31

Κεφάλαιο
ΕΠΑΓΩΓΗ, ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ
ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ
ΕΝΑΛΛΑΣΣΟΜΕΝΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Οι ηλεκτρικές μπαταρίες που χρησιμοποιούνται στο ηλεκτρι-

31 – 1 Αμοιβαία Επαγωγή
31 – 2 Αυτεπαγωγή και Πηνία
31 – 3 Ενέργεια που Αποθηκεύεται σε Ένα
Μαγνητικό Πεδίο
31 – 4 Κυκλώματα LR
31 – 5 Κυκλώματα LC Και Ηλεκτρομαγνητι-
κές Ταλαντώσεις
31 – 6 Ταλαντώσεις LC με Αντίσταση
(Κύκλωμα LRC)
31 – 7 Κυκλώματα AC και Αντίδραση
31 – 8 Σειριακό Κύκλωμα Εναλλασσόμενου
Ρεύματος RLC
31 – 9 Συντονισμός στα Κυκλώματα Εναλ-
λασσόμενου Ρεύματος
31 – 10 Προσαρμογή Σύνθετης Αντίστασης
*31 – 11 Τριφασικά Κυκλώματα
κό αυτοκίνητο της φωτογραφίας, φορτίζονται μέσω του
μηχανισμού της επαγωγής. Η επίπεδη διάταξη, η οποία είναι
συνδεδεμένη σε ένα καλώδιο και σε ένα βύσμα, περιέχει ένα
αγώγιμο πηνίο, ενώ το ίδιο ισχύει και για το τμήμα του αυτο-
κινήτου που βρίσκεται πάνω από αυτή. Το εναλλασσόμενο
ρεύμα της επίπεδης διάταξης δημιουργεί μέσω του μηχανι-
σμού της επαγωγής μία ΗΕΔ στο πηνίο του αυτοκινήτου, η
οποία φορτίζει τις μπαταρίες του οχήματος. Αυτή η διαδικα-
σία αποτελεί ένα παράδειγμα της αμοιβαίας επαγωγής (όπως
ακριβώς και ένας μετασχηματιστής). Σημειώστε πως τα
ηλεκτρικά αυτοκίνητα μπορούν επίσης να φορτιστούν και με
απευθείας σύνδεση.
Κάθε αγώγιμο πηνίο χαρακτηρίζεται από μία αυτεπαγωγή,
ενώ όταν αυτό το πηνίο διαρρέεται από χρονικώς μεταβαλ-
λόμενο ρεύμα, λαμβάνει χώρα η δημιουργία μιας ΗΕΔ στο
κύκλωμα του. Οι επαγωγείς αυτού του τύπου είναι χρήσιμοι
σε αρκετά κυκλώματα.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 31. ΕΠΑΓΩΓΗ, ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ, ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ AC 347

ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ- Μαντέψτε τώρα!

Θεωρήστε ένα κύκλωμα που περιλαμβάνει μόνο έναν πυκνωτή C και ένα πηνίο αρ-
κετών σπειρών L, όπως απεικονίζεται στο επισυναπτόμενο σχήμα. Εάν ο πυκνωτής
είναι αρχικά φορτισμένος (Q = Q0 ), τι θα συμβεί όταν κλείσει ο διακόπτης S; (α)
1Q0
Δεν θα συμβεί τίποτε απολύτως. Ο πυκνωτής θα παραμείνει φορτισμένος με φορτίο C L
2Q0
Q = Q0 . (β) Ο πυκνωτής θα εκφορτιστεί με πολύ γρήγορο ρυθμό και θα παραμεί-
νει αφόρτιστος (Q = 0). (γ) Το κύκλωμα θα διαρρέεται από ρεύμα μέχρι το θετικό
S
φορτίο να συγκεντρωθεί στον απέναντι οπλισμό του πυκνωτή και στη συνέχεια θα
αντιστραφεί. Η διαδικασία θα είναι επαναλαμβανόμενη. (δ) Η αρχική ενέργεια του πυκνωτή UE = 12 Q20 /C θα μετα-
φερθεί όλη στο πηνίο και θα παραμείνει εκεί. (ε) Το σύστημα θα μεταφέρει σύντομα τη μισή ενέργεια του πυκνωτή
στο πηνίο και θα παραμείνει εκεί.

Σ
το προηγούμενο κεφάλαιο μελετήσαμε τον τρόπο με τον οποίο η μεταβαλλόμενη μαγνητική ροή, όταν διέρ-
χεται από κάποιο κύκλωμα επάγει μια ΗΕΔ σε αυτό το κύκλωμα. Επιπλέον, προηγουμένως είχαμε δει, ότι ένα
ηλεκτρικό ρεύμα παράγει ένα μαγνητικό πεδίο. Συνδυάζοντας τις δύο αυτές ιδέες, προβλέψαμε ότι ένα μετα-
βαλλόμενο ρεύμα σε ένα κύκλωμα θα προκαλεί μια ΗΕΔ και ένα ρεύμα σε ένα δεύτερο κύκλωμα στο γύρω χώρο, το
οποίο θα προκαλεί με τη σειρά του μια ΗΕΔ στο πρώτο κύκλωμα. Στο προηγούμενο κεφάλαιο συναντήσαμε ήδη ένα
πρώτο παράδειγμα αυτής της κατάστασης (και πιο συγκεκριμένα, τους μετασχηματιστές), αν και σε αυτό το κεφάλαιο
θα μελετήσουμε αυτό το φαινόμενο με πιο γενικό τρόπο, στηριζόμενοι στις έννοιες της αμοιβαίας επαγωγής και της
αυτεπαγωγής. Σχεδόν κάθε κύκλωμα περιέχει κάποια επαγωγή (η οποία συνήθως είναι πολύ μικρή), την οποία έχουμε
αγνοήσει μέχρι αυτό το σημείο. Ωστόσο, στον πραγματικό κόσμο των ηλεκτρονικών κυκλωμάτων, η επαγωγή συχνά
έχει πολύ μεγάλη σημασία. Στην πραγματικότητα, η επαγωγή μαζί με την αντίσταση και τη χωρητικότητα, αποτελούν
τα τρία βασικά στοιχεία των απλών κυκλωμάτων που θα σχολιάσουμε αργότερα σε αυτό το κεφάλαιο. Η έννοια της
επαγωγής αποτελεί ένα καλό εφαλτήριο για να παρουσιάσουμε την αποθήκευση ενέργειας σε ένα μαγνητικό πεδίο.

