See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/342863804

Hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam trong bối cảnh xu hướng toàn cầu hóa
thương mại

Article · July 2020

CITATIONS READS

0 30,056

1 author:

Nguyen Hoang-Tien
WSB Merito University
1,003 PUBLICATIONS 20,385 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Nguyen Hoang-Tien on 11 July 2020.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam
trong bối cảnh xu hướng toàn cầu hóa thương mại

PGS. TS. Nguyễn Văn Trình

(Ho Chi Minh City Institute for Development Studies)
TS. Nguyễn Hoàng Tiến
(Saigon International University)
Prof. Leo Paul Dana
(Montpellier Business School, France)

Tóm tắt: Trong thời đại toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế là xu hướng tất yếu đối với tất cả các quốc
gia, kể cả Việt Nam. Bài viết này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những thành tựu và hạn chế của
Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế dựa trên dữ liệu thứ cấp từ các nguồn của các cơ quan
trong và ngoài nước. Bài viết áp dụng các phương pháp như phân tích, tổng hợp và kết luận về các
vấn đề đa dạng của quá trình hội nhập kinh tế của Việt Nam trong bối cảnh xu hướng toàn cầu hóa
thương mại ngày nay. Từ đó, chúng ta có thể thấy những thành tựu và thách thức (hạn chế) mà
Việt Nam đang phải đối mặt hiện tại và trong tương lai. Bài viết đề xuất các giải pháp phát huy thế
mạnh của Việt Nam để tạo thêm thành tích và khắc phục các hạn chế trong đối mặt với những
thách thức và khó khăn trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế thế giới và trở thành đối tác tin
cậy trên trường quốc tế.
Từ khóa: hội nhập kinh tế, thành tựu, hạn chế, Việt Nam.

Summary: In the era of globalization, economic integration is an inevitable trend for all countries,
including Vietnam. This article will help us better understand Vietnam's achievements and
limitations in the process of economic integration based on secondary data from domestic and
foreign agencies. The paper applies methods such as analysis, synthesis and conclusions on the
various issues of Vietnam's economic integration in the context of today's trend of globalization
of trade. From there, we can see the achievements and challenges (limitations) that Vietnam is
facing now and in the future. The paper proposes solutions to promote Vietnam's strengths to create
more achievements and overcome constraints in the face of challenges and difficulties in the
process of integration into the world economy and becoming reliable cooperation in the
international arena.
Key words: economic integration, achievements, limitations, Vietnam.

1. Dẫn nhập
Hội nhập kinh tế với nền kinh tế toàn cầu và khu vực gần đây đã là xu hướng rõ rệt ở Việt
Nam. Việt Nam trở thành thành viên của ASEAN năm 1995 và tham gia Hợp tác kinh tế châu Á-
Thái Bình Dương (APEC) năm 1998, đồng thời đàm phán tư cách thành viên của Tổ chức Thương
mại Thế giới (WTO). Việt Nam cũng đã ký một hiệp định thương mại song phương với Hoa Kỳ
vào năm 2000, và đã tham gia vào thỏa thuận thương mại tự do Trung Quốc-ASEAN. Hội nhập
của Việt Nam vào nền kinh tế thế giới bắt đầu từ chính sách Đổi Mới vào cuối những năm 1980
và tiếp tục cho đến ngày nay (Dana & Dana, 2003; Dana, 2010; Dana, 1994). Hội nhập kinh tế
quốc tế là động lực chính cho sự phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam (Tien, 2019a).
Đối với Việt Nam, 05 năm tới sẽ là cột mốc quan trọng trong chính sách kinh tế và chiến lược
phát triển. Báo cáo của Ủy ban Tăng trưởng và Phát triển đưa ra một ví dụ về 13 quốc gia thành
công trong phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao trong thời gian dài sau Thế chiến
II. Mặc dù không nằm trong danh sách 13 quốc gia này, Việt Nam được coi là một nền kinh tế có
tiềm năng duy trì tăng trưởng cao (Batiz & Romer, 1991).
Nền kinh tế Việt Nam đã tăng trưởng nhanh chóng và thu nhập trung bình đã tăng mạnh trong
hai thập kỷ qua, nhưng trong tương lai nền kinh tế có thể phải đối mặt với nhiều thách thức hơn.
Trong hai thập kỷ qua, nền kinh tế Việt Nam đã chuyển dịch cơ cấu lao động từ nông nghiệp năng
suất thấp sang chế biến sản xuất thâm dụng lao động (Tien & Ngọc, 2019; Doanh, 2009; Danthine
& Hunt, 1994). Thách thức trong tương lai là làm thế nào để đưa Việt Nam lên nấc thang mới
trong chuỗi giá trị và thậm chí tăng năng suất lao động. Hội nhập kinh tế quốc tế đã trở thành một
trong những động lực quan trọng để phát triển kinh tế xã hội, củng cố sức mạnh tổng hợp quốc
gia. Việt Nam cần thúc đẩy mở rộng thị trường, đẩy mạnh xuất khẩu, tận dụng nguồn vốn lớn,
công nghệ, kiến thức, chuyển giao kinh nghiệm quản lý và nhập khẩu các nguồn lực quan trọng để
tạo thêm việc làm, các doanh nghiệp duy trì tăng trưởng bền vững đáng kể (Tien và Kuc, 2019;
FM, 2018a ; FM, 2018b).
Hội nhập kinh tế quốc tế cùng với nỗ lực cải cách môi trường đầu tư và kinh doanh, nâng cao
năng lực cạnh tranh của nền kinh tế đang dần khẳng định vị trí đúng đắn của Việt Nam trên trường
quốc tế và trong mắt các nhà đầu tư. Báo cáo kinh doanh năm 2018 của Ngân hàng Thế giới dự
đoán Việt Nam sẽ được xếp hạng 68 trên 190 nền kinh tế, tăng 14 độ so với năm 2017 (82/190 nền
kinh tế) (Tiến, 2017a). Việt Nam cũng đã tích cực tham gia vào các tổ chức kinh tế tài chính và
các hiệp định thương mại. Ngoài ra, Việt Nam tiếp tục đàm phán các hiệp định đối tác toàn diện
trong khu vực như Thỏa thuận toàn diện và tiến bộ về quan hệ đối tác xuyên Thái Bình Dương
(CPTPP). Cho đến nay, khoảng 60 nền kinh tế trên thế giới đã đàm phán FTA với Việt Nam, bao
gồm các đối tác thương mại quan trọng nắm giữ khoảng 90% thương mại của Việt Nam (Tien,
2018a; Tien, 2018b; Davis, 2011).
Một câu hỏi chính sách quan trọng đối với Việt Nam là làm thế nào để duy trì tăng trưởng kinh
tế cao, cả trong ngắn hạn và dài hạn để duy trì năng suất và lợi tức đầu tư ở mức cao hơn, đồng
thời cải thiện thu nhập bình quân đầu người và tiếp tục giảm tỷ lệ nghèo (Tien, 2019b). Điều này
có liên quan đến việc Việt Nam có thể kế thừa những thành tựu cho đến nay và khắc phục những
hạn chế trên con đường phát triển kinh tế xã hội bền vững. Đây là một mục tiêu chính của phân
tích của chúng tôi trong bài viết này.

