Mechanical Energy (11.

2)

AP Physics Series (11.2)

Mechanical Energy

Physical Phenomena
MATTER

Matter and
• Scientific Method
Properties
• Measurement and Units
• Classification of matter
• Intermolecular forces Force
• Vectors
• Force as a Vector
Thermodynamics

• Heat
andTemperature Kinematics • Uniform Linear Motion
• Heat Transfer and Fluids • Relative Motion
Phase Transition, • Uniform Accelerated Motion
• Thermodynamic • Projectile Motion
• Flow Rate
• Bernoulli Equation Dynamics of
Electrostatics Particles • Newton’s Laws and Aplications
• Charge and Charging
• Work and Energy
• Momentum and Collisions
• Electric Force and Field
• Simple Harmonic Motion, Spring,
• Electric Potential
pendulum
• Motion in Electric Field Equilibrium
• Capacitors Electric of Rigid • Translational Equilibrium
Current Badies • Rotational Equilibrium
• Direct Current Circuits • Center of Mass and Weight
• Alternating Currents
• Electronics
Magnetism Rotation • Uniform Circular Motion
• Newton’s Law of Gravitation
• Magnetic Field and Forces Mechanical • Rotational Dynamiss
• Faraday’s Law Waves
• Motion in Magnetic Field
• Waves in Strings and Water
Optics • Sound Waves

• Geometric Optics, Mirrors, Lenses • Classical Atom Theories

• Physical Optics Atom • Bohr Atom Theory
(Wave nature of Light) • Modern Atom Theories
• Electromagnetic waves and X-ray • Atomic Radiations
• Particle Structure of Light
(Introduction to Quantum Theory)

Atomic Nuclei • Radioactivity

Astrophysics
• Subatomic particles
• Special Relativity
• Space and Stars

Şevket GÜNDÜZ
İstanbul, Eylül 2023 (4.Basım)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 1