31-1 Αμοιβαία Επαγωγή

Εάν δύο πηνία βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους, όπως στο Σχήμα 31-
1, τότε ένα μεταβαλλόμενο ρεύμα στο πρώτο πηνίο, θα προκαλέσει την ανάπτυξη Πηνίο 1 Πηνίο 2
μιας επαγόμενης ΗΕΔ στο δεύτερο πηνίο (ο μετασχηματιστής - ανατρέξτε στο Κε-
φάλαιο 30 - δεν αποτελεί παρά μόνο ένα παράδειγμα αυτής της κατάστασης). Ας
εφαρμόσουμε το νόμο του Faraday στο πηνίο 2: η ΗΕΔ E που επάγεται στο πηνίο
2, είναι ανάλογη του ρυθμού μεταβολής της μαγνητικής ροής που διέρχεται από
αυτό. Αυτή η μεταβαλλόμενη ροή στο πηνίο 2, δημιουργείται από ένα μεταβαλλό-
μενο ρεύμα I1 στο πηνίο 1 και αρκετά συχνά είναι πιο εξυπηρετικό να εκφράζουμε I1
την ΗΕΔ στο πηνίο 2 ως συνάρτηση του ρεύματος που διαρρέει το πηνίο 1.
I1
Ας συμβολίσουμε με Φ21 τη μαγνητική ροή σε κάθε σπείρα του πηνίου 2 που e2
προκαλείται από το πηνίο 1. Εάν το πηνίο 2 περιλαμβάνει N2 σπείρες σφικτά τυλιγ- (επαγόμενη)
μένες μεταξύ τους, τότε το γινόμενο N2 Φ21 θα είναι η συνολική ροή που διέρχεται
από το πηνίο 2. Εάν τα δύο πηνία είναι ακίνητα στο χώρο, το γινόμενο N2 Φ21 θα Σχήμα 31-1 Ένα μεταβαλλόμενο
είναι ανάλογο του ρεύματος I1 στο πηνίο 1 με τον συντελεστή αναλογίας να ονο- ρεύμα στο πρώτο πηνίο επάγει
μάζεται αμοιβαία επαγωγή, να συμβολίζεται με M21 και να ορίζεται ως ένα ρεύμα στο δεύτερο πηνίο.

N2 Φ21
M21 = (31-1)
I1

Η ΗΕΔ E2 που επάγεται στο πηνίο 2 εξαιτίας της μεταβολής του ρεύματος στο πηνίο 1, θα ισούται, σύμφωνα με το
νόμο του Faraday, με
dΦ21
E2 = −N2
dt
Συνδυάζοντας την τελευταία εξίσωση με την Εξίσωση 31-1, εκπεφρασμένη στη μορφή Φ21 = M21 I1 /N2 και λαμβά-
νοντας την παράγωγό της) προκύπτει ότι
dI1
E2 = −M21 (31-2)
dt
348 § 31-1. ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΕΠΑΓΩΓΗ

Η Εξίσωση 31-2 συσχετίζει τη μεταβολή στο ρεύμα του πηνίου 1 με την επαγόμενη ΗΕΔ στο πηνίο 2. Εάν τα δύο
αυτά πηνία είναι ακίνητα στο χώρο, η αμοιβαία επαγωγή του πηνίου 2 ως προς το πηνίο 1, δηλαδή η M21 , είναι
σταθερή, υπό την έννοια πως δεν εξαρτάται από το ρεύμα I1 . Αντίθετα, η τιμή του μεγέθους M21 , εξαρτάται μόνο
από “γεωμετρικούς” παράγοντες, όπως είναι το μέγεθος και το σχήμα των πηνίων, το πλήθος των σπειρών τους και
η σχετική θέση του ενός ως προς το άλλο, καθώς και από το εάν υφίσταται ή όχι πυρήνας σιδήρου (ή κάποιο άλλο
σιδηρομαγνητικό υλικό). Για παράδειγμα, εάν τα δύο πηνία στο Σχήμα 31-1, απείχαν μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ
τους, τότε από το πηνίο 2 θα διέρχονταν λιγότερες δυναμικές γραμμές, οπότε η τιμή του M21 θα ήταν μικρότερη.
Ο υπολογισμός της τιμής του M21 είναι εφικτός μόνο για ορισμένες απλές περιπτώσεις (δείτε το Παράδειγμα 31-1).
Αντίθετα, τις περισσότερες φορές, η τιμή αυτού του μεγέθους προσδιορίζεται πειραματικά.
Ας θεωρήσουμε τώρα την αντίστροφη κατάσταση: ένα μεταβαλλόμενο ρεύμα στο πηνίο 2 επάγει μια ΗΕΔ στο
πηνίο 1. Σε αυτήν την περίπτωση θα έχουμε
dI2
E1 = −M12
dt
όπου M12 είναι η αμοιβαία επαγωγή του πηνίου 1 ως προς το πηνίο 2. Μπορεί να αποδειχτεί, αν και δεν θα το δείξουμε
εδώ, ότι M12 = M21 . Κατά συνέπεια, για μια δεδομένη διάταξη, η χρήση των δεικτών δεν είναι αναγκαία και μπορούμε
να γράψουμε
M = M12 = M21
οπότε θα είναι
dI2
E1 = −M (31-3α)
dt
και
dI1
E2 = −M (31-3β)
dt
Η μονάδα της αμοιβαίας επαγωγής στο σύστημα μονάδων SI είναι το henry (H), όπου

1 H = 1 V · s/A = 1 Ω · s

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 31-1 Σωληνοειδές και πηνίο

Ένα λεπτό σωληνοειδές, μεγάλου μήκους ℓ με επιφάνεια διατομής A, περιλαμβάνει N1 σπείρες σφικτά τυλιγμένες
μεταξύ τους. Το σωληνοειδές εισάγεται στο εσωτερικό ενός πηνίου N2 σπειρών, όπως απεικονίζεται στο Σχήμα
31-2. Υποθέτοντας ότι όλη η ροή από το πηνίο 1 (σωληνοειδές) διέρχεται και από το πηνίο 2, να υπολογιστεί η
αμοιβαία επαγωγή τους.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Αρχικά προσδιορίζουμε τη ροή που παράγεται από το σωληνοειδές, η οποία διέρχεται όλη
ομοιόμορφα από το πηνίο N2 (καθώς και από το πηνίο N1 ), σύμφωνα με την Εξίσωση 29-4 για το μαγνητικό
πεδίο στο εσωτερικό του σωληνοειδούς - θα είναι λοιπόν,

N1
B = µ0 I1 = µ0 nI1
ℓ
όπου n = N1 /ℓ είναι το πλήθος των σπειρών του σωληνοειδούς ανά μονάδα μήκους και I1 το ρεύμα που διαρρέει
το σωληνοειδές.

N2 I1
N1

A1

l
Σχήμα 31-2 Παράδειγμα 31-1.

ΛΥΣΗ Οι σπείρες του σωληνοειδούς είναι σφικτά τυλιγμένες μεταξύ τους, οπότε μπορούμε να υποθέσουμε πως
όλη η ροή του σωληνοειδούς παραμένει στο εσωτερικό του δεύτερου πηνίου. Υπό το καθεστώς ισχύος αυτής της
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 31. ΕΠΑΓΩΓΗ, ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ, ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ AC 349

παραδοχής, η ροή Φ21 που διέρχεται από πηνίο 2 θα είναι

N1
Φ21 = BA1 = µ0 I 1 A1
ℓ
Κατά συνέπεια, η αμοιβαία επαγωγή θα είναι

N2 Φ21 µ0 N1 N2 A1
M= =
I1 ℓ
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τον προσδιορισμό της αμοιβαίας επαγωγής, επιλέξαμε να υπολογίσουμε την τιμή της M21 και
αυτό, διότι ο υπολογισμός της τιμής της M12 είναι αρκετά δύσκολος. Λαμβάνοντας υπόψη ότι M12 = M21 = M ,
μπορούμε να επιλέγουμε κάθε φορά τον απλούστερο υπολογισμό για τον προσδιορισμό του M . Ας επαναλά-
βουμε ότι η τιμή του M εξαρτάται μόνο από τη γεωμετρία του προβλήματος και όχι από τα ρεύματα.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ 31-2 Αντιστρέφοντας τα πηνία

Τι θα αλλάξει στο Παράδειγμα 31-1 εάν το πηνίο των N2 σπειρών βρισκόταν στο εσωτερικό του σωληνοειδούς
αντί στο εξωτερικό;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ Το μαγνητικό πεδίο στο εσωτερικό του σωληνοειδούς θα ήταν το ίδιο. Η ροή δια μέσου του πηνίου
θα ήταν BA2 , όπου A2 η επιφάνεια διατομής του πηνίου και όχι του σωληνοειδούς, όπως στο Παράδειγμα 31-1.
Κατά συνέπεια, θα λαμβάναμε την ίδια σχέση για το M , με τη διαφορά ότι η επιφάνεια A θα αναφερόταν τώρα
στο πηνίο και κατά συνέπεια, θα ήταν μικρότερη.

