TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10.

SINIF

1. ÜNİTE Giriş

Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

2. İslamiyet’in Etkisiyle Gelişen Türk Edebiyatı

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

2. İslamiyet’in Etkisiyle Gelişen Türk Edebiyatı

• Türkler VIII. yüzyıldan itibaren İslamiyet etkisinde kalmış

ancak İslamiyet’in Türkler arasında yayılması X.
yüzyılda gerçekleşmiştir.

• Türklerin İslamiyet’i kabulü sürecinde ortaya koyulan

eserlerimiz "Geçiş Dönemi Eserleri" olarak adlandırılır.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Geçiş Dönemi Eserleri

Kutadgu Bilig

Yusuf Has Hacip tarafından yazılan eserin adı "Mutluluk veren bilgi"
anlamına gelmektedir.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Geçiş Dönemi Eserleri

Atabet’ül-Hakayık

Edip Ahmet Yüknekî tarafından yazılan eserin adı "Gerçeklerin Eşiği"

anlamına gelmektedir.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Geçiş Dönemi Eserleri

Divan ü Lügat’it-Türk
“Türk Dilleri Sözlüğü" anlamına gelen bu eser, Araplara Türkçeyi
öğretmek gayesiyle yazılmış Arapça-Türkçe bir sözlüktür.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Geçiş Dönemi Eserleri

Divan-ı Hikmet
İlk Türk mutasavvıfı olan Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılan bu
eser, sade bir dille İslamiyet’in esaslarından, tasavvuftan, dünya ve
kıyamet hallerinden, Peygamberden ve dervişlerden bahseden ve
hikmet adı verilen şiirlerden oluşur.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

A. Halk Edebiyatı

• Halk edebiyatını, daha çok halk arasından yetişmiş

sanatçıların verdikleri sözlü ürünler oluşturmaktadır.

• Halk edebiyatı kendi içinde dinî-tasavvufi, âşık ve

anonim halk edebiyatı olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

• Dil, halkın kullandığı sade Türkçedir.

• Şiirler hece ölçüsü ve dörtlüklerle oluşturulur.

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

a. Anonim Halk Edebiyatı

• Sanatçısı bilinmeyen eserler, anonim halk edebiyatı

ürünleri olarak kabul edilir.

• Dilden dile aktarılarak varlığını koruyan bu eserler, sade

ve anlaşılır bir halk diliyle oluşturulmuştur.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Şiir alanında • Düzyazı alanında • Geleneksel Türk

• Mâni • Masal Tiyatrosu alanında

• Ninni • Efsane • Karagöz

• Türkü • Atasözü • Orta Oyunu

• Ağıt • Fıkra • Meddah

• Bilmece • Köy Seyirlik Oyunları

• Tekerleme
Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Mâni Bilmece

Şu dağlar olmasaydı Sarı sarı içinde,

Çiçeği solmasaydı Sarı zarfın içinde,

Ölüm Allah’ın emri On iki birlik kardeş,

Ayrılık olmasaydı Birbirinin içinde.

(portakal)
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

b. Âşık Edebiyatı

• Âşık adı verilen ve çoğunlukla okuma yazma bilmeyen

şairler tarafından din dışı konularda söylenmiş şiirlerden
oluşur.

• Şairler, eserlerini doğaçlama biçimde söyler, hatta bu

yeteneklerini sergilemek için âşık atışmaları yapılır.

• Şiirler, saz eşliğinde ezgili biçimde söylenir.

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Hece ölçüsü ve dörtlüklerle söylenen şiirlerde sade ve

anlaşılır bir halk dili görülür.

• Şairler şiirlerinin son dörtlüğünde tapşırma adı verilen

takma isimlerini söyler. Böylece şiirin hangi şaire ait
olduğu anlaşılır.