Enerji Olgusu
Enerji, maddeyi tanımlamada kullanılan önemli kavramlardan biridir. Doğada gözlemlediğimiz her
olayda enerji kavramı vardır. Kütle, kuvvet, hız gibi kavramlarla beraber kullanılır. Ayrı bir konu olarak
ele alınmasının sebebi önemine binaen öğretim amaçlıdır.
Ön Koşul Konular:
Bu konudan önce en azından
✓ Vektörler ve Kuvvet,
✓ Hareket,
✓ Dinamik
konuları öğrenilmiş olmalıdır. Elektriksel
potansiyel enerji ve genel çekim potansiyel
enerjisi kavramları “Elektrostatik” ve “Uydu
Hareketi” konularında verilebilir.
a. Tanımlar :
- Bir kuvvetin yaptığı iş: Kuvvet kullanılarak
yapılan enerji alış verişine iş denir. Fiziksel
olarak iş W = F.x.Cos () şeklinde tanımlanır.
 : F ile x arasındaki açıdır.
- Ağırlık kuvvetinin yaptığı iş: Bir kuvvetin
yaptığı iş tanımında kuvvet yerine ağırlık kuvveti
alınırsa ağırlık kuvvetinin yaptığı iş bulunur.
- Ağırlık kuvvetine karşı yapılan iş: Ağırlık
kuvvetine eşit ve zıt yönde bir kuvvet
uygulayarak bir cismi yukarı doğru kaldırmak için
yapılan işe denir. Ağırlık kuvvetinin yaptığı işin
negatifidir.
- Tepki kuvvetinin yaptığı iş: Bir kuvvetin yaptığı
iş tanımında kuvvet yerine tepki kuvveti alınırsa
tepki kuvvetinin yaptığı iş bulunur.
- Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş: Bir kuvvetin
yaptığı iş tanımında kuvvet yerine sürtünme
kuvveti alınırsa sürtünme kuvvetinin yaptığı iş
bulunur. Sürtünmenin yaptığı iş her zaman
negatiftir.
- Net kuvvetin yaptığı iş: Bir kuvvetin yaptığı iş
tanımında kuvvet yerine net kuvvet alınırsa net
kuvvetin yaptığı iş bulunur. Diğer bir yol: her bir
kuvvetin yaptığı işler toplamı net kuvvetin yaptığı
işi verir.
- Dış kuvvetler: Sistemin dışındaki kuvvetlerdir.
Sürtünme, tepkime, ipteki gerilme ve elle
uygulanan kuvvetler gibi.
Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition)
Mechanical Energy (11.2)
Bağlam:
Enerji kavramı tüm doğa olaylarında geçerli
olduğu için çok fazla örnek olay verilebilir.
Değişkenler :
W : Bir kuvvetin yaptığı iş.
Ek : Kinetik enerji
ΔEk : Kinetik enerji değişimi
Ep : Potansiyel enerji
ΔEp : Potansiyel enerji değişimi
E: Mekanik enerji
P: Güç.
- Dış kuvvetlerin yaptığı iş: Bir kuvvetin yaptığı
iş tanımında kuvvet yerine dış kuvvetler alınırsa
dış kuvvetlerin yaptığı iş bulunur.
- Korunumlu kuvvet: Korunumlu kuvvete karşı iş
yapıldığında cismin/sistemin kinetik enerjisi
artmaz fakat enerji kaybolmayacağı için
potansiyel enerjiye dönüşür. Ağırlık ve
elektriksel kuvvetler korunumlu kuvvetlere
örnektir. Bir cismi bir noktadan çıkarıp tekrar
aynı noktaya getirdiğimizde korunumlu
kuvvetlerin yaptığı iş sıfır olur. Bir cisim
korunumlu kuvvetlerin etkisinde ise mekanik
enerjisi sabit veya mekanik enerji değişimi sıfır
olur. Korunumlu kuvvet bir iç kuvvettir.
- Öteleme Kinetik Enerji: Cisimlerin
hareketliliğinden (hızından) dolayı sahip olduğu
1 2
enerjidir. Ek = mv şeklinde kütle ile hızın
2
karesinin çarpımı olarak tanımlanır.
- Kinetik Enerji Değişimi: Sistemin veya cismin
kinetik enerjisinin belirli bir süre aralığındaki
değişime miktarıdır. Ek = Ek1 − Ek 2 şeklinde
tanımlanır.
- Potansiyel Enerji: Cisim serbest bırakıldığında
kinetik enerjiye dönüşebilen enerjidir. Çekim
kuvveti, elektriksel kuvvet, yay kuvveti gibi
korunumlu kuvvetlere karşı yapılan işe eşittir.
- Elektriksel potansiyel enerji : Elektriksel
kuvvete karşı iş yapıldığında sistemde
depolanan enerjidir. Sistem serbest
2

