е во тренд. Знам како ти е, ама сфати, тиражот е најважен. Молам?
Хонорарот ќе ти биде исплатен, а кога, не можам да ти кажам. Ајде, морам да брзам.
Имав само уште нешто да ти кажам. А да. Ова што го пишуваше за „Таа”, за тој твој
Алис, не е баш толку лошо. Може и да испадне некој добар расказ. Подолг. Навистина
го мислам тоа. Чао!

П.С.: по објавувањето на горното антиупатство (очекувано) како колумна во

еден неделен политички магазин, во редакцијата стигна писмо што уште во насловот не
ја криеше лутината:

На ТАА не ѝ требаат колумнисти

како Прокопиев

Скандалозно е што еден „скопски интелектуалец” објавува клеветнички текст за

списанието кое што очигледно (според искривените податоци што ги наведува) не го ни
фатил в рака, а се занел и влегол во некој свој филм, злоупотребувајќи ги угледот и
името на списанието ТАА. Неговата неинформираност се гледа од текстот кој што му е
страшно конфузен и нејасен, тенденциозно напаѓа, а не знаеме од која причина и со
која цел, зашто не само што не го познаваме, туку и никогаш сме немале каков било
контакт со него. Но, еве, да му ги кажеме фактите нему, а и на вашите читатели, кои
тој ги довел во заблуда.
ТАА е списание за тинејџери, со својата јасно одредена концепција, па местото
на Прокопиев ни случајни не му е во ТАА. ТАА не е неделно списание и не излегува,
како што вели тој, „во последно време откако се намножија независните весници”,
туку е месечник и излегува повеќе од седум години.
ТАА не е политички весник и не ѝ требаат колумнисти, есеисти и други исти
како него, кои шетаат од редакција во редакција. ТАА е најпродаваното списание во
државата: види во МАП 2000, истражување на публиката на медиумите во Македонија.
Затоа на злонамерниот Прокопиев за неговото искривено гледиште, само ќе му го
цитираме Толстој: „Човековата злоба секогаш поаѓа од неговата сопствена немоќ”.
Ленче К., заменик-главен уредник на ТАА

Мојот (обид за) одговор:

Драга г-це,
Писателската фантазија не е баш толку безгранична, што најдобро го знаат оние
што пишуваат – да ја парафразирам, во таа смисла, многуцитираната мисла на големиот
Фјодор Михајлович за вишокот фантазија што животот секогаш го поседува во однос на
литературата. Секој пишувач ќе ви каже дека ова особено важи за измислувањето имиња
(и презимиња) на (измислените) ликови. Можам да замислам колку е вџашен граѓанинот
М.Н. (тука намерно употребувам иницијали) кога ќе се прочита, со сопственото име и
презиме, во „лева” улога во некој си таму расказ. Оттаму и вашата возбуда ми се
чини сосема разбирлива.
Нашето случајно недоразбирање појде од добра намера: „Таа” ми се чинеше
адекватно име за женско списание (имајќи го пред сé примерот на „Елле”). Тоа што
испадна дека едно успешно македонско списание за млади (сепак месечно, а не неделно
како во мојот текст) го носи истото име, е уште еден случај кога се совпаѓаат
непредвидливата реалност и предвидливата фантазија. Ми паѓа на памет и примерот на
Ана Каренина, за чија судбина велат дека од ваша страна спомнатиот Толстој нашол
инспирација во вистинскиот живот на ќерката на Пушкин. Со малечка разлика од
романот, што во животот се убива сопругот, а не Таа. Каков скандал можел да пукне
ако живиот модел, во секој поглед, фасцинантна жена, би реагирала, (со право) дека
е повредена од романот. Но, за среќа, тоа не се случило и романот „Ана Каренина” на
Лев Николаевич Толстој можел слободно да возбудува и облагородува генерации и
генерации читатели.
На крајот, покрај моето најискрено извинување, можам, како нескриен љубител
на илустрирани магазине, да ви ветам дека ќе го купам следниот број на вашето
списание.
Со симпатии, ваш Александар П.
ПИЈАНИСТОТ ВО КОЛИПКА

Жената не ја разбираше неговата морничавост. Ѝ се чинеше себичен, груб додека

водеа љубов. Навистина, неговата жед за топлина беше насилничка. Ја повредуваше.
Скоро и не зборуваше со неа. Молчалив, неизбричен, ја земаше животински. Едно
попладне, кога бесен го клоцна инструментот, таа влезе во собата и му предложи да
отпатува за некое време во колипката. И самата се зачуди колку гласот ѝ е нежен.
Набрзина го наполни куферот. Ја бакна без да ја погледа во очи и замина со
првиот воз. Од станицата до колипката имаше околу час пеш. Попладнето беше сончево.
Чекорејќи сам по полската патека која се извиваше меѓу групата ниски грмушки,
спонтано ги свлече кошулата и маицата. Рацете и градниот кош беа бледи, му
наликуваа на туѓи, вештачки. – Зарем ова е моето тело – помисли со гадење. Веднаш
реши да почне систематски да се занимава со гимнастика. Но, набргу повторно го
опфати задоволство. Го чувствуваше сончевото милување сетилно, како спој со мазна
топла женска кожа. Како со соблекувањето да ги беше отфрлил нечистотијата и лагата
на Градот. Штом ја здогледа дрвената колипка, полускриена од костените, потрча. Ја
отклуча вратата, го фрли куферот на креветот. Истрча надвор. Сонцето заоѓаше со
звуците на Шопеновото анданте од концертот во еф-мол.
Вечерта ја мина гол до појас. – Ги гледаше жолтите обетки над себе, грицкајќи
го сендвичот што жена му стигма да му го подготви пред пат. – Од каде да почнам
сјајот да им го бројам? – помисли, чудно лесен.
Ноќта ѕунеше како вечност. Имаше чувство дека се слева со бескрајот, дека и
неговото сопствено тело е бескрај. Беше обвиен со почвата под него, со небото и
ѕвездите над него. Григ, а-мол, му проблесна. Сиот свет е мој, јас сум светот. Низ
главата почнаа да му се вртат небесни хармонии. Дали Бах, или вселената?
Му пристуди дури кога почвата се вкочани од мракот. Ги навлече кошулата и
џемперот и тргна да легне.
Сонуваше дека лежи во колипката, сега со стаклен покрив кон небото. Некаде од
височините, со вториот став од Брамсовиот во В-дур, се симна ангелче со пропелер во
газето и се залепи на стаклото. Музиката го тераше да се вивне кон него. Се натера
да летне. Замафта со рацете и ја сети рамнодушната поврвнина на стаклото. Ангелчето
му довикуваше, а тој беспомошен да ја скрши пречката со претешката рака, беше
принуден да го проследи неговото заминување.
Осети јадеж во прстите. Веќе два, не веќе три дена го нема допрено
инструментот. Вознемирен го побара. И го здогледа. Стоеше долу, блескаво податлив.
Колипката беше претопена во голема концертна сала. Не ја гледаше публиката, но
сеќаваше дека е многубројна, дека го исчекува. Сосем добро ја познаваше таа
атмосфера.
Се откри себе си. Облечен во црниот фрак, сигурно се наближуваше кон
инструментот. Уште пред да седне, пред меко да ги спои прстот и типката во првиот
тон, знаеше дека ќе го свири тој концерт. Концертот од кој бегаше, најпрвин во
безимените троми улици, потоа надвор од инструментот, од жената, од градот.
Концертот што безброј пати безуспешно го повторуваше, очаен, немоќен, концертот што
не сакаше да му се подаде, кој го знаеше наизуст, а го свиреше отуѓено и прецизно
како механички строј.
Но, веќе со првите звуци, ја сети топлината. Музиката течеше. Немаше место за
неспокој. Таа беше вистинската. Ги затвори очите. Го одбра коњот. Бел ждребец.
Минуваше од лессен трк во галоп. Музиката трепереше низ движењата на неговите
елегантни, долгнавести мускули.
И во сонот сонуваше.
Кога по неколку дена го најдоа, ги намами музиката. Опојните, кристални звуци
што, преку ширум отворените прозорци на колипката, се протегаа кон ниско
наведнатите гранки на костените, преплетувајќи се со отсјајот на носталгичното
септемвриско сонце.
МИНОТАВРОТ ЧЕКА

За сé беше крива жената од купето. Откако внимателно го разоткри плодот, таа

со љупка насмевка му ја подаде бананата. Вкусот беше извонреден.
– Луда сум по егзотични нешта – благо се насмевна таа. – За среќа, во мојот
град постои продавница за јужно овошје. И секогаш е свежо.
Во Градот, возот се задржуваше 20 минути. Таа веќе слезе на перонот, кога тој
ја запраша, подавајќи ја главата низ прозорецот: – Извинете, продавницата... далеку
ли е оттука? – Не е. Само појдете по главната улица – дофрли жената и исчезна во
излезот. Истрча по неа, но го сопре рамнодушната бучава на Градот.
Тргна по десната страна на главната улица. Забрзано ги изоде излозите,
задржувајќи се пред оние чии фирми или затемнети стакла му се чинеа навестувачки.
Најпосле „Овоштарница”, но внатре плодовите беа вообичаени. – Ве молам – и се
обрати на продавачката. – Постои ли во градов специјализирана продавница за јужно
овошје? – Како да не! – се насмеа момичето со живи очи – Продолжете право, па по
втората уличка на лево ќе избиете кај плоштадот. Тоа е веднаш таму.
– Зошто жената од возот ми кажа дека продавницата се наоѓа на главната улица
– помисли за момент, но целосно зафатен од потрагата, веднаш зачекори понатаму.
Плоштадот, прашливо плато изгубено меѓу сивите небодери, делуваше пусто. –
Ете, го губам возот – си се потсмевна – а во оваа пустелија нема ни глас, ни трага
од било каква продавница. Всушност, тоа што возот заминува не го исполнуваше со
немир. Секогаш има возови што пристигнуваат и заминуваат, но во Играта во која
втрча почна да насетува некои таинствени, неумоливи законитости.
Една осамена старица се влечкаше преку плоштадот. Се поднаведна кон неа: –
Само да ве прашам, госпоѓо. Знаете ли каде би можел да ја најдам продавницата за
јужно овошје? – А зошто сте заинтересирани за неа? – рече старицата, не
погледнувајќи го. – Морам да ја пронајдам! – и самиот беше изненаден од
решителноста на својот одговор. Старицата сé уште гледаше во земјата: – Патот до
целта е секогаш непредвидлив, колку да се чини лесен на почетокот. Продолжете,
барајте... Додека таа бавно заминуваше зад аголот, одеднаш го сепна свежината на
нејзиниот глас. Забрадената старица имаше глас на осумнаестогодишно девојче!
Продолжи да се врти по Градот, и иако имаше впечаток дека оди во круг,
имињата на улиците беа различни. Како да се движеше по загадочните ходници на
Лавиринтот. Околу него се палеа уличните светилки, светлата од прозорците,
излозите, фаровите на автомобилите. Газеше сè подлабоко, а ноќниот здив на Градот
го напаѓаше со излитените сништа што се кинеа како парчиња стари весници, за
повторно да се намножат во нови бранови. Тонеше, повеќе лут, отколку уплашен, не
внимавајќи на прекратките чекори. Насетуваше, го прави големиот чекор – но кон што,
тоа сé уште не го знаеше.
Во едно сокаче, глутница градски пси му го препречи патот. Се втурна меѓу
нивното подмолно режење и накострените влакна, и тие изненадени квичејќи се
распрснаа низ темнината. Тогаш од дното на сокачето, некој познат глас го повика.
Беше тоа жената од купето.
– Вие? Зошто ме измамивте? Продавницата не постои, нели?
Жената говореше тивко, но забрзано: – Слушајте ме, немам многу време. Она што
ве очекува оваа ноќ, ќе биде судбоносен испит за вашата храброст.
Беше опчинет од гласот – гласот на продавачката, гласот на старицата: –
Значи, денес јас трипати ве сретнав.
Жената шепотеше: – Држете го ова. Ќе ви помогне.
Во рацете држеше меч и клопче конец.
Извика: – Вашето име? Дали се викате Аријанда?
Жената се насмеа: – Не. Се викам Ана Несторова.
Го погали по лицето: – Ве љубам. Конецот ќе ве врати кај мене. До повторно
видување.
 Нечујно се повлече во мракот, што ја пригрли како зрнце светлина чиј отсјај и
натаму топлеше.
Над него небесниот свод се затвораше како врата на џиновски хангар.
Го пушти крајот на конецот, појде. Низ асфалтот на опустениот Град прелетуваа
само рамномерните блесоци на светлечките реклами.
Некаде во темнината, ја насети атлетската силуета со биковска глава. Само што
не го чу бесното удирање на копитото по плочникот, само што не ги виде наведнатите
рогови, остри како шило и крваво-зеленкастата слина што капејќи низ улиците ја
остава трагата на јароста и суровото господарство.
Го стегна држачот на мечот. Почувствува како низ испакнатите жили надоаѓа
некогашната сила, уривајќи ги браните на покорноста. Ја отфрли вратоврската, го
ослободи горното копче од кошулата и се упати таму каде што исчезнуваше стравот.