ΑΣΚΗΣΗ Α Ποιος συνδυασμός σωληνοειδούς και πηνίου από αυτούς που απεικονίζονται στο Σχήμα 31-3, πα-
ρουσιάζει τη μεγαλύτερη αμοιβαία επαγωγή; Υποθέστε ότι το σωληνοειδές είναι το ίδιο σε κάθε περίπτωση.

(α) (β) (γ) (δ) (ε)

Σχήμα 31-3 Άσκηση Α.

Ένας μετασχηματιστής αποτελεί ένα παράδειγμα διάταξης, στην οποία η σύζευξη επιθυμούμε να είναι η μέγιστη δυ-
νατή, έτσι ώστε από αμφότερα τα πηνία να διέρχονται σχεδόν όλες οι γραμμές ροής. Η αμοιβαία επαγωγή έχει και
άλλες χρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των επαγωγικών διαδικασιών φόρτισης κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρικών αυ-
τοκινήτων καθώς και άλλων διατάξεων με επαναφορτιζόμενες μπαταρίες όπως σχολιάσαμε στην Ενότητα 30-6.
Σημειώστε, ωστόσο, πως η αμοιβαία επαγωγή έχει και αρνητικές επιδράσεις. Κάθε μεταβολή του ρεύματος σε ένα
κύκλωμα μπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη μιας ΗΕΔ εξ’ επαγωγής σε κάποιο άλλο τμήμα του ίδιου κυκλώματος
ή σε διαφορετικό κύκλωμα, ακόμη και εάν οι αγωγοί του δεν έχουν σπειροειδές σχήμα. Η αμοιβαία επαγωγή M
είναι συνήθως μικρή, εάν το κύκλωμα δεν περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό σπειρών ή μαγνητικό πυρήνα. Ωστόσο, σε
περιπτώσεις όπου χρησιμοποιούνται χαμηλές τιμές τάσεων, είναι πιθανόν να ανακύψει κάποιο πρόβλημα λόγω της
αμοιβαίας επαγωγής. Για τη μείωση αυτής της επίδρασης, χρησιμοποιούνται συχνά θωρακισμένα καλώδια, δηλαδή
καλώδια όπου ένας εσωτερικός αγωγός περιβάλλεται από ένα κυλινδρικό γειωμένο αγωγό (δείτε το Σχήμα 29-12).

31-2 Αυτεπαγωγή και Πηνία

Η έννοια της επαγωγής εφαρμόζεται επίσης και στην περίπτωση ενός απλού απομονωμένου πηνίου N σπειρών. Όταν
το πηνίο διαρρέεται από μεταβαλλόμενο ρεύμα προκαλείται μια μεταβαλλόμενη μαγνητική ροή που διέρχεται από
το εσωτερικό του πηνίου, η οποία προκαλεί με τη σειρά της μια ΗΕΔ εξ’ επαγωγής στο ίδιο το πηνίο. Η επαγόμενη
αυτή ΗΕΔ αντιτίθεται στη μεταβολή της ροής (σύμφωνα με το νόμο του Lenz). Για παράδειγμα, εάν το ρεύμα που
διαρρέει το πηνίο αυξάνεται, η επίσης αυξανόμενη μαγνητική ροή επάγει μια ΗΕΔ που αντιτίθεται στο αρχικό ρεύμα
350 § 31-2. ΑΥΤΕΠΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΗΝΙΑ

και τείνει να περιορίσει αυτήν την αύξηση. Εάν πάλι, το ρεύμα μειώνεται, θα μειώνεται και η ροή, οπότε η επαγόμενη
ΗΕΔ θα έχει την ίδια κατεύθυνση με το ρεύμα, τείνοντας να διατηρήσει το αρχικό ρεύμα. Εάν αυτή η επαγωγή (πηνίο)
αποτελεί μέρος ενός κυκλώματος, μπορεί να με τον τρόπο αυτό να λειτουργήσει ως μία πηγή για την ανάπτυξη μιας
ΗΕΔ, μαζί με τις άλλες συνήθεις πηγές ΗΕΔ που υπάρχουν ήδη στο κύκλωμα, όπως είναι οι μπαταρίες.
Η μαγνητική ροή ΦB που διέρχεται από ένα πηνίο N σπειρών είναι ανάλογη του ρεύματος I στο πηνίο, οπότε
ορίζουμε την αυτεπαγωγή L (κατά αντιστοιχία με την αμοιβαία επαγωγή - δείτε την Εξίσωση 31-1), ως
N ΦB
L= . (31-4)
I
Η επαγόμενη ΗΕΔ E σε ένα πηνίο αυτεπαγωγής L θα δίνεται, σύμφωνα με το νόμο του Faraday, από τη σχέση
dΦB dI
E = −N = −L . (31-5)
dt dt
Όπως και η αμοιβαία επαγωγή, η αυτεπαγωγή εκφράζεται σε henry. Η τιμή του L εξαρτάται από τη γεωμετρία του
προβλήματος καθώς και από την παρουσία σιδηρομαγνητικών υλικών. Η αυτεπαγωγή (ή εν συντομία, επαγωγή)
μπορεί να οριστεί, όπως προηγουμένως, για οποιοδήποτε κύκλωμα ή τμήμα κυκλώματος.
Τα κυκλώματα έχουν πάντοτε κάποια επαγωγή, αλλά συνήθως αυτή είναι αρκετά μικρή εκτός και εάν περιέχουν
κάποιο πηνίο πολλών σπειρών. Το κυκλωματικό σύμβολο της επαγωγής είναι το

[σύμβολο πηνίου]