2. Cơ sở lý luận
Từ quan điểm kinh tế, theo Jovanovic và Lipsey (1992), hội nhập kinh tế quốc tế là một trong
những phương tiện để tăng phúc lợi. Với cách tiếp cận này, các quốc gia có thể tăng phúc lợi của
một hoặc một số quốc gia trong nhóm, hoặc của thế giới nói chung. Balassa (1973, tr.1) định nghĩa
hội nhập kinh tế quốc tế cả về quá trình diễn biến và thực trạng. Maksimova (1976, tr. 33) cho
rằng hội nhập kinh tế quốc tế là một quá trình phát triển mối quan hệ phân chia lao động sâu sắc
và ổn định giữa các nền kinh tế quốc gia. Marer và Montias (1988, tr. 156) chỉ ra rằng hội nhập
kinh tế theo truyền thống được đánh đồng với sự phân công lao động ở các khu vực địa lý. Gần
đây, hội nhập kinh tế quốc tế được cho là bao gồm sự quốc tế hóa thị trường vốn, lao động, công
nghệ và khởi nghiêp ngoài thị trường hàng hóa và dịch vụ hiện nay. Hội nhập kinh tế quốc tế, theo
nghĩa đơn giản và phổ biến nhất, là nơi các nền kinh tế quốc gia gắn kết với nhau. Theo cách hiểu
này, hội nhập kinh tế quốc tế đã diễn ra hàng ngàn năm khi Đế chế La Mã xâm chiếm thế giới và
mở rộng mạng lưới giao thông, thúc đẩy lưu thông hàng hóa trong toàn bộ lãnh thổ rộng lớn của
họ và áp đặt đồng tiền riêng của họ cho toàn bộ vùng đất rộng lớn này. Hội nhập kinh tế là mối
liên kết thể chế giữa các nền kinh tế. Khái niệm này đã được Béla Balassa đề xuất từ những năm
1960 và được chấp nhận trong giới học thuật và chính sách. Nói rõ hơn, hội nhập kinh tế là quá
trình tích cực thực hiện đồng thời hai điều: một mặt, liên kết nền kinh tế và thị trường của mỗi
quốc gia với thị trường khu vực và thế giới thông qua việc mở và thúc đẩy tự do hóa nền kinh tế
quốc gia; mặt khác, tham gia và đóng góp vào việc xây dựng các thể chế kinh tế khu vực và toàn
cầu. Theo Từ điển kinh doanh, hội nhập kinh tế là một thỏa thuận giữa các quốc gia trong khu vực
địa lý nhằm giảm thiểu và cuối cùng là xóa bỏ hàng rào thuế quan và phi thuế quan để đảm bảo
dòng hàng hóa hoặc dịch vụ tự do và các yếu tố sản xuất. Đó là bất kỳ loại thỏa thuận nào trong
đó các quốc gia đồng ý phối hợp các chính sách thương mại, tài khóa và / hoặc tiền tệ của họ được
gọi là hội nhập kinh tế. Rõ ràng, có nhiều giai đoạn (hoặc cấp độ) khác nhau của hội nhập. Hội
nhập kinh tế thường được coi là có sáu cấp: hiệp định thương mại ưu đãi, hiệp định thương mại tự
do, liên minh hải quan, thị trường chung, liên minh tiền tệ và hội nhập toàn diện (Tien, 2019a).
Tuy nhiên, trong thực tế, mức độ tích hợp có thể ngày càng đa dạng hơn.
Trên thực tế, có nhiều cách hiểu và định nghĩa khác nhau về khái niệm hội nhập kinh tế quốc
tế. Nói chung, có ba cách tiếp cận chính (Tien, 2019a; ESS, 2018). Cách tiếp cận đầu tiên coi hội
nhập là một thành quả cuối cùng chứ không phải là một quá trình. Thành quả này là sự hình thành
của một quốc gia liên bang như Hoa Kỳ hoặc Thụy Sĩ. Những người theo trường phái này chủ yếu
quan tâm đến các khía cạnh pháp lý và thể chế. Cách tiếp cận thứ hai, với học thuyết của Karl W.
Deutsch là trụ cột, trước hết xem hội nhập như là cách liên kết các quốc gia thông qua phát triển
trao đổi như thương mại, đầu tư, thư tín kinh doanh, thông tin, du lịch, di cư, văn hóa, v.v. và dần
cộng đồng quốc tế được hình thành. Theo ông, có hai loại cộng đồng quốc tế: cộng đồng thống
nhất như Hoa Kỳ và cộng đồng đa văn hóa như Tây Âu. Do đó, cách tiếp cận thứ hai này coi hội
nhập quốc tế là cả một quá trình và thành quả cuối cùng. Cách tiếp cận thứ ba coi hội nhập quốc
tế là một hiện tượng trong đó các quốc gia mở rộng và tăng cường mối quan hệ hợp tác trên cơ sở
phân chia lao động quốc tế có chủ đích của mỗi quốc gia và theo đuổi mục tiêu riêng của họ.

