‫‪1‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫فصل اول‬
‫کمپيوتر‬
‫‪Computer‬‬

‫تعريف ) ‪( Definition‬‬
‫نام کمپيوتر)‪ (Computer‬از کلمه ‪ ،Compute‬يعني حساب کردن گرفته شده است که از‬
‫آن کلمه کمپيوتر )‪ ( Computer‬به معني حساب کننده ميباشد‪ .‬اگر به تاريخچه کمپيوتر نظر‬
‫شود‪ ،‬از آن در ابتدا براي حل مسايل حسابي کار گرفته ميشد واز همين سبب بنام کمپيوتر يا‬
‫حساب کننده مسمي گرديده است‪ .‬ولي کمپيوتر هاي امروزي بدون شک عالوه بر مسايل حسابي‬
‫در موارد مختلف و تقريبا در تمام عرصه هاي زنده گي مورد استفاده قرار ميگيرد و آنرا طورذيل‬
‫تعريف کرده ميتوانيم‪:‬‬
‫کمپيوتر يک ماشين الکترونيکي است که معلومات اوليه)‪ (Data‬داده شده را تحت پراسس قرار‬
‫داده‪ ،‬طبق پروگرام هاي از قبل داده شده معلومات اوليه را تحليل و تجزيه نموده ونتايج مطلوبه را‬
‫به سرعت و دقت ارائه ويا حفظ مي نمايد‪.‬‬
‫تعريف فوق نقاط ذيل را در مورد کمپيوتر برجسته مي سازد‪:‬‬

‫‪ -1‬کمپيوتر يک ماشين الکترونيکي است‪.‬‬

‫‪ -2‬کمپيوتر هر نوع معلومات اوليه‪ ،‬که قابليت تبديل شدن به اطالعات رقمي)‪ (Digital‬را‬
‫داشته باشد قبول و پراسس ميکند‪.‬‬
‫‪ -3‬کمپيوتر ماشين است که قابليت پروگرام کردن را دارد‪.‬‬
‫‪ -4‬کمپيوتر ماشين منطقي است که قابليت تحليل و تجزيه معلومات اوليه را دارد‪.‬‬
‫‪ -5‬کمپيوترمسايل را به سرعت و دقت حل مينمايد‪.‬‬
‫‪ -6‬کمپيوتر داراي حافظه است‪.‬‬
‫‪ -7‬اگر در پروگرام داده شده و يا معلومات اوليه)‪ (Data‬داده شده غلطي و اشتباه نباشد کمپيوتر‬
‫مسايل حسابي و منطقي را بدون غلطي و اشتباه حل مينمايد‪ .‬يا به عباره ديگر کمپيوتر مسايل را‬
‫طبق پروگرام و معلومات اوليه)‪ (Data‬داده شده حل مينمايد‪ .‬اگر کمپيوتر نتيجه غلط را براي ما‬
‫ميدهد سبب آن غلطي در پروگرام ما و يا معلومات اوليه که ما به کمپيوتر ميدهيم ميباشد‪.‬‬
 ‫‪2‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تاريخچه کمپيوتر‬
‫‪Computer History‬‬

‫يکي از ضرورت هاي قديمي بشر نياز به شمارش و محاسبه بود‪ .‬از همين سبب انسان ها از‬
‫زمانه هاي قديم کوشش کرده اند تا طرق و وسايل هر چه بهتر حساب کردن را در يابند‪.‬‬
‫در ابتدا همراي انگشتان دست خود حساب ميکردند‪ .‬در قرن ششم قبل از ميالد وسيله حساب‬
‫بنام معداد)‪ (Abacus‬که آنرا بنام چوت نيز ياد مي نمايند مورد استفاده قرار گرفت که حتي تا‬
‫چند سال اخير هم در بعضي جاها از آن استفاده ميشد‪.‬‬
‫در قرن هفده هم ميالدي‪ ،‬و يا به دقت در سال ‪ ،1642‬ساينس دان معروف فرانسوي بنام‬
‫پاسکال)‪ (Blaise Pascal‬ماشيني را ساخت که عمليات جمع و تفريق را انجام مي داد‪ .‬اين‬
‫ماشين که بنام ماشين جمع کننده)‪ (Adding Machine‬ياد مي شد داراي چندين چرخ کنار‬
‫هم بوده که چرخ اول نشان دهنده رقم يک ها‪ ،‬و چرخ هاي بعدي نشان دهنده رقم هاي ده‪ ،‬صد‬
‫وغيره بود‪ .‬پاسکال اين ماشين را جهت کمک در انجام محاسبات مالياتي پدرش که وظيفه او‬
‫محاسبه و جمع آوري ماليات بود‪ ،‬اختراع کرد‪ .‬بعد از آن يک رياضي دان آلماني بنام اليب‬
‫نيز)‪ (1716-1646) (Leibnitz‬ماشيني محاسباتي را ساخت که عالوه به جمع و تفريق‬
‫قادر به اجراي عمليات ضرب و تقسيم نيز بود‪ .‬در حقيقت اين ماشين نوع تکامل يافته ماشين‬
‫پاسکال بود‪.‬‬
‫در قرن نزده هم ميالدي‪ ،‬چارلز بابيج)‪ (Charles Babbage‬استاد پوهنتون کامبريج بريطانيا‬
‫ماشيني را ديزاين نمود که آنرا اولين کمپيوتر ناميده ميتوانيم‪ .‬اين ماشين که بنام ماشين‬
‫تفاضلي)‪ (Difference Engine‬ياد مي شد و عمليات ابتدائي حساب را اجرا مي نمود‪ ،‬در‬
‫طرز کار خود الکترونيکي نه بلکه به شکل ميکانيکي عمل ميکرد‪ .‬بعد از آن بابيج در فکر ايجاد‬
‫ماشيني شد که بطور اتومات و توسط پروگرام کار کند‪ .‬بابيج اين ماشين را بنام ماشين‬
‫تحليلي)‪ (Analytical Engine‬ياد نمود‪ .‬بابيج در وقت خود در اثر نداشتن تکنالوژي ‪ ،‬پول‬
‫ومحدوديتهاي فني نتوانست اين ماشين را طوري که وي مي خواست عيار نمايد‪.‬‬
‫گر چه ماشين تحليلي که بابيج مفکوره آنرا مطرح کرد و با کمپيوتر هاي امروزي شباهت داشت ‪،‬‬
‫نظر به اينکه افکار وي پيش از زمان او بود‪ ،‬وهمچنين به دالئل عدم امکانات فني آن زمان‪ ،‬بابيج‬
‫اين ماشين را در وقت خود نساخت ولي مفکوره هاي وي اساس براي ساختن کمپيوتر هاي‬
‫امروزي شد لهذا چارلزبابيج را موسس کمپيوتر مي نامند‪.‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ماشين تحليلي بابيج با داشتن پنج صفت ذيل اساسات کمپيوتر هاي امروزي را پايه گذاري نمود‪:‬‬
‫‪ -1‬داشتن وسايل ورودي معلومات اوليه)‪ (Data‬به کمپيوتر‪.‬‬
‫‪ -2‬داشتن وسايل ذخيره‪.‬‬
‫‪ -3‬داشتن پراسسر يا حساب کننده‪.‬‬
‫‪ -4‬داشتن بخش کنترول‪.‬‬
‫‪ -5‬داشتن وسايل براي اظهار نتايج‪.‬‬
‫يک خانم انگليسي بنام ‪ Augusta Ada‬در ايجاد پروگرام براي ماشين تحليلي همراي بابيج‬
‫همکاري مي نمود‪ .‬پس اگر بابيج موسس کمپيوتر است ‪ Ada‬را اولين پروگرامر کمپيوتر ناميده‬
‫ميتوانيم‪ .‬در حقيقت کار اين خانم مفکوره بابيج را تشويق مي کرد‪ .‬لسان پروگرام نويسي ‪، Ada‬‬
‫که در سال ‪ 1979‬معرفي گرديد ‪ ،‬به نام همين خانم مسمي ميباشد‪.‬‬
‫ماشين جدول بندي)‪ (Tabulating Machine‬يک دانشمند امريکائي بنام هرمان‬
‫هالريت)‪ (Herman Hollrith‬نيز قابل اهميت مي باشد‪ .‬از اين ماشين در نفوس شماري‬
‫سال ‪ 1890‬امريکا کار گرفته شد و توسط آن عمليه نفوس شماري در مدت کم انجام شد‪.‬‬
‫هرمان هالريت در سال ‪ 1896‬شرکت ماشين هاي جدول بندي را تاسيس نمود که بعدا اين‬
‫شرکت در سال ‪ 1924‬با چند شرکت ديگر يکجا گرديد تا شرکت ‪IBM‬‬
‫)‪(International Business Machine‬از آن به ميان امد‪.‬‬
‫تمام ماشين هاي حساب که قبال ذکر گرديد‪ ،‬ماشين هاي بودند که به شکل ميکانيکي عمل مي‬
‫نمود‪ .‬استفاده از وسايل ميکانيکي در عمليات حسابي عيوب ذيل را دارا ميباشد‪:‬‬
‫‪ ‬زياد بودن حجم‪.‬‬
‫‪ ‬کند بودن عمليات‪.‬‬
‫‪ ‬غير قابل اطمنان بودن عمليات به دليل فرسوده گي و خرابي يکي از پرزه جات‪.‬‬
‫‪ ‬توقف پيشرفت در يک حد معين‪.‬‬
‫اولين کمپيوتر الکترونيکي که بنام انياک)‪(ENIAC‬‬

‫)‪(Electronic Numerical Integrator and Calculator‬‬

‫ياد مي شد در سال ‪ 1446‬توسط دو تن هر يک ايکرت)‪ (Eckert‬و ماچلي)‪ (Mauchly‬در‬
‫امريکاساخته شد‪ .‬اين کمپيوتر که مصارف آن از طرف اردوي امريکا تمويل ميشد و در اثنائي‬
‫جنگ دوم جهاني باالي آن کار شده بود‪ ،‬به خاطر مقاصد نظامي ساخته شده بود‪.‬‬

‫کمپيوتر‪ ENIAC‬داراي صفات ذيل بود‪:‬‬

 ‫‪4‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫حجم اين کمپيوتر خيلي زياد و به اندازه بود که در حدود‪ 1511‬فوت مربع ساحه را‬ ‫‪‬‬
‫اشغال نموده بود‪.‬‬
‫وزن آن به‪ 31‬تن مي رسيد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اين کمپيوتر قابليت پروگرام شدن را داشت و به اين ترتيب با کمپيوتر هاي قبلي فرق‬ ‫‪‬‬
‫بارز داشت‪.‬‬
‫پروگرام کردن اين کمپيوتر به شکل اتومات نه بلکه به شکل دستي و توسط وصل‬ ‫‪‬‬
‫کردن کيبل ها و ست نمودن سويچ ها صورت ميگرفت‪ .‬البته پروگرام نمودن آن براي‬
‫يک محاسبه از نيم ساعت تا يک روز مکمل وقت ميگرفت‪.‬‬
‫بيش از‪ 10111‬المپ خال)‪ (Vacuum Tubes‬در آن به کار رفته بود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫به نسبت الکترونيکي بودن ان‪ 2111‬مرتبه سريعتر از ماشين هاي حساب ميکانيکي‬ ‫‪‬‬
‫بود‪.‬‬
‫براي حفظ پروگرام داراي حافظه نبود و تمام پروگرام بايد يکجائي به کمپيوتر داده مي‬ ‫‪‬‬
‫شد که از همين سبب پروگرام کردن اين کمپيوتر نيز مشکل بود‪.‬‬

‫در سال‪ 1452‬همين دو نفر توانستند که ماشين‪EDVAC‬‬

‫)‪(Electronic Discrete Variable Automatic Computer‬‬

‫را ديزاين نمايد‪.‬‬
‫ماشين ‪ EDVAC‬داراي حافظه بود و ميتوانست پروگرام را در حافظه خود ذخيره نمايد‪.‬‬
 ‫‪5‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫نسل هاي کمپيوتر‬

‫‪Computer Generations‬‬

‫کمپيوتر هاي الکترونيکي از تاريخ ظهور انها در سال‪ 1446‬تا امروز از مراحل مختلف گذشته‪ ،‬و‬
‫در اثر سعي و تالش پيهم به شکل امروزي عصري و پيشرفته گرديده است‪ .‬برخي از اين‬
‫پيشرفت ها باعث تحول اساسي در صنعت کمپيوتر شده است‪ .‬هر يک از اين تحوالت را يک‬
‫نسل کمپيوتر مي نامند‪ .‬از اين رو کمپيوتر ها به پنج نسل‪/‬دوره ذيل تقسيم ميگردند‪:‬‬

‫کمپيوتر هاي دوره اول (‪)6491 – 6491‬‬

‫در کمپيوتر هاي دوره اول از تکنالوژي المپ هاي خال)‪ (Vacuum Tubes‬استفاده شده‬
‫بود‪ .‬کمپيوتر هاي اين دوره داراي صفات ذيل بودند‪:‬‬
‫‪ ‬چون حجم المپ هاي خال تقريبا مساوي به حجم گروپ هاي برق بود‪ ،‬به همين‬
‫سبب حجم کمپيوتر هاي اين دوره نيز زياد بود‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت انها کم و به ملي ثانيه(‪ 1/1111‬ثانيه) اندازه مي شد‪.‬‬
‫‪ ‬به انرجي زياد ضرورت داشت و همچنين حرارت زيادي را توليد مي کرد‪.‬‬
‫‪ ‬براي ساختن انها به پول زياد ضرورت بود و از همين سبب قيمت انها بلند و تنها در‬
‫مقاصد نظامي‪ ،‬تحقيقاتي‪ ،‬علمي وتجارتي توسط حکومات و شرکت هاي بزرگ استفاده‬
‫ميگرديد‪.‬‬
‫‪ ‬ظرفيت حافظه انها از‪ 2111‬تا‪ 4111‬کلمه بود‪.‬‬
‫‪ ‬در پروگرام سازي انها تنها از لسان ماشين استفاده ميگرديد و از همين سبب پروگرام‬
‫سازي انها مشکل و منحصر به عده محدودي از متخصصين پروگرام سازي بود‪.‬‬

‫کمپيوترهاي دوره دوم (‪)6419 – 6494‬‬

‫در کمپيوتر هاي دوره دوم از تکنالوژي ترانزستر)‪ (Transistor‬يا ‪(Transfer‬‬
‫)‪ Resistor‬استفاده گرديده بود که حجم انها نسبت به کمپيوتر هاي دوره اول کم وسرعت‬
‫انها زياد بود‪.‬‬
‫ترانزسترها وسايل کوچک الکترونيکي اند که در آن ولتاژ يا جريان حرکت جريان ديگري را‬
‫کنترول ميکند‪ .‬ترانزسترها ميتواند سگنال را بزرگ نموده ‪ ،‬يا دايره )‪ (Circuit‬را بازوبسته نگاه‬
 ‫‪6‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫دارد‪ .‬يا به طور ساده تر ‪ ،‬ترانزستر ها سويچ هاي ‪ ON‬و ‪ OFF‬اند که توسط برق کنترول‬
‫ميگردد‪ .‬ترانزسترها‪ ،‬که در سال‪ 1440‬ايجاد ودر سال‪ 1456‬در کمپيوتر استفاده گرديد‪ ،‬در‬
‫الکترونيک به شکل عمومي و در کمپيوتر به شکل خصوصي يک تحول بزرگ را بباد آورد‪.‬‬
‫ترانزسترها ضرورت به گرم امدن نداشته‪ ،‬انرجي کم را مصرف مينمايد و در اجراي عمليات‬
‫سريعتر و دقيقتر مي باشند‪.‬‬

‫کمپيوتر هاي دوره سوم (‪)6491 – 6419‬‬

‫در کمپيوتر هاي دوره سوم از تکنالوژي)‪ IC(Integrated Circuit‬استفاده گرديده بود‪ ،‬که‬
‫‪1‬‬
‫به اين سبب حجم کمپيوتر هاي اين دوره کم‪ ،‬سرعت انها زياد و به مايکرو ثانيه(‪/11110111‬‬
‫ثانيه) اندازه مي شد‪.‬‬
‫‪ IC‬مجموعه هزاران وحتي مليون ها ترانزستر است که باالي يک پارچه )‪ (Chip‬از سليکان‬
‫)‪ (Silicon‬قرار داشته و يک وظيفه معين را انجام ميدهد‪.‬‬
‫‪ IC‬نظر به ترانزستر داراي مزايايي ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ -1‬قابليت اطمينان)‪ : (Reliability‬کمپيوتري که به اساس‪ IC‬ساخته شده باشد کمتر‬
‫دچار غلطي مي شود‪ .‬دليل آن اينست که‪ Chip‬هاي‪ IC‬قبل از نصب آن به خوبي امتحان شده‬
‫ميتواند‪.‬‬
‫‪ -2‬اندازه)‪ : (Size‬حجم کمپيوتر هاي که از‪ IC‬ساخته شده کوچکتر مي باشد‪ .‬به دليل اينکه‬
‫هزاران و حتي مليون ها ترانزستر ميتواند باالي يک ‪ Chip‬قرار داده شود‪.‬‬

‫‪ -3‬سرعت)‪ : (Speed‬سرعت کار ‪ IC‬نسبت به ترانزستر بيشتر ميباشد‪.‬‬

‫‪ -4‬قيمت)‪ :(Cost‬قبل از استفاده‪ IC‬حجم کمپيوتر ها بزرگ بوده و به مصرف زياد ساخته مي‬
‫شدند‪ .‬از اين سبب تنها توسط حکومات و شرکت هاي بزرگ در مقاصد نظامي‪ ،‬تحقيقاتي و علمي‬
‫به کار برده ميشد‪ .‬بعد از استفاده ‪ ، IC‬حجم کمپيوتر ها کم وقيمت آن نيز کم گرديد‪.‬‬
‫در ساختن‪ IC‬به دالئل ذيل از فلز سليکان استفاده ميگردد‪:‬‬
‫‪ -1‬سليکان يک فلز نيمه هادي برق )‪ (Semiconductor‬بوده که جريان برق به دقت در‬
‫آن کنترول شده ميتواند‪.‬‬
‫‪ -2‬قيمت آن کم ميباشد‪.‬‬
‫‪ -3‬به انرجي کم ضرورت دارد‪.‬‬
‫‪ -4‬در حفظ معلومات از دقت عالي برخوردار است‪.‬‬
 ‫‪7‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫کمپيوتر هاي دوره سوم قادر به اجراي همزمان چندين پروگرام بودند‪ .‬لسان هاي پروگرام نويسي‬
‫نيز در اين دوره توسعه بيشتري را پيدا کرد‪ .‬امکان تبادله اطالعات از راه دور ‪(Remote‬‬
‫)‪ Communication‬توسط کمپيوتر از طريق خطوط مخابراتي نيز در همين دوره ميسر‬
‫گرديد‪.‬‬

‫کمپيوتر هاي دوره چهارم‬

‫کمپيوتر هاي دوره چهارم(‪ 1471‬تا امروز) نيز از تکنالوژي‪ IC‬استفاده مينمايند‪ .‬فرق انها‬
‫همراي دوره سوم در اين است که در يک پارچه کوچک از سليکان به هزاران وحتي مليون ها‬
‫ترانزستر جابجا گرديده که اين کار در خورد ساختن حجم کمپيوتر ها کمک کرده است‪ .‬ديزاين و‬
‫توليد مايکرو پراسسر در سال‪ 1471‬توسط شرکت‪(Integrated Electronics) Intel‬‬
‫شروع نسل چهارم کمپيوتر ها را نشاني‬
‫نمود‪ .‬شرکت انتل با عرضه نمودن‬
‫کمپيوتر هاي استفاده پسند‬ ‫مايکرو پراسسر‪ 4114‬نسل از اين‬
‫شرکت‬ ‫)‪(User-friendly‬‬ ‫مايکرو پراسسر ها را اغاذ کرد‪.‬‬
‫‪ ، Apple‬وکمپيوتر هاي معماري‬ ‫کمپيوتر هاي که دراين دوره به بازار‬
‫باز )‪(Open Architecture‬‬ ‫عرضه شد قيمت انها نظر به کمپيوتر‬
‫شرکت ‪ IBM‬وهمچنين پيشرفت‬ ‫هاي قبلي خيلي کم و اشخاص هم‬
‫بيشتر تکنالوژي ‪ IC‬سبب گرديد تا‬ ‫توانستند تا کمپيوتر را خريداري و در‬
‫از کمپيوتر ها در تمام عرصه ها در‬ ‫کار هاي روزمره از انها استفاده نمايند‪.‬‬
‫کار هاي رسمي و شخصي استفاده‬ ‫اين نوع کمپيوتر ها را بنام کمپيوتر‬
‫شود‬ ‫‪(Personal‬‬ ‫شخصي‬ ‫هاي‬
‫)‪ Computer‬يا‪ PC‬ياد مينمايند‪.‬‬
‫کمپيوتر هاي قبل از ‪ PC‬به شکل ‪ Mainframe‬بودند‪ .‬در حقيقت دهه ‪ 1471‬نسبت به‬
‫پيشرفت کمپيوتر دهه خيلي مهم است‪.‬‬
‫در سال ‪ 1477‬شرکت اپل )‪ (Apple‬مايکروکمپيوتر کوچکتري را به بازار عرضه نمود که بنام‬
‫‪ Mac‬نيز ياد ميشود‪ .‬شرکت ‪ IBM‬اولين‪ PC‬خودرا در سال‪ 1401‬به بازار عرضه کرد که‬
‫داراي مايکرو پراسسر به شماره ‪ 0100‬بود‪ .‬با ايجاد‪ PC‬پروگرام هاي کمپيوتر توسعه نموده ودر‬
‫بخش هاي مختلف پروگرام هاي مختلف به ميان آمد‪ .‬اين توسعه پروگرامها سبب گرديد تا از‬
‫کمپيوتر در همه جا در امور رسمي و شخصي استفاده گردد‪ .‬در حقيقت‪ PC‬يک تحول بزرگ را‬
 ‫‪0‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫در پرزه جات)‪ (Hardware‬و در پروگرام ها)‪ (Software‬بوجود اورد‪ .‬کمپيوتر هاي که از‬
‫مايکرو پراسسر به عنوان اجرا کننده عمليات استفاده ميکنند بنام مايکرو کمپيوتر ها ياد مي شوند‪.‬‬
‫کمپيوتر هاي دوره پنجم‬
‫از اوائل دهه ‪ 1401‬کوشش هاي در جريان‬
‫است تا کمپيوتر هاي ساخته شود که کار‬
‫ذکاوت مصنوعي شاخه از علوم‬
‫انها متکي به پروگرام داده شده نه‪ ،‬بلکه متکي‬
‫کمپيوتري است که استفاده‬
‫به ذکاوت مصنوعي ‪(Artificial‬‬
‫کمپيوتر را در کارهاي مورد بحث‬
‫)‪ Intelligence‬باشد‪ .‬يابه عبارت واضيحتر‬
‫قرار ميدهد که براي انجام آن کار‬
‫کمپيوتر هاي ديزاين گردد که در حل مسايل‬
‫ها به ذکاوت ‪ ،‬تفکر‪ ،‬ادراک و‬
‫خود شان تصميم بگيرند(بدون پروگرام و‬
‫پيش بيني ضرورت باشد و معموال‬
‫کنترول ما)‪ .‬روبوت )‪ (Robot‬نمونه بسيار‬
‫توسط انسانها اجرا مي گردد‪.‬‬
‫ابتدائي اينوع کمپيوتر ها ميباشد‪ .‬در صورت‬
‫ظهور چنين کمپيوتر ها دوره پنجم کمپيوتر ها‬
‫اغاذ خواهد شد‪ .‬لسان هاي پروگرام نويسي )‪ Lisp(List Processing‬و ‪ProLog‬‬
‫)‪ (Programming With Logic‬به همين منظور ديزاين گرديده است‪ .‬جاپاني ها که در‬
‫اين بخش از ديگران سبقت دارند موفقيت هاي را در اين قسمت داشته اند‪ .‬انها دريافتند که‬
‫کمپيوتر ها داراي سرعت عالي‪ ،‬دقت و اطمنان در حل مسايل بوده و توانائي ذخيره کميات بزرگ‬
‫اطالعات براي مدتي طوالني را دارند‪ .‬از طرف ديگر کمپيوتر مي تواند عمليات گونا گون را‬
‫همزمان و بدون احساس خستگي(انسان ها در اثناي اجراي کارها احساس خستگي ميکنند و نمي‬
‫توانند به شکل مسلسل و بدون وقفه کار نمايند) انجام دهد‪ .‬پس در صورت اضافه نمودن برتري‬
‫هاي انساني(قدرت تصميم گيري‪ ،‬ادامه کار در شرايط پيش بيني نا شده و ابتکار عمل) کمپيوتر‬
‫ها را پيشرفته تر نمايند‪ .‬البته دانشمندان که در اين بخش از علوم کمپيوتري کار ميکنند به اين‬
‫نظر اند که بشر هنوز از اين کار خيلي دور است تا کمپيوتر هاي را ايجاد نمايند تا در حل مسايل‬
‫خود شان و بدون پروگرام قبلي عمل نمايند‪ .‬با در نظر داشت پيشرفت هاي حيرت انگيز‬
‫تکنالوژي‪ ،‬نميتوان از ساختن همچو کمپيوتر ها انکار کرد‪.‬‬
 ‫‪4‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫انواع کمپيوترها‬
‫‪Types of Computers‬‬
‫کمپيوتر ها را از چندين نقطه نظر ميتوانيم به انواع تقسيم نمائيم‪.‬‬
‫تقسيم بندي کمپيوتر ها از نقطه نظر پراسس معلومات اوليه ‪:‬‬
‫از نقطه نظر پراسس معلومات اوليه )‪ (Data‬کمپيوتر ها به سه نوع ذيل تقسيم ميگردد‪:‬‬
‫‪ -1‬کمپيوتر هاي رقمي)‪:(Digital Computers‬‬
‫کمپيوتر هاي اند که توسط ارقام و حروف کار ميکند و در موارد عام مورد استفاده قرار ميگيرند‪ .‬در‬
‫اينوع کمپيوتر ها تمام کميت ها بايد بصورت رقم)‪ (Digit‬بيان شود‪ .‬معلومات اوليه داده شده به‬
‫کمپيوتر متشکل از حروف ‪ ،‬ارقام و عاليم بوده و نتيجه که توسط کمپيوتر نشان داده ميشود نيز‬
‫به حروف و ارقام ميباشد‪ .‬بيشتر از همين کمپيوتر ها استفاده ميگردند‪ .‬نتيجه ارائه شده توسط‬
‫کمپيوتر هاي رقمي دقيقتر از کمپيوتر هاي قياسي مي باشد‪.‬‬

‫‪ -2‬کمپيوتر هاي قياسي)‪:(Analog Computer‬‬

‫کمپيوتر ها اند که توسط اشارات)‪ (Signals‬کار ميکند‪ .‬اينوع کمپيوتر ها برخالف کمپيوتر هاي‬
‫رقمي‪ ،‬اعداد و حروف را نمي شناسد‪ .‬بلکه کميت ها را با يک دقت معين اندازه گيري ميکنند‪.‬‬
‫استعمال اينوع کمپيوتر ها محدود بوده و در موارد خاص مانند اندازه گيري ولتاژ برق‪ ،‬سرعت‪،‬‬
‫حرارت‪ ،‬ارتفاع‪ ،‬حرکت نفت‪ ،‬زاويه هاي دوران‪ ،‬يافتن منابع انرجي و غيره موارد خاص مورد‬
‫استفاده قرار ميگيرد‪ .‬بدون شک اين کمپيوتر ها کار هاي بسيار مهمي را انجام مي دهند اما‬
‫استفاده از انها خيلي محدود ميباشد‪ .‬چون اينوع کمپيوترها‪ ،‬مقادير را در عين عمليه اندازه و‬
‫مقايسه مي نمايد‪ ،‬لهذا به حافظه ضرورت ندارد‪ .‬سرعت انها نظر به کمپيوتر هاي رقمي بيشتر‬
‫ولي دقت انها نسبتا کمتر ميباشد‪.‬‬
‫‪ -3‬کمپيوتر هاي ترکيبي)‪:(Hybrid Computers‬‬
‫کمپيوتر هاي اند که صفات هر دو نوع فوق الذکر را دارا مي باشند و از همين سبب بنام کمپيوتر‬
‫هاي هايبريد يا ترکيبي ياد مي شوند‪ .‬اينوع کمپيوتر ها ميتواند معلومات اوليه رقمي و يا قياسي را‬
‫بپذيرد‪ .‬سرعت آنها مانند کمپيوتر هاي قياسي‪ ،‬و دقت آنها مانند کمپيوتر هاي رقمي ميباشد‪ .‬در‬
‫موارد بسيار خاص که در آن اندازه گيري هر دو نوع معلومات اوليه ضروري باشد مانند سيستم‬
‫دفاع هوائي‪ ،‬وسايل البراتوارهاي طبي وغيره‪ ،‬مورد استفاده قرار ميگيرند‪.‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تقسيم بندي کمپيوتر ها از نقطه نظر قدرت و سرعت‪:‬‬

‫از نقطه نظر قدرت و سرعت اجراي عمليات‪ ،‬کمپيوتر ها به چهار نوع ذيل تقسيم ميگردند‪:‬‬
‫‪ -6‬کمپيوتر هاي بزرگ)‪(Super Computers‬‬
‫سريعترين کمپيوتر ها بوده که قادر به اجراي مليون ها عمليه در يک ثانيه مي باشد‪ .‬در پروژه‬
‫هاي نظامي‪ ،‬تحقيقاتي و علمي مورد استفاده قرار ميگيرند‪ .‬اين نوع کمپيوتر ها مجال مسابقه‬
‫کشورهاي بزرگ در صنعت کمپيوتر را تشکيل ميدهد‪ .‬قيمت اين کمپيوتر ها زياد ميباشد‪ .‬داراي‬
‫پراسسر هاي قوي بوده و يا اضافتر از يک پراسسر را دارا ميباشند‪.‬‬
‫‪ -2‬کمپيوترهاي‪Main Frame‬‬
‫اين نوع کمپيوتر ها اساسا به شکل شبکه هاي کمپيوتري )‪(Computer Networks‬‬
‫استفاده ميگردد‪ .‬در سيستم ‪ Main Frame‬استفاده کننده گان )‪ (Users‬توسط ترمينل‬
‫(مانيتور‪ ،‬صفحه کليد‪ ،‬و موس) به سيستم وصل ميگردد‪ .‬اينوع کمپيوتر ها توسط شرکت ها و‬
‫ادارات بزرگ دولتي و غير دولتي مورد استفاده قرار ميگيرد‪ .‬قيمت اين کمپيوتر ها زياد بوده و قادر‬
‫به پراسس کميات بزرگ‪ Data‬در وقت کم ميباشند‪.‬‬

‫(کمپيوتر هاي ‪)Mainframe‬‬

‫کمپيوتر هاي ‪ Main Frame‬داراي فوائد ذيل ميباشد‪:‬‬

‫‪ ‬مصارف مجموعي سيستم ‪ Main Frame‬کم است‪.‬‬
‫‪ ‬امنيت اين سيستم خوبتر است‪.‬‬
‫‪ ‬سيستم ‪ Main Frame‬قابل توسعه ميباشد )‪.(Scalability‬‬
‫‪ ‬در سيستم ‪ Main Frame‬اداره مرکزي بوجود مي آيد‪.‬‬
‫‪ ‬عمليه ‪ Backup‬آسان ميشود‪.‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ ‬از آوردن ويروسهاي کمپيوتري )‪ (Computer Viruses‬به سيستم جلوگيري شده‬

‫ميتواند‪.‬‬

‫سيستم ‪ Main Frame‬داراي نواقص ذيل ميباشد‪:‬‬

‫‪ ‬مشکل بودن نصب سيستم ‪Main Frame‬‬
‫‪ ‬در سيستم ‪ Main Frame‬اگر هسته سيستم کار نکند تمام سيستم از کار مي افتد‪.‬‬
‫يا به عبارت ديگر مشکل در يک نقطه باعث مشکل در تمام سيستم ميشود‪ .‬چنين حالت‬
‫را بنام نقطه واحد مشکل )‪ (Single-Point of Failure‬ياد ميکند‪.‬‬

‫‪ -3‬کمپيوتر هاي کوچک)‪(Mini Computers‬‬

‫بعد از کمپيوتر هاي‪ Main Frame‬در سرعت و توانائي ذخيره اطالعات قوي ترين کمپيوتر‬
‫ها بوده که توسط شرکت هاي نسبتا کوچک مورد استفاده قرار ميگيرد‪ .‬از نقطه نظر سرعت و‬
‫قدرت اجراي عمليات در حد متوسط قرار دارند‪.‬‬

‫‪ -9‬مايکرو کمپيوتر ها)‪(Micro Computers‬‬

‫رائجترين نوع کمپيوتر ها بوده که بنام کمپيوتر هاي شخصي نيز ياد ميگردد‪ .‬اين نوع کمپيوتر ها‬
‫داراي پرزه جات معياري شده )‪ (Standardized Hardware‬و همچنين داراي سيستم‬
‫عامل معياري شده )‪ (Standardized Operating System‬است‪ .‬داراي پروگرام هاي‬
‫متنوع بوده که در بخش هاي مختلف استفاده ميشود‪ .‬مايکرو کمپيوتر ها بصورت عموم به دو‬
‫شکل ذيل يافت ميگردد‪:‬‬
‫الف ‪ :‬کمپيوتر هاي روميزي (‪(Desktop Computers‬‬
‫اين نوع کمپيوتر ها باالي ميز گذاشته شده و داراي قسمت هاي جداگانه ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ ‬قسمت سيستم)‪ :(System Unit‬در قسمت سيستم آن پراسر‪ ،‬حافظه‪ ،‬تخته اصلي‪،‬‬
‫درايوها‪ ،‬پورت ها وغيره پرزه جات مهم کمپيوتر جابجا ميباشد‪.‬‬
‫‪ ‬مانيتور)‪( Monitor‬‬
‫‪ ‬صفحه کليد (‪(Keyboard‬‬
‫‪ ‬موس )‪(Mouse‬‬
 ‫‪12‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫کمپيوتر روميزي )‪(Desktop Computer‬‬

‫ب ‪ :‬کمپيوتر هاي قابل نقل)‪(Portable Computers‬‬
‫اينوع کمپيوتر ها داراي حجم کوچک بوده و مانند يک بکس دستي و ياحتي آسانتر از آن در جيب‬
‫انتقال شده ميتواند‪ .‬داراي سکرين هموار)‪ (Flat screen‬بوده و به کمک بطري انرجي ميگيرد‪.‬‬
‫نوت‪ :‬چون هر کمپيوتر ميتواند از يکجا به جاي ديگر نقل گردد از اين سبب اصطالح قابل نقل‬
‫)‪ (Portable‬براي اينوع کمپيوتر ها نسبي ميباشد‪.‬‬
‫نمونه هاي مشهور اينوع کمپيوتر ها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬کمپيوتر هاي‪:Laptop‬‬
‫کمپيوتر هاي کوچکي که به شکل يک بکس دستي بوده و شما ميتوانيد انرا باالي زانوي تان‬
‫)‪ (Lap‬مانده و کار نمائيد‪ .‬از همين سبب بنام ‪ Laptop‬ياد ميگردد‪ .‬اين کمپيوتر ها از يک‬
‫بطري استفاده ميکنند که بعد از قطع شدن برق نيز تا چند وقت‪ ،‬نظر به کيفيت بطري‪ ،‬کار‬
‫ميدهند‪.‬‬
‫‪ ‬کمپيوتر هاي دستي )‪:(Handheld Computers‬‬
‫کمپيوتر هاي کوچک بوده که مي توان با يک دست آنرا گرفت و با دست ديگر با آن کار کرد‪.‬‬
‫براي حمل و نقل آن از جيب تان استفاده کرده ميتوانيد‪ .‬براي انجام عملياتي مانند تقويم ‪ ،‬کتابچه‬
‫يادداشت ‪ ،‬بانک اطالعاتي ‪ ،‬ماشين حساب و غيره موارد از آن استفاده کرده ميتوانيم‪ .‬اين نوع‬
‫کمپيوتر ها از صفحه کليد کوچک و مانيتور کوچک استفاده مينمايند‪ .‬بسياري ازاين نوع کمپيوتر‬
‫ها به عوض صفحه کليد و موس از يک قلم و دستگاه اشاره گر استفاده ميکند‪ .‬پروگرام هاي آن‬
‫معموال در ‪ ROM‬ذخيره ميباشد‪ .‬بنام‪ Palmtop‬و ‪(Personal Digital PDA‬‬
‫)‪ Assistant‬نيز ياد مي شوند‪.‬‬
 ‫‪13‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫کمپيوتر هاي قابل نقل )‪(Portable Computers‬‬

‫صفات کمپيوتر‬
‫کمپيوتر ها داراي سه صفات اساسي ذيل ميباشند‪:‬‬
‫‪ -6‬سرعت)‪(Speed‬‬
‫کمپيوتر به سرعت خيلي عالي ميتواند يک مسئله را حل نمايد‪ .‬در بعضي حاالت کار چند ماهه‬
‫يکنفر را در مدت کمتر از يک ثانيه انجام ميدهد‪ .‬در سيستم هاي وقت حقيقي ‪(Real-Time‬‬
‫)‪ Systems‬مانند دفع و خنثي کردن راکت هاي دشمن‪ ،‬که فکتور وقت عامل اساسي در‬
‫کاميابي و يا ناکامي سيستم است‪ ،‬رول سرعت کمپيوتر بسامهم ميباشد‪ .‬امروز وقت اجراي يک‬
‫دستور در کمپيوتر هاي اهسته هم کمتر از يک ملي ثانيه)‪ (Millisecond‬که هزارم حصه‬
‫يک ثانيه است‪ ،‬ميباشد‪ .‬اکثر کمپيوترها يک دستور را در مليونم حصه يک ثانيه‬
‫)‪ (Microsecond‬اجرا مينمايد‪ .‬کمپيوتر هاي موجود اند که قادر به اجراي يک دستور در‬
‫بليونم حصه يک ثانيه)‪ (Nanosecond‬است‪ .‬پيشرفت حيرت انگيز تکنالوژي مدعي است که‬
‫روزي اين سرعت به پيکو ثانيه)‪ (Pico second‬يا تريليونم)‪ (Trillion‬حصه يک ثانيه‬
‫اندازه خواهد شد‪.‬‬
‫‪-2‬قابليت اطمنان)‪(Reliability‬‬
‫امروز کمپيوتر کارهاي را انجام مي دهد‬ ‫نتايج که توسط کمپيوتر ارايه ميگردد مطمئن‬
‫که در سابق تنها مغز از عهده انجام آن‬ ‫و بدون غلطي ميباشد‪ .‬البته نتايج غلط نتيجه‬
‫برآمده ميتوانست‪ .‬از اين رو غالبا‬ ‫پروگرام غلط ويا ورودي غلط ميباشد که‬
‫کمپيوتر را مغز الکتروني نيز مي نامند‪.‬‬ ‫ماوشما انرا به کمپيوتر ميدهيم‪ .‬اصال غلطي‬
‫کمپيوتر غلطي خود ماوشما ميباشد‪.‬‬
 ‫‪14‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ - 3‬توانايي ذخيره)‪(Storage Capacity‬‬

‫يکي از موارد استفاده کمپيوتر حفظ اطالعات و ارائه سريع آن در وقت ضرورت ميباشد‪ .‬کمپيوتر‬
‫کميات بزرگ‪ Data‬را حفظ و ذخيره کرده ميتواند‪ Data .‬ذخيره شده به سرعت عالي مورد‬
‫استفاده قرار ميگيرد‪ .‬در سيستم هاي معلوماتي يا‪ (Information System ) IS‬ذخيره‬
‫کميات بزرگ‪ Data‬خيلي مهم ميباشد‪.‬‬
‫سه صفت فوق در ازدياد حجم توليدات صنعتي‪ ،‬کاهش قيمت ها و تصميم گيري درعرصه هاي‬
‫تجارت و کاروبار‪ ،‬مسايل حسابي و منطقي رول مهمي را بازي کرده که در نتيجه آن قيمت اشيا‬
‫مورد ضرورت در مارکت ها به حد زياد تنزيل نموده که هر کس از آن مستفيد شده ميتواند‪.‬‬

‫موارد استفاده از کمپيوتر‬

‫امروز بدون شک کمپيوتر در عرصه هاي علمي‪ ،‬تحقيقاتي‪ ،‬تجارتي و غيره موارد استفاده گرديده‪،‬‬
‫و استعمال روز افزون آن باعث شده تا عصر امروزي را عصر کمپيوتر بنامند (البته باشروع قرن‬
‫بيست و يکم از عصر کمپيوتر گذشتيم و در عصر ارتباطات کمپيوتري قرار داريم)‪ .‬شما ميتواند در‬
‫همه جاها در ادارات دولتي و غير دولتي‪ ،‬در بانک ها‪ ،‬شفاخانه ها‪ ،‬پوهنتون ها‪ ،‬کتابخانه ها‪،‬‬
‫مارکيت ها‪ ،‬هوتل ها‪ ،‬شرکت هاي هوائي‪ ،‬و غيره اماکن کمپيوتر را مشاهده نمائيد‪.‬‬
‫امروز تقريبا کمپيوتر جاي قلم و کاغذ را گرفته و تعداد زيادي مردم در کشور هاي پيشرفته به اين‬
‫عقيده اند که ياد گرفتن کمپيوتر مهارت اساسي چهارم ميباشد‪ .‬به نظر انها چهار مهارت اساسي‬
‫که يک نفر باسواد بايد انرا ياد داشته باشد عبارت اند از‪ :‬خواندن‪ ،‬نوشتن‪ ،‬حساب کردن و ياد‬
‫داشتن کمپيوتر‪ .‬کمپيوتر را بنام ماشين ذکي)‪ (Smart Machine‬نيز ياد ميکند‪ .‬زيرا کمپيوتر‬
‫ميتواند محاسبات حسابي و منطقي را به سرعت زياد انجام دهد‪ .‬کمپيوتر ميتواند هزاران محاسبه‬
‫را در زماني انجام دهد که در آن زمان شما ممکن بتوانيد صرف قلم را از جيب تان بيرون نمائيد‪.‬‬
‫کمپيوتر تمام اين کار هاي مغلق و پچيده را از روي يک سلسله عمليات حسابي و منطقي خيلي‬
‫ساده انجام ميدهد‪.‬‬
‫در حقيقت پيدايش کمپيوتر باعث ظهور تغيرات زيادي در جامعه شده است‪ .‬با استفاده از کمپيوتر‬
‫روش انجام کارها کامال تغير نموده و با‬
‫سرعتي که دارد‪ ،‬امکانات زيادي براي حل‬
‫بسياري از موفقيت هاي حاصله در‬
‫سريع و دقيق مسايل را فراهم مي سازد‪.‬‬
‫سالهاي اخيردر عرصه هاي مختلف‬
‫کمپيوتر سبب بروز زمينه هاي جديد در علوم‬
‫علمي و تحقيقاتي ‪ ،‬بدون ياري کمپيوتر‬
‫شده و در ساحات مختلف از قبيل طب‪ ،‬تعليم‬
‫هرگز ميسرنمي گرديد‪.‬‬
‫و تدريس‪ ،‬نظامي‪ ،‬تجارت و غيره اهميت‬
 ‫‪15‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫بسزايي دارد‪ .‬استفاده از کمپيوتر‪ ،‬سبب ايجاد مشاغل جديدي مانند پروگرام سازي‪ ،‬اپراتوري‪،‬‬
‫مديريت اطالعات)‪ ،(Data Management‬ديزاين شبکه هاي کمپيوتري‪ ،‬تحليل سيستم و‬
‫غيره شده است‪.‬‬
‫از جمله موارد استفاده کمپيوتر‪ ،‬در اينجا موارد ذيل را ذکر کرده ميتوانيم‪:‬‬
‫محاسبه)‪(Account‬‬ ‫‪-6‬‬
‫کمپيوتر محاسبات مغلق و پچيده را خيلي به سرعت انجام ميدهد‪ .‬کمپيوتر ها در حسابداري‬
‫معمولي‪ ،‬حل معادالت‪ ،‬فورمولها‪ ،‬تحليل‪ ، Data‬احصائيه‪ ،‬احتماالت و غيره مسايل حسابي مورد‬
‫استفاده قرار ميگيرد‪ .‬کمپيوتر مي تواند اين مسايل را به سرعت زياد و دقت عالي حل نمايد‪.‬‬

‫پراسس متون)‪(Text Processing‬‬ ‫‪-2‬‬

‫از کمپيوتر در تهيه‪ ،‬ديزاين و چاپ متون(مکتوب‪ ،‬اخبار‪ ،‬مجله‪ ،‬کتب وغيره) به شکل وسيع‬
‫استفاده ميگردد‪ .‬پروگرامهاي کمپيوتري داراي تسهيالت فراوان جهت اجراي عمليات گوناگون‬
‫باالي متن ميباشد‪ .‬متون ميتواند در حافظه کمپيوتر حفظ و هر وقت که خواسته باشيم آنرا چاپ‬
‫نمائيم‪ .‬متون ذخيره شده در حافظه کمپيوتر به آساني ميتواند تغير شکل گردد‪.‬‬

‫‪ -3‬گرافيک)‪(Graphics‬‬
‫از گرافيک کمپيوتري در نمايش گرافيکي‪ ، Data‬ديزاين نقشه ها‪ ،‬معاينه حالت دماغ و ده ها‬
‫مورد ديگر استفاده ميگردد‪ .‬گرافيک کمپيوتري خيلي دقيق بوده و از رنگ هاي زياد در آن‬
‫استفاده شده ميتواند‪ .‬از ترکيب سه رنگ(سرخ‪ ،‬سبز و آبي) ميتوانيم در تيوري تا‪1677777216‬‬
‫رنگ ديگر را بوجود بياوريم‪.‬‬

‫‪ -9‬انرجي)‪(Energy‬‬
‫از کمپيوتر هاي قياسي )‪ (Analog Computers‬جهت يافتن منابع انرجي ‪ ،‬معادن و غيره‬
‫ذخاير زير زمين استفاده ميگردد‪ .‬اين کمپيوتر ها مي تواند وجود اين ذخاير را در زير زمين نشان‬
‫دهد‪.‬‬

‫‪ -9‬ترانسپورت)‪(Transportation‬‬
‫از کمپيوتر ها در سيستم ترانزيت سريع‪ ،‬ترافيک هوائي‪ ،‬حجز چوکي ها در طيارات و غيره موارد‬
‫ترانسپورتي استفاده ميگردد‪ .‬بدون استفاده از کمپيوتر‪ ،‬سيستم ترانسپورت دچار مشکالت گرديده و‬
‫حتي اجراي کارهاي آن نا ممکن به نظر ميرسد‪.‬‬
 ‫‪16‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -1‬صحت)‪(Health‬‬
‫امروز داکتران در تشخيص امراض از کمپيوتر استفاده مي نمايند‪ .‬در حقيقت در بعضي حاالت‬
‫مانند حمالت قلبي‪ ،‬کمپيوتر در تشخيص مرض دقيقتر از داکتر ميباشد‪ .‬همچنين در تداوي‬
‫مريضان و عمليات جراحي از راه دور)‪ (Remote‬از کمپيوتر استفاده ميگردد‪ .‬البته تصميم‬
‫نهائي توسط خود داکتر گرفته مي شود و کمپيوتر عمليه تشخيص را دقيقتر و سريعتر ميسازد‪.‬‬
‫‪ -9‬روبوت)‪(Robot‬‬
‫کلمه ‪ Robot‬از کلمه چکي )‪ Robota (Czech‬گرفته شده و به معني کارگر اجباري‬
‫)‪ (Compulsory Labor‬ميباشد‪ .‬روبوت ماشيني است که ميتواند ورودي خودرا بفهمد و بر‬
‫اساس آن عکس العمل نشان دهد و نيز با کمي ذکاوت ‪ ،‬بدون دخالت انسان در اطراف خود‬
‫تغيرات ايجاد کند‪ .‬روبوت ميتواند در مواردي که کار کردن در آن خطر جاني و يا مالي داشته‬
‫باشد و يا مورد پسند انسانها نباشد‪ ،‬مورد استفاده قرار گيرد‪ .‬روبوت ميتواند بسته هاي را باز نمايد‬
‫که احتمال بودن بمب دران ميرود‪ .‬روبوت ميتواند دريوري کند‪ ،‬نگهبان خانه باشد‪ ،‬در اشپزخانه‬
‫گوشت‪ ،‬پياز‪ ،‬کچالو وغيره را ميده و ده ها کار ديگر را انجام دهد‪.‬‬
‫‪ -1‬تطبيق قانون)‪(Law Enforcement‬‬
‫از کمپيوتر ها در تشخيص نشان انگشت)‪ (Finger Print‬استفاده ميگردد‪ .‬همچنين در رويايي‬
‫علم بيونيک)‪ (Bionic‬که جديدا ارايه گرديده است بشر ميتواند به کمپيوتر طوري وصل گردد‬
‫که کمپيوتر اشارات دماغ انسان را در روي صفحه نمايش)‪ (Screen‬نشان دهد‪ .‬پس دراين‬
‫صورت چيزي که در فکر انسان ميگردد و يا راجع به آن فکر ميکند اگر اين تفکير خوب باشد و يا‬
‫خراب در روي صفحه نمايش ظاهر خواهد گرديد‪ .‬پس در آن روز يافتن مجرمين اصلي و به‬
‫محاکمه اوردن انها کار مشکل نخواهد بود‪.‬‬
‫‪ -4‬اقمار مصنوعي )‪(Satellites‬‬
‫اقمار مصنوعي توسط کمپيوتر کنترول ميگردد‪ .‬قمر مصنوعي سير خود را از زمين به يک سرعت‬
‫معين آغاذ و بعد از آن حرکت خود را به دور زمين و يا کدام ستاره ديگر آغاذ مينمايد‪ .‬در صورتي‬
‫خارج شدن قمر مصنوعي از خط السيران و يا وقوع خلل در آن از کمپيوتر استفاده ميشود‪ ،‬در‬
‫حاليکه قمر مصنوعي به هزاران کيلو متر از ما در مسافه دور قرار دارد‪ .‬همچنين قمر مصنوعي‬
‫تمام وظايف خود را از قبيل ابحاث فضايي‪ ،‬ارتباطات وغيره را توسط کمپيوتر انجام مي دهد‪ .‬در‬
‫اجراي تمام اين کارها قمر مصنوعي بدون پيلوت ميباشد‪ .‬هر چند که ماوشما قمر مصنوعي نداريم‬
‫ولي روزانه از خدمات آن مستفيد مي شويم‪.‬‬
 ‫‪17‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ - 61‬ساحات نظامي )‪(Military‬‬

‫از کمپيوتر هاي الکترونيکي از ابتداي ظهور انها در موارد عسکري استفاده شده است‪ .‬اولين‬
‫کمپيوتر الکترونيکي به منظور مقاصد نظامي ساخته شده بود‪ .‬لسان هاي پروگرام سازي‬
‫کوبول)‪ (COBOL‬وسي)‪ (C‬و همچنين مشهور ترين پروتوکول شبکه هاي‬
‫کمپيوتري)‪ (Computer Networks‬و انترنت)‪ (Internet‬که بنام ‪ TCP/IP‬يا‬
‫‪ Transmission Control Protocol/Internet Protocol‬ياد ميشود توسط مراجع‬
‫نظامي ايجاد گرديده است‪ .‬در دو دهه اخير خاصتا بعد از ارايه مفکوره حرب نجوم)‪(Star war‬‬
‫و دفاع ستراتجيک يا ‪ (Strategic Defence Initiative) SDI‬استفاده از کمپيوتر در‬
‫ساحات نظامي اهميت خاصي را پيدا کرده که بدون شک کمپيوتر را به حاکم ميدان محاربه‬
‫تبديل نموده است‪(.‬نظاميان به اين نظر اندکه توپچي حاکم ميدان محاربه است‪ .‬ولي اکنون اين‬
‫نظر درست نميباشد)‪ .‬کمپيوتر ميتواند راکت ها را بعد از انداخت آن از النچر نيز کنترول و بطرف‬
‫هدف مورد نظر به صورت درست و دقيق سوق نمايد‪.‬‬

‫‪ -66‬واقعيت مجازي)‪(Virtual Reality‬‬

‫از واقعيت مجازي در تعليم و تربيه‪ ،‬تحقيقات علمي و شبيه سازي)‪ (Simulation‬استفاده‬
‫ميگردد‪ .‬به کمک واقعيت مجازي اجراي عمليات مختلف از نظر امنيتي و اقتصادي اسان ميگردد‪.‬‬
‫در بعضي حاالت اجراي اين عمليات بدون واقعيت مجازي در ساحه فزيکي و عملي مشکل و‬
‫حتي ناممکن ميباشد‪ .‬دربازي هاي کمپيوتري)‪ ،(Computer games‬با استفاده از عمليه‬
‫شبيه سازي‪ ،‬دريوري موتر و يا پرواز طياره تجربه و تمرين شده ميتواند‪ .‬البته وقتيکه يک پيلوت‬
‫در مقابل کمپيوتر نشسته و طياره را پرواز ميدهد به مراتب مصئونتر و اقتصاديتر است نظر به‬
‫اينکه در طياره نشسته و در هوا پرواز نمايد‪ .‬امتحان نمودن تاثير انرجي اتومي باالي محيط‬
‫همجوار به کمک شبيه سازي ممکن است‪ .‬همچنين براي يک فابريکه موتر سازي خيلي اسان و‬
‫اقتصادي ميگردد که توسط واقعيت مجازي )‪ (Virtual Reality‬يک مادل رقمي يک موتر‬
‫غير موجود را ايجاد نمايد‪.‬‬
‫‪-62‬انترنت )‪:(Internet‬‬
‫انترنت مجموعه از شبکه هاي باهم متصل )‪ (Inter Connected Networks‬است که‬
‫روزانه مليون ها شخص در سر تاسر دنيا از خدمات آن مستفيد ميشوند‪ .‬از طريق انترنت وبه کمک‬
‫کمپيوتر‪ ،‬مردم ميتواند افکار خودرا باهم شريک نمايند‪ ،‬معلومات را تبادله ‪ ،‬و وسائل را باهم‬
 ‫‪10‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫شريک سازند‪ .‬قابل تذکر است که کمپيوتر بدون انترنت کار ميکند ولي انترنت بدون کمپيوتر‬
‫وجود ندارد‪.‬‬
‫امروز از انترنت در فرستادن پيغامهاي الکترونيکي يا ايميل ‪(Electronic Mail) E-mail‬‬
‫مکالمات تليفوني‪ ،‬ارتباطات بال درنگ )‪ ، (Chatting‬وکانفرانس ها از راه دور‬
‫)‪ (Teleconference‬استفاده ميگردد‪ .‬پيغامهاي الکترونيکي خيلي به سرعت و در ظرف چند‬
‫ثانيه ميرسد و گرفتن آن مربوط و محدود به يک موقعيت مشخص نميباشد‪.‬‬
‫به کمک انترنت مردم ميتواند از کتابخانه هاي الکترونيکي براي افزودن معلومات خود استفاده‬
‫نمايند و مضامين پوهنتون ها را از راه دور تعقيب نمايند‪ .‬از طريق انترنت ميتوانيم به سوالهاي که‬
‫همين لحظه براي ما پيدا شده است‪ ،‬مثال ميخواهيم بفهميم که همين اکنون آب و هواي شهر‬
‫هرات يا شهر لندن چه قسم است؟ جواب مناسب را پيدا نمائيم‪ .‬به کمک انترنت ميتوانيم اشيا را‬
‫خريداري نمائيم‪ ،‬اشيا خودرا به فروش برسانيم و پروگرامهاي مفيد کمپيوتري را بعضي اوقات‬
‫مفت و بعضي اوقات در مقابل پول بدست آوريم‪ .‬قابل تذکر است که خرابکاران و مخربين از‬
‫تسهيالت و مزايائي انترنت استفاده سوء نموده و باعث ازيت مردم ميشوند‪ .‬و يک تعداد ديگر هم‬
‫از طريق انترنت به کارهاي بيهوده و مااليعني مصروف بوده و وقت قيمتي خودرا بيهوده صرف‬
‫مينمايند‪.‬‬
 ‫‪14‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تمرين فصل اول‬

‫جمالت درست و نادرست را دريابيد‪:‬‬
‫‪ -1‬ماشين تحليلي بابيج اساسات کمپيوتر هاي امروزي را پايه گذاري نمود‪.‬‬

‫‪ -2‬در کمپيوتر هاي دوره اول از تکنالوژي تيوپ هاي ميان خالي )‪(Vacuum Tubes‬‬
‫استفاده شده بود‪.‬‬

‫‪ -3‬ماشين‪ ENIAC‬داراي حافظه وسيع براي ذخيره اطالعات بود‪.‬‬

‫‪ -4‬از پارچه هاي سليکان در حافظه کمپيوتر به داليل ذيل استفاده ميگردد‪:‬‬
‫‪ ‬نيمه هادي برق اند‪.‬‬
‫‪ ‬قيمت آن کم است‪.‬‬
‫‪ ‬داراي دقت عالي در حفظ اطالعات ميباشد‪.‬‬
‫‪ ‬به انرجي کم ضرورت دارد‪.‬‬