Μία επαγωγή μπορεί επίσης να χαρακτηρίζεται και από σημαντική αντίσταση (τη συνήθη αντίσταση), η οποία θα
πρέπει επίσης να απεικονιστεί και αυτή στο διάγραμμα του κυκλώματος. Η επαγωγή κάποιες φορές είναι επιθυμητή
στα κυκλώματα, αν και σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, ενδέχεται να αποτελέσει πρόβλημα. Οι αντιστάτες ακριβείας
περιλαμβάνουν συνήθως κάποιο τύλιγμα, το οποίο θα παρουσιάζει επομένως και επαγωγή πέρα από την αντίσταση.
Ένας απλός τρόπος μείωσης της επαγωγής επιτυγχάνεται, τυλίγοντας ένα μέρος του μονωμένου καλωδίου κατά την
αντίθετη φορά, με αποτέλεσμα τα ρεύματα αντίθετης φοράς να παράγουν μια ελάχιστη μαγνητική ροή. Ένας τέτοιος
τρόπος τυλίγματος ονομάζεται τύλιγμα άνευ επαγωγής.
Εάν ένα πηνίο έχει αμελητέα αντίσταση, τότε η μεταβολή του ρεύματος καθορίζεται εξολοκλήρου από την επα-
γωγή (ή την επαγόμενη ΗΕΔ). Εάν στο πηνίο εφαρμοστεί μια πηγή μεταβαλλόμενης ή εναλλασσόμενης τάσης, αυτή
η εφαρμοζόμενη τάση ισοσταθμίζεται από την επαγόμενη ΗΕΔ του πηνίου (δείτε την Εξίσωση 31-5). Επομένως, σύμ-
φωνα με την Εξίσωση 31-5, για μια δεδομένη τιμή της E , εάν η επαγωγή L είναι μεγάλη, η μεταβολή του ρεύματος θα
είναι μικρή και κατά συνέπεια και το ίδιο το ρεύμα, εάν είναι εναλλασσόμενο, θα είναι μικρό. Όσο μεγαλύτερη είναι η
επαγωγή, τόσο μικρότερο θα είναι το εναλλασσόμενο ρεύμα. Επομένως, η επαγωγή λειτουργεί ως μια “αντίσταση”, η
οποία εμποδίζει τη ροή του εναλλασσόμενου ρεύματος. Για την ιδιότητα αυτή του πηνίου χρησιμοποιείται ο όρος σύν-
θετη αντίσταση ή αντίδραση. Η σύνθετη αντίσταση θα μελετηθεί με λεπτομέρεια στις Ενότητες 31-7 και 31-8. Όπως
θα δούμε σε αυτή την περιγραφή, μια σύνθετη αντίσταση δεν εξαρτάται μόνο από την επαγωγή L, αλλά και από τη
συχνότητα. Εδώ, θα αναφέρουμε απλά ένα παράδειγμα που αναδεικνύει τη μεγάλη σημασία της. Η αντίσταση του
πρωτεύοντος πηνίου ενός μετασχηματιστή είναι συνήθως πολύ μικρή, ίσως και μικρότερη από 1 Ω. Εάν το μόνο στοι-
χείο που περιόριζε το ρεύμα ήταν αυτή η αντίσταση, τότε ο μετασχηματιστής θα διαρρεόταν από τεράστια ρεύματα
όταν εφαρμοζόταν σε αυτόν μια υψηλή τάση. Πράγματι, εάν στον μετασχηματιστή εφαρμοστεί μια συνεχή τάση, ο
μετασχηματιστής κινδυνεύει να καταστραφεί. Η επαγόμενη ΗΕΔ (ή αντίδραση) επομένως είναι αυτή που περιορίζει
το ρεύμα στο πηνίο σε μια λογική τιμή και προστατεύει το μετασχηματιστή.
Οι τυπικές τιμές επαγωγής των συνηθισμένων πηνίων κυμαίνονται από 1 μH έως περίπου 1 H (με τη μονάδα henry
να ορίζεται ως 1 H = 1 henry = 1 Ω · s).

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 31-3 Επαγωγή σωληνοειδούς

(α) Να βρείτε μία σχέση για την αυτεπαγωγή L ενός σωληνοειδούς μεγάλου μήκους ℓ, που περιλαμβάνει N
σπείρες σφικτά τυλιγμένες και έχει επιφάνεια διατομής A. (β) Να υπολογισθεί η τιμή του L, όταν για τις τιμές
N = 100, ℓ = 5,0 cm, A = 0,30 cm2 .

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για τον υπολογισμό της επαγωγής L, είναι συνήθως πιο απλό να ξεκινήσουμε από την Εξίσωση
31-4, οπότε θα πρέπει πρώτα να προσδιορίσουμε τη ροή.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 31. ΕΠΑΓΩΓΗ, ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ, ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ AC 351

ΛΥΣΗ (α) Σύμφωνα με την Εξίσωση 29-4, το μαγνητικό πεδίο στο εσωτερικό ενός σωληνοειδούς (αγνοώντας
τις επιδράσεις των άκρων) είναι σταθερό - ειδικότερα, θα είναι B = µ0 nℓ, όπου n = N /ℓ. Η ροή ισούται με
ΦB = BA = µ0 N IA/ℓ, οπότε θα είναι

N ΦB µ0 N 2 A
L= =
I ℓ
(β) Λαμβάνοντας υπόψη ότι µ0 = 4π × 10−7 T · m/A και αντικαθιστώντας τις τιμές, βρίσκουμε

(4π × 10−7 T · m/A)(100)2 (3,0 × 10−5 m2 )

L= = 7,5 μH
(5,0 × 10−2 m)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Οι μαγνητικές δυναμικές γραμμές “διαχέονται” έξω από το σωληνοειδές (δείτε το Σχήμα 29-15),
ειδικότερα κοντά στα άκρα του, οπότε για αυτό το λόγο η σχέση που εξαγάγαμε αποτελεί απλώς μια προσέγγιση.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ 31-4 Κατεύθυνση της ΗΕΔ σε πηνίο

Το πηνίο του Σχήματος 31-4 διαρρέεται από ρεύμα με κατεύθυνση από τα αριστερά προς τα δεξιά, όπως απεικο-
νίζεται στο σχήμα. (α) Εάν το ρεύμα αυξάνεται με το χρόνο, ποια θα είναι η κατεύθυνση της επαγόμενης ΗΕΔ;
(β) Εάν το ρεύμα μειώνεται με το χρόνο, ποια θα είναι τότε η κατεύθυνση της ΗΕΔ;

I A B I A B
αυξάνεται + − ελαττώνεται − +
(α) (β)

Σχήμα 31-4 Παράδειγμα 31-4. Το θετικό και το αρνητικό πρόσημο, αναφέρονται στην ΗΕΔ που επάγεται εξαιτίας
της μεταβολής του ρεύματος με τον ίδιο τρόπο που θα το κάναμε εάν τα σημεία Α και Β ήταν οι ακροδέκτες μιας
μπαταρίας (και οι σπείρες του πηνίου ήταν το εσωτερικό της μπαταρίας).

ΑΠΑΝΤΗΣΗ (α) Από το νόμο του Lenz, γνωρίζουμε ότι η επαγόμενη ΗΕΔ θα πρέπει να αντιτίθεται στη μετα-
βολή της μαγνητικής ροής. Εάν το ρεύμα αυξάνεται, το ίδιο θα ισχύει και με τη μαγνητική ροή. Η επαγόμενη
ΗΕΔ αντιτίθεται στην αύξηση της ροής, κάτι που σημαίνει ότι δρα ως μια πηγή ΗΕΔ αντίθετη στην εξωτερική
πηγή η οποία καθοδηγεί το ρεύμα. Έτσι, η επαγόμενη ΗΕΔ στο πηνίο, αντιτίθεται στο ρεύμα I στο Σχήμα 31-4α.
Με άλλα λόγια, το πηνίο μπορεί να θεωρηθεί ως μια μπαταρία, με τον θετικό ακροδέκτη στο σημείο Α (τείνοντας
να παρεμποδίσει το ρεύμα να εισέλθει στο Α) και τον αρνητικό ακροδέκτη στο σημείο Β.