3. Phương pháp nghiên cứu

Để nghiên cứu quá trình hội nhập kinh tế của Việt Nam, các nhà nghiên cứu có nhiều phương
pháp nghiên cứu khác nhau. Hội nhập kinh tế quốc tế, mở rộng quan hệ thương mại với các quốc
gia và tổ chức khác là cơ hội để đưa Việt Nam trở thành một quốc gia có nền kinh tế phát triển và
đây cũng là xu hướng không thể thiếu và không thể đảo ngược trên toàn cầu (Tien & Anh, 2019b).
Bằng cách sử dụng phương pháp thống kê để điều tra 500 doanh nghiệp tăng trưởng nhanh nhất
tại Việt Nam trong các năm 2008-2011, 2009-2012, 2010-2013, kết quả nghiên cứu cho thấy các
doanh nghiệp FDI đã đạt được tốc độ tăng trưởng hai chữ số trong thời gian dài. Đây là một lập
luận quan trọng rằng các doanh nghiệp FDI có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam (Trung,
2015; Tien, 2018c; Davis, 2011). Trong bài viết này, chúng tôi đã sử dụng phương pháp tổng hợp
để xem xét những thành tựu quan trọng của hội nhập kinh tế quốc tế trong 30 năm qua cũng như
tóm tắt những bài học kinh nghiệm cho quá trình hội nhập của Việt Nam trong tương lai. Nó cho
thấy quá trình hội nhập không ngừng được chú trọng và thúc đẩy bởi Đảng, chính phủ và Nhà
nước Việt Nam (Tien & Minh, 2019a; Tien & Minh, 2019b; Binh, 2015). Bài viết này đã sử dụng
nghiên cứu tình huống vĩ mô làm phương pháp nghiên cứu để tổng hợp và đưa ra kết luận về quá
trình hội nhập của Việt Nam cũng như những thành tựu và thách thức của nó hiện tại và trong
tương lai.

