314 • Korku K itabı

inançları ila bağlı “qorxu”lar va onlardan “müdafia” üsullarından

danışılacaq.
İnsanları qorxudan nalar olub? Bad nazarlar, uğursuzluqlar,
cinlanmak va s. Qorxular meydana galdikca, forması dayişdikca,
onlarla savaşıb qalib galmak yollarım da axtarıb tapıblar. Azarbaycanda
da qorxulardan minlarla qorunma üsulları mövcud olmuşdur. Hatta
“Kitabi-Dada Qorqud” boylarında acalinin çatdığım hiss edan Dada
Qorqud ölümdan qaçmaq üçün bulaq başında xalça salıb oturaraq
qopuz çalmağa başlardı. Yuxarıda qeyd etdiyimiz “Xalça qoruyandır”
masalida öz kökünü burdan götürmüşdür.
Bazan alaçıqların, evlarin atrafma, qapılara at quyruğundan tel
sancırlar. Bu ham bad nazardan, uğursuzluqdan qoruyur, ham da zaharli
haşaratların alaçığa daxil olmasının qarşısmı alır. Eyni xarakterli başqa
bir mamulat keçi tükündan hazırlanmış “lama qabağı”lardır (şakil 1,
şakil 2). İnançlara göra ilan keçi tükündan galan spesifik iydan qorxur.
Ona görada ağartı mahsulları (süd, qatıq, ayran va s.) saxlanan yerlarin
önüna asılardı.

Başqa bir adata göra evda bir badbaxtlik, ağırlıq, xastalik üz

verarsa ondan xilas olmaq üçün hana qurub xüsusi qırmızı rangli xalça-
 RöyaTağıyeva * 315

“Çilla Şaddasi” (şaki! 3) toxuyurlar. “Çilla Şaddasinda” qırmızı ranga

üstünlük veri İması Türk xalqlarınm, o cümladan azorbaycani darın
inancında xeyirxah ruhların ramzi hesab edilmasi ila alaqadardır.
Sadaladıqlarımız qorxudan amala galan ilkin müdafia növlaridir.
9gar qorxu olmasa bunlar yaranmazdı. Bu qorxuların içarisinda an
çox yayılanı balka da “bad nazar”lardir. Çünki qorunma üsullarına
nazar saldıqda an çox “gözqaytarıcı”lara rast galirik. Ssasan xalçalarm
haşiya hissalari qoruyucu xarakter daşıyır. “Man yeddi qala gölüyam
- qorxum, hürküm yoxdur” deyimi işladan şaxs özünü, yeddi qat
qoruyucu haşiya elementlari ila toxunmuş xalçanm (şakil 4) “göl”üna
banzadir. Bu xalçanın haşiyalarindaki elementlarin qoruyucu olduğuna
işaradir. Haşiya ara sahani qoruyur. Sanki bütün xoşagalmzliklara,
badbaxtçiliklara qarşı bir sadd çakir.

Ş a k il 3 *
316 • Korku Kitabı

Eyni zamanda xalçanm özünü da oşya kimi deyil, aziz bir varlıq
kimi qoruyurlar. Bu gün da yaşamaqda olan qadim xalq inancına göra
xalçaya göz daymamasi, onun rahat toxunub başa çatması üçün xalçaya
düyün (şakil 5), siçandişi (şakilö), “göz” (şakil 7), heyvan başı (şakil 8)
va s. tasvirlardan ibarat naxışlar salar, bir növ onu “tilsimlayardilar” .

Şakil 5* Şakil 6*
 RöyaTağıyeva »317

*î» T *îB 'S * »g* «S« *S« "S" «S* “S* “g* *S* * î ‘ -S-

Şakil 9*
Qadim türk sözü olan “bitik” (qadim türk sözü, “bitik” , “pitii”)
kalmasi qoruyucu dua manasını daşıyır (şakil 9). Bu elementlar
xalçanm d igar naxışlarmdan farqli olaraq takrarlanmadan yalnız bir
dala (xalçanın kanarlarından birinda va ya markazda) işlanardi (şakil
10, 11, 12).
318 • Korku K itabı

S5»»w®8i®
• ' r V V b ' V V Y o ^ b ■ Y ^ ' a t î «

l=;. :•;*»fe ;■v-;-;-î':-»«K;:-:>x-;-:-i:

.„ rrffm m m M m ,,J^ ^ r! w-r !

