1.

Văn bản1:
Trai tài đầu bạc ngóng trời than,
Dựng nghiệp, mưu sinh luống lỡ làng.
Thu cúc xuân lan thành chuyện hão,
Hạ nồng đông rét giục ngày tàn.
Chó vàng thủ mãi quanh Hồng Lĩnh,
Mây trắng đau nằm cạnh Quế Giang.
Vẫn thích ở quê luôn có rượu,
Ba mươi đồng sẵn túi còn mang.
(Tạp thi 1 – Nguyễn Du, Nguyễn Thạch Giang dịch,
in trong Thơ chữ Hán Nguyễn Du, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, 1978)
2. Văn bản 2
SỞ KIẾN HÀNH(*)
(Những điều trông thấy) – Nguyễn Du
Phiên âm:
Hữu phụ huề tam nhi Huyết nhục tự sài lang
Tương tương toạ đạo bàng Mẫu tử bất túc tuất
Tiểu giả tại hoài trung Phủ nhi tăng đoạn trường
Ðại giả trì trúc khuông Kỳ thống tại tâm đầu
Khuông trung hà sở thịnh Tạc tiêu Tây Hà dịch
Lê hoắc tạp tì khang Cung cụ hà trương hoàng
Nhật án bất đắc thực Lộc cân tạp ngư xí
Y quần hà khuông nhương Mãn trác trần trư dương
Kiến nhân bất ngưỡng thị Trưởng quan bất hạ trợ
Lệ lưu khâm lang lang Tiểu môn chỉ lược thường
Quần nhi thả hỉ tiếu Bát khí vô cố tích
Bất tri mẫu tâm thương Lân cẩu yếm cao lương
Mẫu tâm thương như hà Bất tri quan đạo thượng
Tuế cơ lưu dị hương Hữu thử cùng nhi nương
Dị hương sảo phong thục Thuỳ nhân tả thử đồ
Mễ giá bất thậm ngang Trì dĩ phụng quân vương
Bất tích khí hương thổ
Cẩu đồ cứu sinh phương
Nhất nhân kiệt dung lực
Bất sung tứ khẩu lương
Thiên nhật giai vị hoàng
Âm phong phiêu nhiên chí
Hành nhân diệc thê hoàng
Duyên nhai nhật khất thực
Thử kế an khả trường
Nhãn hạ uỷ câu hác
Dịch nghĩa
Có người đàn bà dắt ba đứa con
Cùng nhau ngồi bên đường
Ðứa nhỏ trong bụng mẹ
Ðứa lớn cầm giỏ tre
Trong giỏ đựng gì lắm thế?
Rau lê, hoắc lẫn cám
Qua trưa rồi chưa được ăn
Áo quần sao mà rách rưới quá
Thấy người không ngẩng nhìn
Nước mắt chảy ròng ròng trên áo
Lũ con vẫn vui cười
Không biết lòng mẹ đau
Lòng mẹ đau ra sao?
Năm đói lưu lạc đến làng khác
Làng khác mùa màng tốt hơn
Giá gạo không cao quá
Không hối tiếc đã bỏ làng đi
Miễn sao tìm được phương tiện sống
Một người làm hết sức
Không đủ nuôi bốn miệng ăn
Dọc đường mỗi ngày đi ăn mày
Cách ấy làm sao kéo dài mãi được
Thấy trước mắt cái lúc bỏ xác bên ngòi
rãnh
Dịch thơ:
Một mẹ cùng ba con,
Lê la bên đường nọ,
Đứa bé ôm trong lòng,
Đứa lớn tay mang giỏ.
Trong giỏ đựng những gì?
Mớ rau lẫn tấm cám,
Nửa ngày bụng vẫn không,
Áo quần vẻ co dúm.
Gặp người chẳng dám nhìn,
Lệ sa vạt áo ướt,
Mấy con vẫn cười đùa,
Biết đâu lòng mẹ xót.
Lòng mẹ xót vì sao?
Máu thịt nuôi lang sói
Mẹ chết không thương tiếc
Vỗ về con càng thêm đứt ruột
Trong lòng đau xót lạ thường
Mặt trời vì thế phải vàng uá
Gió lạnh bỗng ào tới
Người đi đường cũng đau đớn làm sao
Ðêm qua ở trạm Tây Hà
Tiệc tùng cung phụng khoa trương quá
mức
Gân hươu cùng vây cá
Ðầy bàn thịt heo, thịt dê
Quan lớn không thèm đụng đũa
Ðám theo hầu chỉ nếm qua
Vứt bỏ không luyến tiếc
Chó hàng xóm cũng ngán món ăn ngon
Không biết trên đường cái
Có mẹ con đói khổ nhà này
Ai người vẽ bức tranh đó
Ðem dâng lên nhà vua
Thịt da béo cầy sói.
Mẹ chết có tiếc gì,
Thương đàn con vô tội,
Nỗi đau như xé lòng,
Trời cao có thấu nổi?
Gió lạnh bỗng đâu về
Khách đi đường rầu rĩ,
Đêm qua trạm Tây Hà
Mâm cổ sang vô kể?
Nào vây cá, gân hươu,
Lợn dê mâm đầy ngút,
Quan lớn không động đũa,
Tuỳ tùng chỉ nếm chút.
 Đói kém phải phiêu bạt. Thức ăn thừa đổ đi
Nơi đây mùa khá hơn, Chó no ngấy món ngon,
Giá gạo không quá đắt. Biết đâu bên đường quan,
Quản chi bước lưu ly, Có mẹ con cực khổ!
Miễn sống qua thì đói. Ai vẽ bức tranh này
Nhưng một người làm thuê, Dâng lên nhà vua rõ!
Nuôi bốn miệng sao nổi!
Lần phố xin miếng ăn,
Cách ấy đâu được mãi!
Chết lăn rãnh đến nơi,
(Theo Thơ chữ Hán Nguyễn Du, Nhà xuất bản Văn học, 1978, tr. 27-28 & 449-
454.)
(*)
Bài thơ “Sở kiến hành” (Những điều trông thấy) được Nguyễn Du sáng tác khi ông
đang dẫn đầu phái đoàn đi sứ sang Trung Quốc từ năm 1813 đến năm 1814.
3. Văn bản 3:

Khi tỉnh rượu lúc tàn canh,

Giật mình, mình lại thương mình xót xa.
Khi sao phong gấm rủ là,
Giờ sao tan tác như hoa giữa đường.
Mặt sao dày gió dạn sương
Thân sao bướm chán ong chường bấy thân!
Mặc người mưa Sở mây Tần,
Những mình nào biết có xuân là gì.
Đòi phen gió tựa hoa kề,
Nửa rèm tuyết ngậm bốn bể trăng thâu.
Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu,
Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ?
Đòi phen nét vẽ câu thơ,
Cung cầm trong nguyệt nước cờ dưới hoa.
Vui là vui gượng kẻo là,
Ai tri âm đó mặn mà với ai?
(Trích Truyện Kiều, Nguyễn Du, NXB Văn học, 2018)
Vị trí đoạn trích: Khi Mã Giám Sinh đưa Kiều đến nhà chứa của Tú Bà, Kiều đã quyết
liệt chống lại âm mưu biến nàng thành kĩ nữ, nhưng cuối cùng nàng đã rơi vào bẫy
của Tú Bà và buộc phải ra tiếp khách. Đoạn trích trên diễn tả tình cảnh trớ trêu mà
Kiều đã gặp phải và nỗi niềm thương thân xót phận của Kiều.