4. Kết quả nghiên cứu

Thành tựu
 Trong 30 năm cải cách (từ thời kỳ đổi mới), từ Đại hội 6 đến Đại hội 12, Đảng Cộng sản Việt
Nam (VCP) đã đưa ra chính sách đúng đắn trong việc mở rộng hợp tác kinh tế quốc tế và nâng cao
vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Sự kiện lớn nhất là sự gia nhập của Việt Nam vào Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào
tháng 1 năm 2007, đánh dấu sự hội nhập toàn diện của Việt Nam vào nền kinh tế thế giới (Cling
et al, 2008). Tháng 5 năm 2008, quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện đã được ký kết giữa
Việt Nam và Trung Quốc. Từ tháng 10/2015, Việt Nam là một trong những thành viên tham gia
đàm phán Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) (Tien, 2018b; Tien & Anh, 2019c).
Việt Nam đã thực hiện cải cách kinh tế theo cách minh bạch hơn và chính sách kinh tế theo hướng
tự do hơn, góp phần quan trọng vào sự phát triển của nền kinh tế thị trường. Hội nhập kinh tế quốc
tế đã tạo cơ hội cho Việt Nam tiếp cận những thành tựu của khoa học và công nghệ trên thế giới,
từng bước đưa hoạt động của các doanh nghiệp trong nước vào môi trường cạnh tranh thực sự.
Doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội nhận được nhiều kinh nghiệm trong quản lý sản xuất hiện đại
thông qua các dự án liên doanh với các đối tác nước ngoài. Nhiều công nghệ hiện đại, dây chuyền
sản xuất tiên tiến được sử dụng để đưa ra những phát triển mới trong ngành sản xuất (Tien & Kuc,
2019).
Hội nhập kinh tế quốc tế buộc các doanh nghiệp Việt Nam phải cạnh tranh ở cả thị trường
trong và ngoài nước. Do đó, họ phải liên tục đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất và chất lượng
quản lý, thúc đẩy các hoạt động tiếp thị và quản trị thương hiệu để tồn tại và phát triển (Tien &
Minh, 2019a). Hiện nay, nhiều mặt hàng sản xuất trong nước được đánh giá cao và coi là có thể
cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Một số công ty lớn đã đầu tư ra nước ngoài như Viettel,
PetroVietnam, Hoàng Anh Gia Lai, cà phê Trung Nguyên, Vinamilk, v.v ... Thị trường của các tập
đoàn này là các nước phát triển và đang phát triển như: Lào, Nga, Singapore, Campuchia, Anh và
Đài Loan (MoFa, 2002 ; VOV, 2018).
Theo xu hướng thiết lập các khu vực thương mại tự do trên thế giới, Việt Nam đã thiết lập
quan hệ ngoại giao với hơn 170 quốc gia trên thế giới, mở rộng thương mại và xuất khẩu tới hơn
230 thị trường của các quốc gia và vùng lãnh thổ, ký kết 90 hiệp định thương mại song phương và
gần 60 hiệp định về xúc tiến và bảo vệ đầu tư, 54 hiệp định về đánh thuế hai lần, 12 hiệp định
thương mại tự do (FTA) với 56 quốc gia và nền kinh tế trên thế giới, trong đó có 6 FTA đang tích
cực tham gia bên ngoài khuôn khổ ASEAN hoặc với các nước đối tác ASEAN và nhiều hiệp định
hợp tác văn hóa với nước ngoài và các tổ chức quốc tế (Tien, 2019a; Dung, 2007; Infonet, 2018).
Việt Nam cũng tích cực tham gia đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP)
để đạt được thỏa thuận kinh tế toàn diện phù hợp với điều kiện của Việt Nam và các nước ASEAN.
Việt Nam chính thức gia nhập Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) và hoàn thành thành công Chủ
tịch luân phiên ASEAN vào năm 2010. Năm 2011, Việt Nam đã tích cực tham gia Cộng đồng
ASEAN vào năm 2015. (Tien, 2019a). Với việc tích cực triển khai các biện pháp ưu tiên để thực
hiện Kế hoạch tổng thể AEC, Việt Nam được coi là một trong những quốc gia thành viên có tỷ lệ
thực thi các biện pháp cao nhất trong AEC (Athukorala, 2009).
Quan hệ kinh tế đối ngoại nói riêng và hội nhập kinh tế quốc tế nói chung đã góp phần quan
trọng vào sự phát triển kinh tế xã hội, mở ra không gian phát triển mới cho nền kinh tế Việt Nam
về mối quan hệ sâu sắc với các nước trong khu vực và thế giới, nâng cao vị thế của Việt Nam trong
đấu trường quốc tế. Đồng thời, hội nhập và quan hệ kinh tế quốc tế tạo nhiều cơ hội cho Việt Nam
thực hiện chiến lược tái cơ cấu thị trường xuất khẩu một cách cân bằng hơn, thúc đẩy cải cách và
tái cấu trúc nền kinh tế, tăng cường khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp và tạo nền tảng vững
chắc cho nền kinh tế. Cụ thể, số lượng thị trường xuất khẩu đã tăng hơn 1,4 lần trong 10 năm, từ
160 thị trường lên hơn 230 thị trường. Cơ cấu thị trường xuất nhập khẩu đã chuyển sang giảm dần
sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc và các nước châu Á khác (Tien et al, 2019; Tien & Anh,
2019a; Grinter, 2006).
Kể từ đó, hội nhập kinh tế quốc tế đã có tác động lớn đến tăng trưởng, góp phần thúc đẩy phát
triển kinh tế xã hội, nâng cao năng lực sản xuất và mở rộng thị trường trong một số lĩnh vực như
công nghiệp, thương mại và dịch vụ. Bước tiếp theo là thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyển
dịch cơ cấu sản xuất theo hướng tích cực, phù hợp với chính sách hiện đại hóa và công nghiệp hóa,
