GOR ĄCE OGNISK A DA L EK IE J PÓ Ł NOC Y

h is tor ia i w ier zen ia z w ią z ane z le t n im pr zes ilen iem w Sk andynaw i i

Ogniska dziś

Święto to bywa w Skandynawii różnie nazywane: Sankthans, Tradycja palenia ogni sięga czasów pogańskich. Ogniska zapala- W całej Skandynawii przetrwała tradycja palenia ognisk. Mimo iż teraz w Norwegii

Jonsok, Midsommer. Dwie pierwsze nazwy nawiązują do tradycji no ku czci nordyckiej bogini Sól (Słońca), gdy Słońce było najsilniejsze. obowiązuje zakaz palenia ognia między 15 kwietnia a 15 września, to akurat tego dnia jest

chrześcijańskiej i św. Jana Chrzciciela (Hans i Jon to odmiany imie- Oddawano cześć jej mocom, a palone wówczas ogniska były napraw- on odwoływany, a ludziom jedynie po raz enty przypomina się, jakie zasady bezpieczeństwa

nia Jan). Jak to często bywa, Kościół okrył stare pogańskie zwyczaje dę ogromne. Wierzono, że ogień rozpalony tego dnia ma moc oczysz- należy zachować, paląc ognisko w lesie, górach czy nad wodą. W zależności od rejonu Norwe-

pierzynką wierzeń chrześcijańskich. Wykorzenienie dawnych tradycji czającą oraz ochronną. Ognisko takie dawniej nazywane było brising. gii ognie rozpala się albo na wodzie, albo na plaży wzdłuż wybrzeża, albo w górach. Widać to

i brzędów to trudne zadanie – łatwiej było po prostu je przerobić Taki ogień powinien zostać wzniecony przez pocieranie np. w twórczości malarza – Nikolaia Astrupa. Ogniska pali tego dnia większość społeczeństwa,

i nadać im nowe znaczenie. o siebie dwóch kawałków drewna lub przy użyciu krzesiwa. Płomień, nie tylko poganie. Popularne jest też zakładanie wianków, które w okresie letnim można nawet

który narodził się w ten sposób, miał posiadać magiczne właściwości. kupić w sklepach odzieżowych (sztuczne oczywiście). Często stają się one nieodzownym do-

Dawno, dawno temu... datkiem do ubioru jak najbardziej współczesnego i ukwiecają nie tylko imprezy plenerowe,

ale również zabawy w klubach nocnych.

... moment Letniego Przesilenia nazywany był Midsommerfesten Wielu też świętuje tę noc w... saunach. Zwłaszcza Finowie!

(święto Środka Lata), a parę tygodnii później obchodzono Midsom- Dzień po Midsommer był dniem niepracującym do roku 1770, kiedy to nastąpiła redukcja

merblot (obrzęd/ofiara Środka Lata). Właśnie wtedy można było prze- dni wolnych. Na szczęście później znów go przywrócono. Współcześnie świętowanie przesile-

powiedzieć pogodę na jesień, co stanowiło niezwykle ważną informa- nia to bardziej wydarzenie kulturalne niż religijne.

cję dla ludzi żyjących w minionych stuleciach. W Skandynawii dopiero W Szwecji ten dzień jest wyjątkowo hucznie obchodzony, stał się również dniem flagi.

w lipcu można mówić o prawdziwym środku lata. Wg rolniczych Większość Norwegów nie spędza go w kościele, a w swoich domkach w lesie lub wspólnie ze

kalendarzy deseczkowych (primestav) Midsommerblot wypada 14 znajomymi. Weekend wypadający w okolicy tego terminu traktowany jest jak święto rodzinne.

lipca. Dlaczego? Tego dokładnie nie wiadomo. Pewne jest natomiast, Kiedy podczas mojego pierwszego lata w Norwegii dowiedziałam się, że dzień po przesileniu

że trawa i zioła są wtedy w rozkwicie! Tych dat trzymają się również letnim jest dniem wolnym od pracy, uśmiech nie schodził mi z twarzy przez dłuuugi czas!

współcześni norwescy wyznawcy Starych Bogów. Nikolai Astrup „Jonsokbål”

Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Astrup_Jo nsokb%C3%A5l.jpg

Źródło Wikicommons: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/69/Primstav_2.jpg

 Tradycje ludowe a Kościół
Tradycyjny szwedzki posiłek to tego dnia śledzie matiasy (świeże
w occie z przyprawami), gęsta śmietana, szczypiorek, młode ziemnia-
ki z koperkiem oraz truskawki na deser. Tradycja spożywania śledzi
z ziemniakami, czyli tzw. jedzenia biedaków, powstała około roku Ludowe tradycje nocy przesilenia różniły się znacznie od tych, które proponował
1920. Posiłek popija się mocnym alkoholem (snaps). Leje się też dużo
piwa i innych trunków wyskokowych. Kościół. W tym dniu bawiono się, a w programie obchodów święta zawsze były gry,

tańce i pijaństwo. Od czasów reformacji, czyli ok. 1500 roku, Kościół starał się zwalczać

te zwyczaje, piętnując je jako niemoralne. Tradycje te rzeczywiście osłabły w iększej

części Danii i Norwegii oraz w Wielkiej Brytani, natomiast w Szwecji, Finlandii, Estoni

i na Litwie miały się nadal całkiem nieźle. Obrzędy związane z tym dniem w wielu pań-

stwach przetrwały do dziś. W Finlandii

to święto obchodzi się nawet huczniej niż Przesilenie Zimowe.

Szwedzki duchowny rzymskokatolicki, Olaus Magnus, pisał w 1555 r., iż tej nocy

ludzie, niezależnie od płci i wieku, zbierali się na placu miejskim lub gdzieś na ze-

Z czasem zmieniały się zasady dotyczące rozpalania ognia. Jedną z nich wnątrz, żeby tańczyć w blasku licznych ognisk. Podczas tańca śpiewano o bohater-
było budowanie szkieletu przyszłego ogniska z beczek po smole, bo ponoć
skich czynach z przeszłości. Piętnowano uczynki ludzi bez czci i sumienia, złych
takie właśnie ogniska duchy lubią najbardziej. Jeżeli podobne ognisko rozpali
się na skrzyżowaniu dróg, to według legend wszystkie czarownice – a nawet i tchórzliwych. Dziewczyny śpiewały o błędach i przewinach chłopców i mężów,
sam diabeł – się pokażą.
takich jak hazard lub bójki w knajpach, natomiast młodzi mężczyźni o leniwych,
Ogniska budowano zazwyczaj w najwyższym punkcie. Często w samym
fałszywych i plotkujących kobietach, o tym, jak bywają niewierne i że nie powinny na-
środku ustawiony był pal z poprzeczką, po obu stronach której wieszano
kukły – męską i żeńską. Wszystko przygotowywano tak jak do ślubu. Był to rzekać na mężczyzn. Były też pieśni o leniwych marynarzach, nieuczciwych rolnikach,
ślub na niby, w którym rolę pary młodej odgrywały dzieci ubrane w odświęt-
ne stroje weselne. Wszyscy tańczyli wokół słupa w ognisku, aż kukły zostały oszustach, skąpcach oraz ludziach nadużywających władzy. Celem było pokazanie
spalone. Miały one symbolizować to, co stare, podczas gdy para młodych
miała przedstawiać wszystko to, co wzrastające, rozwijające się, przynoszące młodzieży, jak ważny jest honor i uczciwość. Uczono tym samym, czego powinno się
nowe życie.
unikać, a jakie postępowanie jest uważane za wartościowe. Melodie, słowa i gesty

Dziś rekordy wysokoci biją ogniska w gminie Ålesund. W 2010 roku przekazano kolejnym pokoleniom.
ognisko przekroczyło 40 m wysokości! W Bergen, w latach 1665 – 1887, ludzie
budowali stosy na ogniska ze wszystkiego, co tylko nadawało się do spalenia.
Ze względu na zagrożenie pożarem przeniesiono się jednak z centru m miasta
na jego zachodni brzeg, nad wodę. Tam zbierano stare beczki, między innymi
po śledziach, i budowano z nich wieżę. Tak zresztą robi się do dziś, chociaż
wysokość wieży nie przekracza już, jak dawniej, 30 m. W gminie Flekkefjord
pali się wszystko, co tylko da się spalić, na specjalnej łodzi. Ten zwyczaj wpro-
wadzono około 1800 r.