‫‪ -5‬کمپيوتر هاي دوره اول داراي مايکرو پراسسر)‪ (Microprocessor‬بودند‪.‬‬

‫‪ -6‬کمپيوتر سبب تنگ شدن زمينه کار براي مردم شده است‪.‬‬

‫‪ -7‬تکنالوژي ترانزستر يک تحول عمده وبزرگ را در الکترونيک به بار اورد‪.‬‬

‫‪ -0‬کمپيوتر هاي شخصي در دهه‪ 1471‬به بازار عرضه گرديد که در آن وقت اشخاص هم‬
‫توانستند تا کمپيوتر را خريداري نمايند‪ .‬از همين سبب اين کمپيوتر ها را بنام کمپيوتر هاي‬
‫شخصي ياد مينمايند‪.‬‬

‫‪ -4‬حجم کمپيوتر هاي دوره سوم به نسبت استفاده انها از تکنالوژي ترانزستر خيلي کم بود‪.‬‬
‫‪ -11‬کمپيوتر ها از نقطه نظر پراسس‪ Data‬به سه نوع ذيل ميباشد‪:‬‬
‫کمپيوتر هاي رقمي)‪(Digital Computers‬‬ ‫‪‬‬
‫کمپيوتر هاي قياسي)‪(Analog Computers‬‬ ‫‪‬‬
‫کمپيوتر هاي ترکيبي)‪(Hybrid Computers‬‬ ‫‪‬‬
 ‫‪21‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -11‬استفاده از کمپيوتر در ساحات نظامي خيلي محدود ميباشد‪.‬‬

‫‪ -12‬کمپيوتر هاي ترکيبي مانند کمپيوترهاي قياسي ميباشند‪.‬‬
‫‪ -13‬امروز براي چاپ اخبار‪ ،‬جرايد‪ ،‬کتب و غيره مواد درسي و فرهنگي از کمپيوتراستفاده‬
‫ميگردد‪ .‬سبب آن اينست که کمپيوتر داراي تسهيالت فراوان براي پراسس متون)‪(Text‬‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫در سواالت ذيل‪ ،‬جواب درست را انتخاب نمائيد‪:‬‬
‫‪ - 1‬نام ديگر براي کمپيوتر هاي شخصي عبارت است از‪:‬‬
‫الف‪ :‬مايکرو کمپيوتر‬
‫ب‪ Mainfrane :‬کمپيوتر‬
‫ج‪ Mini :‬کمپيوتر‬
‫د‪ Super :‬کمپيوتر‬
‫ظ‪ - 2‬اولين کمپيوتر الکترونيکي عبارت بود از‪:‬‬
‫الف‪ :‬کمپيوتر شخصي که توسط ‪ IBM‬ساخته شد‪.‬‬
‫ب‪ :‬کمپيوتر ‪ENIAC‬‬
‫ج‪ :‬کمپيوتر ‪EDVAC‬‬
‫د‪ :‬مايکرو کمپيوتر‬

‫‪ - 3‬در دوره دوم کمپيوتر ها از تکنالوژي _________ استفاده گرديده بود‪:‬‬

‫الف‪IC :‬‬
‫ب‪Vacuum Tubes :‬‬
‫ج‪ :‬ترانزستر‬
‫د‪Micro :‬‬

‫‪ - 4‬کمپيوتر هاي قياسي عبارت از کمپيوتر هاي اند که ‪:‬‬

‫الف‪ :‬توسط اشارات )‪ (Signals‬کار ميکند و در موارد عام استفاده ميگردد‪.‬‬
‫ب‪ :‬توسط اشارات )‪ (Signals‬کار ميکند و داراي سرعت بيشتر و دقت نسبتا کمتر بوده‬
‫ودر موارد خاص استفاده ميگردند‪.‬‬
‫ج‪ :‬توسط ارقام و حروف کار ميکند و در موارد خاص استفاده ميگردند‪.‬‬
‫د‪ :‬توسط اشارات )‪ (Signals‬کار ميکند و داراي سرعت کمتر و دقت بيشتربوده ودر موارد‬
‫خاص استفاده ميگردند‪.‬‬
 ‫‪21‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ - 5‬کمپيوتر يک ماشين الکترونيکي است که‪:‬‬

‫الف‪ :‬تمام مسايل را خودش بدون کدام پروگرام از قبل داده شده حل مينمايد‪.‬‬
‫ب‪ :‬براي هر مسئله صرف به جزئيات همان مسئله ضرورت داشته و بدون پروگرام داده شده‬
‫آنرا حل مينمايد‪.‬‬
‫ج‪ :‬هر مسئله را طبق پروگرام از قبل داده شده و بعد از گرفتن جزئيات آن حل مينمايد‪.‬‬
‫د‪:‬قابل پروگرام نبوده و تمام مسايل را به کمک حافظه خود حل مينمايد‪.‬‬
 ‫‪22‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫فصل دوم‬
‫ساختمان کمپيوتر‬

‫در تکوين کمپيوتر سه بخش ذيل شامل ميباشد‪:‬‬

‫‪ -6‬سخت افزار يا پرزه جات کمپيوتر)‪(Hardware‬‬
‫عبارت از وسائل فزيکي و قابل لمس کمپيوتر ميباشد‪.‬‬
‫‪ -2‬نرم افزار يا پروگرام هاي کمپيوتر)‪(Software‬‬
‫عبارت از پروگرامهاي اند که وسائل فزيکي را به کار مي اندازد‪ .‬پروگرام ها پرزه جات را براي‬
‫اجراي کارهاي آن رهنمائي مينمايند‪ .‬در سال هاي اول کمپيوتر‪ ،‬قيمت پروگرامها کم بود ولي‬
‫امروز بزرگترين قسمت مصارف سيستم کمپيوتري را پروگرامها تشکيل ميدهد‪.‬‬
‫‪ -3‬لخت افزار )‪(Firmware‬‬
‫عبارت از پروگرام هاي کوچک ولي خيلي مهم است که به شکل دايمي در پارچه هاي سليکان‬
‫ثبت ميباشد‪ .‬لخت افزار جديد در فلش )‪ (Flash‬ثبت ميگردد و به اين ترتيب محتواي آن‬
‫ميتواند تغير داده شود‪.‬‬
‫‪ -6‬سخت افزار يا پرزه جات کمپيوتر)‪(Hardware‬‬
‫عبارت از تمام پرزه جات ميکانيکي و الکترونيکي کمپيوتر است که قابل لمس و مشاهده ميباشد‪.‬‬
‫وقتيکه ظاهر کمپيوتر را مشاهده ميکنيم تصور ما ممکن‬
‫اولين چيز در راه قدم است‪.‬‬ ‫اين باشد که همين پرزه جات تمام کار ها را انجام ميدهد‪.‬‬
‫و اولين قدم در راه آشنايي‬ ‫ولي پرزه جات کمپيوتر به کمک پروگرام هاي کمپيوتر‬
‫با کمپيوتر‪ ،‬معرفت با اجزاي‬ ‫وظائف خود را انجام ميدهد‪ .‬پرزه جات و پروگرام ها الزم‬
‫آن ميباشد‪.‬‬ ‫و ملزوم يکد يگر بوده و در حقيقت پروگرام ها به پرزه‬
‫جات کمپيوتر جان بخشيده و انها را فعال ميسازد‪.‬‬
‫کمپيوتر ميتواند چهار وظيفه اساسي ذيل را انجام دهد‪:‬‬
‫‪ -1‬گرفتن معلومات اوليه‬
‫‪ -2‬پراسس معلومات اوليه‬
‫‪ -3‬تهيه نتايج‬
‫‪ -4‬ذخيره معلومات‬
 ‫‪23‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫از اينرو پرزه جات کمپيوتررا نيز به چهار بخش ذيل تقسيم کرده ميتوانيم‪:‬‬
‫‪ -1‬وسايل ورودي اطالعات)‪(Input devices‬‬
‫‪ -2‬بخش سيستم)‪(System Unit‬‬
‫‪ -3‬وسايل خروجي و اظهار نتايج)‪(Output Devices‬‬
‫‪ -4‬وسايل ذخيره اطالعات)‪(Storage Devices‬‬

‫وسايل خروجي‬
‫‪(Output‬‬
‫وسايل ورودي‬ ‫بخش سيستم‬ ‫)‪Devices‬‬
‫‪(Input‬‬ ‫‪(System‬‬
‫)‪Devices‬‬ ‫)‪Unit‬‬
‫وسايل ذخيره‬
‫‪(Storage‬‬
‫)‪Devices‬‬

‫وسايل ورودي اطالعات‬

‫)‪(Input Devices‬‬

‫وسائل ورودي اطالعات‪ ،‬با گذشت‬ ‫عملکرد کمپيوتر در حل مسائل‪ ،‬مشابه به‬
‫زمان همرا با پيشرفت تکنالوژي و‬ ‫عملکرد انسانها براي حل مسائل ميباشد‪ .‬انسان‬
‫ضرورت استفاده کننده کمپيوتر‬ ‫براي حل يک مسئله اولين کاري را که انجام‬
‫)‪ ، (User‬پيشرفته گرديده‬ ‫ميدهد‪ ،‬گوش دادن و يا خواندن صورت مسئله‬
‫ووسايل جديد به آن اضافه ميگردد‪.‬‬ ‫و سپردن نکات مهم آن در ذهن است‪ .‬بعد از‬
‫آن در باره حل آن فکر ميکند‪ .‬براي يافتن حل‪،‬‬
‫مسئله را تحليل و تجزيه نموده و جزئيات انرا زير پراسس قرار ميدهد‪ .‬بعد از يافتن حل‪ ،‬جواب‬
‫مساله يا نتايج را بيان ميکند‪ .‬کمپيوتر هم براي حل مسائل به وسايل ضرورت دارد تا توسط آن‬
‫جزئيات مسئله مورد نظر به کمپيوتر داخل گردد‪ .‬وظيفه اين وسايل انتقال اطالعات از محيط‬
‫خارج به کمپيوتر بوده و وسيله ارتباط انسان به کمپيوتر ميباشد‪ .‬اين وسايل مانند چشم و گوش‬
‫براي کمپيوتر ميباشد‪ .‬تمام اطالعاتي که توسط کمپيوتر پراسس ميگردد‪ ،‬بايد از طريق همين‬
‫وسايل به کمپيوتر وارد شود‪.‬‬
‫در وارد کردن اطالعات به کمپيوتر از روش هاي ذيل استفاده ميشود‪:‬‬
 ‫‪24‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫الف‪ -‬ورود اطالعات توسط صفحه کليد )‪(Keyboard‬‬

‫ب‪ -‬ورود اطالعات توسط وسايل اشاره کننده (‪(Pointing Devices‬‬
‫ج‪ -‬ورود اطالعات توسط وسايل خواندن )‪(Reading Tools‬‬
‫د‪ -‬ورود اطالعات توسط وسايل رقمي ساز )‪(Digitizing Tools‬‬

‫‪USB‬‬ ‫پورت هاي‬ ‫الف‪ -‬صفحه کليد)‪(Keyboard‬‬

‫‪(Universal‬‬ ‫‪Serial‬‬ ‫مروجترين وسيله ورودي اطالعات به کمپيوتر‪،‬‬
‫)‪ Bus‬نوع جديد پورتها‬ ‫صفحه کليد ميباشد که توسط يک کيبل از‬
‫ميباشد که سرعت آنها تا ‪12‬‬ ‫طريق پورت مسلسل‪ PS/2 ، COM‬و يا‬
‫ميگا بيت در يک ثانيه‬ ‫توسط پورت مسلسل‪ USB‬به سيستم کمپيوتر‬
‫)‪ (Mbps‬بوده و ميتواند حد‬ ‫وصل ميگردد‪ .‬قابل ذکر است که استفاده از‬
‫اکثر ‪ 127‬وسيله جانبي را به‬ ‫صفحه کليدي که توسط پورت مسلسل‪USB‬‬
‫سيستم وصل نمايند‪.‬‬ ‫به سيستم وصل ميگردد‪ ،‬کم بوده و در اينده‬
‫نزديک نسبت برتري پورت هاي‪ USB‬نظر به‬
‫پورت‪ COM‬استفاده از آن بيشتر خواهد گرديد‪.‬‬
‫توسط صفحه کليد ميتوانيم حروف الفبا‪ ،‬ارقام‪ ،‬عاليم و دستور هاي خود را به شکل مستقيم به‬
‫کمپيوتر وارد نمائيم‪.‬‬
‫تعداد کليد هاي صفحه کليد نظر به نوع صفحه کليد فرق ميکند‪ .‬کليد هاي موجود در صفحه‬
‫کليد را به چهار گروپ ذيل تقسيم کرده ميتوانيم‪:‬‬
‫‪ -1‬کليد هاي حروف و عاليم که جهت داخل نمودن حروف الفبا و عاليم خاص از آن استفاده‬
‫ميگردد‪.‬‬
‫‪ -2‬کليد هاي ارقام که شبيه با کليد هاي ماشين حساب است و جهت وارد کردن اعداد به کار‬
‫ميرود‪.‬‬
‫‪ -3‬کليد هاي کنترول و کليد هاي خاص که به تنهائي و در بعضي موارد همراه با کليد هاي‬
‫ديگر به کار ميروند‪.‬‬
 ‫‪25‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫کار با صفحه کليد مشابه به عمليه تايپ است‪ .‬تفاوت آن با ماشين تايپ در اينست که کليد‬
‫هاي صفحه کليد کود هاي را توليد ميکند که به کمپيوتر معني دارد‪.‬‬

‫صفحه کليد )‪(Keyboard‬‬

‫‪ -4‬کليد هاي تابع)‪ (Function Keys‬که جهت آساني در ورود دستور ها به کار مي روند‪.‬‬
‫طرز استفاده انها ممکن است در پروگرام هاي مختلف با هم تفاوت داشته باشد‪ .‬يا به عباره ديگر‬
‫وظيفه انها بر اساس خواست پروگرام نويس )‪ (Programmer‬تعين ميگردد‪.‬‬

‫ب‪ -‬وسايل ا شاره کننده)‪(Pointing Devices‬‬

‫در پروگرام هاي گرافيکي‪ ،‬که در آن ارتباط استفاده کننده )‪ (User‬و کمپيوتر به شکل گرافيکي‬
‫مي باشد‪ ،‬از وسايل استفاده ميگردد که بنام وسايل اشاره کننده)‪ (Pointing Devices‬ياد‬
‫مي شوند‪ .‬اين وسايل عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬موس)‪(Mouse‬‬
‫پس از صفحه کليد‪ ،‬مروجترين وسيله ورودي اطالعات به کمپيوتر بوده که کار کردن با آن نظر‬
‫به صفحه کليد اسان ميباشد‪ .‬استفاده کننده)‪ (User‬جهت داخل نمودن متون و اعداد بيشتر از‬
‫صفحه کليد استفاده ميکنند‪ .‬ولي براي وظائف ديگر از قبيل دادن اوامر به کمپيوتر‪ ،‬حرکت دادن‬
‫مؤشر وغيره موارد از موس استفاده مينمايند‪.‬‬
 ‫‪26‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫موس )‪(Mouse‬‬

‫موس ها انواع زياد دارند که از جمله موس هاي بدون سيم يا نوري و موس هاي معمولي که‬
‫توسط يک لين به سيستم وصل ميگردد‪ ،‬ذکر کرده ميتوانيم‪.‬‬
‫کمپيوتر هاي قابل نقل )‪ (Portable Computer‬از وسايل ذيل به حيث موس استفاده‬
‫ميکنند‪:‬‬

‫‪ -6‬توپ مکان نما )‪(Trackball‬‬

‫مانند موس سرچپه شده مي باشد که استفاده کننده توسط حرکت دادن توپ)‪ (Ball‬به کمک‬
‫انگشت خود مؤشر موس را حرکت ميدهد‪.‬‬

‫توپ مکان نما )‪(Trackball‬‬

‫‪ -2‬صفحه لمسي )‪(Touch Pad‬‬
‫صفحه لمسي عبارت از يک صفحه هموار بوده که در مقابل فشار حساس مي باشد‪ .‬استفاده کننده‬
‫توسط حرکت دادن انگشت خود مؤشر موس را حرکت ميدهد‪ .‬بعضي اوقات بنام ‪Track-pad‬‬
‫نيز ياد ميگردد‪.‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫صفحه لمسي )‪(Touch Pad‬‬

‫‪ -3‬نقطه لمسي )‪(Track Point‬‬
‫نقطه لمسي در وسط صفحه کليد کمپيوتر هاي‪ Laptop‬قرار داشته وتوسط فشار انگشت‪ ،‬مؤشر‬
‫در روي صفحه نمايش حرکت ميکند‪.‬‬

‫نقطه لمسي )‪(Track Point‬‬

‫‪ -1‬اشاره انگشت‬
‫مانيتور هاي خاص ميتوانند اشاره انگشت را نيز به حيث ورودي قبول نموده و طبق آن عمل‬
‫معين را انجام دهد‪.‬‬
‫‪ -2‬قلم نوري)‪(Light pen‬‬
‫شکل آن مانند قلم بوده و در اثر تماس به صفحه نمايش اوامر که توسط همين قلم به آن اشاره‬
‫ميشود‪ ،‬اجرا ميگردد‪ .‬نوشتن متن ويا رسامي باالي صفحه نمايش توسط قلم نوري به شکل‬
‫مستقيم صورت ميگيرد‪.‬‬
 ‫‪20‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ج‪ -‬وسايل خواندن)‪(Reading Tools‬‬

‫طوريکه قبال ديديم ‪ ،‬وسايل اشاره کننده مانند موس جاي صفحه کليدرا دروارد کردن متون و‬
‫اعداد گرفته نتوانسته ‪ ،‬و از طرف ديگر وارد کردن متون زياد توسط صفحه کليد به وقت زياد‬
‫ضرورت دارد‪ .‬اختيار ديگري که جهت وارد کردن کميات بزرگ اطالعات ‪ ،‬از آن استفاده کرده‬
‫ميتوانيم ‪ ،‬وسايل مي باشند که بنام وسايل خواندن)‪ (Reading Tools‬ياد ميشوند‪ .‬توسط‬
‫اين وسايل در وقت کم ميتوانيم کميات زيادي از معلومات اوليه )‪ (Data‬را به کمپيوتر وارد‬
‫نموده که در نتيجه قيمت وارد کردن معلومات اوليه را کم ساخته‪ ،‬و از طرف ديگر از وقوع‬
‫غلطي ها حين داخل نمودن اطالعات جلوگيري مينمايد‪.‬‬
‫اين وسايل عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -6‬نشانه خوان نوري يا ‪(Optical Mark Reader) OMR‬‬

‫وسيله است که معلومات نشاني شده توسط قلم يا پنسل را خوانده ميتواند‪ .‬اين وسيله که بنام‬
‫حس کننده نشاني)‪ (Mark Sensor‬نيز ياد ميشود‪ ،‬در نمره دادن پارچه هاي امتحان شاگردان‬
‫و محصلين استفاده ميگردد‪ .‬اين وسيله با استفاده از نور منعکس شده موقعيت نشاني ها را در ورق‬
‫تعين نموده وانرا به سگنالهاي الکتريکي تبديل و داخل کمپيوتر مينمايد‪.‬‬

‫‪ -2‬بارکود خوان نوري)‪(Bar Code Reader‬‬

‫اين وسيله با استفاده از روشني‪ ،‬کود هاي خطي که داراي ضخامت هاي مختلف ميباشد خواند و‬
‫از روي آن مقادير را تعين مينمايد‪ .‬ازاين وسيله اضافتر در مارکيت هاي بزرگ ‪(Super‬‬
‫)‪ Markets‬استفاده ميشود‪ .‬اين وسيله کود خوانده شده را به کمپيوتر منتقل مينمايد‪ .‬کمپيوتر‬
‫از روي کود‪ ،‬قيمت جنس را در‪ Database‬دريافت‪ ،‬ذخيره را تعديل )‪ (Update‬نموده و‬
‫قيمت را به مشتري چاپ ميکند‪ .‬در اکثر مارکيت هاي بزرگ بارکود خوان نوري به يک ترمينال‬
‫که در محل فروش قرار دارد وصل ميباشد‪ .‬اين ترمينال معلومات‪ Scan‬شده را به يک‬
‫کمپيوتر‪ Mainframe‬روان ميکند‪ .‬تمام محاسبات و تغيرات مربوط‪ Database‬را همين‬
‫کمپيوتر‪ Mainframe‬ا نجام ميدهد‪.‬‬
‫‪- 3‬قلم سکنر)‪(Pen Scanner‬‬
‫قلم سکنراز نقطه نظر شکل‪ ،‬مانند يک نشاني کننده )‪ (Highlighter‬بوده‪ ،‬ولي در حقيقت‬
‫مانند سکنر بدون سيم ميباشد که ميتواند عمليه تشخيص نوري حروف( ‪(Optical‬‬
‫‪ Character recognition‬را انجام دهد‪ .‬وقتيکه شما قلم سکنر را باالي متن روي ورق‬
 ‫‪24‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫کش ميکنيد‪ ،‬قلم سکنر يک فايل متني را در حافظه از قبل ساخته شده خود ‪(Built-in‬‬
‫)‪ Memory‬ايجاد‪ ،‬ومتن را در آن ذخيره ميکند‪ .‬بعد از آن شما ميتوانيد همان فايل را توسط‬
‫يک کيبل و يا شعاع تحت الحمرا )‪ (Infrared Beam‬داخل کمپيوتر نمائيد‪.‬‬

‫قلم سکنر متن را از ورق گرفته و آنرا به‬

‫کمپيوتر داخل ميکند‪.‬‬

‫قلم سکنر )‪(Pen Scanner‬‬

‫د‪ -‬وسايل رقمي ساز)‪(Digitizing the real world‬‬

‫قبل از اينکه کمپيوتر نوشته دست و متن چاپ شده را تشخيص دهد‪ ،‬بايد همان متن‬
‫رقمي)‪ (Digitize‬گردد‪ ،‬تا در حافظه کمپيوتر ذخيره شده بتواند‪ .‬چون معلومات به اشکال‬
‫متفاوت است پس جهت رقمي ساختن ان)‪ (Digitizing‬از وسايل مختلف استفاده مي شود‪.‬‬
 ‫‪31‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫کمپيوتر همه چيز را به شکل رقمي‬

‫)‪ (Digital‬ذخيره مينمايد‪ .‬براي اينکه تصوير‬
‫يا صدا را در کمپيوتر ذخيره و پراسس نماييم‪،‬‬
‫اول بايد آنرا رقمي )‪ (Digitize‬نماييم‪ .‬يا به‬
‫عبارت ديگر‪ ،‬اول بايد آنرا از شکل انالوگ به‬
‫شکل رقمي تبديل نماييم‪.‬‬

‫بعضي از اين وسايل قرار ذيل ميباشند‪:‬‬

‫‪ -6‬سکنر)‪(Scanner‬‬
‫وسيله ورودي اطالعات بوده که ميتواند تمثيل رقمي متون و اشکال گرافيکي را تهيه کند‪.‬‬
‫سکنر به انواع و اشکال مختلف يافت ميشود‪ .‬بدون در نظرداشت نوع ان‪ ،‬سکنر ميتواند فوتو‬
‫گراف‪ ،‬رسامي‪ ،‬چارت و انواع ديگر معلومات چاپ شده را به نمونه هاي بيت )‪ (Bit‬تبديل‬
‫نمايد تا کمپيوتر انرا به کمک پروگرام هاي گرافيکي ذخيره و پروسس نمايد‪.‬‬

‫سکنر روميزي )‪(Desk-top Scanner‬‬

 ‫‪31‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -2‬کمره ديجيتل)‪(Digital Camera‬‬

‫کمره ديجيتل جهت گرفتن تصوير فوري )‪ (Snapshots‬اشکال حقيقي به شکل يک تصوير‬
‫رقمي )‪ (Digital Image‬مورد استفاده قرار ميگيرد‪ .‬برخالف سکنر‪ ،‬کمره ديجيتل محدود به‬
‫اشکال چاپي روي ورق نبوده بلکه ميتواند هر چيز که کمره عادي انرا گرفته ميتواند‪ ،‬انرا ثبت‬
‫نمايد‪ .‬کمره ديجيتل ميتواند نمونه بتي )‪ (Bit‬اشکال را باالي ديسک يا وسايل ديگر ذخيره‬
‫اطالعات مانند حافظه فلش)‪ (Flash‬ذخيره نمايد‪ .‬کمره ديجيتل از طريق پورت ‪USB‬‬
‫)‪ (Universal Serial Bus‬به کمپيوتر وصل شده ميتواند‪.‬‬

‫(کمره ديجيتل)‬

‫‪ -3‬رقمي ساز ويديوئي)‪(Video digitizer‬‬

‫مجموعه از سرکت ها است که ميتواند ورودي را از کمره ويديوئي‪ ،‬تلفزيون و يا منابع ديگر‬
‫ويديوئي گرفته و انرا به سگنال هاي رقمي)‪ (Digital Signals‬تبديل مينمايد ‪ .‬بعد از آن‬
‫سگنالهاي رقمي شده ميتواند در حافظه کمپيوتر ذخيره و در سکرين نشان داده شود‪ .‬کمره‬
‫ويديوئي ديجيتل چون اشکال را به شکل رقمي ميگيرد‪ ،‬پس ميتواند سگنال هاي ويديوئي را به‬
‫شکل مستقيم و بدون رقمي ساز ويديوئي به کمپيوتر ارسال نمايد‪.‬‬

‫(ثبت کننده ويديوئي)‬

 ‫‪32‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -9‬رقمي ساز صوت)‪(Audio digitizer‬‬

‫رقمي ساز صوت داراي سرکتي است که ميتواند صوت مايکرو فون وغيره وسايل صوتي را‬
‫رقمي)‪ (digitize‬سلزد‪ .‬ورودي صدا به پروگرام هاي ذکي ضرورت دارد تا اين صدا ها را به‬
‫شکل درست به کمپيوتر تفسير نمايد‪ .‬پروگرام هاي تشخيص صوت از چند سال به اينطرف‬
‫موجود بوده ولي تا نوشتن اين سطر ها‪ ،‬به طور کافي قابل اطمنان نبوده تا هر کس از آن استفاده‬
‫نمايد‪.‬‬
‫‪ -9‬حس کننده )‪(Sensor‬‬
‫سنسر جهت اندازه گيري حرارت‪ ،‬رطوبت‪ ،‬فشار وغيره مقادير فزيکي استفاده ميگردد‪ .‬از اين‬
‫وسايل در تکنالوژي اتومات سازي (مانند دروازه ها و زينه هاي اتومات)‪ ،‬ساختن روبوت‪ ،‬پيش‬
‫بيني حاالت جوي‪ ،‬تحقيقات علمي و ده ها تطبيق ديگر استفاده ميگردد‪ .‬حتي احساس خنده و‬
‫خوشي ماوشما هم ميتواند توسط حس کننده )‪ (Sensor‬تقليد گردد‪.‬‬

‫بخش سيستم‬
‫‪System Unit‬‬
‫مهم ترين قسمت کمپيوتراز نقطه نظر تکنالوژي و قيمت‪ ،‬بخش سيستم کمپيوتر مي باشد‪ .‬تمام‬
‫عمليات از قبيل گرفتن ‪ ، Data‬حرکت دادن ‪ ، Data‬ذخيره نمودن ‪ ، Data‬اجراي عمليات‬
‫حسابي و منطقي باالي‪ Data‬و غيره ‪،‬در همين قسمت و به کمک پرزه جات که در اين قسمت‬
‫است‪ ،‬انجام ميگردد‪ .‬البته اجرا کننده و کنترول کننده اصلي تمام اين عمليات ‪CPU‬‬
‫)‪ (Central Processing Unit‬است‪ ،‬که بنام پراسسر )‪ (Processor‬نيز ياد ميشود‪ .‬از‬
‫همين سبب ‪ ،‬در بازار تمام بخش سيستم را بنام ‪ CPU‬ياد مينمايند که اين اصطالح براي تمام‬
‫بخش سيستم درست نمي باشد‪ .‬پرزه جات مهم کمپيوتر نيز در همين قسمت جابجا گرديده‬
‫است‪ .‬گفته ميتوانيم که اصال همين قسمت عبارت از کمپيوتر است‪ .‬متباقي پرزه جات مانند‬
‫مانيتور )‪ ، (Monitor‬صفحه کليد‪ ،‬موس و غيره وسايل جانبي کمپيوتر ميباشد که وظيفه آنها‬
‫پراسس ‪ Data‬نبوده ‪ ،‬بلکه صرف جهت داخل نمودن ‪ Data‬به کمپيوتر و اظهار نتايج از آنها‬
‫استفاده ميگردد‪.‬‬
‫اجرا کننده عمليات‪(Central processing Unit) CPU‬‬
‫قسمت مهم کمپيوتر بوده که به مثابه قلب در کمپيوتر عمل مينمايد‪ .‬مرکز عمومي کنترول‬
‫ميباشد که اطالعات را پراسس نموده و انرا به نتايج مورد نظر تبديل مي نمايد‪ CPU .‬را بنام‬
 ‫‪33‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫پراسسر )‪ (Processor‬نيز ياد مينمايند‪ CPU .‬و پراسسر هر دو نام درست براي اين پرزه‬
‫بوده ودر اين کتاب از هردو نام استفاده ميگردد‪ .‬کمپيوتر بدون ‪ CPU‬کار نمي کند و ‪CPU‬‬
‫به مثابه مغز در کمپيوتر ميباشد‪ CPU .‬همراي بخش هاي ديگر کمپيوتر از طريق ‪ Bus‬ها‬
‫وصل گرديده است‪ .‬پيشرفت هاي سه دهه اخير در سرعت‪ ،‬حجم و قيمت ‪ CPU‬تغيرات‬
‫زيادي را آورده است‪.‬‬

‫نام ‪ CPU‬يا ‪ ، Central Processing Unit‬روي داليل ذيل به اين قسمت داده شده‬
‫است‪:‬‬
‫‪ CPU ‬پراسسر )‪ (Processor‬است چون‪ Data‬را پراسس ميکند‪ .‬پراسس‬
‫يعني گرفتن ‪ ،Data‬انتقال‪ Data‬از يک قسمت به قسمت ديگر و اجراي‬
‫عمليات منطقي و حسابي باالي ‪.Data‬‬
‫‪ CPU ‬يک بخش)‪ (Unit‬است‪ .‬چون‪ CPU‬در حقيقت ‪ Chip‬متشکل از‬
‫مليون ها ترانزستر است‪.‬‬
‫‪ CPU ‬يک بخش مرکزي)‪ (Central‬است‪ .‬چون مرکز اجراي عمليات است‪.‬‬

‫اجراي دستور هاي داده شده نيز وظيفه ‪ CPU‬ميباشد‪ .‬به کمک پراسسر هاي فرعي ديگر‬
‫وظايف تمام پرزه جات کمپيوتر را کنترول و اداره مينمايد‪ .‬در حقيقت‪ CPU‬است که ورودي را‬
‫به نتايج تبديل ميکند‪ .‬کمپيوتر ها نيز نظر به نوع ‪ CPU‬آن تشخيص ميگردد‪.‬‬

‫‪ CPU‬معموال به دو شکل باالي تخته اصلي )‪ (Main-board‬قرار ميگيرد‪:‬‬

‫شکل ساکت )‪(Socket‬‬

‫شکل ‪ Socket‬هم داراي انواع ميباشد‪ .‬مانند ساکت ‪ ،1‬ساکت ‪ ،2‬ساکت ‪ ،3‬ساکت ‪ 7‬و‬
‫غيره‪ .‬هر شماره طرز وصل شدن ‪ CPU‬را در تخته اصلي نشان ميدهد‪ .‬شماره باالتر نوع جديد‬
‫‪ CPU‬را نشان ميدهد‪.‬‬
 ‫‪34‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫(ساکت ‪)CPU‬‬
‫شکل جري )‪(Slot‬‬
‫‪ CPU‬هاي که به شکل جري باالي تخته اصلي قرار ميگيرد براي مدت کوتاه در مارکيت‬
‫وجود داشت و فعال مورد استفاده نميباشد‪.‬‬

‫(شکل جري ‪)CPU‬‬

‫تاريخچه ‪ CPU‬از سال ‪ 1971‬آغاذ ميگردد که در آن سال يک کمپني کوچک و غير مشهور‬
‫بنام انتل )‪ (Intel‬يا )‪ (Integrated Electronics‬چندين ترانزستر )‪ (Transistor‬را در‬
‫يک چيپ )‪ (Chip‬يکجا کرده و آنرا ‪ CPU‬ناميد‪ .‬انتل اين چيپ ( اولين ‪ CPU‬خودرا ) بنام‬
‫انتل ‪ (Intel 4004) 4004‬ياد کرد‪ .‬امروز انتل يگانه کمپني نيست که اينوع چيپ ها ميسازد‬
‫ولي يک کمپني مشهور در ساختن اينوع چيپ ها ميباشد‪.‬‬
‫عملکرد ‪ CPU‬به دو صفت آن مربوط ميباشد‪:‬‬
 ‫‪35‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ ‬طول کلمه)‪(World Length‬يا تعداد بيت هاي که ‪ CPU‬ميتواند انرا در هر بار‬

‫پراسس نمايد‪ .‬اين تعداد بيت ها ميتواند ‪ 32 ،16‬و يا ‪ 64‬بيت باشد‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت ‪ :CPU‬سرعت ‪ CPU‬توسط يک ساعت خارجي که باالي تخته اصلي قرار‬
‫دارد کنترول ميشود‪ .‬اين سرعت توسط فريکوينسي همان ساعت تعين ميگردد‪.‬‬

‫‪ CPU‬وظايف ذيل را انجام مي دهد‪:‬‬

‫‪ -1‬تفسير و اجراي دستور ها‬
‫‪ -2‬اجراي عمليات حسابي و منطقي‬
‫‪ -3‬همراي بخش هاي ديگر کمپيوتربه شکل غير مستقيم و از طريق حافظه اصلي)‪(RAN‬‬
‫ارتباط ميگيرد‪.‬‬

‫‪ CPU‬هاي عصري امروزي مجموعه از سرکت هاي پچيده است که باالي يک چيپ )‪(Chip‬‬
‫سليکان جابجا و بنام‬
‫)‪ (Microprocessor‬ياد‬
‫اجراي پروگرامها توسط پراسسر هاي مختلف‬ ‫ميشود‪.‬‬
‫که در اينجا به آن اشاره شده است‪ ،‬يک نقطه‬
‫نظر عمومي بوده که ممکن هميشه درست‬ ‫در تعين پراسسر دو نقطه ذيل‬
‫نباشد‪ .‬به کمک پروگرام هاي خاص که بنام‬ ‫مهم ميباشد‪:‬‬
‫سازي‬ ‫تقليدي‪/‬شبيه‬ ‫پروگرامهاي‬
‫)‪ (Emulation Software‬ياد ميشوند‪،‬‬ ‫‪ :-6‬موافقت يا سازگاري‬
‫مشکل عدم موافقت )‪(Incompatibility‬‬ ‫)‪(Compatibility‬‬
‫را حل کرده ميتوانيم‪ .‬پروگرامهاي شبيه سازي‬ ‫هر پروگرام نميتواند توسط هر‬
‫ميتوانند دستور هاي که براي يک‪ CUP‬است‬ ‫‪ CPU‬اجرا شود‪ .‬هر‪CPU‬‬
‫به دستور هاي‪ CPU‬ديگر ترجمه نمايد‪.‬‬ ‫داراي مجموعه از دستور هاي‬
‫از قبل تهيه شده)‪(Built-in‬‬
‫ميباشد که انرا اجرا کرده‬
‫ميتواند‪ .‬البته پراسسر هاي‬
‫جديد ميتواند تمام وظايف پراسسر هاي قبلي را انجام دهد‪ .‬مثال پراسسر ‪ Pentium-IV‬ميتواند‬
‫تمام کار هاي‪ Pentium-Pro، Pentium-II، Pentium-III‬و‪ Pentium‬را اجرا‬
‫نمايد‪.‬‬
 ‫‪36‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ولي پراسسر‪ Pentium-IV‬پروگرام هاي پراسسر‪ Power PC‬که در کمپيوتر هاي مکنتاش‬
‫)‪ (Macintosh‬است اجرا نخواهد کرد‪.‬‬

‫‪ -2‬سرعت)‪(Speed‬‬
‫سرعت‪ CPU‬توسط يک ساعت تعين ميگردد‪ .‬ساعت يک وسيله است که توسط نبض ها‬
‫الکتريکي)‪ (Electrical Pulses‬عمليات کمپيوتر را هماهنگ)‪ (Synchronize‬ميسازد ‪.‬‬

‫‪ CPU‬يا پراسسر کمپيوتر از سه بخش ذيل تشکيل گرديده است‪:‬‬

‫‪ -6‬بخش کنترول)‪(Control Unit‬‬

‫اين بخش‪ CPU‬توسط اشارات الکترونيکي طرز کار سيستم کمپيوتر را کنترول و رهنمائي مي‬
‫کند‪ .‬وظيفه آن مشابه به وظيفه دماغ در بدن انسان است‪ .‬اين بخش وظايف ذيل را انجام ميدهد‪:‬‬
‫‪ - ‬اجراي دستور ها‬
‫‪ - ‬کنترول و رهنمائي ورودي‬
‫‪ - ‬خبر کردن بخش حساب و منطقي براي اجراي عمليات‬
‫‪ - ‬اداره ذخيره اطالعات در حافظه موقتي يا دايمي‬
‫‪ - ‬آماده کردن وسايل خروجي براي اظهار نتايج‬

‫عملکرد اين بخش قرار ذيل است‪:‬‬

‫‪ -1‬اين بخش(بخش کنترول) دستور را از وسيله ورودي مي گيرد‪.‬‬
‫‪ -2‬بعد از آن دستور به يک راجستر خاص که بنام راجستر دستور)‪(Instruction Register‬‬
‫ياد ميشود‪ ،‬جهت تحليل فرستاده ميشود‪ .‬دستور حاوي ادرس‪ Data‬و کود عمليه که‬
‫باالي‪ Data‬اجرا شود ميباشد‪.‬‬
‫‪ -3‬بعد از اين هر کود به بخش حساب و منطق يا )‪(Arithmetic & Logic Unit‬‬
‫‪ ALU‬جهت اجراي عمليه معين فرستاده مي شود‪.‬‬

‫‪ -4‬بعد از اجراي عمليه مورد نظر واماده ساختن نتيجه‪ ،‬همان نتيجه را به وسايل اظهار نتايج مي‬
‫فرستد‪.‬‬
‫بخش کنترول از دو بخش فرعي ذيل تشکيل گرديده است‪:‬‬
‫بخش‪ :Prefetch‬اين بخش معلومات را به کمک بس )‪ (Bus‬ها از حافظه‬
‫ميگيرد‪.‬‬
 ‫‪37‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫بخش‪ :Decode‬اين بخش معلومات و دستور هاي که توسط بخش‪ Prefetch‬از‬

‫حافظه خوانده شده ‪ ،‬آنرا به شکل تبديل ميکند که بخش حساب و منطق باالي آن‬
‫عمليات اجرا کرده بتواند‪.‬‬

‫‪ - 2‬بخش حساب و منطق)‪(Arithmetic & Logic Unit‬‬

‫اين بخش‪ CPU‬که مختصرا بنام‪ ALU‬ياد ميگردد مسئول اجراي عمليات حسابي و منطقي‬
‫ميباشد‪ .‬عمليات منطقي هميشه عمليات مقايسوي بوده که توسط آن کمپيوتر ميتواند اعداد‪،‬‬
‫حروف و عاليم خاص را مقايسه و طبق آن تصميم معين را اتخاذ نمايد‪ .‬عمليات منطقي سه‬
‫حالت ذيل را امتحان کرده ميتواند‪:‬‬
‫‪ ‬حالت مساوي‬
‫‪ - ‬حالت بزرگتر‬
‫‪ - ‬حالت کوچکتر‬
‫حاالت مقايسوي ديگر از قبيل بزرگتر يا مساوي‪،‬کوچکتر يا مساوي و نا مساوي از يکجا شدن سه‬
‫حالت فوق به دست مي ايد‪ .‬عمليات منطقي توسط سرکت هاي خاص که بنام‪AND،OR‬‬
‫و‪ NOT‬ياد ميگردد‪ ،‬انجام مي شود‪.‬‬

‫‪ - 3‬راجسترها)‪(Registers‬‬
‫راجستر ها مکان هاي موقتي براي ذخيره دستور ها و اطالعات ميباشد‪ .‬راجستر ها مستقيما توسط‬
‫بخش کنترول)‪ (CU‬اداره ميگردد‪ .‬راجستر ها ميتواند دستور ها را به سرعت عالي حفظ‪ ،‬پراسس‬
‫و ارسال نمايد‪ .‬تفاوت اساسي راجستر ها با حافظه اصلي کمپيوتر )‪ (RAM‬دراين است که‬
 ‫‪30‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫راجستر ها اطالعاتي را حفظ مينمايد که همين لحظه در حال پراسس باشد‪ .‬و حافظه اصلي‬
‫اطالعاتي را حفظ مينمايد که در اينده نزديک پراسس خواهد شد‪.‬‬

‫پراسسرهاي ‪ 80386‬و بعد از آن داراي ‪ 16‬راجستر ‪ 32‬بيتي ميباشد‪ .‬پراسسر هاي قبلي داراي‬
‫‪ 14‬راجستر ‪ 16‬بيتي بود‪.‬‬
‫نوت‪ :‬راجستر ها به مثابه متحولين )‪ (Variables‬داخلي براي ‪ CPU‬ميباشد‪.‬‬
‫ساعت)‪(Clock‬‬
‫براي تعين و کنترول سرعت ‪ CPU‬از ساعتي استفاده ميگردد که باالي تخته اصلي قرار داشته و‬
‫توسط نبض ها )‪ (Pulses‬عمليات تمام پرزه جات کمپيوتر را هماهنگ)‪(Synchronize‬‬
‫مينمايد‪ .‬کمپيوتر عالوه بر پراسسر مرکزي داراي چندين پراسسر فرعي ميباشد‪ .‬پراسسر هاي‬
‫فرعي به شکل متقطع(وقفه اي) عمل مينمايد و نه به شکل مسلسل و دوامدار‪ .‬براي کنترول اين‬
‫عمل متقطع از يک ساعت مرکزي استفاده ميگردد که به هر پراسسر فرعي وصل ميباشد‪ .‬ساعت‬
‫مانند قلب نابض بوده و پراسسر ها تا وقتيکه نبض ساعت برايش نه امده باشد در خواب‪ ،‬و به‬
‫مجرد امدن نبض ساعت از خواب بيدار‪ ،‬و وظيفه خود را انجام ميدهد‪.‬‬

‫مانند هر حرکت دوراني‪ ،‬زمان بين دو نبض)‪ (Pulse‬بنام دوره )‪ (Period‬ياد گرديده و به ثانيه‬
‫اندازه مي شود‪ .‬تعداد نبض ها در يک ثانيه بنام فريکوينسي)‪ (Frequency‬ياد ميگردد که به‬
‫در حقيقت معکوس دوره)‪ (Period‬مي‬ ‫هرتز )‪ (Hertz‬اندازه مي شود‪ .‬و هرتز‬
‫باشد)‪.(Hertz =1/Sec‬‬
‫سرعت ساعت که به ميگا هرتز )‪ (MHz‬و از پراسسر هاي سريع به گيگا هرتز )‪ (GHz‬اندازه‬
‫مي شود‪ ،‬سرعت پراسسر و در نتيجه سرعت کمپيوتر را تعين مينمايد‪ .‬پراسسر يک مسئله را قدم‬
‫به قدم حل ميکند که سرعت اين حل قدم به قدم نيز توسط سرعت ساعت تعين ميگردد‪ .‬در‬
‫حقيقت ساعت تعين ميکند که کمپيوتر به چه سرعت ميتواند يک مسئله را حل نمايد‪ .‬هر نبض‬
‫ساعت کمپيوتر بخشي از يک دستور ماشين را انجام ميدهد‪ .‬هر دستور به يک يا چند‬
‫دوره)‪ (Cycle‬ساعت ضرورت دارد‪ .‬البته اين تعداد به نوع پراسسر نيز بستگي دارد‪.‬‬
‫سه عامل ذيل در مقدار معلومات که در يک وقت پراسس شده ميتواند رول دارد‪:‬‬
‫‪ ‬سايز (تعدادلين هاي) بس داخلي‬
‫‪ ‬سايز (تعدادلين هاي) بس آدرس‬
‫‪ ‬سرعت ‪CPU‬‬
 ‫‪34‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ CPU‬توسط کمپني هاي مختلف توليد ميشود‪ .‬در ميان اين کمپني ها انتل )‪AMD ، (Intel‬‬
‫)‪ (Advanced Micro Devices‬و ‪ Cyrix‬مشهور است‪ CPU .‬هاي مشهوري که‬
‫در دو نيم دهه اخير توسط شرکت انتل)‪ (Intel‬به بازار عرضه گرديد قرار ذيل ميباشند‪:‬‬
‫‪ -1‬پراسسر‪8088‬‬
‫اين پراسسر در سال ‪ 1981‬در کمپيوتر هاي شخصي)‪ (PC‬شرکت ‪(International‬‬
‫‪ Business Machine) IBM‬مورد استفاده قرار گرفت‪ .‬يک پراسسر‪ 16‬بيتي بود و‬
‫ميتوانست تا يک ميگابايت حافظه را مورد دسترسي قرار دهد‪ .‬سرعت آن به‪ 4.77‬ميگا هرتز‬
‫ميرسيد‪.‬‬
‫‪ -2‬پراسسر ‪80286‬‬
‫اين پراسسر در سال ‪ 1984‬به بازار عرضه شد‪ .‬مانند ‪ 8088‬يک پراسسر‪ 16‬بيتي بوده و‬
‫مهمترين برتري آن نظر به پراسسر هاي قبلي‪ ،‬اجراي چندين پروگرام در عين‬
‫وقت)‪ (Multitasking‬بود‪ .‬صفتي ديگري که اين پراسسر را از پراسسر هاي قبلي متمايز مي‬
‫ساخت اين بود که اين پراسسر ميتوانست در دو حالت)‪ (Mode‬ذيل کار نمايد‪:‬‬
‫‪ ‬مود حقيقي)‪(Real Mode‬‬
‫در اين حالت پروگرام ها تا ‪ 1124‬کيلوبايت (يک ميگابايت) حافظه را آدرس دهي کرده‬
‫ميتواند‪ 1124 CPU .‬کيلو بايت اول حافظه را توسط آدرس هاي حقيقي آدرس دهي ميکند‪.‬‬

‫‪ ‬مود محافظت شده)‪(Protected Mode‬‬

‫‪ CPU‬در مود محافظت شده تا ‪ 16‬ميگابايت حافظه را مورد دسترسي قرار داده ميتواند‪ .‬خرابي‬
‫يک پروگرام باعث خرابي تمام سيستم نميشود‪ .‬در حقيقت يک قسمت حافظه باالي قسمت ديگر‬
‫حافظه تاثير ندارد‪.‬‬

‫‪ -3‬پراسسر ‪80386‬‬
‫اين پراسسر که در سال ‪ 1988‬به بازار عرضه گرديد سريعتر از پراسسر ‪ 80286‬بود‪ .‬يک‬
‫پراسسر ‪ 32‬بيتي بوده و ميتواند تا ‪ 4‬گيگا بايت حافظه را مورد دسترسي قرار دهد‪.‬‬

‫‪ -3‬پراسسر ‪80486‬‬
‫اين پراسسر در سال ‪ 1990‬به بازار عرضه و مشهور ترين پراسسر در اوايل دهه ‪ 1990‬بود‪.‬‬
‫حافظه مخفي)‪ (Cache Memory‬براي اولين بار توسط اين پراسسر به کار برده شد‪.‬‬
 ‫‪41‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -9‬پراسسر‪Pentium‬‬
‫پراسسر ‪ Pentium‬در سال ‪ 1993‬توسط شرکت انتل به بازار عرضه گرديد‪ .‬فرق اين پراسسر‬
‫همراي پراسسر هاي قبلي دو چيز عمده ميباشد‪:‬‬
‫‪ – 1‬سرعت ‪ :‬سرعت اين پراسسر نظر به پراسسر هاي قبلي خيلي زياد بود‪.‬‬
‫‪ – 2‬اندازه کلمه )‪ : (Word‬يک کلمه پراسسر ‪ Pentium‬داراي ‪ 64‬بيت‬
‫ميباشد‪ .‬يا به عبارت ديگر اين پراسسر ميتواند ‪ 64‬بيت را همزمان پراسس نمايد‪.‬‬
‫پراسسر ‪ Pentium‬داراي دستور ها براي ‪ Multi-media‬ميباشد که به کمپيوتر توانائي‬
‫ميدهد تا گرافيک‪ ،‬ويديو‪ ،‬و صدا را توليد کند‪ .‬به تعقيب پراسسر ‪ ، Pentium‬پراسسر هاي‬
‫‪ Pentium III ، Pentium II ، Pentium Pro‬و ‪ Pentium IV‬به ميان امد‪.‬‬
‫نوت‪ :‬کلمه ‪ Pentium‬از کلمه التيني ‪ Penta‬گرفته شده است که ‪ Penta‬به معني پنج‬
‫و ‪ Pentium‬به معني پنجم ميباشد‪.‬‬

‫جدول ذيل نسل هاي ‪ CPU‬يا پراسسر را نشان ميدهد ‪:‬‬

‫تعداد‬
‫سال‬ ‫نام‪CPU‬‬ ‫نسل‪CPU‬‬
‫ترانزستر‬
‫‪29000‬‬ ‫‪1981 – 1978‬‬ ‫‪ 8086‬و ‪8088‬‬ ‫نسل اول‬
‫‪134000‬‬ ‫‪1984‬‬ ‫‪80286‬‬ ‫نسل دوم‬
‫‪275000‬‬ ‫‪1988 - 1987‬‬ ‫‪ 80386 DX‬و ‪80386 SX‬‬ ‫نسل سوم‬
‫‪،80486DX ،80486 SX‬‬
‫‪1200000‬‬ ‫‪1992 - 1990‬‬ ‫نسل چهارم‬
‫‪ 80486DX2‬و ‪80486 DX4‬‬

‫‪1995 - 1993‬‬ ‫‪Pentium‬‬

‫‪3100000‬‬ ‫‪1996‬‬ ‫‪Cyrix 6x86‬‬ ‫نسل پنجم‬
‫‪1996‬‬ ‫‪AMD K5‬‬

‫‪4500000‬‬ ‫‪1997‬‬ ‫‪Pentium MMX‬‬ ‫نسل نجم‬

‫‪6000000‬‬ ‫‪1997‬‬ ‫‪IBM/Cyrix 6x86MX‬‬
‫‪6000000‬‬ ‫‪1998‬‬ ‫‪IDT Winchip2 3D‬‬ ‫پيشرفته‬
 ‫‪41‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تعداد‬
‫سال‬ ‫نام‪CPU‬‬ ‫نسل‪CPU‬‬
‫ترانزستر‬

‫‪5500000‬‬ ‫‪1995‬‬ ‫‪Pentium Pro‬‬

‫‪8800000‬‬ ‫‪1997‬‬ ‫‪AMD K6‬‬ ‫نسل ششم‬
‫‪7500000‬‬ ‫‪1997‬‬ ‫‪Pentium II‬‬
‫‪9300000‬‬ ‫‪1998‬‬ ‫‪AMD K6-2‬‬

‫‪Mobile PentiumII‬‬
‫‪27400000‬‬ ‫‪Mobile Celeron‬‬
‫‪18900000‬‬ ‫نسل ششم‬
‫‪1999‬‬ ‫‪Pentium III‬‬
‫‪9300000‬‬ ‫‪Pentium III CuMine‬‬ ‫پيشرفته‬
‫‪28000000‬‬

‫‪22000000‬‬ ‫‪1999‬‬ ‫‪AMD original Athlon‬‬

‫‪37000000‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪AMD Athlon Thunder bird‬‬ ‫نسل هفتم‬
‫‪42000000‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪Pentium4‬‬

‫همچنين پراسسر هاي ذيل نيز قابل ذکر است که توسط کمپني هاي مختلف ساخته شده است‪:‬‬
‫‪ -6‬پراسسر اتانيم )‪(Itanium Processor‬‬
‫يک پراسسر‪ 64‬بتي بوده که توسط شرکت انتل)‪ (Intel‬ساخته شده و در کمپيوتر هاي که در‬
‫شبکه)‪ (Network‬وظيفه سرويس دهنده )‪ (Server‬را به عهده دارد‪ ،‬مورد استفاده ميباشد‪.‬‬

‫‪ -2‬پراسسر )‪(Power PC‬‬

‫يک پراسسر ‪ 32‬بتي بوده که توسط شرکت ‪ IBM‬و ‪ Motorola‬ساخته شده است‪ .‬اين‬
‫پراسسر در کمپيوتر هاي مکنتاش )‪ (Macintosh‬مورد استفاده است‪.‬‬
‫‪ -3‬پراسسر ‪ 68000‬و ‪68020‬‬
‫پراسسر هاي ‪ 16‬و ‪ 32‬بتي بوده که توسط شرکت ‪ Motorola‬ساخته شده است‪ .‬از اين‬
‫پراسسر ها در وسايل که توسط کمپيوتر کنترول ميگردد استفاده ميشود‪.‬‬
‫‪ -9‬پراسسرالفا)‪(Alpha‬‬
‫پراسسر ‪ 64‬بتي بوده که توسط شرکت ديجيتل )‪ (Digital‬ساخته شده و همچنين فعال توسط‬
‫شرکت‪ Compaq‬نيز ساخته مي شود‪ .‬در کمپيوتر هاي بزرگ)‪ (Super Computers‬و‬
‫سرويس دهنده گان شبکه)‪ (Network Servers‬مورد استفاده ميباشد‪.‬‬
 ‫‪42‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -9‬پراسسر ‪MIPS‬‬
‫پراسسر‪ 64‬بتي بوده که توسط شرکت سليکان گرافيکس )‪ (Silicon Graphics‬ساخته‬
‫شده و در سرويس دهنده گان شبکه )‪ ،(Network Servers‬ماشين هاي بازي هاي‬
‫ويديويي)‪ (Video game Machine‬وغيره وسايل مورد استفاده است‪.‬‬

‫‪ -1‬پراسسر‪(Scalable Processor Architecture) SPARC‬‬

‫يک پراسسر‪ 64‬بتي بوده که توسط شرکت ‪ Sun Micro-system‬ساخته شده و در‬
‫کمپيوتر هاي شخصي مورد استفاده است‪.‬‬

‫سرعت ساعت به تنهائي تعين کننده سرعت‪ CPU‬نبوده بلکه ديزاين و ساختمان پراسسر نيز در‬
‫سرعت پراسسر رول دارد‪ .‬تعداد بيت هاي که همزمان توسط‪ CPU‬پراسس ميگردد نيز در‬
‫سرعت‪ CPU‬رول دارد‪CPU .‬هاي جديد تعداد بيشتري از بيت ها را همزمان پراسس ميکند‪.‬‬
‫تعداد بيت هاي که همزمان توسط‪ CPU‬پراسس ميگردد معموال از‪ 16‬تا ‪ 64‬بيت بوده و بنام‬
‫کلمه‪ (CPU Word) CPU‬ياد مي شود‪.‬‬

‫اکثريت‪ CPU‬هاي امروزي داراي يک ست مکمل دستور ها ميباشد که بعضي ازاين دستورها‬
‫خيلي به ندرت(اگر هيچ گفته نشود) مورد استفاده قرار ميگيرد‪ .‬کمپيوتر هاي که داراي اينوع‬
‫‪(Complex‬‬ ‫‪ CPU‬اند ‪ ،‬بنام کمپيوتر هاي ست مکمل دستور ها يا ‪CISC‬‬
‫)‪ Instructions Set Computer‬ياد مي شود‪ .‬تحقيقات نشان ميدهد که اينوع پراسسر ها‬
‫نظر به پراسسر هاي که تعدادي کمي از دستور ها را اجرا مينمايد آهسته وبطي ميباشد‪ .‬امروز‬
‫اکثر کمپيوتر هاي بزرگ)‪ (Super Computers‬و کمپيوترهاي شخصي از پراسسر هاي‬
‫استفاده ميکند که بنام مجموعه دستور هاي کم يا ‪(Reduced Instruction Set RISC‬‬
‫)‪ Computer‬ياد مي شود‪ CPU .‬هاي‪ Alpha‬که توسط شرکت ‪Digital‬‬
‫‪ Equipment Corporation‬ساخته شده و‪ CPU‬هاي‪ Power PC‬که توسط‬
‫شرکت‪ IBM‬ساخته شده مثال‪ CPU‬هاي‪ RISC‬مي باشد‪ .‬پراسسرهاي انتل به اساس‬
‫ديزاين‪ CISC‬ميباشد ولي انجينران شرکت انتل از تخنيک هاي ديگر جهت اضافه ساختن‬
‫سرعت‪ CPU‬استفاده ميکنند که در نتيجه فرق بين سرعت‪ CPU‬هاي انتل و‪CPU‬‬
‫هاي‪ Power PC‬کمتر ميباشد‪ .‬پراسسر‪ 64‬بتي‪ Itanium‬که از شرکت انتل است نيز به‬
‫اساس‪ CISC‬ديزاين گرديده است‪.‬‬
 ‫‪43‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫پوش کمپيوتر‬
‫‪Computer Case‬‬