(β) Στην περίπτωση κατά την οποία λάβει χώρα μείωση του ρεύματος, από το νόμο του Lenz η επαγόμενη ΗΕΔ
τείνει να ενισχύσει τη ροή - με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που μια πηγή ΗΕΔ που ενισχύει την εξωτερική ΗΕΔ.
Η επαγόμενη ΗΕΔ τείνει να αυξήσει το ρεύμα I στο Σχήμα 31-4β. Επομένως, σε αυτήν την περίπτωση η ΗΕΔ
μπορεί να θεωρηθεί ως μια μπαταρία με τον αρνητικό ακροδέκτη στο σημείο Α, ωθώντας περισσότερο ρεύμα
(κατά τη συμβατική φορά, +) να κινηθεί προς τα δεξιά.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 31-5 Επαγωγή ομοαξονικών κυλίνδρων

Να προσδιοριστεί η επαγωγή ανά μονάδα μήκους ενός ομοαξονικού καλωδίου, όταν ο εσωτερικός αγωγός έχει
ακτίνα r1 και ο εξωτερικός αγωγός, ακτίνα r2 - δείτε το Σχήμα 31-5. Υποθέστε ότι οι αγωγοί αποτελούν κοίλους
λεπτούς σωλήνες, έτσι ώστε εντός του εσωτερικού αγωγού να μην υφίσταται μαγνητικό πεδίο, ενώ το μαγνητικό
πεδίο εσωτερικά αμφότερων των αγωγών μπορεί να αγνοηθεί. Οι δύο αγωγοί διαρρέονται από ίσα ρεύματα I τα
οποία κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Θα πρέπει να υπολογίσουμε τη μαγνητική ροή, ΦB = B ⃗ · dA,
⃗ ανάμεσα στους δύο αγωγούς.
Οι δυναμικές γραμμές του B ⃗ έχουν τη μορφή κύκλων που περιβάλλουν τον εσωτερικό αγωγό (ωστόσο, στο
352 § 31-3. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΟΥ ΑΠΟΘΗΚΕΥΕΤΑΙ ΣΕ ΕΝΑ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ

Σχήμα 31-5α απεικονίζεται μόνο ένας από αυτούς). Σύμφωνα με το νόμο του Ampère, B ⃗ · dℓ⃗ = µ0 I, το μέτρο
του πεδίου κατά μήκος ενός κύκλου ακτίνας r, όταν ο εσωτερικός αγωγός διαρρέεται από ρεύμα I, είναι (δείτε
τα Παραδείγματα 28-6 και 28-7)
µ0 I
B=
2πr
l
I
dr
dr
r r2
r I
I
I 2r1
r1
I

2r2
5
B
I
(α) (β)

Σχήμα 31-5 Παράδειγμα 31-5. Ομοαξονικό καλώδιο: (α) διατομή, (β) πλευρική άποψη.

Η μαγνητική ροή που διέρχεται από ένα ορθογώνιο πλάτους dr και μήκους ℓ (κατά μήκος του καλωδίου - δείτε
το Σχήμα 31-5β) σε απόσταση r από το κέντρο, ισούται με

µ0 I
dΦB = BdA = B(ℓdr) = ℓdr
2πr
ΛΥΣΗ Η συνολική ροή εξαιτίας ενός καλωδίου μήκους ℓ θα είναι
  r2
µ0 Iℓ dr µ0 Iℓ r2
ΦB = dΦB = = ln
2π r1 r 2π r1

Επειδή το ρεύμα I ρέει όλο προς μια κατεύθυνση στον εσωτερικό αγωγό και το ίδιο ρεύμα I ρέει προς την αντί-
θετη κατεύθυνση στον εξωτερικό αγωγό, θα έχουμε συνολικά μια μόνο σπείρα, οπότε στην Εξίσωση 31-4 είναι
N = 1. Επομένως, η αυτεπαγωγή για ένα μήκος ℓ, θα δίδεται από την έκφραση

ΦB µ 0 ℓ r2
L= = ln
I 2π r1
Η επαγωγή ανά μονάδα μήκους θα δίδεται από τη σχέση

L µ0 r2
= ln
ℓ 2π r1
Παρατηρήστε πως η τιμή του L εξαρτάται μόνο από τη γεωμετρία του προβλήματος και όχι από το ρεύμα I.

31-3 Ενέργεια που Αποθηκεύεται Σε Ενα Μαγνητικό Πεδίο

Όταν ένα πηνίο επαγωγής L διαρρέεται από ένα ρεύμα εντάσεως I που μεταβάλλεται με ρυθμό dI/dt, τότε στο πηνίο
προσφέρεται ενέργεια με ρυθμό
dI
P = IE = LI
dt
όπου το μέγεθος P περιγράφει την προσφερόμενη ισχύ - δείτε την Εξίσωση 31-51 . Ας υπολογίσουμε το έργο που
απαιτείται για την αύξηση του ρεύματος σε ένα πηνίο, από τη μηδενική τιμή σε κάποια τιμή I. Καταφεύγοντας στην

1
Παρατηρήστε πως στην προκειμένη περίπτωση δεν έχουμε αρνητικό πρόσημο, επειδή η ισχύς προσφέρεται για την αντιστάθμιση της
ΗΕΔ του πηνίου.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 31. ΕΠΑΓΩΓΗ, ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ, ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ AC 353

τελευταία εξίσωσης, το έργο dW που παράγεται σε χρονικό διάστημα dt, ισούται με

dW = P dt = LIdI

Επομένως, το συνολικό έργο που δαπανάται για την αύξηση του ρεύματος από το μηδέν σε μία τιμή I, θα είναι
  I
1
W = dW = LIdI = LI 2
0 2
Αυτό το έργο είναι με την ενέργεια U που αποθηκεύεται στο πηνίο, όταν το τελευταίο διαρρέεται από ρεύμα I (και
θέτοντας U = 0 όταν είναι I = 0). Θα είναι λοιπόν,

U = 21 LI 2 (31-6)

Αυτό το έργο μπορεί να συγκριθεί με την ενέργεια που αποθηκεύεται σε έναν πυκνωτή C, όταν στα άκρα του εφαρ-
μόζεται μια διαφορά δυναμικού V (δείτε την Ενότητα 25-4)

U = 12 CV 2

ΑΣΚΗΣΗ Β Ποια είναι η επαγωγή ενός πηνίου, εάν αυτό έχει αποθηκευμένη ενέργεια 1,5 J όταν διαρρέεται από
ρεύμα 2,5 A; (α) 0 48 H, (β) 1,2 H, (γ) 2,1 H, (δ) 4,7 H, (ε) 19 H.