ЗМИУЛЧЕ

Змиулчето го најде уште на самиот почеток на самувањето. Сега, по пет години

заеднички живот, имаа меѓусебна доверба како меѓу најблиски. Змијулчето му јадеше
од рака, го следеше во прошетките низ шумата, дремејќи во џебот на неговата
избледена, но сè уште топла бунда, или, кога сонцето ќе ја размрдаше, ползејќи по
него. Во зимските ноќи долго, мирно спиеше, склупчено на леглото од гранки, лисја и
мов, што ѝ го направи крај огништето.
Беше тоа шарено змивче, долго највеќе десетина сантиметри. Уживаше додека му
се качуваше низ раката, весело пиштејќи со јазичето, или додека го демнееше пленот,
хипнотизираната бубачка, плетејќи го околу неа ловечкиот танц.
При крајот на втората година почна да го учи да се довикуваат. Веќе ја
распознаваше неговата свирка, но сега тој се обидуваше да го научи да го разликува:
остриот, краток свиреж – „дојди", долгиот, развлечен – „ти носам храна", два
едномерни – „подигни се", при што змиулчето ќе ја извиеше главата и горната третина
од телото и извиено од тлото, се нишаше лево-десно.
Најсреќен беше кога му го донесе лулето. Задачата беше сложена – свирката од
еден краток и еден долг тон молеше за неколку поврзани дејства: змиулчето требаше
да го најде лулето, да го земе меѓу запчињата и да му го донесе. На лулето змивчето
оставаше влажни траги од челуста – впивајќи ги, тој во себе внесуваше нежност.
Меѓутоа, по пет години, осаменоста почна да притиска. Расеано милувајќи го
виугливото тело на змиулчето, ја откриваше вината во себе. Можеби беше навреден,
можеби луѓето беа зли, несправедливи кон него, но тој немаше право да им се лути
толку долго. Не смееше да ги заборави убавите денови на детството и младоста. Не
смееше да заборави дека и тој бил љубен, дека и тој навредувал, дека и тој е само
човек.
Реши да се врати во градот. Ја облече бундата, го стави змиулчето во џебот и
тргна. Кога ги здогледа првите куќи, речиси потрча.
Но, судирајќи се со градот, повторно ја сети невидливата кочница, како
секогаш за време на самувањето, кога се симнуваше од пештерата во градот по храна.
Повторно, без да сака, му се јави истото чувство на губење воздух. Градот го
гушеше.
Веќе го допреа зачудено-потсмевливите погледи на минувачите. Со коса што му
паѓаше над обраснатото лице, во стара парталава бунда од која рацете му ѕиркаа како
две полурѓосани лопати, плашливо реагирајќи на секој посилен шум, во очите на
градот припаѓаше на онаа група питачи што во самракот се прикрадуваат до кантите за
ѓубре и претураат по нив, обѕрнувајќи се како гладни пци.
Кога се довлече до кафеаната, трепереше како пијан. Дури во последниот миг,
пред да влезе, се сети да го извлече змиулчето од џебот; тоа молскавично се
измолкна низ тротоарот и се вовлече во ѕидот на куќата. Тука, длабоко во каменот,
се смири. Немирот на неговиот пријател го вознемируваше. Инстинктивно, во мракот
чувствуваше заштита. Чекаше.
Во кафеаната, гостилничарот и пет-шест гости, сите мажи, слушаа радио-пренос
од некој фудбалски натпревар. Пискавиот, евнујски глас на коментаторот, придружен
со бучни гестикулации и пцости на потните мажи, го турнаа кон најоддалечената маса.
Се собра на столицата, покривајќи ги ушите со своите широки дланки. Допирот со
сопствената кожа постепено го смири.
Дури тогаш го забележа човекот од соседната маса. Издвоен од слушателите на
преносот, мирно гледаше низ излогот од кафеаната кон улицата. На столицата до него,
налегнати мируваа две патерици. Кога се сврте кон него, човекот му се насмевна: –
Убав ден денес...
Човекот продолжи да зборува, неврзано, но спонтано – за будењето на пролетта,
за загаденоста во градовите, за неможноста од вистинска комуникација. Ја носеше
истата горчливост и презир кон толпата.
Отпрвин само му потврдуваше со главата, потоа почна да се уфрла со по некое
„да", „така е", „и јас го мислам истото", а кога овој мина на проблемот на
дружењето, вжештено се втурна во монологот: – Каде да најдеш искреност! Луѓето се
себични, ги гледаат само своите интереси.
Несвесно се приближија еден кон друг. Се потпираше на масата од човекот, кој
и самиот се наведна кон него. Одеднаш му излета: – Имам нешто да ви покажам! Еден
вистински пријател!
Додека човекот благонаклоно, скоро весело го гледаше, тој свирна – остро и
кратко. Навивачите околу радиото бесно се свртеа.
Змиулчето не одговори. Никогаш до сега не го повикуваше да влезе во
просторија со други луѓе. Го научи да се чува од нив. Реши да остане во дупката.
– Послушај ме – го молеше – Излези! Само овој пат! Свирна уште еднаш,
внесувајќи ја во довикувањето сета очајничка молба. Гостите го проследија свирежот
со пцости, а гостилничарот му се издра: – Замолчи, бре! Не гледаш ли дека слушаме
пренос, ашлак еден!
Човекот од соседната маса се почеша зад увото: – Извинете, но јас не ве
разбирам.
Токму тогаш, под влезната врата се измиголи главчето на змиулчето. Топлината
му ги преплави градите.
– Еве го – прошепоти – доаѓа.
Но, веќе следниот момент, како на успорен филм, на соседовото лице
љубопитноста се замени со гроза и раката убиствено ја зграпчи патерицата...
ЧОВЕЧКИ, ПРЕМНОГУ ЧОВЕЧКИ

4.

Кога еднаш надвор од природата ќе бидам,

јас никогаш
В тело од природни нешта нема да се најдам
Туку во облик кој златарите грчки го прават
Од ковано злато и емајл златен
За со нив сонливиот цар да го држат буден;
Или на златна гранка ќе им пеам седнат
На господата и дамите од Визант
за она што минало, минува или доаѓа.

(В. Б. Јејтс: Едрење во Византија)

