Scenariusz lekcji

(zakres lekcji może być realizowany w proponowanej poniżej całości, lub tylko w wybranych
zagadnieniach tematycznych. Kolejność poszczególnych etapów lekcji także może ulec zmianie –
wedle koncepcji nauczyciela)

TEMAT: NARODOWE ŚWIĘTO NIEPODLEGŁOŚCI

1. Cele lekcji

Podczas lekcji uczeń

poznaje:
 historię Święta Niepodległości
 wysiłek społeczeństwa polskiego dążący do zapamiętania wyjątkowej daty
– 11 listopada1918 roku

kształtuje:
 postawę patriotyczną
 kompetencje interpersonalne
 umiejętność formułowania wniosków.

Metody i formy pracy:

 rozmowa nauczająca
 praca z materiałami pomocniczymi
 rozmowa moderowana – dyskusja.

Czas: godzina lekcyjna

2. Przebieg lekcji

Wprowadzenie
1. Nauczyciel wita uczniów. Lekcja rozpoczyna się od zadania uczniom kilku pytań na
temat tego, czy pamiętają, kiedy odzyskaliśmy niepodległość i jak się to stało. Po usłyszeniu
odpowiedzi nauczyciel zadaje pytanie: a jak myślicie, czy 11 listopada 1918 roku to była
ważna data w roku 1919? Albo 1927? Kiedy zdecydowano się świętować polską
niepodległość? Po ewentualnych odpowiedziach uczniów nauczyciel dodaje, że na dzisiejszej
lekcji poznają historię tego święta.

2. Nauczyciel, tytułem wstępu, może włączyć krótki film przedstawiający polską drogę do
niepodległości – <https://www.youtube.com/watch?v=CpgwZxczT-0> lub <https://www.you-
tube.com/watch?v=Z4GdAYXfTGA>.

3. Nauczyciel zadaje pytanie: na pamiątkę jakiego wydarzenia co roku 11 listopada

świętujemy dzień niepodległości? Po wysłuchaniu odpowiedzi informuje, że jest to rocznica
trzech wydarzeń, które miały miejsce 11 listopada 1918 roku: przyjazdu Józefa Piłsudskiego
do Warszawy, przejęcia przez niego dowództwa nad Wojskiem Polskim, a także podpisania
przez strony walczące w I wojnie światowej rozejmu w Compiègne.

4. Nauczyciel informuje, że początkowo Polacy nie byli zgodni co do tego, który dzień
należałoby uznać za początek polskiej niepodległości. Różne środowiska spierały się o to,
ponieważ:
 7 października wydana została odezwa Rady Regencyjnej głosząca odzyskanie
niepodległości,
 7 listopada sformowany został rząd Ignacego Daszyńskiego,
 12 listopada miało miejsce opuszczenie Warszawy przez wojska niemieckie (sam
Piłsudski postulował tę datę).
Nauczyciel prosi uczniów o zajrzenie do źródła 1–3 w załączniku 1.

5. Prowadzący lekcje informuje, że początkowo obchody święta 11 listopada miały

niepaństwowy i nieoficjalny charakter. Inicjowało je wojsko, niezwykle silnie związane
z osobą Józefa Piłsudskiego. Dzięki temu w społeczeństwie narastało powiązanie tych
uroczystości z ważną datą 11 listopada.

6. Nauczyciel może dopowiedzieć, że oficjalny – państwowy charakter miały za to obchody

3 maja. W dniu 29 kwietnia 1919 roku Sejm RP podjął uchwałę głoszącą, że 3 maja będzie
w Polsce odrodzonej po 123 latach niewoli jedynym świętem narodowym i państwowym.
Natomiast 11 listopada jako dzień polskiej niepodległości pozostał świętem nieoficjalnym.
Prowadzący zajęcia może też wyjaśnić różnicę między tym, co państwowe, a co nie, czyli że
jedne święto było inicjowane odgórnie, a drugie oddolnie.
Rozwinięcie I
1. Nauczyciel może zadać pytanie będące swoistą przerwą w nauczaniu. Na przykład: Czy
znacie jakieś wyjątkowe wydarzenie, którego datę powinno się świętować, w całym kraju?
Albo: Czy macie może pomysł na jakieś inne ważne święta narodowe? W jaki dzień
wypadałyby i dlaczego?