bırakıldığında potansiyel enerjisi azalır kinetik
enerjisi artar.
- Potansiyel enerji değişimi : Sistemin veya
cismin potansiyel enerjisinin belirli bir süre
aralığındaki veya iki farklı durumu arasındaki
değişime miktarıdır. Ep = Ep1 − Ep 2 şeklinde
tanımlanır
- Mekanik enerji: Kinetik enerji ile potansiyel
enerjinin toplamıdır. E = Ep+Ek dir.
- Mekanik enerji değişimi: İki farklı durum veya
zaman aralığında mekanik enerji farkına denir.
ΔE=E2-E1 dir.
b.Kanunlar:
1. Enerjinin Korunumu Yasası : Bir sisteme enerji
giriş veya çıkışı yoksa sistemin enerjisi bir
türden başka türe dönüşebilir fakat toplam
enerjisi korunur.
2. Hook Yasası: Bir yayın uzama miktarı üzerine
uygulanan kuvvetle doğru orantılıdır. Kuvvetin
uzamaya oranı sabit olup yayın esneklik
F sağlamayan kuvvetler iş yapmaz.
katsayısına eşittir. k=
x
c.Yasadan Çıkartılan Teoremler:
1. İş-Enerji Teoremi: Bir cisme veya sisteme
uygulanan net kuvvetin yaptığı iş o cismin veya
sistemin kinetik enerji değişimine eşittir.WFnet =
Ek bağıntısı ile ifade edilir.
2. Mekanik Enerji Teoremi: Bir cismin üzerine
uygulanan dış kuvvetlerin yaptığı iş o cismin
mekanik enerjisindeki değişime eşittir. WFdış =
E bağıntısı ile ifade edilir.
3. Yerçekim Potansiyel Enerjisi Teoremi: Ağırlık
kuvvetine karşı yapılan işe eşittir. Bu işi yapmak
için harcanan enerji sisteme potansiyel enerji
olarak depolanır. Enerji çekim alanı içinde
saklanır. Sistem serbest bırakıldığında ağırlık
kuvvetinin iş yapması ile potansiyel eneji kinetik
Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition)
Mechanical Energy (11.2)
enerjiye dönüşür. Teorem Eps=mgΔh bağıntısı
ile ifade edilir.
4. Yay potansiyel enerjisi : Esneklik katsayısı K
olan bir yay sıkıştırıldığında veya uzatıldığında
yayda depolanan potansiyel enerji Ep=Kx2/2 dir.
5. Elektriksel Potansiyel Enerji Teoremi:
Elektriksel kuvvete karşı iş yapıldığında
elektriksel potansiyel alanda depolanan enerjidir.
kq1 q 2
Ep = bağıntısı ile ifade edilir.
d
6. Genel çekim potansiyel enerjisi: Genel çekim
kuvvetine karşı iş yapıldığında kütle çekim
Gm1m2
alanında depolanan enerjidir. Ep = −
d
bağıntısı ile ifade edilir. Her zaman negatiftir.
d.Kurallar ve Kuralcıklar:
1. Hareket doğrultusuna dik kuvvetler iş yapmaz.
Veya cisme kendi doğrultusunda yerdeğiştirme
2. Bir cisme birden fazla kuvvet uygulanıyor ise her
bir kuvvetin yaptığı işler toplamı net kuvvetin
yaptığı işe eşittir.
3. Kuvvetin yaptığı iş pozitif (WF>0) ise
cisim/sistem enerji kazanmış demektir.
4. Kuvvetin yaptığı iş negatif (WF<0) ise
cisim/sistem enerji kaybetmiş demektir.
5. Net kuvvetin yaptığı iş pozitif ise cisim kinetik
enerji kazanıyor, negatif ise kaybediyor
demektir.
6. F-x grafiğinde alan işi verir.
7. Ek – x grafiğinde eğim net kuvveti verir.
8. Bir cismin veya sistemin kinetik ve potansiyel
enerjisi seçilen referans sistemine göre değişir.
Dolayısıyla mekanik enerjisi de değişir. Ancak
kinetik, potansiyel ve mekanik enerji değişimi
referans sisteminden bağımsızdır.
3
 Mechanical Energy (11.2)

Analogy of Conservation of Energy

WFk > 0 : Kinetic Energy Fk Pump (WFk) Fu pump (WFu)

increases WFk < 0 ; WFk > 0 WFu > 0 ; WFu < 0
WFk < 0 : Potential energy
increases
External
source
WFu > 0 : System gains energy.
WFu < 0 : System loses energy.

Potential Kinetic Energy

Energy Tank Tank

Object/System Fs pumps (WFs)

WFs < 0 : System loses energy.
WFu: Work done by external forces.
WFs: Work done by frictional forces.
WFk: Work done by conservative forces.
Arrow direction indicates the energy flow direction.
Fk pompası enerjinin kinetik ve potansiyel tankları arasında gidip gelmesini sağlar.
Dışarıdan enerji giriş çıkışı yoksa potansiyel ve kinetik tanklarındaki
toplam enerji sabit kalır.
Fu pompası Kinetik tankına dış kaynaktan enerji basar veya tanktan geri alır.
Fs pompası sürekli Kinetik Tankından enerji alır.