ınnı ıiiin
T ııı t ı rt ııııı/
ı/tt / t tr nf Tı ı/ıiııın
n ' n tttt >ıtııııu
ıı t/m
ınuiijrı/-
a ip T ıt//t'0 'U .l/— " —
“~ ' , ,. y.
•„ ,\ ,ı |
iwırıwıi)i«ıiıwı«i^!BWwywWMMğşwİBİfijip^ . ^ .<ı,.v 0 \0 v v >' ,y .
i* o *■ * »••<» .«.•*,-o/.» * .» « * «;«;.«c <■ .o.o,o a *•<. » a « ♦ *•* * -
« o •: » V r r t ' r V ' r t ' V t m i ı V » ' » ' *
-■ ___ •*<*£, - r:iri7TfiıfııtlltU>.lU.ı.<f’1
\Ijbiıııııı)ıı/ı// ıııı/ ı/ t / - ,ifiır iT itu ıh tû ır ıh /ı'ıı:t‘l ' !j " ' - - —
..i __ . '"•; ' ■•:"■ " ... ;•• ■ ■■••................

1 - -_ •a aa/AA j

•. * . - 'V .*Ü5'. >';’-'-V‘A V ."3 ÎW IR W # ® B W W 9 *Ö IIÜ M İ•■Ş 5 ? J ^ 7 7 ? V V / / / ✓ / / / / 7 // t

J> ‘l ’J J ? Tj j j T/f)TflTtTfnTi)l)/ n t t Ff/7T// / / / f t J U F :------

Şakil 12*
İnsanlar bozan sağlamlığı ila bağlı bad xabor eşitdiklarinda
vahimaya düşürlar. Amma, daha tez sağalmaq üçün ilk önca bu
vahimadan, qorxudan qaçmaq lazımdır. Qorxu öz işini beyinda görür.
Beyin isa öz növbasinda orqanizma siqnal ötürür. Haman orqanlar isa, bu
siqnaldan larzaya galarak, bunun tasirindan qoruna bilmirlar. Va immun
sistemi da, güc da burda mağlub olurlar. Alimlarin tadqiqatları göstarir
ki, badandaki immuniteti artırmaq üçün xüsusi soslardan istifada edilir.
 RöyaTağıyeva »319

91alxüsüs da damirdan cixan saslar. Azarbaycanda istifada olunan

“Çilcam’lar da eyni xarakter daşıyır. Bu qablar ham da “qırxaçar camı”
adlanır. Qabın özünamaxsusuluğu üzarinda va içarisinda “Qurani-
Karim”dan qırxa qadar ayanin hakk olunması va kanarlarındaki
deşiklardan üzarinda “Bismillah” yazılmış qırx adad lövha- “ açar”
asılması idi (şakil 13). Qorxmuş, darda düşmüş, çili a keçirmiş şaxslarin
“çilla çıxarma”smda, elaca da, taza galinlarin va körpalarin qırx günü
tamamında keçirilan “qırxın tökülmasi” ayinlarinda istifada olunur.
Qabm içarisina su töküb dua oxuyur va suyu çillali şaxsin başından
aşağı tökarak onun paklaşdığına inanırdılar. Qabların üzarinda an çox
“Falaq” , “Nas” , “Kahrun” suralari va “Baqara” surasinin bazi ayalari
işlanirdi. Bu da qabm tayinatma göra (cindan, şeytandan, şardan
qorunmasına) idi.

Şakil 13*
Latif Karimov adına Azarbaycan Xalçası va Xalq Tatbiqi Sanati
Dövlat Muzeyinin fondundan olan çilcamlardan (şakil 14) birina nazar
salaq:
“Rahman va Rahimli Allahın adıyla / De ki, “Man sığınıram
insanların Rabb - ina, insanların sultanına / insanların Tanrı - sına, /
320 • Korku K itabı

Qaçıram vasvasa gatirib yoxa çıxan şeytanın şarrindan, / insanların

ürayini vasvasa ila dolduran şeytanın. / cinlardan, insanlardan qaçıram” .

Şakil 14*

Yuxarı haşiyada Qurandan Baqara surasinin 255-ci ayasi

takrar olunmuşdur: Allahdan başqa tanrı yoxdur. O diridir, abadidir,
yaratdıqlarının üstündadir Allahın gözü. O nu na mürgü tutar, na yuxu.
Göylarda na varsa, yerda na varsa Onundur. Onun izni olmadan kim
gala bilar yanma iltimas üçün. Onların na eladiklarini, elayacaklarini
bilir.
Ondan sonra al-kalirun surasi yazılmışdır: Ya marhamatli, ya
Allaha şükür. Ya Rabb, ya marhamatli. Ya Rabb, ya marhamatli / Ya
Rabb, ya marhamatli / Ya Rabb, ya / rahman / , Ya Rabb, ya rahman /
Ya Rabb, ya rahman / Ya Rabb, ya rahman / Ya Rabb, ya rahman / Ya
Rabb, ya rahman / ” .