Płodność w folklorze
Pal majowy (maistang, nazywany również midtsommerstang) to
długi, drewniany pal, najczęściej z klonu lub brzozy, wokół którego od-
bywają się tańce. Przyozdabia się go kwiatami, liśćmi oraz wstążkami.
To tradycje popularne w Szwecji i Finlandii, ale już nie w Norwegii.
W tę wyjątkową noc można również wziąć ślub na jeden dzień. Trady-
Większość współczesnych grup Asatru w Skandynawii (i nie tylko)
cyjnie takie śluby mogą brać również dzieci – nie wiążą się z tym żadne dalsze
wozi ze sobą na święta pale przedstawiające podobizny bogów.
konsekwencje, to jedynie zabawa. Na wsiach dzieci ubierane są w odświętne
Za każdym razem symbolicznie przedstawieni bogowie są przy-
stroje ludowe i maszerują w pochodzie od jednego gospodarstwa do drugiego,
ozdabiani np. naszyjnikami i kwiatami. Nie są to jednak tradycyjne
żeby się pokazać. Takie śluby to symbol powstającego nowego związku, który
pale majowe, jak te z opowieści ludowych.
będzie dojrzewać i przynosić dobre plony.

Chociaż można powiedzieć, że jego specyficznym odpowiednikiem

Podczas wieczornych ognisk spala się kukły kobiety i mężczyzny, co ma
jest pal całoroczny, również ozdabiany podczas przesilenia – tradycja
symbolizować odejście starej pory i oczyszczenie ze starych problemów.
wciąż żywa w okręgu Åland.
Dlatego i w dzisiejszych czasach poganie tej nocy spalają symbolicznie w ogniu

problemy związane z przeszłością oraz zioła, których dym powszechnie uważa

Pal jest symbolem płodności, w czasach pogańskich wiązanym
się za oczyszczający.
z kultem Wanów. Możliwe też, że oprócz hołdu dla Freji i Freja, pal

miał również inną symbolikę. Np. drzewa świata, Yggdrasila, łączącego

Noc Letniego Przesilen ia to dobry czas na wróżby, przewidywanie przy-
światy bogów, ludzi, zmarłych, alfów i olbrzymów.
szłości oraz kontakt ze światem duchów. Podczas tej najdłuższej i najjaśniejszej

nocy w r oku również magia miłosna jest najsilniejsza. Chcesz kogoś oczarować?
Dawniej, podczas wiejskich zabaw, ludzie śpiewali i tańczyli wo-
Zrób to przy midsommerowym ognisku!
kół pala, a taniec ten polegał między innymi na ilustrowaniu ruchem

słów piosenki. W momencie gdy dotyczą one prania bielizny w rzece

tańczący naśladują ruchy praczek; gdy śpiewa się o żabach – skaczą

jak żaby. Do tych tradycji się wraca i w różnych miejscowościach są

organizowane festiwale, podczas których można wziąć udział w takiej

zabawie. Profesor Władysław Duczko, w najnowszej książce „Moce

Wikingów” przedstawia teorię o związku żaby z rytuałem płodności

i uznaje dzisiejsze zabawy w dniu przesilenia za ślad po pradawnych

ceremoniach, które zapewniały wspólnoscie zdrowe dzieci i obfite

plony.
 Magia Letniego Przesilenia

Ta noc jest wyjątkową dla wszystkich złych i dobrych mocy, bo wrota do ich królestwa O tym, jak dawne pogańskie wierzenia wkomponowały się Dziewczyny zbierały w tym czasie kwiatki zwane popularnie ru-

otwierają się właśnie w momencie przesilenia letniego. Ponieważ wtedy do świata ludzi w życie ludzi po chrystianizacji, świadczy chociażby przesąd związany miankiem, czyli marunę nadmorską (Tripleurospermum maritimum). Po

przedostaje się również wiele nieprzyjaznych istot, należy zachować liczne środki ostrożności. z koniczyną. Jeżeli znajdziesz tę roślinę przed mszą i przeszmuglu- norwesku jej nazwa to Balder-brå i nawiązuje do imienia nordyckiego