• Halk şairlerinden bazıları şiirlerini cönk adı verilen

defterlerde toplamışlardır.
Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Koşma

Benden selam olsun Bolu Beyi' ne

Çıkıp su dağlara yaslanmalıdır.
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar seda verip seslenmelidir. Düşman geldi tabur tabur dizildi
Alnımıza kara yazı yazıldı.
Tüfek icat oldu mertlik bozuldu
Eğri kılıç kında paslanmalıdır.
Köroğlu düşer mi yine şanından,
Ayırır çoğunu er meydanından,
Kırat köpüğünden , düşman kanından
Çevrem dolup şalvar ıslanmalıdır
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

c. Dinî – Tasavvufi Türk Edebiyatı

• İslamî düşünce ve yaşama felsefesi olarak tarif

edilebilecek "tasavvuf" anlayışı üzerine şekillenen dinî
içerikli şiirlerden oluşur.

• Şairler, dinî eğitim merkezi sayılan tekkelerde yetişir ve

belli bir eğitimden geçer.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Kur’an-ı Kerim, hadis, tefsir gibi dinî ilimlerde kendini

yetiştiren bu kişiler duygu ve düşüncelerini şiirlerinde
vermeye çalışır.

• Şiirlerde hem hece hem de aruz ölçüsü kullanılır.

• Nazım birimi olarak dörtlük kullanılsa da gazel biçiminde

söylenen şiirlere de rastlanır.

• İlahi, nefes, deme, şathiye, devriye ve nutuk gibi nazım

türleri ile eserler yazılır.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2
Gel Gör Beni
Ben yürürüm yane yane
Aşk boyadı beni kana
Ne akîlem ne divâne
Gel gör beni aşk neyledi
Gâh eserim yeller gibi
Gâh tozarım yollar gibi
Gâh akarım seller gibi
Gel gör beni aşk neyledi
…
10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı
Akarsularım çağlarım
Dertli ciğerim dağlarım
Şeyhim anuban ağlarım
Gel gör beni aşk neyledi
Miskin Yunus bîçâreyim
Baştan ayağa yâreyim
Dost ilinden âvâreyim
Gel gör beni aşk neyledi
Yunus Emre
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

D. Divan Edebiyatı

• Türklerin Arap ve İran edebiyatlarını örnek alarak

oluşturdukları, katı kuralları olan, genellikle ortak
temaları işleyen ve belli ilkeler çerçevesinde gelişen
“klâsik bir edebiyat”tır.

• Bu edebiyat, şairlerinin şiirlerini “divan” adı verilen

yazma kitaplarda topladıkları için “divan edebiyatı” adını
almıştır.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Anadolu sahasında 13. yüzyılda başlayan bu edebiyat,

19. yüzyıla kadar sürmüştür.

• Ölçü, aruz ölçüsüdür. Nazım birimi genellikle beyit,

bazen benttir.

• Belli konular belli biçimler kullanılarak işlenmiştir.

Örneğin aşk, eğlence, hayattan zevk almak gibi konular
için gazel; övgü ve yergiler için kaside; uzun aşk ve
macera hikâyeleri için mesnevi biçimi seçilmiştir.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Ahenge çok önem verildiği için redife özellikle yer verilir.

• Tam ve zengin kafiye kullanılmış, şiirlerde göz için

kafiye esas alınmıştır.

• Sanatçılar için söyleyiş güzelliği ve ahenk anlatılan

konudan çok daha önemli olmuştur.

• Şiirlerin sonunda ya da içindeki bir beyitte şairin adı,

takma adı (mahlas) geçer.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• A. Beyitlerle kurulanlar:

• Gazel, kaside, mesnevi, müstezat, kıt’a

• B. Bentlerle kurulanlar:

• Rubai, tuyuğ, murabba, şarkı, muhammes, tardiye,

tahmis, taştir, müseddes, terkibibent, terciibent
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı

Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı

Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan

Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı

Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım

Uyarır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı
(…)
Değildim ben sana mâil sen ettin aklımı zâil
Beni tan eyleyen gafîl seni görgeç utanmaz mı

Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır

Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı
Fuzuli
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10. SINIF

DİL BİLGİSİ

Ünsüz Sertleşmesi
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Ünsüz Sertleşmesi

Dilimizde sert ünsüzle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten kelimeler

sert ünsüzle başlayan ekler alır:

çiçek-den > çiçek-ten aç-dı > aç-tı

düş-gün > düş-kün bas-gı > bas-kı

geç-di-m > geç-ti-m kitap-da > kitap-ta

sınıf-dan > sınıf-tan sabah-dan > sabah-tan

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Ünsüz Sertleşmesi

Sayılara getirilen ekler de bu kurala uymak zorundadır:

Cumhuriyet, 1923’te ilan edilmiştir.

Saat 10.45’te hareket eden trene binmiştik.

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Ünsüz Sertleşmesi

Bu kural Özel isimlere getirilen ekler için de geçerlidir:

İzmit’ten yola çıkıp Bursa’ya gittik.

Zonguldak’ta oturan akrabalarımızı özlemiştik.

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

UYARI:

Ünsüz sertleşmesi ve ünsüz yumuşaması kuralları yazıda

gösterilmezse yazım yanlışı meydana gelir.

Bu işi yalnız yapacakdım.

Onunla meslekdaş olduğumuza çok sevindim.

Simitin kenarından koparıp kuşlara attık.

Bu ağaçın meyveleri tüm mahalleye yeter.

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

"de" Bağlacı ve "-de" Hâl Ekinin Yazımı

1. "de" Bağlacı

“De” bağlacı bir sözcüktür ve her zaman ayrı yazılır;

cümleye “dahi, bile, fazladan, üstelik” anlamları katar.

Kızı da geldi gelini de.

Durumu oğluna da bildirdi.

Sen de mi kardeşim?

Konuşur da konuşur.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

UYARI: Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde

yazılmaz:

Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var.

(Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil)

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

UYARI: Da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden

kesme ile ayırmak yanlıştır:

Ayşe de geldi.

(Ayşe’de geldi değil)

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

2. "-de" Hâl Ekinin Yazımı

“-de” bulunma hâl eki her zaman bitişik yazılır; cümleye

“bulunma, taşıma, yüklenme” anlamları katar.

devede (deve-de) kulak,

yolda (yol-da) kalmak,

ayakta (ayak-ta) durmak,

işte (iş-te) çalışmak vb.

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

UYARI: -da / -de hâl eki sert ünsüzlerin benzeşmesi kuralına

uyar ve özel isimlere getirildiğinde kesme işareti ile ayrılır:

Ağaçta kalan kediyi biz kurtardık. (Ağaç-da)

Zonguldak’ta yaşayan akrabalarımızı özlemiştik. (Zonguldak-da)

 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Metin İnceleme:

Aşağıdaki parçada yazımı yanlış olan kelimelerin altını

çizelim.

Şehirlerde giderek artan bir betonlaşma hareketi vardı. Bu

durum beni de ailemide çok üzmekteydi. Yaşadığımız ev
de bundan nasibini alacakdı galiba. Çünkü komşuların
hepsi, evlerini terkedip apartman yapılmasına izin
vermişlerdi.
 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri 2 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Bir tek biz kalmışdık buna boyun eğmeyen. 1975’de

evlenen annem ve babam yıllardır bu bahçeli evde
yaşamaktaydı. Bu evde pekçok anı biriktirmişlerdi. Onlar
için evden vaz geçmek, anıları da yok saymaktı sanki.
Yine bir ilk bahar akşamı… Havada rahatlatıcı bir esinti,
insanı kendinden geçiren hoş bir koku vardı. Annemde
bunun etkisinde kalarak yine hayallere dalmıştı anlaşılan.
Çünkü insanın geçmişte ki güzellikleri unutması elbette
mümkün değildi.
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10. SINIF

İYİ ÇALIŞMALAR DİLERİM.

OSMAN AKTAŞ