từ đó tập trung nhiều hơn vào chế biến và sản xuất hàng hóa đòi hỏi giá trị đầu vào và nội dung
công nghệ cao hơn và cung cấp sản phẩm đầu ra và dịch vụ có giá trị gia tăng cao hơn. Hướng tới
mục tiêu đó, Việt Nam cần đẩy mạnh hơn nữa việc thúc đẩy thương mại, tăng sức hấp dẫn của đầu
tư nước ngoài và mở rộng hợp tác và phát triển quốc tế (Tien, 2018b).
Tạo hiệu ứng tích cực, thúc đẩy cải cách và hoàn thiện cơ chế của nền kinh tế thị trường và cải
thiện môi trường kinh doanh, từ đó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt
Nam trong dài hạn, tạo ra môi trường kinh doanh ngày càng bình đẳng, minh bạch và có thể dự
đoán được và ngày càng phù hợp với tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế. Doanh nghiệp Việt Nam có
cơ hội tham gia chuỗi giá trị và mạng lưới sản xuất khu vực, chuyển dịch cơ cấu sản xuất theo
hướng tích cực, tập trung hơn vào chế biến và sản xuất các sản phẩm có giá trị và hàm lượng công
nghệ cao và giá trị gia tăng cao hơn (Tien, 2019b; Tien & Kuc, 2019).
Góp phần tăng cường an ninh nội bộ và bảo vệ quốc gia, hội nhập kinh tế quốc tế đã củng cố
hệ thống chính trị, nâng cao uy tín và vai trò của Đảng và Nhà nước, và củng cố vị thế và vai trò
quốc tế. Mặt khác, hội nhập kinh tế quốc tế đã và đang tạo nền tảng để đảm bảo an ninh quốc
phòng và các điều kiện tốt hơn để thực hiện các chương trình xã hội như xóa đói giảm nghèo và
phát triển của nhiều vùng nông thôn miền núi xa xôi (Tien & Minh, 2019a ; Tien & Minh, 2019b).
Hạn chế
Tuy nhiên, quá trình hội nhập kinh tế cũng giúp Việt Nam nhận ra những hạn chế và thách
thức mà nó đang phải đối mặt:
Thứ nhất, các hướng dẫn, chính sách cũng như luật pháp ban hành của Đảng và Nhà nước ta
về hội nhập kinh tế quốc tế đang chậm được cải cách so với yêu cầu mở rộng quan hệ đối ngoại,
hội nhập quốc tế hoàn chỉnh. Tuy nhiên, hội nhập kinh tế quốc tế cũng bị ảnh hưởng bởi các cách
tiếp cận một chiều, ngắn hạn và địa phương. Do đó, các doanh nghiệp trong nước đã không thể tận
dụng triệt để các cơ hội và đối phó hiệu quả với các thách thức. Trong quan hệ với các quốc gia
khác, chúng ta khá thụ động, chưa xây dựng mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau và có lợi cho nhau
với các đối tác và bạn bè quốc tế (Tien & Minh, 2019a; Tien & Minh, 2019b).
Thứ hai, trong một số trường hợp, hội nhập kinh tế quốc tế được coi là một quá trình thụ động,
bởi phụ thuộc vào các yếu tố và yêu cầu chính trị. Không có cơ sở khoa học và thực tiễn để nghiên
cứu về mức độ sẵn sàng và chuẩn bị mở cửa ra thế giới của nền kinh tế Việt Nam.
Thứ ba, hội nhập kinh tế quốc tế không gắn liền với các yêu cầu nâng cao hiệu quả, phát triển
bền vững, bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân
tộc. Nó chưa được đồng bộ hóa với quá trình tăng tính liên kết giữa các vùng và khu vực trong cả
nước (Tien & Ngoc, 2019). Cơ chế chỉ đạo, quản lý, giám sát và điều phối quá trình hội nhập, từ
cấp trung ương đến địa phương, giữa các ngành và giữa các ngành vẫn còn nhiều thiếu sót.
Thứ tư, doanh nghiệp Việt Nam hầu hết có quy mô nhỏ, yếu về năng lực quản lý và phát triển
công nghệ. Trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp, thiết bị kỹ thuật lạc hậu, cơ sở hạ tầng còn kém.
Ngoài ra, nguồn nhân lực nói chung về cơ bản không đáp ứng được nhu cầu cả về số lượng và chất
lượng với nhận thức còn hạn chế về luật kinh doanh quốc tế, không đủ năng lực công nghệ và kinh
nghiệm quản lý (Tien, 2018a; Tien, 2017b; Braun, 2008).
5. Thảo luận
Việt Nam đang tích cực gia nhập Cách mạng công nghiệp 4.0 để xây dựng một xã hội văn
minh và hiện đại. Sự xuất hiện và phát triển của nền kinh tế thị trường cũng là động lực thúc đẩy
quá trình hội nhập. Hội nhập đã trở thành một xu hướng lớn của thế giới hiện đại, ảnh hưởng mạnh
mẽ đến quan hệ quốc tế, đời sống và hoạt động của mỗi quốc gia. Trong đó, sự kiện lớn nhất là sự
gia nhập của Việt Nam vào Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào tháng 1 năm 2007, đánh
dấu sự hội nhập toàn diện của Việt Nam vào nền kinh tế thế giới. Với việc gia nhập WTO, Việt
Nam đã có những cải cách tiến bộ hơn về chính sách kinh tế, thương mại và đầu tư theo hướng
minh bạch và tự do hóa hơn, góp phần quan trọng vào sự phát triển của nền kinh tế thị trường.
Trong bối cảnh Việt Nam đang tích cực hội nhập với thế giới theo tinh thần Nghị quyết của Đại
hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, việc xác định đúng ý nghĩa, bản chất và phong trào hội nhập kinh
tế quốc tế là rất quan trọng trong việc phát triển quốc gia, điều tiết chiến lược, chính sách và các
biện pháp hoạt động liên quan. Nói chung, có ba cách tiếp cận chính được đề cập ở trên. Cách tiếp
cận đầu tiên, thuộc về trường liên bang, là sự tích hợp là sản phẩm cuối cùng chứ không phải là
một quá trình. Sản phẩm này là sự hình thành của một quốc gia liên bang như Hoa Kỳ hoặc Thụy
Sĩ. Như vậy, những người ủng hộ trường phái liên bang chủ yếu quan tâm đến các khía cạnh pháp