Fk Pompası: Enerjinin kinetik ve potansiyel tankları arasında gidip gelmesini sağlar. Korunumlu kuvvetlerin
yaptığı işi temsil eder. Ağırlık kuvveti, yayın geri çağırıcı kuvveti ve elektriksel kuvvet korunumlu kuvvetlerdir.
Korunumlu kuvvetlerin yaptığı iş sistem içinde ya potansiyel ya da kinetik enerjiye dönüşür. Korunumlu adı
verilmesinin nedeni cismin kaybettiği kinetik enerjinin kaybolmayıp potansiyel enerjiye dönüşmesi, gereğinde
tekrar kinetiğe dönüşmesidir.
WFk > 0 ise pompa potansiyel tankından kinetik tankına enerji basar, cism/sistem Ep kaybeder (∆Ep < 0), Ek
kazanır (∆Ek > 0),
WFk < 0 ise pompa kinetik tankından potansiyel tankına enerji basar, cism/sistem Ep kazanır (∆Ep > 0), Ek
kaybeder (∆Ek < 0),

WFk = - ∆Ep, her zaman geçerlidir.

Fu pompası: Fu pompası Kinetik tankına dış kaynaktan enerji basar veya enerjiyi tanktan geri çeker.
Dışarıdan uygulanan kuvvetlerin yaptığı işi temsil eder. Cisme veya sisteme kinetik enerji kazandırır veya
kaybettirir.
WFu > 0 ise cisim/sistem Ek kazanır (∆Ek > 0)
WFu < 0 ise cisim/sistem Ek kaybeder (∆Ek < 0)

Fs pompası: Fs pompası sürekli Kinetik Tankından enerji alır. Sürtünme kuvvetinin yaptığı işi temsil eder.
Cisim veya sistemin sürekli enerji kaybetmesini sağlar.
Her zaman WFs < 0 dir cisim/sistem Ek kaybeder (∆Ek < 0)

Yukarıdaki bilgiler şu iki Teoremle özetlenebilir:

İş-Enerji Teoremi : WFnet = ∆Ek (WFnet= WFu + WFs + WFk ; WFk = - ∆Ep)
ve
Mekanik enerji Teoremi: WFu + WFs = ∆E (∆E = ∆Ek + ∆Ep )

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 4

 Mechanical Energy (11.2)

Energy Concept Map

Mechanical Energy Theorem

ΔE=Wd

Work-Energy Theorem

ΔE ΔEk
=WFnet Wext

7 8 2

Es Ei ΔEK ΔEp WFnet

6 5

3
6

9 1 9 1
ΔEP = - WFk
Potential Energy WFk WN WFs WFu
Theorem
4

EKs EKi Eps Epi

Δx

Fnet
1 1 1 1
4
4 4 4

1

Vs Vi m hs g hi Yerçekim P.E.   
xs K xi Yay P.E.

m1 m2 ds G Genelçekim P:E. Fk N Fs Fu
di

İlişkilerin Bağıntıları:
1. ΔE=Wdış 8. ΔE= ΔEk+ ΔEp
2. ΔEk=WFnet 9. Es=Eks+Eps ve Ei=Eki+Epi
3. ΔEp=-WFk 10. ΔEk=Eks-Eki
4. W=F.Δx.Cos 11. ΔEp=Eps-Epi
5. Wdış=WN+WFs+WFu 12. Ek=mV2/2
6. Wdış=Wnet-WFk 13. Ep=mgh, Ep=Kx2/2, Ep=Gm1m2/r2
7. ΔE=Es-Ei 14. Fnet=Fk+N+Fs+Fu (vector sum)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 5

 Mechanical Energy (11.2)