Όπως ακριβώς η ενέργεια που αποθηκεύεται στον πυκνωτή μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι αποθηκευμένη στο ηλεκτρικό
πεδίο μεταξύ των πλακών του πυκνωτή, κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο και η ενέργεια σε ένα πηνίο μπορεί να θεωρηθεί
ότι αποθηκεύεται στο μαγνητικό του πεδίο. Προκειμένου να εκφράσουμε την ενέργεια συναρτήσει του μαγνητικού
πεδίου, θα χρησιμοποιήσουμε το αποτέλεσμα του Παραδείγματος 31-3, σύμφωνα με το οποίο, η αυτεπαγωγή ενός
ιδανικού σωληνοειδούς ισούται με L = µ0 N 2 A/ℓ. Επειδή το μαγνητικό πεδίο B ενός σωληνοειδούς, συνδέεται με
το ρεύμα I μέσω της σχέσης B = µ0 N I/ℓ (Εξίσωση 29-4) θα έχουμε
  
1 2 1 µ0 N 2 A Bℓ 2 1 B 2
U == LI = = Aℓ
2 2 ℓ µ0 N 2 µ0
Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αυτή η ενέργεια είναι αποθηκευμένη στο χώρο που περικλείεται από τα τυλίγματα, ο
όγκος του οποίου είναι Aℓ. Στην περίπτωση αυτή, η ενέργεια ανά μονάδα όγκου, ή πυκνότητα ενέργειας, είναι

1 B2
u = πυκνότητα ενέργειας = (31-7)
2 µ0
Η τελευταία σχέση για την πυκνότητα ενέργειας σε ένα μαγνητικό πεδίο, αν και κατασκευάστηκε για την ειδική
περίπτωση ενός σωληνοειδούς, μπορεί να αποδειχτεί ότι ισχύει για κάθε περιοχή του χώρου, όπου υφίσταται ένα μα-
γνητικό πεδίο. Εάν στο χώρο υπάρχει κάποιο σιδηρομαγνητικό υλικό, τότε η σταθερά µ0 αντικαθίσταται από το αντί-
στοιχο µ. Η παραπάνω εξίσωση είναι ανάλογη της πυκνότητας ενέργειας του ηλεκτρικού πεδίου 12 ϵ0 E 2 (ανατρέξτε
στην Ενότητα *25-6).

31-4 Κυκλώματα LR
Κάθε πηνίο περιλαμβάνει και κάποια αντίσταση. Το γεγονός αυτό απεικονίζεται σε ένα κυκλωματικό διάγραμμα, σχε-
διάζοντας την επαγωγή L σε σειρά με μια αντίσταση R, όπως φαίνεται στο Σχήμα 31-6α. Η αντίσταση R μπορεί επίσης
να περιλαμβάνει και κάθε άλλη αντίσταση που υπάρχει στο κύκλωμα. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι: τι συμβαίνει
όταν μια πηγή συνεχούς τάσης V0 συνδεθεί σε σειρά με ένα τέτοιο κύκλωμα LR; Τη χρονική στιγμή που κλείνει ο
διακόπτης συνδέοντας την πηγή στο κύκλωμα, το τελευταίο αρχίζει να διαρρέεται από ρεύμα. Αυτό το ρεύμα παρε-
μποδίζεται από την επαγόμενη ΗΕΔ στο πηνίο που οφείλεται σε αυτή τη μεταβολή του ρεύματος. Ωστόσο, καθώς
το ρεύμα αρχίζει να ρέει στο κύκλωμα, λαμβάνει χώρα και μια πτώση τάσης στα άκρα της αντίστασης (V = IR).
Επομένως, η πτώση τάσης στα άκρα του πηνίου ελαττώνεται και το ρεύμα αυξάνεται λιγότερο απότομα. Το ρεύμα,
τελικά, αυξάνεται σταδιακά, όπως απεικονίζεται στο διάγραμμα του Σχήματος 31-6β και προσεγγίζει τη μόνιμη τιμή
Imax = V0 /R, όταν δεν υπάρχει περαιτέρω ΗΕΔ στο πηνίο (δηλαδή όταν το ρεύμα I έχει σταματήσει να μεταβάλλε-
ται) και επομένως, όλη η πτώση τάσης εκδηλώνεται στα άκρα της αντίστασης.
354 § 31-4. ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ LR
I
A B C I0 = V0 / R
L I0
R
I 0,63 I0

∆ιακόπτης 0 T=L Χρόνος

V0 R
(α) (β)

Σχήμα 31-6 (α) Κύκλωμα RL, (β) ανάπτυξη του ρεύματος όταν το κύκλωμα συνδέεται σε μία πηγή τάσης.

Αυτό είναι κάτι που μπορούμε να το δείξουμε με αναλυτικό τρόπο, εφαρμόζοντας τον κανόνα βρόχων του Kirchhoff
στο κύκλωμα του Σχήματος 31-6α με το διακόπτη κλειστό. Οι ΗΕΔ στο κύκλωμα αποτελούνται από την πηγή τάσης
V0 και την ΗΕΔ E = −L(dI/dt) του πηνίου, που αντιτίθεται στο ρεύμα. Κατά συνέπεια, το άθροισμα των διαφορών
δυναμικού κατά μήκος του βρόχου είναι
dI
V0 − IR − L =0
dt
όπου I είναι το ρεύμα στο κύκλωμα κάθε χρονική στιγμή. Με απλή αναδιάταξη των όρων προκύπτει

dI
L + RI = V0 . (31-8)
dt
Αυτή η Εξίσωση 31-8 στην οποία καταλήξαμε

dI
L + RI = V0 .
dt
είναι μία γραμμική διαφορική εξίσωση και μπορεί να ολοκληρωθεί όπως το κάναμε στην Ενότητα 27-5 για ένα κύ-
κλωμα RC. Μπορούμε να επαναδιατυπώσουμε την Εξίσωση 31-8 στη συνέχεια να ολοκληρώσουμε από τη χρονική
στιγμή t = 0, οπότε είναι I = 0 έως κάποια μεταγενέστερη χρονική στιγμή t, όταν το ρεύμα είναι I - θα είναι λοιπόν,
 I  t
dI dt
= .
I=0 V0 − IR 0 L

οπότε θα έχουμε
 
1 V0 − IR t V0 − IR
− ln = και = e−Rt/L
R V0 L V0
και τελικά
V0
I= (1 − e−t/τ ) (31-9)
R
όπου
L
τ= (31-10)
R
είναι η σταθερά χρόνου του κυκλώματος LR. Το σύμβολο τ εκφράζει το χρόνο που απαιτείται προκειμένου το ρεύμα
I να φτάσει στο (1 − 1/e) = 0,63 ή στο 63% της μέγιστης τιμής του (που είναι η V0 /R). Η γραφική παράσταση
της Εξίσωσης 31-9, απεικονίζεται στο Σχήμα 31-6β (συγκρίνετε αυτό το σχήμα με εκείνο του κυκλώματος RC της
Ενότητας 27-5).
ΑΣΚΗΣΗ Γ Να δείξετε ότι το μέγεθος L/R έχει διαστάσεις χρόνου (ανατρέξτε στην Ενότητα *1-7).