Najlepiej wszystkie, jakie tylko się zna. Jednym z nich jest mycie. Nie tylko całego ciała, ale jesz ją do kościoła oraz umieścisz pod obrusem na ołtarzu, tak żeby boga Baldra oraz jego jasnych brwi. Rumianek należało przymocować

również domu. Dobrze jest też popływać w jakimś uzdrawiającym źródełku czy wodzie znanej ksiądz o tym nie wiedział i nieświadomy odprawił nad nią mszę – moc na belce na poddaszu. Jeden kwiatek młode kobiety umieszczały tam

z właściwości leczniczych. Ponieważ w noc przesilenia woda ma niesamowitą moc, kąpiąc się koniczyny wzrośnie. Taka roślinka powinna być przechowywana w dla siebie, a drugi dla ukochanego. Jeżeli kwiatki połączyły się, ozna-

w niej w tym czasie, można wyleczyć się na zawsze z kurzajek oraz wysypek. śpiewniku kościelnym, a wtedy przyniesie szczęście Tobie i wszystkim czało to, że para niebawem weźmie ślub.

mieszkańcom Twojego domu. Jeżeli natomiast będziesz przechowy-

wać koniczynę blisko ciała albo w portfelu, to przyniesie Ci szczęście Czarownicy i wiedźmy przez całą noc byli szalenie zajęci zbie-

w podróży, grach, na polowaniu oraz w miłości. A jeśli uda Ci się raniem ziół, ponieważ wszystkie zioła lecznicze i magiczne na cały

podejść dziewczynę, która Ci się podoba, i ukradkiem położyć liść tej nadchodzący rok najlepiej było zebrać w noc przesilenia, zaraz po

koniczyny na jej łonie, możesz mieć pewność, że nie będzie w stanie Ci zachodzie słońca, ale przed kolejnym świtem.

się oprzeć. Z kolei jeśli położysz się spać na koniczynie, przyśni Ci się

to, co ma nadejść. Jeżeli jednak zgubisz zebraną koniczynkę, stracisz Zebrać należało między innymi:

szczęście na zawsze. • krwawnik (Achillea millefolium),

• rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.),

• kwiaty łąkowe spokrewnione z wiązówką błotną (Filipendula

ulmaria),

• np. arnikę górską (Arnica montana),

• bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea),

Również nowe, młode listki posiadają moc chronienia przed istotami z innych światów.
• fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.),
Dlatego powinno się przystrajać nimi zarówno domy, jak i stodoły, stajnie, obory i kurniki, żeby
• pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta),
ochronić i ludzi, i zwierzęta. Dawniej w wielu miejscach stawiano przed wejściem duży krzew
• przywrotnik (Alchemilla vulgaris),
liściasty, żeby zablokować dostęp złym mocom. Podczas tej czerwcowej, magicznej nocy także
• pięciornik gęsi (Potentilla anserina albo Argentina anserina)
kwiaty i zioła posiadają nadzwyczajne właściwości.
• przetacznik (Veronica L).
Brísingamen – nazwa ozdoby bogini Freji.
brising - „coś płonącego” i men - ogólne określenie na ozdoby szyi.
Najczęściej zakłada się, że chodzi tu o naszyjnik.
Brisingowie to karły, które tą ozdobę stworzyły.