‫پوش صندوق مانند که پرزه جات مهم کمپيوتر از قبيل پراسسر‪ ،‬تخته اصلي‪ ،‬حافظه‪ ،‬تهيه کننده‬
‫برق و غيره در آن قرار دارد بنام پوش )‪ (Case‬کمپيوتر ياد ميشود‪ .‬پوش مانند خانه براي پرزه‬
‫جات کمپيوتر است‪ .‬پوش کمپيوتر و تهيه کننده برق )‪ (Power Suply‬دو پرزه مهم است‬
‫که طزر اجراي سيستم کمپيوتر را تعين ميکند‪ .‬نوع پوش و تهيه کننده برق‪ ،‬نوع تخته اصلي‬
‫)‪ (Motherboard‬را تعين ميکند‪ .‬پوش و تهيه کننده برق معموال با هم يکجا ميباشد‪ .‬پوش‬
‫کمپيوتر ميتواند به دو شکل ذيل باشد‪:‬‬
‫‪ .6‬شکل ‪:Desktop‬‬
‫پوش ‪ Desktop‬طوري باالي ميز گذاشته ميشود که مانيتور باالي آن مانده شود‪ .‬شکل ذيل‬
‫پوش ‪ Desktop‬را نشان ميدهد‪.‬‬

‫(پوش ‪)Desktop‬‬
 ‫‪44‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ .2‬شکل ‪:Tower‬‬
‫پوش ‪ Tower‬ميتواند باالي ميز و يا در خانه ميز مانده شود‪ .‬شکل ذيل پوش ‪ Tower‬را‬
‫نشان ميدهد‪:‬‬

‫(پوش ‪)Tower‬‬

‫تخته اصلي‬
‫‪Main-board‬‬

‫تخته اصلي که بنام مادر بورد )‪ (Mother-board‬و سيستم بورد )‪(System-board‬‬

‫نيز ياد ميگردد‪ ،‬در داخل بخش سيستم )‪ (System Unit‬جابجا گرديده است‪ .‬پراسسر‪ ،‬حافظه‬
‫اصلي‪ ،‬بس ها‪ ،‬شگاف هاي توسعه)‪ (Expansion Slots‬و کارت هاي‬
‫توسعه)‪ (Expansion Cards‬باالي تخته اصلي قرار دارند‪ .‬درايو ها و وسايل جانبي کمپيوتر‬
‫از قبيل صفحه کليد‪ ،‬موس‪ ،‬ماشين چاپ‪ ،‬و مانيتور هم به همين تخته وصل ميباشند‪ .‬تمام وسايل‬
‫که به اين تخته وصل باشند در حقيقت با يکديگردرارتباط ميباشند‪.‬‬
 ‫‪45‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تخته اصلي يک بخش مهم سيستم کمپيوتر ميباشد‪ .‬البته در سيستم کمپيوتر بخش هاي مهم‬
‫ديگر نيز وجود دارد که سيستم کمپيوتر بدون آن بخش ها کار کرده نميتواند‪ ،‬ولي تخته اصلي‬
‫تمام اين بخش ها را باهم ارتباط ميدهد‪.‬‬

‫تخته اصلي )‪(Main-board‬‬

‫موافقت تخته اصلي همراي پرزه جات ديگر توسط ‪ Chipset‬تخته اصلي تعين ميشود‪.‬‬
‫‪ Chipset‬مجموعه از ‪ Chip‬هاي است که در انجام بعضي وظائف مشترک باهم يکجا عمل‬
‫ميکند‪ .‬در حقيقت ‪ Chipset‬تخته اصلي فعاليت ها و محدوديت هاي تخته اصلي را تعين‬
‫ميکند‪ Chipset .‬در تعين موارد ذيل رول دارد‪:‬‬

‫‪ ‬مقدار و نوع حافظه اصلي )‪(RAM‬‬

‫‪ ‬مقدار و سرعت حافظه مخفي )‪(Cache Memory‬‬
‫‪ ‬سرعت و نوع ‪CPU‬‬
‫‪ ‬نوع شگاف هاي توسعه‬
‫کمپني هاي مشهور که تخته اصلي را ميسازد عبارت اند از‪:‬‬
‫کمپني )‪ ،Intel ،AMD (Advanced Micro Devices‬و ‪.Acer‬‬
 ‫‪46‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تخته اصلي از نقطه نظر بعد فزيکي )‪ (Physical Dimension‬به دو نوع است‪:‬‬
‫‪ ‬بورد اصلي ‪AT‬‬
‫‪ ‬بورد اصلي ‪ATX‬‬
‫تخته اصلي ‪ ATX‬داراي مزايائي ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ .1‬در تخته هاي ‪ ATX‬شگاف هاي توسعه موازي به طرف عرض کم تخته اصلي‬
‫ميباشد و به اين ترتيب ساحه بيشتر براي بقيه پرزه جات کمپيوتر خالي ميکند‪.‬‬
‫‪ .2‬موقعيت ‪ CPU‬و حافظه اصلي )‪ (RAM‬به تهيه کننده برق ‪(Power‬‬
‫)‪ Suply‬نزديک بوده تا توسط پکه تهيه کننده برق سرد ساخته شود‪ .‬قابل ذکر است‬
‫که ‪ CPU‬و ‪ RAM‬در اثناي کار حرارت زياد را توليد ميکند‪.‬‬
‫‪ .3‬تخته اصلي ‪ ATX‬داراي پورت هاي ‪ PS/2‬براي صفحه کليد )‪(Keyboard‬‬
‫و موس ميباشد‪.‬‬
‫‪ .4‬تخته اصلي ‪ ATX‬از ولتاژ ‪ 303‬ولت تهيه کننده برق استفاده کرده ميتواند‪ .‬از ولتاژ‬
‫‪ 303‬ولت ‪ CPU‬هاي جديد و بعضي انواع ‪ RAM‬و کارت هاي ‪ AGP‬استفاده‬
‫ميکند‪.‬‬

‫حافظه ا صلي کمپيوتر‬

‫)‪(Computer Main Memory‬‬
‫محليکه اطالعات و پروگرام ها در آن حفظ و ذخيره ميگردد بنام حافظه کمپيوتر ياد مي شود‪.‬‬
‫حافظه کمپيوتر شبيه با حافظه انسان است‪ .‬با اين تفاوت که حافظه کمپيوتر مقدار زياد از معلومات‬
‫را در خود ذخيره کرده ميتواند‪ ،‬بدون اينکه کوچکترين تغيري در آن وارد نمايد و يا انرا فراموش‬
‫کند‪ .‬همچنين حافظه کمپيوتر قادر است به محض اينکه اطالعي از کمپيوتر خواسته شود‪،‬‬
‫‪(CPU‬پراسسر کمپيوتر) با سرعت زياد در اطالعات ذخيره شده‪ ،‬جستجو نموده و به اطالع مورد‬
‫نظر دسترسي پيدا کند‪ .‬حافظه کمپيوتر به خانه)‪ (Cell‬هاي زياد تقسيم گرديده و هر خانه داراي‬
‫يک آدرس ميباشد‪ .‬اطالعات ذخيره شده در حافظه را محتوي)‪ (Contents‬حافظه ميگويند‪.‬‬
‫محتوي حافظه حروف‪ ،‬اعداد‪ ،‬عاليم و غيره ميباشد‪ .‬به شکل عمومي هر چيزي که قابليت تبديل‬
‫شدن به صفر و يک را داشته باشد ميتواند در حافظه کمپيوتر ذخيره گردد‪ .‬پس محتواي حافظه‬
‫هر چيزي که باشد(حروف‪ ،‬اعداد‪ ،‬عاليم‪ ،‬اشکال‪ ،‬تصاوير‪ ،‬صوت‪ )...... ،‬به شکل کود‬
 ‫‪47‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫شده)‪ (Coded‬در حافظه قرار ميگيرد‪ .‬اين کود ها فقط متشکل از صفر و يک ميباشد‪ .‬هر گاه‬
‫در يک خانه از حافظه معلومات را قرار دهيم‪ ،‬محتوي قبلي آن از بين مي رود و معلومات جديد‬
‫جايگزين معلومات قبلي مي شود‪.‬‬

‫حافظه همراي پراسسر ارتباط نزديک داشته ولي بخش جدا گانه و مستقل از پراسسر ميباشد‪.‬‬
‫‪ Data‬توسط بخش کنترول از وسايل ورودي به حافظه فرستاده مي شود‪ .‬همچنين بخش‬
‫کنترول)‪ (Control Unit‬انرا در وقت ضرورت از حافظه گرفته و انرا به بخش حساب و‬
‫منطق)‪ (Arithmetic & Logic Unit‬مي فرستد‪ .‬حافظه اطالعات و دستور هاي همان‬
‫پروگرام را حفظ مينمايد که در حالت اجرا باشد‪.‬‬

‫به صورت عمومي حافظه کمپيوتر به دو نوع ذيل تقسيم ميگردد‪:‬‬

‫‪ -6‬حافظه اصلي )‪(Main Memory‬‬
‫‪ -2‬حافظه دومي )‪(Secondary Memory‬‬

‫بنام هاي حافظه کومکي)‪ (Auxiliary Memory‬و وسايل‬ ‫حافظه دومي‬

‫ذخيره)‪ (Storage Devices‬نيز ياد ميگردد‪ ،‬و براي حفظ دايمي‪ /‬نيمه دايمي اطالعات‬
‫استفاده ميگردد‪ .‬حافظه دومي را در اخير همين فصل مورد بحث قرار ميدهيم‪.‬‬
‫حافظه اصلي کمپيوتر نيز به دو نوع ميباشد‪:‬‬
‫‪ -1‬حافظه‪(Read Only Memory) ROM‬‬
‫‪ -2‬حافظه‪(Random Access Memory) RAM‬‬

‫‪ -6‬حافظه روم يا‪(Read Only Memory) ROM‬‬

‫عبارت از حافظه اصلي کمپيوتر است که صرف خوانده ميشود و چيزي در آن نوشته شده نمي‬
‫تواند‪ .‬در اثر قطع شدن برق محتواي آن از بين نمي رود‪ .‬معموال براي ذخيره لخت‬
‫افزار)‪ (Firmware‬استفاده ميگردد‪ .‬حافظه ‪ ROM‬دستور هاي را ذخيره و نگهداري ميکند‬
‫که مستقيما توسط ‪ CPU‬فهميده ميشود‪ .‬دستور هاي که وظيفه آن شروع کمپيوتر ميباشد‬
‫در‪ ROM‬به شکل دايمي ذخيره و هنگام روشن شدن کمپيوتر تمام پرزه جات کمپيوتر را‬
‫امتحان نموده و سيستم عامل)‪ (Operating System‬را نيز پيدا و انرا به حافظه‬
‫اصلي‪ RAM‬منتقل ميسازد‪.‬‬
 ‫‪40‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫در حقيقت وظيفه اصلي‪ ROM‬رهنمائي کمپيوتر قبل از دستور هاي ما ميباشد‪ .‬يعني قبل از‬
‫اينکه ما به کمپيوتر دستور دهيم(انرا رهنمائي نمائيم) روم)‪ (ROM‬انرا رهنمائي ميکند‪ .‬پس اگر‬
‫اين گفته جايز باشد که کمپيوتر عقل دارد‪ ،‬روم)‪ (ROM‬عقل کمپيوتر است‪.‬‬

‫دستورهاي ذخيره شده در ‪ ROM‬سيستم‬

‫کمپيوتر را شروع يا ‪ Boot‬ميکند‪ .‬وظيفه ديگر‬
‫اين دستورها امتحان نمودن تمام بخش هاي‬
‫کمپيوتر است‪ .‬دستور هاي ذخيره شده در اين‬
‫بخش را بنام ‪ BIOS‬نيز ياد ميکنند‪.‬‬

‫سرعت دسترسي به‪ ROM‬کمتر از سرعت‪ RAM‬بوده که به همين دليل اطالعات مستقر‬
‫در‪ ROM‬قبل از استفاده آن در‪ RAM‬قرار ميگيرد‪.‬‬
‫محتوي روم)‪ (ROM‬در فابريکه ثبت ميگردد و ماوشما نمي توانيم انرا تغير دهيم‪ .‬قابل تذکر‬
‫است که بعضي انواع‪ ROM‬که بنام‪(Programmable Read Only PROM‬‬
‫)‪Memory‬ياد ميشود ميتواند يکبار پروگرام گردد‪ .‬انواع ديگر آن که بنام ‪EEPROM‬‬
‫)‪ (Electronically Erasable Programmable Read Only Memory‬ياد‬
‫مي شود ميتواند چندين بار پروگرام گردد‪EPROM .‬توسط شعاع ماورا بنفش ‪(Ultra-‬‬
‫)‪ violet‬پاک ميشود‪.‬‬
‫فعال پارچه هاي ‪ ROM‬در فلش )‪ (Flash‬تهيه ميشود‪ .‬اينوع ‪ ROM‬ميتواند بدون تغير‬
‫دادن ‪ Chip‬پاک شود‪ .‬فلش اصطالح کمپني توشيبا )‪ (Toshiba‬بوده و به معني پاک شدن‬
‫به سرعت‪ .‬حافظه فلش ميتواند توسط پروگرام )‪ (Software‬دوباره پروگرام شود‪ .‬تغير دادن‬
‫)‪ (Upgrading‬بايوس به کمک پروگرام )‪ (Software‬را بنام فلش )‪ (Flash‬ياد‬
‫مينمايد‪ .‬بايوس که به اين طريق توسط فلش ساخته ميشود بنام بايوس ‪Plug-and-Play‬‬
 ‫‪44‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ياد گرديده و وسائل ‪ Plug-and-Play‬را استفاده کرده ميتواند‪ .‬همچنين حافظه فلش نظر‬
‫به ‪ EPROM‬ارزان بوده و داراي کثافت )‪ (Density‬بيشتر ميباشد‪.‬‬
‫‪ -2‬حافظه رم يا‪(Random Access Memory) RAM‬‬
‫حافظه ‪ RAM‬که بنام حافظه فزيکي يا حافظه سيستم نيز ياد ميشود و قسمتي از حافظه اصلي‬
‫کمپيوتر است که هم خوانده و هم در آن نوشته(مجازا) شده ميتواند‪ .‬هر خانه)‪ (Cell‬در اينوع‬
‫حافظه داراي يک ادرس بوده و‪ CPU‬ميتواند انرا به شکل مستقيم مورد دسترسي قرار دهد‪.‬‬
‫وقتيکه‪ CPU‬دسترسي به اطالعات موجود در خانه از اينوع حافظه را خواسته باشد‪ ،‬ادرس آن‬
‫محل را گرفته وجهت خواندن اطالعات مورد نظر مستقيما به سراغ آن مي رود‪ .‬اين قابليت‬
‫مراجعه مستقيم به محل مورد نظر به‪ CPU‬کمپيوتر اجازه دسترسي سريع به ادرس خواسته شده‬
‫را ميدهد‪ .‬پروگرام و ‪ Data‬که توسط ‪ CPU‬پراسس ميشود در ‪ RAM‬ميباشد‪.‬‬
‫در اثر قطع شدن برق محتواي‪ RAM‬از بين مي رود‪ .‬ازينرو بنام حافظه زود گذر )‪(Volatile‬‬
‫نيز ياد ميشود‪ .‬در اثناي کار کردن با کمپيوتر از همين قسمت حافظه استفاده ميگردد‪ .‬يا به عباره‬
‫ديگر‪ ،‬هر پروگرامي که خواسته باشيم در آن کار نمائيم بايد انرا به‪ RAM‬انتقال دهيم که‬
‫همين انتقال يک پروگرام به‪ RAM‬و اجراي آن توسط ‪ ،CPU‬عبارت از اجرا نمودن‬
‫پروگرام)‪ (Program Running‬ميباشد‪ RAM.‬ميتواند داراي ‪ Parity‬و يا بدون‬
‫‪ Parity‬باشد‪ RAM .‬که داراي ‪ Parity‬است ميتواند ‪ Data‬را جهت سالمت بودن آن‬
‫امتحان )‪ (Check‬نمايد‪.‬‬
‫در پهلوي سرعت‪ CPU‬مقدار‪ RAM‬نيز در سرعت کمپيوتر رول دارد‪ .‬به هر اندازه که‬
‫مقدار‪ RAM‬در يک کمپيوتر زياد باشد به همان اندازه سرعت کمپيوتر زياد و پروگرام هاي‬
‫بزرگ را اجرا کرده ميتواند‪ .‬پروگرام هاي مختلف به مقدار معيني از ‪ RAM‬ضرورت دارد و اگر‬
‫مقدار‪ RAM‬از همان اندازه کم باشد پروگرام در کمپيوتر اجرا نخواهد شد‪.‬‬
‫طوريکه به همه معلوم است که در اين سالها اندازه)‪ (Size‬پروگرام ها به شکل حيرت انگيز‬
‫افزايش نموده و مينمايد که در پهلوي آن مقدار ‪ RAM‬نيز افزايش يافته است‪ .‬در اثنائي نوشتن‬
‫اين سطر ها مقدار‪ RAM‬در کمپيوتر هاي شخصي ‪ 512 ، 256 ، 128‬وحتي ‪1124‬‬
‫ميگا بايت ميباشد‪.‬‬

‫در اينجا بخاطر رفع شک وترديد ضروري مي دانم تا به نقطه ذيل اشاره شود‪:‬‬
 ‫‪51‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ضرور نيست تا مقدار‪ RAM‬مساوي به اندازه)‪ (Size‬پروگرام باشد‪ .‬مثال اگر يک پروگرام داراي‬
‫سايز ‪ 50‬ميگا بايت باشد ممکن است که در ‪ 8‬يا ‪ 16‬ميگا بايت اجرا)‪ (Run‬شود‪ .‬البته اين‬
‫کار به کمک حافظه مجازي)‪ (Virtual Memory‬صورت ميگيرد‪.‬‬

‫حافظه‪ RAM‬به دو نوع ذيل ميباشد‪:‬‬

‫‪ ‬رم ديناميکي)‪(Dynamic RAM‬‬
‫‪ ‬رم ثابت)‪(Static RAM‬‬

‫در ساختمان رم ديناميکي)‪ (DRAM‬از خازن )‪ (Capacitor‬استفاده گرديده و بايد محتواي‬

‫آن به شکل دوامدار توسط بخش کنترول)‪ (Control Unit‬تازه)‪ (Refresh‬گردد‪ .‬و در غير‬
‫آن محتواي خود را از دست ميدهد‪ .‬مقدار اين تازه گي يکبار در هر‪ 15‬ملي ثانيه ميباشد‪ .‬قيمت‬
‫رم ديناميکي نظر به رم ثابت کم بوده و سرعت آن نيز کم ميباشد‪.‬‬
‫در ساختمان رم ثابت)‪ (SRAM‬از ترانزستر )‪ (Transistor‬استفاده گرديده و به تازه گي‬
‫دوامدار ضرورت ندارد‪ .‬هنگام ذخيره اطالعات در آن و يا گرفتن اطالعات از آن داراي سرعت‬
‫عالي ميباشد‪ RAM .‬ثابت به سبب زياد بودن قيمت آن کمتر مورد استفاده است‪SRAM .‬‬
‫ميتواند ‪ Data‬را بعد از قطع شدن برق نيز براي مدت کوتاه حفظ نمايد‪ .‬از ‪ SRAM‬در حافظه‬
‫‪ Cache‬استفاده ميشود‪ .‬حافظه‪(Complementary Metal Oxide Simi-‬‬
‫‪ Conductor) CMOS‬که معلومات عيار سازي سيستم)‪(System Configuration‬‬
‫را ذخيره و توسط بطري چارچ ميگردد‪ ،‬نيز نمونه رم ثابت)‪ (SRAM‬ميباشد‪.‬‬

‫نوت‪ :‬فعال انواع جديد ‪ RAM‬نيز مورد استفاده است که قرار ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪(Synchronous Dynamic‬‬ ‫‪ ‬رم ديناميکي همزمان يا ‪SDRAM‬‬
‫)‪:RAM‬‬
‫نوع جديد از ‪ RAM‬ديناميکي بوده که ميتواند سرعت خودرا به سرعت ‪ Bus‬پراسسر همزمان‬
‫)‪ (Synchronize‬ساخته و به اين ترتيب به سرعت بيشتر کار نمايد‪.‬‬
‫‪:DDRAM / DDR-SDRAM‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ (Double Data Rate Synchronour DRAM) DDR-SDRAM‬نوع‬
‫جديد از ‪ RAM‬بوده که مختصرا بنام ‪ DDRAM‬نيز ياد گرديده وميتواند در حالت‬
‫باالشدن و پائين شدن نبض ساعت ‪ Data‬را فرستاده و به اين ترتيب سرعت خودرا دو چند‬
 ‫‪51‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫نمايد‪ .‬به انرجي کم برقي ضرورت داشته و از همين سبب بهترين اختيار براي کمپيوتر هاي‬
‫‪ PDA‬ميباشد‪ .‬بنام ‪ SDRAM II‬نيز ياد ميگردد‪.‬‬
‫پارچه هاي ‪RAM‬‬
‫پارچه هاي‪ RAM‬به اشکال ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪(Single Inline Memory Module) SIMM-6‬‬
‫سرکت ‪ /‬جري هاي ‪ SIMM‬داراي راه ‪ 32‬بيتي به پارچه هاي ‪ RAM‬ميباشد‪ .‬در اين نوع‬
‫حافظه پن هاي حافظه با پن هاي بورد اصلي طوري وصل ميگردد که يک راه ارتباط (عبور و‬
‫مرور ‪ )Data‬را ايجاد ميکند‪ .‬حافظه‪ SIMM‬از ارتباط دهنده )‪ (Connector‬هاي ‪ 30‬پين‬
‫و ‪ 72‬پين استفاده ميکند‪ .‬يابه عباره ديگر ارتباط آن با تخته اصلي )‪ (Motherboard‬توسط‬
‫‪ 31‬پن و يا ‪ 72‬پن برقرار ميشود‪ .‬در تخته هاي اصلي )‪ (Main-board‬که داراي بس هاي‬
‫‪ 64‬بيتي است‪ 2 ،‬پارچه ‪ 72 SIMM‬پني را نصب کرده ميتوانيم‪.‬‬

‫(‪ 31 SIMM‬پن)‬

‫(‪ 72 SIMM‬پن)‬

‫‪(Dual Inline Memory Module) DIMM-2‬‬

‫در حافظه ‪ DIMM‬پن هاي حافظه با پن هاي تخته اصلي طوري وصل ميگردد که دو راه‬
‫جداگانه ارتباط براي عبور و مرور ‪ Data‬ايجاد ميگردد‪ .‬از همين سبب بنام ‪ DIMM‬ياد‬
‫ميشود‪.‬‬
 ‫‪52‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫پارچه هاي‪ DIMM‬داراي ساختار ‪ 64‬بيتي ميباشد‪.‬‬

‫(‪ 160 DIMM‬پن)‬

‫‪(Extension Data Out) EDO-3‬‬
‫اين نوع حافظه از نقطه نظر تخنيکي و شکل ظاهري مشابه به‪ SIMM‬بوده ولي هنگام عمليه‬
‫خواندن داراي سرعت بيشتر ميباشد‪ .‬البته اينوع حافظه در مادربورد هاي که قابليت نصب انرا‬
‫داشته باشد قابل استفاده ميباشد‪ .‬اين حافظه نظر به ‪ DIMM‬آهسته بوده و ديگر قابل استفاده‬
‫نميباشد‪.‬‬
‫جريان اطالعات بين حافظه و‪CPU‬‬
‫کنترول جريان اطالعات از حافظه به بخش حساب و منطق‪ ،‬و دوباره از بخش حساب و منطق به‬
‫حافظه‪ ،‬توسط بخش کنترول )‪ (Control Unit‬صورت ميگردد‪ .‬قبل از اينکه يک دستور‬
‫توسط کمپيوتر اجرا گردد‪ ،‬بايد همان دستور در حافظه اصلي کمپيوتر باشد‪.‬‬

‫‪ CPU‬براي اجراي يک دستور به چندين قدم)‪ (Step‬ضرورت دارد‪ .‬مجموعه اين قدم ها را بنام‬
‫دوره ماشين)‪ (Machine Cycle‬ياد مي کند‪ .‬يک دوره ماشين به دو مرحله ذيل تقسيم‬
‫ميگردد‪:‬‬

‫‪ -6‬وقت دستور)‪(Instruction Time‬‬

‫وقت دستور عبارت از دو مرحله ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ -1‬آوردن دستور از حافظه)‪.(Fetching‬‬
‫‪ -2‬تعين نمودن هدف دستور)‪.(Decoding‬‬

‫‪ -2‬وقت اجرا)‪(Execution Time‬‬

‫وقت اجراي دستور نيز داراي دو مرحله ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ -1‬بخش حساب و منطق عمليات ضروري حسابي و منطقي را انجام ميدهد‪.‬‬
 ‫‪53‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -2‬بخش حساب و منطق نتيجه عمليات را در راجستر و يا حافظه ذخيره مينمايد‪.‬‬

‫بعد از آن بخش کنترول نتيجه را در وسايل ظهور نتايج نشان ميدهد‪ .‬يک دوره مکمل‬
‫ماشين)‪ (Machine Cycle‬مجموعه وقت دستور و وقت اجرا ميباشد‪ .‬يک دوره ماشين‬
‫ممکن است که در اثر چندين دستور فرعي انجام گردد که هر کدام اين دستور هاي فرعي يک‬
‫دوره ساعت را ميگيرد‪.‬‬
 ‫‪54‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫واحد اندازه گيري حافظه‬

‫کوچکترين عنصر ذخيره شده در حافظه کمپيوتر عبارت از صفر و يا يک است که بنام بت)‪(Bit‬‬
‫ياد مي شود‪ .‬کلمه‪ Bit‬مختصر‪ Binary Digit‬يعني رقم باينري ميباشد‪ .‬مجموعه هشت بيت‬
‫ميتواند يک حرف را تمثيل نمايد و بنام بايت‪ Byte‬ياد مي شود‪ .‬پس واحد قياسي براي اندازه‬
‫گيري اطالعات ذخيره شده در حافظه کمپيوتر‪ ،‬عبارت از بايت ميباشد که توسط آن ميتوانيم يک‬
‫حرف را در حافظه کمپيوتر تمثيل نمائيم‪ .‬اگر حجم اطالعات زياد باشد‪ ،‬براي قياس آن از واحدات‬
‫بزرگتر استفاده ميگردد‪.‬‬
‫واحدات بزرگتر قرار ذيل ميباشند‪:‬‬

‫مقدار )≈(‬ ‫بايت‬ ‫تعريف‬ ‫عالمه‬ ‫واحد‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫صفر يا يک‬ ‫‪b‬‬ ‫بت )‪(Bit‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 8‬بت‬ ‫‪B‬‬ ‫بايت )‪(Byte‬‬

‫کيلو بايت‬
‫هزار )‪(Thousand‬‬ ‫‪1,024‬‬ ‫‪ 1024‬بايت‬ ‫‪KB‬‬
‫)‪(Kilo Byte‬‬

‫ميگا بايت‬
‫مليون )‪(Million‬‬ ‫‪1,048,576‬‬ ‫‪ 1024‬کيلو بايت‬ ‫‪MB‬‬
‫)‪(Mega Byte‬‬
‫گيگا بايت‬
‫بليون )‪(Billion‬‬ ‫‪1,073,741,824‬‬ ‫‪ 1024‬ميگا بايت‬ ‫‪GB‬‬ ‫‪(Giga‬‬
‫)‪Byte‬‬
‫ترا بايت‬
‫تريليون )‪(Trillion‬‬ ‫‪1,099,511,627,776‬‬ ‫‪ 1024‬گيگا بايت‬ ‫‪TB‬‬
‫)‪(Tera Byte‬‬

‫کواد ريليون‬ ‫پتا بايت‬

‫‪1,125,899,906,842,624‬‬ ‫‪ 1024‬ترا بايت‬ ‫‪PB‬‬
‫)‪(Quadrillion‬‬ ‫)‪(Peta Byte‬‬

‫کوانتليون‬ ‫اکزا بايت‬

‫‪1152921504606846976‬‬ ‫‪ 1024‬پتا بايت‬ ‫‪EB‬‬
‫)‪(Quantillion‬‬ ‫)‪(Exa Byte‬‬

‫حافظه‪ RAM‬از نقطه نظر استفاده پروگرام ها به سه بخش منطقي )‪ (Logical‬ذيل جدا‬
‫ميگردد‪.‬‬
 ‫‪55‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -6‬حافظه معمولي)‪(Conventional Memory‬‬

‫‪ 641‬کيلو بايت اول حافظه‪ RAM‬را بنام حافظه معمولي ياد مينمايد‪ DOS .‬و پروگرام هاي‬
‫که زير‪ DOS‬کار ميکند تنها همين قسمت حافظه را مي شناسد و از آن استفاده کرده ميتواند‪.‬‬
‫تمام پروگرام هاي مبني بر‪ DOS‬به حافظه معمولي ضرورت دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬حافظه توسعه يافته)‪(Expanded Memory‬‬

‫حافظه ميان ‪ 640‬کيلو بايت اول تا يک ميگا بايت که مقدار آن به ‪ 384‬کيلو بايت ميرسد بنام‬
‫حافظه توسعه يافته ياد ميشود‪ .‬اين بخش حافظه را بنام حافظه فوقاني)‪(Upper Memory‬‬
‫نيز ياد مينمايند‪ .‬اين قسمت حافظه توسط ‪ EMM360.EXE‬اداره ميشود‪.‬‬
‫‪ -3‬حافظه تمديدي)‪(Extended Memory‬‬
‫قسمتي از حافظه‪ RAM‬که بعد از يک ميگا بايت قرار دارد بنام حافظه تمديدي ياد مي شود‪.‬‬
‫اين قسمت حافظه به مدير حافظه مانند‪ HIMEM.SYS‬ضرورت دارد‪ .‬ويندوز و پروگرام هاي‬
‫مبني بر ويندوز از اين قسمت حافظه استفاده مينمايند‪ .‬قابل تذکر است که‪ CPU‬هاي پائين تر از‬
‫‪ 80286‬از حافظه تمديدي استفاده کرده نمي تواند‪ .‬خوشبختانه که امروز هيچ کس از‪CPU‬‬
‫هاي پائين تر از ‪ 80286‬استفاده نمي کنند‪.‬‬

‫حافظه مخفي‬
‫‪Cache Memory‬‬
‫معني غير تخنيکي ‪ Cache‬يعني محل باامن براي حفظ اشيا‪ .‬ولي در تکنالوژي کمپيوتر حافظه‬
‫مخفي يک نوع حافظه سريع و از نوع ‪ SRAM‬بوده که به حيث‬
 ‫‪56‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫انتظارگاه)‪ (Buffer‬جهت تسريع عمليه انتقال‪ Data‬بين حافظه اصلي)‪ (RAM‬و پراسسر‬
‫مورد استفاده قرار ميگيرد‪ .‬همان اطالعات که بعد از اطالعات تحت پراسس‪ ،‬بايد توسط‪CPU‬‬
‫پراسس گردد‪ ،‬در حافظه مخفي قرار داده مي شود‪ .‬و به اين ترتيب وقت دسترسي به‬
‫اطالعات)‪ (Access Time‬را کم و بنا عمليه پراسس اطالعات را سريعترميسازد‪ .‬در حقيقت‬
‫‪ RAM‬به حيث ‪ Cache‬ديسک سخت )‪ (Hard Disk‬ميباشد‪.‬‬

‫چون حافظه اصلي کمپيوتر از نوع‪ DRAM‬بوده و سرعت دسترسي به آن نظر به سرعت‪CPU‬‬
‫خيلي کم است‪ ،‬لهذا انتقال ‪ Data‬بين حافظه اصلي و راجستر هاي ‪ CPU‬يکي از مصرف‬
‫کننده هاي مهم وقت است‪ .‬به هر اندازه که سرعت‪ CPU‬زياد باشد ولي در اثناي‬
‫گرفتن‪ Data‬از‪ ،RAM‬در کار‪ CPU‬سکته ها صورت ميگيرد‪ .‬اين سکته ها در سرعت کلي‬
‫کمپيوتر تاثير منفي گذاشته و سرعت کمپيوتر با وجود داشتن‪ CPU‬سريع و حافظه زياد‪ ،‬کم‬
‫ميگردد‪ .‬حافظه مخفي راه حل براي اين مشکل ميباشد‪.‬‬

‫حافظه مخفي در دو محل جابجا ميگردد‪:‬‬

‫‪ -1‬حافظه مخفي داخلي )‪(Internal Cache‬‬
‫‪ -2‬حافظه مخفي خارجي )‪(External Cache‬‬

‫‪ -6‬حافظه مخفي داخلي‬

‫حافظه مخفي داخلي در داخل پراسسر قرار دارد‪ .‬اينوع حافظه مخفي بنام حافظه مخفي‬
‫اوليه)‪ (Primary Cache‬و همچنين بنام حافظه مخفي سطح اول)‪ (Level 1 Cache‬نيز‬
‫ياد مي شود‪ .‬مقدار حافظه مخفي داخلي معموال از يک کيلو بايت تا ‪ 32‬کيلو بايت ميباشد‪.‬‬

‫‪ -2‬حافظه مخفي خارجي‬

‫حافظه مخفي خارجي باالي تخته اصلي در محلي که بين ‪ CPU‬و ‪ RAM‬قرار دارد جابجا‬
‫ميباشد‪ .‬بنام حافظه مخفي دومي)‪ (Secondary Cache‬و همچنين بنام حافظه مخفي‬
‫سطح دوم )‪ (Level 2 Cache‬هم ياد مي شود‪ .‬مقدار آن از‪ 64‬کيلو بايت تا يک ميگابايت‬
‫ميباشد‪ .‬مقدار‪ 256‬کيلوبايت و‪ 512‬کيلو بايت آن زياد معمول است‪.‬‬

‫انواع حافظه مخفي)‪(Types of Cache Memory‬‬

‫در کمپيوتر هاي شخصي از سه نوع حافظه مخفي استفاده مي شود‪:‬‬
 ‫‪57‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -6‬حافظه مخفي نا همزمان)‪(Asynchronous Cache‬‬

‫اينوع حافظه مخفي‪ ،‬اطالعات را بدون در نظرداشت سگنال هاي ساعت انتقال ميدهد‪ .‬نوع‬
‫قديمي حافظه مخفي بوده که سرعت آن نيز کم ميباشد‪ .‬همراي ‪ CPU‬هاي جديد که سرعت‬
‫بيشتر دارند‪ ،‬استفاده نمي شود‪.‬‬

‫‪ -2‬حافظه مخفي همزمان)‪(Synchronous Cache‬‬

‫اين نوع حافظه مخفي‪ ،‬انتقال اطالعات را به اساس سگنال هاي ساعت انجام ميدهد‪ .‬سرعت‬
‫اينوع حافظه مخفي بيشتر از حافظه مخفي نا همزمان ميباشد‪.‬‬
‫‪ -3‬حافظه مخفي مسلسل)‪(Pipelined Cache‬‬
‫اينوع حافظه مخفي چهار بالک‪ Data‬را تقريبا همزمان انتقال ميدهد‪ .‬به اين مفهوم که انتقال‬
‫بالک دوم قبل از تکميل شدن بالک اول شروع مي شود‪ .‬سرعت اينوع حافظه مخفي در انتقال‬
‫بالک اول کمتر از حافظه مخفي همزمان)‪ (Synchronous Cache‬ولي در بالک هاي‬
‫بعدي بيشتر از آن ميباشد‪ .‬تخته هاي اصلي جديد از همين نوع حافظه مخفي استفاده ميکنند‪.‬‬

‫بس ها‬
‫‪Buses‬‬
‫اجزاي مختلف کمپيوتر مانند‪ ،CPU‬حافظه‪ ،‬پراسسر هاي فرعي‪ ،‬صفحه کليد‪ ،‬موس‪ ،‬وغيره‬
‫باالي مادر بورد قرار داشته و يا به آن وصل ميباشند‪ .‬معلومات بين اين اجزا توسط مجموعه از‬
‫وير ها نقل ميگردد که اين وير ها بنام ‪ Bus‬ها ياد ميشود‪.‬‬

‫کمپيوتر با وجود خورد بودن حجم آن داراي يک پراسسر مرکزي و ده ها پراسسر فرعي ميباشد‪.‬‬
‫عالوه بر آن سرکت ها و بخش هاي ديگري را نيز در داخل خود جا داده که به شکل منظم با‬
‫يکديگر در ارتباط ميباشند‪.‬‬
‫در اينجا دو سوال ذيل را مطرح نموده و در جستجوي جواب آن ميباشيم‪:‬‬
‫سوال اول‪ :‬چرا در داخل کمپيوتر به عوض يک پراسسر چندين پراسسر وجود دارد‪ ،‬در حاليکه‬
‫ماوشما معترف هستيم که در صورت زياد شدن اشپزان ديگ مي سوزد‪ .‬پس چه باشد حالي‬
‫ماشيني که داراي چندين پراسسر (آشپز) بوده و مليون ها بيت را درهر ثانيه پراسس (پخته)‬
‫ميکند؟‬
‫سوال دوم‪ :‬به چه ترتيب تمام بخش هاي کمپيوتر با هم وصل گرديده اند؟‬
 ‫‪50‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫جواب سوال اول‪ :‬ديزاين سرکت هاي کمپيوتر طوري است که مفهوم ترکيبي)‪ (Structured‬را‬
‫حفظ نموده است‪ .‬يا به عباره ديگر به عوض اينکه کمپيوتر داراي يک سرکت پيچيده و مغلق‬
‫باشد‪ ،‬داراي چندين سرکت جدا گانه و نسبتا ساده است‪ .‬اين کار داراي مزايايي ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ ‬هر گروپ از متخصصين قادر ميباشند تا يک سرکت معين را به شکل بهتر ديزاين و به‬
‫گذشت زمان انرا پيشرفته تر نمايد‪.‬‬
‫‪ - ‬شکل عمومي کمپيوتر از پچيده به ساده تبديل ميگردد‪.‬‬
‫‪ - ‬مشکالت يک سرکت ساده نظر به يک سرکت پچيده به اساني رفع مي شود‪.‬‬
‫‪ - ‬پايين نمودن قيمت هر سرکت و در نتيجه آن پايين شدن قيمت کلي کمپيوتر‪.‬‬
‫از همين سبب در هر کمپيوتر پراسسر هاي فرعي مانند پراسسر کمکي حسابي‪ ،‬مراقبت کننده‬
‫وقفه ها‪ ،‬اجرا کننده ملحقات کمپيوتر‪ ،‬کنترول کننده صفحه کليد‪ ،‬مراقبت کننده‪ Bus‬وغيره‪ ،‬که‬
‫هر کدام از انها داراي وظيفه مشخص ميباشد‪ ،‬وجود دارد‪.‬‬
‫مسئله تزامن بين بخش هاي مختلف طوري است که هر بخش به شکل مسلسل و دوامدار نه‪،‬‬
‫بلکه به شکل متقطع و دوراني کار ميکند‪ .‬عملکرد تمام بخش ها‪ ،‬طوريکه قبال نيز ذکر گرديد‪،‬‬
‫توسط يک ساعت مرکزي کنترول ميگردد که به هر سرکت وصل است‪.‬‬
‫جواب سوال دوم‪ :‬توصيل تمام بخش هاي کمپيوتر در ديد اول مشکل به نظر ميرسد‪ .‬چون‬
‫کمپيوتر به مليون ها بخش از هم مستقل دارد‪ .‬مثال تنها حافظه کمپيوتر در صورتي که مقدار آن‬
‫‪ 128‬ميگابايت باشد‪ ،‬داراي ‪ 128‬مليون خانه مستقل ميباشد‪ .‬البته پراسسر مرکزي بايد به هر‬
‫بخش کمپيوتر وصل باشد‪ .‬همچنين بعضي بخشها به شکل مستقيم بدون اينکه توصيل انها‬
‫توسط پراسسر مرکزي صورت گيرد بايد به يکديگر وصل گردد‪ .‬عالوه بر آن پرزه جاتي جديدي‬
‫که ممکن است در اينده به کمپيوتر وصل گردد نيزبايد در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫عملياتي زيادي که توسط کمپيوتر اجرا ميگردد‪ ،‬ازدحام سير اطالعات را در‪ Bus‬ها به خوبي‬
‫درک کرده ميتوانيم‪ .‬در يک لحظه معين ممکن است پراسسر مرکزي کوشش ذخيره اطالعات در‬
‫حافظه را داشته باشد‪ ،‬در عين لحظه ممکن است که ماشين چاپ کوشش کند تا به پراسسر پيغام‬
‫بدهد که وظيفه داده شده را انجام داده است‪ .‬و ممکن است که در همين لحظه صفحه کليد به‬
‫پراسسر فرياد نمايد که استفاده کننده)‪ (User‬کدام کليد را فشار داده است‪.‬‬
‫پس ضروري خواهد بود که‪ Bus‬داراي کنترول کننده باشد تا سير اطالعات را کنترول نمايد اين‬
‫وظيفه توسط دو سرکت کنترول کننده که بنام پل شمالي )‪ (North bridge‬وپل جنوبي‬
‫)‪ (South Bridge‬ياد مي شوند‪ ،‬انجام ميگردد‪.‬‬
‫‪ Bus‬ها به سه نوع اند‪:‬‬
 ‫‪54‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ Bus ‬آدرس‬
‫‪ Bus ‬معلومات )‪(Data‬‬
‫‪ Bus ‬کنترول‬

‫‪ Bus‬آدرس يک ‪ Bus‬يکطرفه )‪ (Unidirectional‬ميباشد‪ .‬اين ‪ Bus‬آدرس هاي که‬

‫‪ CPU‬آنرا توليد ميکند به حافظه و پورت هاي ورودي و خروجي انتقال ميدهد‪ .‬تعداد لين هاي‬
‫اين ‪ Bus‬مقدار حافظه که ‪ CPU‬آنرا آدرس داده ميتواند تعين مينمايد‪.‬‬

‫‪ Bus‬معلومات )‪ Bus (Data‬دوطرفه )‪ (Bidirectional‬بوده و وظيفه آن انتقال‬

‫معلومات بين ‪ CPU‬و ديگر فسمت هاي کمپيوتر ميباشد‪.‬‬

‫‪ Bus‬کنترول اشارات کنترولي را انتقال ميدهد‪ .‬اشارات کنترولي نوع عمليه مورد نظر را تعين‬
‫ميکند‪.‬‬

‫‪ Bus‬ها ميتوانند داراي ‪ 32 ،16 ،8‬و يا ‪ 64‬لين باشد‪ .‬و هر لين بنام )‪ (Data Path‬ياد‬
‫مي شود‪ .‬تعداد اين راه ها (لين ها) مانند تعداد خط ها در يک سرک ميباشد‪ .‬به هر اندازه که‬
‫تعداد اين لين ها زياد باشد به همان اندازه سرعت‪ Bus‬بيشتر ميگردد‪ Bus .‬که داراي ‪ 8‬خط‬
‫باشد‪ ،‬ميتواند در يک وقت ‪ 8‬بيت را انتقال دهد‪ Bus .‬که داراي ‪ 16‬خط باشد ميتواند در يک‬
‫وقت ‪ 16‬بيت و به همين ترتيب‪ Bus‬هاي که داراي ‪ 32‬يا ‪ 64‬بيت باشد در يک وقت ‪ 32‬يا‬
‫‪ 64‬بيت را انتقال ميدهد‪ .‬تعداد لين هاي‪ Bus‬درآدرس دهي حافظه نيز رول دارد‪ .‬مثال‪ Bus‬که‬
‫داراي ‪ 32‬لين باشد در تيوري ميتواند تا ‪ 4‬گيگابايت حافظه را ادرس دهي نمايد‪.‬‬
‫‪Bus ‬ها به وسايل ذخيره اطالعات(ديسک ها) وصل ميگردد‪ .‬اينوع ‪ Bus‬ها داراي‬
‫انواع ذيل مي باشند‪:‬‬

‫‪ - 6‬بس هاي ‪(Integrated Drive Electronics) IDE‬‬

‫بس ‪ IDE‬توسط شرکت ‪ Compaq‬در سال ‪ 1405‬ساخته شده است‪ IDE .‬اول تنها‬
‫براي ديسک سخت)‪ (Hard Disk‬بود و دو ديسک سخت به آن وصل شده ميتوانست‪IDE .‬‬
‫بعدي ميتواند تا چهار وسيله به شمول‪ CD-ROM‬به ان وصل گردد‪.‬‬
 ‫‪61‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ - 2‬بس هاي ‪(Small Computer System Interface) SCSI‬‬

‫اينوع بس ها توسط شرکت‪ ANSI‬معرفي گرديده است‪ .‬سرعت ان بيشتر از‪ IDE‬بوده و اضافتر‬
‫در سروس دهنده گان شبکه)‪ (Network Servers‬مورد استفاده ميباشد‪.‬‬

‫‪Bus ‬ها به شگاف هاي توسعه)‪ (Expansion slots‬نيز وصل ميگردد‪ .‬شگاف‬
‫هاي توسعه جهت نصب کردن کارت هاي توسعه )‪ (Expansion Cards‬مانند‬
‫کارت صدا )‪ ،(Sound Card‬کارت تصوير )‪ ،(Video Card‬کارت شبکه يا‬
‫‪ (Network Interface Card) NIC‬وغيره پرزه جات کمپيوتر مورد استفاده‬
‫قرار ميگيرد‪ Bus .‬هاي که به شگاف هاي توسعه وصل ميگردد داراي انواع ذيل‬
‫ميباشند‪:‬‬

‫‪(Industry Standards Architecture) ISA -6‬‬

‫يک‪ 16 Bus‬بيتي بوده که در وسط دهه ‪ 1980‬توسط کمپيوتر هاي شخصي‪ IBM‬مورد‬
‫استفاده قرار گرفت‪ .‬فعال جاي اينوع ‪ Bus‬ها را ‪ Bus‬هاي ‪ PCI‬گرفته است‪.‬‬
‫‪(Peripheral Component Interconnection) PCI -2‬‬
‫‪ Bus‬هاي ‪ PCI‬بس هاي ‪ 32‬بيتي بوده و توسط شرکت انتل بوجود آمده است‪ .‬اينوع ‪Bus‬‬
‫نظر به‪ Bus‬هاي‪ ISA‬سريعتر بوده و فعال زياد مورد استفاده مي باشند‪ .‬براي انواع جديد ‪Data‬‬
‫از قبيل صوت )‪ ،(Audio‬ويديو )‪ (Video‬و گرافيک خوبتر ميباشد‪ .‬به کمک ‪ Bus‬هاي‬
‫‪ PCI‬وسائل مانند حافظه و ويديو ميتواند به شکل مستقيم به ‪ CPU‬ارتباط برقرار نمايد‪ .‬کارت‬
‫هاي که ‪ Bus‬هاي ‪ PCI‬را استفاده ميکند داراي معلومات اند که به کمک همان معلومات‬
‫‪ CPU‬ميتواند همان کارت را به شکل اتومات عيار )‪ (Configure‬نمايد‪.‬‬
 ‫‪61‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫( بس هاي ‪ PCI‬و ‪) AGP‬‬

‫‪Bus ‬ها به پورت ها ( ساکت هاي که در عقب بخش سيستم)‪ (System Unit‬قرار‬
‫داشته و جهت وصل کردن وسايل بيروني از قبيل صفحه کليد‪ ،‬موس‪ ،‬مانيتور‪ ،‬ماشين‬
‫چاپ وغيره استفاده ميگردد)‪ ،‬نيز وصل ميگردد‪Bus .‬هاي که به پورت ها وصل‬
‫ميگردد قرار ذيل ميباشند‪:‬‬

‫‪ -3‬بس )‪AGP (Accelerated Graphics Port‬‬

‫شرکت انتل بوجود آورنده اينوع بس ها است‪ .‬داراي سرعت زياد بوده و براي پروگرامهاي‬
‫گرافيکي خوبتر ميباشد‪ .‬اينوع بس ها توسط کارت ويديو استفاده ميشود‪.‬‬
 ‫‪62‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -6‬بس ‪(Universal Serial Bus) USB‬‬

‫اينوع‪ Bus‬در سالهاي اخير بوجود امده و توسط آن ماشين چاپ‪ ،‬صفحه کليد‪ ،‬موس‪ ،‬کمره‬
‫ديجيتل وغيره وسايل را به کمپيوتر وصل کرده ميتوانيم‪ .‬سرعت آن تا ‪ 12‬ميگا بيت در يک‬
‫ثانيه )‪ (12 Mbps‬ميباشد‪ .‬به مجرد وصل شدن يک وسيله به اينوع‪ ،Bus‬همان وسيله را‬
‫استفاده کرده ميتوانيد‪ .‬تا ‪ 127‬وسيله مختلف به اينوع ‪ Bus‬وصل شده ميتواند‪.‬‬
‫‪ Bus-2‬هاي‪Fire-wire‬‬
‫نوع جديدي از‪ Bus‬ها بوده که داراي سرعت زياد وبنام‪ Bus‬هاي ‪ IEEE 1394‬نيز ياد‬
‫ميگردد‪ .‬سرعت اينوع‪ Bus‬ها تا ‪ 400‬ميگابيت در يک ثانيه ميباشد‪.‬‬
‫مانند‪ Bus‬هاي ‪ ، USB‬ميتواند از عين بس )‪ (Bus‬براي چندين وسيله استفاده گردد‪.‬‬

‫پورت هاي ورودي و خروجي‬

‫‪Input & Output Ports‬‬

‫ارتباط نهايي پراسسر با وسايل ورودي اطالعات و همچنين وسايل ظهور نتايج توسط پورتهاي‬
‫ورودي و خروجي تامين ميگردد‪ .‬هر پورت داراي يک ادرس بوده که توسط همان ادرس شناخته‬
‫مي شود‪.‬‬

‫جريان‪ Data‬بين پورت ها و وسايل ورودي و خروجي به دو شکل ذيل صورت ميگيرد‪:‬‬

‫‪ ‬به مشکل مسلسل)‪(Serial‬‬

‫‪ - ‬به شکل موازي)‪(Parallel‬‬
‫در پورت هاي مسلسل جريان‪ Data‬يک يک بيت در يک وقت ميباشد‪ .‬و در پورت هاي‬
‫موازي)‪ 32 ، 16 ،8 (Parallel‬و يا ‪ 64‬بيت در يک وقت ميباشد‪.‬‬
‫وسايل اهسته مانند صفحه کليد از پورت هاي مسلسل‪ ،‬و وسايل سريع مانند درايوها از پورت‬
‫هاي موازي استفاده مي نمايند‪ .‬پورت هاي موازي در وسايل که نياز به ارسال اطالعات زياد در‬
‫فواصل کم زماني را داشته باشد‪ ،‬مورد استفاده قرار ميگيرد‪ .‬بعضي وسايل مانند ماشين چاپ‬
‫ميتواند از پورت هاي مسلسل و يا موازي استفاده نمايد‪.‬‬
 ‫‪63‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫پورت هاي مسلسل براي ارسال اطالعات به فواصل دور مناسب ميباشند‪ .‬شکل ذيل پورت هاي‬
‫ورودي و خروجي را نشان ميدهد‪:‬‬

‫(پورت هاي ورودي و خروجي)‬

‫پورت هاي ‪ (Communication) COM‬پورت هاي مسلسل‪ ،‬و پورت هاي ‪LPT‬‬
‫)‪ (Line Printer Terminal‬پورت هاي موازي ميباشند‪.‬‬

‫پورت هاي ‪:PS/2‬‬

‫اينوع پورتها جهت وصل کردن صفحه کليد )‪ (Keyboard‬و موس )‪ (Mouse‬استفاده‬
‫ميشود‪ .‬در ساختمان اينوع پورت ها از معماري مايکرو کانال ‪(Micro Channel‬‬
‫)‪ Architecture‬استفاده گرديده است‪ .‬عمليات ‪ Micro Channel‬به شکل ‪ 16‬بيتي يا‬
‫‪ 32‬بيتي صورت ميگيرد‪ .‬پورت هاي ‪ PS/2‬از نقطه نظر شکل فرق نداشته ولي نميتواند پورت‬
‫موس براي صفحه کليد و يا پورت صفحه کليد براي موس استفاده شود‪ .‬پورت هاي ‪ PS/2‬در‬
‫شکل ذيل نشان داده شده است‪:‬‬

‫(پورت هاي ‪)PS/2‬‬

‫پورت هاي‪(Universal Serial Bus) USB‬‬
‫توسط اين نوع پورت ها ماشين چاپ‪ ،‬صفحه کليد‪ ،‬موس‪ ،‬کمره ديجيتل‪ ،‬حافظه فلش وغيره‬
‫وسايل را به کمپيوتر وصل کرده ميتوانيم‪ .‬سرعت آن تا ‪ 12‬ميگا بيت در يک ثانيه ‪(12‬‬
 ‫‪64‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫)‪ Mbps‬ميباشد‪ .‬به مجرد وصل شدن يک وسيله به اينوع پورت‪ ،‬همان وسيله را استفاده کرده‬
‫ميتوانيد‪ .‬تا ‪ 127‬وسيله مختلف به اينوع پورت وصل شده ميتواند‪.‬‬
‫پورت هاي‪Fire-wire‬‬
‫جديد ترين نوع پورت ها بوده که سريعتر از پورت هاي ‪ USB‬مي باشند‪ .‬براي اتصال ماشين‬
‫هاي چاپ سريع و يا دور بين هاي ويديويي استفاده مي شود‪.‬‬

‫پورت هاي بي سيم)‪(Wireless‬‬

‫اينوع پورت ها جهت وصل کردن وسايل جانبي به کمپيوتر ويا وصل کردن يک کمپيوتر به‬
‫کمپيوتر ديگر استفاده ميشود‪ .‬فعال استفاده از اينوع پورت ها کم بوده ولي روز به روز استفاده آن‬
‫بيشتر ميگردد‪.‬‬

‫در مايکرو کمپيوتر ها (کمپيوتر هاي ‪ Laptop‬و ‪ )PDA‬از سه نوع پورت هاي بي سيم‬
‫استفاده ميشود‪:‬‬

‫‪ - 6‬پورت هاي تحت قرمز )‪(Infrared Ports‬‬

‫اينوع پورت ها براي انتقال اطالعات از شعاع تحت قرمز )‪ (Infrared Beam‬استفاده ميکند‪.‬‬
‫وسايل که جهت ارتباط به وسيله ديگر از شعاع ‪ Infrared‬استفاده ميکنند بنام‬
‫وسايل ‪ (Infrared Data Association) IrDA‬ياد مي شود‪.‬‬

‫در طيف الکترومقناطيسي‬ ‫)‪(Infrared Waves‬‬ ‫امواج تحت قرمز‬

‫)‪ (Electromagnetic Spectrum‬بعد از ‪ Micro Wave‬و قبل از موج قرمز‬
‫)‪ (Red‬ميباشد‪ .‬يا به عبارت ديگر طول موج آن کمتر از طول موج ‪ Micro Wave‬و‬
‫اضافتر از موج قرمز ميباشد‪ .‬طول موج قرمز )‪ 711 (Red‬نانو متر و طول موج بنفش‬
‫)‪ 411 (Violet‬نانو متر است‪ .‬امواجي که طول موج آنها بين ‪ 711‬و ‪ 411‬نانومتر است‬
‫امواج قابل رويت توسط چشم بشر بوده و بنام امواج يا نور قابل ديد )‪ (Visible Light‬ياد‬
‫ميشود‪ .‬اين امواج قابل ديد توسط چشم انسان ها‪ ،‬براي انتقال ‪ Data‬استفاده شده نميتواند‪ .‬در‬
‫امواج قابل رويت شش رنگ ذيل شامل ميباشد‪:‬‬
‫قرمز )‪ ،(Red‬نارنجي )‪ ،(Orange‬زرد )‪ ،(Yellow‬سبز )‪ ،(Green‬آبي )‪ (Blue‬و‬
‫بنفش )‪. (Violet‬‬
 ‫‪65‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫امواج که طول موج آنها اضافتر از ‪ 711‬نانو متر و کمتر از ‪ 411‬نانو متر است و براي بشر قابل‬
‫ديد نيست وبراي انتقال ‪ Data‬استفاده ميشود‪ .‬امواج تحت قرمز )‪ (Infrared Wave‬در‬
‫ريموت کنترول تلفزيون نيز استفاده گرديده است‪ .‬امواج که طول موج آن کمتر از ‪ 411‬نانو متر‬
‫است بنام موج ماوراي بنفش )‪ (Ultra-violet‬ياد ميشود‪.‬‬
‫نوت‪ :‬نانو متر مليونم حصه يک ملي متر است‪ .‬يا يک نانو متر مساوي است به‬
‫‪ 10111111111‬متر‪.‬‬