Ας χρησιμοποιήσουμε στο σημείο αυτό τον διακόπτη του Σχήματος 31-6α, έτσι ώστε η πηγή τάσης να αποσυνδεθεί
από το κύκλωμα και τα σημεία A και C να βραχυκυκλωθούν μεταξύ τους, όπως φαίνεται στο Σχήμα 31-7. Έστω ότι τη
στιγμή της μεταγωγής του διακόπτη που θεωρείται ως η χρονική στιγμή t = 0, το ρεύμα έχει τιμή I0 . Στην περίπτωση
αυτή, η διαφορική εξίσωση (δείτε την Εξίσωση 31-8) γίνεται (αφού είναι V0 = 0)

dI
L + RI = 0
dt
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 31. ΕΠΑΓΩΓΗ, ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ, ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ AC 355
I

A B C I0

R L
I
0,37I0

S 0
V0 T= L Χρόνος
R

Σχήμα 31-7 Ο διακόπτης μεταπίπτει τόσο γρήγορα, Σχήμα 31-8 Μείωση του ρεύματος του Σχήματος 31-7
ώστε ενώ η πηγή αποσυνδέεται, ωστόσο, συνεχίζει να συναρτήσει του χρόνου μετά την αποσύνδεση της πη-
υφίσταται κύκλωμα. Το ρεύμα αυτή τη χρονική στιγμή γής από το κύκλωμα.
(έστω t = 0) είναι ίσο με I0 .

Αναδιατάσσοντας με τον κατάλληλο τρόπο την παραπάνω εξίσωση και ολοκληρώνοντας, έχουμε
 I  t
dI R
=− dt
I0 I 0 L

όπου είναι I = I0 τη χρονική στιγμή t = 0, ενώ το ρεύμα έχει τιμή I σε κάποια χρονική στιγμή t. Η ολοκλήρωση της
παραπάνω σχέσης μας δίνει
I R
ln =− t
I0 L
ή ισοδύναμα
I = I0 e−t/τ (31-11)
Επομένως, το ρεύμα μειώνεται εκθετικά στο μηδέν, όπως παρουσιάζεται στο Σχήμα 31-8. Για μία ακόμη φορά η στα-
θερά χρόνο ορίζεται ως τ = L/R και αποτελεί το χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου η ένταση του
ρεύματος μειώνεται στην τιμή 0,37I0 .
Η ανάλυση αυτή καταδεικνύει το γεγονός, ότι υφίσταται πάντοτε ένας “χρόνος υστέρησης” ή “χρόνος αντίδρα-
σης”, όταν για παράδειγμα, κάποιος ηλεκτρομαγνήτης ενεργοποιείται ή απενεργοποιείται. Επίσης συμπεραίνουμε, ότι
ένα κύκλωμα LR χαρακτηρίζεται από παρόμοιες ιδιότητες με ένα κύκλωμα RC (δείτε την Ενότητα 27-5). Ωστόσο,
σε αντίθεση με την περίπτωση του πυκνωτή, εδώ η σταθερά χρόνου είναι αντιστρόφως ανάλογη του R.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 31-6 Ένα κύκλωμα LR

Τη χρονική στιγμή t = 0, μια πηγή τάσης των 12,0 V, συνδέεται σε σειρά με

ένα πηνίο των 220 mH και μια αντίσταση των 30 Ω, όπως φαίνεται στο Σχήμα
31-9. (α) Πόση είναι η τιμή του ρεύματος τη χρονική στιγμή t = 0; (β) Ποια L = 220 mH
είναι η σταθερά χρόνου του κυκλώματος; (γ) Ποια είναι η μέγιστη τιμή του
ρεύματος που διαρρέει το κύκλωμα; (δ) Πόσος χρόνος απαιτείται για να φτάσει S R = 30 æ
το ρεύμα στη μέγιστη τιμή του; (ε) Σε εκείνη τη χρονική στιγμή, ποιος είναι
ο ρυθμός με τον οποίο η πηγή τάσης παρέχει ενέργεια και (στ) ποιος είναι ο
ρυθμός αποθήκευσης ενέργειας στο μαγνητικό πεδίο του πηνίου;
V0 = 12,0 V
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η κατάσταση του προβλήματος απεικονίζεται στα Σχήματα
31-6α και 31-6β και για την επίλυσή του θα χρησιμοποιήσουμε τις εξισώσεις Σχήμα 31-9 Παράδειγμα 31-6.
που μόλις αναπτύξαμε.

ΛΥΣΗ (α) Το ρεύμα δεν μπορεί να μεταβεί ακαριαία από μια μηδενική σε μια
πεπερασμένη τιμή, όταν κλείνει ο διακόπτης, αφού το πηνίο αντιστέκεται στη μεταβολή [EL = −L(dI/dt)].
Κατά συνέπεια, αμέσως μόλις κλείσει ο διακόπτης, το ρεύμα I είναι ακόμη μηδέν κατά τη χρονική στιγμή t = 0
και τότε ξεκινά να αυξάνεται.

(β) Η σταθερά χρόνου, σύμφωνα με την Εξίσωση 31-10, είναι τ = L/R = (0,22 H)/(30 Ω) = 7,3 ms.
356 § 31-5. ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ LC ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ

(γ) Το ρεύμα φτάνει στη μέγιστη σταθερή τιμή του μετά από αρκετό χρόνο, όταν είναι dI/dt = 0, οπότε είναι
Imax = V0 /R = 12,0 V/30 Ω = 0,40 mA.

(δ) Θέτοντας στην Εξίσωση 31-9 δηλαδή στην έκφραση, I = 12 I0 = V0 /2R, θα λάβουμε

1 1
= 1 − e−t/τ ή ισοδύναμα e−t/τ =
2 2
Επιλύοντας λοιπόν ως προς t, βρίσκουμε ότι

t = τ ln 2 = (7,3 × 10−3 s)(0,693) = 5,1 ms

(ε) Την ίδια χρονική στιγμή, I = 12 I0 = 200 mA, οπότε η ισχύς που παρέχεται από την πηγή είναι

P = IV = (0,20 A)(12 V) = 2,4 W

(στ) Από την Εξίσωση 31-6, η ενέργεια που αποθηκεύεται σε ένα πηνίο L σε κάθε χρονική στιγμή είναι

1
U = LI 2
2
όπου I είναι το ρεύμα στο πηνίο εκείνη τη χρονική στιγμή. Ο ρυθμός μεταβολής της ενέργειας ισούται με

dU dI
= LI
dt dt
Μπορούμε να παραγωγίσουμε την Εξίσωση 31-9 για να λάβουμε την παράγωγο dI/dt ή να χρησιμοποιήσουμε
τη διαφορική εξίσωση - δείτε την Εξίσωση 31-8 - απευθείας. Θα είναι τότε,
 
dU dI
=I L = I(V0 − RI)(0,20 A)[12 V − (30 Ω)(0,20 A)] = 1,2 W
dt dt

Λαμβάνοντας υπόψη πως μόνο ένα μέρος της ισχύος της πηγής τάσης παρέχεται εκείνη τη στιγμή στο πηνίο, πού
βρίσκεται η υπόλοιπη ισχύς;

ΑΣΚΗΣΗ Δ Ένας αντιστάτης, συνδεδεμένος σε σειρά με μια επαγωγή, έχει σταθερά χρόνου 10 ms. Όταν ο ίδιος
αντιστάτης συνδέεται σε σειρά με έναν πυκνωτή των 5 μF, η σταθερά χρόνου είναι ίση με 5 × 10−6 s. Ποια εί-
ναι η τιμή επαγωγής; (α) 5 μΗ, (β) 10 μΗ, (γ) 5 mΗ, (δ) 10 mH, (ε) δεν παρέχεται αρκετή πληροφορία για τον
προσδιορισμό της.