lý và thể chế trong hội nhập kinh tế quốc tế. Cách tiếp cận thứ hai, với Karl W. Deutsch là trụ cột,
trước hết là hội nhập bằng cách liên kết các quốc gia thông qua phát triển các sàn giao dịch như
thương mại (ngoại thương), đầu tư, chuyển giao công nghệ, trao đổi cá nhân hoặc nhóm, v.v. cộng
đồng an ninh. Cách tiếp cận thứ hai này coi sự hội nhập là cả một quá trình và một sản phẩm cuối
cùng. Cách tiếp cận thứ ba coi hội nhập là một hiện tượng trong đó các quốc gia mở rộng và tăng
cường mối quan hệ hợp tác trên cơ sở phân công lao động quốc tế có chủ đích và theo đuổi mục
tiêu riêng của họ. Cách tiếp cận đầu tiên là thiếu hoành chỉnh và không đầy đủ để hiểu toàn cầu
hóa và hội nhập kinh tế quốc tế như những xu hướng sự phát triển mới. Cách tiếp cận thứ hai sẽ
được sử dụng để giải thích bản chất của hội nhập kinh tế quốc tế tại Việt Nam và các nước đang
phát triển khác. Trong khi cách tiếp cận thứ ba có thể được sử dụng để giải thích mức độ tiến bộ
của các quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đang diễn ra theo quan điểm của từng quốc gia.
Tại Việt Nam, thuật ngữ 'hội nhập kinh tế quốc tế' bắt đầu được sử dụng vào giữa những năm
1990, kết hợp với quá trình gia nhập của Việt Nam vào ASEAN, gia nhập Khu vực thương mại tự
do ASEAN (AFTA). Ngoài ra, việc ký kết hai Hiệp định và ký kết hai Hiệp định quan trọng là
TPP và Việt Nam-EU sẽ có tác động đáng kể đến nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn tới. Cụ
thể, khi xuất khẩu và nhập khẩu, đây là quá trình thực hiện các cam kết cắt giảm thuế trong hội
nhập kinh tế quốc tế, cải thiện hệ thống quản lý hải quan theo tiêu chuẩn quốc tế và giảm thiểu
hàng rào thuế quan, tác động tích cực đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam. Về cơ cấu lại
sản xuất hàng hóa xuất khẩu, hội nhập kinh tế quốc tế đã thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu
kinh tế, đặc biệt là theo hướng tích cực và phù hợp. Quá trình công nghiệp hóa đang diễn ra, tập
trung nhiều hơn vào các hoạt động chế biến và sản xuất giá trị gia tăng bằng cách áp dụng công
nghệ cao. Với mục đích thu hút FDI, tại Việt Nam, các nhà đầu tư có thể hưởng thuế quan ưu đãi
từ các thị trường lớn mà Việt Nam đã ký kết các FTA như ASEAN, Trung Quốc, Hàn Quốc và Ấn
Độ (Amitay, 1992). Ngoài ra, việc thực hiện các cam kết trong các thỏa thuận thế hệ mới như TPP
và EVFTA sẽ giúp môi trường đầu tư tại Việt Nam cởi mở hơn, minh bạch và thuận lợi hơn, thu
hút nhiều vốn đầu tư hơn. Con đường giảm thuế trong các FTA sẽ dẫn đến giảm thu ngân sách nhà
nước cho hàng hóa nhập khẩu. Tuy nhiên, tác động của việc giảm thuế đối với tổng thu ngân sách
nhà nước là không đáng kể. Nhìn chung, hội nhập kinh tế quốc tế đã và đang mang đến nhiều cơ
hội cho các doanh nghiệp và nền kinh tế Việt Nam. Với 96% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động
là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, áp lực cạnh tranh đối với nền kinh tế và doanh nghiệp Việt Nam
là rất cao. Đối với sản xuất trong nước, tự do hóa thuế nhập khẩu sẽ dẫn đến sự gia tăng nhanh
chóng nhập khẩu từ các nước khác, đặc biệt là từ các nước TPP, các nước EU tại Việt Nam do giá
rẻ hơn, chất lượng tốt hơn và thiết kế đa dạng. Ngoài ra, khi các hàng rào thuế quan được gỡ bỏ,
vì các rào cản kỹ thuật không hiệu quả, Việt Nam sẽ trở thành thị trường cho các sản phẩm chất
lượng thấp ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Đối với lĩnh vực đầu tư, sự gia tăng dòng
vốn nước ngoài vào Việt Nam cũng kêu gọi tăng cường năng lực của các cơ quan quản lý để giám
sát dòng vốn và để tránh rủi ro bong bóng đầu cơ để nền kinh tế có thể hấp thụ vốn hiệu quả.
Ngược lại, hội nhập cũng đặt nhiều quốc gia trước nhiều bất lợi và thách thức, đặc biệt: hội nhập
làm tăng sự cạnh tranh khốc liệt đẩy các doanh nghiệp và ngành công nghiệp địa phương gặp nhiều
khó khăn và thậm chí phá sản, dẫn đến hậu quả kinh tế xã hội nghiêm trọng. Ngoài ra, hội nhập
kinh tế quốc tế làm tăng sự phụ thuộc của nền kinh tế quốc gia vào thị trường bên ngoài, do đó
làm cho nền kinh tế quốc gia dễ bị tổn thương trước những biến động trên thị trường quốc tế. Nền
kinh tế quốc dân không thể phân phối lợi ích và rủi ro một cách công bằng tuyệt đối cho các ngành
và nhóm lợi ích khác nhau trong xã hội, do đó làm tăng khoảng cách giàu nghèo. Trong quá trình
hội nhập, các nước đang phát triển phải đối mặt với nguy cơ thay đổi kinh tế bất lợi do xu hướng
tập trung vào các ngành thâm dụng tài nguyên, sử dụng nhiều lao động nhưng không có giá trị tri
thức. Do đó, chúng đang ta có nguy cơ trở thành bãi thải công nghệ thấp, làm cạn kiệt tài nguyên
thiên nhiên và hủy hoại môi trường. Hơn nữa, hội nhập kinh tế quốc tế có thể khiến tất cả các quốc
gia đối mặt với nguy cơ khủng bố quốc tế, buôn lậu, tội phạm xuyên quốc gia, dịch bệnh, nhập cư
bất hợp pháp (Abbott & Bentzen, 2009).