İŞ, GÜÇ ve ENERJİ

1. Giriş: gerçekleştirmek üzere kullandığı yöntemin temel

Hareketi tanımlamak için daha önceden
yerdeğiştirrme, hız, ivme gibi vektörel kavramlar
kullanılmıştı. Bu fiziksel büyüklülüklerin yanında enerji
gibi skaler büyüklükler de hareketin tanımlanmasında
kullanılabilir.
“Enerji nedir?” sorusuna açık ve anlaşılır bir cevap
vermek oldukça zordur. Klasik olarak iş yapabilme
yeteneği olarak tanımlanmış olan enerji kavramına şu
şekilde açıklık getirilebilir. Bir cisme
uyguladığımızda cismi hareket ettirebiliyor isek iş
yapmış oluruz ve bu işi yapmak için bir enerji
harcamışız demektir. Bizde enerji olmazsa cismi
hareket ettiremeyiz, dolayısıyla da iş yapmamış oluruz.
Klasik anlamda bakıldığında enerjinin iş yapabilme
yeteneği olarak tanımlanması anlamlıdır ancak yeterli
değildir. Peki enerji cisme aktarıldıktan sonra ne olur?
Örneğin cisim sürtünmeli yüzeyde yatay fırlatılmış
olsaydı, veya yukarı doğru havaya fırlatılmış olsaydı
cisimdeki bu enerji nasıl değişirdi? Cisim aldığı
enerjiyle hangi işi yapabilir? Sürtünme kuvvetinin
yaptığı iş veya ağırlık kuvvetine karşı yapılan iş nedir?
Tüm bu soruların cevabını anlaşılır kılmak için enerji
konusu ayrı bir ünite olarak ele alınıp ayrıntılı
incelenmiştir.
aşamaları şunlardır:
1. Fiziksel büyüklükler (değişkenler) tanımlamak,
2. Bu değişkenler arasında tanımlama yoluyla ilişki
kurmak,
3. Değişkenler arasında deneysel verilerden elde
edilmiş yasalar keşfetmek,
4. Değişkenler arasında tanımlar ve yasalardan
türetilmiş yeni ilişkiler (teoremler) bulmaktır.
Bu aşamaların her birinin kendine özgü özellikleri ve
kuvvet aşamaları vardır. Örneğin yasa keşfetmek
aşamasında olayı gözlemlemek, hipotez kurmak,
hipotezi test etmek, sonuçları yorumlamak gibi süreçler
bulunmaktadır. Hipotez test etmenin de kendi içinde
aşamaları bulunmaktadır. Bu konu ayrı bir bölüm
olarak ileride ele alınacaktır.
2. Sabit Bir Kuvvetin Yaptığı İş:
Fizikte iş kavramı günlük hayatta kullanılan iş
kavramından farklıdır. Örneğin yük taşıyan bir hamal
yükün ağırlığına karşı bir iş yapmış olmaz. Fiziksel
olarak uygulanan bir kuvvetin iş yapabilmesi için cismin
kuvvet doğrultusunda yer değiştirmesi gerekmektedir.
Bu durumda kuvvetin kaynağı cisme enerji aktarmış
olur. Kuvvet uygulanarak gerçekleştirilen enerji alış
verişine fizikte iş denir.

Bu bölümde sıklıkla karşınıza tanım, teorem, yasa gibi Tanım: Sabit bir kuvvetin yaptığı iş kuvvetin
terimler çıkacaktır. Verilen bilginin bu tür uygulandığı cismin yaptığı yer değiştirme ile kuvvetin
sınıflandırılmasına değinmeden konu anlatılabilirdi. yer değiştirme doğrultusundaki bileşeni çarpımına
Nitekim bir çok fizik kitabında da kafa karışıklığı eşittir.
yapmamak için bu ayrımlara gidilmemiştir. Burada
yapılmasının nedeni fizikteki bilgi ögelerinin F
Fy
epistemolojik özelliklerine vurgu yaparak fizikte bilginin
Fs  Fx Δx
nasıl üretildiğini göstermektir. Bilginin üretilme
yöntemini öğrenciler kavrayabilirlerse “öğrenmeyi” bir
nebze öğrenmiş olacaklardır. Şekil - 1

Fiziğin genel amacı doğadaki olayları ve nesneleri

W  F.x.Cos
tanımak, açıklamak ve bunların gelecekteki
davranışlarını öngörebilmektir. BU amacı

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 6

 Mechanical Energy (11.2)