Μια επαγωγή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την προστασία από υπερτάσεις ευαίσθητου ηλεκτρονικού εξοπλισμού, ο
οποίος μπορεί να υποστεί βλάβη από υψηλές τιμές ρευμάτων. Όταν μια τέτοια διάταξη συνδεθεί σε μια κοινή επιτοίχια
πρίζα, μια απότομη αύξηση της τάσης θα προκαλέσει μια αντίστοιχη μεγάλη μεταβολή στο ρεύμα, με συνέπεια, πολλές
φορές, την καταστροφή του ηλεκτρονικού κυκλώματος. Εάν όμως σε σειρά με την πηγή τάσης είναι συνδεδεμένο ένα
πηνίο, τότε η απότομη μεταβολή του ρεύματος προκαλεί μια αντίθετη ΗΕΔ που αποτρέπει το ρεύμα από το να ανέλθει
σε υψηλά επίπεδα.

31-5 Κυκλώματα LC Και Ηλεκτρομαγνητικές Ταλαντώσεις

Σε κάθε ηλεκτρικό κύκλωμα, συναντάμε τρία βασικά στοιχεία και πιο συγκεκριμένα, την αντίσταση, τη χωρητικότητα
και την επαγωγή, σε συνδυασμό με μια πηγή ΗΕΔ (υπάρχουν επίσης και πιο περίπλοκα στοιχεία, όπως είναι οι δίοδοι,
ή τα transistor). Στη μέχρι τώρα μελέτη μας, αναλύσαμε τα κυκλώματα RC και LC, ενώ στη συνέχεια θα εξετάσουμε
ένα κύκλωμα LC, το οποίο περιλαμβάνει μια χωρητικότητα C και μια επαγωγή L - δείτε το Σχήμα 31-10. Το κύκλωμα
LC αποτελεί ένα εξιδανικευμένο κύκλωμα για το οποίο θεωρούμε πως δεν διαθέτει αντίσταση - αυτή η αντίσταση θα
συμπεριληφθεί στην επόμενη ενότητα. Ας υποθέσουμε, ότι ο πυκνωτής στο Σχήμα 31-10 είναι αρχικά φορτισμένος,
έτσι ώστε ο ένας οπλισμός να φέρει φορτίο Q0 , ενώ ο δεύτερος οπλισμός να φέρει φορτίο −Q0 , ενώ η διαφορά
δυναμικού στα άκρα του είναι V = Q/C (δείτε την Εξίσωση 25-1). Έστω, ότι τη χρονική στιγμή t = 0 κλείνει ο
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 31. ΕΠΑΓΩΓΗ, ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ, ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ AC 357

Ρεύμα I στο L Φορτίο Q στο C

Q0
I (μετά το κλείσιμο 0 t
του διακόπτη)
∆ιακόπτης -Q0

+ – 1 3
+ – 2T T 2T
vQ0
+ –
+ – 0 t
+ –
+ – -vQ0
C
Σχήμα 31-10 Ένα κύκλωμα LC. Σχήμα 31-11 Το φορτίο Q και το ρεύμα I σε ένα κύ-
κλωμα LC. Η περίοδος √αυτού του κυκλώματος είναι
T = 1/f = 2π/ω = 2π LC.

διακόπτης. Στην περίπτωση αυτή, ο πυκνωτής ξεκινά άμεσα να εκφορτίζεται. Καθώς συντελείται η εκφόρτιση του
πυκνωτή, το ρεύμα I που διαρρέει το πηνίο, αυξάνεται. Στο σημείο αυτό, ας εφαρμόσουμε τον κανόνα βρόχων του
Kirchhoff (σύμφωνα με τον οποίο το άθροισμα των δυναμικών κατά μήκος ενός βρόχου είναι μηδέν). Θα είναι τότε,
dI Q
−L + =0
dt C
Επειδή το φορτίο εγκαταλείπει τον θετικό οπλισμό του πυκνωτή, προκειμένου να δημιουργήσει το ρεύμα I σύμφωνα
με το Σχήμα 31-10, το φορτίο Q στο (θετικό) οπλισμό του πυκνωτή μειώνεται, οπότε θα είναι I = −dQ/dt. Κατά
συνέπεια, μπορούμε, να επαναδιατυπώσουμε την παραπάνω εξίσωση, ως
d2 Q Q
2
+ =0 (31-12)
dt LC
Καταλήγουμε λοιπόν σε μια γνώριμη μορφή διαφορικής εξίσωσης, η οποία περιγράφει την απλή αρμονική ταλάντωση
(δείτε το Κεφάλαιο 14 και την Εξίσωση 14-3). Η λύση της Εξίσωσης αποτελεί ένα ημίτονο το οποίο, μπορεί να διατυ-
πωθεί όπως και η Εξίσωση 14-4, ως
Q = Q0 cos(ωt + ϕ) (31-13)
όπου Q0 και ϕ σταθερές που εξαρτώνται από τις αρχικές συνθήκες ενώ η γωνία (ωt+ϕ) είναι εκπεφρασμένη σε ακτίνια
(σημειώστε πως το πλάτος Q0 αναπαριστά το φορτίο Q τη χρονική στιγμή t = 0 μόνο εάν η γωνία φάσης ϕ είναι
ίση με το μηδέν). Αντικαθιστώντας την Εξίσωση 31-13 στην Εξίσωση 31-12 και λαμβάνοντας υπόψη ότι d2 Q/dt2 =
−ω 2 Q0 cos(ωt + ϕ), έχουμε
1
−ω 2 Q0 cos(ωt + ϕ) + Q0 cos(ωt + ϕ) = 0
LC
ή ισοδύναμα,  
1
2
−ω + cos(ωt + ϕ) = 0
LC
Η τελευταία σχέση θα είναι αληθής για κάθε χρονική στιγμή t, μόνο εάν είναι (−ω 2 +1/LC) = 0, από όπου προκύπτει

1
ω = 2πf = (31-14)
LC
Σύμφωνα με την Εξίσωση 31-13, το φορτίο του πυκνωτή σε ένα κύκλωμα LC ταλαντώνεται όπως ένα συνημίτονο. Το
ρεύμα στο πηνίο θα είναι
dQ
I=− = ωQ0 sin(ωt + ϕ) = I0 sin(ωt + ϕ) (31-15)
dt
και κατά
√ συνέπεια, το ρεύμα έχει και αυτό ημιτονοειδή μορφή. Η μέγιστη τιμή του ρεύματος I είναι ίση με I0 = ωQ0 =
Q0 / LC. Οι γραφικές παραστάσεις των Εξισώσεων 31-13 και 31-15 για το φορτίο Q και το ρεύμα I, αντίστοιχα, όταν
είναι ϕ = 0, απεικονίζονται στο Σχήμα 31-11.
Ας εξετάσουμε τώρα τις ταλαντώσεις LC από τη σκοπιά της ενέργειας. Η αποθηκευμένη ενέργεια στο ηλεκτρικό
πεδίο του πυκνωτή σε κάθε χρονική στιγμή t, δίδεται από την έκφραση (δείτε την Εξίσωση 25-5):
1 Q2 Q2
UE = = 0 cos2 (ωt + ϕ)
2 C 2C