‫پورت هاي‪ Infrared‬در کمپيوتر هاي قابل نقل)‪ (Portable Computers‬زياد مروج اند‪.‬‬
‫نوع خارجي آن از طريق پورت مسلسل يا پورت‪ USB‬به کمپيوتر وصل شده ميتواند‪.‬‬

‫در صورت استفاده از پورت هاي‪ Infrared‬به سه نقطه ذيل توجه نمائيد‪:‬‬
‫دو وسيله که توسط اينوع پورت ها باهم وصل ميگردد بايد مسافه ميان آنها کمتر از‪6‬‬ ‫‪‬‬
‫انچ و اضافتر از‪ 3‬فوت نباشد‪.‬‬
‫اينوع پورت ها تا زاويه‪ 31‬درجه کار ميدهد‪ .‬پس دو وسيله که توسط اين پورت ها باهم‬ ‫‪‬‬
‫مرتبط شوند بايد در مقابل يکديگر درست قرار داده شوند تا زاويه انها بيشتر از‪ 31‬درجه‬
‫نباشد‪.‬‬
‫وسايل ديگر‪ Infrared‬مانند ريموت کنترول تلويزيون بايد در نزديکي آن استفاده‬ ‫‪‬‬
‫نشود‪.‬‬

‫‪ - 2‬پورت هاي)‪(Radio Fequency‬‬

‫اينوع پورت ها توسط وسايل از قبيل صفحه کليد‪ ،‬موس‪ ،‬موديم وکارت هاي شبکه استفاده‬
‫ميشوند‪.‬‬
‫‪ -3‬پورت هاي ‪:Bluetooth‬‬
‫از اينوع پورت ها در فاصله هاي کوتاه جهت ارتباط بين کمپيوتر هاي ‪ PDA‬و تلفون هاي‬
‫)‪ GSM (Global System for Mobile Communication‬استفاده ميشود‪.‬‬
‫برخالف پورت هاي ‪ Infrared‬از سگنالهاي فريکانس راديوئي استفاده ميکند‪ .‬فريکانس هاي‬
‫راديوئي به ارسال در امتداد يک محور محدود نيست‪.‬‬
 ‫‪66‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تهيه کننده برق يا منبع برق‬

‫‪Power Supply‬‬
‫تهيه کننده برق يک دستگاه الکتريکي است که وظيفه آن تهيه برق مورد ضرورت به تمام اجزاي‬
‫کمپيوترميباشد‪ .‬بعد از اينکه برق داخل‪ Power Supply‬ميگردد از طريق آن به تخته اصلي‪،‬‬
‫پراسسر‪ ،‬درايف ها وغيره اجزاي کمپيوتر ميرسد‪ .‬همچنين‪ Power Supply‬برق‬
‫متناوب)‪ (Alternate Current‬يا‪ AC‬را به برق مستقيم)‪ (Direct Current‬يا‪DC‬‬
‫تبديل مي نمايد‪.‬‬
‫تهيه کننده برق )‪ (Power Suply‬برق ‪ +5 ،+12‬و ‪ +3.3‬ولت را تهيه ميکند‪ .‬برق ‪+5‬‬
‫و ‪ +303‬توسط سرکت هاي الکترونيکي و برق ‪ +12‬توسط درايف ها استفاده ميگردد‪ .‬بعضي‬
‫وسائل سابقه از برق ‪ -5‬و ‪ -12‬نيز استفاده ميکردند‪ .‬جدول ذيل ولتاژ هاي مستقيم که تهيه‬
‫کننده برق آنرا توليد مي کند‪ ،‬نشان ميدهد‪:‬‬
‫استفاده‬ ‫رنگ سيم‬ ‫ولتاژ‬
‫درايف ها‪ ،‬پکه‪ ،‬شگاف هاي توسعه )‪(Slots‬‬ ‫‪ + 12‬زرد‬
‫بعضي از سرکت هاي پورت هاي مسلسل )‪ (Serial Ports‬و ‪ PROM‬سابقه‬ ‫‪ - 12‬آبي‬
‫‪ CPU‬هاي جديد‪ ،‬حافظه ‪ RAM‬و کارت ‪AGP‬‬ ‫‪ + 3.3‬نارنجي‬
‫تخته اصلي‪ CPU ،‬هاي سابقه و بسياري از اجزاي ديگر تخته اصلي‬ ‫‪ + 5‬سرخ‬
‫بس هاي ‪ISA‬‬ ‫‪ - 5‬سفيد‬
‫براي ‪Grounding‬‬ ‫سياه‬ ‫‪0‬‬
‫تهيه کننده برق داراي انواع بوده که نوع ‪ AT‬و ‪ ATX‬آن زياد مورد استفاده است‪ .‬نوع‬
‫‪ Power Supply‬در تعين نوع‪ Motherboard‬نيز تاثير دارد‪.‬‬

‫(تهيه کننده برق)‬

‫‪ Power Supply‬داراي قسمت هاي ذيل ميباشد‪:‬‬
 ‫‪67‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ ‬پکه )‪(Fan‬‬
‫پکه هواي داخل پوش )‪ (Case‬را سرد ميسازد‪ .‬هواي گرم را از داخل پوش بيرون ساخته و به‬
‫اين ترتيب هواي داخل پوش سرد ساخته ميشود‪ .‬قابل تذکر است که ‪ ، CPU‬حافظه و غيره‬
‫وسائل داخل پوش در اثناي کار حرارت توليد ميکند‪ .‬اگر سيستم سرد ساختن و جود نداشته باشد‬
‫حرارت داخل پوش زياد گرديده و اين حرارت زياد به سيستم کمپيوتر مضر ميباشد‪ .‬در سرد‬
‫ساختن سيستم کمپيوتر‪ ،‬عالوه بر پکه تهيه کننده برق‪ ،‬سرد کننده پراسسر )‪ (Heat Sink‬و‬
‫پوش المونيومي نيز رول دارد‪ .‬بهتر است که پوش کمپيوتر )‪ (Computer Case‬از فلز‬
‫المونيوم باشد‪ .‬المونيوم يک محيط سرد را به ميان مي آورد‪.‬‬

‫در ‪ Power Suply‬هاي جديد سرعت پکه ميتواند توسط تخته اصلي )‪(Mainboard‬‬
‫تنظيم گردد‪ .‬يعني سرعت پکه ميتواند نظر به حرارت کم ويا زياد شود‪ .‬بعضي‬
‫‪ Motherboard‬هاي ذکي ميتواند در صورت خراب شدن پکه کمپيوتر را خاموش نمايد‪.‬‬

‫‪ ‬تبديل کننده برق‪ AC‬به ‪DC‬‬

‫برق متناوب )‪ (AC‬را به برق مستقيم )‪ (DC‬تبديل ميکند‪.‬‬
‫‪ ‬فيوز )‪(Fuse‬‬
‫وظيفه فيوز حفظ تهيه کننده برق در صورت زياد شدن برق ميباشد‪.‬‬

‫نوت‪ :‬هيچ وقت کوشش نکنيد تا تهيه کننده برق را باز نمائيد‪ .‬خازن )‪ (Capacitor‬داخل‬
‫تهيه کننده برق تا مدت زياد برق را ذخيره مينمايد‪ .‬بعضي خازن ها تا مدت يک هفته حتي اگر به‬
‫منبع برق وصل هم نباشد برق را نگاه ميکند‪ .‬در صورت تماس بدن به آن‪ ،‬باعث خطر جدي‬
‫ميشود‪ .‬تهيه کننده برق در صورت عوارض معموال ترميم نه بلکه تعويض ميگردد‪.‬‬
 ‫‪60‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫وسايل خروجي و اظهار نتايج‬

‫‪Output Devices‬‬
‫بعد از اينکه اطالعات به کمک وسايل ورودي)‪ (Input Devices‬به کمپيوتر داخل و‪CPU‬‬
‫انرا پراسس نمايد‪ ،‬ضرورت به مشاهده نتايج ميباشد‪.‬‬

‫پس وسايل خروجي عبارت از وسايل ميباشند که نتيجه در آن مشاهده ميگردد‪ .‬در حقيقت وسايل‬
‫خروجي عکس عمليه وسايل ورودي را انجام ميدهد‪ .‬اين وسايل بيت ها را گرفته و انرا به مقادير‬
‫قياسي ( غير رقمي ) که براي انسان ها بهتر قابل درک است تبديل ميکند‪.‬‬

‫نتيجه را به دو شکل ذيل مشاهده کرده ميتوانيم‪:‬‬

‫‪ -6‬کاپي نرم)‪(Soft Copy‬‬
‫‪ -2‬کاپي سخت يا چا پ شده)‪(Hard Copy‬‬

‫کاپي نرم)‪ (Soft Copy‬توسط صفحه نمايش يا مانيتور)‪ (Monitor‬و ‪ ، Speaker‬وکاپي‬

‫سخت توسط ماشين چاپ)‪ (Printer‬تهيه شده ميتواند‪ .‬در اينجا قابل تذکر است که نتيجه يا‬
‫خروجي ميتواند در وسايل ذخيره اطالعات نيزحفظ يا ذخيره شود‪ .‬پس وسايل ذخيره اطالعات‬
‫مانند ديسک ها عالوه بر اينکه وظيفه اصلي انها حفظ و ذخيره اطالعات است‪ ،‬وظيفه وسايل‬
‫خروجي را نيز انجام داده ميتواند‪.‬‬

‫‪ ‬صفحه نمايش يا مانيتور)‪(Monitor‬‬

‫مانيتور يک وسيله مهم و ضروري براي اظهار نتايج مي باشد‪ .‬بدون ماشين چاپ)‪(Printer‬‬
‫ميتوانيم از کمپيوتر استفاده نمائيم‪ .‬ولي بدون مانيتور نمي توانيم با کمپيوتر کار کنيم‪ .‬وقتيکه‬
‫استفاده کننده کمپيوتر)‪ (User‬اطالعات را به کمک وسايل ورودي اطالعات به کمپيوتر وارد‬
‫نمايد‪ ،‬انرا در مانيتور مشاهده کرده ميتواند‪ .‬مانيتور ها به انواع و سايز هاي مختلف يافت ميشود‪.‬‬
‫سايز هاي ستندرد سايزهاي ‪ 15‬و ‪ 17‬انچ بوده ولي سايزهاي ‪ ،14‬و ‪ 21‬انچ نيز مروج‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫مانيتور ها به دو نوع ذيل تقسيم ميگردد‪:‬‬
‫‪ -6‬مانيتور هاي‪(Cathode Ray Tube) CRT‬‬
 ‫‪64‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -2‬مانيتور هاي مسطح)‪(Flat Panel‬‬

‫مانيتور هاي‪ CRT‬از نوع تيوپ روشني کاتودي يا‪ CRT‬ميباشد‪ .‬سيستم هاي‪ CRT‬مبني بر‬
‫تکنالوژي تلفزيون بوده و از تخنيک که بنام تصوير نمائي پويشي ‪(Raster Scan‬‬
‫)‪ Technology‬ياد مي شود‪ ،‬استفاده ميکند‪ .‬در داخل اينوع مانيتورها يک تفنگ الکترونيکي‬
‫قرار دارد که بر اساس اطالعات دريافت شده‪ ،‬اشعه الکتروني را به طرف جدار داخلي مانيتور‬
‫پرتاب ميکند‪ .‬الکترون هاي پرتاب شده به طرف اليه فاسفوري مانيتور به انرجي نوري تبديل‬
‫ميگردد‪ .‬قسمت از اين انرجي نوري براي استفاده کننده کمپيوتر)‪ (User‬قابل رويت است‪.‬‬
‫قسمت ديگر اين انرجي به نور ماوراي بنفش)‪ (Ultraviolet‬و تحت قرمز)‪ (Infrared‬تبديل‬
‫ميگردد‪ .‬اين دو اشعه اخير الذکر براي انسان ها مضر ميباشد‪ .‬فعال شرکت هاي توليد مانيتور‬
‫قياس )‪ (Standard‬هاي خاصي را رعايت ميکند تا ميزان اين دو اشعه را به حد اقل برساند‪.‬‬

‫مانيتور هاي‪ CRT‬داراي دو نقص عمده ذيل ميباشند‪:‬‬

‫‪ -1‬حجم آن کالن بوده ازاينرو حمل و نقل آن نسبتا مشکل و در باالي سطح ميز جاي نسبتا‬
‫زياد را ميگيرد‪.‬‬
‫‪ -2‬به انرجي زياد ضرورت داشته و برق زياد را مصرف ميکند‪.‬‬

‫(مانيتور ‪)CRT‬‬
‫مانيتور هاي مسطح)‪ (Flat Panel‬در کمپيوتر هاي ‪ Laptop‬استفاده ميشود‪ .‬فعال در‬
‫کمپيوتر هاي‪ Desktop‬نيز از اين نوع مانيتور ها استفاده ميگردد‪ .‬اينوع مانيتور ها از نمايش‬
‫کريستال مايع)‪ (Liquid Crystal Display‬يا‪ LCD‬جهت نشان دادن اطالعات استفاده‬
‫مي نمايد‪ .‬از تکنالوژي ‪ LCD‬در کمره ديجيتل و ساعت هاي رقمي نيز استفاده ميشود‪.‬‬
 ‫‪71‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫(مانيتور ‪)Flat Panel‬‬

‫مانيتور هاي مسطح داراي فوائد ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ ‬وزن آن کم بوده و به انرجي کم ضرورت دارد‪.‬‬
‫‪ ‬روشن است‪.‬‬
‫‪ ‬حرارت کم توليد ميکند‪.‬‬
‫‪ ‬امواج الکترومقناطيسي باالي آن تاثير ندارد‪.‬‬
‫نواقص مانيتور مسطح قرار ذيل اند‪:‬‬
‫‪ ‬کم بودن زاويه ديد‪.‬‬
‫‪ ‬زياد بودن قيمت‪.‬‬
‫‪ ‬وقت جوابدهي )‪ (Response Time‬آن آهسته است‪.‬‬
‫براي نمايش حروف‪ ،‬ارقام و عاليم از هر نوع مانيتور استفاده شده ميتواند‪ .‬ولي براي نمايش‬
‫گرافيک‪ ،‬مانيتور بايد قابليت تقسيم به نقاط را داشته باشد‪ .‬در اصطالح کمپيوتر اين نقاط را بنام‬
‫پيکسل)‪ (Pixels‬يا عناصر تصوير)‪ (Picture Elements‬ياد مي نمايند‪ .‬تعداد اين نقاط‬
‫دقت تصوير يا وضاحت)‪ (Resolution‬مانيتور را تعين ميکند‪ .‬به هر اندازه که تعداد اين نقاط‬
‫زياد باشد تصوير واضيح و روشن ميباشد‪.‬‬
‫قابل ياد اوري است که تعداد بايت هاي که براي ذخيره رنگ هر پيکسل در نظر گرفته ميشود‪،‬‬
‫نيز در وضاحت تصوير تاثير دارد‪ .‬براي ذخيره رنگ هر پيکسل از يک‪ ،‬دو ويا سه بايت استفاده‬
‫شده ميتواند‪ .‬در صورت استفاده از يک بايت‪ ،‬مانيتور ميتواند از‪ 256‬رنگ استفاده نمايد‪ .‬در‬
‫صورت ‪ 2‬بايت از ‪ 65536‬رنگ و در صورت استفاده از سه بايت مانيتور ميتواند از‬
‫‪ 16777216‬رنگ استفاده نمايد‪ .‬البته استفاده از اين تعداد رنگ ها در تيوري ميباشد‪.‬‬
 ‫‪71‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫کارت تصوير)‪(Video Card‬‬

‫مانيتور از طريق کارت تصوير که باالي مادربورد)‪ (Motherboard‬قرار دارد با‪ CPU‬کمپيوتر‬
‫وصل ميگردد‪ .‬کارت تصوير در حقيقت انترفس ميان کمپيوتر و مانيتور است‪ .‬به کمک کارت‬
‫تصوير مانيتور پيکسل هاي مشخص را به رنگ معين روشن مينمايد‪ .‬مشخصات اين کارت در‬
‫نمايش اطالعات رول مهم دارد‪ CPU .‬اطالعاتي که مربوط به مانيتور باشد‪ ،‬انرا به کارت تصوير‬
‫ارسال مينمايد‪ .‬بعد از آن کارت تصوير اطالعات دريافت شده را به داخل مانيتور جهت نمايش‬
‫روان ميکند‪ .‬توانائي نمايش کمپيوتر مربوط به مانيتور و کارت تصوير ميباشد‪.‬‬

‫کارت تصوير داراي سه بخش ذيل است‪:‬‬

‫‪ -6‬کنترول کننده تصوير‬

‫کنترول کننده تصوير اطالعات ذخيره شده در حافظه تصوير)‪ (Video RAM‬يا‪ VRAM‬را‬
‫خوانده و انرا به صورت دوامدار و در فواصل زماني معين به شکل سگنالهاي تصويري به مانيتور‬
‫ارسال ميکند‪ .‬کنترول کننده تصوير اين عمل را به کمک يک پروگرام خاص که بنام ‪Driver‬‬
‫ياد مي شود‪ ،‬انجام ميدهد‪ .‬البته مانيتور يک وسيله قياسي )‪ (Analog‬بوده و نه رقمي‬
‫)‪ (Digital‬پس معلومات رقمي که در ‪ VRAM‬است بايد به قياسي تبديل شود‪.‬‬

‫‪ -2‬حافظه تصوير)‪(Video RAM‬‬

‫اين حافظه از نوع‪ RAM‬بوده ولي سرعت آن بيشتر ميباشد‪ .‬اصال از حافظه تصوير جهت ايجاد‬
‫تعادل بين سرعت‪ CPU‬و مانيتور استفاده ميشود‪ .‬اطالعات که قرار است روي مانيتور نشان داده‬
‫شود ابتدا در حافظه تصوير‪ VRAM‬ذخيره شده و از انجا به مانيتور ارسال ميگردد‪ .‬اکثريت‬
‫کارت هاي تصوير داراي ‪ 4‬ميگا بايت حافظه تصوير ميباشد‪.‬‬

‫‪ -2‬مولد حروف و عاليم )‪(Character Generator‬‬

‫مولد حروف و عاليم‪ ،‬کود معين مانند کود اسکي حروف را به شکل عنصر تصويري مطابق ان‪،‬‬
‫براي نمايش به روي صفحه نما يش ترجمه ميکند‪.‬‬

‫تا اوائل دهه‪ 1980‬که صرف از‪ DOS‬و پروگرام هاي‪ DOS‬استفاده مي شد‪ ،‬مانيتور ها تنها‬
‫متن را نشان ميداد‪ .‬تعداد حروف‪ ،‬ارقام و عاليم که نشان داده مي شد‪ 256‬بود‪ .‬صفحه مانيتور‬
‫به سطر ها و ستون ها تقسيم گرديده بود که تعداد سطر ها‪ 25‬و تعداد ستون ها ‪ 80‬بود‪ .‬پس‬
‫اطالعات که در يک صفحه مانيتور نشان داده مي شد به‪ 4000‬بايت حافظه تصوير ضرورت‬
 ‫‪72‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫داشت‪ .‬بعد از به ميان امدن ويندوز )‪ (Windows‬و پروگرم هاي ديگر گرافيکي ضرورت به‬
‫اين شد تا صفحه نمايش رنگ ها و گرافيک را در وضاحت)‪ (Resolution‬باال نشان دهد‪.‬‬
‫براي اينکار صفحه نمايش بايد به نقاط)‪ (Pixels‬تقسيم گردد‪ .‬و‪ CPU‬بايد معلومات راجع به‬
‫هر پيکسل صفحه نمايش‪ ،‬به کارت تصوير ارسال نمايد‪ .‬هرقدر که تعداد اين پيکسل ها زياد مي‬
‫شود تصوير واضيح و روشن ولي به حافظه تصوير بيشتر ضرورت است‪ .‬مثال اگر صفحه نمايش در‬
‫وضاحت‪ 640x480‬پيکسل باشد و از ‪ 256‬رنگ استفاده نمايد به ‪ 307200‬بايت حافظه‬
‫تصوير ضرورت است تا هر صفحه مانيتور را نشان دهد)‪ .(6404801=307,200‬و اگر‬
‫تعداد رنگ ها اضافتر از ‪ ( 256‬از ‪ 257‬تا ‪ )65536‬گردد و وضاحت صفحه‬
‫به ‪ 614400‬بايت حافظه تصوير ضرورت است‪.‬‬ ‫نمايش‪ 640x480‬باشد‪،‬‬
‫)‪.(6404802=614,400‬‬

‫نوت‪ :‬کمپيوتر در صورت استفاده از هشت بت براي رنگ به تعداد ‪ 256‬رنگ را نشان داده‬
‫ميتواند‪ .‬در صورت استفاده از ‪ 16‬بت ‪ 65536‬رنگ و بنام ‪ Hicolor‬ياد ميشود‪ .‬در صورت‬
‫استفاده از ‪ 24‬بت ‪ 16777216‬رنگ و بنام ‪ True Color‬ياد ميشود‪ .‬و در صورت‬
‫استفاده از ‪ 32‬بت ‪ 4244467246‬رنگ و بنام ‪ True Color‬ياد ميشود‪.‬‬

‫کارت اخذ تصوير )‪(Video Capture Card‬‬

‫اينوع کارت سگنال هاي ويديوئي را گرفته و آنرا به سگنالهاي رقمي تبديل نموده تا توسط‬
‫کمپيوتر پراسس شده بتواند‪.‬‬

‫کارت اخذ تصوير )‪(Video Capture Card‬‬

 ‫‪73‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫مقايسه مانيتور ها‬

‫مانيتور ها داراي صفاتي اند که آن صفات کيفيت نمايش اطالعات در روي مانيتور را تعين‬
‫مينمايد‪ .‬بعضي از اين صفات حتي ميتواند در راحت بودن چشم و بدن انسان نيز تاثير داشته‬
‫باشد‪ .‬مانيتور هاي خراب باعث خرابي چشم و سردردي براي انسان مي شود‪.‬‬

‫در مانيتور ها صفات ذيل در نظر گرفته ميشود‪:‬‬

‫‪ -6‬اندازه مانيتور)‪(Size‬‬
‫اندازه مانيتور در نشان دادن تصوير رول مهم دارد‪ .‬مانند تلفزيون‪ ،‬اندازه مانيتور از روي قطر آن‬
‫سنجيده مي شود‪ .‬در کمپيوتر هاي ‪ Desktop‬اندازه ‪ 15‬انچ و ‪ 17‬انچ زياد مروج است‪.‬‬

‫‪ -2‬دقت تصوير يا وضاحت تصوير)‪(Resolution‬‬

‫وضاحت تصوير توسط تعداد نقاط)‪ (Pixels‬روي صفحه نمايش تعين مي شود‪ .‬هر قدر که تعداد‬
‫نقاط در روي صفحه نمايش زياد باشد به همان اندازه تصوير را واضيح و روشن نشان ميدهد‪.‬‬
‫‪ -3‬اندازه تازه شدن معلومات)‪(Refresh rate‬‬
‫معلومات که روي صفحه نمايش نشان داده مي شود‪ ،‬در وقفه هاي معين زماني بايد‬
‫تازه)‪ (Refresh‬گردد‪ .‬تعداد اين تازه گي ها در يک ثانيه بنام)‪ (Refresh rate‬و يا‬
‫)‪ (Vertical Frequency‬نيز ياد گرديده‪ ،‬و به هرتز )‪ (Hertz‬يا )‪(Cycle / Second‬‬
‫اندازه مي شود‪ .‬چون فاسفورس به زودي مخفي مي شوداز اين سبب بايد تازه گي)‪(Refresh‬‬
‫آن ‪ ،‬در وقفه هاي معين زماني ‪ ،‬صورت گيرد‪ .‬هر قدر که اين تازه گي بيشتر باشد تصوير ثابت‬
‫نشان داده ميشود‪ .‬اگر تعداد اين تازه گي ها کمتر از ‪ 72‬بار در يک ثانيه باشد‪ ،‬سبب درد چشم‬
‫ميگردد‪ .‬قابل ذکر است که اين تعداد نظر به وضاحت)‪ (Resolution‬صفحه نمايش نيز فرق‬
‫ميکند‪ .‬بسياري مانيتور ها در صورت زياد شدن وضاحت)‪ (Resolution‬اندازه تازه شدن را کم‬
‫مي سازد‪.‬‬

‫‪ -9‬انحراف نقاط)‪(Dot Pitch‬‬

‫انحراف نقاط عبارت از مسافه بين نقاط فاسفوري است که يک پيکسل را مي سازد‪ .‬مثال در‬
‫مانيتور هاي رنگه در هر پيکسل سه نقطه(آبي‪ ،‬سبز‪ ،‬سرخ) يا ‪(Red, Green, RGB‬‬
‫)‪ Blue‬ميباشد‪ .‬اگر اين نقاط با هم نزديک نباشد ‪ ،‬تصوير درست نشان داده نخواهد شد‪ .‬در‬
‫مانيتور هاي رنگه بهتر است که اين مسافه اضافتر از ‪ 0.28‬ملي متر نباشد‪.‬‬
 ‫‪74‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ ‬کارت صدا)‪(Sound Card‬‬

‫براي اينکه خروجي را توسط سپيکر)‪ (Speaker‬شنيده بتوانيم به کارت صدا ‪(Sound‬‬
‫)‪ Card‬ضرورت است‪ .‬کارت صدا به کمپيوتر اجازه ميدهد تا ورودي را از طريق مايکروفون‬
‫قبول نموده و عمليات مختلف باالي صوت انجام دهد‪ .‬اکثريت کارت هاي تصوير داراي يک‬
‫سرکت خاص بنام)‪ (Synthesizer‬ميباشد که ميتواند صوت را به شکل الکترونيکي توليد‬
‫نمايد‪.‬‬

‫ماشين چاپ‬
‫)‪(Printer‬‬

‫ماشين چاپ جهت چاپ نمودن‪ Data‬در روي ورق مورد استفاده قرار ميگيرد‪ .‬يا به عباره ديگر‬
‫جهت تبديل نمودن‪ Data‬از حالت نرم)‪ (Soft‬به حالت جامد يا سخت)‪ (Hard‬از ماشين چاپ‬
‫استفاده مي شود‪ .‬اطالعات چاپ شده در ورق را بنام کاپي چاپي)‪ (Hard Copy‬نيز ياد‬
‫مينمايند‪.‬‬

‫ماشين چاپ ميتواند از پورت موازي )‪ (Parallel Port‬مانند پورت ‪(Line LPT‬‬
‫)‪ ، Printer‬پورت ‪ USB‬ويا پورت ‪ Firewire‬به ‪ CPU‬وصل شود‪ .‬بعضي انواع ماشين‬
‫هاي چاپ تنها حروف‪ ،‬ارقام و عاليم را چاپ کرده ميتوانند‪ .‬انواع ديگر آن گرافيک را نيز چاپ‬
‫کرده ميتواند‪.‬‬

‫حروف‪ ،‬ارقام و عاليم در ماشين هاي چاپ به دو طريقه ذيل چاپ شده ميتواند‪:‬‬
‫‪ ‬به شکل جامد)‪(Solid Characters‬‬
‫‪ - ‬به شکل ماتريسي)‪(Dot Matrix Characters‬‬

‫در شکل ماتريسي يک حرف از يکجا شدن چندين نقطه بوجود مي ايد‪.‬‬

‫ماشين هاي چاپ از نقطه نظر روش چاپ به دو نوع ذيل تقسيم ميگردند‪:‬‬

‫‪ -6‬ماشين هاي چاپ ضربه اي)‪(Impact Printer‬‬

‫‪ -2‬ماشين هاي چاپ غير ضربه اي)‪(Non-impact Printer‬‬
 ‫‪75‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ماشين هاي چاپ ضربه اي در اثناي چاپ‪ ،‬به شکل فزيکي همراي ورق در تماس مي شوند‪ .‬اين‬
‫ماشين ها معموال از يک فيته)‪ ،(Ribbon‬که مانند فيته تايپ مي باشد‪ ،‬استفاده ميکند‪ .‬ماشين‬
‫هاي چاپ ماتريسي)‪ (Dot Matrix Printer‬نمونه اينوع ماشين ها ميباشد‪ .‬سرعت چاپ اين‬
‫ماشين ها کم بوده و يک حرف و يا يک سطر را در يک ثانيه چاپ کرده ميتواند‪ .‬نظر به نوع‬
‫فيته ان‪ ،‬ميتوانند چاپ رنگه و يا غير رنگه را داشته باشد‪.‬‬

‫ماشين هاي چاپ غير ضربه اي‪ ،‬بدون اينکه به شکل فزيکي همراي ورق در تماس شوند‪،‬‬
‫اطالعات را در روي ورق چاپ مي نمايند‪ .‬اين نوع ماشين هاي چاپ داراي مزايايي ذيل مي‬
‫باشند‪:‬‬
‫‪ ‬سرعت چاپ انها زياد است‪.‬‬
‫‪ - ‬کيفيت چاپ انها خيلي خوب است‪.‬‬
‫‪ - ‬در اثناي چاپ صدا توليد نمي کند‪.‬‬
‫مشهور ترين انواع آن عبارتند‪:‬‬
‫‪ - ‬ماشين هاي چاپ رنگ پاش)‪(Ink-Jet Printers‬‬
‫‪ - ‬ماشين هاي چاپ ليزري)‪(Laser Printer‬‬
‫ماشين هاي چاپ رنگ پاش توسط پاش دادن رنگ از کارتريج)‪ ،(Cartridge‬اطالعات را در‬
‫روي ورق چاپ مينمايد‪ .‬چاپ انها ميتواند رنگه و يا غير رنگه باشد‪ .‬قيمت اين نوع ماشين ها کم‬
‫ولي مصرف رنگ آن زياد ميباشد‪ .‬نسبت به ماشين هاي چاپ ليزري )‪(Laser Printer‬‬
‫سرعت آنها کم و کيفيت چاپ آنها نيز پائين ميباشد‪.‬‬

‫(ماشين چاپ رنگ پاش يا ‪)Ink-Jet‬‬

 ‫‪76‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ماشين هاي چاپ ليزري جهت ترانسفر نمودن اطالعات به ورق‪ ،‬از شعاع نوري(ليزري) استفاده‬
‫ميکنند‪ .‬از همين سبب کيفيت چاپ انها خيلي عالي و سرعت چاپ انها نيز زياد ميباشد‪ .‬اين‬
‫ماشين ها‪ ،‬يک صفحه را در يک وقت چاپ نموده که سرعت انها از ‪ 600‬تا ‪ 1200‬حرف در‬
‫يک ثانيه ميرسد‪ .‬اين ماشين ها براي چاپ از تونر)‪ (Toner‬استفاده ميکند‪ .‬چاپ انها ميتواند‬
‫رنگه و يا غير رنگه باشد‪ .‬ماشين هاي غير رنگه آن زياد مورد استفاده قرار دارند‪ .‬ماشين هاي‬
‫رنگه آن از يکطرف قيمت بوده و از طرف ديگر در اثناي چاپ به حافظه زياد ضرورت دارند‪.‬‬

‫(ماشين چاپ ليزري)‬

‫در تعين نوع ماشين چاپ‪ ،‬چهار نقطه ذيل در نظر گرفته ميشود‪:‬‬

‫‪ -6‬کيفيت تصوير )‪(Image Quality‬‬

‫کيفيت تصوير يا وضاحت چاپ)‪ (Print Resolution‬عبارت از تعداد نقاط در يک انچ ميباشد‬
‫که آنرا ‪ (Dot Per Inch) dpi‬ميگويند‪ .‬هر قدر که تعداد اين نقاط زياد باشد به همان اندازه‬
‫کيفيت چاپ خوبتر و واضيحتر ميباشد‪.‬‬

‫‪ -2‬سرعت چاپ)‪(Speed‬‬
‫سرعت ماشين چاپ عبارت از تعداد صفحات است که ماشين چاپ آنرا در يک دقيقه چاپ کرده‬
‫ميتواند‪.‬‬
‫‪ -3‬قيمت اوليه ماشين چاپ )‪(Initial Cost‬‬
‫‪ -9‬قيمت رنگ‬
 ‫‪77‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫وسايل ذخيره اطالعات‬

‫‪Storage Devices‬‬
‫يا حافظه دومي کمپيوتر‬
‫‪Secondary Memory‬‬
‫براي حفظ و نگهداشت دايمي اطالعات)‪ (Data‬نظر به داليل ذيل ازحافظه اصلي‬
‫کمپيوتر)‪ (RAM‬استفاده کرده نمي توانيم‪:‬‬

‫در اثر قطع شدن برق محتواي رم)‪ (RAM‬از بين مي رود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫قيمت رم)‪ (RAM‬زياد است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ظرفيت)‪ (Capacity‬يا مقدار رم)‪ (RAM‬کم ميباشد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫با استفاده از حافظه کمکي امکان انتقال اطالعات از يک کمپيوتر به کمپيوتر ديگربه‬ ‫‪‬‬
‫اساني مهيا مي شود‪.‬‬

‫ممکن تنها دليل اول کافي باشد‪ ،‬تا بخاطر حفظ و نگهداشت دايمي‪ Data‬از وسايل ديگر استفاده‬
‫نمائيم‪.‬‬

‫وسايل که جهت حفظ و نگهداشت دايمي‪ /‬نيمه دايمي اطالعات)‪ (Data‬به کار برده مي شود‬
‫بنام حافظه دومي)‪ (Secondary Memory‬و يا حافظه کمکي)‪(Auxilary Memory‬‬
‫ياد ميگردد‪ .‬اگر حافظه اصلي کمپيوتر)‪ (RAM‬را مغز کمپيوتر بناميم‪ ،‬بيجا نخواهد بود که‬
‫حافظه دومي يا حافظه کمکي را نوت‪ ،‬يادداشت و کتاب براي کمپيوتر بناميم‪ .‬طريقه استفاده‬
‫کمپيوتر از حافظه کمکي با وسايل ذخيره مشابه به استفاده ماوشما از کتاب و کتابچه ميباشد‪.‬‬

‫وسايل ذخيره اطالعات داراي خوبي هاي ذيل اند‪:‬‬

‫‪ -6‬ساحه)‪(Space‬‬
‫با استفاده از وسايل ذخيره اطالعات ميتوانيم احجام بزرگ اطالعات)‪ (Data‬را در ساحه کم‬
‫ذخيره نمائيم‪ .‬مثال ميتوانيم معلومات چندين کتاب را در يک ديسک مقناطيسي ‪(Magnetic‬‬
 ‫‪70‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫)‪ Disk‬مانند ديسک سخت)‪ (Hard Disk‬و يا ديسک نوري)‪(Optical Disk‬‬

‫مانند‪ CD-R‬يا‪ CD-RW‬و يا‪ DVD‬ذخيره نمائيم‪ .‬اگر يک شخصي در يک دقيقه بتواند ‪45‬‬
‫کلمه را تايپ نمايد و روزانه ‪ 8‬ساعت کار کند‪ ،‬بعد از ‪ 16‬سال ميتواند يک‪ CD-R‬که قطر آن‬
‫‪ 4.5‬انچ است باشد آنرا پر نمايد‪ .‬در حاليکه براي پرشدن يک ديسک نوري‪ DVD‬که داراي‬
‫عين قطر باشد اضافتر از صد سال ضرورت است‪ .‬اين سرعت کمپيوتر است که اين ديسک هاي‬
‫نوري ‪ CD-RW ،CD-R‬و يا‪ DVD‬را در چند ثانيه‪ /‬دقيقه پرمينمايد‪.‬‬

‫‪ -2‬قابليت اطمنان)‪(Reliability‬‬
‫اطالعات ذخيره شده در وسايل ذخيره اطالعات )‪ (Storage Devices‬نسبت به اطالعات‬
‫که در اوراق باشد‪ ،‬مصئون و مطمئن مي باشد‪ .‬اطالعات که در اوراق است نظر به بزرگي حجم‬
‫آن در تهديد خطرات زياد (خرابي توسط آب و باران‪ ،‬آتش سوزي‪ ،‬دوزدي و تقلب و غيره )‪ ،‬قرار‬
‫دارد‪ .‬همچنين متخلفين و خرابکاران به اساني ميتوانند انرا مورد دسترسي و يا نابودي قرار دهند‪.‬‬
‫اطالعاتي که در ديسک هاي مقناطيسي‪ ،‬فيته هاي مقناطيسي‪ ،‬و ديسک هاي نوري يا حافظه‬
‫فلش )‪ (Flash‬ثبت است‪ ،‬نسبت کوچک بودن حجم آن و همچنين تدابير امنيتي ديگري که‬
‫پروگرام هاي کمپيوتر دارد‪ ،‬به اساني ميتواند حفظ و نگهداري شود‪.‬‬

‫قابل تذکر است که در صورتيکه از يکطرف اطالعات ذخيره شده در وسايل ذخيره اطالعات از‬
‫خطرات متعدد مصئون است ولي از طرف ديگر در صورت اشتباه و غلطي بسيار کوچک شما‪ ،‬اين‬
‫اطالعات در زمان اندک نابود شده ميتواند‪ .‬ممکن است که مليون ها حرف در چند ثانيه محدود‬
‫از بين برود‪ .‬از همين سبب است که هميشه از اطالعات مهم يک نسخه احتياطي ‪(Backup‬‬
‫)‪ Copy‬نيز حفظ ميگردد تا در صورت نابودي‪ /‬خرابي نسخه اصلي از نسخه احتياطي آن استفاده‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ -3‬انعطاف پذيري)‪(Flexibility‬‬
‫اطالعات ذخيره شده در اين وسايل به اساني مورد دسترسي قرار گرفته ميتواند و هر وقت که‬
‫خواسته باشيم انرا تغير داده ميتوانيم‪ .‬معلومات ذخيره شده به اساني جستجو گرديده و معلومات‬
‫مورد نظر را در وقت خيلي کم يافته ميتوانيم‪.‬‬
‫‪ -9‬اقتصاد)‪(Economy‬‬
‫واضيح و روشن است که به سبب خورد بودن حجم اين وسايل قيمت اين وسايل کم و همچنين‬
‫مصارف حفظ و نگهداشت آن نيز کم ميباشد‪.‬‬
‫بصورت عمومي وسايل ذخيراطالعات به دو گروپ ذيل تقسيم ميگردد‪:‬‬
 ‫‪74‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -6‬ديسک هاي مقناطيسي)‪(Magnetic Disk‬‬

‫‪ -2‬ديسک هاي نوري)‪(Optical Disk‬‬

‫ديسک هاي مقناطيسي )‪(Magnetic Disks‬‬

‫اطالعات در ديسک هاي مقناطيسي به صورت نقاط)‪ (Spots‬مقناطيسي شده ثبت ميگردد‪ .‬رقم‬
‫يک توسط نقطه مقناطيسي شده و رقم صفر توسط نقطه غير مقناطيسي شده‬
‫تمثيل)‪ (Represent‬ميگردد‪ .‬از همين سبب کوچکترين واحد اطالعاتي که روي ديسک هاي‬
‫مقناطيسي ثبت ميگردد بيت )‪ (Bit‬ميباشد‪ .‬هر بيت داراي دو حالت صفر و يک است که اين دو‬
‫حالت با استفاده از دو ميدان مقناطيسي در روي ديسک ها ثبت ميگردد‪.‬‬

‫در اثناي خواندن اطالعات از ديسک‪ ،‬نقاط مقناطيسي شده بايد به ضربه هاي‬
‫الکتريکي)‪ (Electrical Impulses‬تبديل گردد تا به‪ CPU‬فرستاده شده بتواند‪ .‬هنگام‬
‫نوشتن اطالعات باالي ديسک‪ ،‬بايد ضربه هاي الکتريکي به نقاط مقناطيسي شده تبديل گردد‪.‬‬

‫وسايل ذخيره اطالعات‪ ،‬بعد ازخاموش‬

‫ساختن کمپيوتر نيز محتوي خود را حفظ‬
‫مينمايد‪ .‬ديسک هاي مقناطيسي و نوري‬
‫نمونه اين نوع وسايل اند که ااضافتر‬
‫استفاده ميگردند‪.‬‬

‫ديسک هاي مقناطيسي به دو نوع ذيل ميباشند‪:‬‬

‫‪ -1‬ديسک هاي نرم)‪(Floppy Disks‬‬
‫‪ -2‬ديسک هاي سخت)‪(Hard Disks‬‬
 ‫‪01‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -1‬ديسک هاي نرم يا فالپي که بنام ديسکت )‪ (Diskette‬نيز ياد ميگردد‪ ،‬از پالستيک بوده‬
‫که اين پالستيک توسط مقناطيس پوشانده شده است‪ .‬اطالعات)‪ (Data‬در اين نوع ديسک ها‬
‫در هر دو طرف آن باالي دواير متحد المرکز که بنام‪ Track‬ياد مي شوند‪ ،‬ثبت ميگردد‪.‬‬
‫‪Track‬ها به نوبه خود به سکتورها)‪ (Sectors‬تقسيم ميگردد‪ .‬تعداد سکتور ها در هر‪Track‬‬
‫ظرفيت ديسک را تعين مي نمايد‪.‬‬

‫ديسک هاي فالپي با ظرفيت ‪ 160‬کيلو بايت‪ 360 ،‬کيلو بايت‪ 720 ،‬کيلو بايت‪ 1.2 ،‬ميگا‬
‫بايت و ‪ 1.44‬ميگا بايت مي باشند‪ ،‬که فعال از اين نوع ديسکها‪ ،‬تنها ديسک هاي ‪1.44‬‬
‫ميگا بايت مورد استفاده ميباشند‪.‬‬

‫جدول ذيل ظرفيت ديسک هاي مختلف فالپي را نشان ميدهد‪:‬‬

‫تعداد سکتور‬
‫ظرفيت‬ ‫تعداد‬ ‫تعداد‪Track‬‬ ‫نوع‬ ‫اندازه‬
‫تعداد بايت ها‬ ‫ها‬
‫مجموعي‬ ‫مجموعي‬ ‫ها در هر دو‬ ‫ديسک‬ ‫ديسک‬
‫در يک سکتور‬ ‫درهر‬
‫ديسک(بايت)‬ ‫سکتورها‬ ‫طرف ديسک‬ ‫*‬ ‫(انچ)‬
‫‪Track‬‬

‫‪737280‬‬ ‫‪512‬‬ ‫‪1440‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪DD‬‬ ‫‪3.5‬‬

‫‪1474560‬‬ ‫‪512‬‬ ‫‪2880‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪HD‬‬ ‫‪3.5‬‬

‫‪2949120‬‬ ‫‪512‬‬ ‫‪5760‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪EHD‬‬ ‫‪3.5‬‬

‫‪* DD = Double Density; HD = High Density; EHD = Extra High‬‬

‫‪Density‬‬
‫کثافت )‪ (Density‬عبارت از مقدار معلومات که در ساحه معين از ديسک ذخيره شده ميتواند‪.‬‬
‫در کثافت ديسک دو عامل رول دارد‪:‬‬
‫‪ ‬چند ‪ Track‬در ديسک وجود دارد )‪(Track Density‬‬
‫‪ ‬چند بت در هر ‪ Track‬ذخيره شده ميتواند )‪(Bit Density‬‬
‫گر چه ظهور ديسک هاي نوري ‪ CD-RW ،CD-R‬و حافظه فلش)‪(Flash Memory‬‬
‫استفاده از ديسک هاي فالپي را محدود ساخته‪ ،‬ولي هنوز هم از اينوع ديسک ها استفاده به عمل‬
‫مي ايد‪.‬‬
 ‫‪01‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ارتباط فالپي با بخش هاي ديگر سيستم توسط کنترول کننده ديسک )‪(Disk Controler‬‬
‫صورت ميگيرد‪ .‬وظيفه کنترول کننده ديسک کنترول جريان ‪ Data‬بين فالپي ‪ CPU ،‬و‬
‫حافظه ميباشد‪.‬‬

‫براي حفظ و سالمتي اطالعات ذخيره شده‪ ،‬اينوع ديسکها را از ساحه مقناطيسي و همچنين‬
‫حرارت بسيار باال و يا بسيار پائين دور نگاه داريد‪.‬‬

‫ديسک سخت )‪(Hard Disk‬‬

‫ديسک هاي سخت از المونيوم بوده که از همين سبب بنام ديسک سخت نيز ياد ميگردد‪ .‬ديسک‬
‫سخت در داخل بخش سيستم)‪ (System Unit‬نصب گرديده که حمل ونقل آن از يک‬
‫کمپيوتر به کمپيوتر ديگر نسبت به ديسک هاي فالپي مشکل بوده و همچنين ديسک سخت در‬
‫درايف آن نصب گرديده (برخالف ديسک فالپي ) و از همين سبب بنام ديسک ثابت ‪(Fixed‬‬
‫)‪ Disk‬نيز ياد مي شود‪.‬‬

‫ظرفيت ديسک هاي سخت به مراتب باالتر از ديسک هاي نرم ميباشد‪ .‬روزي بود که سيستم‬
‫عامل کمپيوتر يا ‪ (Disk Operating System) DOS‬نمي توانست ديسکهاي به‬
‫ظرفيت باالتر از ‪ 32‬ميگا بايت را تشخيص نمايد‪ .‬ولي بعد از نمونه)‪ (Version‬چهارم‪DOS‬‬
‫اين محدوديت برطرف گرديد‪ .‬فعال ديسک هاي سخت براي کمپيوتر هاي شخصي )‪ ،(PC‬با‬
‫ظرفيت‪ 01‬گيگابايت)‪ (Giga Byte‬و يا باالتر از آن موجود است‪.‬‬

‫ديسک هاي سخت داراي ‪ 2‬تا ‪ 11‬صفحه )‪ (Platter‬ميباشد‪ .‬باالي صفحات ‪Track‬‬
‫ها قرار دارد‪ .‬چندين ‪ Track‬يک استوانه )‪ (Cylinder‬را تشکيل ميدهد‪ .‬هر صفحه‬
‫)‪ (Platter‬در هر دو طرف خود داراي ‪ Head‬براي خواندن و نوشتن ‪ Data‬ميباشد‪ .‬در‬
‫ديسکهاي فالپي ‪ Head‬باالي سطح ديسک تماس داشته ولي در ديسک سخت ‪ Head‬از‬
‫سطح ديسک مسافه اندکي را داشته و از همين سبب به سرعت حرکت نموده و بدون صدا‬
‫ميباشد‪ Platter .‬هاي ديسک سخت در کمپيوتر هاي ‪ Desktop‬داراي قطر ‪ 305‬انچ و در‬
‫کمپيوتر هاي ‪ Laptop‬داراي قطر ‪ 205‬انچ ميباشد‪ Head .‬در اثناي نوشتن معلومات در‬
‫را به نبض هاي الکترومقناطيسي‬ ‫ديسک‪ ،‬معلومات رقمي )‪(Digital‬‬
‫)‪ ، (Electromagnetic Pulses‬و در اثناي خواندن معلومات از ديسک‪ ،‬نبض هاي‬
‫الکترومقناطيسي را به معلومات رقمي تبديل ميکند‪.‬‬
 ‫‪02‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫اجزاي ديسک سخت قرار ذيل است‪:‬‬

‫‪ ‬صفحات ديسک )‪(Platters‬‬
‫‪ Head ‬هاي خواندن و نوشتن )‪(Read/Write Heads‬‬
‫‪ ‬تخته سرکت هاي منطقي )‪(Logic Circuit Board‬‬
‫‪ ‬محور حرکت )‪(Spindle Motor‬‬
‫‪ ‬اتصال دهنده ارتباط )‪(Interface Connectors‬‬
‫‪ ‬اتصال دهنده عيار سازي )‪(Configuration Jumpers‬‬
‫ديسک هاي سخت به دوشکل فارمت ميشود‪:‬‬
‫‪ ‬فارمت سطح پائين )‪(Low-level Format‬‬
‫‪ ‬فارمت سطح باال )‪(High-level Format‬‬
‫فارمت سطح پائين ساختار اصلي ديسک را ايجاد ميکند‪ .‬اينوع فارمت که بنام فارمت حقيقي‬
‫)‪ (True Format‬نيز ياد ميشود هر ‪ Track‬را ثبت و شروع هر سکتور را در ‪ Track‬ها‬
‫تعين مينمايد‪ .‬ديسک هاي سخت جديد در فابريکه فارمت سطح پائين ‪(Low-level‬‬
‫)‪ Format‬ميشود و توسط امر ‪ Format‬فارمت سطح باال ميشود‪.‬‬
‫فارمت سطح باال )‪ (High-level Format‬ساختار منطقي ديسک مانند جدول نقشه فايلها‬
‫(‪ FAT‬و يا ‪ ، )NTFS‬و دايريکتوري اصلي را ايجاد ميکند‪.‬‬
‫نوت‪ :‬ديسک هاي سخت داراي يکنوع فارمت وسطي است که بنام ‪ Intermediate‬فارمت‬
‫ياد ميشود و عبارت از تقسيم بندي منطقي ديسک )‪ (Partitioning‬ميباشد‪.‬‬
‫ديسک هاي نوري يا ليزري)‪(Optical Disks‬‬
‫استفاده روزافزون کمپيوتر‪ ،‬در عرصه هاي مختلف‪ ،‬ودر نتيجه آن ضرورت به حفظ و نگهداشت‬
‫کميات بزرگ‪ ،Data‬شرکت ها را مجبور مي سازد تا وسايل بهتر و داراي ظرفيت عالي را براي‬
‫حفظ اطالعات ايجاد نمايند‪ .‬ديسک هاي نوري نمونه اينوع وسايل ميباشند که‪ Data‬را به شکل‬
‫نوري )‪ ،(Optical‬فشرده شده)‪ (Compact‬وبا ظرفيت عالي ذخيره مينمايد‪.‬‬
‫ظهور اينوع ديسک ها‪ ،‬در شروع دهه ‪ 1990‬طرز حفظ و نگهداشت احجام بزرگ اطالعات را‬
‫دگرگون کرده است‪ .‬امروز ذخيره نمودن صد ها مليون حرف در يک ديسک نوري با قطر ‪4.5‬‬
‫انچ کار عادي است‪.‬‬
‫سرعت ديسک هاي نوري نسبت به سرعت ديسک هاي سخت به دو دليل ذيل کم است‪:‬‬
‫‪ ‬شعاع ليزر هر دفعه صرف يک بيت را ميخواند‪.‬‬
 ‫‪03‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ Track ‬ها در ديسک هاي نوري مانند ديسک سخت به سکتور ها تقسيم گرديده‬
‫ولي اين سکتورها با هم تنظيم نيستند‪.‬‬

‫ديسک هاي نوري از نقطه نظر قابليت خواندن و نوشتن به دو کتگوري ذيل تقسيم ميگردند‪:‬‬
‫‪ ‬ديسک هاي که صرف خوانده مي شود و چيزي در آن ثبت نمي گردد‪.‬‬
‫‪ ‬ديسک هاي که هم خوانده ميشود و هم در آن ثبت شده ميتواند‪ .‬اينوع ديسک ها جهت‬
‫ثبت به ‪ Writer‬خاص)‪ (DVD Writer/CD-Writer‬ضرورت دارد‪.‬‬

‫ديسکهاي‪(Compact Disc Read Only Memory) CD-‬‬

‫‪ROM‬‬
‫نمونه از ديسک هاي نوري است که چيزي در آن ثبت شده نميتواند‪ .‬در حقيقت اينوع ديسک ها‬
‫مانند ديسک هاي ديگر براي ذخيره اطالعات استفاده شده نميتواند‪ .‬ولي پروگرام هاي زياد مانند‬
‫ويندوز‪ Office،Windows‬وغيره پروگرام هاي که استفاده کننده کمپيوتر)‪ (User‬به آن‬
‫ضرورت دارد‪ ،‬در اينوع ديسک ها توسط شرکت هاي‪ Software‬ثبت ميگردد‪.‬‬
‫نوت‪ :‬اصطالح ‪ CD-ROM‬هم باالي خود ‪ CD‬و هم باالي ‪ Drive‬آن اطالق ميشود‪.‬‬

‫ديسکهاي ‪(Compact Disc Recordable) CD-R‬‬

‫نوع از ديسک هاي نوري است که در شکل ظاهري مانند ديسک هاي نوري‪ CD-ROM‬بوده‬
‫وتنها فرق آن با‪ CD-ROM‬در اين است که شما ميتوانيد صرف يکبار در اينوع ديسک‬
‫ها)‪ (CD-R‬اطالعات را ثبت نمائيد‪ .‬اين به معني اينست که محتوي ديسکهاي ‪ CD-R‬هم‬
‫پاک شده نميتواند تا به جاي آن چيزي ديگري ثبت شود‪ .‬در حاليکه در ديسک هاي‪CD-‬‬
‫‪ ROM‬شما نميتوانيد چيزي را ثبت نمائيد و پروگرام هاي موجود در آن توسط شرکت ها ثبت‬
‫ميگردد‪ .‬براي ثبت اطالعات به درايو که بنام‪ CD-Writer‬ياد مي شود ضرورت است‪.‬‬
‫ديسک هاي‪ CD-R‬بنام ديسک هاي‪ (Write-Once Read Many( WORM‬نيز ياد‬
‫مي شود‪ .‬شما ميتوانيد اطالعات را در آن ثبت ولي نمي توانيد انرا پاک نمائيد‪.‬‬
‫از اينوع ديسکها در موارد ذيل استفاده ميگردد‪:‬‬
‫‪ ‬هر گاه خواسته باشيم فايل هاي زياد را کاپي نمائيم‪.‬‬
‫‪ ‬هرگاه خواسته باشيم‪ CD-ROM‬ها را جهت توزيع آن کاپي نمائيم‪.‬‬
 ‫‪04‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫قابل تذکر است که‪ CD-ROM‬هاي که کاپي آن مجاز نيست نبايد کاپي گردد‪ .‬کاپي کردن آن‬
‫غير قانوني و مرتکبين آن قابل مجازات ميباشد‪.‬‬

‫ديسکهاي ‪(Compact Disk Rewritable) CD-RW‬‬

‫ديسکهاي‪ CD-RW‬مانند ديسک هاي‪ CD-ROM‬و‪ CD-R‬ديسک هاي نوري ميباشند‪.‬‬
‫فرق آنها همراي ديسکهاي ‪ CD-ROM‬و ديسک هاي ‪ CD-R‬در اينست که در ديسک‬
‫هاي ‪ CD-RW‬ميتوانيم چندين بار اطالعات را ثبت و يا پاک نمائيم‪ .‬در حاليکه محتوي‬
‫‪ CD-ROM‬را پاک کرده نميتوانيم و چيزي در آن ثبت کرده هم نميتوانيم‪ .‬و در ديسک هاي‬
‫‪ CD-R‬ميتوانيم اطالعات را ثبت نماييم ولي نميتوانيم آنرا پاک نماييم تا به جاي آن اطالعات‬
‫جديد را ثبت نماييم‪ .‬جهت ثبت اطالعات در ديسک هاي ‪ CD-RW‬به درايف ‪CD-‬‬
‫‪ Writer‬ضرورت است‪.‬‬
‫سرعت کار ‪ CD‬را از روي شماره که باالي ‪ Drive‬آن ثبت گرديده تشخيص داده ميتوانيم‪.‬‬
‫براي اينکار شماره مذکور را ضرب ‪ 151‬کيلوبايت مينمائيم‪ .‬مثال شماره ‪ 2X‬سرعت ‪311‬‬
‫(‪ )151 * 2‬کيلوبايت در يک ثانيه را نشان ميدهد‪ .‬و شماره ‪ 52X‬سرعت ‪* 52( 7011‬‬
‫‪ )151‬کيلو بايت در يک ثانيه را نشان ميدهد‪.‬‬
‫ديسک هاي‪(Digital Video/Versatile Disk) DVD‬‬
‫نوع جديدي از ديسک هاي نوري بوده که ظرفيت آن ها خيلي زياد ميباشد‪ .‬اين نوع ديسک ها‬
‫براي ثبت فلم ها ديزاين گرديده بود‪ .‬ولي فعال در ساحات مختلف استفاده مي شود که از همين‬
‫سبب بنام‪ Digital Versatile Disk‬نيز ياد ميگردد‪.‬‬

‫‪ Data‬در هر دو طرف آن ثبت گرديده و تخنيک خاص جهت فشرده سازي‪(Data Data‬‬
‫)‪ Compression‬به کار ميبرد‪ .‬و همچنين از‪ Track‬هاي خورد استفاده ميکند که از همين‬
‫سبب ظرفيت اينوع ديسک ها زياد است‪.‬‬
 ‫‪05‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫)‪(DVD-ROM‬‬