На спротивниот брег, од длабочината на шумите што испаруваат по дождот, се

пробива, речиси вертикално кон небото, јато чиј што крик заечи и згасна низ
маглите, пред вознемирените погледи на луѓето и коњите од оваа страна, и самите
потопени во белузникавата воздишка на раскашавената почва – безимени припадници на
дивата кентаурска хорда што бесцелно талка пред срдбата на Господарот на
подземјата.
Ја следат реката веќе два полни дена и ноќи. Отпрвин се залажуваа дека ѝ го
престигаат жуборот, сега, и поради нестварните летечки сенки од кои заостана само
ужаснатиот писок, водите им се чинат неподвижна, злокобна, темнозелена кал. –
Откаде јас во ова беспатие? – зјапа во маѓепсаната празнина јавачот, кротејќи го со
мака нервозното животно. Во згрчените мускули, во студената пот на пастувот, го
насетува надоаѓањето на сопственото лудило, испреплетеноста на земните и ѓаволски
патишта, кога уздите се предаваат на немилост на оној другиот, залудениот, кој се
отрга од разумот. Во големата година на мракот, јавачот ги распознава Знаците.
Знаците вон книгата, вон редот на писмото:
 – Тука е скриен здивот на претците – ковчестиот показалец на ориенталецот
кружи по засеците – Ја врежале тајната во каменов и исчезнале. Молњата и
грмотевицата им објавиле дека е време да заминат. Кои биле? И за божествата
сончевите дни се птици селици. Миг...и веќе е есен. Молчење. Но каменот им ги чува
раните од туѓи заборави. Подај ја раката...Чувствуваш ли како се ослободува
страста? А мислиш камен е што нема крв да страда. Го посакуваш? – задржувајќи му ја
дланката меѓу својата и амајлијата, Сириецот го крева погледот под ниските прамени
побелена коса: – Велможа си. Придружниците горделиви ти се и остри. Но мечот мене
не ме плаши. Стравот го оставив во Бејрут, во пепелта на она што беше мој дом. А
речено е дека само јас можам да сум дарител што ќе го предаде каменот со благослов.
Јас, потомокот на Сет што на силниот Робер Гискар му го претскажа задниот час. И
речено е дека каменот ќе минува низ стотици животи. Мојот и твојот се голтки од
неговиот непресушен тек.
Сириецот се исклештува, терајќи го најмладиот, голобрад придружник (сè уште
исплашен од приказните за крвожедната Гило што во пустелија со пајакова плунка им
ја цица крвта на децата сè додека не им ја остави виснатата кожа) ситно да се
закашла, придвижувајќи го натежнатиот простор како леснонога искра што се впива во
молчалив преграб: – Не убедувај се дека тој ќе те заштити. Барем не така како што
замислуваат празноглавците китејќи се со златни ланци...Кревок е светот во кој
принцезите им ги продаваме на варварите за по две години мир. Никој не може да каже
за себе дека е невин. Глутниците од Исток се стоглава ламја, воините од Север
мразен ветер од бескрајните степи што го опустошува светиот Град. Досега Царството
умееше да им ја користи жестокоста една против друга, но што натаму?...Каменот нема
да ти помогне ако се задоволиш со очите, не гледајќи друго освен темната површина
на светлината. Ако пак светлината бара прибежиште во тебе, можеби ќе ти дозволи да
сознаеш дел од неговата мудрост. Навестувањата бликнуваат ненадејно како зелената
мов на голата биена карпа. Иако беше предупреден дека првиот што ќе стапи на
тројанско тло ќе биде веднаш убиен, синот Лаертов прв скокна од бродот, но прво на
својот штит што пред тоа го фрли на брегот. Остана жив, и се здоби со почит.
Измешаната крв што се слева од очните дупки на јунаците во медни оклопи,
додека во расечената зеница им 'рти ново семе, ја руменее реката, и бојниот извик,
и предсмртниот ропец допловуваат, заминуваат вплетени меѓу брановите – гордиот гнев
на убиените што го надминале хибрисот, сега споени, белобрадиот ветеран и огненото
момче, во вечната прегратка на Хароновите води. Сите што сме собрани тука имаме по
еден Патрокло потопен во конечна осама, кој безгласно тажи по сонцето, под кое би
надничел деноноќно само повторно да го почувствува допирот на зракот. Утрото по
битката, ја затекнува глутницата што се храни со мршите на поразените, прекриени со
ситен снег: глетка од прасоздавањето на светот. Го има истиот впечаток како пред
немата игра со девојките кај северните варвари – во сè побрз темпо, момчето ја
искушува девојката, терајќи ја до го следи во изведувањето живи фигури, секоја
потешка од претходната. Таму се славеше здравјето, тука смртта, но и во обете
слики, светлината што се разлеваше низ фигурите и целиот предел (слична на онаа што
пробивајќи се низ малите отвори на распнатите метални мрежи против инсектите, ја
исполнува утробата на собата) беше како од милоста небесна која го менува средениот
однос што долу навидум владее меѓу ликот и гласот, меѓу предметот и движењето –
блажена милувка на етеричниот Отец. Ја чувствува таа безмерна благост и сила, што
се простира колку над, толку и под облаците, надвиените момински кадри: блесокот на
постанокот насекаде, насекаде...
Подбивниот, избрчкан глас на Сириецот грубо го влече кон студената пареа на
крајбрежјето, речиси со болка ја сече мирната поврвнина на идеализираната визија: –
Оној што го имаше каменот пред мене ја матеше мудроста со безумност. Го познаваа
под името Константин Анастазис, учен патрициј пратен од престолнината да управува
со нашата провинција. Велат, жешкото сонце ги подбуцнуваше суетните мечтаења на
источните властодршци за непрегледната моќ на новата Империја, потпрена со нивните
гигантски статуи. Таму, човекот бара повеќе и повеќе зема, опружен на широка
нишалка, со одбрани билки околу себе. Така и Константин, дознавајќи за каменот, и
против своја волја почна да се мачи со безумните помисли за сè она со што би можел
да се здобие кога би го поседувал. Се враќаше кон книгите, кон долгите молитви, но
постојано, меѓу испишаните страници или меѓу иконите, ќе го здогледаше каменот.
Започна да трага – отпрвин незабележително, потоа сè понервозно; на триесетото
зајдисонце, пред гробот на мачениците во апсидата на мартириумот, еден од
доушниците му дошепна дека каменот е сокриен во домот на трговецот Моше, синот
Азаев, во еврејскиот кварт. Нареди трговецот да му го приведат под стража, сепак,
поради царскиот милостив закон кој на Евреите им дозволуваше да се вработат дури и
во дворската администрација, реши да го дочека со насмевка.
Ги замислува – напрегнатоста на телото на достоинственикот, лошо прикриена со
смарагдната кадифена туника и исклештениот грч на лицето, и ситната, поднаведната
фигура на Евреинот, кој долж сиот пат од кожарскиот дуќан до палатата се простуваше
од шегите околу семејната трпеза, од свечениот мрмор во синагогата, така што кога
стапна пред моќникот, беше речиси очистен од стравот, подгрбавен поради наследената
костоболка, а не поради понизноста што би ја искажувал кон презрениот мачител.
Помисли како трговецот им се потсмеваше на надмените христијански господари на кои,
трошејќи ја умешноста на облекување, чешлање и правење заговори на хиподромот меѓу
две трки, не им паѓаше на ум барем да се потсетат на својот народ.
Повторно, зарипнатиот глас на Сириецот го расечува живото клопче на
замислената глетка: – Евреинот не сакаше да го користи каменот. Велат така го
советувал нивниот рабин, повторувајќи ги зборовите на Хилел: „Не издвојувај се од
заедницата!", „Не верувај во себе сè до денот на смртта своја!". Му го истакнувал
примерот на Шимон, синот Зомин, кого поради остроумноста и милоста го нарекуваа
само Бен Зома, драг дури и во изреката „Кој го здогледа Бен Зома во сонот, ќе стане
мудар", а кој, замаен од тајните учења, влезе во пардес и се збогува со умот. Но
Моше бен Азај не можеше да се оддели од чудесниот камен, туку го чуваше во едно
ковчеже, засолнето во скриена преграда во ѕидот за која знаеше само жена му. Секоја
вечер се заклучуваше во одајата, го отвараше ковчежето и маѓепсан, ѕуреше во него.
И кога Константин го стави на најжестоки маки, тој не му призна каде го крие. Тогаш
Константин, добро научен на подмолната лукавост, им нареди на стражарите да ги
доведат во подземното мачилиште жената и децата на Моше. Место татко, тие видоа
обезличено тело, расчепено со синџири крваво месо што се превиваше и цвилеше, и
сред тој ужасен сплет, нешто што било лице, со едно искорнато, друго избезумено око
од кое кричеше неподнослива болка. Рахела, покорната жена на Моше бен Азај,
непрестајно напојувана со историите за прадедовските маки, не можеше да издржи пред
безумниот очај на љубеното око што веќе не ја препознаваше. Константин Анастазис фо
доби каменот...
-...и го закачи околу вратот. Велат, кога следното утро се појавил пред
слугите свои, косата му била побелена, погледот див. Го виделе како езди низ
полето, со пурпурната наметка што се вее зад него, и терајќи го коњот во бесен
галоп, исчезнува пред вџашените погледи на војниците од градските бедеми. И...
Соочен повторно со напрегнатото лице на најмладиот придружник, помислува
колку погрешно се проценуваат возбудените момчиња што низ градовите се трошат на
лесни задоволства, а раскинати се од немир и безуспешно трагање по смислата.
-...не се враќаше. Најпрвин го најдоа подивениот коњ, потоа, на една шумска
ледина, и него, со распукнат череп. Се расчу дека името на коњот е Теофило, како на
оној што му ја продаде душата на ѓаволот и со сопствена крв ја потпиша спогодбата
со нечестивиот.
– А каменот? – с'скањето на сопствените зборови му наликува на придушено ехо
од пеколот – Откаде тој кај тебе?
Сириецот се испулува со зацрвенетите, тркалезни очи: – Кажуваа дека во коњот
влегла душата на измачениот Евреин. Ударот со копитото, токму на сред чело, не
можел да биде насочен толку точно од бесловесно животно. Бил воден од човечка
рака...
Му се причинува ли дека гласот на Сириецот старечки затреперува, или тоа што
очевидно се спласнува, се смалува е поради напнатата тупаница на мигот што ги дроби
сите присутни: – Кога го зграпчив, кога ги почувствував неговите пори врз
моите...бев момчак во несопирлив трк. Висок колку и вие, силен и жеден...а, сега...
 Исушената, изнемоштена рака му го нуди каменот, и племенитата порака врежана
во него, пораката на луѓето од златната раса, боговите во човечки лик што уживале
во светот на белите еднорози, пораката осудена да минува низ алчноста,
лекомисленоста на калливите потомци, на кои им припаѓаат и синот Азаев, и патрициот
Константин, и бедниот Сириец, и тој самиот, и младиот придружник што маѓепсано го
голта каменот со лаком поглед – сите заточеници на сопствената нискост.
И татко му, вљубеникот во Платон, избезумено му шепотеше на смртната постела,
чешајќи се по косата како да истребува вошки: „Ги гледаш ли смоквине? Мајка ти ги
донесе. Мислиш, убави се, сочни. А внатре? Бојата царска, темен пурпур, а смрдат!
Смрдат! Ме труе, сине. Еве, во супата, плива нешто. Мајка ти, кучка, вели, свежа
риба. Парчиња сочни, и икра, да ти потече вода во устата. Го расеков месото, го
помирисав – смрди! ". За најприврзаната, единствената која што во мачните,
изгнанички години страдаше со него по пустите острови, која го храбреше,
советуваше, која му роди и отхрани во гордост и топлина два сина – за неа беше
убеден дека го труе. Татко му, светлиот учител и советник, не можеше да се спаси од
ѕверскиот белег. Што тогаш тој, подолен и повалкан од татка си, може да вети за
себе? Самоизгнанство, но каде? Татко му имаше дом, библиотека, имаше време во
топлите вечери да му ги толкува словата за животните, а сепак не издржа. А што
поседува тој: опустената родителска куќа (во која брат му, обземен од итрите
планови на евнусите, ниту наминува) нема кој да ја чува. Откако оние што се
нарекуваат спасители на верата, со огрлица од заби на див вепар околу дебелиот
врат, упаднаа во Царскиот Град, и расфрлајќи пцости и оглодани коски од деноноќните
гозби ги изгнасија плоштадите, не е сигурен дали следниот пат ќе се запрат на
искршените порти и ограбувањето. Војничкиот чин, прониар, но што во овие времиња
значи да се биде мал војсководец – обвиненија, заговори, несигурност, пред кои
непрестајно се измолкнува, додека на крајот не го вшмукаат во себе...
Можеби Господ намерно го создаде бесчеден, полесно да се отуѓи од сè освен од
кревката одбрана на мислата. Ако му е судено загубата да претежнува над радоста,
зарем присвојувањето на овој отисок што занесот на боженскиот танцувач го оставил
во мекоста на каменот, не го претскажува конечниот пораз? Кога би го отфрлил во
најдлабоката пештера, во најодалечената пустина! Колку „треба" е немоќно во
животот! Го следеше Сириецот низ целото Царство, сиот во напнат скок, а сега, кога
го достигна во живеалиштето на шумските џуџиња, мирно, речиси безволно го прифаќа
изрезбарениот камен. Дали да му го дофрли на најмладиот придружник, чие остро
сечиво на погледот му го пробива грбот...Или, со победоносна насмевка, да го скрие
во пазувите...Сеедно е. Непрозирното око од сред каменот безосетно го набљудува–
мравка, неважна честичка во безличноста на Времето. Следниот ден, или по десет
години, ќе го прекрие некоја друга честичка, наивна, или остроумна, или
страдалничка, но исто толку безначајна-човечки, премногу човечки...

ДЕВОЈКИТЕ ОД „ГОРБИ”

„Според тоа, повторувањето постои. Но, кога ли тоа се случува?...”