Źródło obrazka:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Freyja_in_the_dwarfs'_cave.jpg
 Leczą one choroby układu pokarmowego, zapalenie jelit, anginę
i reumatyzm. Przywrotnik pomaga goić rany i obniża gorączkę, a prze-
tacznik wyleczyć zapalenie pęcherza, żółtaczkę, astmę, kamienie
nerkowe oraz chroniczne choroby skóry.
Rosa, która powstaje po nocy przesilenia, też ma dziwne właści-
wości. Podobno ślepi, smarujący nią sobie oczy o północy, odzyski-
wali wzrok. Jeżeli gnębią Cię pchły – to również pomoże mycie rosą
o północy. Także osoby, które mają wysypkę lub rany, szybko wrócą
do zdrowia po tym, jak tej nocy nago wytarzają się w trawie.
Jeden z piękniejszych zwyczajów to spacer po ukwieconej łące
w dniu poprzedzającym noc środka lata. Kobiety zbierały wtedy różne
dzikie kwiaty, a z najpiękniejszych plotły wianki. Podczas tego powol-
nego spaceru po łące, któremu zawsze towarzyszył uśmiech i radosny
nastrój, śpiewano magiczne pieśni.
Np.: Budźcie się, budźcie pola i łąki,
spałyście już dość długo,
Wkrótce nadejdą śniegi i deszcze,
bo Noc Świętego Jana nadeszła.
Źródła:
[1] Per Holck, 1993, Merkedager og gamle skikker, J.W. Cappelens Forlag AS, Norwegia
[2] Sverre Østen, 2013, Hva dagene vet, Nova Forlag AS, Norwegia
[3] Ørnulf Hodne, 2012, Kjærlighetsmagi. Folketro om forelskelse, erotikk og ekteskap, Cappelen Damm AS, Norwegia
[4] Ørnulf Hodne, 2008, Trolldom i Norge. Hekser og trollmenn i folketro og lokaltradisjon, Cappelen Damm AS, Norwegia
[5] Grace Brynn, 2010, Kjerringråd. Folketro, urtemedisin og magi, Nova Forlag AS, Norwegia
Po powrocie do domu wianki wieszano na ścianach. Zabawa koń-
Chcesz skosztować trochę letniej magii w wersji skandynawskiej?
czyła się, gdy ogniska się dopaliły. Wtedy młodzi często kontynuowali
Oto co możesz zrobić:
imprezę już pod dachem. Jeżeli któryś z uczestników zabawy odważył
się w nocy wyjść do lasu albo stodoły, mógł usłyszeć, jak zwierzęta
1. Posprzątaj dom i ozdób go liściami oraz gałązkami brzozy lub innymi roślinami.
rozmawiają. A jeżeli dostrzegł gdzieś płonące na niebiesko światło,
Muszą zostać zebrane właśnie tej nocy, bo teraz, gdy słońce jest najsilniejsze, mają
powinien od razu zacząć w tym miejscu kopać – błękitna poświata
one największą moc.
oznaczała, że ukryty jest tam skarb.
2. Nazbieraj ziół, które przydadzą Ci się w tym roku. Właśnie dzisiaj ich właściwo-
ści są szczególne. W Skandynawii powodzeniem cieszy się wiązówka błotna, nazy-
Istnieje również przesąd, że w noc letniego przesilenia nie wolno
wana tam trawą św. Jana lub miodowym zielem. Pięknie pachnie, dlatego chętnie
kłaść się do łóżka. Jeżeli już musisz spać, to najlepiej na zewnątrz,
przystraja się nią domostwa. Dodaje się ją również do różnych deserów i do warzenia
ewentualnie w stodole. Można też spędzić noc w szałasie. Niektórych
piwa. Posiada sporo właściwości leczniczych.
może odstraszyć i zapędzić z powrotem pod dachy deszcz. Jeżeli tej
3. Nazbierałeś już ziół do domu, teraz pozbieraj rośliny, z których da się zrobić
nocy pada, to znak, że padać będzie jeszcze przez następne sześć
wianek. Mężczyźni powinni ozdobić głowy gałązkami dębu, a kobiety upleść wianki
tygodni. Na dalekiej północy deszcz tej nocy oznaczał deszczowy rok,
z co najmniej 7 ziół (wg innych źródeł z 9).
ale przynajmniej zapowiadało to również małą ilość gzów
4. Dziewczęta, które chcą wiedzieć, jak będzie wyglądał ich mąż, powinny scho-
i komarów!
wać zebrane na wianek kwiaty pod poduszkę, na której będą spać, a przyszły małżo-
Anna Jezienicka (Vrede) nek im się przyśni.
5. Można również nocować na zewnątrz, najlepiej na ziemi, pod którą płynie
podziemne źródło. Sen w takim miejscu będzie proroczy.
6. Przygotuj ognisko. Powinno palić się całą noc, więc drewna musi być sporo.
Zwłaszcza jeśli chcesz, żeby było duże. Przygotuj się na tańce do białego rana!
7. Rano rozbierz się do naga i wytarzaj w rosie. To gwarantuje zdrowie
i urodę!