‫نمونه هاي جديد آن چند طبقه اي بوده که اينکار نيز ظرفيت انرا باال ميبرد‪.‬‬
‫هر طرف اينوع ديسک ها ‪ 4.7‬گيگابايت‪ ،‬دو طرف آن ‪ 9.4‬گيگا بايت اطالعات را حفظ کرده‬
‫ميتواند‪ .‬ظرفيت اينوع ديسک ها تا ‪ 17‬گيگا بايت ميباشد‪ .‬درايف ‪ DVD-ROM‬تنها ميتواند‬
‫ديسک هاي ‪ CD-ROM‬و ‪ DVD‬را بخواند‪ .‬ولي درايو ‪ DVD-RAM‬مي تواند‬
‫‪ Data‬را خوانده‪ ،‬يا انرا باالي ديسک ها بنويسد‪ ،‬و يا انرا از ديسک پاک نمايد‪.‬‬
 ‫‪06‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫حافظه فلش‬
‫‪Flash Memory‬‬

‫طوريکه ميدانيم‪ ،‬دسترسي به حافظه اصلي کمپيوتر‪ (RAM‬نسبت به حافظه دومي کمپيوتر‬
‫سريع بوده ولي در اثر قطع شدن برق محتواي آن از بين مي رود‪ .‬از طرف ديگر حافظه‬
‫دومي(ديسک هاي مقناطيسي و نوري) ميتواند محتوي خود را بعد از قطع شدن برق نيز حفظ‬
‫نمايد ولي سرعت دسترسي به آن کم ميباشد‪.‬‬

‫حافظه فلش از يکطرف مانند‪ RAM‬سريع بوده‪ ،‬و از طرف ديگر ميتواند محتوي خود را بعد از‬
‫قطع شدن برق نيز حفظ نمايد‪ .‬محتوي اينوع حافظه را ميتوانيم پاک نموده تا باالي آن اطالعاتي‬
‫جديدي را حفظ نمائيم‪ .‬اينوع حافظه ميتواند جايگزين ديسک گردد‪ .‬فعال هم در بخش هاي‬
‫مختلف مانند کمپيوتر‪ ،‬سيستم ريکورد طيارات‪ ،‬سيستم تليفون‪ ،‬کمره ديجيتل وغيره موارد استفاده‬
‫ميگردد‪ .‬حافظه فلش به ظرفيت ‪ ،512 ،256 ،120 ،64 ،32 ،16‬و ‪ 1( 1124‬گيگا بايت)‬
‫ميگابايت يافت ميشود‪ .‬حافظه فلش از طريق پورت ‪ USB‬به سيستم وصل ميگردد و از همين‬
‫سبب بنام ‪ USB‬فلش نيز ياد ميشود‪ .‬سرعت حافظه فلش نظر به نوع آن فرق ميکند‪ .‬فلش‬
‫‪ 101‬داراي سرعت خواندن يک ميگابايت در يک ثانيه و سرعت نوشتن ‪ 411‬کيلوبايت در يک‬
‫ثانيه ميباشد‪ .‬فلش ‪ 201‬داراي سرعت خواندن شش ميگابايت در يک ثانيه و سرعت نوشتن‬
‫‪ 405‬ميگابايت در يک ثانيه ميباشد‪.‬‬

‫نوت‪ :‬حافظه فلش نميتواند به جاي ‪ RAM‬استفاده شود‪ .‬دليل آن اينست که ‪ CPU‬در اثناي‬
‫کار به حافظه ضرورت دارد تا هر بايت حافظه داراي يک آدرس مشخص باشد‪ .‬به دليل بلوکي‬
‫بودن حافظه فلش‪ ،‬در کمپيوتر هاي قابل نقل به عنوان مکمل ويا جايگزين ديسک سخت به‬
‫کار ميرود‪.‬‬
 ‫‪07‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تمرين فصل دوم‬

‫جمالت درست و نادرست را نشاني نمائيد‪.‬‬

‫‪ -1‬سرکتي که عمليات تمام بخش هاي کمپيوتر را کنترول و اداره ميکند‪ ،‬بنام‪ ALU‬ياد مي‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ -2‬ساعت کمپيوتر توسط نبض ها)‪ (Pulses‬عمليات پرزه جات کمپيوتر را هم اهنگ ميسازد‪.‬‬

‫‪ -3‬کمپيوتر يک ماشين ذکي است که تنها توسط پرزه جات خود تمام تصاميم پچيده و مغلق را‬
‫گرفته و مسايل را حل ميکند‪.‬‬

‫‪ -4‬کمپيوتر‪ Pentium II‬همان کمپيوتر است که پراسسر آن از نوع ‪ Pentium II‬باشد‪.‬‬

‫‪ -5‬عمليات منطقي و حسابي در کمپيوتر توسط حافظه و بخش کنترول اجرا ميشود‪.‬‬

‫‪ -6‬راجستر ها مکان هاي موقتي براي ذخيره اطالعات است که در حافظه اصلي کمپيوتر‬
‫موقعيت دارند‪.‬‬

‫‪ -7‬سرعت کمپيوتر توسط سرعت ساعت آن تعين ميگردد‪.‬‬

‫‪ -0‬چون کمپيوتر بيت ها را خيلي به سرعت پراسس ميکند‪ ،‬از همين سبب سرعت آن به هرتز‬
‫)‪ (Hertz‬اندازه مي شود‪.‬‬

‫‪ -4‬اولين پراسسر که توانست چندين پروگرام را در عين وقت اجرا نمايد‪ ،‬پراسسر‪Pentium‬‬
‫ميباشد‪.‬‬

‫‪ -11‬حافظه اصلي کمپيوتر به دو نوع ميباشد‪:‬‬

‫رم)‪(RAM‬‬ ‫‪‬‬
‫روم)‪(ROM‬‬ ‫‪‬‬
 ‫‪00‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -11‬يکي از مزايايي‪ RAM‬اينست که بعد از قطع شدن برق نيز محتواي خود را حفظ کرده‬
‫ميتواند‪.‬‬

‫‪ -12‬حافظه‪ ROM‬مانند حافظه‪ RAM‬است‪.‬‬

‫‪ -13‬حافظه بعد از يک ميگا بايت‪ ،‬بنام حافظه تمديدي )‪ (Extended Memory‬ياد مي‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ -14‬واحد اندازه گيري اطالعات ذخيره شده در حافظه‪ ،‬بنام بايت)‪ (Byte‬ياد مي شود‪.‬‬

‫‪ -15‬تنها سرعت پراسسر است که در سرعت کمپيوتر تاثير دارد‪.‬‬

‫‪ -16‬تخته که تمام بخش هاي کمپيوتر به آن وصل گرديده بنام تخته اصلي ‪(Main‬‬
‫)‪ board‬يا مادربورد )‪ (Motherboard‬ياد مي شود‪.‬‬

‫‪ -17‬پورت هاي مسلسل)‪ 3271670 (Serial Ports‬و ‪ 64‬بيت را در يک ثانيه عبور ميدهد‪.‬‬

‫‪ Bus -10‬ها جهت انتقال ‪ Data‬بين پراسسر و ديگر بخش هاي کمپيوتر به کار مي رود‪.‬‬

‫‪ -14‬وسايلي معمولي که براي اظهار نتايج به کار برده ميشوند عبارت از مانيتور و ماشين چاپ‬
‫مي باشند‪.‬‬

‫‪ -21‬به هر اندازه که تعداد نقاط)‪ (Pixels‬در سکرين زياد باشد به همان اندازه تصوير واضيح و‬
‫روشن نشان داده ميشود‪.‬‬
‫‪ -21‬ماشين هاي چاپ از نقطه نظر روش چاپ به دو نوع ذيل ميباشند‪:‬‬
‫‪ ‬ماشين هاي چاپ ضربه اي)‪(Impact Printers‬‬
‫‪ ‬ماشين هاي چاپ غير ضربه اي )‪(Non-impact Printers‬‬
 ‫‪04‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -22‬ماشين هاي چاپ ليزري)‪ (Laser Printer‬در اثناي چاپ از شعاع ليزر استفاده مي‬
‫نمايند و از همين سبب عمليه چاپ را به سرعت انجام داده و چاپ آن از کيفيت عالي برخوردار‬
‫مي باشد‪.‬‬

‫‪ -23‬پروگرام هاي مانند‪ ،Word ،Windows ،DOS‬و‪ Excel‬هميشه مورد استفاده مي‬
‫باشند‪ ،‬و از همين سبب به شکل دايمي در حافظه اصلي کمپيوتر)‪ (RAM‬حفظ و نگهداري مي‬
‫شوند‪.‬‬

‫‪ Data -24‬در ديسک هاي مقناطيسي به شکل باينري و به صورت نقاط مقناطيسي شده ثبت‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫‪ -25‬استفاده از ديسک ها ‪ CD ،‬ها و غيره وسائل ذخيره اطالعات براي حفظ و نگهداري‬
‫‪ ، Data‬مصارف سيستم معلوماتي يا ‪ (Information System) IS‬افزايش پيدا ميکند‪.‬‬

‫‪ -26‬ظرفيت ديسک هاي فالپي نظر به ديسک هاي سخت زياد مي باشد‪.‬‬

‫‪ Data -27‬در ديسکهاي نوري )‪ (Optical Disks‬به شکل نوري و فشرده شده ذخيره‬
‫ميگردد‪ .‬به همين سبب احجام بزرگي‪ Data‬را ذخيره کرده ميتوانند‪.‬‬

‫‪ -20‬جهت استفاده از ديسک هاي‪ CD‬کمپيوتر شما بايد داراي درايو ‪(CD-Drive) CD‬‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪ Data -24‬در ديسک ها‪ ،‬باالي دواير متحد المرکز که بنام‪ Sector‬ياد مي شوند‪ ،‬ذخيره‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫در سواالت ذيل‪ ،‬جواب درست را انتخاب نمائيد‪:‬‬

‫‪ - 1‬عمليات مساوي‪ ،‬کوچکتر و بزرگتر عبارت اند از‪:‬‬
‫الف‪ :‬عمليه حسابي‬
‫ب‪ :‬عمليه تفريق‬
‫ج‪ :‬عمليه منطقي‬
‫د‪ :‬عمليه ذخيره اطالعات‬
‫‪41‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ - 2‬عمليات کمپيوتر توسط بخش ذيل هماهنگ ميگردد‪:‬‬

‫الف‪ :‬بخش کنترول‬
‫ب‪ :‬حافظه اصلي‬
‫ج‪ :‬ساعت‪CPU‬‬
‫د‪ :‬بخش حساب و منطق‬

‫‪ - 3‬واحد مقياس براي محتواي حافظه کمپيوتر عبارت است از‪:‬‬

‫الف‪ :‬ملي ثانيه‬
‫ب‪ :‬بيت در يک ثانيه‬
‫ج‪ :‬تعداد دوره ها در يک ثانيه‬
‫د‪ :‬بايت )‪(Byte‬‬

‫‪ – 4‬کمپيوتري که ‪ CPU‬آن به دليل داشتن دستور هاي کم سرعت زياد دارد‪ ،‬عبارت است از‪:‬‬
‫الف‪ :‬کمپيوتر‪Laptop‬‬
‫ب‪ :‬کمپيوتر‪Super‬‬
‫ج‪ :‬کمپيوتر‪RISC‬‬
‫د‪ :‬کمپيوتر‪CISC‬‬

‫‪ - 5‬يکي از تخنيک هاي ذيل نيز سرعت کمپيوتر را بيشتر مي سازد‪.‬‬

‫الف‪ :‬حافظه‪ROM‬‬
‫ب‪ :‬مانيتور‪ 17‬انچ‬
‫ج‪ :‬پراسس موازي يا داشتن چند پراسسر در يک کمپيوتر‬
‫د‪ :‬وجود ‪CD-Drive‬‬
‫‪ - 6‬کاپي نرم)‪ (Soft Copy‬عبارت است از‪:‬‬
‫الف‪ :‬معلوماتي که در ديسک است‪.‬‬
‫ب‪ :‬معلوماتي که در ورق است‪.‬‬
‫ج‪ :‬معلوماتي که در صفحه نمايش)‪ (Screen‬است‪.‬‬
‫د‪ :‬هيچکدام‬
‫‪41‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ CPU - 7‬يا پراسسر کمپيوتر‪:‬‬

‫الف‪ :‬پروگرام است‪.‬‬
‫ب‪ :‬پرزه است‪.‬‬
‫ج‪ :‬يک وسيله ورودي است‪.‬‬
‫د‪ :‬يک وسيله ذخيره اطالعات است‪.‬‬

‫‪ - 0‬سکنر مثال وسايل ذيل است‪:‬‬

‫الف‪ :‬وسايل ذخيره اطالعات‬
‫ب‪ :‬وسيله ترجمه پروگرام‬
‫ج‪ :‬وسايل اظهار نتايج‬
‫د‪ :‬وسايل ورودي اطالعات به کمپيوتر‬

‫‪ - 4‬حافظه که در اثر قطع شدن برق محتواي آن از بين مي رود‪:‬‬

‫الف‪ :‬حافظه فلش است‬
‫ب‪ :‬حافظه‪ ROM‬است‬
‫ج‪ :‬حافظه‪ RAM‬است‬
‫د‪ :‬ديسک سخت است‬
‫‪ - 11‬مقدار معلوماتيکه توسط يک نقطه مقناطيسي شده در روي ديسک تمثيل ميگردد‪:‬‬
‫الف‪ :‬يک بايت‬
‫ب‪ :‬يک بيت‬
‫ج‪ :‬يک حرف‬
‫د‪ :‬يک کيلو بايت‬
 ‫‪42‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫فصل سوم‬
‫پروگرام هاي کمپيوتر‬
‫‪Computer Software‬‬
‫در ساختمان کمپيوتر اشاره شد که کمپيوتر عالوه بر کيان مادي ان(پرزه جات) يا‪Hardwar‬‬
‫داراي يک کيان معنوي نيز ميباشد‪ ،‬که بنام پروگرام هاي کمپيوتر)‪)Computer Software‬‬
‫ياد مي شود‪ .‬پروگرام ها يک بخش‬
‫بدون وجود پروگرام ها‪ ،‬برقراري ارتباط با‬ ‫اساسي کمپيوتر را تشکيل ميدهد که در‬
‫کمپيوتر امکان پذير نيست‪ .‬پروگرامرها‬ ‫حقيقت پرزه جات را قابل استفاده مي سازد‬
‫صد ها ساعت وقت خودرا به مصرف‬ ‫‪ .‬بدون پروگرامها پرزه جات هيچ کاري‬
‫ميرساند‪ ،‬و قهوه زياد را مينوشد‪ ،‬تا اين‬ ‫منطقي )‪ (Logical‬را انجام داده‬
‫پروگرام ها را تهيه نمايد‪.‬‬ ‫نميتواند‪ .‬طوريکه ميدانيم کمپيوتر ماشين‬
‫است که قدرت تفکير را ندارد ولي ميتواند‬
‫در صورت دريافت دستور هاي مناسب عمليات مختلف منطقي را انجام دهد‪ .‬همين عمليات‬
‫مختلف را به کمک دستور العملها انجام ميدهد‪ .‬مجموعه همين دستور العملها را بنام پروگرام ياد‬
‫مي نمايند‪ .‬همين پروگرام ها در حقيقيت مانند روح‪ ،‬در کمپيوتر عمل مينمايد‪.‬‬

‫در حقيقت همين پروگرام ها اند که پرزه جات کمپيوتر را در انجام وظايف انها رهنمائي مينمايد‪.‬‬
‫بدون وجود اين پروگرام ها کمپيوتر به يک وسيله نمايشي تبديل ميگردد‪ .‬وجود اين پروگرام ها‬
‫در داخل کمپيوتر مانند روح در بدن انسان ميباشد‪( .‬مجازا جهت درک بيشتر موضوع)‪ .‬در سال‬
‫هاي اول کمپيوتر ها‪ ،‬قيمت پروگرامها )‪ (Software‬يک فيصدي اندکي از سيستم کمپيوتر را‬
‫تشکيل ميداد‪ .‬ولي امروز تهيه پروگرامها قيمترين قسمت از سيستم کمپيوتر را تشکيل داده و‬
‫پروگرامهاي وجود دارد که در تهيه آن مليون ها دالر خرچ گرديده است و قيمت آن نيز به مليون‬
‫ها دالر ميرسد‪ .‬کاپي کردن غير قانوني اين پروگرامها مجاز نميباشد‪.‬‬

‫بصورت عمومي پروگرام هاي کمپيوتر را به چهار بخش ذيل تقسيم کرده‬
‫ميتوانيم‪:‬‬
‫‪ -1‬پروگرام هاي سيستم)‪(System Software‬‬
‫‪ -2‬لسان هاي پروگرام نويسي)‪(Programming Languages‬‬
 ‫‪43‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -3‬پروگرام هاي تطبيقي)‪(Application Programs‬‬

‫‪ -4‬پروگرام هاي کمکي)‪(Utilities Software‬‬

‫‪ -6‬پروگرام هاي سيستم)‪(System Software‬‬

‫پروگرام هاي اند که عمليات کمپيوتر را در سطح پائين کنترول و اداره مينمايند‪ .‬تهيه اينوع‬
‫پروگرام ها به متخصصين ورزيده ضرورت دارند‪ .‬لسان هاي پروگرام نويسي اسمبلي‬
‫)‪ ،(Assembly‬سي)‪ (C‬و جاوا )‪ (Java‬لسان هاي مناسب براي تهيه اينوع پروگرام ها‬
‫ميباشند‪ .‬اين پروگرام ها سيستم عامل کمپيوتر را تشکيل ميدهد‪ .‬بدون پروگرام هاي سيستم هيچ‬
‫پروگرام کمپيوتر کار نخواهد کرد‪ .‬سيستم عامل ارتباط بين استفاده کننده )‪ (User‬و کمپيوتر‬
‫را برقرار ميکند‪.‬‬

‫در حقيقت سيستم عامل اصلي ترين و مهمترين پروگرام در يک کمپيوتر است که وظيفه سنگين‬
‫اجراي پروگرام ها و اداره منابع سيستم را به عهده دارد‪.‬‬

‫پروگرام هاي سيستم خدمات‪ /‬وظايف ذيل را براي کمپيوتر ها انجام ميدهد‪:‬‬
‫‪ ‬تنظيم و سرپرستي اجراي پروگرام ها‪.‬‬
‫‪ - ‬کنترول عمليات ورودي و خروجي‪.‬‬
‫‪ - ‬يافتن اشتباهات سيستم‪.‬‬
‫‪ - ‬تخصيص منابع سيستم براي پروگرام ها‪.‬‬
‫‪ - ‬حفظ سابقه فعاليت سيستم‪.‬‬
‫پروگرامهاي سيستم ارتباط به مادل کمپيوتر دارد‪ .‬يا مخصوص مادل معين ميباشد‪ .‬يا به عبارت‬
‫ديگر اين پروگرامها طور ديزاين ميگرددتا در کمپيوتر هاي مشخص کار دهد‪ .‬پروگرامها نيز در‬
‫اثناي تهيه و ديزاين به سيستم عامل مخصوص ديزاين ميشود‪ .‬مثال پروگرامهاي که براي‬
‫سيستم عامل يونيکس )‪ (UNIX‬تهيه گرديده در سيستم عامل ويندوز اجرا نخواهد شد‪.‬‬
‫‪44‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫شکل ذيل اهميت پروگرام هاي سيستم را نشان ميدهد‪:‬‬

‫ميخواهم يک مکتوب را‬

‫تايپ نمايم‪ ،‬ميخواهم لست‬
‫محصلين را در کمپيوتر‬
‫داشته باشم وميخواهم‬
‫‪..............‬‬
‫استفاده کننده کمپيوتر‬
‫)‪(User‬‬

‫ميتوانيد از امکانات ما استفاده‬

‫نماييد‪ .‬ولي ما چيزي را چاپ کرده‬
‫نميتوانيم‪ ،‬ما درد يسک ذخيره‬
‫پروگرام هاي تطبيقي کمپيوتر‬ ‫کرده نميتوانيم ‪.................‬‬
‫)‪(Application Software‬‬

‫تمام اين خدمات را انجام ميدهيم‪.‬‬

‫ولي جهت ارتباط با پرزه جات‪ ،‬به‬
‫پروگرام هاي سيستم‬ ‫کمک ‪ Driver‬ضرورت است‪.‬‬
‫‪DOS, Windows‬‬

‫ما حاضر هستيم تا خدمات‬

‫خودرا تقديم نماييم‪.‬‬
‫لخت افزار‬
‫)‪(Firmware‬‬

‫ما براي انجام وظايف خود به‬

‫پرزه جات کمپيوتر‬ ‫دستور هاي ضرورت داريم که‬
‫)‪(Hardware‬‬ ‫ما آنرا درک کرده ميتوانيم‪.‬‬
 ‫‪45‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫اعمال ذيل که ماوشما در پروگرام هاي مختلف تطبيقي مانند‪،MS-Excel،MS-Word‬‬

‫‪Access MS-‬وغيره پروگرام ها به آن روبرو هستيم وظيفه سيستم عامل ميباشد‪:‬‬

‫‪ ‬ايجاد فايل ها در وسايل ذخيره‪ ،‬نوشتن معلومات و تغير معلومات در فايلها‪ ،‬ايجاد‬
‫تغيرات‪ ،‬حذف وغيره موارد مربوط فايل ها‬
‫‪ - ‬اوردن پروگرام ها به حافظه و نظارت بر کار انها‪.‬‬
‫‪ - ‬فرستان نتايج به مانيتور يا ماشين چاپ‪.‬‬

‫سيستم هاي عامل که اضافتراستفاده ميگردد‪ ،‬قرار ذيل اند‪:‬‬

‫داس ‪(Disk Operating System) DOS‬‬

‫سيستم عامل داس توسط شرکت مايکروسافت )‪ (Microsoft‬براي مايکرو کمپيوتر ها تهيه‬
‫شده است‪ .‬سيستم عامل داس در حقيقت مجموعه از اوامر است که باالي کمپيوتر ديسک دار‬
‫)‪ (Disk-based‬کار ميکند‪ .‬اولين نمونه آن‪ ،‬که داراي ‪ 4111‬سطر به لسان اسمبلي بود‪،‬‬
‫در سال ‪ 1401‬توسط بيل گيتز )‪ (Bill Gates‬براي مايکرو کمپيوتر هاي ‪ IBM‬طراحي‬
‫گرديد‪.‬‬

‫ويندوز )‪(Windows‬‬
‫سيستم عامل ويندوز نيز توسط شرکت مايکروسافت تهيه گرديد‪ .‬اولين نمونه آن ‪(Windows‬‬
‫)‪ 1.0‬در سال ‪ 1403‬طراحي و در نومبر سال ‪ 1405‬به بازار عرضه شد‪ .‬بعد از آن نمونه هاي‬
‫بعدي آن يعني ‪ Windows 3.1 ،Windows 3.0 ،Windows 2.0‬و ‪Windows‬‬
‫‪ 3.11‬معرفي گرديد‪ .‬در سال ‪ 1445‬نسخه جديدي از ‪ Windows‬تحت نام‬
‫‪ ،Windows 95‬که داراي قابليتهاي جديدي بود‪ ،‬معرفي گرديد‪ .‬نمونه هاي بعدي آن‬
‫‪، Windows 2000 ،Windows ME ، Windows 98 ، Windows 97‬‬
‫‪ Windows 2000 Server‬و )‪Windows XP (Extreme Performance‬‬
‫ميباشند‪ Windows 2000 .‬و نمونه هاي بعدي از سيستم کود گذاري ‪ Unicode‬استفاده‬
‫مي کنند که به همين دليل عالوه بر حروف انگليسي‪ ،‬حروف لسان هاي ديگرنيز به آن معرفي‬
‫گرديده اند‪ .‬قابل تذکر است که سيستم ‪ Unicode‬براي کود هر حرف از دو بايت استفاده‬
‫ميکند که ميتواند مجموعا ‪ 65536‬حرف را کود نمايد‪.‬‬
‫يونيکس )‪(UNIX‬‬
 ‫‪46‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫سيستم عامل يونيکس در سال ‪ 1471‬توسط دينس ريچي )‪ (Dennis Ritchi‬و تا مپسون‬
‫)‪ ، (Ken Thompson‬در ازمايشگاه هاي بل )‪ (Bell‬تهيه و در مايکرو کمپيوتر ها و‬
‫همچنين کمپيوتر هاي بزرگ)‪ (Super Computer‬مورد استفاده قرار گرفت‪ .‬سيستم عامل‬
‫يونيکس براي استفاده چند نفر در عين وقت و اجراي چندين پروگرام در عين وقت مناسب‬
‫ميباشد‪ .‬يک سيستم عامل مطمئن )‪ (Reliable‬و با امن )‪ (Secure‬است‪.‬‬

‫نمونه اول يونيکس به لسان اسمبلي نوشته شده بود‪ .‬بعد از اينکه دينس ريچي و تامپسون در‬
‫سال ‪ 1472‬لسان پروگرام سازي سي )‪ (C Language‬را بوجود آوردند‪ ،‬در سال ‪1473‬‬
‫يو نيکس را نيز در لسان سي تهيه کردند‪ ،‬که اين کار سيستم عامل يونيکس را قابل نقل‬
‫)‪ (Portable‬نمود‪.‬‬

‫لينکس )‪(Linux‬‬
‫سيستم عامل لينکس در سال ‪ 1441‬توسط يک فنلندي بنام ‪ Linus Torvalds‬تهيه‬
‫گرديد‪ .‬به اساس ‪ UNIX‬بنا‪ ،‬و توزيع آن همراه با کود پروگرام آن ميباشد‪ .‬يا به عباره ديگر‬
‫داراي کود باز )‪ (Open Source‬است‪ .‬پس اشخاص و کمپني هاي مختلف ميتواند کود آنرا‬
‫ديده و در بهتر ساختن آن سهيم شوند‪ .‬و اين هم يکي از دالئل بوده است که لينوکس در وقت‬
‫کم پيشرفت زياد نموده و امروز به يک سيستم عامل پيشرفته تبديل گرديده است‪.‬‬

‫سيستم عامل لينوکس در ‪ CPU‬هاي انتل )‪ ،(Intel‬موتوروال ‪(Motorola 68000‬‬

‫)‪ ، 68000‬الفا )‪ (Alpha‬و ‪ Power PC‬قابل اجرا است‪.‬‬
 ‫‪47‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫لسان هاي پروگرام نويسي‬

‫‪Programming Languages‬‬

‫طوريکه ميدانيم کمپيوتر طبق پروگرام که برايش داده مي شود‪ ،‬وظيفه خود را انجام ميدهد‪ .‬ولي‬
‫اين پروگرام چگونه به کمپيوتر داده مي شود؟ اين پروگرام به کمک لسان هاي پروگرام نويسي‬
‫تهيه وبه کمپيوتر داده مي شود‪ .‬تمام پروگرام هاي که شما انرا در کمپيوتر مي بينيد از برکت‬
‫لسان هاي پروگرام نويسي ميباشد‪ .‬طوريکه لسان هاي بشري وسيله ارتباط ميان انسان ها است‪،‬‬
‫لسان هاي پروگرام نويسي وسيله ارتباط بين انسان و کمپيوتر است‪.‬‬
‫هر لسان پروگرام نويسي مجموعه از عاليم‪ ،‬قواعد و دستور العملها است که امکان ارتباط با‬
‫کمپيوتر را فراهم ميکند‪ .‬هر لسان پروگرام نويسي داراي مترجم ميباشد که دستور هاي همان‬
‫لسان را به لسان ماشين ترجمه ميکند‪ .‬لسان هاي پروگرام نويسي زياد بوده که تعداد انها‬
‫به‪ 211‬لسان ميرسد‪ .‬هر لسان در يک بخش معين و بعضي از انها در چندين بخش مورد استفاده‬
‫قرار گرفته ميتوانند‪.‬‬

‫بصورت عمومي لسان هاي پروگرام نويسي را به پنج گروپ ذيل تقسيم کرده ميتوانيم‪:‬‬

‫‪ -1‬لسان ماشين)‪(Machine Language‬‬

‫‪ -2‬لسان هاي سطح پايين)‪(Low level Languages‬‬
‫‪ -3‬لسان هاي سطح عالي)‪(High Level Languages‬‬
‫‪ -4‬لسان هاي نسل چهارم )‪(Fourth Generation Languages‬‬
‫‪ -5‬لسان هاي دوره پنجم )‪(Fifth Generation Languages‬‬

‫شکل ذيل رابطه اين لسان ها را بيان ميکند‪:‬‬

‫مشکل نيست‪ .‬ما ميان‬

‫شما ترجمه ميکنيم‬
‫تنهادو حرف‬ ‫از حروف و‬
‫صفر و يک را‬ ‫کلمات زياد‬
‫ميشناسم‬ ‫ااستفاده ميکنيم‬
‫‪Languages‬‬

‫‪anguages‬‬
‫‪nguages‬‬

‫انگليسي‪ ،‬ع‬
‫‪nguage‬‬
‫‪guage‬‬

‫لسان ه‬
‫لسان ه‬

‫لسان‬

‫لسان‬

‫لسا‬
‫ل‬
 ‫‪40‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫هر قدر که يک لسان‪ ،‬به لسان ماشين نزديکتر باشد‪ ،‬داراي دو خوبي ذيل ميباشد‪:‬‬

‫‪ ‬سرعت)‪(Speed‬‬
‫‪ ‬تسلط باالي پرزه جات)‪(Hardware Control‬‬
‫از طرف ديگر‪ ،‬نزديکي يک لسان به لسان ماشين سبب دو نقطه ضعف براي همان لسان ميگردد‪:‬‬

‫عدم انعطاف پذيري)‪(Non Flexibility‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬عدم شموليت‬
‫دوري يک لسان از لسان ماشين‪ ،‬سرعت و تسلط لسان باالي پرزه جات را کم نموده‪ ،‬ولي در‬
‫انعطاف پذيري و شموليت آن لسان کمک مينمايد‪.‬‬

‫لسان ماشين )‪(Machine Language‬‬

 ‫‪44‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫دستور هاي لسان ماشين به کود هاي باينري)‪ (Binary Codes‬بوده که مرکب از ارقام صفر‬
‫و يک ميباشد‪ .‬اين دستور ها بدون ترجمه توسط کمپيوتر اجرا شده ميتواند‪ .‬دستور هاي لسان‬
‫ماشين داراي دو بخش ميباشد‪:‬‬

‫‪ - OP-Code -1‬قسمت اول دستور ميباشد‪ .‬و داللت ميکند به حکم يا عمليه که بايد انجام‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ - Operand-2‬قسمت دوم دستور ماشين بوده که به کمک آن محل معلومات و همچنين‬
‫محل ذخيره آن تعين ميگردد‪.‬‬
‫در لسان ماشين پروگرام کردن کمپيوتر يک کمپني از کمپني ديگر فرق دارد‪ .‬امکان وقوع غلطي‬
‫ها در پروگرام زياد‪ ،‬در حاليکه يافتن و اصالح نمودن اين غلطي ها مشکل به نظر ميرسد‪.‬‬

‫لسان اسمبلي )‪(Assembly Language‬‬

‫در نيمه اول دهه‪ 1451‬در يک پيشرفت مهم لسان پروگرام نويسي اسمبلي‪ ،‬که لسان سطح‬
‫پايين است و بنام لسان تاويل نيز ياد ميگردد‪ ،‬به ميان امد‪ .‬دستور هاي لسان اسمبلي شبيه به‬
‫کلمات انگليسي(از قبيل‪ ADD،SUB،MUL،DIV،MOV‬وغيره) ميباشد که مترجم لسان‬
‫اسمبلي)‪ (Assembler‬قادر به ترجمه آن‬
‫به لسان ماشين ميباشد‪ ،‬به کمپيوتر داده مي‬
‫سرعت عمل لسان اسمبلي‪ ،‬تسلط‬
‫شود‪ .‬در حقيقت لسان اسمبلي شکل‬
‫آن باالي پرزه جات کمپيوتر و‬
‫سمبوليک لسان ماشين بوده که هر دستور‬
‫همچنان استفاده سريع اين لسان از‬
‫العمل لسان اسمبلي معادل يک دستور العمل‬
‫پرزه جات جديد‪ ،‬باعث گرديده تا اين‬
‫لسان ماشين ميباشد‪ .‬تنها در لسان اسمبلي‬
‫لسان هنوز هم زنده باشد‪.‬‬
‫دستور هاي عملياتي و آدرسها به شکل‬
‫باينري نه‪ ،‬بلکه به شکل سمبوليک ميباشد‪ .‬از‬
‫اينرو پروگرام نويسي در لسان اسمبلي نظر به لسان ماشين آسانتر است‪.‬‬

‫ساليان زياد از لسان اسمبلي در پروگرام نويسي سيستم کار گرفته ميشد‪ .‬چنانچه اولين نمونه‬
‫پروگرام‪ DOS‬که در ماه اگست سال‪ 1401‬به بازار عرضه شد داراي چهار هزار سطر به لسان‬
‫اسمبلي بود‪.‬‬
‫با به ميان آمدن لسان پروگرام نويسي سي)‪ (C‬از اهميت لسان اسمبلي کاسته شده و متخصصين‬
‫لسان پروگرام نويسي سي به اين نظر اند که ديگر چيزي از عمر لسان اسمبلي باقي نمانده است‪.‬‬
 ‫‪111‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫طرح يک پروگرام به لسان اسمبلي مبني به روش هاي بشري براي حل مسائل نبوده‪ ،‬بلکه بيشتر‬
‫متکي به اساس کار پرزه جات کمپيوتر مي باشد که از همين سبب پروگرام نويسي در لسان‬
‫اسمبلي نيز مشکل ميباشد‪.‬‬
‫چون اين لسان نظر به لسان هاي بشري به لسان ماشين نزديکتر است‪ ،‬ازينرو به نام لسان سطح‬
‫پايين )‪ (Low-level‬نيز ياد ميگردد‪.‬‬

‫لسان هاي سطح عالي‬

‫لسان هاي سطح عالي‪ ،‬که بنام لسان هاي دوره سوم نيز ياد ميگردد‪ ،‬لسان هاي اند که دستور‬
‫هاي آن مرکب از کلمات انگليسي يا شبيه به کلمات انگليسي ميباشد‪ .‬دستور هاي اين لسان ها‬
‫نزديکتر به لسان هاي بشري ميباشد و از اين سبب به نام لسان هاي سطح عالي ياد ميگردند‪.‬‬
‫مشهور ترين اين لسان ها عبارتند از‪:‬‬
‫سي ) ‪ ، ( C‬پاسکال )‪ ،(Pascal‬بسيک )‪ ،(BASIC‬کوبول )‪ ،(COBOL‬جاوا‬
‫)‪ (JAVA‬وغيره‪.‬‬

‫در اين لسان ها سعي به عمل امده تا پروگرام نويسي براي حل يک مسئله شبيه به عملکرد‬
‫انسان ها در حل مسايل باشد‪ .‬به همين سبب ياد گرفتن اين لسان ها اسان و کار کردن با انها نيز‬
‫سهل ميباشد‪ .‬هر دستور اين لسان ها مساوي به چندين دستور العمل لسان ماشين بوده که اين‬
‫هم اساني اين لسان ها را نشان ميدهد‪ .‬پروگرام نوشته شده در اين لسان ها در هر کمپيوتر به‬
‫اندکي تغيير و يا بدون تغيير اجرا)‪ (Run‬شده ميتواند‪.‬‬

‫پروگرام نويسي ترکيبي)‪ (Structured Programming‬براي اولين بار در اين لسان ها‬
‫معرفي گرديد‪ .‬در پروگرام نويسي ترکيبي يک پروگرام بزرگ را ميتوانيم به بخش هاي خورد و‬
‫ريزه تقسيم نماييم که اين کار در فهم پروگرام‪ ،‬استفاده مکرر از چند دستور بدون نوشتن تکراري‬
‫آن و همچنين در حفظ و نگهداري پروگرام کمک مينمايد‪ .‬اين لسان ها جهت تدريس فن‬
‫پروگرام نويسي به نو اموزان در مدارس ثانوي و پوهنتون هاي جهان به کار برده مي شود‪.‬‬

‫لسان هاي پروگرام نويسي نسل چهارم‬

‫لسان هاي پروگرام نويسي نسل چهارم‪ ،‬کار پروگرام نويسي را اسانتر ساخته و امکان اين که‬
‫کارهاي معين نظر به لسان هاي سطح عالي بسيار به سرعت و اساني انجام گردد بوجود اورده‬
 ‫‪111‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫است‪ .‬اين لسان ها که اصال براي ترتيب و تنظيم بس اطالعات)‪ (Database‬ايجاد گرديده‪،‬‬
‫ميتواند عمليات مختلف از قبيل ارايه معلومات در وقت کم‪ ،‬تهيه راپور ها وغيره عمليات به سرعت‬
‫و بدون نوشتن پروگرام مکمل اجرا نمايند‪ ، SQL،Foxpro،DBase .‬مثالهاي عمده اين‬
‫لسان ها ميباشد‪.‬‬

‫لسان هاي ذکاوت مصنوعي‬

‫لسان هاي ذکاوت مصنوعي که در ابتدايي معرفي انها در اوايل دهه‪ 1401‬از شهرت زياد‬
‫برخوردار بودند‪ ،‬لسان هاي اند که توسط آن کمپيوتر ميتواند يکنوع ذکاوت خاص داشته باشد‪ .‬در‬
‫لسانهاي ذکاوت مصنوعي کوشش ميگردد تا در حل مسايل از پروگرامهاي خاص استفاده گردد‬
‫که توسط آن کمپيوتر از روش انسان تقليد مي نمايد‪ .‬لسان هاي پروگرام نويسي‪ LISP‬و ‪Pro‬‬
‫‪ Log‬مثال هاي اين لسان ها ميباشند‪.‬‬

‫لسان هاي که بنام‪ Object-Oriented Languages‬ياد مي گردند شهرت زيادي را کسب‬

‫کرده و بنام لسان هاي نسل پنجم شهرت يافته است‪ .‬در اين لسان ها جهت کم کردن سايز‬
‫پروگرام ها از‪ Object‬ها استفاده ميگردد‪ .‬لسان هاي پروگرام نويسي ‪Visual Basic,‬‬
‫‪ ، Java ،Visual C, Visual Foxpro‬مثال هاي عمده اين لسان ها ميباشد‪.‬‬
‫‪112‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫جدول ذيل لست از لسان هاي پروگرام نويسي را نشان ميدهد‪:‬‬

‫توضيح‬ ‫سال‬ ‫نام مکمل‬ ‫نام لسان‬

‫نام اين لسان از نام يک خانم انگليسي‬

‫بنام ‪ Ada‬گرفته شده است‪ .‬اين‬
‫‪1474‬‬ ‫‪Augustra Ada Byron‬‬ ‫‪Ada‬‬
‫لسان از لسان پاسکال استنباط گرديده‬
‫و در امور نظامي مورد استفاده است‪.‬‬
‫اولين لسان پروگرام نويسي ترکيبي‪ ،‬و‬
‫‪ALGOrithmic‬‬
‫اضافتر براي حل مسايل رياضي مورد‬ ‫‪1461‬‬ ‫‪ALGOL‬‬
‫‪Lauguage‬‬
‫استفاده است‪.‬‬
‫لسان است که از سمبول هاي خاص‬
‫‪A Programming‬‬
‫استفاده ميکند و اضافتر مورد استفاده‬ ‫‪1461‬‬ ‫‪APL‬‬
‫‪Language‬‬
‫رياضيدانان ميباشد‪.‬‬
‫لسان مشهور پروگرام نويسي‪ ،‬که‬ ‫‪Beginners Allpurpose‬‬
‫اضافتر توسط نو اموزان پروگرام نويسي‬ ‫‪1464‬‬ ‫‪Symbolic Instruction‬‬ ‫‪BASIC‬‬
‫استفاده ميگردد‪.‬‬ ‫‪Code‬‬
‫لسان ترکيبي است که پروگرام آن به‬
‫آساني در کمپيوتر هاي مختلف اجرا‬ ‫‪1472‬‬ ‫لسان قبلي آن بنام‪ B‬مسمي بود‪.‬‬ ‫‪C‬‬
‫شده ميتواند‪.‬‬

‫در موارد مختلف استفاده شده ميتواند‪.‬‬ ‫‪1405‬‬ ‫نسخه پيشرفته لسان‪C‬‬ ‫‪C++‬‬

‫لسان اسان بوده و در مسايل تجاري‬ ‫‪COmmon Business‬‬

‫‪1454‬‬ ‫‪COBOL‬‬
‫مورد استفاده ميباشد‪.‬‬ ‫‪Oniented Language‬‬
‫اساسا براي مسايل علمي و انجينري‬
‫‪1454‬‬ ‫‪FORmula TRANslation‬‬ ‫‪FORTRAN‬‬
‫ساخته شده است‪.‬‬
‫اين لسان کليه قابليتهاي پروگرام‬
‫نويسي‪ ،‬از جمله نوشتن متن‪ ،‬رسم‬
‫تصوير‪ ،‬انجام محاسبات پچيده رياضي‬
‫توسط شرکت ‪Sun‬‬
‫وغيره را داراست‪ .‬درين لسان به ساده‬
‫‪1441‬‬ ‫‪ Microsystems‬تهيه گرديده‬ ‫‪JAVA‬‬
‫گي ميتواند تصاوير متحرک ياانيميشن‬
‫است‪.‬‬
‫)‪ (Animation‬را بوجود اورد‪ .‬اين‬
‫لسان به منظور پروگرام نويسي در‬
‫محيط انترنت ساخته شده است‬
 ‫‪113‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫از اين لسان در پروژه هاي تحقيقاتي‬

‫لسان‬ ‫يک‬ ‫همچنين‬ ‫و‬
‫قياسي)‪ (Standard‬براي پروژه‬
‫‪1461‬‬ ‫‪LISt Processing‬‬ ‫‪LISP‬‬
‫مصنوعي‬ ‫ذکاوت‬ ‫هاي‬
‫يا )‪(Artificial Intelligence‬‬
‫‪ AI‬ميباشد‪.‬‬
‫يک لسان تعليمي و براي اطفال‬
‫ميباشد‪ .‬رسم خطوط گرافيکي و ايجاد‬ ‫از کلمه يوناني‪ Logos‬به معني‬
‫‪1460‬‬ ‫‪LOGO‬‬
‫تصاوير متحرک در اين لسان به‬ ‫‪Word‬يعني کلمه ميباشد‪.‬‬
‫اساني انجام مي شود‪.‬‬
‫عالوه بر داشتن مزايايي لسان پروگرام‬
‫نويسي پاسکال پرقدر تر از آن هم‬ ‫بنام لسان‪ Modular‬ياد مي شود‪.‬‬
‫است‪ .‬استفاده آن اسان ميباشد‪.‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫در حقيقت مرحله دوم لسان پروگرام‬ ‫‪Modula -2‬‬
‫جهت پروگرام نويسي که آنرا‬ ‫نويسي پاسکال ميباشد‪.‬‬
‫‪ Modular‬گويند‪ ،‬استفاده مي شود‪.‬‬
‫يک لسان پروگرام نويسي ترکيبي‬ ‫نام اين لسان پروگرام نويسي‬
‫بوده که به اساس لسان‬ ‫منسوب به پاسکال‪ ،‬رياضي دان‬
‫‪1471‬‬ ‫‪Pascal‬‬
‫الگول)‪ (ALGOL‬ساخته شده‬ ‫معروف و مخترع اولين ماشين‬
‫است‪.‬‬ ‫حساب‪ ،‬ميباشد‪.‬‬
‫اين لسان به اساس صفات مشترک‬
‫لسان هاي فورتران‪ ،‬کوبول و الگول‬
‫‪Programming Language‬‬
‫ديزاين گرديده‪ ،‬و معموال در محيط‬ ‫‪1464‬‬ ‫‪PL/1‬‬
‫‪1‬‬
‫هاي اکادميک و تحقيقاتي استفاده‬
‫ميگردد‪.‬‬
‫لسان پروگرام نويسي مشهور بوده که‬
‫در بعضي پروگرام هاي تطبيقي نيز‬ ‫‪1441‬‬ ‫‪Visual Basic‬‬ ‫‪VB‬‬
‫استفاده ميگردد‪.‬‬

‫هر لسان پروگرام نويسي‪ ،‬دستور العملهاي معيني را به کمپيوتر معرفي کرده ميتواند‪ .‬از همين‬
‫سبب لسان هاي مختلف پروگرام نويسي داراي قدرت هاي متفاوت پروگرام نويسي مي باشند‪.‬‬

‫دستور العملهاي لسان هاي پروگرام نويسي را به چهار گروپ ذيل تقسيم کرده ميتوانيم‪:‬‬
‫‪ -6‬دستور هاي ورودي و خروجي‬
‫دستور هاي اند که ارتباط بين وسايل ورودي‪ /‬خروجي و‪ CPU‬کمپيوتر را برقرار ميسازد‪ .‬هر‬
‫لسان پروگرام نويسي داراي يک يا چند دستورورودي‪ ،‬و همچنين يک يا چند دستور براي خروجي‬
 ‫‪114‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ميباشند‪ .‬اين دستور ها در لسان هاي مختلف‪ ،‬نام هاي متفاوت دارد‪ ،‬ولي وظيفه آنها مشابه‬
‫ميباشد‪.‬‬

‫مثال ذيل دستور هاي ورودي اطالعات را ‪ ،‬در لسان هاي مختلف پروگرام نويسي نشان ميدهد‪،‬‬
‫که جهت داخل نمودن نام محصل توسط صفحه کليد استفاده مي شود‪:‬‬

‫‪INPUT stname$‬‬ ‫لسان بسيک )‪(BASIC‬‬

‫;)‪Read(stname‬‬ ‫لسان پاسکال )‪(Pascal‬‬

‫;)‪Scanf(“%c”, stname‬‬ ‫لسان سي )‪(C‬‬

‫‪Mov AH, 0Ah‬‬

‫‪LEA DX, stname‬‬ ‫لسان اسمبلي‬
‫‪INT 21 h‬‬

‫دراين مثال به مشاهده مي رسد که دستور هاي لسان هاي بسيک‪ ،‬پاسکال و‪ C‬به اساني قابل‬
‫فهم است‪ .‬يا به عباره ديگر‪ ،‬در اين دستور ها از کلمات استفاده گرديده که مفهوم آن براي‬
‫ماوشما به اساني قابل فهم بوده ولي فهم آن براي کمپيوتر به زودي و آساني ممکن نيست‪ .‬از‬
‫همين سبب لسان هاي بسيک‪ ،‬پاسکال و‪ C‬بنام لسان هاي سطح عالي ياد ميشود‪ .‬در مقابل‪،‬‬
‫درلسان اسمبلي‪ ،‬براي داخل نمودن نام يکنفر محصل به عوض يک دستور سه دستور وجود‬
‫دارد که به اساني براي ماوشما قابل فهم نيستند‪ .‬ولي کمپيوتر‪ ،‬به اساني ميتواند‪ ،‬به کمک مترجم‬
‫لسان اسمبلي(اسمبلر) انرا به لسان ماشين ترجمه نمايد‪ .‬از اينرو لسان اسمبلي بنام لسان سطح‬
‫پايين)‪ ، (Low-Level language‬ياد مي شود‪.‬‬
‫‪ -2‬دستور هاي محاسباتي‬
‫دستور هاي اند که امکان عمليات حسابي از قبيل جمع‪ ،‬تفريق‪ ،‬ضرب‪ ،‬تقسيم وغيره را فراهم‬
‫مي سازند‪ .‬هر لسان پروگرام نويسي براي اجراي عمليات محاسباتي از عاليم‪ ،‬دستورها و توابع‬
‫خاص‪ ،‬طبق قواعد امالئي و منطقي همان لسان استفاده مي نمايد‪.‬‬
‫‪ -3‬دستور هاي منطقي و مقايسوي‬
‫اين دستور ها جهت انتقال کنترول پروگرام‪ ،‬ايجاد حلقه هاي)‪ (Loops‬تکرار وغيره موارد‬
‫استفاده ميگردند‪.‬‬
 ‫‪115‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -4‬دستور هاي ذخيره اطالعات و يافتن اطالعات‬

‫اين دستور ها جهت ذخيره اطالعات در وسايل ذخيره‪ ،‬و يا يافتن اطالعات در اين وسايل مورد‬
‫استفاده قرار ميگيرند‪.‬‬

‫پروگرام هاي تطبيقي‬

‫‪Application Software‬‬
‫پروگرام هاي اند که در عرصه هاي مختلف‪ ،‬خدماتي ارزشمندي را به استفاده کننده گان‬
‫کمپيوتر)‪ (Users‬تقديم ميکند‪ .‬اين پروگرام ها در دفتر هاي رسمي و غير رسمي به شکل وسيع‬
‫مورد استفاده مي باشند‪ .‬يک مجموعه اين پروگرام ها که بنام پروگرام هاي آفس )‪( Office‬‬
‫ياد گرديده‪ ،‬و حاوي چند پروگرام ميباشد‪ ،‬در هر دفتر استفاده ميگردد‪ .‬ياد گرفتن اين پروگرام ها‬
‫اسان بوده و هر کس ميتواند انرا مورد استفاده قرار دهد‪ .‬مثالهاي عمده اين پروگرام ها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -6‬در ساحه پراسس متن)‪-:(Word Processing‬‬

‫‪Microsoft Word - ‬‬

‫‪ -2‬در ساحه صفحه گسترده)‪:(Spreadsheet‬‬

‫‪Microsoft Excel - ‬‬
‫نوت‪ :‬مفکوره پروگرامهاي ‪ Spread-sheet‬اولين بار براي يک محصل بنام ‪Dan‬‬
‫‪ Bricklin‬پيدا شد‪ .‬اين محصل در اثناي درس رياضي مشاهده کرد که استاد جهت اجراي‬
‫يک محاسبه چندين بار در تخته نوشته و پاک کرد‪ .‬محصل در فکر ايجاد يک پروگرام کمپيوتري‬
‫شد تا اين کار را در سکرين کمپيوتر به آساني انجام دهد‪ .‬محصل مذکور براي اين کار پروگرام‬
‫بنام ‪ Visicalc‬را ديزاين نمود‪ .‬به تعقيب آن پروگرام ‪ Lotus 123‬و مايکروسافت اکسل‬
‫بميان آمد‪.‬‬

‫‪ -3‬در ساحه بانک اطالعاتي)‪: (Database‬‬

‫‪Microsoft Access – ‬‬

‫‪ -4‬در ساحه تمثيل )‪(Presentation‬‬

‫‪Microsoft Power point ‬‬
 ‫‪116‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -9‬در ساحه گرافيک‪:‬‬

‫پروگرامهاي گرافيکي جهت پراسس اشکال گرافيکي استفاده ميگردد‪ .‬پروگرامهاي گرافيکي زياد‬
‫بوده و کتگوري هاي مهم آن قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫پروگرامهاي ‪ :Image Editing‬توسط اين پروگرامها ميتوانيم گرافيک ‪Bitmap‬‬

‫يا ‪ Raster‬را ايجاد نمائيم‪ .‬پروگرام ‪ Adobe Photoshop‬يکي از پروگرامهاي‬
‫مشهور در اين عرصه ميباشد‪.‬‬

‫پروگرامهاي ‪ :Illustration‬توسط اين پروگرامها ميتوانيم گرافيک وکتوري يا‬

‫‪ Object‬را ديزاين نمائيم‪ .‬يکي از اين پروگرامها ‪ Adobe Illustrator‬ميباشد‪.‬‬

‫پروگرامهاي ‪ :Animation‬عبارت از پروسه ايجاد سلسله از تصاوير که به شکل‬

‫متحرک ديده ميشود‪ .‬اين پروگرامها براي اجراي اين کارها داراي ميتود هاي زياد اند‪.‬‬

‫پروگرامهاي گرافيک سه بعدي ‪:3D Graphics‬‬

‫اينوع پروگرامها تصوير سه بعدي يک يا چند چيز را ترسيم ميکند‪.‬‬

‫پروگرامهاي )‪:CAD (Computer Aided Design‬‬

‫از اين پروگرامها در ديزاين انجينري‪ ،‬معماري و مودل هاي علمي استفاده ميشود‪ .‬توسط اين‬
‫پروگرامها در ايجاد مودل هاي مختلف از قبيل مودل طياره‪ ،‬سرکت هاي الکترونيکي و غيره‬
‫استفاده کرده ميتوانيم‪ .‬پروگرام هاي ‪ CAD‬متکي بر رياضيات بوده و همچنين متکي به‬
‫قدرت محاسباتي کمپيوتر بوده و به کمپيوتر هاي سريع ضرورت دارد‪ .‬پروگرام‬
‫‪ AutoCAD‬مثال اينوع پروگرامها ميباشد‪.‬‬
 ‫‪117‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫پروگرام هاي کمکي‬

‫‪Utility Programs‬‬
‫پروگرام هاي اند که وظيفه حفظ و نگهداشت سيستم را به عهده دارند‪ .‬وظيفه اين پروگرام ها‬
‫اجراي اعمال از قبيل رفع مشکالت وسايل ذخيره اطالعات‪ ،‬محافظت سيستم کمپيوتر از ويروس‬
‫ها‪ ،‬کمک نمودن پروگرام ها در نشان دادن فايل ها و غيره موارد ميباشد‪.‬‬

‫بعضي از اين پروگرام ها همراي سيستم عامل يکجا در کمپيوتر نصب)‪ (Install‬ميگردد‪ .‬برخي‬
‫ديگر آن بايد بطور جداگانه در کمپيوتر نصب شود‪.‬‬

‫برخي از اين پروگرام هاي کمکي که بنام ‪ Plug-in‬ياد ميشوند همراي مرورگر هاي وب‬
‫)‪ (Web Browsers‬در نشان دادن صفحات وب کمک نموده و توانايي اين مرورگر ها را‬
‫باال ميبرند‪.‬‬

‫پروگرام هاي ذيل نمونه از پروگرام هاي کمکي ميباشند‪:‬‬

‫پروگرام هاي ضد ويروس )‪(Anti Virus Software‬‬

‫‪Norton‬‬ ‫پروگرام هاي اند که سيستم کمپيوتر را از ويروس ها محافظت ميکند‪ .‬پروگرام‬
‫‪ Anti Virus‬نمونه اين نوع پروگرام ها ميباشد‪.‬‬

‫پروگرام هاي فشرده سا زي )‪(Compression Software‬‬

‫پروگرام هاي اند که جهت کم ساختن سايز پروگرام ها مورد استفاده قرار ميگيرند‪ .‬پروگرام‬
‫‪ Win zip‬مثال اين نوع پروگرام ها است‪.‬‬

‫پروگرام هاي ديسک و اصالح فايل ها‬

‫اين پروگرام ها مشکالت ديسک ها و فايل ها را بر طرف ميسازد‪ .‬پروگرام هاي ‪Disk‬‬
‫‪ Cleanup‬و ‪ Disk Defragmenter‬که همراي سيستم عامل ويندوز انستال ميگردد‪،‬‬
‫نمونه اين نوع پروگرام ها ميباشد‪.‬‬
 ‫‪110‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫پروگرام هاي سري نمودن )‪(Encryption Software‬‬

‫پروگرام هاي سري نمودن معموال بر اساس کليدي استوار است که براي کود گذاري ضرورت‬
‫دارد‪ (Data Encryption Standard) DES .‬نمونه از ستندرد است که مشخصاتي‬
‫سري نمودن اطالعات کمپيوتري را تعين ميکند‪ .‬اين ستندرد توسط شرکت ‪ IBM‬توسعه يافته‬
‫و در سال ‪ 1976‬دولت امريکا انرا به عنوان ستندرد انتخاب نمود‪ DES .‬از يک کليد ‪56‬‬
‫بيتي استفاده ميکند‪.‬‬

‫پروگرام هاي ذيل مثال پروگرام هاي کمکي ‪ Plug-in‬ميباشند‪:‬‬

‫پروگرام ‪RealPlayer‬‬
‫يک پروگرام کمکي انترنتي است که توسط شرکت ‪ RealNetwork‬ايجاد گرديده است‪ .‬اين‬
‫پروگرام کمکي در اجراي ‪ Real Audio‬و ‪ Real Video‬همراي مرورگر وب کمک‬
‫ميکند‪ .‬توسط اين پروگرام کمکي مرورگر وب ميتواند صوت وتصوير را در اثناي که‬
‫‪ Download‬ميشود اجرا نمايد‪ .‬اين نوع اجراي صوت و تصوير را بنام ‪Streaming‬‬
‫‪ Audio‬و ‪ Streaming Video‬ياد مينمايند‪.‬‬
‫پروگرام ‪QuickTime‬‬
‫پروگرام کمکي انترنتي است که شرکت ‪ Apple‬آنرا ايجاد کرده است‪ .‬اين پروگرام جهت‬
‫اجراي تصوير )‪ ، (Video‬تصوير هاي متحرک )‪ ،(Animation‬انواع صوت و پخش زنده‬
‫انترنتي )‪ (Live Webcast‬مورد استفاده قرار ميگيرد‪.‬‬
‫پروگرام ‪Flash‬‬
‫اين پروگرام توسط شرکت ‪ Macromedia‬ايجاد گرديده است‪ .‬جهت اجراي ترکيبي از متن‪،‬‬
‫صدا‪ ،‬تصويرو تصوير متحرک )‪ ، (Animation‬که اين ترکيب را بنام ‪ Multimedia‬ياد‬
‫ميکند‪ ،‬مورد استفاده ميباشد‪.‬‬
‫پروگرام ‪Acrobat‬‬
‫پروگرام ‪ Acrobat‬توسط شرکت ‪ Adobe‬تهيه گرديده است‪ .‬توسط اين پروگرام سند‬
‫فارمت شده توسط ويندوز‪ ،‬مکنتاش و يا يونيکس ميتواند به فايل تبديل شود که در هر سيستم‬
‫خوانده شده ميتواند بدون اينکه پروگرام مربوط همان فايل در کمپيوتر باشد‪ .‬فارمت فايل هاي آنرا‬
‫بنام ‪ (Portable Document Format) PDF‬ياد ميکند‪ .‬اين پروگرام ميتواند فايل‬
‫‪ PDF‬را در سکرين و ورق يکسان نشان دهد حتي اگر عين فونت در کمپيوتر انستال هم نباشد‪.‬‬
 ‫‪114‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫لخت افزار‬
‫‪Firmware‬‬