Кјеркерог
 Можеби Чехов со право го советувал младиот писател Телешов кога му говорел
дека патувањето со воз во III класа е вистинска шанса да се дојде до добри
приказни, но за жал во целиот вагон на патничкиот воз „Горбачов” освен мене имаше
уште еден чичко, заспан врз вреќа пиперки. Каква корист од тоа што ги исполнувам
сите предуслови што Чехов ги наведува. Се качив од една посивена провинциска
станица, возот патува бавно и долго, а јас, и покрај неколку испиени шприцери во
станичното бифе, подготвен сум да бидам љубопитен и внимателен соговорник.
Навистина, на секои петнаесетина минути, „Горбачов” запира, вратите се отвараат
како на некоја стоковна куќа, но нови патници – нема.
На едно од празните седишта, здогледувам истуткан отфрлен журнал; на средните
страници, под накитениот ракописен наслов „За што сонувате?”, се изложени
фотографии на три млади жени, кои, според намерата на текстот, би требало да
претставуваат три типа сонувачки. Чичкото и натаму си ‘рчи, вагонот е речиси
студент од празнина, па фотографиите на девојките, живописни и мазни, го преземаат
целосно моето внимание.
Првата девојка, со очила и уредно исчешлана кратка коса, е облечена во
избледени фармерки и иста таква блуза. Може да биде студентка или асистентка по
архитектура, а можеби, ако судам по извалканите патики од најскапа марка и
седефестите рамки на очилата, разгалена ќерка. Неусогласеноста меѓу изгледот и
облеката се очитува и во нејзиниот сон во подземните одаи на пирамидата, во кои
најнапред е запленета како наивен, изгубен турист, каде останува како доброволна
љубовничка на фараонот-Сонце, синот на порозната сфинга.
Втората девојка, нашминкана тинејџерка, е снимена, легната помешешки, во
песокот на некоја плажа, несомнено моденска, за што сведочат бело-сините лигештули,
чадори за сонце и куполести кабини за пресоблекување во позадината на
фотографијата, како и делумно фатениот сламен шанк со свежи коктели од ананас,
киви, дињи и друго медитеранско овошје, богато гарнирано во издолжени чинии,
елегантни како и вретенестата сенка на мускулестиот келнер во десниот горен агол.
Нејзиниот сон само во почетокот ја почувствува еротизираната идила од снимката,
кога детето со златни шишки лесно се симнува од облаците, виснато на дебело јаже.
Но подоцна, малечкиот сладок дебелко ненадејно почнува да му дофрла парчиња свежо,
крваво месо на изгладнетиот народ. Дервишите излезени од циркускиот плакат
танцуваат во истиот пустински предел, во кој раздразнетата толпа се граба за
крвавата слезинка, џигер, бубрези, изгнасени од прав и мравки.
Во третата фотографија млада жена го препознавам ликот на една моја поранешна
девојка, со која ме спојуваа екстатични мигови на телесна страст, а ме оддалечуваа
баналните љубоморни потпрашувања. Сета врска ја сведовме на инстинкт, со
наизменични периоди на сладострасност и р’жење. Можеби затоа, по години отсуство,
го чувствувам оној непријатен грч во градите, додека се гледам во нејзиниот сон со
сивата осумкатница, чувана од гардисти со жолти панделки на испегланите сини
униформи. Сепак успевам да влезам во внатрешниот двор и да го пронајдам забранетото
ковчеже со рѓосаното клуче во него. Предвидливо, гардистите ме фаќаат и по
молскавично судење ме стрелаат во истиот двор, додека таа, од терасата на осмиот
кат, со расеана насмевка ме набљудува како паѓам издупчен, а бескрвен, на скржавиот
тревник...
„Горбачов” пристигнува во Скопје во 14,15, со получасовно задоцнување,
вообичајно за ваква железница. Штом возот запира, заспаниот селанец се сепнува како
над главата да му заѕвонил будилник. Со преполнетата вреќа пиперки, се истркалува
на перонот пред мене, иако и јас итам кон дома, да стигнам на неделниот ручек: по
кејот, па по „Илинденска” до семафорите, потоа, по препознатливите сокачиња, што,
гледајќи пред себе, ги минувам по навика, со забрзан чекор. Горештината е
неподнослива, градот јулски опустен. Пред портата, наместо мојата бела куќа,
опкружена со високи борови, ме очекува сива осумкатница, со широко бетонирано плато
пред неа. Иста е како онаа од сонот, стигнувам да помислам, подбутнувајќи ги
чкрипавите железни порти, високи и темни како да чуваат музеј. Наместо очекуваните,
испеглани гардисти, пред градбата стојат копјаници, со избричени веѓи и во кожни
кошули. Ме пропуштаат без збор. Внатре е освежувачко студено. Малку ми е необично
што нема лифт, но патот ме води по еден надолен, мазен ходник, по чии ѕидови се
нанижани некои детски чкртки. Тоа што се симнувам, а не се качувам, ми изгледа
најприродно, а големиот камен на крајот на ходникот, како што и мислев, се подига,
откривајќи ми го влезот во вкусно наредена собичка, со масичка, столче и кревет од
лесен, светол јавор и со запалена ноќна ламба. „Стигнавте... ”ми приоѓа госпоѓицата
од журналот, со седефести очила и во истата изветвена џинс облека. Почнав да ѝ
објаснувам дека печената пастрмка е веројатно веќе изладена, но таа нежно ме
замолчува, допирајќи ме со показалецот по усните. Вешто и внимателно ме соблекува,
од задниот џеб на фармерките вади бронзен брич и без најмала гребнатинка, ми ги
симнува сите влакна од телото. Сето ова делува најприродно, како и суптилните,
кружни движења на нејзините полнички дланки, кога во наежената кожа ми втријува
мирисно масло од темното, осмоаголно шишенце со етикета „Здив на боговите”. „Убаво
изгледаш”, ми вели задоволна и ме поведува кон следната одаја, во која се влегува
низ ниска, но дебела дабова врата. Веднаш ме облева ритмичен машки мрмор: во
средината на просторијата диво танцуваат дервиши. Собава е поинаква од претходната:
многу попростана, со високи прозорци заштитени со рогозина, шарени теписи по
ѕидовите и небесно син таван. Дури сега забележувам дека дервишите кружат околу
едно стилско канабе, на кое, во поза на Мме Рекамие, е оптегната нашминканата
гимназијалка. На себе има само некој вид монокини, парче ленено платно префрлено
околу колковите. Пупките на крушоликите дојки истакнати ѝ се со окер, со кој ги
намачкала и образите и усните. Дланките и табаните ги обоила со црвена кана, а
враната коса е зачешлана наназад, прицврстена со белокосна дијадема. Вратот,
мишките, ножните глуждови се накитени со тенки, златни бразлетни, што ситно
заѕвонуваат кога девојката се подига да ме поздрави. „Тие воопшто не крварат!”, ми
довикува, и од образот на најзанесениот танцувач вади долга, блескава, чиста игла.
Во миг, иглата се претопува во долгнавест бодеж со изрезбарена дршка. Гледам, од
некоја мирна оддалеченост, како острото сечиво на ножот, сигурно водено од кревката
девојчинска рака, се наближува, а потоа забодува во мојот стомак”. „Mea culpa”,
воздивнувам, но зачудо, убодот не боли. Со исто такво сигурно, безболно движење, ме
распорува, ми ги вади внатрешните органи. Ене го и ангелчето на јажето, или тоа е
можеби малечкиот Ерос, кој, весело дрдорејќи, ги збира во кошничката испаднатите
органи... Потоа, воздишките на дервишите стивнуваат, како и ѕвонливиот кикот на
итрото ангелче; само некои сини, проѕирни вертикали, ѕунливи како трепетливите
струни на носталгичното чембало, се извишуваат пред моите дремливи очи.
Тогаш, лесно потргнувајќи ја растреперената сина решетка, се наведнува над
мене испитувачкото лице на третата девојка од возот. На ланчето околу вратот ѝ виси
р’ѓосаното клуче. Ѕирка во мене одгоре, како да лежам во некој сандак, или во
џиновски куфер, или на колор фотографијата на средната страница на шарениот журнал,
добредојден да се скуси здодевното патување со празен воз.
Дали тоа го наслушнувам карактеристичното збифтање на „Горби”? Иако, што се
однесува до името, возот веројатно веќе го сменил, ако сè уште не го сместиле во
правливата сала на некој историски музеј.
Знаел стариот Аристотел: секој сонувач има свој единствен, вечен свет, а на
сите бдеачи им е оставен оној другиот, заедничкиот. Во кој слободно можат да се
лажат и уништуваат.
Како малечок, ги замислував ѕвездите разнобојни. И сега, зад загриженото лице
на мојата некогашна љубов, се отвара крајче небо, доволно широко да ги здогледам
ѕвездите: црвени, портокалови, смарагдни...
FOUR OXFORDSHIRE GARDENS

1.

Некаде меѓу извесно и можеби, во едно друго време, ти беше еден од дружината
Купидони, со слатка плунка на краевите на усните. И преминот во ангел се случи
лесно, како на ембрион што се ослободува од својата извонредно нежна мембрана (иако
внатрешната вода малку се наоблачи) и се испилува од кожурецот. Ти беше потребно
само миговно бревтање да се втурнеш надвор, за да станеш човечка пеперутка, нечуен,
бесполен летач кон следниот свет.
А сега, кога се навикна секој ден, секоја година, секој век, на истата
рутина, на истата боја; одеднаш – прекршување. Некој (секогаш се наоѓа таков) те
забележува, те грабнува како да си нејако џуџе, ти ја отсечува бебешката глава за
потоа повторно да ти ја насади и да те остави во градината што цути.
А можеше да се сместиш, велат, во луксузниот wagon-lit и да отпатуваш,
радосно отпоздравуван од перонот и мижуркајќи со своите долги трепки, во некоја
позната пре-рафаелитска слика. Но, ти одбра да те заседнат во градината на Бари и
Рози, со подадени дланки, но без кошничка со овошје врз нив. Па, и што ќе ти е таа?
Небото е сè поблиску и поогромно и можеби те чека ново, мачно искуство на Атлас. Но
ти не изгледаш нималку загрижен во својата дебелка оголеност, само со прерамка
преку рамото. Таму каде што седиш, можеш најинтензивно да ја мирисаш плимата на
цутењето: во април, лилавиот и белиот јоргован, во мај, дивиот костен со
пирамидалните цветови, дивата маслина и јасминот бел, во јуни, липата. Колку
нијанси на билките, на дрвјата што растат, чувствуваш, камено бебе, овие месеци во
аголот на градината!

2.

Марта, 14-годишен Џек Расел, со шармантна муцка, но променлив карактер,

легнува во кошарата пред мене, додека под јунското сонце си ги истегам заспаните
мускули на клупата во бавчата. Кучето не дава да се гали по глава, па сепак го
потпира својот образ на моето десно колено.
Тогаш помислувам, без страв – ова зловолно куче, еднодневното цвеќе, дождот
налик на слаб туш што можете да го затворите со едно завртување на славината,
работната куќичка на Фиона, Колсил, дали тоа се случува тука, со мене, или пак
надвор од мене, во акварел наречен „Алергична кашлица”?
Иако сега забележувам и некои потскриени детали: сенка на прогонетиот во
долниот лев агол на платното (и раце што во бекство заличуваат на гранки од дрво).
Неосетно, и моето тело минува во друго, во предмет на сликата во масло
„Македонецот во посета на домот на Фиона” или нешто слично. Неговиот профил,
делумно засолнат од дланките, гледа во типичен англиски пролетен пејсаж со териер и
млада жена со боси стапала: и ми се чини дека тој таму, врамен во сликата, е сосем,
сосем задоволен. Како комфорен воајер.

3.

I don’t like the black pansies in the window box: sticks and stems. But you
could make a ball gown out of the unusual big poppies behind them.
Не сум сигурен колку татко ми ги сакаше булките (тие во Македонија се поситни
отколку во градината на Изи). Дури и во неговата последна година, кога цвеќето го
ставаше пред луѓето.
Се сонча во градината, седнат во количка. Станал молчалив: јаде овошки, ги
плука коштунките. Но не може да се ослободи од размислување. Мрмори, се мурти и
тивко пцуе: Луѓето се како, како оси! Нека се ебат сите! Но колку и да сака, не
може да биде пустиник. Неговиот поглед скита по бавчата и запира врз булката на
половина мета род него – не во букет, црвени како во градината, туку издвоен, само
еден лилав цвет на афионот. Момчето Момчило ѕирка од чашката на афионот.
Петгодишното Момчило, кој се задуши јадејќи цвеќе.
Вечерта по погребот, спепелената мајка ги наоѓа мојот татко и сестра му со
усти преполни диво цвеќе, и цвеќе украдено од градината. Во нивните отворени усти
се напикани стебленца, лисја и цветови, размачкани со булкин сок како крв. Сакаме
да му се придружиме на Момчило и со него да ги возиме нашите трицикли на небото.
Лицето на Момчило не е збунето, неговите очи како да се симнати од коптските
мозаици, на дното од кадифената чашка на цветот. Му припаѓаат колку на сонцето,
толку на сенката.
Изабела оди да го полие цвеќето. Пред тоа ми нуди цветен ликер. Во неговата
слаткост ги чувствувам поленовите зрнца. Дали татко ми ги подаде ревматичните раце
кон лилавата булка, кон братчето Момчило? Дали ја допре близината на двата света?
Сé уште не му е време: има уште шест месеци пред да му се придружи на
веселото семејство со нивните трицикли.
I love you lots. Love me.