6. Kết luận và khuyến nghị

Hội nhập quốc tế là một quá trình phát triển tất yếu, do tính chất xã hội của lao động và mối
quan hệ giữa các cá nhân. Hội nhập quốc tế diễn ra dưới nhiều hình thức, cấp độ và trong nhiều
lĩnh vực khác nhau. Ngày nay, hội nhập quốc tế là lựa chọn chính sách của hầu hết các quốc gia
để mở cửa ra thế giới và phát triển, tồn tại hay không tồn tại. Thực hiện chính sách hội nhập kinh
tế quốc tế của Đảng và Nhà nước, Việt Nam đã từng bước tích cực hội nhập vào nền kinh tế khu
vực và thế giới. Thành tựu hội nhập kinh tế quốc tế đã góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh
tế xã hội quốc gia, nâng cao vị thế và vai trò của Việt Nam trên trường quốc tế. Theo thời gian,
Việt Nam đã đạt được nhiều thành công trong hội nhập quốc tế, trở thành một quốc gia có vị trí
cao trong khu vực. Việt Nam đã tham gia vào tất cả các tổ chức quốc tế lớn như Liên hợp quốc;
WTO; ASEAN, ASEM và APEC. Việt Nam đã ký các hiệp định thương mại tự do song phương
với các đối tác hang đầu trong khu vực và trên thế giới. Quá trình hội nhập quốc tế, hội nhập kinh
tế quốc tế đầu tiên và quan trọng nhất trong những năm gần đây, đã cho phép Việt Nam thu hút
hiệu quả cả ba nguồn lực quốc tế chính: Đầu tư trực tiếp nước ngoài, ODA và kiều hối. Tham gia
hội nhập quốc tế, hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam ngày càng phát triển mạnh mẽ, không
ngừng phát triển cả về quy mô và tốc độ. Nhập khẩu và xuất khẩu của Việt Nam đã trở thành động
lực chính cho sự phát triển kinh tế quốc gia. Quá trình hội nhập quốc tế đã góp phần đào tạo nâng
cao các nhà quản lý, doanh nhân Việt Nam và nguồn nhân lực có trình độ cao, cả về chuyên môn
và quản lý. Đồng thời, hội nhập quốc tế cũng đẩy nhanh quá trình cải cách hành chính và cải cách
kinh tế theo hướng kinh tế thị trường toàn diện, chào đón và tạo điều kiện cho các đối tác nước
ngoài đến và làm ăn với Việt Nam. Vai trò của Chính phủ là tích cực tham gia đàm phán các hiệp
định thương mại và đầu tư song phương và đa phương trong khuôn khổ WTO, APEC, ASEAN,
ASEM, v.v ... Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho thương mại và đầu tư của Việt Nam
phát triển, huy động mọi nguồn lực để thành công thực hiện ba bước đột phá chiến lược: cải cách
thể chế; phát triển cơ sở hạ tầng; phát triển nguồn nhân lực. Để phát triển các hoạt động kinh tế
đối ngoại trong hội nhập quốc tế, điều cần thiết là đất nước phải có cơ sở hạ tầng đồng bộ và hiện
đại. Để huy động mọi nguồn lực để phát triển cơ sở hạ tầng thành công, cần phải minh bạch và
đơn giản hóa các thủ tục đầu tư, tăng cường kiểm tra và kiểm soát việc vay và sử dụng các khoản
vay về mặt sử dụng hiệu quả bằng cách kiên quyết chống lãng phí và tham nhũng để duy trì niềm
tin nhà đầu tư trong và ngoài nước. Chất lượng nguồn nhân lực thấp không chỉ được quyết định
bởi hệ thống giáo dục mà còn phụ thuộc vào cơ chế sử dụng nguồn nhân lực. Do đó, cần phải cải
cách cơ chế sử dụng và đối xử với nhân tài theo hướng sử dụng và khen thưởng dựa trên hiệu suất
lao động thực tế chứ không chỉ dựa trên bằng cấp. Chính phủ cần tiếp tục thực hiện các chính sách
để ổn định nền kinh tế vĩ mô và cải thiện môi trường sản xuất và kinh doanh để thu hút đầu tư
trong và ngoài nước vào sản xuất hàng hóa và dịch vụ và thúc đẩy xuất khẩu sang thị trường khu
vực và thế giới. Chính phủ nên thực hiện các chính sách trong khuôn khổ các hiệp định thương
mại tự do để cho phép các doanh nghiệp trong nước tham gia sâu vào chuỗi cung ứng hàng hóa và
dịch vụ phục vụ cho mục đích xuất khẩu. Điều quan trọng là tổ chức hiệu quả việc sản xuất hàng
hóa và dịch vụ xuất khẩu có tính cạnh tranh cao và thâm nhập các thị trường xuất khẩu đa dạng.
Đồng thời, luật chống bán phá giá, chống trợ cấp trong khuôn khổ của WTO cần được cải thiện
nhanh chóng để bảo vệ thị trường nội địa trước sự xâm nhập của hàng hóa nước ngoài phù hợp với
việc thực thi các hiệp định thương mại quốc tế. Chính phủ cần cải thiện hơn nữa môi trường đầu
tư để thu hút thêm đầu tư nước ngoài (trực tiếp và gián tiếp) vào Việt Nam. Trong tương lai, cần
áp dụng các chính sách thuận lợi hơn để thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài vào các ngành công
nghệ cao (công nghệ sinh học, công nghệ điện tử, CNTT-TT (công nghệ thông tin và truyền
thông)). Song song với việc thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, sự phát triển hơn nữa của thị
trường chứng khoán quốc gia được khuyến khích mạnh mẽ để kết nối với thị trường tài chính thế
giới, khơi thông nguồn vốn cho các nhà đầu tư quốc tế tại Việt Nam.