‫در ساختمان کمپيوتر اشاره شد که بخشي سوم کمپيوتر لخت افزار يا‪ Firmware‬ميباشد‪ .‬لخت‬
‫افزار هجيني از‪ Software‬و‪ Hardware‬است که عمليات اصلي و اساسي(عمليات پايين‬
‫ترين سطح) کنترول و اداره را براي کمپيوتر انجام ميدهد‪ .‬يا به عباره ديگر پايين ترين طبقه‬
‫اتصال بين پروگرام ها و پرزه جات کمپيوتر عبارت ازلخت افزار يا ‪ Firmware‬ميباشد‪ .‬بايوس‬
‫‪ (Basic Input Output System) BIOS‬نمونه از‪ Firmware‬ميباشد‪ ،‬که وظيفه‬
‫اصلي آن رفع ضرورت هاي فوري پرزه جات و جدا کردن ساير پروگرام ها از جزئيات وطرز کار‬
‫پرزه جات کمپيوتر ميباشد‪ BIOS .‬به حيث وسيط و ميانجي ميان پروگرامها و پرزه جات کار‬
‫ميکند‪ .‬بايوس دستور هاي را حفظ ميکند که وظيفه آن شروع نمودن کمپيوتر )‪ (Booting‬و‬
‫کنترول نمودن پرزه جات کمپيوتر ميباشد‪ .‬پارچه هاي روم که دستور هاي بايوس را ذخيره و‬
‫نگهداري ميکند بنام ‪ ROM-BIOS‬ياد ميشود‪ .‬بايوس در حقيقت پروگرام است که به شکل‬
‫‪ Built-in‬در چيپ هاي ‪ ROM‬ثبت ميباشد‪.‬‬

‫‪ ROM-BIOS‬صميمانه تر از هر پروگرام ديگر همراي پرزه جات کمپيوتر عمل نموده و به‬
‫جزئيات آن رسيده گي ميکند‪ .‬جزئياتي که بقيه پروگرام ها نبايد به ان دست بزند‪ .‬از همين سبب‬
‫اينوع پروگرام هارا بنام‪ Firmware‬ياد مينمايد‪ ،‬که نه پروگرام )‪ (Software‬و نه پرزه‬
 ‫‪111‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫جات )‪ (Hardware‬بوده ‪ ،‬بلکه چيزي بين اين دو ميباشد که پرزه جات کمپيوتر انرا پروگرام‪،‬‬
‫و پروگرام هاي کمپيوتر انرا پرزه جات مي پندارد‪.‬‬

‫‪ ROM-BIOS‬داراي دستور هاي است که عمليه شروع کمپيوتر )‪ (Booting‬و تست‬

‫نمودن پرزه جات کمپيوتر را کنترول ميکند‪ .‬اگر ‪ CPU‬مغز کمپيوتر است پس ‪ROM-‬‬
‫‪ BIOS‬عقل کمپيوتر و قلب کمپيوتر است‪ ROM-BIOS .‬مانند قلب مي فهمد که کمپيوتر‬
‫داراي چه نوع ديسک سخت است‪ ،‬آيا درايو فالپي دارد يا خير‪ ،‬چه نوع حافظه انستال است‪،‬‬
‫وغيره‪.‬‬

‫روم بايوس وظائف ذيل را انجام ميدهد‪:‬‬

‫‪ ‬ميزباني پروگرام ‪ Setup‬براي پرزه جات کمپيوتر‬
‫‪ ‬امتحان نمودن پرزه جات کمپيوتر در اثناي شروع کمپيوتر و اين پروسه را بنام‬
‫)‪ POST (Power-On Self Test‬ياد ميکند‪.‬‬
‫‪ ‬ايجاد ونمايش غلطي ها احتمالي در اثناي شروع کمپيوتر‬
‫‪ ROM-BIOS‬به سه بخش اساسي ذيل تقسيم ميگردد‪:‬‬

‫بخش اول عبارت از روتين هاي‪ Setup‬است که وظيفه آن تست نمودن پرزه جات کمپيوتر‬
‫ميباشد‪ .‬اين روتين ها‪ ،‬کمپيوتر را در اثناي روشن شدن تست ميکند‪ .‬همچنين اين بخش وظيفه‬
‫شناخت تجهيزات کمپيوتر و رفع نياز هاي اوليه انرا به عهده دارد‪.‬‬

‫بخش دوم و سوم‪ ROM-BIOS‬بعد از اينکه کمپيوتر آماده کار شود عمليات کمپيوتر را اداره و‬
‫کنترول ميکند‪ .‬اين عمليات کنترول و اداره عبارت اند از‪:‬‬

‫‪ -1‬اجراي وقفه هاي پرزه جات )‪(Hardware Interrupts‬‬

‫‪ -2‬اجراي روتين هاي خدماتي براي پروگرام ها‪ ،‬از قبيل پاک کردن صفحه نمايش‪ ،‬تعويض‬
‫کردن حالت صفحه نمايش‪ ،‬خواندن اطالعات از ديسک يا نوشتن اطالعات در ديسک‪ ،‬چاپ‬
‫نمودن اطالعات به روي ماشين چاپ وغيره‪ ،‬که براي اجراي اين اعمال به شکل مستقيم با‬
‫وسايل ورودي و خروجي در تماس ميباشد‪.‬‬
 ‫‪111‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫پروگرام هاي نصب )‪ (Device Drivers‬مثال ديگري از لخت افزار )‪(Firmware‬‬

‫ميباشد که به سيستم عامل کمپيوتر امکان ميدهد تا به پرزه مورد نظر ارتباط برقرار کند‪.‬‬
 ‫‪112‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تمرين فصل سوم‬

‫جمالت صحيح را به حرف‪ ،T‬و جمالت غلط را به حرف‪ F‬نشاني نماييد‪:‬‬

‫‪ -1‬پروگرام هاي کمپيوتر را بنام‪ Software‬ياد مينمايد‪.‬‬

‫‪ -2‬کنترول و اداره عمليات ورودي و خروجي‪ ،‬وظيفه پروگرام هاي تطبيقي کمپيوتر ميباشد‪.‬‬

‫‪ -3‬دستور هاي لسان اسمبلي نظر به لسان پاسکال به سرعت توسط کمپيوتر اجرا مي گردد‪.‬‬

‫‪ -4‬از لسان هاي اسمبلي)‪ (Assembly‬و سي)‪ (C‬در پروگرام نويسي سيستم استفاده ميگردد‪.‬‬

‫‪ -5‬دستور هاي لسان هاي پروگرام نويسي‪ ،‬توسط پروگرام هاي سيستم به لسان ماشين ترجمه‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫‪ Firmware -6‬به کمک پروگرام هاي خدماتي‪ ،‬توسط اپراتور کمپيوتر تهيه مي گردد‪.‬‬

‫‪ -7‬تست نمودن کمپيوتر در اثنايي روشن شدن ان‪ ،‬شناخت تجهيزات ان‪ ،‬اجراي وقفه ها و‬
‫اجراي روتين هاي خدماتي براي پروگرام ها وظيفه‪ ROM-BIOS‬مي باشد‪.‬‬

‫در سواالت ذيل‪ ،‬جواب درست را انتخاب نمائيد‪:‬‬

‫‪ - 1‬پروگرام هاي ذيل مثال پروگرام هاي سيستم اند‪:‬‬
‫الف‪ ،Windows ،DOS :‬و ‪MS-Word‬‬
‫ب‪ ،Windows ،DOS :‬و ‪Linux‬‬
‫ج‪ :‬اسمبلي‪ MS-Word ،‬و ‪MS-Access‬‬
‫د‪ RealPlayer ،DOS :‬و ‪Windows‬‬

‫‪ -2‬اجراي پروگرام ها وظيفه يکي از پروگرام هاي ذيل ميباشد‪:‬‬

‫الف‪ :‬لسان هاي پروگرام نويسي‬
‫ب‪ :‬پروگرام هاي تطبيقي‬
‫ج‪ :‬پروگرام هاي سيستم‬
‫د‪ :‬پروگرام هاي کمکي‬
‫‪113‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ -3‬يکي از لسان هاي پروگرام سازي ذيل بنام لسان سطح پائين ‪(Low-level‬‬
‫)‪ Language‬ياد مي شود‪:‬‬
‫الف‪ :‬لسان ماشين‬
‫ب‪ :‬لسان اسمبلي‬
‫ج‪ :‬لسان پاسکال‬
‫د‪ :‬لسان سي‬

‫‪ ROM-BIOS -4‬نمونه___________ ميباشد‪:‬‬

‫الف‪ :‬پروگرام هاي تطبيقي‬
‫ب‪ :‬پروگرام هاي کمکي‬
‫ج‪ :‬لخت افزار‪Firnware‬‬
‫د‪ :‬سخت افزار‪Hardware‬‬

‫‪ -5‬امتحان نمودن پرزه جات کمپيوتر وظيفه _________ ميباشد‪:‬‬

‫الف‪ :‬لسان هاي پروگرام سازي‬
‫ب‪ :‬پروگرام هاي آفس)‪(MS-Office‬‬
‫ج‪ROM-BIOS :‬‬
‫د‪ :‬پروگرام هاي سيستم‬
 ‫‪114‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫فصل چهارم‬
‫سيستم هاي اعداد‬
‫‪Numbers Systems‬‬

‫سيستم اعشاري)‪(Decimal System‬‬

‫ما و شما در حيات روزمره در حسابات ‪ ,‬از سيستمي استفاده مي نمائيم که بنام سيستم اعشاري‬
‫)‪ (Decimal System‬ياد ميشود‪ .‬دراين سيستم ده رقم به کار برده شده است‪ .‬وهمچنين‬
‫اساس )‪ (Base‬آن نيز ده ميباشد‪ .‬از همين سبب بنام سيستم اعشاري (عشر به معني ده ) ياد‬
‫ميگردد‪.‬‬

‫رموز عربي اين ده رقم قرار ذيل ميباشند‪:‬‬

‫‪9،8،7،6،5،4،3 ،2،1،0‬‬

‫رموز هندي آن قرار ذيل اند‪:‬‬

‫اين سيستم در عمليات حسابي سهولت هاي زيادي را دارا بوده و ما و شما به عمليات حسابي در‬
‫اين سيستم بلديت و آشنائي داريم‪ .‬در اينجا صرف نظر از عمليات حسابي در اين سيستم ‪ ،‬فقط به‬
‫دو قاعده ذيل اشاره مي نمائيم‪:‬‬

‫الف‪ :‬در سيستم اعشاري اساس يا قاعده )‪ (Base‬ده بوده که هررقم نظر به موقعيت آن داراي‬
‫وزن معين ميباشد‪ .‬به مثال ذيل توجه نمائيد‪:‬‬

‫‪4353 = 4 * 103 + 3 * 102 + 5 * 101 + 3 * 100 = 4000 + 300 + 50 +‬‬

‫‪3 = 4353‬‬
‫از مثال فوق به خوبي روشن ميگردد که‪ ،‬وزن يک رقم نظر به موقعيت همان رقم در عدد‪ ،‬تعين‬
‫ميگردد‪ .‬اين وزن هميشه يک ضريب عدد ده ميباشد‪.‬‬
 ‫‪115‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ب ‪ :‬هرگاه اعشاريه )‪ (Decimal Point‬را يک خانه به طرف راست و يا چپ انتقال دهيم‬

‫عدد بالترتيب ضرب ويا تقسيم ده ميگردد‪ .‬به مثال هاي ذيل توجه نمائيد ‪:‬‬
‫‪10 = 44.5÷445‬‬
‫‪44.5 * 10 = 445‬‬

‫انسانها به آساني ميتوانند از اين سيستم در محاسبات استفاده نمايند‪ .‬تعداد انگشتان هر دو دست‬
‫ده بوده و تعدادارقام در اين سيستم نيز ده ميباشد )!!!( ‪ .‬ولي سويچ )‪ (Transistor‬هاي که‬
‫در حافظه کمپيوتر بکار رفته اند داراي ده انگشت نبوده )!!!( و تنها ميتوانند يکي از دو حالت‬
‫ذيل را داشته باشند (داراي دو انگشت اند !!!) ‪:‬‬

‫‪ ‬جريان برق باال ( ‪ 5‬ولت )‬

‫‪ ‬جريان برق پائين(صفرولت)‬

‫اين دو حالت ميتوانند دو رقم صفر و يک را تمثيل نمايد‪ .‬سلسله اين دورقم مي تواند حروف ‪،‬ارقام‬
‫و عالئم زيادي را تمثيل نمايد‪ .‬البته تعداد حروف ‪ ،‬ارقام و عالئم تمثيل شده مربوط به تعداد خانه‬
‫هاي سلسله ميباشد‪.‬‬

‫قاعده عمومي ‪:‬‬

‫تعداد حروف تمثيل شده = ‪ 2‬به توان تعداد خانه ها يعني‪:‬‬
‫‪n‬‬
‫‪ 2‬در حاليکه ‪ n‬تعداد خانه ها است‪.‬‬ ‫تعداد حروف تمثيل شده =‬

‫از توضيحات فوق نتيجه ميگيريم که هر‬

‫براي ارتباط انسان به کمپيوتر‪،‬‬ ‫خانه (ترانزسستر) ميتواند يکي از دو قيمت‬
‫چون انسان داراي عقل و منطق‬ ‫صفرويک را تمثيل نمايد‪ .‬دو حالتي‬
‫است‪ ،‬بايد در اثناي پروگرام کردن‬ ‫)‪ (Bistable‬بودن اين ترانزسستر ها نظر‬
‫کمپيوترتنازل نموده واز سيستم که‬ ‫به داليل ذيل ميباشد‪:‬‬
‫کمپيوتر با آن آشنائي دارد ‪،‬‬ ‫‪ ‬مصرف آن کم است‪.‬‬
‫استفاده نمايد‪.‬‬
‫‪ ‬اين نوع سرکت ها ساده بوده و‬
‫ديزاين آن آسان ميباشد‪.‬‬
 ‫‪116‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ ‬صحت اجراي عمليات آن تامين ميباشد‪.‬‬

‫‪ ‬قيمت وسايل ساخته شده از اين نوع سرکت ها کم است‪.‬‬

‫پس فرق بين سيستم اعدادي که انسانها آنرا به کار ميبرد‪ ،‬وسيستمي که کمپيوتر آنرا شناخته‬
‫ميتواند زياد ميباشد‪ .‬سيستم که کمپيوتر آنرا ميشناسد بنام سيستم باينري ياد ميشود‪.‬‬

‫سيستم باينري )‪(Binary System‬‬

‫در سيستم باينري دو رقم صفر و يک وجود دارد و قاعده )‪ (Base‬آن نيزدو ميباشد‪ .‬از همين‬
‫سبب به نام سيستم دو (سيستم باينري) يادميگردد‪ .‬کمپيوتر براي نمايش اطالعات و انجام‬
‫محاسبات از همين سيستم استفاده ميکند و تمام عمليات که در داخل کمپيوتر صورت ميگيرد‬
‫اساسا عمليات باينري ميباشد‪.‬‬

‫چون در سيستم باينري تنها دو رقم صفر و يک وجود دارد پس تمام اعداد ‪ ،‬حروف ‪ ،‬عاليم وغيره‬
‫اطالعاتي که توسط کمپيوتر پراسس ميگردد ‪ ،‬از سلسله صفر و يک تشکيل ميگردد‪.‬‬

‫در سيستم دو اساس يا قاعده )‪ (Base‬دو بوده که هر رقم نظر به موقعيت آن داراي وزن معين‬
‫ميباشد‪.‬‬

‫به مثال ذيل توجه نماييد‪:‬‬

‫‪100110 = 1*25 + 0*24 + 0*23 + 1*22 + 1*21 + 0*20‬‬

‫‪= 32 + 0 + 0 + 4 + 2 + 0‬‬
‫‪= 38‬‬
‫براي فهم بهتر وزن ارقام در سيستم باينري ‪ ،‬به جدول ذيل توجه نماييد ‪:‬‬

‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪128‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫از جدول فوق نتيجه مي گيريم که ‪:‬‬
‫اگر در خانه اول ( از طرف راست ) يک باشد‪ ،‬وزن آن يک‪ ،‬در خانه دوم دو‪ ،‬در خانه سوم چهار‪،‬‬
‫در خانه چهارم هشت‪ ،‬در خانه پنجم شانزده‪ ،‬در خانه ششم سي و دو‪ ،‬در خانه هفتم شصت و‬
‫چهار و در خانه هشتم يکصد و بيست و هشت است‪.‬‬
 ‫‪117‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫هشت خانه ديگر آن قرار ذيل اند‪:‬‬

‫‪215‬‬ ‫‪214‬‬ ‫‪213‬‬ ‫‪212‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪28‬‬

‫‪32768‬‬ ‫‪16384‬‬ ‫‪8192 4096‬‬ ‫‪2048‬‬ ‫‪1024‬‬ ‫‪512‬‬ ‫‪256‬‬

‫نوت ‪ :‬کسانيکه اضافتر با پروگرام هاي کمپيوتر در تماس اند‪ ،‬بهتر است اعداد فوق و سه عدد‬
‫ذيل را به حفظ داشته باشد‪ .‬در مسائل مربوط به کمپيوتر به اين اعداد بيشتر روبرو مي گرديد‪.‬‬

‫‪232‬‬ ‫‪224‬‬ ‫‪216‬‬

‫‪4294967296‬‬ ‫‪16777216‬‬ ‫‪65536‬‬

‫اگر به اعدادي که در باال ذکر گرديد توجه شود‪ ،‬ديده ميشود که همه آنها حاصل ‪ 2‬به توان ‪n‬‬
‫است‪.‬‬

‫اکنون بايد دليل سواالت ذيل واضيح باشد‪:‬‬

‫چرا در مايکرو سافت اکسل ) ‪ ( MS-Excel‬تعداد ستون ها ‪ 256‬و تعداد سطر ها‬
‫‪ 65536‬ميباشد؟‬
‫چرا حافظه کمپيوتر ‪ 32‬ميگا بايت‪ 64 ،‬ميگابايت‪ 128 ،‬ميگابايت‪ 256 ،‬ميگابايت‪512 ،‬‬
‫ميگابايت وغيره اعداد از همين قبيل اند؟‬
‫سيستم هشت )‪( Octal System‬‬
‫در اين سيستم‪ ،‬هشت رقم ذيل وجود دارد‪:‬‬
‫‪0,1,2,3,4,5,6,7‬‬

‫اساس يا قاعده در اين سيستم نيزهشت است‪ .‬از همين سبب اين سيستم را بنام سيستم هشت‬
‫يادمينمايند ‪ .‬از اين سيستم اضافتر براي مقاصد نمايش استفاده ميشود ‪ .‬به عنوان مثال هنگام‬
‫چاپ محتواي حافظه کمپيوتر به جاي آنکه اين محتواي به صورت ارقام صفر ويک چاپ شود‪ ،‬به‬
‫صورت ارقام در مبناي هشت (هر سه رقم باينري در يک رقم هشت) چاپ ميگردد‪ .‬البته از چاپ‬
 ‫‪110‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫محتويات حافظه کمپيوتر براي يافتن اشتباهات مختلفه‪ ،‬که در حين اجراي پروگرامها صورت مي‬
‫گيرد ويافتن اين اشتباهات به آساني ميسر نيست‪ ،‬استفاده ميشود‪.‬‬

‫سيستم شانزده)‪(Hexadecimal System‬‬

‫در اين سيستم شانزده رقم ذيل موجود است‪:‬‬

‫‪0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F‬‬

‫در اين سيستم از حروف ‪ E ، D ، C ، B ، A‬و ‪ F‬نيز به حيث رقم استفاده ميگردد‪ .‬اين حروف‬
‫ارقام از ‪ 10‬تا ‪ 15‬را تمثيل ميکند‪.‬‬
‫‪A = 10‬‬
‫‪B = 11‬‬
‫‪C = 12‬‬
‫‪D = 13‬‬
‫‪E = 14‬‬
‫‪F = 15‬‬

‫اساس يا قاعده در اين سيستم نيز شانزده است‪.‬‬

‫نظربه دو دليل فوق ( تعداد ارقام آن ‪ 16‬و قاعده آن ‪ ) 16‬اين سيستم را بنام سيستم شانزده‬
‫ياد مي نمايند‪.‬‬

‫از سيستم شانزده جهت نمايش محتواي حافظه ويا چاپ نمودن آن استفاده ميگردد‪ .‬در لسان‬
‫هاي پروگرام نويسي اسمبلي و ‪ C‬نيز از اين سيستم استفاده ميشود‪ .‬در شبکه هاي کمپيوتري‬
‫)‪ (Computer Networks‬آدرس ‪ ، MAC‬آدرس هاي ‪ IP‬نمونه )‪(IP Version 6‬‬
‫‪، 6‬که در آينده قريب استفاده خواهد شد‪ ،‬و همچنين محتواي راجستر هاي عيار سازي‬
‫)‪ (Configuration Ragisters‬در وسائل شبکه مانند سويچ )‪ (Switch‬و روتر‬
‫)‪ (Router‬نيز به سيستم شانزده ميباشد‪.‬‬
‫جدول ذيل چهار سيستم فوق را نشان ميدهد‪:‬‬

‫بلند ترين رقم‬ ‫ارقام‬ ‫تعداد ارقام‬ ‫قاعده‬ ‫سيستم‬

‫‪1‬‬ ‫‪ 0‬و ‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫باينري )‪(Binary‬‬
 ‫‪114‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪7‬‬ ‫‪7 - 0‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫هشت )‪(Octal‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪9–0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫اعشاري )‪(Decimal‬‬
‫‪(F) 15‬‬ ‫‪F–A،9–0‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫شانزده )‪(Hexadecimal‬‬

‫تمام سيستم ها سه چيز مشترک دارند‪:‬‬

‫‪ ‬قاعده ‪ :‬يعني هر سيستم داراي قاعده )‪ (Base‬ميباشد‪.‬‬
‫‪ ‬مجموعه يا ست ارقام ‪ :‬هر سيستم سيت معين ارقام را دارد‪.‬‬
‫‪ ‬موقعيت رقم و وزن آن ‪ :‬در هر سيستم يک رقم نظر به موقعيت آن داراي وزن معين‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫تبديل نمودن اعداد از سيستم اعشادي به سيستم باينري‬
‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم اعشاري به سيستم باينري ‪ ،‬عدد اعشاري را به صورت‬
‫مسلسل تقسيم دو نموده و درهر بار تقسيم‪ ،‬باقيمانده تقسيم را به ترتيب از طرف راست به طرف‬
‫چپ مينويسيم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬مي خواهيم عدد ‪ 45‬را از سيستم اعشاري به سيستم باينري تبديل نماييم‪:‬‬

‫حل‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫= ‪22 45 % 2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪22 % 2 = 11‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪11 % 2 = 5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5 % 2 = 2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪2 % 2 = 1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 % 2 = 0‬‬

‫اکنون باقيمانده هارا از باال به پايين ‪ ،‬از طرف راست به طرف چپ مينويسيم‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪(45 )d = ( 101101 )b‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬عدد ‪ 122‬را از سيستم اعشاري به سيستم باينري تبديل نماييد‪:‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪122 % 2 = 61‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪61 % 2 = 30‬‬
 ‫‪121‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪0‬‬ ‫‪30 % 2 = 15‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪15 % 2 = 7‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪7 % 2 = 3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3 % 2 = 1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 % 2 = 0‬‬

‫اکنون باقيمانده هارا از باال به پايين ‪ ،‬از طرف راست به طرف چپ مينويسيم‪:‬‬
‫‪ (122)d = (1111010)b‬‬
‫نوت ‪ :‬براي تبديل نمودن اعداد اعشاري ‪ ،‬که داراي خانه هاي اعشاري )‪(Decimal Places‬‬
‫باشد ‪ ،‬طور ذيل عمل مينمائيم‪:‬‬

‫‪ ‬عدد اعشاري را به دو قسمت صحيح و اعشاري تقسيم نموده و بعداز آن قسمت‬

‫صحيح را مثل سابق به باينري تبديل مي نمائيم‪.‬‬

‫‪ ‬قسمت اعشاري را تا وقتي ضرب دو مي نمائيم که صفر شود‪ .‬بعد از هر بار عمليه‬
‫ضرب مي بينيم که در نتيجه ضرب به طرف چپ عالمه اعشاريه‪ ،‬يک است ويا صفر‪ ،‬آن‬
‫را ميگيريم ‪ .‬براي فهم بيشتر به مثال ذيل توجه نمائيد‪:‬‬

‫مثال‪ :‬ميخواهيم عدد ‪ 72.875‬را از سيستم اعشاري به سيستم باينري تبديل نمائيم‪:‬‬
‫حل‪:‬‬
‫اول عدد ‪ 72‬را مثل سابق به باينري تبديل نموده که نتيجه آن قسمت صحيح عدد باينري را‬
‫نشان ميدهد‪.‬‬
‫‪ ( 72 )d = ( 1001000 )b‬‬
‫در قدم دوم قسمت اعشاري آنرا به شکل ذيل به باينري تبديل مينمائيم‪:‬‬

‫‪0.875 * 2 = 1.750 --------- >> 1‬‬

‫‪0.750 * 2 = 1.500 --------- >> 1‬‬
‫‪0.500 * 2 = 1.000 --------- >> 1‬‬

‫پس ‪ 0.875‬در سيستم اعشاري مساوي است به ‪ 0.111‬در سيستم باينري ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪(72.875)d = ( 1001000.111)b‬‬

 ‫‪121‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫نوت ‪ :‬براي تبديل نمودن اعداد از سيستم اعشاري به سيستم باينري يک طريقه آسان وجود‬
‫دارد‪ .‬در اين طريقه عدد را پيدا ميکنيم که‪ 2‬به توان آن عدد رفع شود مساوي يا کمتر به‬
‫عددي که ميخواهيم انرا از سيستم اعشاري به سيستم باينري تبديل نمائيم شود‪ .‬و همين‬
‫عمليه را تا آخر ادامه ميدهيم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬ميخواهيم عدد‪ 85‬را از سيستم اعشاري به سيستم باينري تبديل نمائيم‪:‬‬
‫براي حل هشت خانه ذيل را در نظر ميگيريم‪:‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪26=64‬‬
‫پس در خانه ‪ ، 26‬که البته ترتيب آن هفت است‪ ،‬يک ميمانيم و وزن همان يک در خانه‬
‫هفتم ‪ 64‬است‪:‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪1‬‬
‫‪85-64=21‬‬
‫اکنون عددي را پيدا مي کنيم تا ‪ 2‬به توان همان عدد مساوي يا کوچکتر از ‪ 21‬باشد‪ .‬آن‬
‫عدد ‪ 4‬ميباشد‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2 =16‬‬
‫در خانه ‪ 24‬که درترتيب پنجم است‪ ،‬هم يک ميگذاريم‪:‬‬

‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪21-16=5‬‬
‫‪22=4‬‬
‫در خانه ‪ 22‬هم يک ميگذاريم‪:‬‬
 ‫‪122‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪5-4 = 1‬‬
‫‪20 = 1‬‬
‫پس در خانه ‪ 20‬که خانه اول است نيز يک ميگذاريم‪:‬‬

‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫در خانه هاي باقيمانده صفر ميگذاريم ‪.‬‬

‫‪ ( 85 )d = ( 01010101 )b‬‬
‫تبديل نمودن اعداد از سيستم باينري به سيستم اعشاري‬
‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم باينري به سيستم اعشاري ‪ ،‬ارقام موجود در عدد باينري نظر‬
‫به موقعيت آنها‪ ،‬همراي ضريب هاي دو ضرب گرديده که مجموعه آنها عدد اعشاري را نشان‬
‫ميدهد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 1011‬را از سيستم باينري به سيستم اعشاري تبديل نمائيد؟‬

‫‪1* 23 + 0*22 +1*21 +1*20 = 1*8 +0*4 + 1*2+ 1*1 =11‬‬

‫‪ ( 1011 )b = ( 11 )d‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬عدد ‪ 01110‬را از سيستم باينري به سيستم اعشاري تبديل نمائيد ؟‬

‫‪0 * 24 + 1 * 23 + 1 * 22 + 1 * 21 + 0 * 20 = 0 + 8 + 4 + 2 + 0 = 14‬‬
 ‫‪123‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ ( 01110 )b = ( 14 )d‬‬

‫براي تبديل نمودن اعداد باينري که داراي خانه ها ي اعشاري باشد ‪ ،‬مثال ذيل را در نظر بگيريد‪:‬‬

‫مثال ‪ :‬عدد ‪ 10.011‬را از سيستم باينري به سيستم اعشاري تبديل نمائيد‪:‬‬

‫= ‪1 * 21 + 0 * 20 . 0 * 2-1 + 1 * 2-2 + 1 * 2-3‬‬

‫‪2 + 0.0 + 0.25 + 0.125 = 2.375‬‬
‫براي تبديل نمودن اعداد‪ ،‬از سيستم باينري به سيستم اعشاري‪ ،‬يک طريقه آسان هم وجود دارد‪.‬‬
‫دراين طريقه نيز از جدول ذيل استفاده ميگردد‪:‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪256 128‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫بااستفاده از اين جدول ميتوانيم ‪،‬نظر به موقعيت رقم يک‪ ،‬وزن معادل آن را در اعشاري تعين‬
‫نمائيم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬ميخواهيم عدد ‪ 111010‬را از سيستم باينري به سيستم اعشاري تبديل نمائيم‪.‬‬
‫براي حل اين مثال به طريقه اسان‪ ،‬اوال وزن هر رقم يک را يافته و بعد از آن همان وزن ها را با‬
‫هم جمع مي کنيم‪ .‬براي فهم بيشتر اين عدد را در نزديکي جدول قرار ميدهيم‪:‬‬

‫‪28‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪256 128‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫بعد از يافتن وزن هر رقم يک‪ ،‬و جمع نمودن اين وزن ها مي بينيم که عدد باينري ‪111010‬‬
‫مساوي است به ‪. 58 = 32 + 16 + 8 + 2 :‬‬
 ‫‪124‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تبديل نمودن اعداد از سيستم اعشاري به سيستم اکتال‬

‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم اعشاري به سيستم اکتال‪ ،‬عدد اعشاري را به شکل مسلسل‬
‫تقسيم هشت ميکنيم‪ .‬البته اين عمليه مشابه به عمليه تبديل نمودن اعداد از سيستم اعشاري به‬
‫سيستم باينري ميباشد‪ .‬تنها فرق آن دو عمليه اينست که دراثناي تبديل نمودن به عددباينري ‪،‬‬
‫عدد اعشاري را تقسيم ‪ 2‬و در اثناي تبديل نمودن به اکتال عدد اعشاري را تقسيم ‪ 8‬مينمائيم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬عدد ‪ 92‬را از سيستم اعشاري به سيستم اکتال تبديل نمائيد ؟‬

‫باقيمانده‬
‫‪4‬‬ ‫‪92 % 8 = 11‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪11 % 8 = 1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 % 8 = 0‬‬
‫اکنون باقيمانده اول ‪ ،‬دوم وسوم را بالترتيب از طرف راست به طرف چپ مينويسيم‪.‬‬

‫‪( 92 )d = ( 134 )o‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬عدد ‪ 165‬را از سيستم اعشاري به سيستم اکتال تبديل نمائيد؟‬

‫باقيمانده‬
‫‪5‬‬ ‫‪165 % 8 = 20‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪20 % 8 = 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 % 8 = 0‬‬

‫اکنون باقيمانده اول ‪ ،‬دوم وسوم را بالترتيب از راست به طرف چپ مينويسيم‪.‬‬

‫‪( 165 )d = ( 245 )o‬‬ ‫‪‬‬

‫تبديل نمودن اعداد اکتال به اعشاري‬
‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم اکتال به سيستم اعشاري ‪ ،‬ارقام موجود در عدد اکتال نظر به‬
‫موقعيت آنها‪ ،‬همراي ضريب هاي هشت ضرب گرديده که مجموعه آنها عدد اعشاري را نشان‬
‫ميدهد‪ .‬به مثال ذيل توجه نمائيد‪:‬‬
 ‫‪125‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 245‬را از سيستم اکتال به سيستم اعشاري تبديل نمائيد؟‬

‫‪245 = 2 * 82 + 4 * 81 + 5 * 80 = 128 + 32 + 5 = 165‬‬

‫‪( 245 )o = ( 165 )d‬‬ ‫‪‬‬
‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 3247‬را از سيستم اکتال به سيستم اعشاري تبديل نمائيد ؟‬

‫= ‪3247 = 3 * 83 + 2 * 82 + 4 * 81 + 7 * 80‬‬
‫‪1536 + 128 + 32 + 7 = 1703‬‬
‫‪( 3247 )o = ( 1703 )d‬‬ ‫‪‬‬
‫تبديل نمودن اعداد باينري به اکتال‬
‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم باينري به سيستم اکتال‪ ،‬دو طريقه ذيل وجود دارد‪:‬‬

‫طريقه اول ‪ :‬در اين طريقه اوال عدد باينري را به اعشاري تبديل نموده و بعد از آن آنرا از‬
‫اعشاري به اکتال تبديل ميکنيم‪ .‬چون قبال مثالهاي تبديل نمودن اعداد از باينري به اعشاري و‬
‫اعشاري به اکتال حل گرديد‪ ،‬در اينجا از مثالهاي آن صرف نظرميگردد‪.‬‬

‫طريقه دوم‪ :‬طريقه دوم يک طريقه آسان براي تبديل نمودن اعداد باينري به اعداد اکتال‬
‫ميباشد‪ .‬در اين طريقه عدد باينري از طرف راست به طرف چپ‪ ،‬به گروپ هاي سه رقمي تقسيم‬
‫گرديده و بعد از آن هر گروپ سه رقمي را جدا گانه به يک عدد اکتال تبديل مينماييم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 101011011‬را از سيستم باينري به سيستم اکتال تبديل کنيد؟‬

‫حل‪ :‬اوال اين عدد را طور ذيل به گروپ هاي سه رقمي تقسيم مينماييم‪:‬‬

‫‪101 011 011‬‬

‫اکنون هر گروپ را به يک عدد معادل آن در اکتال تبديل مي کنيم‪:‬‬

‫‪101 011 011‬‬

 ‫‪126‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪( 101011011 )b = ( 533 )o‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 1101000110‬را از سيستم باينري به سيستم اکتال تبديل نمائيد؟‬

‫حل‪ :‬اوال اين عدد را طور ذيل به گروپ هاي سه رقمي تقسيم مينماييم‪:‬‬
‫‪110‬‬ ‫‪000 101 001‬‬
‫اکنون هر گروپ را به يک عدد معادل آن در اکتال تبديل مي کنيم‪:‬‬

‫‪110‬‬ ‫‪000 101 001‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪( 1101000110 )b = ( 1506 )o‬‬ ‫‪‬‬
‫تبديل نمودن اعداد اکتال به باينري‬
‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم اکتال به سيستم باينري عکس عمليه تبديل نمودن اعداد از‬
‫سيستم باينري به سيستم اکتال را انجام ميدهيم‪ .‬دراين عمليه‪:‬‬

‫هر عدد اکتال را به سه رقم معادل آن در باينري مي نويسيم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 547‬را از سيستم اکتال به سيستم باينري تبديل نمائيد؟‬

‫حل ‪ :‬به جاي هر رقم اکتال سه رقم معادل آن در باينري مينويسيم‪ .‬معادل هفت در باينري‬
‫‪ ، 111‬معادل ‪ 4‬در باينري ‪ 100‬و معادل ‪ 5‬در باينري ‪ 101‬ميباشد‪.‬‬

‫‪( 547 )o = ( 101100111 )b‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 106‬را از سيستم اکتال به سيستم باينري تبديل نمائيد‪.‬‬
‫حل ‪ :‬باز هم به جاي هر رقم اکتال سه رقم معادل آن در باينري مينويسيم‪ .‬معادل شش در‬
‫باينري ‪ ، 110‬معادل ‪ 0‬در باينري ‪ 000‬و معادل ‪ 1‬در باينري ‪ 001‬ميباشد‪.‬‬
 ‫‪127‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪( 106 )o = ( 001000110 )b‬‬ ‫‪‬‬

‫تبديل نمودن اعداد اعشاري به سيستم شانزده‬
‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم اعشاري به سيستم شانزده‪ ،‬عدد اعشاري را به شکل مسلسل‬
‫تقسيم شانزده مينمائيم‪ .‬البته اين عمليه مشابه به عمليه تبديل نمودن اعداد از سيستم اعشاري به‬
‫سيستم باينري و يا از سيستم اعشاري به سيستم اکتال ميباشد‪ .‬تنها در اثناي تبديل نمودن يک‬
‫عدد از سيستم اعشاري به سيستم شانزده ‪ ،‬عدد اعشاري را تقسيم ‪ 16‬مينماييم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 245‬را از سيستم اعشاري به سيستم شانزده تبديل نمائيد؟‬

‫باقيمانده‬
‫‪5‬‬ ‫‪245 % 16 = 15‬‬
‫)‪15 (F‬‬ ‫‪15 % 16 = 0‬‬

‫‪( 245 )d = ( F5 )h‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 375‬را از سيستم اعشاري به سيستم شانزده تبديل نمائيد؟‬

‫باقيمانده‬
‫‪7‬‬ ‫‪375 % 16 = 23‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪23 % 16 = 1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 % 16 = 0‬‬

‫‪( 375 )d = ( 177 )h‬‬ ‫‪‬‬

‫تبديل نمودن اعداد از سيستم شانزده به سيستم اعشاري‬
‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم شانزده به سيستم اعشاري ‪ ،‬ارقام موجود در عدد شانزده نظر‬
‫به موقعيت آنها‪ ،‬همراي ضريب هاي شانزده ضرب گرديده که مجموعه آنها عدد اعشاري را نشان‬
‫ميدهد‪.‬‬
‫به مثال ذيل توجه نمائيد‪:‬‬

‫مثال ‪ :‬عدد ‪ 4B2‬را از سيستم شانزده به سيستم اعشاري تبديل نمائيد؟‬

 ‫‪120‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫= ‪4B2 = 4*162 + B*161 + 2*160‬‬

‫‪1024 + 176 + 2 = 1202‬‬

‫‪( 4B2 )h = ( 1202 )d‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال ‪ :‬عدد ‪ 720F‬را از سيستم شانزده به سيستم اعشاري تبديل نمائيد؟‬

‫=‪720F=7*163 + 2*162 + 0*161 +F*160‬‬

‫‪28672+512+0+15= 29199‬‬

‫‪( 720F )h = ( 29199 )d‬‬ ‫‪‬‬

‫تبديل نمودي اعداد از سيستم باينري به سيستم شانزده‬
‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم باينري به سيستم شانزده‪ ،‬دو طريقه ذيل وجود دارد‪:‬‬

‫طريقه اول ‪ :‬در اين طريقه اوال عدد باينري را به اعشاري تبديل نموده و بعد از آن آنرا از‬
‫اعشاري به شانزده تبديل ميکنيم‪ .‬چون قبال مثالهاي تبديل نمودن اعداد از باينري به اعشاري‬
‫واز اعشاري به شانزده حل گرديده است‪ ،‬در اينجا از مثالهاي آن صرف نظرميگردد‪.‬‬

‫طريقه دوم‪ :‬طريقه دوم يک طريقه آسان براي تبديل نمودن اعداد باينري به اعداد شانزده‬
‫ميباشد‪ .‬در اين طريقه عدد باينري از طرف راست به طرف چپ‪ ،‬به گروپ هاي چهار رقمي‬
‫تقسيم گرديده و بعد از آن هر گروپ چهار رقمي را جدا گانه به يک عدد شانزده تبديل مينماييم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 101011111011‬را از سيستم باينري به سيستم شانزده تبديل کنيد؟‬

‫حل‪ :‬اوال اين عدد را طور ذيل به گروپ هاي چهار رقمي تقسيم مينمائيم‪:‬‬

‫‪1010 1111 1011‬‬

‫اکنون هر گروپ را به يک عدد معادل آن در سيستم شانزده تبديل مي کنيم‪:‬‬

‫‪1010 1111 1011‬‬

 ‫‪124‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪A‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪( 101011111011 )b = ( AFB )h‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 10010000‬را از سيستم باينري به سيستم شانزده تبديل کنيد؟‬
‫حل‪ :‬اوال اين عدد را طور ذيل به گروپ هاي چهار رقمي تقسيم مينمائيم‪:‬‬

‫‪1001 0000‬‬

‫اکنون هر گروپ را به يک عدد معادل آن در سيستم شانزده تبديل مي کنيم‪:‬‬

‫‪1001 0000‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪( 10010000 )b = ( 90 )h‬‬ ‫‪‬‬

‫تبديل نمودن اعداد از سيستم شانزده به سيستم باينري‬
‫براي تبديل نمودن اعداد از سيستم شانزده به سيستم باينري عکس عمليه تبديل نمودن اعداد از‬
‫سيستم باينري به سيستم شانزده را انجام ميدهيم‪ .‬دراين عمليه‪:‬‬
‫هر رقم شانزده را به چهار رقم معادل آن در باينري مي نويسيم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 2B6‬را از سيستم شانزده به سيستم باينري تبديل نمائيد؟‬

‫حل ‪ :‬به جاي هر رقم شانزده‪ ،‬چهار رقم معادل آن در باينري مينويسيم‪ .‬معادل شش در باينري‬
‫‪ ، 0110‬معادل ‪ B‬در باينري ‪ 1011‬و معادل ‪ 2‬در باينري ‪ 0010‬ميباشد‪.‬‬

‫‪( 2B6 )h = ( 001010110110 )b‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 9C6F‬را از سيستم شانزده به سيستم باينري تبديل نمائيد‪.‬‬
‫حل ‪ :‬باز هم به جاي هر رقم شانزده چهاررقم معادل آن در باينري مينويسيم‪ .‬معادل ‪ F‬در باينري‬
‫‪ ، 1111‬معادل شش در باينري ‪ ،0110‬معادل ‪ C‬در باينري ‪ 1100‬و معادل ‪ 9‬در باينري‬
‫‪ 1001‬ميباشد‪.‬‬
 ‫‪131‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪( 9C6F )h = ( 1001110001101111 )b‬‬ ‫‪‬‬

‫عمليات جمع و تفريق در سيستم هاي‬
‫باينري‪ ،‬هشت و شانزده‬
‫عمليات جمع و تفريق در سيستم باينري‬
‫جمع باينري‬
‫در جمع نمودن اعداد باينري قوانين ذيل در نظر گرفته ميشود‪:‬‬

‫‪0+0=0‬‬
‫‪0+1=1‬‬
‫‪1+0=1‬‬
‫‪1 + 1 = 0 , with 1 carry‬‬
‫به مثال ها ذيل توجه نمائيد ‪:‬‬
‫مثال ‪:‬اعداد ذيل را به هم جمع نمائيد‪:‬‬
‫‪+11001‬‬ ‫‪+1001‬‬ ‫‪+ 0110‬‬
‫‪+10111‬‬ ‫‪+0111‬‬ ‫‪+ 1001‬‬
‫_______‬ ‫_____‬ ‫______‬
‫‪110000‬‬ ‫‪10000‬‬ ‫‪1111‬‬
‫در جمع اعداد باينري به قانون اخير بايد توجه زياد نماييم‪ .‬در قانون اخير داريم که‪:‬‬

‫‪1 + 1 = 0 , with 1 carry‬‬

‫يعني يک جمع يک‪ ،‬مساوي است به صفر و يک حاصل‪ .‬يا اين قانون را به يک عبارت ديگر نيز‬
‫بيان کرده ميتوانيم ‪ :‬يک جمع يک مساوي است به ‪ . 2‬ولي ما در سيستم باينري رقم ‪ 2‬نداريم‪.‬‬
‫پس گفته ميتوانيم که يک جمع يک مساوي است به ‪ 2‬و به جاي ‪ 2‬صفر و يک حاصل‪.‬‬

‫تفريق اعداد باينري‬

‫در تفريق اعداد باينري قوانين ذيل را در نظر ميگيريم‪:‬‬
‫‪0–0=0‬‬
‫‪1–0=1‬‬
‫‪1–1=0‬‬
‫‪0 – 1 = 1 ,with borrow of 1‬‬
‫مثال ‪:‬اعداد ذيل را تفريق نمائيد‪:‬‬
 ‫‪131‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪+110000‬‬ ‫‪+10000‬‬ ‫‪+ 1111‬‬

‫‪10111 -‬‬ ‫‪0111 -‬‬ ‫‪1001 -‬‬
‫_______‬ ‫_____‬ ‫______‬
‫‪11001‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪0110‬‬

‫عمليات جمع و تفريق در سيستم هشت‬

‫عمليه جمع‬
‫جمع نمودن اعداد در سيستم هشت مشابه به جمع نمودن اعداد در سيستم هاي اعشاري و‬
‫باينري ميباشد‪ .‬فرق اساسي اين سيستم ها‪ ،‬فرق در قاعده يا اساس اين سيستم ها است‪ .‬طوريکه‬
‫ميدانيم هر سيستم داراي قاعده معيني است که به اساس آن عمليات حسابي همان سيستم انجام‬
‫ميشود‪.‬‬
‫اگر در سيستم اعشاري در اثناي جمع نمودن اعداد حاصل جمع بيشتر از ‪ 9‬ميگردد‪ ،‬حاصل‬
‫ميگيريم‪ .‬دليل آن اينست که در سيستم اعشاري رقم بيشتر از ‪ 9‬وجود ندارد‪ .‬در سيستم باينري‬
‫و قتيکه حاصل جمع بيشتر از يک ميگردد حاصل ميگيريم‪ .‬چون در سيستم باينري رقم بيشتر از‬
‫يک وجود ندارد‪ .‬به عين شکل در سيستم هشت عمل ميگردد‪ .‬چون بلند ترين رقم در سيستم‬
‫هشت رقم هفت است پس هر گاه جمع دو عدد بيشتر از هفت شود يک را حاصل ميگيريم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اعداد ذيل را در سيستم هشت جمع نمائيد‪:‬‬

‫‪+2514‬‬ ‫‪+1752‬‬ ‫‪+3456‬‬

‫‪+3517‬‬ ‫‪+2451‬‬ ‫‪+6171‬‬
‫______‬ ‫_____‬ ‫_____‬
‫‪6233‬‬ ‫‪4423‬‬ ‫‪11647‬‬

‫عمليه تفريق‬
 ‫‪132‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫در تفريق اعداد سيستم هشت وقتيکه از يک عدد کوچک عدد بزرگ را تفريق ميکنيم بايد يک را‬
‫از خانه طرف چپ آن قرض نماييم‪ .‬همان يک قرض شده را هشت در نظر ميگيريم ‪.‬‬
‫به مثال ذيل توجه نمائيد‪:‬‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 236‬را از عدد ‪ 341‬در سيستم هشت تفريق نمائيد؟‬
‫‪+341‬‬
‫‪- 236‬‬
‫_____‬
‫‪103‬‬
‫در مثال فوق از يک شش نميرود پس يک را از خانه طرف چپ يعني از ‪ 4‬قرض ميکنيم‪ .‬همان‬
‫يک در حقيقت هشت است‪ .‬لهذا هشت جمع يک مساوي به ‪ . 9‬و ‪ 9‬منفي ‪ 6‬مساوي به ‪. 3‬‬
‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 452‬را از عدد ‪ 615‬در سيستم هشت تفريق نمائيد؟‬
‫‪+615‬‬
‫‪- 452‬‬
‫_____‬
‫‪143‬‬
‫عمليات جمع و تفريق در سيستم شانزده‬
‫عمليه جمع‬
‫جمع نمودن اعداد در سيستم شانزده مانند جمع نمودن اعداد در سيستم هاي باينري ‪ ،‬هشت و‬
‫اعشاري است‪ .‬چون بلند ترين رقم در سيستم شانزده رقم ‪ F‬يا ‪ 15‬است پس هر گاه جمع دو‬
‫عدد بيشتر از ‪ 15‬شود يک را حاصل ميگيريم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اعداد ذيل را در سيستم شانزده جمع نماييد‪:‬‬

‫‪+9C21‬‬ ‫‪+85A0‬‬ ‫‪+1349‬‬

‫‪+7DE3‬‬ ‫‪+3456‬‬ ‫‪+612F‬‬
‫______‬ ‫_____‬ ‫_____‬

‫‪11A04‬‬ ‫‪B9F6‬‬ ‫‪7478‬‬

‫عمليه تفريق‬
‫در تفريق اعداد سيستم شانزده وقتيکه از يک عدد کوچک عدد بزرگ را تفريق ميکنيم بايد يک‬
‫را از خانه طرف چپ آن قرض نماييم‪ .‬همان يک قرض شده را شانزده در نظر ميگيريم ‪.‬‬
 ‫‪133‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫به مثال ذيل توجه نماييد‪:‬‬

‫مثال‪ :‬اعدد ذيل را در سيستم شانزده تفريق نماييد؟‬

‫‪+11A04‬‬ ‫‪+ B9F6‬‬ ‫‪+7478‬‬

‫‪7DE3 -‬‬ ‫‪3456 -‬‬ ‫‪- 612F‬‬
‫______‬ ‫_____‬ ‫_____‬
‫‪9C21‬‬ ‫‪85A0‬‬ ‫‪1349‬‬

‫تمثيل اطالعات در کمپيوتر‬

‫‪Data Presentation‬‬
‫حافظه کمپيوتر مانند ورق يا تخته سياه نيست که هر چيزيکه خواسته با شيم در آن بنويسيم‪،‬‬
‫بلکه حافظه کمپيوتر به هيچ وجه اجازه نمي دهد که چيزي در آن نوشته گردد‪ .‬ولي يک صفت‬
‫بسيار مهم معلومات اينست که ميتواند از اشکال مختلف آن (حروف‪ ،‬ارقام‪ ،‬عالئم‪ ،‬تصوير‪ ،‬صوت‪،‬‬
‫و ويديو ) به صفر و يک تبديل گرديده و بعد از آن توسط سرکت هاي دو حالته )‪(Bistable‬‬
‫مانند ترانزستور )‪ (Transistor‬و يا خازن )‪ (Capacitor‬در حافظه اصلي‪ ،‬توسط دو قطب‬
‫مقناطيسي در ديسک هاي مقناطيسي‪ ،‬توسط نور در ديسک هاي نوري و کيبل هاي فايبر نوري‬
‫)‪ ، (Optical Fiber‬توسط ولتاژ الکتريکي در کيبل هاي مسي )‪ (Copper Cable‬و‬
‫توسط امواج الکترومقناطيسي در فضا‪ ،‬تمثيل گردد‪ .‬در اين تمثيل ضرورت به وسائل اند تا‬
‫معلومات را از يک شکل به شکل ديگر آن تبديل نموده تا در وسيله مورد نظر تمثيل شده بتواند‪.‬‬
‫مثال درايف ديسک سخت معلومات که به شکل صفر و يک است آنرا به نقاط مقناطيسي شده‬
‫تبديل ميکند‪ .‬درايف ‪ CD‬معلومات را به روشني تبديل نموده تا در ديسک هاي نوري تمثيل‬
‫گردد‪ .‬به عين ترتيب کارت شبکه يا ‪ (Network Interface Card) NIC‬معلومات را به‬
‫ولتاژ الکتريکي تبديل مينمايد تا در کيبل هاي مسي مانند کيبل ‪(Unshielded UTP‬‬
‫)‪ Twisted Pairs‬تمثيل گردد‪.‬‬
‫ترانزسترها ي که در دا خل کمپيوتر به کار رفته است ميتوانند يکي از دو حالت ذيل را داشته‬
‫باشند‪:‬‬

‫‪ – 1‬حالت روشن )‪ (ON‬بودن‬

 ‫‪134‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ – 2‬حالت خاموش)‪ (OFF‬بودن‬

‫در شکل ذيل هر سويچ ( ترانزستر ) يک بيت يعني صفر يا يک را تمثيل ميکند‪ .‬مجموعه آنها (‬
‫هر هشت بيت ) که بنام بايت يادميشود‪ ،‬ميتواند يک کودازصفر تا ‪ 255‬را تمثيل نمايد‪ .‬توسط‬
‫اين کودها مجموعا ‪ 256‬حرف يا رقم ويا عالمه به کمپيوتر معرفي شده ميتواند‪.‬‬

‫هر حرف ‪ ،‬رقم وعالمه داراي کود معين ميباشد‪ .‬مثال کود حرف ‪ A‬در جدول اسکي ‪65‬‬
‫ميباشد‪ .‬پس براي تمثيل آن بايد سويچ هاي اول و هفتم روشن باشد‪ .‬کود اسکي حرف ‪( a‬‬
‫حرف کوچک) ‪ 97‬است‪ .‬پس براي تمثيل آن بايد سويچ هاي اول‪ ،‬ششم و هفتم روشن باشد‪.‬‬
‫کود اسکي صفر ‪ 48‬است‪ .‬پس براي تمثيل آن بايد سويچ هاي پنجم و ششم بايد روشن‬
‫باشد‪ .‬کود اسکي عالمه ! ‪ 33‬است‪ .‬پس براي تمثيل آن بايد سويچ هاي اول‪،‬دوم‪ ،‬سوم‪،‬‬
‫چهارم و پنجم روشن باشد‪.‬‬
‫به همين ترتيب تمام حروف‪ ،‬عاليم و ارقام ( از ‪ 0‬تا ‪ ) 9‬داراي کود بوده و براي تمثيل همان‬
‫کود‪ ،‬ترانزستر هاي معين بايد روشن باشد‪.‬‬

‫تمثيل حرف ‪A‬‬

‫تمثيل حرف ‪a‬‬

‫تمثيل صفر‬
 ‫‪135‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫تمثيل عالمه !‬
‫اگر ترانزستر ‪ ON‬باشد (برق داشته باشد) رقم يک و اگر ‪ OFF‬باشد (برق نداشته باشد) رقم‬
‫صفر را تمثيل ميکند‪ .‬پس چنين نتيجه ميگيريم که هر چند کمپيوتر يک ماشين پيچيده و مغلق‬
‫به نظر ميرسد ولي اين ماشين اساسا مي تواند تنها دورقم صفر ويک را تشخيص نمايد‪.‬‬

‫براي تمثيل اعداد بزرگتر از ‪ ، 255‬از دو بايت ( ‪ 16‬بيت ) استفاده ميگردد‪ .‬در صورت استفاده‬
‫از دو بايت به تعداد ‪ 65536‬چيز متفاوت ( حروف ‪ ،‬ارقام و عاليم ) را توسط کمپيوتر تمثيل‬
‫کرده ميتوانيم‪.‬‬

‫استفاده از دو بايت براي تمثيل حروف ‪ ،‬ارقام و عاليم‬

‫نوت‪ :‬اگر خواسته باشيم تا تعداد بت هاي ضروري براي تعداد ‪ n‬از اشيا را دريافت نمائيم‪ ،‬از‬
‫رابطه ذيل استفاده ميکنيم‪:‬‬
‫)‪ = Log2 (n‬تعداد بت ها‬
‫قبل از اين که به تفصيل موضوع تمثيل اطالعات در کمپيوتربپردازيم ‪ ،‬بهتر است به اصطالحات‬
‫ذيل آشنا شويم‪:‬‬

‫‪ ‬بيت)‪(Bit‬‬
‫کلمه ‪ Bit‬مختصر )‪ (Binary Digit‬بوده‪ ،‬که عبارت از صفر و يک در سيستم باينري‬
‫ميباشد‪ .‬يعني هر صفر و يک بنام بيت ياد ميشود‪.‬‬
‫‪ ‬بايت )‪(Byte‬‬
‫مجموعه هشت بيت را بنام بايت ياد مينمايند ‪ .‬چون يک بيت به تنهائي صرف دو چيز را‬
‫تمثيل کرده ميتواند و تعداد حروف ‪ ،‬ارقام و عاليم اضافتر است از همين سبب بيت ها را‬
‫گروپ نموده تا بتواند يک حرف‪ ،‬رقم و يا سمبول را تمثيل نمايند‪ .‬نيم بايت ( ‪ 4‬بيت ) را‬
‫بنام ‪ Nibble‬ياد مينمايد‪.‬‬
 ‫‪136‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ ‬کلمه )‪( Word‬‬