4.

Не ми е толку необично кога ми кажуваат дека баба ѝ на веселата сликарка

Рози, која ми ја подари графиката со раздвижените змејови, некогаш се дружела со
Блумбериевци и дека Д. Џ. Лоренс во тоа време ѝ се „нафрлувал”, или пак дека Фиона
како девојче настапувала низ концертните сали во Европа, за потоа да биде прва
виолина во оркестарот на Вангелис; или дека Џорџ Мартин, продуцентот на „Битлси”,
кој живее во една од соседните куќи во Колсил, тркна во Лондон за време на
прославата на јубилејот на кралицата („џубили” го префрливме во „живели”) за да
диригира на концертот на најголемите британски естрадни ѕвезди; дури и кога Дени ми
ги покажува старите мапи на споменатото селце Колсил (со толкава очигледност на
минатото) во трпезаријата на Clock House, тоа го примам само како дел од
необврзниот муабет по добрата вечера. Таа навикнатост на, инаку, откачените
податоци можеби доаѓа и поради брзината на патувањето: во секој град и гратче каде
што запирам на патот од Lake District до Јужен Велс, менувајќи над десетина
хотелски кревети, има барем по еден стар замок, катедрала, неколку палати и барем
пет чудникави приказни. Оттаму, кога ќе се вратам во Колсил, мојата англиска
„резиденција”, ги препознавам луѓето и куќите како да се комшиски, а вечеринките,
во пријатно друштво, се како необврзна подготовка за „лека ноќ”.
За четвртата оксфордишка градина пишувам по враќањето во Скопје. Последните
ноќи во Колсил ги минав во Саат-кулата. Дени, станарката на Clock House, е вдовица
на сликарот Алберт, кој до интервенцијата во Унгарија, бил тврд комунист, а потоа
минал во „зелените”. Куќата чиишто ѕидови се начичкани со цртежи, слики и
фотографии на Алберт и неговите пријатели е, инаку, некогашна пиварница и перална
на замокот што изгорел до темел во пожарот во ’52. „Let the fairest room above be
placed in the very midst of the house, as the bulk of a man is between his
members...”, му пишува во 1650 Роџер Прат на својот братучед, сер Џорџ, во Колсил,
Оксфордшир. Прат е аматер-архитект, џентлмен со свежи впечатоци од петгодишниот
престој во Франција и Италија. Неговиот ентузијазам веднаш ми станува симпатичен
(можеби поради презимето што асоцира на Хуго, таткото на Корто Малтезе). Coleshill
House, идната палата на богатиот братучед, е одличен предизвик за да се примени
знаењето од континентот и да се неправи нешто различно, друго, од вообичаените
градби во тогашна Англија.
Замислата на Прат изгледа логично едноставна. Катовите се поделени на две
групни соби; односно, секоја голема соба е придружена, во еден заеднички простор,
со две мали. Според авторот на каталогот за Coleshill House, Мајкл Викам, Прат имал
намера оваа комбинација да биде флексибилна: големата соба би можела да се користи
како дневна, а додатните собички (или сепареа), како спална или катче за
повлекување. На долниот кат имало директен пристап кон собите, преку долги
централни ходници што водат од едниот до другиот крај на куќата (иако дотогаш
ходниците беа користени во Англија, нивното уредување во Колсилската куќа е нешто
ново). Најубавата соба, како и што планираше Роџер Прат, е во средината на куќата,
на првиот кат, огромна соединувашка просторија, каде што конверзациите добиваат
простор, а смеата, преку скалите, се пренесува кон долниот кат.
Слугите биле префрлени во „делот за слуги” во сутеренот, веднаш до кујната и
визбата, што е уште еден важен прекин со дотогашната традиција во Англија (а која
ние сега ја прифаќаме како да постоела отсекогаш – во типично англиските крими-
приказни, слугите се „долу” и тука озборуваат, а горе, во холот, батлерот во бели
ракавици, ги најавува гостите аристократи). Главните соби, пак, истакнува Викам,
добиваат широк поглед кон надвор, па господарите на колсилскиот замок можеле да
уживаат во разновидната панорама на околните шуми.
По пожарот, урнатините на некогашното архитектонско чудо стојат со децении
(газдите се селат во некој друг замок), сé додека во ’89, со помош на National
Trust, не е најдено решение. Градина! Експертите по хортикултура (заедно со
селаните, кои го израмнуваат земјиштето и ја подготвуваат почвата) ја „промовираат”
новата голема градина на местото од некогашниот замок.
Тешко е да се определат боите на цвеќињата во градината, затоа што се
менуваат, ме води дени меѓу алеите со цвеќе. Високите лилјани во саксиите се врзани
лабаво со зелен канап. Сезона е кога лилјаните се отвараат: малечки портокалови
цветови, по три-четири во купче, до нив – белите, навестувачки лилјани, поголеми,
со разгорени усни, така што може да се види поленовиот јазол внатре, во чашката.
Белите лилјани се израснати до висината на мојот нос, и попладне, а особено
приквечер, можам да го допрам нивниот слаткаст мирис.
Перничиња од бршлени се распослани по патеките и по ѕитчињата. Некаде во
средината е поставена дрвена маса, сиво-зелена, покриена со мушама во иста боја. Се
чини дека масата, столовите, мушамата се дел од изложба, постојано чисти и
подготвени. Потребни се само неколку минути откако гостите, посетителите на
градината, ќе го завршат својот оброк, па чиниите, со сиот прибор за јадење,
остатоците од храната, трошките, да ги снема како да се избришани со волшебно
стапче. Розите ги губат своите бледникави ливчиња, но веднаш до нив, нивните
сосетки горделиво, во следниот час, распупуваат нови цветови. Снопчиња силно полско
цвеќе (им го заборавив името), прилично наконтени за своето потекло, ги
дошминкуваат приодите до главните „ѕвезди”: бледите божури, кои ги нарекуваат
„полски”, старомодните рози, вечерните јаглики... Од северната страна на градината,
низа липи се лизгаат од зеленото кон нешто потемно, согласно со доаѓањето на
летото. Гледана од под сенките на липите, камената фасада на Clock House изгледа
бледа, патинеста.
Две момчиња, внуците на Алберт, играат фудбал (светското првенство е во тек,
Бекам и другарите победуваат, Бразил сé уште не е на ред) на малиот тревник пред
влезот на куќата.
Всушност околу косилката Саат кула, нема само една, туку – две градини!
Втората, онаа од страната, е во дворот под купатилското пенџере, со букети булки,
малку побледи од бавчата на Изи, како почвата тука, поради засенченоста и широките
плочки од патеките, да нема доволно храна. Лани тука не посадив ниедно цвеќе, вели
Дени. Смоквата во дворот ниту цути, ниту дава плодови. Времето е сé уште студено,
иако е почеток на јуни, и во ноќите го вклучувам електричното перниче под јорганот
(не можев а да не помислам колкава смрзнувачка е пак зиме, а во Саат-кулата,
проверив, нема парно). Од бањата, кога се туширам, гледам низ прозорецот: и тука
има маса и столови, но излупено бели, рѓосани, попрскани со капки од скорешниот
дожд и со ливчиња, како домаќинката да не стигнала да ги смете по заминувањето на
гостите. Целата глетка изгледа како да е дел од некој напуштен сценски проект.
Дени, како што реков, дваесетина години била жена на боем, па оваа оставена
градина, подобро парче од градина, е некој вид омаж на тоа време; капејќи се во
бањата или седејќи на една од рѓосаните столици таа може да ги одмори погледот и
умот од забревтаното темпо на негување на онаа другата, големата, официјална
градина и од постојаното примање и гостење посетители. Во оваа, скриената градина
нема посетители, дури и најприсутните, дивите цвеќиња и тревата се исполнети со
невини духови.
Алберт и јас сме само припадници на една генерација што заминува, тој
поважен, јас поневажна, вели Дени, но нашата суштина ќе остане во Clock House. И во
сите овие растенија наоколу.