2. Nauczyciel kontynuuje pogawędkę. Przypomina, że na początku 11 listopada było świętem

nieoficjalnym. Wkrótce jednak coraz więcej osób podkreślało ważność tego dnia dla Polaków.
Od 1921 roku corocznie 11 listopada wręczano zasłużonym Order Polonia Restituta.
Niesformalizowaną tradycją stały się również nabożeństwa za ojczyznę odprawiane w pierwszą
niedzielę po 11 listopada, połączone z rewiami wojskowymi i defiladami. Ze względu na
patriotyczną oprawę, defilady Wojska Polskiego cieszyły się wielką popularnością i dzień
11 listopada obchodzono w całym kraju uroczyście, mimo że nie był ustawowym świętem
narodowym.

3. Nauczyciel dopowiada, że począwszy od 1926 roku, gdy obóz polityczny związany

z Józefem Piłsudskim objął władzę, 11 listopada był dniem wolnym od pracy dla urzędników
państwowych. Wydany został okólnik do wojewodów zalecający organizowanie w tym dniu
lokalnych uroczystości państwowych i kościelnych. Pojawiały się także spontaniczne
inicjatywy społeczne, w ramach których budowano pomniki, stawiano krzyże czy tablice
pamiątkowe związane z odzyskaniem wolności. Ludzie dekorowali swoje domy flagami biało-
-czerwonymi. Nauczyciel prosi o zobaczenie źródeł 4–5.

4. Wartość daty 11 listopada podkreślano także i później. W dniu 11 listopada 1928 roku
przemianowano plac Saski na plac Marszałka Józefa Piłsudskiego, podkreślając tym samym
dokonania Pierwszego Marszałka Polski dla odzyskania niepodległości. Od 1932 roku dzień
11 listopada stał się dniem wolnym od nauki. Pomimo braku oficjalnego uznania go jako dnia
niepodległości, de facto cały naród świętował, utożsamiając wspomnianą datę z dniem
odrodzenia Polski.

5. Wobec ogólnonarodowego poczucia, że 11 listopada był niezwykle ważnym dniem

w historii Polski, w 1937 roku Sejm RP ustawą z dnia 23 kwietnia oficjalnie uznał, że:

Święto Niepodległości obchodzone będzie 11 listopada [...] jako rocznica odzyskania przez
naród polski niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany
 z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego wodza narodu w walkach o wolność
Ojczyzny.
6. Nauczyciel prosi o zajrzenie do źródeł 6–7. Informuje, że zdjęcie przedstawia pierwsze
oficjalne obchody Święta Niepodległości 11 listopada 1937 roku oraz z 11 listopada 1938 roku.

Rozwinięcie II i zakończenie
1. Nauczyciel może zadać pytanie: Jak sądzicie, czy podczas II wojny światowej i przez
następne lata PRL Święto Niepodległości 11 listopada było oficjalnym świętem państwowym?

2. Po otrzymaniu odpowiedzi informuje, że w czasie II wojny światowej okupanci – zarówno

Niemcy, jak i Sowieci – dążyli do wymazania z pamięci Polaków dnia przypominającego
o niepodległej państwowości. Za pielęgnowanie tradycji związanych z dniem 11 listopada
groziła śmierć. Pomimo to święto obchodzono w sposób tajny, m.in. organizując nabożeństwa
w kościołach. Z tego powodu Niemcy nakazali w Generalnym Gubernatorstwie zamykanie
kościołów tego dnia. Przeciwdziałając wynarodowieniu, podziemie niepodległościowe
odwoływało się do tradycji wolnościowych, związanych z 11 listopada. Przez kolportaż broszur
informujących o rocznicy święta podtrzymywano wiarę społeczeństwa w niepodległość,
a agresorom ukazywano stan polskiego ducha narodowego.

3. Nauczyciel mówi o tym, że po wojnie władze komunistyczne wprowadziły własne święta

narodowe, odnoszące się do propagandowej wizji dziejów, zakazując celebrowania dni
tradycyjnie związanych z polskim ruchem niepodległościowym. Uroczystość 11 listopada, tak
hucznie obchodzona w II RP, została zniesiona. Podobnie jak i Święto 3 maja. W zamian,
w 1945 roku wprowadzono Święto Odrodzenia Polski, obchodzone 22 lipca, co miało
upamiętniać podpisanie Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Inną
narzuconą rocznicą, do której odwoływano się mówiąc o polskiej suwerenności, było Święto
Rewolucji Październikowej, obchodzone w Polsce 7 listopada. Obydwie uroczystości miały
charakter państwowy, były połączone z defiladami wojsk i przemówieniami przewodniczących
partii. Jednak społeczeństwo zdając sobie sprawę z narzuconego charakteru tychże uroczystości
a także z ich propagandowej wymowy, celebrowało dawną datę potajemnie.

4. Nauczyciel wspomina, że podczas PRL często w kościołach, w sposób tajny, upamiętniano

zakazane wydarzenia i bohaterów związanych z polską niepodległością.