Tài liệu tham khảo

1. Abbott, P., Bentzen, J., & Tarp, F. (2009). Trade and Development: Lessons from Vietnam’s Past Trade
Agreements. World Development, 37(2), 341–353.
2. Amitav, A. (1992). Regionalism and Regime Security in the Third World: Comparing the Origins of ASEAN
and the GCC, in: Job, B. L. (ed.), The Insecurity Dilemma: National Security of Third World States, Boulder,
Lynne Rienner, 1992.
3. Athukorala, P. C. (2009). Economic Transition and Export Performance in Vietnam Coping with Domestic
and External Challenges, ASEAN Economic Bulletin, 26(1), April 2009, 96-114.
4. Balassa B. (1973). Tariff and Trade Policy in the Andean Common Market, Journal of Common Market
Studies, Vol. 12, Issue 2, pp. 176-195.
5. Batiz, L. A. R, & Romer, P. M. (1991). Economic Integration and Endogenous Growth. The Quarterly
Journal of Economics, 106(2), 531.
6. Binh, N. T. (2015). 30 years of Vietnam's international economic integration: Achievements, challenges and
lessons, Development and Integration Magazine No. 22/2015.
7. Braun, S. (2008). Economic Integration, Process and Product Innovation, and Relative Skill Demand, Review
of International Economics, 16(5), 864–873.
8. Cling, J. P., Marouani, M. A., Razafindrakoto, M., Robilliard, A. S., & Roubaud, F. (2008). Vietnam’s Terms
of Accession and Distributional Impact of WTO Membership. DIAL Document de Travail.
9. Dana, L. P. and Dana, T. (2003) ‘Management and enterprise development in post-communist economies’,
International Journal of Management and Enterprise Development, Vol. 1, No. 1, pp. 45-54.
10. Dana, L. P. (2010) ‘When Economies Change Hands: A Survey of Entrepreneurship in the Emerging Markets
of Europe from the Balkans to the Baltic States’, New York & Oxford: Routledge,
11. Dana, L. P. (1994) ‘A Marxist Mini-Dragon? Entrepreneurship in Today's Vietnam’, Journal of Small
Business Management, Vol. 32, No. 2, pp. 95-102.
12. Danthine, J. P., & Hunt, J. (1994). Wage bargaining structure, employment and economic integration.
Economic Journal 104(424), 528. Doi: 10.2307/2234629.
13. Davis, G. D. (2011). Regional Trade Agreements and Foreign Direct Investment. Politics & Policy, 39(3),
401–419
14. Doanh, N. K. (2009). Impacts of Trade Liberalisation Commitments on the Vietnamese Economy: A CGE
Approach. World Economy, 32(4), 606–628.
15. Dung, N. T. (2007) Impacts of East Asian Integration on Vietnam: A CGE Analysis. Lecturer, Faculty of
International Economics College of Economics, Vietnam National University, Hanoi.
16. El-Halwagi, M. M. (2006). Process Integration, Process Systems Engineering, Volume 7, 1 st Edition, Elsevier
Inc., Academic Press.
17. ESS (2018). International Integration: Some theoretical and practical issues
<http://www.nghiencuubiendong.vn/toan-cau-hoa-hoi-nhap-kinh-te/2014-who- nhap-quoc-te-mot-so-van-
de-ly-luan-va-thuc-tien> East Sea Study [Accessed September 6, 2018]
18. FM (2018a). The impact of international economic integration on Vietnam's economy
<http://tapchitaichinh.vn/nghien-cuu--trao-doi/trao-doi-binh-luan/tac-dong -cua-ho-nhap-gia-te-quoc-te-
den-kinh-te-viet-nam-86147.html> Financial magazine [Accessed September 6, 2018]
19. FM (2018b). Vietnam's international economic integration and measures
<http://tapchitaichinh.vn/nghien-cuu-trao-doi/hoi-nhap-kinh-te-quoc-te-cua-viet-nam-va-mot-so-de-xuat-
136453.html> Financial magazine, [Accessed October 15, 2018]
20. Friedler, F. (2010). Process Integration, Modelling and Optimisation for Energy Saving and Pollution
Reduction, Applied Thermal Engineering, 30(16), November 2010, 2270-2280.
21. Grinter, L. E. (2006). Vietnam’s Thrust into Globalisation: Innovation’s Long Road. Asian Affairs: An
American Review, 33(3), 151–166
22. Gundersen, T. (2002). IEA- a Process Integration Primer, SINTEF Energy Research, Trondheim, Norway.
23. Ha, P. T. (2017). International integration of Vietnam - the process of developing awareness, practical
achievements and some requirements. Ho Chi Minh City National Political Academy - Regional Political
Academy I.
24. Infonet (2018), Major milestones in Vietnam's international economic integration process
<https://infonet.vn/nhung-moc-chinh-trong-qua-trinh-hoi-nhap-kinh-te-quoc-te-cua-viet-nam-
post209691.info> Infonet [Access October 15 2018]
25. Jovanovic, M. N., & Lipsey, R. G. (1992). International Economic Integration, Limits and Prospects. 2 nd
Edition, Routledge Publisher.
26. Mai, T. T. T. (2009). Economic function of the state in the market economy in Vietnam today. Hanoi, 2009.
27. Maksimova, M. (1976). Comments on paper types of economic integration, by Balassa B. in Economic
Integration Worldwide, Regional, Sectorial (ed. F. Machlup)
28. MoFA (2002). Ministry of Foreign Affairs: Vietnam integrates into the economy in the globalisation trend:
Problems and solutions, National Political Publishing House, Hanoi, 2002.
29. Raskovic, P. (2007). Process integration approach for energy saving and pollution prevention in industrial
plants, Faculty of Technology Engineering, Leskovac, Serbia, 2007.
30. Rossiter, A. P. & Kumana, J. D. (1995). Pollution Prevention and Process Integration – Two Complementary
Philosophies, in: Rossiter, A. P. (ed.), “Waste Minimization through Process Design”, McGraw-Hill, New
York, 1995, pp. 43-49.
31. Tien, N. H. (2017a). Global strategic marketing management. Ementon Publisher, Warsaw
32. Tien, N. H. (2017b). Strategic international human resource management. Ementon Publisher, Warsaw
33. Tien, N. H. (2018a). CP-TPP Chances and Challenges for Young Labor Resource in Vietnam. Proceedings
of University Scientific Conference on “The Impact of CP-TPP Agreement on Young Labor Resource and
Vietnam Economy”, 118-123. 11 January 2019, Ho Chi Minh City Open University, Ho Chi Minh City.
ISBN: 978-604-67-1193-3
34. Tien, N. H. (2018b). Solutions for Vietnam to Adapt and Integrate with CP-TPP in an Era of Industrial
Revolution 4.0. Proceedings of University Scientific Conference on “The Impact of CP-TPP Agreement on
Young Labor Resource and Vietnam Economy”, 109-117. 11 January 2019, Ho Chi Minh City Open
University, Ho Chi Minh City. ISBN: 978-604-67-1193-3
35. Tien, N. H. (2018c). Enhancing Effectiveness of FDI Usage in Southern Economic Region of Vietnam.
Proceedings of NATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE on “Solutions for Attracting Investments for the
Development of Southern Economic Region of Vietnam”, 177-186. April 2019, Banking University, Ho Chi
Minh City. ISBN: 978-604-79-2089-1
36. Tien, N. H., Hung, N. T., Vu, N. T., & Bien, B. X. (2019). Risks of Vietnamese Enterprises in Trade Relations
with China. “INTERNATIONAL JOURNAL OF RESEARCH IN FINANCE AND MANAGEMENT”, Vol.
 3, No. 1, 1-6. http://www.allfinancejournal.com/article/view/45/2-2-28
37. Tien, N. H., & Minh, H. T. T. (2019a). Challenges for Vietnamese Business Leaders in the Era of
International Economic Integration and Industrial Revolution 4.0. “INTERNATIONAL JOURNAL OF
COMMERCE AND MANAGEMENT RESEARCH”, Vol. 5, No. 5, 19-24.
http://www.managejournal.com/download/894/5-4-39-242.pdf
38. Tien, N. H., & Minh, H. T. T. (2019b). Leadership, Power and Influence in State -owned Enterprises in
Vietnam. “INTERNATIONAL JOURNAL OF COMMERCE AND MANAGEMENT RESEARCH”, Vol.
5, No. 5, 71-74. http://www.managejournal.com/download/904/5-4-38-141.pdf
39. Tien, N. H., & Kuc, B. R. (2019). The Economic Integration Process of Vietnam – Achievements and
Limitations. “INTERNATIONAL JOURNAL OF RESEARCH IN MANAGEMENT”, Vol. 1, No. 3, 6-11.
http://www.managementpaper.net/article/view/10/1-3-12
40. Tien, N. H., & Ngoc, N. M. (2019). Successes and Limitations of the Economic Linkage in the Vietnam’s
South-East Region. Proceedings of University Scientific Conference on: “Changing Model of Economic
Growth for South East Vietnam”, 314-323. Thu Dau Mot University Binh Duong, 26 April 2019.
41. Tien, N. H. (2019a). International Economics, Business and Management Strategy. Scientific Publications,
Dehli
42. Tien, N. H. (2019b). Relationship between Working Environment and Labor Efficiency. Comparative
Analysis between State Owned and Foreign Enterprises in Vietnam. Proceedings of University Scientific
Conference on: “The Role of Scientific Workers in Socio-economic Development of Quang Ngai Province
and South Central Vietnam”. Pham Van Dong University. June 2019, Quang Ngai, Vietnam.
43. Tien, N. H., & Anh, D. B. H. (2019a). Vietnam’s International Trade Policy in Context of China-US Trade
War. “INTERNATIONAL JOURNAL OF COMMERCE AND MANAGEMENT RESEARCH”, May 2019,
Vol 5, No 3, 92-95. http://www.managejournal.com/archives/2019/vol5/issue3
44. Tien, N. H., & Anh, D. B. H. (2019b). The Role of International Trade Policy in Boosting Economic Growth
of Vietnam. “INTERNATIONAL JOURNAL OF COMMERCE AND MANAGEMENT RESEARCH”,
May 2019, Vol. 5, No. 3, 107-112. http://www.managejournal.com/archives/2019/vol5/issue3
45. Tien, N. H., & Anh, D. B. H. (2019c). Trade Freedom and Protectionism of Leading Economies in Global
Trade System. “INTERNATIONAL JOURNAL OF COMMERCE AND MANAGEMENT RESEARCH”,
May 2019, Vol. 5, No. 3, 100-103. http://www.managejournal.com/archives/2019/vol5/issue3
46. Timonen, J., Antikainen, M., & Huuhka, P. (2006). Competitiveness through Integration in Process Industry
Communication. Evaluation report. Technology program report 11/ 2006. National Technology Agency of
Finland (TEKES). Helsinki.
47. Tru, P. Q. (2010). Vietnam's current status of international economic integration in the past years and
prospects for the coming years, Journal of International Studies 1(80), March 2010.
48. Trung, H. (2015). International economic integration: Growth opportunities and challenges, Vietnamnet,
2015.
49. VOV (2018). Foreign Affairs contributes to creating core values for Vietnamese trade, <https://vov.vn/kinh-
te/ngoai-giao-gop-phan-tao-gia-tri-cot- loi-cho-thuong-mai-viet-nam-797822.vov> Voice of Vietnam
[Access September 6, 2018]

View publication stats