ЧОВЕКОТ СО ЧЕТИРИ ЧАСОВНИЦИ

Ова некому може да му личи на анегдота. Но мене – воопшто не! Пролетва, од

20 април па натаму, кога меѓу 17:30 и 19 седам пред „Багдад кафе” и се обидувам да
уживам во макијатото, секогаш едни исти брборливи мисли ми се раздвижуваат низ
главата. Тие мисли ме напаѓаат, што се вели – сред бел ден, а јас, наместо да се
бранам, пуштам да ми се редат, правејќи ми го тромавото тело уште попивтиесто.
 Така, на пример, ми станува јасно дека:
– менувам долна облека со различно темпо: гаќите по два пати на ден, маиците
еднаш неделно
– подзаборавам некои француски фрази што некогаш солидно ги употребував, па
наместо „trios heures moins quart” велам „deux heures quarante cinque”
– бричењето наутро ми се оддолжува на 40 до 45 минути
– минатиот понеделник едноставно ми попречи постоењето на борот (засаден во
дворот од татко ми на денот на мојата мала матура, пред цели 30 години) и морав да
го дадам да се исече, зашто одеднаш паднатите иглички почнаа да ми ги затнуваат
одводите за вода на покривот
– не можам да догледам 60 отсто од театарските претстави и 80 отсто од
филмовите, а опседнат сум од хорор сцените на ТВ екранот, во кои што ѕиркам до
доцна по полноќ со глава пикната под дланките
– гледајќи, пак, една од оние поретки претстави што успеав да ги догледам
докрај, една аргентинска што гостуваше на МОТ, видов како се танцува танго во живо,
што само по себе, ако сте во несамокритична состојба, е убаво задоволство, но
тогаш, како и сега, јас бев вдлабочен во себе, и веднаш ми светна откаде Кортасар,
Борхес и Сабато станале големи писатели. Тој остар блесок во мислата и во очите
може да го има секој постраствен човек, но кај аргентинските писатели, како и кај
танцувачите, тој е концентриран, прецизен, како по долго учење. Вистинската
уметност изникнува, тоа одамна се знае, со прецизноста на секој потег, за која, тоа
ми стануваше сé појасно, немам доволно време (подвлечено три пати!)
– пријателите, дури и кога сум најжестоко убеден во тоа што им го кажувам, сè
помалку ме слушаат, па имам впечаток дека им зборувам на глуви и дека е крајно
време да почнам да ги запишувам речениците за да не се трошат залудно, но и покрај
тоа, и натаму постојано дрдорам или си дрдорам, а речиси ништо не запишувам
– во разговор со Мики, еден од тие оглувени пријатели од детството, не можев
да се сетам како се викаше оној јужен ветер од Водно што им ги креваше фустаните на
жените. Тогаш сите од маалото со часови зјапавме, напикани токму во подрумот на
Мики, во и меѓу нозете на девојките и жените што стоеја пред продавницата „Громби”
над нас, врз подрумските решетки, а кога понекогаш ќе задуваше ветерот на кој му го
заборавив името, тоа го доживувавме (молкум) како премиера. А името на ветерот
беше, најочекувано – женски!
– речиси секоја година, некаде околу средината на мај, навечер ми се појавува
уртикарија по нозете и по рацете, страшно ме чеша и ме присилува, барем три пати,
да се будам преку ноќ и да се драскам како луд, долго не успевајќи да заспијам, со
нервозна топлина внатре, во телото.
По навика, погледнав во „Невада”-та. 18 и 37. Беа обележени само петинките од
секундарникот, кои најтенката стрелка нечујно ги допираше. 15-20-25-30... Беше тоа
солиден, кварцен часовник, добиен за голема матура од тетка ми Драгица, со знак Н
меѓу „60” и марката. Стрелката молкум откружи два пати. 18 и 39, а јас сé уште
зјапав во бројките, кога чув – од левата страна доаѓа Зоре, келнерката,
претпоставувам со вообичаената полунасмевка, која, нормално, очекуваше некоја од
моите заебани досетки од типот „Што пренесува камионот ладилник низ пустина? –
Двојка Ескими на свадбен пат” или „Зошто една русокоса се смрзнала пред
компјутерот? – Заборавила како се затвора Windows” (Зоре, инаку, беше бринетка). Но
како што веќе кажав, во периодот кога мислите ме напаѓаат, речиси оглупавувам.
Зоре, разумно суштество, само ги подигна трите празни филџани и пепелникот полн со
догорчиња од соседната маса и со неизменета полунасмевка влезе во кафулето.
Погледнав во „Ракетата”. 18:41:45. „Невада”, во следната секунда, покажуваше
18:40:15. Бројките на рускиот часовник беа големи, светли врз темна основа, па во
склоп со металниот ремен, изгледаа некако стабилно. Иако „Невада” ми беше полесна,
полежерна за носење (затоа ја сржев на левата рака), „Ракетата” упорно ме
потсетуваше дека работите не се мерат само по изгледот. Иако требаше да ми потврди
дека времето кај американскиот часовник е точно мерено, најчесто го покажуваше
спротивното. Можеби, според годините на производство, нетрпеливоста меѓу овие два
часовника беше последица на Студената војна.
Затоа проверував со третиот, најмладиот, „Олимпикус”. Го држев во внатрешниот
џеб од палтото. Подарок од сестра ми, по повод Олимписките игри во Барселона 1992,
кои онака незаборавно ги одбележаа Фреди и Монсерат. На „Олимпикус”, иако отпорен
на вода, веќе му се излупија бројките за минути. Портокаловиот, пластичен часовник,
со жолт круг околу полуизбришаните цифри, на кој е нацртано човече што спортува –
плива, вози велосипед, фрла ѓуле, скока во височина – имаше, во сета своја
неконвенционалност, улога на проверувач кој е во право, „Американецот” или
„Русинот”. 2:1 е тесен резултат, а сепак значи одлука.
Времето, нормално, малку се помрдна. 18:42:15. На „Невада”-та, веднаш
споредив, беше 18:41:15, на „Ракетата” – 18:42:45.
Ми дојде злобна помисла дека врз примерот на овие три часовници е тешко
применлива разликата меѓу канаринецот што се обидува да стане птичји Павароти и
папагалот, кој, пак, од своја страна, се труди да го имитира (со очекуван ефект на
расипан грамофон). Тука едноставно не се знае кој е вистинскиот канаринец. Сите
овие тројца се папагали, кои, чувствував дека ќе се налутам, имитираат некој
илузорен канаринец, кој всушност никаде го нема!
Ја пикнав раката во џебот од панталоните. Таму го чував четвртиот, Јапонецот
со турско име, „Ориент”. Но наместо бројки, имаше златни цртички, по една за секој
час, а две за 12. И стрелките личеа на издолжени цртички, а секундарникот – уште
подискретен, речиси проѕирен, на „Ориент” му даваше извесна источна минималистичка
привлечност, како на своевиден хаику часовник. Го купив пред 18 и пол години од
својата прва плата. Иако не ја замени „Невада”-та, туку беше скриен во џебот, како
привидно „втора резерва”, „Ориент” оттаму умееше нечујно, но јапонски одлучно да
дејствува.
Сега, неговите кревки стрелки стигнаа до левиот прав агол, а проѕирниот
секундарник се наближи до третата златна цртичка – 18:46:15. Ракетата покажуваше
18:46:25. Невадата – 18:44:55. Олимпикусот (пресметав без да го видам) – 18:45:55.
Сите беа различни. Повторно, како секогаш во слични случаи во последно време, им
бев лут. Зошто мора да се гонат меѓу себе? Зар не се измислени да бидат точни?
Десетици генерации часовничари се подгрбавиле во напорите да ги уточнат, а тие
враќаат со крајна небрежност. Зар не ја сфаќаат својата важност? Без нив, потребно
е само да се спуштат ролетните и да се изгасне светлото, и по извесно време, ве
уверувам не подолго од три дена, и најиздржливиот би заборавил колку воопшто време
поминало, а не дали сме ден или ноќ, или уште колку има до вечерниот „Дневник”, или
до која бројка се доближува дебелата стрелка.
– Ме викна?, однекаде се јави Зоре, 40 денари.
Додека ми враќаше кусур, ме гледаше со препознатливата другарско-испитувачка
веселост.
– Колку е часот?, се обидов да ја сепнам. – Не носам саат, одговори без да се
збуни.
Од Чаршијата појдов кон Автобуската. Таму сигурно има големи часовници, од
оние градските. Кон нив веројатно постои поголема одговорност, како кон јавни
мерачи на времето. Барем тие да одржуваат некој ред. Инаку, вака не може. Насекаде
низ светот постојат милијарда часовници што различно го покажуваат времето.
Милијарда неточни часовници што збунуваат. И тоа единствено зошто не е сериозно
сфатена важноста на точниот часовник.
Дали некој се запрашал што би било кога часовниците не би постоеле. Тотална
анархија! Човештвото би се вратило со векови назад. Пет века! Десет века! Сé ќе се
испреврти. Секој, освен можеби месечарите, наполно би се изгубил. Не можејќи да се
координираат, луѓето ќе почнат да грешат. Сè повеќе и повеќе.
Кај црквата „Св. Димитрија” ме пристигна испотена средовечна жена, која
забревтано влечеше по една тешка торба во секоја рака. Еве, и оваа жена,
претпоставувам, е убедена дека доцни за на автобус, зашто саатот ѝ покажува дека
има само уште минута и пол до поаѓањето. Часовникот на возачот на автобусот, во тоа
сум 95 отсто сигурен, е за 4 минути и 15 секунди поназад, па тој спокојно, на
перонот пред автобусот, си го пие ладното „скопско”. Исто така, сосема е можно
часовникот на возачот да оди напред, на пример – две минути, што значи дека
автобусот веќе заминал. Затоа луѓе, тука се јавните часовници, големи, качени на
столбови, за да ве потсетуваат колку е точно часот. Но, во овој конкретен случај,
како и во многу други слични, вие, односно жената, а верувам и возачот, не сте го
консултирале станичниот часовник. Не ви ни паднало на памет. И тогаш се чудите
зошто владее општа збрка, тотален пораз на конкретноста. Зошто мирот на луѓето е
нарушен? Едноставно – не е донесена една општоважечка одлука! Одлука за почитување
на едновременоста кај сите јавни мерачи на времето. Вака, секој може да си го мери
времето како што ќе му текне, односно, како што ќе му текне на неговиот часовник,
зашто не постои еден, како да речам, повисок мерач на времето според кој жителите
би ги уточнувале и своите приватни часовници. Но, ако тоа се среди законски, ако е
потребно и со казни, преку некој вид јавна служба што ќе се грижи за точното
регулирање и за сихронизацијата на сите градски, односно државни јавни часовници,
тогаш нештата сигурно би се подобриле.
Влегов во зградата, односно бараката на Меѓуградската. Ја поминав
чекалницата, по чиј под, како и обично, беа посеани лушпи од семки и сончоглед.
Лушпите беа забележливи и по подот на следната просторија, салата со шалтери, иако
мојот поглед беше насочен малку погоре. Кога таму, одеднаш – бодеж!
Големиот, тркалезен часовник што висеше сред салата беше запрен на 8 и 23!
8 и 23! Некое вчерашно утро, „вчерашно” од пред месец или можеби од пред
половина година, часовникот мртов ладен си застанал, па така си стои без никој жив
да се погрижи зашто не работи. Автобусите доаѓаат на пероните без часовници, се
паркираат, шоферите цевчат „скопско”, па си заминуваат, патниците се туркаат пред и
во автобусите, порануваат, задоцнуваат, а никому не му е гајле што единствениот
јавен часовник на единствената меѓуградска автобуска во Скопје некогаш, некое утро,
запрел на 8 и 23.
И кому да му се жалиш? Од шалтерите работат најмногу три. Зад шалтерот 7,
еден ќелавко со зачадена цигара продава билети со истата ревност и нервоза со која
пуши, не вадејќи ја цигарата од уста. За разлика од него, службеничката зад
шалтерот 11 воопшто не брза, примајќи ги парите и делејќи ги билетите без интерес,
зјапната во далечината, што според нејзина пресметка се наоѓа некаде меѓу двете
тавански светилки. Додека ја гледав, се проѕевна, полека и широко како Ниско од
Зоолошката. Работи речиси два пати побавно од својот ќелав колега. Зад последниот
зафатен шалтер, број 18, отспротива од нервозната седумка, згодна блондинка со
расеано презрив израз на лицето им ги поттурнува билетите на испотените патници,
како меѓу нив да има железна а не стаклена преграда. Но, редот пред нејзиниот
шалтер се движи релативно брзо. Можеби 1/3 побавно од 7-ката, но за 2/3 побрзо од
11-ката. Брзината е сосема пристојна, сè додека не ѝ заѕвони телефонот на бирото. –
Алоо? – се слуша нејзиниот необично гласен сопран. Потоа, со истата чујност и
оддолжување, таа се предава на својот телефонски разговор, односно монолог, со
израз наеднаш изменет од рамнодушен кон заинтригиран, наполно бришејќи ги патниците
од својот видокруг.
Јасно ми е дека овие луѓе не поднесуваат критика. Чуму да им се обратам?
Ужасниот проблем со неточното мерење на времето нив воопшто не ги засега. Во сета
различност на своите темпераменти, тие се подеднакво огорчени на работата што се
принудени да ја вршат. И ќелавкото, и дебелата жена, и блондинката се наполно
незаинтересирани за часовникот, зашто се преокупирани со гневот поради сопствената
маченичка работа.
Стоев сред салата, чувствувајќи се едновремено глупаво и беспомошно како оној
дамнешен ден пред 26 или 27 години кога бев заврзан Команч во подрумот на зградата
на „Бетон”.
Тогаш, како ученик во шесто и седмо одделение во основното училиште „Владимир
Илич Ленин”, се дружев со спомнатиот Мики и уште двајца школски другари, Зоки и
Тоше, со кои, речиси секое попладне во Центарот, меѓу и во зградите, си игравме
„Индијанци”. Најпрвин влечевме стапчиња за поделба на улогите – оние што ќе ги
извлечеа подолгите беа Апачи, а оние со покусите – Команчи. Посреќни, нормално, беа
Апачите. Тие, како добрите, сигурно, по сите битки и дуели, ја добиваа војната и ги
врзуваа лошите Команчи за столбовите на срамот, односно за вратите на оној камион
во бившата гаража на „Бетон”.
За разлика од подрумот на Мики, од каде што се нудеше детален поглед на
женските долни екстремитети, бившата гаража на „Бетон” беше во тој, а и во секој
друг поглед, бесперспективна кон надворешниот живот. Прозорците беа премногу мали и
премногу високо; од нив, во најдобар случај, се гледаше небото со по некое
пердувесто облаче. Во таа мрачна долгнавеста валкана барака, „бившоста” беше
очигледна. Покрај неколку скапани штици и ‘рѓосани железа, во некогашната правлива
гаража доминантен објект беше каросеријата на еден исто така бивш камион, кој сега
со излупена боја, без прозорски стакла и тркала, заринкан во валканата темница
демнееше како препотопско сениште, како страшен тотем на некоја изумрена
цивилизација.
Откако ќе нè заробеа, нé врзуваа со јажиња за чкрипавите, осакатени, но сè
уште цврсти врати од камионот, секоја нога и рака поодделно (чин во кој
победничките Апачи очигледно уживаа!). Знаевме дека вистинската казна сé уште не ни
почнала. Вратата од гаражата се затвораше и ние, победените Команчи, останувавме
внатре, сами во темнината. Никој веќе и не помислуваше да глуми болка од божемните
рани. Каква глума, кога опасноста беше внатре, само триесетина секунди по
затворањето. Бевме наполно сами!
Тоа што веднаш и тревожно нè вознемируваше беше таа тотална отсеченост од
светот. Можевме по малку да мрдаме со прстите и да се гледаме, едниот Команч во
другиот Команч, и двајцата со смртен страв во коските. Сега знам дека тој
чудовиштен страв да не бидеме заборавени се ширеше и оттаму што во бившата гаража
на „Бетон” не бевме само во просторен туку и во временски затвор. Бевме турнати во
временска празнина, црна дупка каде што времето умира. Едноставно, не постои. И сè
додека Апачите не се вратеа да нè ослободат, а за тоа, според надворешните мерила
им беше потребно околу половина час, ние испотени, тотално смалени и уништени,
имавме чувство дека минува цел век, и тоа еден век надвор од нас и без нас. Додека
нè одврзуваа, молчевме, но откако ќе нè ослободеа од јажињата, од нас избувнуваа
порој закани на посрамотени дванаесетгодишници.
– А бе, нормални ли сте? што чекавте толку? Ќе бидете и вие Команчи, па ќе
видите што ќе ви направам. Ќе се измочате од страв, бе. Пуздер ќе ве направам. Ќе
видите убаво.
– Што ти е бе човече? Што си се развикал толку? – Седмицата со набрано чело
се издига зад шалтерот, прилично висок и заканувачки: Што е? Нешто не ти е јасно?
Кон мене се вртеа истутканите лица на патниците.
Го забрзав чекорот, потоа побрзав кон излезот.
Простаци! Луѓе без манири и обврски! Махинално погледнав кон левата рака – по
кожата на подлактицата се сјаеја влакната навлажени од пот, но „Невада”-та не беше
на своето место. Зошто? Зошто не се таму каде што треба да бидат? – се прашував без
одговор, гледајќи де во левата, де во десната рака, за потоа со страшно претчуство
да брцнам во внатрешниот џеб од палтото. Палтото за кое многумина се чудеа зошто го
носам на топло, а го носев само поради „Олимпикус”-от. Џебот беше... празен.
Изгледа сосема откачено, но можеби во оваа нервоза со шалтерските стаорци сум го
оставил во панталоните? Не, ги нема! Ниту во едниот, ниту во другиот џеб немаше
ништо. Само неколку железни монети од по еден и една од пет денари.
„Невада”-та, „Ракета”-та, „Олимпикус”-от, „Ориент”-от, сите едноставно
ИСЧЕЗНАА!
Ми стана премногу жешко, како да сум закопан во онаа задушлива гаража на
„Бетон”, сега уште постеснета, со мемлив плафон што ми ја притискаше главата сè
посилно и посилно. Некои луѓе минуваа крај мене, но работите очигледно се менуваа.
Нормалноста беше избркана од оваа хаотична дупка-гроб во која немаше ништо, ниту
часовници, ниту време, и во која тонев сè подлабоко, без врисок, со сув јазик, без
да можам да ја придвижам вилицата, со реки пот што се лееја по мене, со голема
железна топка пикната во грлото што ме влечеше надолу, надолу.
Потрчав без да гледам каде. И налетав на Зоре, која се шеткаше по тротоарот
лижејќи сладолед: Пак се најдовме! Какво топло време денес. Ако веднаш не го
излижам, ќе се истопи за секунда.
Во нејзиниот ѕвонлив глас успеав, во сета тревога, да забележам малечка
зафркантска нота. Го лизна леденото ванилино топче и во таа една или две секунди
нејзиното свилено здолниште затрепери од допирот на незабележливото здивче ветер.
Се здрвив пред неа, и некако успеав стаписан да ја прашам:
– Извини, а кој ден сме денеска?
– Па, се знае. Понеделник.
– Понеделник? А кој датум? – пропелтечив.
Ме погледна, онака љубезно и потсмешливо како што умееше:
 – Јуни, четврти. Зар не го чувствуваш мирисот на липите?