5. Prowadzący zajęcia mówi o aktywnościach pierwszych organizacji opozycyjnych PRL –

Komitetu Obrony Robotników, Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Próbowały one
podejmować inicjatywy upamiętniające dzień 11 listopada, m.in. dążąc do przywrócenia ulicom
pierwotnych nazw, zmienionych po 1945 roku . Prawdziwa eksplozja społecznego poparcia dla
upamiętnienia tej daty miała jednak miejsce w czasie tzw. karnawału solidarności. Okazało się,
że lata propagandy nie zatarły w polskim społeczeństwie wspomnienia o dniu 11 listopada.

6. Nauczyciel wspomina o obchodach 62 rocznicy odzyskania niepodległości, zorganizo-

wanych przez „Solidarność” w listopadzie 1980 roku. Zachęca uczniów do spojrzenia
w źródło 8. Informuje, że obchody były okazją do zorganizowania szeregu zgromadzeń
o charakterze patriotycznym. Odbyły się one m.in. w Krakowie, Warszawie i Łodzi. W tym
ostatnim mieście główne uroczystości miały miejsce w katedrze, następnie tłumnie składano
wieńce i kwiaty na pobliskim Grobie Nieznanego Żołnierza. Wydarzeniu towarzyszyły
przemówienia księży i opozycjonistów, podkreślające istotną wartość wolności w życiu
narodów. W dniu 11 listopada 1981 roku pod wpływem presji społecznej po raz pierwszy
w historii PRL władze państwowe złożyły wieńce przed Grobem Nieznanego Żołnierza
w Warszawie, czcząc tym samym trud polskich dążeń niepodległościowych 1918 roku.

7. Prowadzący zajęcia wspomina o tym, że podczas stanu wojennego zepchnięta do

podziemia opozycja nie miała możliwości jawnej celebracji uroczystości niepodległościowych.
Pomimo to podziemna prasa i różnego rodzaju grupy konspiracyjne m.in. kolportując zakazane
„bibuły”, czy wywieszając transparenty, upominały się o ważne dla każdego Polaka święto,
przypominały „zapomniane” a raczej pomijane w państwowych uroczystościach postacie ważne
dla polskiej państwowości, jak np. Józef Piłsudski. Prowadzona była także działalność
składkowa. Ludzie dobrowolnie dotowali wykonanie różnego rodzaju tablic pamiątkowych
poświęconych dniu 11 listopada, które wieszano m.in. w kościołach. Wraz z postępującą
słabością Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i państwa PRL, a także w obliczu
spodziewanych zmian politycznych, 15 lutego 1989 roku, w ostatnich miesiącach sprawowania
władzy przez komunistyczny rząd Mieczysława Rakowskiego, Sejm PRL uchwalił
przywrócenie 11 listopada – pod zmienioną nazwą: Narodowe Święto Niepodległości – jako
święta państwowego. Od tamtej pory 11 listopada celebrowany jest jako święto każdego
Polaka, oddającego szacunek i hołd twórcom i obrońcom polskiej wolności.

8. Nauczyciel podsumowuje lekcje. Może zadać pytania, np.:

 Jak wyglądają obchody Święta Niepodległości dzisiaj?
 Co takiego dzieje się wtedy w Polsce?

Autor: Mateusz TARASIUK /m.tarsiuk@ron.mil.pl/

Załącznik 1

Źródło 1
Deklaracja niepodległości ogłoszona przez Radę Regencyjną (domena publiczna)
Źródło 2
Afisz proklamujący powstanie Tymczasowego Rządu Ludowego Igancego Daszyńskiego
(domena publiczna)
Źródło 3.
Obraz Stanisława Bagieńskiego przedstawiający rozbrajanie Niemców w listopadzie 1918
roku (domena publiczna)
Źródło 4
Informacja o 11 listopada dla mieszkańców Przemyśla wzywająca ich do świętowania
niepodległości (NAC)
Źródło 5
11 listopada 1926 roku w Warszawie. W tle – Józef Piłsudski (NAC)
Źródło 6
Obchody Święta Niepodległości w Warszawie 11 listopada 1937 roku. Fotografia przedstawia
oddziały piechoty defilujące przed trybuną honorową (NAC)
Źródło 7
Różne zdjęcia przedstawiające obchody Święta Niepodległości w różnych miastach w 1938
roku. Na którym zdjęciu możemy zobaczyć ówczesnego prezydenta RP – Ignacego
Mościckiego? (NAC)
Źródło 8
Manifestacja w Krakowie 11 listopada 1980 roku (Polska Agencja Prasowa)