‫‪ 2‬بايت يا ‪ 16‬بيت را بنام کلمه )‪ (Word‬ياد مي نمايند‪ .‬کلمه يا ‪ Word‬ميتواند‬
‫بيشتر از دو بايت ( ‪ 16‬بيت ) هم باشد‪ .‬تعداد بيت ها در يک کلمه )‪ ( Word‬بنام طول‬
‫کلمه )‪ (Word Length‬ياد ميشود‪ .‬پس ‪ Word‬يا کلمه در حقيقت تعداد بيت هاي‬
‫است که توسط کمپيوتر شناخته و پروسس شده ميتواند‪ .‬طول کلمه مربوط به ديزاين‬
‫کمپيوتر ميباشد ‪ .‬طول کلمه ميتواند ‪ 32 ، 16‬ويا ‪ 64‬بيت باشد‪.‬‬

‫سيستم هاي کود گذاري )‪( Coding Systems‬‬

‫براي تمثيل حروف الفبا‪ ،‬ارقام و عاليم از روش کود )‪ (Code‬استفاده مي گردد‪ .‬در اين روش‬
‫براي هر حرف‪ ،‬رقم و عالمه کود معيني در نظر گرفته شده است‪.‬‬

‫براي کود گذاري از سيستم هاي مختلف استفاده ميگردد‪ .‬و هر سيستم کود هاي معيني براي هر‬
‫حرف‪ ،‬رقم و عالمه دارد‪.‬‬

‫سيستم هاي مشهور کود گذاري قرار ذيل ميباشند‪:‬‬

‫سيستم کود گذاري‪(Binary Coded Decimal) BCD‬‬

‫در اين سيستم هر رقم اعشاري در چهار بيت باينري تمثيل ميگردد‪ .‬مثال عدد ‪ 2945‬به‬
‫طريقه‪ BCD‬طور ذيل تمثيل ميگردد‪:‬‬
‫‪0010 1001 0100 0101‬‬

‫کود‪ BCD‬در کمپيوتر هاي شخصي‪ IBM‬به کار مي رفت و براي تمثيل حروف از‪ 6‬بيت‬
‫استفاده ميکرد‪ .‬که به اين ترتيب مجموعا ‪ 64‬حرف را تمثيل کرده ميتوانست‪.‬‬
‫سيستم کود گذاري ابسديک‬
‫‪(Extended Binary Coded Decimal Interchange Code) EBCDIC‬‬
‫اين سيستم کود گذاري توسط شرکت‪ IBM‬ديزاين گرديده بود‪ .‬در اين سيستم براي هر حرف از‬
‫‪ 8‬بيت استفاده مي شود‪ .‬کمپيوتر هاي بزرگ‪ IBM‬از کود‪ EBCDIC‬و کمپيوتر هاي‬
‫شخصي)‪ IBM (PC‬از کود اسکي)‪ (ASCII‬استفاده ميکنند‪.‬‬
 ‫‪137‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫سيستم کود گذاري اسکي ‪ASCII‬‬

‫)‪( American Standards Code For Information Interchange‬‬
‫سيستم اسکي توسط شرکت ‪( American National Standards ANSI‬‬
‫)‪ Institute‬تعريف گرديده است‪ .‬در اين سيستم براي هر حرف‪ ،‬رقم و عالمه يک‬
‫شفر)‪ (Code‬تعين گرديده که هر حرف‪ ،‬رقم و يا عالمه توسط همان کود توسط کمپيوتر‬
‫شناخته مي شود‪ .‬در نمونه اول اين سيستم براي تمثيل هر حرف‪ ،‬رقم يا عالمه از هفت بيت‬
‫استفاده ميگرديد که به اين ترتيب به تعداد‪ (27=128) 128‬حرف‪ ،‬رقم وعالمه مختلف توسط‬
‫کمپيوتر شناخته مي شد‪ .‬در نمونه بعدي آن که بنام جدول توسعه يافته اسکي ‪(Extended‬‬
‫)‪ ASCII‬ياد مي شود براي تمثيل هر حرف‪ ،‬رقم يا عالمه از هشت بيت استفاده شد‪ .‬به اين‬
‫ترتيب تعداد مجموعي حروف‪ ،‬ارقام وعاليم به‪ (28=256) 256‬مي رسيد‪.‬‬

‫در ترتيب حروف‪ ،‬ارقام و عاليم در اين سيستم ازدقت زياد کار گرفته شده است‪ .‬مثال حروف‬
‫خورد و بزرگ الفبا طوري جابجا گرديده که از يک طرف مرتب)‪ (Sort‬نمودن اطالعات را اسان‬
‫ساخته و از طرف ديگر تبديلي حروف خورد به بزرگ و برعکس در آن آسان ميباشد‪.‬‬

‫جدول اسکي قرار ذيل است‪:‬‬

‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬
‫‪1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‚‬ ‫‪130‬‬ ‫‪173‬‬ ‫‪Ø‬‬ ‫‪216‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪ƒ‬‬ ‫‪131‬‬ ‫®‬ ‫‪174‬‬ ‫‪Ù‬‬ ‫‪217‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪89‬‬ ‫„‬ ‫‪132‬‬ ‫¯‬ ‫‪175‬‬ ‫‪Ú‬‬ ‫‪218‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪90‬‬ ‫…‬ ‫‪133‬‬ ‫‪°‬‬ ‫‪176‬‬ ‫‪Û‬‬ ‫‪219‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪48‬‬ ‫[‬ ‫‪91‬‬ ‫†‬ ‫‪134‬‬ ‫‪±‬‬ ‫‪177‬‬ ‫‪Ü‬‬ ‫‪220‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪49‬‬ ‫\‬ ‫‪92‬‬ ‫‡‬ ‫‪135‬‬ ‫‪²‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪Ý‬‬ ‫‪221‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪50‬‬ ‫]‬ ‫‪93‬‬ ‫ˆ‬ ‫‪136‬‬ ‫‪³‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪Þ‬‬ ‫‪222‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪51‬‬ ‫^‬ ‫‪94‬‬ ‫‪‰‬‬ ‫‪137‬‬ ‫´‬ ‫‪180‬‬ ‫‪ß‬‬ ‫‪223‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪52‬‬ ‫_‬ ‫‪95‬‬ ‫‪Š‬‬ ‫‪138‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪181‬‬ ‫‪À‬‬ ‫‪224‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪53‬‬ ‫`‬ ‫‪96‬‬ ‫‹‬ ‫‪139‬‬ ‫¶‬ ‫‪182‬‬ ‫‪Á‬‬ ‫‪225‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪Œ‬‬ ‫‪140‬‬ ‫·‬ ‫‪183‬‬ ‫‪Â‬‬ ‫‪226‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪98‬‬ ‫•‬ ‫‪141‬‬ ‫¸‬ ‫‪184‬‬ ‫‪Ã‬‬ ‫‪227‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪Ž‬‬ ‫‪142‬‬ ‫‪¹‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪Ä‬‬ ‫‪228‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪100‬‬ ‫•‬ ‫‪143‬‬ ‫‪º‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪Å‬‬ ‫‪229‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪101‬‬ ‫•‬ ‫‪144‬‬ ‫»‬ ‫‪187‬‬ ‫‪Æ‬‬ ‫‪230‬‬
‫‪16‬‬ ‫;‬ ‫‪59‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‘‬ ‫‪145‬‬ ‫¼‬ ‫‪188‬‬ ‫‪Ç‬‬ ‫‪231‬‬
‫‪17‬‬ ‫<‬ ‫‪60‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪103‬‬ ‫’‬ ‫‪146‬‬ ‫½‬ ‫‪189‬‬ ‫‪È‬‬ ‫‪232‬‬
‫‪18‬‬ ‫=‬ ‫‪61‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪104‬‬ ‫“‬ ‫‪147‬‬ ‫¾‬ ‫‪190‬‬ ‫‪É‬‬ ‫‪233‬‬
 ‫‪130‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬
‫‪19‬‬ ‫>‬ ‫‪62‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪105‬‬ ‫”‬ ‫‪148‬‬ ‫¿‬ ‫‪191‬‬ ‫‪Ê‬‬ ‫‪234‬‬
‫‪20‬‬ ‫?‬ ‫‪63‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪106‬‬ ‫•‬ ‫‪149‬‬ ‫‪À‬‬ ‫‪192‬‬ ‫‪Ë‬‬ ‫‪235‬‬
‫‪21‬‬ ‫@‬ ‫‪64‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪107‬‬ ‫–‬ ‫‪150‬‬ ‫‪Á‬‬ ‫‪193‬‬ ‫‪Ì‬‬ ‫‪236‬‬
‫‪22‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪108‬‬ ‫—‬ ‫‪151‬‬ ‫‪Â‬‬ ‫‪194‬‬ ‫‪Í‬‬ ‫‪237‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪109‬‬ ‫˜‬ ‫‪152‬‬ ‫‪Ã‬‬ ‫‪195‬‬ ‫‪Î‬‬ ‫‪238‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪110‬‬ ‫™‬ ‫‪153‬‬ ‫‪Ä‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪Ï‬‬ ‫‪239‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪š‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪Å‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪Ð‬‬ ‫‪240‬‬
‫‪26‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪112‬‬ ‫›‬ ‫‪155‬‬ ‫‪Æ‬‬ ‫‪198‬‬ ‫‪Ñ‬‬ ‫‪241‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪œ‬‬ ‫‪156‬‬ ‫‪Ç‬‬ ‫‪199‬‬ ‫‪Ò‬‬ ‫‪242‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪114‬‬ ‫•‬ ‫‪157‬‬ ‫‪È‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪Ó‬‬ ‫‪243‬‬
‫‪29‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪ž‬‬ ‫‪158‬‬ ‫‪É‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪Ô‬‬ ‫‪244‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪Ÿ‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪Ê‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪Õ‬‬ ‫‪245‬‬
‫‪31‬‬ ‫‪J‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪Ë‬‬ ‫‪203‬‬ ‫‪Ö‬‬ ‫‪246‬‬
‫‪32‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪118‬‬ ‫¡‬ ‫‪161‬‬ ‫‪Ì‬‬ ‫‪204‬‬ ‫÷‬ ‫‪247‬‬
‫!‬ ‫‪33‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪w‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪¢‬‬ ‫‪162‬‬ ‫‪Í‬‬ ‫‪205‬‬ ‫‪Ø‬‬ ‫‪248‬‬
‫"‬ ‫‪34‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪£‬‬ ‫‪163‬‬ ‫‪Î‬‬ ‫‪206‬‬ ‫‪Ù‬‬ ‫‪249‬‬
‫‪#‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪¤‬‬ ‫‪164‬‬ ‫‪Ï‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪Ú‬‬ ‫‪250‬‬
‫‪$‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪¥‬‬ ‫‪165‬‬ ‫‪Ð‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪Û‬‬ ‫‪251‬‬
‫‪%‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪80‬‬ ‫{‬ ‫‪123‬‬ ‫¦‬ ‫‪166‬‬ ‫‪Ñ‬‬ ‫‪209‬‬ ‫‪Ü‬‬ ‫‪252‬‬
‫&‬ ‫‪38‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪81‬‬ ‫|‬ ‫‪124‬‬ ‫§‬ ‫‪167‬‬ ‫‪Ò‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪Ý‬‬ ‫‪253‬‬
‫'‬ ‫‪39‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪82‬‬ ‫}‬ ‫‪125‬‬ ‫¨‬ ‫‪168‬‬ ‫‪Ó‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪Þ‬‬ ‫‪254‬‬
‫(‬ ‫‪40‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪83‬‬ ‫~‬ ‫‪126‬‬ ‫©‬ ‫‪169‬‬ ‫‪Ô‬‬ ‫‪212‬‬ ‫‪Ÿ‬‬ ‫‪255‬‬
‫)‬ ‫‪41‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪84‬‬ ‫•‬ ‫‪127‬‬ ‫‪ª‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪Õ‬‬ ‫‪213‬‬
‫*‬ ‫‪42‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪€‬‬ ‫‪128‬‬ ‫«‬ ‫‪171‬‬ ‫‪Ö‬‬ ‫‪214‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪86‬‬ ‫•‬ ‫‪129‬‬ ‫¬‬ ‫‪172‬‬ ‫×‬ ‫‪215‬‬

‫جدول اسکي )‪( ASCII‬‬

‫کود هاي از صفر تا‪ 31‬وظايف خاص مانند کنترول ماشين چاپ(کود‪ ،)12‬به صدا آوردن‬
‫زنگ(کود‪ ،)7‬رفتن به سطر جديد(کود‪ )13‬و همچنين استفاده از کليد هاي جهت دار ‪(Arrow‬‬
‫)‪( Keys‬کود هاي از‪ 24‬تا‪ )27‬را مهيا مي سازد‪ .‬کود هاي از‪ 40‬تا‪ 57‬ارقام از صفر تا‪ 4‬را‬
‫تمثيل مينمايند‪ .‬کود هاي از‪ 65‬تا‪ 41‬حروف بزرگ الفبا و کود هاي از ‪ 47‬تا ‪ 122‬حروف خورد‬
‫الفبا را تمثيل ميکند‪ .‬کود هاي از‪ 120‬تا ‪ 255‬حروفي خاص را تمثيل ميکند که مجموعه حروف‬
‫اسکي توسعه يافته را تشکيل ميدهند‪.‬‬
‫تمام کمپيوتر هاي شخصي‪ IBM‬بطور يکسان از مجموعه حروف اسکي توسعه يافته استفاده‬
‫ميکنند‪ .‬همچنين کمپيوتر هاي که کامال با کمپيوتر هاي شخصي‪ IBM‬موافقت دارند نيز از اين‬
 ‫‪134‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫مجموعه بطور مشابه استفاده ميکنند‪ .‬اما بعضي کمپيوتر ها مجموعه حروف خاص خود را دارند‪.‬‬
‫البته اين نقاط هنگام انتقال پروگرام ها از يک کمپيوتر به کمپيوتر ديگر مهم ميباشند‪.‬‬

‫سيستم کود گذاري يونيکود )‪( Unicode‬‬

‫اين سيستم کود گذاري در سال‪ 1441‬توسط شرکت هاي‪ Apple‬و‪ Xerrox‬ساخته شد‪ .‬در‬
‫سال‪ 1444‬نمونه سوم آن توسط گروپ هاي که همراي ‪(International ISO‬‬
‫)‪ Organization for Standardization‬کار ميکند ايجاد شد‪ .‬براي تمثيل هر حرف از‬
‫‪ 2‬بايت استفاده ميکند‪ .‬از همين سبب در اين سيستم به تعداد ‪ 65536‬حرف و سمبول تمثيل‬
‫شده ميتواند‪.‬‬
‫اکنون بسياري نشر کننده گان پروگرامها )‪ (Software‬مانند‪،Microsoft ،IBM‬‬
‫‪ Netscape‬وغيره از اين سيستم کود گذاري استفاده ميکنند‪ Windows 2000 .‬و‬
‫نمونه هاي بعدي آن از سيستم کود گذاري يونيکود استفاده ميکند‪ .‬از همين سبب به تعداد زياد‬
‫حروف به شمول لسانهاي عربي ‪ ،‬فارسي و غيره را ميشناسد‪.‬‬

‫تمثيل اعداد در کمپيوتر‬

‫براي تمثيل اعداد در داخل کمپيوتر از سيستم باينري استفاده ميگردد‪ .‬اعداد ميتواند منفي ‪،‬‬
‫مثبت‪ ،‬تام و يا اعشاري باشد‪ .‬براي تمثيل هر يک از اين انواع ‪ ،‬روش خاص تمثيل در کمپيوتر‬
‫وجود دارد‪.‬‬
‫الف – اعداد تام بدون عالمه (اعداد تام مثبت)‬
‫اعداد تام مثبت به شکل اعداد بدون عالمه در داخل کمپيوتر تمثيل ميگردد‪ .‬اعداد تام مثبت‬
‫ميتواند در يک‪ ،‬دو ويا چهار بايت تمثيل شود‪ .‬در يک بايت از صفر تا ‪ ، (28 - 1) 255‬در دو‬
‫بايت از صفر تا ‪ (216 - 1) 65535‬و در چهار بايت از صفر تا ‪(232 - 4294967295‬‬
‫)‪ 1‬تمثيل شده ميتواند‪.‬‬

‫ب‪ -‬اعداد تام عالمه دار(اعداد مثبت و منفي) ‪:‬‬

‫براي تمثيل اعداد تام عالمه دار دو طريقه وجود دارد‪:‬‬

‫‪ – 6‬طريقه بيت عالمه)‪(Sign Bit‬‬

‫در اين طريقه از آخرين بيت طرف چپ‪ ،‬جهت عالمه استفاده ميگردد‪ .‬اگر اين بيت صفر باشد‬
‫عدد مثبت‪ ،‬واگر يک باشدعدد منفي است‪.‬‬
 ‫‪141‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫مثال ‪ :‬تمثيل عدد مثبت ‪ 15‬و منفي ‪ 15‬را در هشت بيت نشان دهيد؟‬

‫‪+15‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫بيت عالمه‬
‫‪-15‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫مثال ‪ : 2‬عدد مثبت ‪ ، 45‬مثبت ‪ 127‬و منفي ‪ 127‬را در هشت بيت تمثيل نماييد؟‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫بيت عالمه‬

‫‪45‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪127‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-127‬‬

‫اين طريقه يک طريقه آسان بوده ولي داراي دو نقص ذيل ميباشد‪:‬‬
‫اجراي عمليات حسابي درآن مشکل است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫امکان غلط فهمي زياد است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ –2‬طريقه متمم يا مکمل )‪( Complement‬‬
‫طريقه دوم براي تمثيل اعداد عالمه دار طريقه مکمل )‪ (Complement‬ميباشد‪ .‬اين طريقه‬
‫در عمليات جمع و تفريق داراي سهولت هاي زياد بوده و براي تمثيل اعداد منفي به کار ميرود‪.‬‬
‫مکمل يک عدد عبارت از عدد است که اگر با خود عدد جمع شود بلند ترين عدد را در همان‬
‫سيستم بوجودمي آورد‪ .‬البته با در نظرداشت تعداد ارقام در همان عدد‪.‬‬

‫مثال مکمل عدد ‪ 07‬در سيستم اعشاري ‪ 12‬است‪ .‬اگر ‪ 12‬همراي ‪ 87‬جمع شود مساوي به‬
‫‪ 99‬ميشود‪ .‬و ‪ 99‬بلند ترين عدد دو رقمي است (چون ‪ 87‬هم يک عدد دو رقمي است )‪ .‬يا‬
‫مکمل عدد ‪ 361‬در سيستم اعشاري ‪ 638‬ميباشد‪ .‬اگر ‪ 638‬را همراي ‪ 361‬جمع‬
 ‫‪141‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫نماييم ‪ 999‬ميشود‪ .‬و ‪ 999‬بلند ترين عدد سه رقمي ميباشد‪ .‬البته مکمل يک عدد را توسط‬
‫عميه تفريق به آساني يافته ميتوانيم‪ .‬مثال مکمل عدد ‪ 65‬مساوي است به ‪:‬‬
‫‪99 - 65 = 34‬‬
‫مکمل اعداد در سيستم باينري‬
‫در سيستم باينري مکمل اعداد به دو نوع ذيل است‪:‬‬

‫الف‪ :‬مکمل يک )‪(One’s Complement‬‬

‫ب‪ :‬مکمل دو )‪(Two’s Complement‬‬

‫الف‪ :‬مکمل يک )‪(One’s Complement‬‬

‫براي يافتن مکمل يک ‪ ،‬عدد باينري را با در نظر داشت تعداد خانه هاي آن از يک ها تفريق مي‬
‫نماييم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬مکمل يک عدد‪ 0101 ،‬را در يابيد؟‬

‫‪A = 0101‬‬
‫‪= 1111 – A Ā‬‬
‫‪= 1111 – 0101 = 1010Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫نوت‪ :‬اگر ‪ A‬يک عدد باشد‪ ،‬مکمل يک آن را به ‪ Ā‬نشان ميد هيم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬مکمل يک‪ ،‬عدد ‪ 11011‬را در يابيد؟‬

‫‪A = 11011‬‬
‫‪= 11111 – AĀ‬‬
‫‪= 11111 – 11011 = 00100Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫يک طريقه آسان نيز براي يافتن مکل يک وجود دارد‪ .‬و آن اينست که هر صفر را به يک و يک‬
‫را به صفر تبديل نمائيد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬مکمل يک عدد ‪ 101‬را در يابيد؟‬

‫حل ‪ :‬يک را به صفر و صفر را به يک تبديل مي نمائيم‪:‬‬

 ‫‪142‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪A = 101‬‬
‫‪= 010Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫اجراي عمليه تفريق توسط مکمل يک‬
‫جهت اجراي عمليه تفريق ‪ ،‬مکمل يک مفروق را همراي مفروق منه جمع نموده و اگر بعد از‬
‫عمليه جمع حاصل )‪ (carry‬باشد آنرا همراي حاصل جمع اضافه نموده و نتيجه مثبت است‪.‬‬
‫واگر حاصل )‪ (carry‬نباشد دوباره مکمل يک حاصل تفريق را گرفته و نتيجه منفي است‪.‬‬

‫نوت‪ :‬حاصل يا )‪ (carry‬در صورتي گفته مي توانيم که تعداد خانه هاي حاصل جمع اضافتر‬
‫ازتعداد خانه هاي اعداد جمع شده باشد‪ .‬مثال اگر دو عدد سه رقمي را با هم جمع نمائيم حاصل‬
‫جمع آن يک عدد چهار رقمي شود‪ .‬و اگر حاصل جمع يک عدد سه رقمي شود حاصل يا‬
‫‪ Carry‬وجود ندارد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 1101‬عدد ‪ 1010‬را به طريقه مکمل يک تفريق نمائيد‪:‬‬

‫حل ‪ :‬اوال مکمل يک مفروق را پيدا ميکنيم‪:‬‬

‫‪A = 1010‬‬
‫‪= 0101Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫اکنون مکمل يک مفروق را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪:‬‬

‫‪1101‬‬
‫‪+ 0101‬‬
‫‪10010‬‬

‫وقتي ميبينيم که حاصل جمع دو عدد چهار رقمي يک عدد پنج رقمي شده پس نتيجه ميگيريم‬
‫که حاصل )‪ (Carry‬موجود است‪ .‬پس آنرا همراي چهار خانه حاصل جمع ‪ ،‬جمع نموده و‬
‫نتيجه مثبت است‪:‬‬

‫‪0010‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0011‬‬
 ‫‪143‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ = 1101 – 1010 = 0011‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬از عدد ‪ 10101‬عدد ‪ 10110‬را به طريقه مکمل يک تفريق نمائيد‪:‬‬

‫حل ‪ :‬اوال مکمل يک مفروق را پيدا ميکنيم‪:‬‬

‫‪A = 10110‬‬
‫‪= 01001Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫اکنون مکمل يک مفروق را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪:‬‬
‫‪10101‬‬
‫‪+ 01001‬‬
‫‪11110‬‬
‫چون دو عدد پنج رقمي را با هم جمع نموديم و حاصل جمع نيز يک عدد پنج رقمي است ‪،‬پس‬
‫نتيجه ميگيريم که حاصل )‪ (Carry‬وجود ندارد‪ .‬پس مکمل يک حاصل جمع را گرفته‬
‫ونتيجه منفي است‪ .‬يعني در اين حالت از عدد کوچک عدد کالن تفريق شده است‪ .‬پس اکنون‬
‫مکمل يک حاصل جمع را مي گيريم‪:‬‬
‫‪A = 11110‬‬
‫‪= 00001Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ = 10101 – 10110 = - 00001‬‬
‫مکمل دو)‪(Two’s Complement‬‬
‫طريقه آسان براي يافتن مکمل دو در سيستم باينري اينست که همراي مکمل يک همان عدد‪،‬‬
‫يک راجمع نمائيم ‪ .‬اگر ‪ A‬يک عدد باينري باشد و ‪ Ā‬مکمل يک آن ‪ ،‬پس مکمل دو آن‬
‫) ‪( Ẫ‬عبارت است از‪:‬‬

‫‪+ 1Ā = Ẫ‬‬

‫مثال‪ :‬مکمل دو عدد ‪ 0101‬را در يابيد؟‬

‫‪A = 0101‬‬
‫‪= 1010Ā‬‬
‫‪+ 1Ā = Ẫ‬‬
 ‫‪144‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪= 1010 + 1 = 1011Ẫ‬‬ ‫‪‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬مکمل دو عدد ‪ 11011‬را در يابيد؟‬
‫‪A = 11011‬‬
‫‪= 00100Ā‬‬
‫‪+ 1Ā = Ẫ‬‬
‫‪= 00100 + 1 = 00101Ẫ‬‬ ‫‪‬‬
‫اجراي عمليه تفريق توسط مکمل دو‬
‫براي اجراي عمليه تفريق توسط مکمل دو ‪ ،‬مکمل دو مفروق را همراي مفروق منه جمع‬
‫مينمائيم ‪ .‬اگر بعد از عمليه جمع حاصل )‪ (Carry‬باشد از آن صرف نظر نموده و نتيجه مثبت‬
‫است‪ .‬واگر حاصل )‪ (Carry‬نباشد‪ ،‬مکمل دو حاصل جمع را گرفته و نتيجه منفي است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 1101‬عدد ‪ 1010‬را به طريقه مکمل دو تفريق نمائيد‪:‬‬
‫حل ‪ :‬اوال مکمل دو مفروق را پيدا ميکنيم‪:‬‬
‫‪A = 1010‬‬
‫‪= 0101Ā‬‬
‫‪= 0101 + 1 = 0110Ẫ‬‬

‫اکنون همين مکمل دو را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪:‬‬

‫‪1101‬‬
‫‪+ 0110‬‬
‫‪10011‬‬

‫وقتيکه ميبينيم که حاصل جمع دو عدد چهار رقمي يک عدد پنج رقمي شده پس نتيجه ميگيريم‬
‫که حاصل )‪ (Carry‬موجود است‪ .‬پس آنرا حذف نموده و نتيجه مثبت است‪.‬‬

‫‪ = 1101 – 1010 = 0011‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬از عدد ‪ 10101‬عدد ‪ 10110‬را به طريقه مکمل دو تفريق نمائيد‪:‬‬
 ‫‪145‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫حل ‪ :‬اوال مکمل دو مفروق را پيدا ميکنيم‪:‬‬

‫‪A = 10110‬‬
‫‪= 01001Ā‬‬
‫‪= 01001 + 1 = 01010Ẫ‬‬

‫اکنون همين مکمل دو را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪:‬‬

‫‪10101‬‬
‫‪+ 01010‬‬
‫‪11111‬‬

‫چون دو عدد پنج رقمي را با هم جمع نموديم و حاصل جمع نيز يک عدد پنج رقمي است ‪،‬پس‬
‫نتيجه ميگيريم که حاصل )‪ (Carry‬وجود ندارد‪ .‬پس مکمل دوحاصل جمع را گرفته ونتيجه‬
‫منفي است‪ .‬يعني در اين حالت از عدد کوچک عدد کالن تفريق شده است‪ .‬پس اکنون مکمل‬
‫دوحاصل جمع را مي گيريم‪:‬‬
‫‪A = 11111‬‬
‫‪= 00000Ā‬‬
‫‪= 00000 + 1 = 00001Ẫ‬‬

‫‪ = 10101 – 10110 = - 00001‬‬

‫مکمل اعداد در سيستم اعشاري‬
‫در اينجا براي اينکه مکمل اعداد را در سيستم باينري خوبتر فهميده باشيم‪ ،‬بهتر است به مکمل‬
‫اعداد در سيستم اعشاري نيزنظر اندازيم‪.‬‬

‫در سيستم اعشاري نيز دو نوع مکمل وجود دارد‪:‬‬

‫الف – مکمل نه )‪(nine’s complement‬‬

‫ب – مکمل ده )‪( Ten’s complement‬‬

‫الف – مکمل نه )‪(Nine’s Complement‬‬

 ‫‪146‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫براي يافتن مکمل نه ‪ ،‬عدد اعشاري را با در نظر داشت تعداد خانه هاي آن از نه ها تفريق مي‬
‫نمائيم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬مکمل نه‪ ،‬عدد ‪ 56‬را در يابيد؟‬

‫‪A = 56‬‬
‫‪= 99 – AĀ‬‬
‫‪= 99 – 56 = 43Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫مثال دوم ‪ :‬مکمل نه عدد ‪ 87‬را در يابيد؟‬

‫‪A = 87‬‬
‫‪= 99 – AĀ‬‬
‫‪= 99 – 87 = 12Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫اجراي عمليه تفريق توسط مکمل نه‬
‫جهت اجراي عمليه تفريق ‪ ،‬مکمل نه مفروق را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪ .‬اگر بعد از‬
‫عمليه جمع ‪ ،‬حاصل )‪ (carry‬باشد آنرا همراي حاصل جمع‪ ،‬اضافه نموده و نتيجه مثبت است‪.‬‬
‫واگر حاصل )‪ (carry‬نباشد دوباره مکمل نه حاصل تفريق را گرفته و نتيجه منفي است‪.‬‬

‫نوت‪ :‬حاصل يا )‪ (carry‬در صورتي گفته مي توانيم که تعداد خانه هاي حاصل جمع اضافتر‬
‫ازتعداد خانه هاي اعداد جمع شده باشد‪ .‬مثال اگر دو عدد دو رقمي را با هم جمع نمائيم حاصل‬
‫جمع آن يک عدد سه رقمي شود‪ .‬و اگر حاصل جمع نيز يک عدد دو رقمي شود حاصل يا‬
‫‪ Carry‬وجود ندارد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 85‬عدد ‪ 42‬را به طريقه مکمل نه‪ ،‬تفريق نمائيد‪:‬‬

‫حل ‪ :‬اوال مکمل نه مفروق ( عدد ‪ )42‬را پيدا ميکنيم‪:‬‬

‫‪A = 42‬‬
‫‪= 99 – 42 = 57Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫اکنون ‪ 57‬را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪:‬‬
 ‫‪147‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪85‬‬
‫‪+ 57‬‬
‫‪142‬‬
‫ميبينيم که حاصل جمع دو عدد دو رقمي يک عدد سه رقمي شده پس نتيجه ميگيريم که حاصل‬
‫)‪ (Carry‬موجود است‪ .‬پس آنرا همراي دو خانه طرف راست حاصل جمع ‪ ،‬جمع نموده و‬
‫نتيجه مثبت است‪:‬‬
‫‪42‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪43‬‬

‫‪ = 85 – 42 = 43‬‬
‫مثال دوم ‪ :‬از عدد ‪ 35‬عدد ‪ 74‬را به طريقه مکمل نه تفريق نمائيد‪:‬‬

‫حل ‪ :‬اوال مکمل نه مفروق را پيدا ميکنيم‪:‬‬

‫‪A = 74‬‬
‫‪= 25Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫اکنون ‪ 25‬را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪:‬‬

‫‪35‬‬
‫‪+ 25‬‬
‫‪60‬‬
‫چون دو عدد دورقمي را با هم جمع نموديم و حاصل جمع نيز يک عدد دورقمي است ‪،‬پس نتيجه‬
‫ميگيريم که حاصل )‪ (Carry‬وجود ندارد‪ .‬پس مکمل نه حاصل جمع را گرفته ونتيجه منفي‬
‫است‪ .‬يعني در اين حالت از عدد کوچک عدد کالن تفريق شده است‪ .‬پس اکنون مکمل نه حاصل‬
‫جمع را مي گيريم‪:‬‬
‫‪A = 60‬‬
‫‪= 39Ā‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ = 35 – 74 = - 39‬‬
 ‫‪140‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ب – مکمل ده )‪( Ten’s complement‬‬

‫طريقه آسان براي يافتن مکمل ده در سيستم اعشاري اينست که همراي مکمل نه همان عدد‪،‬‬
‫يک را جمع نمائيم ‪ .‬اگر ‪ A‬يک عدد اعشاري باشد و ‪ Ā‬مکمل نه آن‪ ،‬پس مکمل ده آن‬
‫) ‪ (Ẫ‬عبارت است از‪:‬‬
‫‪+ 1Ā = Ẫ‬‬

‫مثال‪ :‬مکمل ده عدد ‪ 67‬را در يابيد؟‬

‫‪A = 67‬‬
‫‪= 99 – 67 = 32Ā‬‬
‫‪+ 1Ā = Ẫ‬‬
‫‪= 32 + 1 = 33Ẫ‬‬ ‫‪‬‬
‫مثال دوم‪ :‬مکمل ده عدد ‪ 50‬را در يابيد؟‬
‫‪A = 50‬‬
‫‪= 99 – 50 = 49Ā‬‬
‫‪+ 1Ā = Ẫ‬‬
‫‪= 49 + 1 = 50 Ẫ‬‬ ‫‪‬‬
‫اجراي عمليه تفريق توسط مکمل ده‬
‫براي اجراي عمليه تفريق توسط مکمل ده ‪ ،‬مکمل ده مفروق را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‬
‫‪ .‬اگر بعد از عمليه جمع حاصل )‪ (Carry‬باشد از آن صرف نظر نموده و نتيجه مثبت است‪ .‬واگر‬
‫حاصل )‪ (Carry‬نباشد‪ ،‬مکمل ده حاصل جمع را گرفته و نتيجه منفي است‪.‬‬

‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 58‬عدد ‪ 45‬را به طريقه مکمل ده تفريق نمائيد‪:‬‬

‫حل ‪ :‬اوال مکمل ده مفروق را پيدا ميکنيم‪:‬‬

‫‪A = 45‬‬
‫‪= 54Ā‬‬
‫‪= 54 + 1 = 55 Ẫ‬‬
‫اکنون همين مکمل ده را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪:‬‬
 ‫‪144‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪58‬‬
‫‪+ 55‬‬
‫‪113‬‬
‫وقتيکه ميبينيم که حاصل جمع دو عدد دو رقمي يک عدد سه رقمي شده پس نتيجه ميگيريم که‬
‫حاصل )‪ (Carry‬موجود است‪ .‬پس آنرا حذف نموده و نتيجه مثبت است‪.‬‬

‫‪ = 58 – 45 = 13‬‬
‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 372‬عدد ‪ 250‬را به طريقه مکمل ده تفريق نمائيد‪:‬‬

‫حل ‪ :‬اوال مکمل ده مفروق را پيدا ميکنيم‪:‬‬

‫‪A = 250‬‬
‫‪= 749Ā‬‬
‫‪= 749 + 1 = 750Ẫ‬‬

‫اکنون همين مکمل ده را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪:‬‬

‫‪372‬‬
‫‪+ 750‬‬
‫‪1122‬‬

‫وقتيکه ميبينيم که حاصل جمع دو عدد سه رقمي يک عدد چهار رقمي شده پس نتيجه ميگيريم‬
‫که حاصل )‪ (Carry‬موجود است‪ .‬پس آنرا حذف نموده و نتيجه مثبت است‪.‬‬

‫‪ = 372 – 250 = 122‬‬

‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 38‬عدد ‪ 52‬را به طريقه مکمل ده تفريق نمائيد‪:‬‬

‫حل ‪ :‬اوال مکمل ده مفروق را پيدا ميکنيم‪:‬‬

‫‪A = 52‬‬
‫‪= 47Ā‬‬
‫‪= 47 + 1 = 48Ẫ‬‬
 ‫‪151‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫اکنون همين مکمل ده را همراي مفروق منه جمع مينمائيم‪:‬‬

‫‪38‬‬
‫‪+ 48‬‬
‫‪86‬‬
‫چون دو عدد دورقمي را با هم جمع نموديم و حاصل جمع نيز يک عدد دورقمي است‪ ،‬پس نتيجه‬
‫ميگيريم که حاصل )‪ (Carry‬وجود ندارد‪ .‬پس مکمل ده حاصل جمع را گرفته ونتيجه منفي‬
‫است‪ .‬يعني در اين حالت از عدد کوچک عدد کالن تفريق شده است‪ .‬پس اکنون مکمل ده‬
‫حاصل جمع را مي گيريم‪:‬‬

‫‪A = 86‬‬
‫‪= 13Ā‬‬
‫‪= 13 + 1 = 14Ẫ‬‬
‫‪ = 38 – 52 = - 14‬‬
‫تمثيل اعداد اعشاريه دار‬
‫براي تمثيل اعداد اعشاريه دار‪ ،‬اين اعداد به دو بخش جدا ميگردد‪:‬‬

‫‪ ‬مانتيسه)‪(Mantissa‬‬
‫‪ ‬توان)‪(Exponent‬‬

‫مانتيسه خود عدد را تمثيل مي کند‪ .‬و توان )‪ (exponent‬موقعيت اعشاريه را تمثيل مينمايد‪.‬‬
‫در اين تمثيل تنها مانتيسه و توان تمثيل ميگردد و عالمه اعشاريه تنها فرض ميگردد‪ .‬اعداد‬
‫اعشاري ميتواند در ‪ 32 ، 16‬ويا ‪ 64‬بيت تمثيل گردد ‪.‬‬
‫شکل عمومي اين تمثيل قرار ذيل است‪:‬‬
‫‪e‬‬
‫‪2 *m‬‬
‫براي تمثيل اين اعداد در ‪ 16‬بيت از شکل ذيل استفاده ميگردد‪:‬‬

‫‪B15 B14‬‬ ‫‪B13……B9 B8 ,……….B1.B0‬‬

‫‪Sign Sign Exponent‬‬ ‫‪Mantissa‬‬
‫‪ : B8 – B0‬در اين ‪ 9‬بيت مانتيسه به شکل باينري ذخيره ميگردد‪.‬‬
‫‪151‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ : B13 - B9‬در اين ‪ 5‬بيت توان به شکل باينري ذخيره ميگردد‪.‬‬

‫‪ : B14‬عالمه توان در اين بيت ذخيره ميگردد‪.‬‬
‫‪ : B15‬عالمه مانتيسه در اين بيت ذخيره ميگردد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬مي خواهيم عدد ‪ 1‬را در ‪ 16‬بيت تمثيل نمائيم‪.‬‬

‫½=‪m‬‬
‫‪e=1‬‬
‫‪½ * 21‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪00001‬‬ ‫‪100000000‬‬

‫‪Sign Sign Exponent‬‬ ‫‪Mantissa‬‬
‫مثال ‪ :‬بزرگترين عددي اعشاريه دار که در‪ 16‬بيت تمثيل شده ميتواند‪:‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪11111‬‬ ‫‪111111111‬‬

‫‪Sign Sign Exponent‬‬ ‫‪Mantissa‬‬

‫‪Mantissa = 0.111111111 = 1.005625‬‬

‫‪exponent = 11111 = 31‬‬
‫‪m x 2e => 1 x 231 = 2147483648‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 43.25‬را در ‪ 16‬بيت تمثيل نمائيد؟‬

‫‪43.25 = 101011.01 = 0.10101101 * 26‬‬

‫‪m = 10101101‬‬
‫‪e = 6 =110‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪00110‬‬ ‫‪101011010‬‬

‫‪Sign Sign Exponent‬‬ ‫‪Mantissa‬‬
 ‫‪152‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫منطق بولي‬
‫‪Boolean Logic‬‬
‫تمام اطالعات در داخل کمپيوتر به صورت سلسله از صفر و يک‪ ،‬يا بشکل واضيحتر‪ ،‬به صورت‬
‫سلسله از عالئم يا تکانه هاي برقي ويا نقاط مثبت و منفي مقناطيسي شده نشان داده ميشود‪.‬‬
‫اصول کار آن متکي به اصول رياضي و يا به شکل واضيحتر بر اساس منطق رياضي استوار‬
‫است‪ .‬براي تحليل و تجزيه عمليات داخل کمپيوتر از الجبر خاص که بنام جبر بولي‬
‫)‪ (Boolean Algebra‬ياد ميگردد ‪ ،‬استفاده ميشود‪ .‬جورج بول رياضي دان معروف انگليسي‬
‫بوجود آورنده اين جبر است‪ .‬براي چندين قرن در ميان رياضي دانان اين نظر وجود داشت که‬
‫بين رياضي و منطق يک رابطه وجود دارد‪ .‬جورج بول اين رابطه گم شده را در سال ‪ 1054‬پيدا‬
‫کرد‪ .‬جورج بول با معرفي اين جبرخاص در صدد آن بود تا بتواند محتويات مغز انساني را تحليل‬
‫نمايد‪ .‬اين جبررابنام جبر منطق و جبر دو قيمتي نيز ياد مينمايند‪ .‬در اين جبر متحولين و توابع‬
‫داراي دو قيمت صحيح)‪ (True‬و غلط )‪ (False‬ميباشند‪.‬‬

‫اساس کار در جبر بولي بر مبناي سه عمليه ذيل استوار است‪:‬‬

‫‪ ‬فصل منطقي ( يا ) ‪OR‬‬
‫‪ ‬عطف منطقي ( و ) ‪AND‬‬
‫‪ ‬نفي منطقي ( نه ) ‪NOT‬‬

‫جبر بول تا سال ‪ 1430‬کدام تطبيق عملي نداشت‪ .‬و در اين سال‪ Claude Shannon‬اين‬
‫جبر را در انتخاب سرکت )‪ (Circuit Switching‬تليفون استفاده کرد‪ .‬در اين استفاده‬
‫متحول‪ Relay‬باز و بسته بودن سرکت را تمثيل ميکرد‪.‬‬

‫سرکت هاي منطقي )‪( Logical Gates‬‬

‫عبارت از کليد هاي الکترونيکي است که تشکيل دهنده اصلي سرکت هاي رقمي ‪(Digital‬‬
‫)‪ Circuit‬ميباشند‪ .‬اين کليد ها سيگنالي خروجي را توليد ميکند که بيانگر ‪ 0‬يا ‪ 1‬است ‪.‬‬
‫خروجي اين کليد ها به سيگنالهاي ورودي و عمليات جبر بول انجام ميشود‪ .‬اين سرکت ها‬
‫اطالعات را به روش منطقي پراسس نموده و عمليات آنها توسط جبر منطق تحليل شده ميتواند‪.‬‬
‫سرکت منطقي نه )‪(NOT Gate‬‬
 ‫‪153‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫اين سرکت منطقي داراي يک ورودي )‪ (Input‬و يک خروجي ميباشد‪ .‬اين سرکت ولتاژ پايين‬
‫را باال و ولتاژ باال را پايين ميبرد‪ .‬يا به عباره ديگر اين سرکت ‪ 0‬را به ‪ 1‬و ‪ 1‬را به ‪ 0‬تبديل‬
‫ميکند‪ .‬از همين سبب اين سرکت را بنام تبديل کننده )‪ (Inverter‬نيز ياد مينمايند‪.‬‬

‫هر سرکت منطقي داراي سمبول معيني ميباشد که توسط همان سمبول شناخته شده ميتواند‪.‬‬
‫سرکت منطقي نه )‪ (NOT‬توسط سمبول ذيل شناخته ميشود‪:‬‬

‫ورودي‬ ‫خروجي‬

‫عملکرد سرکت هاي منطقي توسط جدول آن به خوبي فهميده ميشود‪ .‬جدول سرکت ‪NOT‬‬
‫قرار ذيل است‪:‬‬
‫خروجي‬ ‫ورودي‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫سرکت منطقي يا )‪(OR Gate‬‬

‫اين سرکت منطقي دو و يا زياد ورودي )‪ (Input‬را گرفته و آنرا به يک خروجي تبديل ميکند‪.‬‬
‫اگر يک يا چند ورودي ‪ 1‬باشد‪ ،‬خروجي ‪ 1‬ودر غير آن ‪ 0‬است‪ .‬يعني صرف در صورتيکه‬
‫تمام ورودي ها ‪ 0‬باشد خروجي ‪ 0‬و در غير آن ‪ 1‬ميباشد‪ .‬اين مسئله توسط جدول آن به‬
‫خوبي فهميده ميشود‪.‬‬
‫سرکت منطقي يا )‪ (OR‬توسط سمبول ذيل شناخته ميشود‪:‬‬

‫ورودي‬ ‫خروجي‬

‫جدول سرکت ‪ OR‬براي دو ورودي قرار ذيل است‪:‬‬

 ‫‪154‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫خروجي‬ ‫ورودي‬
‫)‪(X OR Y‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫از جدول فوق به خوبي روشن ميگردد که تنها در صورتيکه هر دو ورودي ‪ 0‬باشد خروجي ‪0‬‬
‫ودر غير آن ‪ 1‬است‪.‬‬
‫جدول سرکت ‪ OR‬براي سه ورودي قرار ذيل ميباشد‪:‬‬
‫خروجي‬ ‫ورودي‬
‫)‪(X OR Y OR Z‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ماسک )‪(Mask‬‬
‫توسط ماسک مي توانيم حالت يک يا چند بيت را معلوم نماييم‪ .‬عمليه ماسک توسط عمليات‬
‫منطقي ‪ OR ،NOT‬و ‪ AND‬انجام ميشود‪.‬‬
‫ساختن ماسک توسط ‪OR‬‬
‫بعضي اوقات ضرورت ميشود تا يک يا چند بيت را تغير دهيم‪ .‬براي اينکار مي توانيم يک ماسک‬
‫را ساخته و آنرا همراي ‪ Data‬مورد نظر خود ‪ OR‬نمائيم‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬ميخواهيم حرف کالن الفبا را به حرف خورد الفبا تبديل نمائيم‪.‬‬
‫حل ‪ :‬ميدانيم که فرق بين حروف خورد و کالن در بيت ششم است‪ .‬در تمام حروف کالن اين‬
‫بيت ‪ 0‬و در تمام حروف خورد اين بيت ‪ 1‬ميباشد‪ .‬پس ماسک بايد شکل ذيل را داشته باشد‪:‬‬
‫‪00100000‬‬
 ‫‪155‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫فرض مينمائيم که حرف مورد نظر در راجستر ‪ AL‬قرار دارد‪ .‬پس عمليه منطقي ‪ OR‬را بين‬
‫ماسک و راجستر ‪ AL‬انجام ميدهيم‪:‬‬
‫‪AL‬‬
‫‪OR‬‬
‫‪00100000‬‬
‫_____________‬
‫بعد از اجراي عمليه ‪ OR‬صرف بيت ششم تغير ميکند‪ .‬و متباقي بيت ها به حالت خود باقي‬
‫ميماند‪.‬‬
‫براي درک بهتر اين موضوع فرض نماييد که در راجستر ‪ AL‬حرف ‪ D‬قرار دارد‪ .‬کود حرف‬
‫‪ D‬طبق جدول اسکي )‪ 68 (ASCII‬ميباشد‪ .‬عدد ‪ 68‬در باينري ‪ 01000100‬ميباشد‪.‬‬
‫حاال همين کود را همراي ماسک ‪ OR‬مينمائيم‪:‬‬
‫ماسک = ‪00100000‬‬
‫حرف ‪01000100 = D‬‬
‫_________‬
‫حرف ‪01100100 = d‬‬

‫در نتيجه عمليه ماسک ميبينيم که حرف کالن ‪ D‬به حرف خورد ‪ d‬تبديل شده است‪.‬‬
‫اگر حرف خورد را به حرف کالن تبديل مي کنيم‪ ،‬ماسک بايد به شکل ذيل باشد ‪:‬‬
‫‪11011111‬‬
‫و بعد از آن همين ماسک را همراي حرف مورد نظر ‪ AND‬مينمائيم‪.‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬ديزاين سرکت را ترسيم نماييد تا عدد اعشاري )‪ (Decimal‬که از صفر تا ‪9‬‬
‫باشد‪ ،‬به عدد باينري تبديل نمايد‪:‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
 ‫‪156‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪5‬‬
‫‪6‬‬
‫‪7‬‬
‫‪8‬‬
‫‪9‬‬

‫‪Y3‬‬ ‫‪Y2‬‬ ‫‪Y1‬‬ ‫‪Y0‬‬

‫اگر دکمه ‪ 1‬را فشار دهيد پس‪:‬‬

‫‪Y3Y2Y1Y0 = 0001‬‬

‫و اگر دکمه ‪ 4‬را فشار دهيد ‪:‬‬

‫‪Y3Y2Y1Y0 = 0100‬‬

‫و به همين ترتيب متباقي دکمه ها‪.‬‬

‫سرکت منطقي و )‪(AND Gate‬‬
‫اين سرکت منطقي دو و يا زياد ورودي )‪ (Input‬را گرفته و آنرا به يک خروجي تبديل ميکند‪.‬‬
‫اگر يکي از ورودي ها صفر باشد‪ ،‬خروجي ‪ 0‬و اگر تمام ورودي ها ‪ 1‬باشد خروجي ‪ 1‬است‪.‬‬
‫يعني خروجي تنها در صورتي ‪ 1‬است که هيچکدام از ورودي ها ‪ 0‬نباشد‪ .‬اين مسئله توسط‬
‫جدول آن به خوبي فهميده ميشود‪.‬‬
‫سرکت منطقي و )‪ (AND‬توسط سمبول ذيل شناخته ميشود‪:‬‬

‫ورودي‬ ‫خروجي‬
‫جدول سرکت ‪ AND‬براي دو ورودي قرار ذيل ميباشد‪:‬‬
‫خروجي‬ ‫ورودي‬
 ‫‪157‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫)‪(X AND Y‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫از جدول فوق به خوبي روشن ميگردد که تنها در صورتيکه هر دو ورودي ‪ 0‬باشد خروجي ‪0‬‬
‫ودر غير آن ‪ 1‬است‪.‬‬

‫جدول سرکت ‪ OR‬براي سه ورودي قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫خروجي‬ ‫ورودي‬
‫)‪(X AND Y AND Z‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫اگر خواسته باشيم تا حالت يک بيت را توسط ‪ AND‬معلوم نمائيم‪ ،‬اوال همان بيت را در ماسک‪،‬‬
‫يک ساخته و متباقي بيت هاي ماسک را صفر مينمائيم‪ .‬مثال ميخواهيم حروف خورد و بزرگ الفبا‬
‫را معلوم نمائيم‪ .‬فرض ميکنيم که حرف در راجستر‪ AL‬قرار دارد پس‪:‬‬
‫‪AL‬‬
‫‪AND‬‬
‫‪00100000‬‬
‫___________‬

‫اگر جواب يک شود حرف خورد و اگر جواب صفر شود حرف کالن است‪.‬‬
‫يکي از موارد استفاد‪ AND Gate‬عبارت از بند کردن)‪ (Block‬يا عبور دادن‪ Data‬نظر به‬
‫يک شرط است‪.‬‬
 ‫‪150‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫اگر لين ‪ ،Enable‬خاموش ‪ OFF‬يا پائين)‪ (Low‬باشد محتواي راجستر عبور داده نمي شود و‬
‫اگر لين ‪ Enable‬روشن يا باال )‪ (High‬باشد عبور داده مي شود‪ .‬يعني اگر‪ Enable‬مساوي‬
‫به صفر باشد پس‪ Output‬تمام‪ Gate‬ها صفر است و اگر‪ Enable=1‬باشد‪ Output‬تمام‬
‫‪Gate‬ها محتوي راجستر )‪ (ABCDEF‬مي شود‪ .‬شکل ذيل اين حالت را نشان ميدهد‪:‬‬

‫‪6-Bit Register‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪Enable‬‬

‫‪Y5‬‬ ‫‪Y4‬‬ ‫‪Y3‬‬ ‫‪Y2‬‬ ‫‪Y1‬‬ ‫‪Y0‬‬

 ‫‪154‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫سرکت منطقي ‪(Not AND) NAND‬‬

‫اين سرکت منطقي دو و يا زياد ورودي )‪ (Input‬را گرفته و آنرا به يک خروجي تبديل ميکند‪.‬‬
‫تنها در صورتيکه تمام ورودي ها يک باشد خروجي صفر و در غير آن خروجي يک است‪ .‬در‬
‫حقيقت سرکت منطقي ‪ NAND‬دو سرکت است‪ :‬اول يک سرکت ‪ AND‬و به تعقيب آن‬
‫يک سرکت ‪. NOT‬‬

‫سرکت منطقي )‪ (NAND‬توسط سمبول ذيل شناخته ميشود‪:‬‬

‫و يا سمبول ذيل نيز نشان دهنده اين سرکت منطقي ميباشد‪:‬‬

‫ورودي‬ ‫خروجي‬

‫جدول سرکت ‪ NAND‬براي دو ورودي قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫خروجي‬ ‫ورودي‬
‫)‪(X NAND Y‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫از جدول فوق به خوبي روشن ميگردد که تنها در صورتيکه هر دو ورودي ‪ 1‬باشد خروجي ‪0‬‬
‫ودر غير آن خروجي ‪ 1‬است‪.‬‬

‫جدول سرکت ‪ NAND‬براي سه ورودي قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫خروجي‬ ‫ورودي‬
 ‫‪161‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫)‪(X NAND Y AND Z‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫سرکت منطقي ‪(Exclusive OR) XOR‬‬

‫اين سرکت منطقي دو و يا زياد ورودي )‪ (Input‬را گرفته و آنرا به يک خروجي تبديل ميکند‪.‬‬
‫اگر تعداد يک ها در ورودي طاق باشد خروجي يک‪ ،‬و اگر تعداد يک ها در ورودي جفت باشد و يا‬
‫هيچ يک نباشد‪ ،‬خروجي ‪ 0‬است‪.‬‬
‫سرکت منطقي )‪ (XOR‬توسط سمبول ذيل شناخته ميشود‪:‬‬

‫ورودي‬ ‫خروجي‬

‫جدول سرکت ‪ XOR‬براي دو ورودي قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫خروجي‬ ‫ورودي‬
‫)‪(X XOR Y‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫از جدول فوق به خوبي روشن ميگردد که تنها در صورتيکه تعداد يک ها در ورودي طاق باشد‬
‫خروجي ‪ 1‬ودر غير آن خروجي ‪ 0‬ست‪.‬‬
‫جدول سرکت ‪ XOR‬براي سه ورودي قرار ذيل ميباشد‪:‬‬
‫خروجي‬ ‫ورودي‬
‫)‪(X XOR Y AND Z‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
 ‫‪161‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫يکي از موارد استفاده ‪، XOR‬الگوريتم سري سازي اطالعات )‪(Data Encryption‬‬

‫ميباشد‪.‬‬
‫براي اين هدف اطالعات مورد نظر همراي يک عدد (کليد) ‪ XOR‬گرديده تا مرموزيا سري‬
‫)‪ (Encrypt‬شود‪ .‬و اگر پس خواسته باشيم تا اطالعات مورد نظر را به حالت اصلي آن‬
‫برگردانيم آنرا دوباره همراي کليد ‪ XOR‬مينمائيم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬ميخواهيم حرف ‪ D‬را مرموز نمائيم‪ .‬براي اين کار حرف ‪ D‬را همراي يک عدد مثال‬
‫‪ XOR 245‬مينمائيم‪:‬‬

‫‪01000100‬‬ ‫=‬ ‫‪D‬‬

‫‪XOR‬‬
‫‪11110101 = 245‬‬
‫____________‬
‫‪10110001 = ±‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪XOR‬‬ ‫‪245 = ±‬‬

‫بعد از عمليه ‪ XOR‬مي بينيم که حرف ‪ D‬به يک حرف ديگر تبديل گرديده است‪ .‬و و‬
‫قتيکه خواسته باشيم انرا پس به حالت اصلي آن برگردانيم ‪ ± ،‬را دوباره همراي کليد‬
‫)‪ XOR (245‬مينمائيم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬ديزاين سرکت را ترسيم نماييد که مکمل يک )‪ (One’s Complement‬يک عدد‬

‫را دريافت نمايد؟‬
 ‫‪162‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪8-bit Register‬‬
‫‪A7‬‬ ‫‪A6‬‬ ‫‪A5‬‬ ‫‪A4‬‬ ‫‪A3‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A0‬‬

‫‪INVERTER‬‬

‫‪Y7 Y6 Y5 Y4 Y3 Y2 Y1 Y0‬‬
‫اين سرکت مي تواند محتواي يک راجستر را بدون تغير عبور دهد و يا مکمل يک ‪(One’s‬‬
‫)‪ Complement‬آنرا پيدا نمايد‪.‬‬
‫اگر ‪ INVERTER‬صفر باشد (خاموش باشد) ‪ ،‬در آنصورت‪:‬‬
‫‪Yn = An‬‬
‫و اگر ‪ INVERTER‬يک باشد (روشن باشد)‪ ،‬در آنصورت ‪:‬‬
‫‪Yn = Ān‬‬
‫مثال ‪ :‬فرض کنيد که محتواي راجستر ‪ 11100110‬است‪.‬‬
‫پس اگر ‪ INVERTER‬خاموش باشد ‪:‬‬
‫‪11100110‬‬
‫‪XOR‬‬
‫‪00000000‬‬
‫__________‬
‫‪11100110‬‬

‫مي بينيم که محتوي راجستر تغير نکرده است‪ .‬و اگر ‪ INVERTER‬روشن باشد در آنصورت‪:‬‬
‫‪11100110‬‬
‫‪XOR‬‬
‫‪11111111‬‬
‫____________‬
‫‪00011001‬‬
‫در اين صورت مي بينيم که يک به صفر و صفر به يک تبديل شده است‪ .‬يعني مکمل يک‬
‫محتوي راجستر به دست آمده است‪.‬‬
 ‫‪163‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫سرکت منطقي ‪(Exclusive Not OR) XNOR‬‬