АВТОБАЈКА

Чудесното е насекаде. Зарем не е чудо

да не се удавиш додека се бањаш во када?
(Пикасо)

......

Во пролет, кога чекори кон југот на градот, каде новоградбите сè уште не

растат побрзо од дрвјата, Прокопиев редовно го подига погледот кон планината. Пред
нејзиното зеленило, новоизраснатите розе згради можат да клекнат на колена. Иако
понекогаш знае да се воодушеви од коските и кожата на архитектонските зданија,
Прокопиев е пред сè билкољуб. Куќите во кои што живееше од своето детство па до
сега, имаа големи градини и тој израсна меѓу јаболкниците, доматите и розите и
понекое шумоливо дрво (тука брезата би имала очигледна предност!). Трепетливите
сенки на дрвјата го поврзуваат и со пинг-понгот.
Имено, додека тренираше во младинскиот тим на „Работнички", секој вторник и
петок, од 14,30 до 17 часот, Прокопиев го минуваше патот до и од салата за вежбање
преку градскиот парк. Во паркот, еден од најубавите на Балканот, растеа, бујни и
бројни, тополи и дабови, елки и борови. Понекогаш ќе застанеше и ќе седнеше на една
од клупите, понекогаш, на клупата, нешто и ќе прочиташе. Верувале или не, но
Прокопиев во својот ранец, покрај рекетот, белите топчиња, пешкирот и маицата за
пресвлака, носеше и по некоја книга. Ќе се „испукаше" на тренингот и сè уште
задишан и заруменет, со преполовена сила, но со бистра и љубопитна глава се
предаваше на книгата. Во паркот, на клупата, мислите се размножуваа со чрчорот на
птиците. Читаше додека не се стемни, во есен за час, час и пол подолго отколку во
зима, кога мракот се прикрадуваше многу брзо, речиси без најава, не оставајќи му
повеќе од две прочитани страници. Преку лето немаше секојдневни тренинзи, но
Прокопиев некако се навикна попладнињата да ги минува со книга во градскиот парк.
Понекогаш пред клупата ќе поминеше прегрната двојка, разлеана еден во друг, или пак
натажен осамен пушач кој вовлекувајќи го горчливиот чад од цигарата и самиот
изгледа горчливо. Но, Прокопиев, откако за миг ќе ги погледнеше минувачите,
продолжуваше занесено да чита. Подоцна, ќе запише: Во квечерината, во паркот, еден
збркан момчак не знае на која страна да појде, но не поради девојката (па тој сè
уште не се ни бакнал!), туку поради Раскољников, кој му го поделил умот на
парченца, од кое што секое пулсира како лудо и таложи мистични чувства и идеи една
врз друга. Можеби токму поради паркот, токму поради таа убава шума со раскошни
лисја ги засака книгите мечтаејќи буден, како што тоа се случува кај првите љубови.

.........

Сепак, од сите дрвја, како што е веќе речено, најмила му е брезата. Татко му, кој
ќе се разболи и почине наскоро, но тогаш беше сè уште строен, полн со шарм и
гордост што предизвикуваат доживотни пријателства и опасни непријателства, за
роденден му подари сосем малечка бреза што ја засади во бавчата, веднаш под
прозорецот на неговата момчешка соба. Тогаш, Прокопиев помисли дека тоа е необичен
подарок и дека неговиот понатамошен физички и духовен развој ќе биде најнепосредно
поврзан со растот на брезата. Така и ја третираше, многу внимателно и претпазливо и
по неколку години, откако потпораснаа, и тој и брезата, за неа ја напиша својата
прва песна:

Бавно шепоти дрвото

крај ѕидовите на
мојата соба.
Расте секоја година
неговиот мир
неговото стебло
е како земја
а се сеќавам
некогаш можев
да го обгрнам со
својата детска дланка.
Денес постари сме
за детство
и тоа се поретко
зборува со мене
моите дланки одамна
веќе
не можат да ја
обгрнат
неговата блискост.

........

Тогаш, една девојка му се понуди да ја води на ланче. Ланчето беше од оние

тенки и еластични како врв од јазик и се обвитка околу вратот на девојката, и иако
му беше малку незгодно додека ѝ го ставаше (а таа покорно ја наведна главата да му
го олесни врзувањето), в миг го обзема гребенеста врелина во градите, како да прави
нешто баш не толку чисто, но истовремено победничко и потребно. Така врзана со
ланче ја прошета по корзото, запирајќи со од време на време да ја покаже пред
другарите, потоа ја одведе со лесен, речиси потрчувачки чекор, како кога се спушта
од Водно (а таа без отпор цупкаше по него) до мансардата што момчињата од друштвото
ги водеа своите „женски". Тој беше единствениот меѓу нив што сè уште немаше пробано
секс, па вечерта, и покрај тоа што девојката изгледаше толку дарежливо и послушно,
Прокопиев, штом ја отклуча вратата од мансардата, веднаш посака да си замине. Но
мижуркајќи под жолтеникавата светлина на ниската таванска сијалица, тој се врткаше
во место, додека девојката му го додаде својот свлечен фустан. Како младо скротено
животно, таа речиси благо се ослободи од градникот и гаќичките, што тој ги прифати
со потни дланки и омлитавен. Тогаш, неочекувано брзо се заврте со и нејзиниот
фустан и долната облека си излезе од мансардата, заклучувајќи ја внатре гола и
покорна.
Ноќта му се појави еден висок, мрморлив старец во пурпурно-црвена туника. Во
сонот беше есенски, но сончев ден и старецот крстнозе си седеше на една планинска
карпа што многу години подоцна Прокопиев ја препозна на јаве во Молика. – Извинете,
ве молам...– му се обрати Прокопиев во сонот, но старецот не само што не се сврте,
туку воопшто не го констатираше, продолжувајќи нешто ритмично да си мрмори.
Прокопиев се обиде да подразбере што тоа старецот мрмори, но можеше да слушне само
некои растурени зборови во кои се повторуваше
„ш": ...кушли...шави...ршогл...хишку...Старецот како да ги праќаше зборовите кон
планината и тие како да му се враќаа со ехо.
.........
 Малку порано или малку подоцна, Прокопиев почна да свири рокенрол. Дома, на
црното пиано „Петроф" лекциите од музичко ги заменуваше со „фаќање"хитови, па
наскоро направи комшиски бенд, можно е да се викаше „Хогар", „Викинзи" или така
нешто, за игранки по гимназиите и месните заедници. Потоа отиде на студии во
Белград, да студира компаративна, таканаречена „светска" книжевност.
Првата година редовно, и со високи оценки, ги даваше испитите и во исто
време, свиреше евергрини во „Топчидерска штимунг", ноќен бар, каде барските дами го
поздравуваа со мјаукање. А живееше под кирија во станот на семејството Галиќ, во
улицата „Пролетерски бригади", токму наспроти музејот на Тесла, во истата онаа
улица со дрворед која ја споменува Арсен Дедиќ во „Не дај се Инес". Галиќи имаа
стар, одлично сочуван клавир, таму доаѓаше друштвото матуранти на Влада, синот на
газдите кој со Прокопиев од првата средба се поврза со нежно пријателство. Двајца
од другарите на Влада станаа членови на групата, потоа, како тапанар, им се
придружи едно црномуресто момче од соседниот влез на зградата во „Пролетерских
бригада". Така во подрумот на зградата се зачна бенд со име „Звукот на улицата".
Свиреа на позајмени инструменти од некои богати, немузикални деца; Прокопиев се
сеќава на Фарфиса оргулите што му ги позајмуваа за првите концерти (нормално, во
гимназиите и месните заедници). Набргу увидоа дека без сопствени инструменти, само
со појачала, не ја бидува работата: секој викенд на земунскиот пазар носеа фармерки
од Трст, стари лампи, по некој креденец, папагалчиња, напукнати амфори и ги
продаваа. Потоа, пола од парите ги трошеа на кошули за првите обожувачи и фустани
за првите обожавателки, а пола ги штедеа, во една голема носорог-касичка, за нови
инструменти.
Во тоа време, веројатно и затоа што кога свириш рок го манифестираш
бунтовниот дел од себе и вон сцената, Прокопиев направи ткн. ексцес на факултетот:
сегашниот амбасадор на СЦГ во една голема европска држава, а тогашен асистент, го
испрска со воден пиштол. Беше пред бркање од студиите, за негова среќа стариот
професор Нестор, откако добро го искара, повторно го присобра на факултетот.
Десетина години подоцна, како да се репризираше истото сценарио, сега во родниот
град на Прокопиев, додека работеше во државното радио. Рок-вирусот не му даваше
мир, па со банда сè уште небалсамирани рокери го формира составот „Уста на уста".
Победуваат на големиот рок-фестивал, снимаат хитчиња и издаваат касета. А на работа
Прокопиев добива отказ поради анархо-либерализам или нешто така слично. А што
всушност беше ујдурма на Гебелс, директорот на радиото, еден репрезентативен
продукт на соц-реалистичката скулптура, кој едвај чекаше да го бутне на улица. Но,
за тоа – на некое друго место ...

..........

А сега, како што е редот во бајкава, да се вратиме назад: „Звук улице" прејде
да вежба од подрумот во растегнатата, бела сала на Студентскиот културен центар.
Таму свиреа и некои други, откачени момци, а доаѓаа и млади писатели и ликовњаци,
па по свирките Прокопиев продолжуваше до сабајле да дискутира за неопходниот
манифестен пресврт во духот, стилот и наметките во творештвото. Тогаш, почна и да
објавува по книжевните списанија – песни во проза, проза во стихови, импресии,
експресии... Еден од неговите книжевни содружници од тоа време, подоцна ќе запише:
„А кога станува збор за времето и просторот, ние двајцата, Прокопиев и јас,
дамнешните седумдесетти, по прв пат се сретнавме во собчето на редакцијата на
„Књижевна реч", во херојското доба на тој весник, во херојското доба на креативното
и интелектуалното подвижништво. Но тоа е веќе друга приказна, и накусо кажано, не
би било ред да ја раскажувам како опсесивна, зашто, сигурен сум, Прокопиев тогаш би
се налутил". Едно беше факт: иако веќе одамна не тренираше пинг-понг, Прокопиев
повторно почна, како во средношколските квечерини во паркот, да црпи енергија, да
се занесува, да се стимулира од литературата. Кога сме веќе кај стимулансите...да,
на журките се дуваше трева. Марихуанското движење беше распространето и меѓу сите
рокери, и меѓу некои од претендентите на титулата „писател". Во кружен тек,
навлажнетото цигарче се вртеше, со поспани додавања, од едни усни до други. Една од
музите, и самата со писателска амбиција, другарка на Ален Гинзберг, светска
патувачка од Индија до Париз и три пати во брак со Евреин, будист и анимист, го
водеше од кафулето „Златен папагал" до својот стан на другата страна од уличката за
да дуваат заедно, често во друштво со уште неколкумина со очи отворени, кон сон
настроени. Си стануваа убави еден на друг, иако баш не се распознаваа кој е кој, и
откаде е дојден.

– – –

Неретко, и покрај сите секојдневни радости, што понекогаш ги измислува само

за да постојат, Прокопиев го напаѓа силно чувство дека е во егзил во земјата во
која живее. Обично, тука спасот е во патувањето. Патувањата го оснажуваат духот, но
и ги расипуваат забите. Поради промените на храната, водата, микро-климата.
Протезата е првото вештачко помагало што мора да го вметне во телото. Но, и покрај
тоа што по секое патување оди кај стоматолог, Прокопиев нималку не го губи
ентузијазмот да одшета – вон, но и во границите на матичната држава. Некогаш се
доволни десетина километри за да се оддалечи од градот и да се развесели сред
шумска полјанка со часови гледајќи како некоја искубана птица си колве меѓу
тревките. На лице место, во зелената тетратка, ќе запише хаику:
Гола Планина.
Обратно од името
– шума насекаде.

Изолираноста во природата, цврсто е убеден Прокопиев, го лечи чувството на

егзил во општеството. Но, по два-три дена осама, тој повторно станува гладен по
тривијалните задоволства на човечката кошница и се враќа назад кон дребностите,
ќумезите и архитектонските утки на градот наречен Скопје.

.............

Едно извесно време, Прокопиев беше сместен во една установа, одвнатре

прилично раздвижена, а однадвор заштитена со високи зидини и порти забравени со
катанци, чија шифра за отклучување ја знаеја само неколкумина чувари во бело. Таму
тој се здружи со Човекот со Трето Око, што за разлика од кај останатите триоки беше
сместено не на сред чело, туку на градите, така што, скриено под пижамата, беше
невидливо за другите. Дури и за Главниот чувар во бело кој во дебелиот тефтер
катадневно ги бележеше именките, заменките, придавките и глаголите што ќе ги
изговореше секој од заробениците. Пред него, Човекот со Трето Око, беше целиот
замелушен и мрмореше неповрзани слогови и апсурдни зборови како „фруиеј",
„ахтрољу", „гњедрзит" или „сдроао". Главниот чувар педантно ги запишуваше сите овие
гласовни измотавања во тефтерот, замислено нишајќи ја главата, но Прокопиев беше
убеден, иако тоа Човекот со Трето Око никогаш не му го призна, дека овој се прави
намерно беспомошен, а всушност се подигрува со чуварот. „Му треба да изеде уште
тони леб", му дошепна за да го охрабри и натаму успешно да ја сокрива вистината, но
Човекот со Трето Око зачудено го погледна и му одговори „чуф чуф чуф, ква ква
ква...ква". Прокопиев почна да учи дека празнотијата не е страшна, како и дека
нечистотијата не е валкана. Дека прописите се не поради кавгање, туку поради
смешки. Се потруди на сите случувања во установата да гледа како на сцени од некоја
не толку вешто напишана драма. Значи, тој свет постои само таму, на бината, во една
определена сегашност со определено времетраење, и кога претставата ќе заврши,
актерите се поклонуваат, завесата се спушта, а гледачот, односно Прокопиев, си оди
на спиење. Во таков случај, сонот е еден вид пат кон дома. И Прокопиев спиеше,
долго, спиеше.
Еднаш се случи да го сонува токму Човекот со Трето Око, на кого во сонот му
се обраќаа со „учителе Брамапутра", кој му заличи многу на оној старец во пурпурно-
црвена туника од некогашниот сон. Иако сега беше многу помлад. Човекот со Трето
Око, односно Учителот Брамапутра, зборуваше сосема разговетно (што воопшто не го
зачуди Прокопиев) и беше облечен во портокалови тренерки. Седеше во првиот ред на
напуштената трибина на стадионот и ги храбреше присутните во сонот да продолжат да
ги возат своите велосипеди по кружната патека. Прокопиев, кој тераше стар, издрцкан
„пони", што цвилеше со секое вртење на педалите, беше тотално индиспониран: – Не
можам повеќе. Има толку натежнато црно во мене – му се пожали, сиот испотен, на
Учителот Брамапутра. Овој се насмевна од трибината: – Загледај се подобро и ќе
видиш внатре, зад облаците, охрабрувачка светлина. Врти, вози, продолжи!

..........

Веројатно уште тогаш, додека нуркаше во тие, обилни со лелеави мисли, периоди
меѓу јавето и сонот, а и обратно, Прокопиев се убеди дека и покрај сите пукнатинки,
дупки и бездни што го загорчуваат човековиот живот, постои еден помалку-повеќе
ефикасен начин да се исчисти од негативните вибрации на збрканата околина, како и
од сопствените демони – да продолжи да пишува. До тогаш, како што е речено порано,
тој имаше извесни пројави и успеси во литературата, но му стануваше сè појасно дека
може многу повеќе И оттогаш, замислете, има веќе петнаесетина книги зад себе. За
сега. Без аплаузи, ве молам. Не водат сите патеки некаде, има и слепи сокаци, има и
вртење во круг, но и тоа, како што кажа учителот Брамапутра, не е залудно. Важно е
да се движи. Јас се движам, ти се движиш, сè се движи, да, да, да...

........

Еден од достоенците на локалниот книжевен Пантеон, инаку академик, со „моето

е последно" и слични такви ароганции, изјави дека „денешната литература е збирштина
од празникави екстраваганции". Прокопиев, кој се втурнуваше во усмени полемики со
ист жар и непретпазливост како во маалските тепачки во детството од коишто
излегуваше со скршена глава или нос, и сега осети како крвта му надоаѓа во лицето,
и со прилично силен глас, одврати: – Вие, очигледно, сте престанале да читате. –
Тоа се глупости! – се развика академикот. Прокопиев кој, како што се гледа од
досега кажаното, отсекогаш имал проблеми со авторитети и униформи, го искриви
лицето и демонстративно излезе од просторијата.
Но Прокопиев знае, и покрај сета оправдана парада, дека вистината за
пишувањето и читањето денес е малку поширока. Како што рокот неповратно се претопи
во сладникав поп, филмот во глупави холивудски спектакли, ликовната уметност во
инсталации, така и литературата, меѓу „широките читателски маси" почна да се
поистоветува со рекламирани бестселери алла Куељо или Ог Мандино или Ден Браун.
Пред секогаш алчниот црв на масовната потрошувачка, повеќето уметници, ако не
сакаат да гладуваат, прифаќаат да бидат делумно ослепени. Прокопиев сè почесто
среќава такви ќорави уметници, кои од трчање во слепо, вообразувајќи си дека ќе го
фатат успехот, подзаборавиле дека волшебствата не се придвижуваат механички. Уште
пред десетина години, во екот на Интернет треската, пријател му, астрологот Симоен
му кажа дека раслојувањето на интересите и дружењата е неминовно и дека тоа ќе
доведе до создавање на кружоци, каде сродниците ќе комуницираат меѓу себе безбедно,
речиси на полутаен начин. Денес Прокопиев е член на еден таков кружок. Тие,
неговите сокружочници, се од различни краишта на светот, но како да се негови
комшии и како да живеат во иста улица. Сите тие веруваат, или речиси веруваат дека
бајките и денес се можни. Иако, се подразбира, со извесни, помалечки или поголеми,
Измени.
1Дијалозите? Необврзни, куси, како некакви етиди за усовршување на пишувачката
техника, а од нив, зошто да не?, може да се создаде маргинален, но симпатичен свет
во Антиупатствата – таму веќе ги сместив Граѓанинот Љ. и Животните – пишувани брзо,
без одлагање, ми се чинат сосем во согласност со општиот дух на "книгата во
процес". За пример: пред некој месец, во хотелската соба во Блед, по вистинската
случка со заменети куфери, додека цела ноќ чекав да се пронајде мојот тегет
"Самсонајт", наполно сличен на оној туѓиот што го земав на љубљанскиот аеродром,
седнав и таму, во собата, напишав дијалог. Пишувањето ме разведри, нервозата што сѐ
уште не сум во можност да се пресвлечам се преобрази во инспирација (во чија
корист, аеродромот беше заменет со автобуска станица). Така се отвораа и другите
дијалози: по некој доживеан или слушнат, често бизарен повод, го драматизирав
дејствието во дијалог – разговараат двајца, во три сцени – низ еден своевиден
пишувачки тренинг, изведен брзо и релативно радосно. Три од "Дијалозите" доживеаја
и своја радио-адаптација, во "Чадорот" дури се осмелив, со мала трема, да "заиграм"
една од улогите.
---------------

------------------------------------------------------------

---------------

------------------------------------------------------------