‫اين سرکت منطقي دو و يا زياد ورودي )‪ (Input‬را گرفته و آنرا به يک خروجي تبديل ميکند‪.‬‬
‫خروجي آن اوال ‪ XOR‬گرديده و بعد از آن ‪ NOT‬ميشود‪ .‬در حقيقت اين سرکت مانند‬
‫سرکت ‪ XOR‬است که به تعقيب آن يک سرکت ‪ NOT‬باشد‪.‬‬
‫سرکت منطقي )‪ (XNOR‬توسط سمبول ذيل شناخته ميشود‪:‬‬

‫و يا آنرا توسط سمبول ذيل ارائه کرده ميتوانيم‪:‬‬

‫ورودي‬ ‫خروجي‬

‫جدول سرکت ‪ XNOR‬براي دو ورودي قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫خروجي‬ ‫ورودي‬
‫)‪(X XNOR Y‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫جدول سرکت ‪ XNOR‬براي سه ورودي قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫خروجي‬ ‫ورودي‬
‫)‪(X XNOR Y AND Z‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪164‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫از سرکت منطقي ‪ XNOR‬براي مقايسه استفاده کرده ميتوانيم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬ديزاين سرکت را ترسيم نماييد تا محتواي دو راجستر ‪ 4‬بيتي را مقايسه نمايد‪:‬‬

‫‪Register-A‬‬ ‫‪Register-B‬‬

‫‪A3 A2 A1 A0‬‬ ‫‪B3 B2 B1 B0‬‬

‫سرکت جمع کننده )‪(Adder‬‬

‫جمع کننده نصف )‪(Half-adder‬‬

‫جمع کننده نصف دو بيت را با هم جمع ميکند‪ .‬شکل ذيل جمع کننده نصف را نشان ميدهد‪:‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪Carry‬‬

‫‪Sum‬‬
‫‪165‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫جدول جمع کننده نصف قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫ورودي‬
‫‪Carry‬‬ ‫‪Sum‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جمع کننده مکمل )‪(Full-adder‬‬

‫‪Carry‬‬

‫‪Sum‬‬

‫جدول جمع کننده مکمل قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫ورودي‬
‫‪Carry‬‬ ‫‪Sum‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
 ‫‪166‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫جمع کننده باينري )‪(Binary Adder‬‬

‫جمع کننده باينري يک سرکت منطقي است که دو عدد باينري را با هم جمع ميکند‪ .‬جمع کننده‬
‫باينري از يکجاشدن چندين جمع کننده مکمل )‪ (Full-adder‬بوجود مي آيد‪.‬‬
 ‫‪167‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫فصل پنجم‬
‫شبکه هاي کمپيوتري‬
‫‪Computer Networks‬‬

‫تعريف شبکه‬
‫اشياء با هم وصل شده را شبکه)‪ (Network‬گويند‪ .‬سيستم کمپيوتر يک شبکه است که در‬
‫آن تمام پرزه جات کمپيوتر مانند پراسسر‪ ،‬حافظه اصلي )‪ ، (RAM‬ديسک سخت ‪(Hard‬‬
‫)‪ ،Disk‬مانيتور )‪ ، (Monitor‬صفحه کليد )‪ (Keyboard‬و غيره وسائل از طريق تخته‬
‫اصلي )‪ (Main-board‬با هم وصل گرديده اند‪ .‬سيستم آب شهري‪ ،‬سيستم سرکهاي شهر و‬
‫سيستم دماغي و سيستم خون در بدن ما نيز مثال هاي شبکه است‪.‬‬
‫شبکه کمپيوتري )‪ (Computer Network‬چه است؟‬
‫هر گاه دو يا چند کمپيوتررا باهم وصل نمائيم‪ ،‬شبکه کمپيوتري تشکيل ميشود‪ .‬بدون شبکه ما‬
‫باکمپيوتر صحبت ميکنيم و در شبکه کمپيوترها بين خود صحبت ميکند‪ .‬کمپيوتر هاي که در يک‬
‫اطاق باهم وصل گرديده اند يک شبکه کمپيوتري را تشکيل ميدهد‪ .‬کمپيوتر هاي که در يک‬
‫تعمير‪ ،‬يا يک محوطه مانند پوهنتون کابل باهم وصل گرديده اند‪ ،‬يک شبکه کمپيوتري را تشکيل‬
‫ميدهد‪ .‬کمپيوتر هاي که در يک شهر ويا يک کشور توسط وسائل و تکنالوژي مختلف باهم‬
‫وصل گرديده اند نيز يک شبکه کمپيوتري را تشکيل ميدهد‪ .‬بآلخره انترنت ‪Internet‬‬
‫)‪ (Inter-connected Networks‬يک شبکه جهاني و شبکه بزرگ کمپيوتري است‪.‬‬

‫هدف شبکه کمپيوتري‪:‬‬

‫چرا کمپيوتر هارا باهم وصل مينمائيم ؟ يا چرا شبکه کمپيوتري را ميسازيم ؟‬
‫هدف اساسي از ساختن شبکه کمپيوتري شريک ساختن )‪ (Sharing‬است‪ .‬کمپيوتر هاي که‬
‫باهم وصل گرديده اند ميتوانند موارد ذيل را باهم شريک سازند‪:‬‬

‫‪ ‬معلومات )‪(Information‬‬
‫‪ ‬منابع سيستم )‪(System Resources‬‬
‫‪ ‬شريک ساختن افکار وارتباط دادن مردم‬
 ‫‪160‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫اگر ماو شما به سيستم کمپيوترنظر اندازيم‪ ،‬در آن سه چيز مختلف را مشاهده کرده ميتوانيد‪:‬‬
‫‪ ‬معلومات )‪(Information‬‬
‫‪ ‬پرزه جات و وسائل يا منابع سيستم )‪(Hardware‬‬
‫‪ ‬مردم )‪(People‬‬

‫توسط شبکه کمپيوتري معلومات که در يک کمپيوتر است آنرا در کمپيوتر ديگر مشاهده کرده‬
‫ميتوانيم‪ .‬منابع يک کمپيوتر ( از قبيل ديسک سخت )‪ ،CD-Drive ،(Hard disk‬ماشين‬
‫چاپ وغيره ) توسط کمپيوتر ديگر استفاده کرده ميتوانيم‪ .‬مردم ميتوانند به کمک شبکه کمپيوتري‬
‫با هم ارتباط قائم نموده و افکار خود را باهم شريک نمايند‪.‬‬

‫به اين ترتيب توسط شبکه کمپيوتري ميتوانيم از ذخيره نمودن چندين کاپي معلومات جلوگيري‬
‫نموده وبه عوض اين که براي هر کمپيوتر ماشين چاپ‪ ،‬و يا ‪ CD-Drive‬جداگانه داشته‬
‫باشيم‪ ،‬ميتوانيم از يک ماشين چاپ و يا ‪ CD-Drive‬براي چندين کمپيوتر استفاده نمائيم ‪.‬‬
‫ومردم ميتواند بدون اينکه به محل مالقات برود از خانه يا دفتر خود با ديگران مالقات نموده و‬
‫افکار خودرا با آنها شريک نمايند‪.‬‬
 ‫‪164‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫انواع شبکه ها )‪(Networks Types‬‬

‫به صورت عمومي شبکه هاي کمپيوتري را به سه نوع ذيل تقسيم کرده ميتوانيم ‪:‬‬
‫شبکه محلي يا ‪(Local Area Network) LAN‬‬ ‫‪-1‬‬
‫شبکه شهري يا ‪(Metropolitan Area Network) MAN‬‬ ‫‪-2‬‬
‫شبکه وسيع ‪(Wide Area Network) WAN‬‬ ‫‪-3‬‬

‫شبکه محلي يا ‪(Local Area Network) LAN‬‬

‫اين نوع شبکه ساحه محدود جغرافيائي را احتوا ميکند‪ .‬اين ساحه به اندازه يک اطاق‪ ،‬يک تعمير‬
‫ويا يک محوطه )‪ (Campus‬مانند محوطه پوهنتون کابل ميباشد‪.‬‬

‫شبکه شهري يا ‪(Metropolitan Area Network) MAN‬‬

‫شبکه شهري يک ساحه به اندازه يک شهررا احتوا ميکند‪ .‬از اين نوع شبکه ها معموال يک ارگان‬
‫مانند بانک جهت وصل کردن دفتر هاي فرعي خود استفاده ميکند‪.‬‬

‫شبکه وسيع يا ‪(Wide Area Network) WAN‬‬

‫شبکه که دو يا چند شهريا يک يا چند کشور يا يک قاره ويا چندين قاره را باهم وصل ميکند بنام‬
‫شبکه ‪ WAN‬يادميشود‪ .‬نهايت ‪ WAN‬عبارت از انترنت )‪ (Internet‬ا ست که در حقيقت‬
‫انترنت يک شبکه جهاني است که از طريق آن کمپيوتر ها توسط تکنالوژي هاي مختلف با هم‬
‫وصل گرديده اند‪.‬‬

‫نوت ‪ :‬عال وه بر سه نوع فوق ا لذ کر شبکه هاي خاص ذ يل نيز قابل ذکر ميبا شند‪:‬‬

‫شبکه نا حيه ذ خيره يا ‪(Storage Area Network) SAN‬‬

‫شبکه خاص که سرور هارا به وسايل ذخيره اطال عات ا ر تبا ط مي دهد‪ .‬اين نوع شبکه به‬
‫سروس دهنده گان امکان ميدهد تا به شکل سريع به وسايل ذخيره اطالعات دسترسي پيدا نموده‬
‫واطالعات مورد نظر را آماده سازد‪.‬‬

‫شبکه خصوصي مجازي يا ‪(Virtual Private Network) VPN‬‬

‫مجموعه از چند شبکه که به روي شبکه عمومي مانند انتر نت با استفاده از تکنالوژي رمز گزاري‬
‫با هم ارتباط بر قرار ميکنند‪.‬‬
 ‫‪171‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫شبکه داخلي يا اينتر ا نت )‪(Intranet‬‬

‫شبکه است که جهت پروسس اطال عات در يک شرکت ديزاين ميگردد‪ .‬هدف اينوع شبکه توزيع‬
‫اسنا د و پروگرام ها ودسترسي به منابع سيستم ميباشد ‪.‬‬
‫در اين نوع شبکه پروگرامهاي مربوط به انترنت مانند صفهات وب‪ ،‬پست الکترونيکي و غيره‪ ،‬تنها‬
‫براي استفاده کننده گان داخل شرکت قابل دسترسي ميباشد‪ .‬اشخاص و شرکت هاي خارج از‬
‫شرکت نمي توانند بدون پاسورد به معلومات و منابع سيستم دسترسي پيدا نمايد‪.‬‬

‫شبکه خارجي يا شبکه )‪(Extranet‬‬

‫شبکه است که جهت تسهيل ارتباط ميان يک شبکه داخلي واطراف خارج شبکه استفاده ميشود‪.‬‬
‫اينوع شبکه به مشتريان و تامين کننده گان امکان ميدهد تابه سهولت وسرعت به منابع يک‬
‫شبکه داخلي دسترسي پيدا نمايد‪.‬‬

‫اجزاي ارتباط با شبکه و انترنت‬

‫در ارتباطات شبکه و انترنت سه جز ‪ /‬طرف شامل ميباشد‪ .‬هر يک ازاين سه جزداراي اهميت‬
‫خاص بوده و بدون آن ارتباطات شبکه و انتر نت برقرار شده نميتواند‪ .‬اين سه طرف قرار ذيل‬
‫ميباشد‪:‬‬

‫‪ ‬وسائل و تجهيزات )‪(Equipments‬‬

‫‪ ‬پروتوکول ها )‪(Protocols‬‬
‫‪ ‬پروگرامها )‪(Applications‬‬

‫وسائل و تجهيزات )‪(Equipment‬‬

‫وسائل و تجهيزات ارتباط فزيکي شبکه را تامين مينمايد‪ .‬در شبکه ها از وسائل و تجهيزات‬
‫فزيکي مختلف استفاده ميشود‪ .‬استفاده از اين وسائل مربوط به نوع شبکه ميباشد‪ .‬به صورت‬
‫عمومي وسائل وتجهيزا ت رابه دونوع ذيل جدا کرده ميتوا نيم‪:‬‬
‫‪ ‬وسا ئل استفاده کننده )‪(End-user Devices‬‬
‫‪ ‬وسائل شبکه )‪(Network Devices‬‬
 ‫‪171‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫وسائل استفاده کننده که بنام ميزبان )‪ (Host‬نيز ياد ميشود‪ ،‬عبارت از وسائل اند که توسط‬
‫استفاده کننده شبکه بکار برده ميشود‪ .‬توسط اين وسائل‪ ،‬استفاده کننده مي تواند معلومات را‬
‫شريک )‪ (Share‬نمايد‪ ،‬معلومات را ايجاد وحاصل نمايد‪ .‬کمپيوتر‪ ،‬ماشين چاپ وسکنر مثال‬
‫اينوع وسائل اند‪ .‬اينوع وسائل بدون شبکه هم کار مي کند ولي شبکه توانائي آنرا بيشتر ميسازد‪.‬‬
‫وسائل شبکه )‪ (Network Devices‬عبارت از وسائل اند که جهت وصل کردن کمپيوتر ها‪،‬‬
‫تقويه سگنال‪ ،‬تغير شکل ‪ ،Data‬فرستادن ‪ ،Data‬و غيره موارد در شبکه کمپيوتري ضروري‬
‫ميباشد‪ .‬وسائل ذيل مثال اين نوع وسائل ميباشند‪:‬‬

‫تقويه کننده سگنال )‪(Repeater‬‬

‫تقويه کننده سگنال وسيله است که سگنال هاي رقمي )‪ (Digital Signal‬وسگنال هاي قيا‬
‫سي )‪ (Analog Signal‬را تقويه مي سازد‪ .‬سگنال هاي که معلومات را از يکجا به جاي‬
‫ديگر انتقال ميدهد بعد از طي مسافه در اثر مقاومت وسيله ا نتقال دهنده (مانند کيبل )ضعيف‬
‫ميگردد‪ .‬در صورت که سگنال ها ضعيف گردد وسيله گيرنده )‪ (Receiver‬قادر به شناخت‬
‫اين سگنال ها نميباشد‪ Repeater .‬مي تواند سنگال هاي ضعيف شده را دوباره تقويه نمايد‬
‫تا توسط وسيله گيرنده به شکل درست شناسائي شود‪.‬‬

‫اگر مسافه از يک طرف کيبل تا طرف ديگر آن بيشتر از اندازه معين باشد‪ ،‬سگنال ضعيف گرديده‬
‫و قابل شناخت نميباشد‪ .‬براي تقويه آن ميتوانيم از ‪ Repeater‬استفاده نمائيم‪.‬‬
‫نوت‪ :‬مسافه که سگنال بدون تقويه و ضرورت به ‪ Repeater‬آنرا طي کرده ميتواند مربوط به‬
‫نوع وسيله انتقال دهنده (مانند کيبل) ميباشد‪ .‬مثال در کيبل هاي ‪(Unsheilded UTP‬‬
‫)‪ Twisted Pairs‬سگنال ميتواند ‪ 111‬متر ودر کيبل هاي نوري )‪ (Optical Fiber‬تا‬
‫‪ 2111‬و ‪ 3111‬متر بدون ‪ Repeater‬مسافه را طي نمايد‪.‬‬

‫هب )‪(Hub‬‬
‫هب وسيله است که چندين کمپيوتر را باهم وصل مي کند‪ .‬براي اينکه چندين کمپيوتر را با هم‬
‫وصل نمائيم ميتوانيم تنها از کيبل‪ ،‬مانند شکل فوق‪ ،‬استفاده نمائيم‪ .‬ولي استفاده از هب کار‬
‫وصل کردن کمپيوتر ها را آسان ميسازد‪ .‬هب ها معموال داراي ‪ 12 ،0 ،4‬و يا ‪ 16‬پورت‬
‫)‪ (Port‬ميباشند‪ .‬به هر پورت هب ميتوانيم يک کمپيوتر را وصل نمائيم‪ .‬همچنين به پورت هاي‬
‫هب ميتوانيم هب ديگر را نيز وصل نمائيم‪ .‬هب به دونوع است‪:‬‬
‫‪ ‬هب فعال )‪(Active‬‬
 ‫‪172‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ ‬هب غير فعال )‪(Passive‬‬

‫هب فعال عالوه به وصل کردن چند کمپيوتر‪ ،‬سگنال ها را نيز تقويه مي کند‪ .‬اينوع هب به برق‬
‫ضرورت دارد‪ .‬هب فعال را بنام تقويه کننده چندين پورت )‪ (Multi port Repeater‬نيز‬
‫ياد ميکند‪ .‬هب غير فعال تنها چندکمپيوتر را باهم وصل نموده سگنال ها را تقويه کرده نمي‬
‫تواند‪ .‬اينوع هب به برق ضرورت ندارد‪.‬‬
‫قابل تذکر است که هب راجع به فرستادن ‪ Data‬کدام تصميم را گرفته نميتوا ند واين به دليل‬
‫آ نست که هب آدرس را نمي شناسد‪ .‬از همين سبب وقتيکه سگنال از يک پورت هب داخل‬
‫ميشود‪ ،‬هب آنرا از تمام پورت هاي ديگر خارج ميکند‪ .‬اينکار سبب زياد شدن و ازدهام ترافيک در‬
‫شبکه ميشود‪.‬‬

‫پل )‪(Bridge‬‬
‫پل وسيله است که آد رس ‪ (Media Access Control) MAC‬را شناخته و بناء در‬
‫فرستادن ‪ Data‬تصميم منا سب گرفته و حرکت ‪ Data‬را تنظيم کرده ميتواند ‪ .‬پل شکل‬
‫‪ Data‬را نيز تغير ميدهد‪ .‬پل ميتواند يک شبکه را به دو بخش )‪ (Segment‬تقسيم نمايد‬
‫که در انصورت ترافيک يک بخش به بخش ديگر بدون ضرورت رفته نتوانسته و همچنين‬
‫مشکالت يک بخش باالي بخش ديگر تاثير ندارد‪.‬‬

‫سويچ )‪(Switch‬‬
‫سويچ مانند پل )‪ (Bridge‬بوده ولي تعداد پورت هاي آن بيشتر از پل ميباشد‪ .‬سويچ را بنام‬
‫پل چندين پورت )‪ (Multi-port Bridge‬نيز ياد مينمايد‪ .‬سويچ ها معموال داراي ‪16، 0‬‬
‫‪ 24،‬و‪ 32‬پورت ميباشد‪ .‬سو يچ مانند هب جهت وصل کردن کمپيوتر ها استفاده ميشود‪ .‬سو يچ‬
‫مانند پل )‪ (Bridge‬آدرس ‪ MAC‬را ميشنا سد‪ .‬سو يچ شکل ‪ Data‬را تغير نميدهد‪ .‬سويچ‬
‫ميتواند يک شبکه را به بخش هاي کوچک )‪ (Segments‬تقسيم نمايد که در انصورت‬
‫ترافيک يک بخش به بخش ديگر بدون ضرورت رفته نتوانسته و همچنين مشکالت يک بخش‬
‫باالي بخش ديگر تاثير ندارد‪ .‬در حقيقت هر پورت سويچ يک بخش )‪ (Segment‬ميباشد و از‬
‫‪(Micro‬‬ ‫همين سبب تقسيم بندي توسط سويچ را بنام بخش بندي کوچک‬
‫)‪ Segmentation‬ياد ميکند‪ .‬از طريق سويچ چندين وسيله ميتواند همزمان باهم ارتباط‬
‫برقرار نمايد‪ .‬اين ارتباطات توسط لين هاي مجازي )‪ (Virtual Circuits‬صورت ميگيرد‪.‬‬
 ‫‪173‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫اين لين هاي مجازي صرف در اثناي ارتباط دو وسيله تشکيل گرديده و بعد از قطع شدن ارتباط‬
‫از بين ميرود و از همين سبب بنام لين هاي مجازي ياد ميشود‪.‬‬

‫روتر يا مسير ياب )‪(Router‬‬

‫روتر تمام توا نا يي هاي وسايل فوق ا لذکر را داشته وعال وه بر آن به اساس آدرس ‪IP‬‬
‫)‪ (Internet Protocol‬تصميم گرفته ميتوا ند‪ .‬وظيفه اساسي روتر يافتن راه براي پاکت ها‬
‫ميباشد‪ .‬از همين سبب روتر اساسا وسيله شبکه وسيع يا ‪ WAN‬بوده وميتوا ند چندين شبکه‬
‫محلي يا ‪ LAN‬را با هم وصل کند‪.‬‬

‫کارت شبکه يا ‪(Network Interface Card) NIC‬‬

‫کارت شبکه که بنام وفق دهنده )‪ (Adapter‬شبکه نيز ياد ميشود‪ ،‬جهت ا تصاال فزيکي وسيله‬
‫استفاده کننده )‪ (End-user Device‬به شبکه استفاده ميشود‪ .‬هر ‪ NIC‬توسط يک کود‬
‫مشخص )‪ (Unique Code‬از يک ديگر فرق ميشود که اين کود بنام آد رس ‪MAC‬‬
‫)‪ (Media Access Control‬ياد ميشود‪.‬‬
‫آد رس ‪ MAC‬يک آد رس ‪ 40‬بيتي يا ‪ 12‬رقمي به سيستم شانزده )‪(Hexadecimal‬‬
‫ميباشد که توسط آن طرز دسترسي کمپيوترها به شبکه کنترول ميشود‪ .‬آدرس هاي ‪ NIC‬بايد‬
‫تکرار نگردد‪ .‬يا به عباره ديگر دو کمپيوتر بايد داراي عين آدرس ‪ MAC‬نباشد‪.‬‬

‫پروتوکول هاي شبکه )‪:(Network Protocols‬‬

‫مجموعه از قوانين که به شکل رسمي در ج و ار تبا ط وسايل را در شبکه وانتر نت کنترول و اداره‬
‫ميکند‪ ،‬بنام پرو تو کول )‪ (Protocol‬ياد ميشود‪ .‬پروتوکولها ارتباط منطقي بين وسائل را‬
‫تامين ميکند‪ .‬پرو تو کول موارد از قبيل شکل ‪ ، Data‬وقت رسيدن ‪ ، Data‬سرعت‪ ،‬شماره‬
‫گذاري‪ ،‬کنترول غلطي وغيره موارد ار تباطات را کنترول ميکند‪ .‬اين پرو تو کول ها توسط‬
‫انجمن ها وارگان ها تهيه و منظور مي گردد‪ .‬بعضي از اين ار گان ها قرار ذيل ا ند‪:‬‬

‫‪(Institute of Electrical & Electronics Engineer) IEEE‬‬

‫‪(American National Standards Instiute) ANSI‬‬
‫‪(Telecommunication Industry Association) TIA‬‬
‫‪(Electronics Industry Alaince) EIA‬‬
‫در شبکه و انترنت از پروتوکول هاي زياد استفاده ميشود‪ .‬اين پروتوکولها وظائف مختلف را انجام‬
‫ميدهد‪ .‬در اينجا به عنوان نمونه بعضي از اين پروتوکولها را تذکر داده ميتوانيم‪:‬‬
 ‫‪174‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫پروتوکول ‪(Internet Protocol) IP‬‬

‫يکي از مشهور ترين پروتوکولهاي شبکه و انترنت بوده که توسط دفتر دفاعي اياالت متحده‬
‫امريکا يا ‪ (Department of Defance) DOD‬تهيه شده است‪ .‬اين پروتوکول آدرس‬
‫هاي ‪ IP‬و غيره معلومات ضروري را به پيغامهاي که در انترنت از يک کمپيوتر به کمپيوتر ديگر‬
‫ميرود‪ ،‬اضافه ميکند‪ .‬همچنين وظيفه اين پروتوکول يافتن راه براي پاکت هاي اين پيغامها‬
‫ميباشد‪.‬‬

‫پروتوکول ‪(Transmition Control Protocol) TCP‬‬

‫اين پروتوکول پيغام هاي که در انترنت از يک وسيله به وسيله ديگر فرستاده ميشود به بخش‬
‫هاي خوردتر و قابل اداره تبديل ميکند‪ .‬به هر کدام از اين بخش ها يک شماره مسلسل داده تا از‬
‫روي همان شماره دوباره باهم يکجا شده بتواند‪ .‬همچنين اين پروتوکول رسيدن اين بخش هاي‬
‫جداگانه را تضمين ميکند‪ .‬در صورت که يک قسمت از پيغام به مقصد )‪ (Destination‬نرسد‬
‫آنرا دوباره روان ميکند‪.‬‬

‫در حقيقت هر دو پروتوکول ‪ IP‬و ‪ TCP‬از طرف يک مرجع مشترک يعني دفتر دفاعي اياالت‬
‫متحده امريکا ساخته شده است و بيشتر هردو پروتوکول باهم يکجا کار ميکند‪ .‬اين دو پروتوکول‬
‫در اخير دهه ‪ 1461‬و دهه ‪ 1471‬در زمان جنگ سرد به منظور مقاصد نظامي تهيه و ديزاين‬
‫گرديده است‪ .‬فلهذا اين دو پروتوکول طوري ديزاين گرديده است تا در هر قسمت از دنيا‪ ،‬در هر‬
‫لحظه و در هر نوع شرائط حتي در شرائط که اگر نيم از جهان در اثر يک جنگ ويرانگر مانند‬
‫جنگ اتومي خراب هم شود ارتباطات بين جزوتام هاي آنهابايد قائم باشد‪ .‬ازاينرو پروتوکول ‪IP‬‬
‫فاقد اتصال )‪ (Connectionless‬بوده و در آن ضرورت به ارتباط مستقيم بين دو طرف‬
‫نيست‪ .‬ارتباطات فاقد اتصال )‪ (Connectionless‬متکي به عبور پاکت ها ي پيغامها بوده و‬
‫توسط آدرس ‪ IP‬که در خود پاکت است مسير دهي پاکت ها صورت ميگيرد و بهترين راه براي‬
‫پاکت ها تعين ميگيرد‪ .‬در اينوع ارتباطات تمام مسير پاکت از مرجع )‪ (Source‬تا به مقصد‬
‫)‪ (Destination‬در مرجع تعين نگرديده بلکه در طول راه ودر نقاط مختلف به طور جداگانه و‬
‫به شکل مستقل تعين‪ ،‬و به اين ترتيب اگر يک راه کار ندهد از راه ديگر استفاده ميشود‪ .‬در‬
‫مقابل پروتوکول ‪ TCP‬يک پروتوکول اتصال گرا )‪ (Connection-oriented‬بوده و يک‬
‫ارتباط منطقي را بين هر دو طرف ارتباط برقرار نموده و رسيدن پاکت ها را ضمانت ميکند‪.‬‬
 ‫‪175‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫عالوه براين ده ها پروتوکول ديگر در شبکه و انترنت وجود دارند که وظائف مختلف را انجام‬
‫ميدهد‪.‬‬

‫پروگرامها يا ‪:Aplications‬‬
‫قسمت اخير ارتباط را پروگرامها تشکيل ميدهد‪ .‬اين پروگرامها ‪ Data‬را تفسير نموده و آنرا نشان‬
‫ميدهد‪ .‬همچنين اين پروگرامها به کمک پروتوکولها درشبکه و انترنت وظيفه فرستادن و اخذ‬
‫‪ Data‬رابه عهده دارند‪.‬‬
‫نشان دهنده صفحات وب )‪ (Web Browser‬يکي از اين پروگرامها است که وظيفه آن‬
‫نشان دادن صفحات وب جهاني ‪ (World Wide Web) www‬ميباشد‪Internet .‬‬
‫‪ Explorer‬و ‪ Netscape‬مثال پروگرامهاي اند که صفحات وب را نشان ميدهد‪.‬‬
‫‪ Web Browser‬به تنهاي نميتواند تمام انواع صفحات وب را نشان دهد‪ .‬پروگرامهاي‬
‫ديگري که بنام پروگرامهاي کمکي )‪ (Plug-in‬ياد ميشود همراي ‪ Web Browser‬کمک‬
‫ميکند‪.‬‬

‫ساختا ر شبکه )‪(Network Topoplogies‬‬

‫هدف از ساختار شبکه ساختمان فزيکي و ساختمان منطقي شبکه است‪ .‬يا به عباره ديگر در‬
‫ساختار شبکه دو بخش ذيل شامل است‪:‬‬
‫‪ ‬سا ختار فزيکي )‪(Physical Topology‬‬
‫‪ ‬سا ختارمنطقي )‪(Logical Topology‬‬
‫ساختار فزيکي شکل فزيکي و حقيقي شبکه را تعريف ميکند‪ .‬اين ساختار طرز وصل شدن‬
‫کمپيوترها را تعين مينمايد‪.‬‬
‫سا ختار هاي فزيکي مروجه قرار ذيل ميبا شند‪:‬‬

‫سا ختا ر بس ) ‪ : (Bus‬ا ين سا ختا ر يک کيبل عمومي را استفاده نموده و تمام کمپيوتر ها‬
‫تو سط کيبل هاي فرعي به اين کيبل عمومي وصل مي گردد‪ .‬شکل ذيل سا ختا ر بس را نشان‬
‫ميدهد‪:‬‬
 ‫‪176‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫در اين ساختار براي وصل کردن کمپيوتر ها از هب يا سويچ استفاده نميگردد بلکه صرف از کيبل‬
‫استفاده ميشود‪ .‬هر دو طرف کيبل عمومي بايد پايان داده شود‪ .‬نقص اين ساختار اينست که قطع‬
‫شدن کيبل از يک قسمت آن‪ ،‬سبب قطع شدن ارتباط عمومي در شبکه ميشود‪.‬‬

‫سا ختا ر حلقه )‪ : (Ring‬در اين سا ختا ر هر کمپيوتر به دو کمپيوتر ديگر و صل گرديده که‬
‫در نتيجه يک سا ختا ر حلقوي ايجاد ميگردد‪.‬‬

‫شکل ذيل سا ختا ر ‪ Ring‬را نشان ميد هد‪:‬‬

‫سا ختا ر ستاره )‪ :(Star‬در اين سا ختا ر تمام کيبل ها به يک نقطه مرکزي وصل‬
‫ميگردد‪ .‬اين نقطه مر کزي مي توا ند هب )‪ (Hub‬و يا سويچ (‪ (Switch‬باشد‪ .‬نقطه مرکزي‬
‫ضرور نيست تا در وسط شبکه باشد بلکه ميتواند در هر قسمت شبکه باشد‪ .‬ولي کوشش گردد تا‬
‫به تمام کمپيوتر ها نزديک باشد‪.‬‬

‫شکل ذيل سا ختا ر ‪ Star‬را نشان ميد هد‪:‬‬

 ‫‪177‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫امروز اينوع ساختار شبکه زياد مروج است‪ .‬اين ساختار داراي فوائد ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ ‬ديزاين آن آسان است‬
‫‪ ‬توسعه شبکه آسان است‬
‫‪ ‬قطع شدن کيبل يک کمپيوتر باعث قطع شدن کار تمام شبکه نميشود‪.‬‬
‫‪ ‬اگر در اين ساختار به عوض هب از سويچ استفاده شود‪ ،‬ترافيک شبکه کنترول شده‬
‫ميتواند‪.‬‬

‫نقص عمده اينوع ساختار اينست که اگر خود هب ويا سويچ کار ندهد‪ ،‬تمام شبکه از کار ميماند‪.‬‬

‫سا ختا ر ستاره توسعه يافته )‪ :(Extended Star‬در اين سا ختار يک شبکه ‪Star‬‬
‫به شبکه ‪ Star‬ديگر توسط ‪ Hub‬و يا ‪ Switch‬وصل ميگردد‪ .‬شکل ذيل سا ختا ر ‪Star‬‬
‫را نشان ميد هد‪:‬‬

‫سا ختار سلسله اي ) ‪ : (Hierarchical‬اين ساختا ر مشابه به ساختار ‪Extended‬‬

‫‪ Star‬بوده وتنها به عوض وصل کردن ‪ Hub‬ها يا ‪ Switch‬ها سيستمي که شبکه را‬
 ‫‪170‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫کنترول مي کند (مانند سرورها) ‪ ،‬با هم وصل ميگردد‪ .‬شکل ذيل سا ختا ر ‪ Hierarchical‬را‬
‫نشان ميد هد‪:‬‬

‫سا ختار ‪ :Mesh‬در اين ساختار هر کمپيوتر به تمام کمپيوتر هاي داخل شبکه به شکل‬
‫مستقيم وصل ميگردد‪ .‬در اين ساختاراز هر کمپيوتر به تمام کمپيوتر هاي ديگر که در شبکه اند‬
‫راه مستقل وجود دارد‪ .‬از اين ساختار در صورتيکه ارتباطات کمپيوتر ها در شبکه نهايت مهم باشد‬
‫و نبايد قطع گردد‪ ،‬استفاده ميشود‪ .‬شکل ذيل سا ختا ر ‪ Star‬را نشان ميد هد‪:‬‬

‫طوريکه در شکل ديده ميشود‪ ،‬در اين ساختار هر کمپيوتر به هر کمپيوتر ديگر به شکل جداگانه‬
‫وصل است‪ .‬اگر يک کيبل قطع هم شود از کيبل ديگر استفاده شده ميتواند‪.‬‬

‫ساختار منطقي شبکه )‪: (Logical Topology‬‬

‫ساختار منطقي شبکه طرز استفاده کمپيوتر ها‪ ،‬از وسايل انتقال ‪ Data‬مانند کيبل را تعيين‬
‫وکنترول ميکند‪ .‬ساختار هاي منطقي که در شبکه محلي )‪ (Local Area Network‬يا‬
‫‪ LAN‬استفاده ميشود قرار ذيل اند‪:‬‬

‫‪ ‬ساختار ‪Broadcast‬‬
‫‪ ‬ساختار ‪Token Passing‬‬
 ‫‪174‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫در ساختار ‪ Broadcast‬هر ‪ Host‬به تمام ‪ Host‬هاي ديگر ‪ Data‬خود را باالي وسيله‬
‫شبکه روان ميکند‪ Host .‬ها ميتوا ند بدون در نظر گرفتن نو بت ‪ Data‬خود را روان کند‪.‬‬
‫تکنا لوژي ‪ Ethernet‬به همين اساس کار ميکند‪.‬‬

‫در ساختار ‪ Token Passing‬يک سگنال الکترو نيکي که بنام ‪ Token‬ياد ميشود‪ ،‬به‬
‫شکل دوراني در شبکه از يک ‪ Host‬به ‪ Host‬ديگر ميرود‪ .‬اگر ‪ Host‬معلومات براي‬
‫فرستادن داشته باشد همان ‪ Token‬را گرفته و ‪ Data‬خود را روان ميکند‪ .‬واگر ‪ Host‬معلو‬
‫ما ت يا ‪ Data‬براي فرستا دن نداشته باشد‪ Token ،‬را به ‪ Host‬ديگر پاس ميدهد‪ .‬تکنا‬
‫لوژي ‪ Token Ring‬و ‪ (Fiber Distributed Data Interface) FDDI‬از‬
‫همين ساختار منطقي استفاده ميکند‪.‬‬

‫ظرفيت ارتباط )‪(Bandwidth‬‬

‫مقدار معلوماتکه دريک لين شبکه در يک وقت معين جريان پيدا کرده مي تواندبه نام ظرفيت‬
‫شبکه يا ‪ Bandwidth‬ياد مي شود‪.‬‬
‫وقتيکه به شبکه سروکار داريم بايد روي دال ئل ذيل ‪ Bandwidth‬را بفهميم‪:‬‬
‫‪ Bandwidth ‬محدود )‪ (Finite‬است‪ .‬قوانين فزيکي وتکنا لوژي‬
‫)‪ (Bandwidth‬را محدود مي سازد‪ .‬نظر به سا ختمان فزيکي يک وسيله‬
‫‪ Bandwidth‬وسائل )‪ (Media‬فرق ميکند‪ .‬وهمچنين تکنالوژي به چه سرعت‬
‫مي تواند ‪ Data‬را باالي ‪ Media‬قرار دهد‪ .‬مثال سرعت ‪ Modem‬در صورت‬
‫استفاده از کيبل ‪ (Twisted Pair) TP‬به ‪ 56Kbps‬محدود است‪ .‬تکنا لوژي‬
‫‪ (Digital Subscriber Line) DSL‬هم از کيبل ‪ TP‬استفاده مي کند ولي‬
‫داراي سرعت بيشتراست‪.‬‬
‫کيبل نوري فايبر )‪ (Fiber Optic‬نظر به توانائي فزيکي خود در تيوري داراي‬
‫‪ Bandwidth‬نا محدود بوده ولي ‪ Bandwidth‬حقيقي توسط تکنالوژِي که‬
‫‪ Data‬را باالي فايبر مي گذارد‪ ،‬مربوط مي شود‪.‬‬
‫‪ Bandwidth ‬مفت نيست‪ .‬براي ‪ LAN‬ميتوا نيم از وسائل استفاده کنيم که داراي‬
‫‪ Bandwidth‬زياد باشد‪ .‬ولي در ‪ WAN‬بايد ‪ Bandwidth‬را از ‪ISP‬‬
‫)‪ (Internet Service Provider‬خريداري نمائيم‪ .‬پس مهم است تا‬
‫‪ Bandwidth‬را بفهميم‪.‬‬
 ‫‪101‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ Bandwidth ‬يک عامل مهم در اثنائي بررسي وتحليل اجرات شبکه ميباشد‪.‬‬
‫همچنين در اثنائي ديزاين شبکه هاي جديد نيز ‪ Bandwidth‬داراي اهميت ميباشد‪.‬‬
‫‪ ‬ضرورت به ‪ Bandwidth‬روز به روز زياد ميشود‪ .‬هر قدر که تکنالوژي سريع به‬
‫ميان مي آيد به همان اندازه پروگرام ها پيشرفت نموده وبه ‪ Bandwidth‬زياد‬
‫ضرورت پيدا ميکند‪.‬‬
‫براي درک بهتر مفهوم ‪ Bandwidth‬شبکه آب را مثال آوده مي توانيم‪ .‬در شبکه آب نل هاي‬
‫که داراي قطر متفاوت است جهت رساندن آب استفاده مي شود‪ .‬قطرنل را مي توانيم با‬
‫‪ Bandwidth‬مقايسه نمائيم‪.‬‬
‫واحد قيا سي براي ‪ Bandwidth‬در عبور رقمي )‪ (Digital Transmission‬به بت در‬
‫يک ثانيه )‪ (Bit Per Second‬يا ‪ bps‬اندازه مي کند‪ .‬وا حدات بزرگتر آن عبارت اند از‪:‬‬

‫کيلوبت در ثانيه ‪Kbps‬‬

‫ميگا بت درثانيه ‪Mbps‬‬
‫گيگابت درثانيه ‪Gbps‬‬
‫ترا بت درثانيه ‪Tbps‬‬

‫توان عملياتي )‪(Throughput‬‬

‫توان عملياتي عبارت از ظرفيت )‪ (Bandwidth‬حقيقي وا ندازه شده است در وقت معين از‬
‫روز‪ ،‬در راه معين در اثنايي نوع معين از ‪ . Data‬توان عملياتي هميشه کمتر از ظرفيت است‪.‬‬
‫عوامل ذيل توان عملياتي را تعين ميکند ‪:‬‬

‫وسا يل شبکه‬ ‫‪-‬‬

‫نوع ‪Data‬‬ ‫‪-‬‬
‫سا ختار شبکه‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد استفاده کننده گان در شبکه‬ ‫‪-‬‬
‫نوع کمپيوتر استفاده کننده‬ ‫‪-‬‬
‫نوع کمپيوتر سرور‬ ‫‪-‬‬
‫شرا ئط برق‬ ‫‪-‬‬
‫عبور رقمي )‪ (Digital‬و قياسي )‪: (Analog‬‬
 ‫‪101‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫سيستم هاي را ديو‪ ،‬تلفزيون و تليفون ها از هوا ‪ ،‬سيم و امواج ا لکترومقناطيسي ا ستفاده مي‬
‫کند ‪ .‬اين امواج داراي عين شکل امواج روشني و صوت است واز همين سبب بنام امواج قياسي‬
‫)‪ (Analog‬ياد مي شود‪ .‬مانند امواج روشني وصوت‪ ،‬اين امواج نيز شکل واندازه خودرا تغير‬
‫ميدهد‪.‬‬
‫ظرفيت )‪ (Bandwidth‬قياسي توسط مقدار طيف ا لکترومقنا طيسي که توسط سگنال اشغال‬
‫مي شود اندازه مي گردد‪ .‬واحد قياسي آن هرتز )‪ (Hertz‬يا ‪ Hz‬مي باشد‪ .‬هر تز عبارت از‬
‫تعداد دو ران ها در يک ثانيه بوده که بنام فريکانس هم ياد مي شود‪.‬‬

‫وا حدات بزرگتر آن قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫کيلو هرتز‪ ،‬ميگاهرتز و گيگا هرتز‪.‬‬

‫خوبي هاي عبور رقمي )‪ (Digital‬نظر به عبور قياسي )‪ (Analog‬قرار ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ -‬سگنال ويديويي انالوگ که به فريکا نسهاي بيشتر ضرورت داشته باشد‪ ،‬نمي تواند در با ند‬
‫کوچک آن عبور داده شود‪ .‬ولي در عبور رقمي تمام معلومات (تصوير صدا و معلومات ) به‬
‫شکل بت ها بوده ومي تواند در هر ظرفيت )‪ (Bandwidth‬انتقال داده شود‪.‬‬

‫وسائل انتقال ‪Data‬‬

‫‪Networking Media‬‬

‫وسائل که ‪ Data‬راانتقال مي دهد بنام وسائل (‪ (Media‬يادميشود‪ .‬وسائل که در يک شبکه‬

‫محلي )‪ (LAN‬استفاده ميشود‪ ،‬به دونوع است‪:‬‬
‫‪ ‬سيم دار )‪(Wired‬‬
‫‪ ‬بي سيم )‪(Wireless‬‬

‫هرنوع وسيله داراي فوائد ونواقص ميباشد‪ .‬دروسيله سيم دار )‪ (Wired‬ازکيبل هااستفاده مي‬
‫شود‪ .‬اينوع وسائل ازسرعت زياد برخورداربوده ولي فاقد انعطاف پذيري )‪ (Flexibility‬ميباشد‪.‬‬
‫دروسائل بي سيم )‪ (Wireless‬انعطاف پذيري موجودبوده ووسائل رانيزبه آساني ازيکجا به‬
‫جاي ديگرحرکت داده مي توانيم‪ ،‬ولي داراي سه نقص عمده ذيل ميباشد‪:‬‬
‫‪ ‬سرعت آن کم است‬
 ‫‪102‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫‪ ‬تامين امنيت آن مشکل است‬

‫‪ ‬ارتباط شبکه بي سيم زيادقطع مي گردد‪.‬‬

‫در شبکه هاي محلي )‪ (LAN‬مي توانيم ازسه نوع کيبل استفاده نمائيم‪:‬‬

‫کيبل کويکسل ) ‪)Coaxial‬‬

‫کيبل ‪ Coaxial‬نظربه انواع ديکر ازکيبل ها سابقه بيشتر داشته وداراي چهارقسمت ذيل مي‬
‫باشد‪:‬‬
‫الف ‪ -‬قسمت مرکزي که از فلز بوده و وظيفه ان انتقال ‪ Data‬ميباشد‪ .‬اين قسمت را بنام‬
‫‪ Conductor‬ياد مينمايند‪.‬‬
‫ب – باالي ‪ Conductor‬پوش پالستيکي قرار داشته و به حيث عايق بين ‪Conductor‬‬
‫و جالي فلزي کار ميکند‪.‬‬
‫ج – باالي پالستيک يک جالي فلزي قرار داشته که وظيفه آن جلوگيري از سگنالهاي بيروني‬
‫ميباشد‪ .‬اين جالي سگنالهاي بيروني مزاحم را نمي ماند تا به ‪ Conductor‬که وظيفه آن‬
‫انتقال ‪ Data‬است‪ ،‬برسد‪.‬‬
‫د – در قسمت بيروني کيبل پوش عمومي قرار داشته و وظيفه آن محافظت کيبل از صدمات‬
‫خارجي ميباشد‪.‬‬

‫‪BNC (British Nevel‬‬ ‫اتصال دهنده )‪ (Connector‬کيبل ‪ Coaxial‬بنام‬

‫)‪ Connector‬ياد ميشود‪ ،‬و داراي شکل ذيل ميباشد‪:‬‬

‫کيبل ‪ Coaxial‬ميتواند به سرعت ‪ 10Mbps‬ويا ‪ 100Mbps‬کارکند‪ .‬اينوع کيبل ميتواند‬

‫سگنال را تا‪511‬مترويا‪105‬متر بدون اينکه ضرورت به تقويه سگنال باشد‪ ،‬انتقال دهد‪.‬‬
‫کيبل ‪ Coaxial‬نظربه کيبل هاي نوري (‪ (Fiber Optic‬ارزان بوده ونظربه کيبل ‪UTP‬‬
‫تامسافه زيادکارميدهد ودرتکنالوژي يک وسيله شناخته شده وسابقه دارميباشد‪ .‬درتلفزيون کيبلي از‬
 ‫‪103‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫همين نوع کيبل استفاده ميشود‪ .‬کيبل ‪ Coaxial‬تنهابه شکل ‪ Half-duplex‬کار ميدهد‪.‬‬
‫واين سبب شده که از اين نوع کيبل در شبکه هاي امروزي تقريبا استفاده نميشود‪.‬‬

‫کيبل ‪:(Unshielded Twisted Pair) UTP‬‬

‫کيبل ‪ UTP‬نظربه هرنوع کيبل ديگردر شبکه هاي محلي (‪ (LAN‬زياداستفاده ميگردد‪.‬‬
‫درسرعت هاي ‪ 100Mbps ،10Mbps‬و ‪ 1000Mbps‬استفاده شده ميتواند‪ .‬تا‬
‫‪111‬مترمسافه کار ميدهد‪ .‬مقاومت آن ‪ 111‬اوم ميباشد‪.‬‬

‫شکل ذيل کيبل ‪ UTP‬را نشان ميدهد‪:‬‬

‫قيمت آن کم ‪ ،‬نصب کردن آن آسان و اندازه آن کوچک ميباشد‪.‬‬

‫کيبل ‪ UTP‬از اتصال دهنده هاي (‪ (Connector‬هاي ‪ RJ-45‬استفاده ميکند‪ .‬مقاومت‬
‫آن درمقابل تداخالت بيروني نظر به هرنوع کيبل ديگر کمترميباشد‪.‬‬
‫کيبل نوري (‪(Fiber Optic‬‬
‫درکيبل هاي نوري انتقال ‪ Data‬توسط نور )‪ (Light‬صورت مي گيرد‪ .‬نور يک نوع انرجي‬
‫الکترومقنا طيسي است که در کيبل فايبر ميتواند ‪ Data‬را انتقال دهد‪.‬‬
‫کيبل فايبر داراي پنج قسمت ذيل ميباشد‪:‬‬
‫الف – قسمت مرکزي که بنام ‪ Core‬ياد ميشود و از شيشه و يا پالستيک بوده و وظيفه آن‬
‫انتقال سگنالها ميباشد‪.‬‬
‫ب – قسمت دوم کيبل بنام ‪ Cladding‬ياد ميگردد‪ .‬اين قسمت نيز از شيشه و يا‬
‫پالستيک بوده و و ظيفه آن منعکس ساختن سگنال به طرف داخل فايبر ميباشد‪.‬‬
‫‪104‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫ج – ‪ Core‬و ‪ Cladding‬در داخل يک ساختمان پيپ مانند بوده که بنام ‪ Buffer‬ياد‬

‫ميشود‪.‬‬
‫د – باالي ‪ Buffer‬مواد قرار دارد که قسمت هاي داخلي را از صدمات بيروني حفظ ميکند‪.‬‬
‫ه – و در قسمت اخير فايبر پوش بيروني قرار داشته و وظيفه محافظت کيبل را به عهده دارد‪.‬‬

‫تداخالت بيروني باالي کيبل فايبر تاثير ندارد‪ .‬ازهمين سبب درجاهاي که تداخالت امواج‬
‫الکترومقناطيسي زياد باشداستفاده مي گردد‪ .‬کيبل فايبر تا مسافه ‪ 2111‬متر و تا ‪3111‬‬
‫متر بدون ضرورت به تقويه کننده سگنال کار ميدهد‪.‬‬
 ‫‪105‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫آدرس هاي ‪IP‬‬

‫‪IP Addresses‬‬
‫کمپيوتر ها ووسائل ديگر داخل شبکه داراي آدرس فزيکي بوده و بنام آدرس ‪ MAC‬ياد‬
‫ميشود‪ .‬آدرس ‪ MAC‬باالي کارت شبکه )‪ (NIC‬بوده و در اثناي شروع کمپيوتر در مرحله که‬
‫کارت شبکه توسط بايوس )‪ (BIOS‬شناخته ميشود‪ ،‬به حافظه اصلي کمپيوتر )‪ (RAM‬کاپي‬
‫ميشود‪ .‬آدرس ‪ MAC‬کمپيوتر تغير نميکند و تنها در صورت تغير دادن کارت شبکه ميتواند تغير‬
‫داده شود‪ .‬اين ادرس در اليه دوم )‪ (Data Link Layer‬جهت شناخت انترفس ها استفاده‬
‫ميشود‪ .‬آدرس هاي ‪ MAC‬بدون ساختار )‪ (Structure‬بوده و نمي تواند جهت شناخت‬
‫مجموعه از وسائل در يک شبکه استفاده گردد‪ .‬يا به عباره ديگر توسط آدرسهاي ‪ MAC‬نمي‬
‫توانيم شبکه ها را شناسائي نمائيم‪ .‬هر وسيله بايد به شکل جداگانه شناخته شود‪.‬‬
‫از همين سبب آدرسهاي ‪ IP‬که وجود فزيکي نداشته بلکه به شکل منطقي ميباشد‪ ،‬استفاده‬
‫ميگردد‪ .‬اين آدرس ها داراي ساختار منطقي بوده وميتوانيم آنرا تغير دهيم‪ .‬توسط اين آدرسها‬
‫ميتوانيم شبکه ها را شناسائي نمائيم‪ .‬آدرسهاي ‪ IP‬را بنام آدرس منطقي ‪(Logical‬‬
‫)‪ Address‬و بنام آدرس شبکه هم ياد ميکند‪ .‬اين آدرس ها موقعيت وسائل را شناسائي‬
‫کرده ميتواند‪.‬‬
‫آدرسهاي ‪ IP‬داراي نمونه ها بوده که نمونه چهارم )‪ (IP v4‬آن هنوز بيشتر مورد استفاده‬
‫است‪ .‬اين نمونه آدرسهاي ‪ IP‬در سال ‪ 1401‬معرفي گرديد‪ .‬نمونه که جديدا معرفي گرديده‬
‫و بنام نمونه ششم )‪ (IP v6‬ياد ميشود در آينده استفاده خواهد شد‪ .‬مادر اينجا صرف نمونه‬
‫چهارم آدرسهاي ‪ IP‬را مورد بحث قرار ميدهيم‪.‬‬
‫آدرس هاي ‪ IP v4‬داراي طول ‪ 32‬بت بوده وهر آدرس به چهار بخش جدا گرديده است‪ .‬هر‬
‫بخش داراي هشت بت بوده و بنام ‪ Octet‬ياد ميشود(‪ Octet‬به معني هشت است)‪ .‬هر‬
‫‪ Octet‬توسط نقطه از هم جدا ميگردد‪ .‬هر ‪ Octet‬ميتواند از صفر تا ‪ 255‬قيمت اخذ نمايد‪.‬‬
‫مثالهاي ذيل آدرسهاي ‪ IP‬را نشان ميدهد‪:‬‬
‫‪120501045‬‬
‫‪14501055011‬‬
‫‪142016001051‬‬
‫آدرس هاي ‪ IP‬به پنج صنف )‪ (Class‬ذيل تقسيم ميگردد‪:‬‬
‫‪ ‬آدرسهاي ‪ IP‬صنف ‪A‬‬
 ‫‪106‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫صنف ‪B‬‬ ‫آدرسهاي ‪IP‬‬ ‫‪‬‬

‫صنف ‪C‬‬ ‫آدرسهاي ‪IP‬‬ ‫‪‬‬
‫صنف ‪D‬‬ ‫آدرسهاي ‪IP‬‬ ‫‪‬‬
‫صنف ‪E‬‬ ‫آدرسهاي ‪IP‬‬ ‫‪‬‬

‫هر صنف داراي صفات و استفاده جداگانه بوده و از همين سبب شناختن هر صنف مهم ميباشد‪.‬‬
‫چطور اين صنفها را شناخته ميتوانيم؟ اين صنف ها را از روي اولين ‪ Octet‬طرف چپ‪ ،‬طور‬
‫ذيل شناخته ميتوانيم‪:‬‬
‫آدرسهاي ‪ IP‬صنف ‪ : A‬اولين ‪ Octet‬آن از صفر تا ‪126‬‬
‫آدرسهاي ‪ IP‬صنف ‪ : B‬اولين ‪ Octet‬آن از ‪ 120‬تا ‪141‬‬
‫آدرسهاي ‪ IP‬صنف ‪ : C‬اولين ‪ Octet‬آن از ‪ 142‬تا ‪223‬‬
‫آدرسهاي ‪ IP‬صنف ‪ : D‬اولين ‪ Octet‬آن از‪ 224‬تا ‪234‬‬
‫آدرسهاي ‪ IP‬صنف ‪ : E‬اولين ‪ Octet‬آن از‪ 234‬تا ‪255‬‬

‫ما در شبکه ها بيشتر از سه صنف اول (صنف ‪ B ،A‬و‪ ) C‬استفاده ميکنيم‪ .‬صنف ‪ D‬براي‬
‫‪ Multicast‬و کالس ‪ E‬ريزرف ميباشد‪ .‬در اينجا ميخواهيم آدرسهاي صنف ‪ B ،A‬و ‪C‬‬
‫را بشناسيم‪.‬‬

‫آدرس هاي کالس ‪:A‬‬

‫از اين آدرسها اولين ‪ Octet‬طرف چپ آن براي شبکه و متباقي سه ‪ Octet‬آن براي‬
‫‪ Host‬ميباشد‪ .‬اين آدرسها براي شبکه هاي بزرگ استفاده ميشود‪.‬‬

‫قيمت اولين ‪ Octet‬آن از يک تا ‪ 126‬ميباشد‪.‬‬

‫نوت‪ :‬آدرس صفر ريزرف بوده و آدرس ‪ 127‬براي يک مقصد که بنام ‪ Loopback‬ياد‬
‫ميشود‪ ،‬استفاده ميشود‪ .‬توسط آدرس ‪ Loopback‬يک وسيله ميتواند پاکتها را به خود روان‬
‫کند و به اين ترتيب ميتواند عيار سازي )‪ (Configuration‬خودرا امتحان نمايد‪.‬‬
‫آدرس هاي کالس ‪:B‬‬
‫از اين آدرسها دو ‪ Octet‬طرف چپ براي شبکه و دو ‪ Octet‬طرف راست آن براي ‪Host‬‬
‫ميباشد‪ .‬اين آدرسها براي شبکه هاي متوسط استفاده ميشود‪.‬‬
 ‫‪107‬‬ ‫کمپیوتر ساینس‬ ‫اساسات کمپيوتر‬

‫قيمت اولين ‪ Octet‬آن از ‪ 120‬تا ‪ 141‬ميباشد‪.‬‬

‫آدرس هاي صنف ‪:C‬‬

‫از اين آدرسها سه ‪ Octet‬طرف چپ آن براي شبکه و يک ‪ Octet‬آن براي ‪Host‬‬
‫ميباشد‪ .‬اين آدرسها براي شبکه هاي کوچک استفاده ميشود‪.‬‬

‫قيمت اولين ‪ Octet‬آن از ‪ 142‬تا ‪ 223‬ميباشد‪.‬‬

‫ماسک شبکه )‪:(Subnet Mask‬‬

‫براي تشخيص بخش شبکه و بخش ‪ Host‬از ماسک شبکه استفاده ميشود‪ .‬هر صنف‬
‫ادرسهاي ‪ IP‬داراي ماسک شبکه از قبل تعين شده )‪ (Default‬ميباشد‪ .‬ماسک شبکه از‬
‫قبل تعين شده )‪ (Default‬براي صنف هاي ‪ B ،A‬و ‪ C‬قرار ذيل ميباشد‪:‬‬

‫براي صنف ‪255010101 :A‬‬

‫براي صنف ‪25502550101 :B‬‬
‫براي صنف ‪2550255025501 :C‬‬
‫روتر ووسائل ديگر بعد از عمليه منطقي ‪ AND‬ميتواند آدرس شبکه را تعين نمايد‪ .‬در اين‬
‫عمليه آدرس ‪ IP‬با ماسک شبکه ‪ AND‬گرديده تا آدرس شبکه تعين گردد‪.‬‬
‫پايان‬