 : F ile x arasındaki açıdır İş kavramı tanımlanmış Şekil-1 de verilen durumda net kuvvetin yaptığı iş, Fx
bir kavramdır. Yani yukarıdaki bağıntı herhangi bir ile Fs kuvvetlerinin yaptıkları işlerin cebirsel toplamıdır.
denklemin çözümü olarak bulunmamıştır. Kuvvet ile
kuvvet doğrultusundaki yolun çarpımına verdiğimiz İşin Pozitif veya Negatif Olması:
addır. İş vektörel bir büyüklük olmayıp skaler bir büyüklüktür.
İş Birimi: Bununla birlikte kuvvet ile yer değiştirme arasındaki
İşin birimi, kuvvet ile yerdeğiştirmenin birimleri açının Cosinüs değerine bağlı olarak iş değeri pozitif
çarpımıdır. M.K.S birim sisteminde özel adı Joule dur. (+) veya negatif (-) olabilir. Bunun anlamı şudur:

1 N .m  1 kg.m 2 / s 2  1 Joule ➢ Kuvvetin yaptığı iş pozitif (WF>0) ise cisim/sistem

enerji kazanmış demektir. Bu enerji kuvvetin
Bundan sonra birimi kg.m2/s2 çıkan tüm kavramların
kaynağından gelir.
enerji boyutunda olduğu sonucuna varılabilir. Bunun
➢ Kuvvetin yaptığı iş negatif (WF<0) ise cisim/sistem
tek istisnası kuvvetin döndürme etkisini ifade eden
enerji kaybetmiş demektir. Cismin kaybettiği enerji
momentin N.m birimidir.
kuvvetin cinsine göre harcanır. Kuvvet sürtünme
kuvveti ise kaybolan enerji ısı enerjisi olarak etrafa
Yer Değiştirmeye Dik Kuvvetlerin Yaptığı İş:
dağılır, ağırlık kuvveti, yay kuvveti veya elektriksel
Bir kuvvet cismin yerdeğiştirmesine sebep olmuyorsa
kuvvet gibi korunumlu bir kuvvet ise potansiyel
o kuvvet iş yapmaz. Dolayısıyla da enerji harcamaz.
enerjiye dönüşür.
Örneğin bir mıknatıs demir parçasını tutarken enerji
harcamaz. Şekil-1 de cisim düşeyde hareket etmediği F
için Fy kuvvetinin yaptığı iş sıfırdır. Benzer şekilde
ağırlık (G) ve tepki (N) kuvvetlerinin yaptığı iş de WF > 0
sıfırdır. x

WF < 0
WFy = Fy.x.Cos90 = Fy.x.0 = 0

Sabit F kuvvetinin yaptığı iş Fx kuvvetinin yaptığı işe

eşittir. Şekil-2.a

WFx = Fx.x = ( F .Cos ).x = F .x.os = WF Sürtünme Kuvvetinin Yaptığı İş:

Cisim hareket halinde ise sürtünme kuvveti her zaman
Hıza dik kuvvetlerin iş yapmaması durumuna başka
bir örnek olarak ipe bağlı bir taşın yatay düzlemde yer değiştirmeye ters yönde olacağı için kuvvet ile
dairesel olarak döndürülmesi verilebilir. Burada da yerdeğiştirme arasındaki açı 180 derecedir. Cos180 o =
ipin uyguladığı gerilme kuvveti iş yapmaz çünkü T ile
Δx arasındaki açı 90o derecedir. -1 olduğu için sürtünme kuvvetinin yaptığı iş her zaman
negatiftir.
Net Kuvvetin Yaptığı İş:
Bir cisme birden fazla kuvvet uygulanıyor ise
kuvvetlerin her birinin yaptığı işlerin toplamı net WFs = Fs .x.Cos180 = − Fs .x  0
kuvvetin yaptığı işe eşittir.
Wtop = WF1+ WF2+ WF3+ ….
= F1.Δx+ F2.Δx+ F3.Δx+ …
= (F1+ F2+ F3 + …). Δx
= Fnet. Δx
= WFnet

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 7

 Mechanical Energy (11.2)

Değişken kuvvetlere bir örnek yayın uyguladığı tepki

Fs
kuvvetidir. Bu kuvvet bilindiği gibi sıkışma miktarı ile

x doğru orantılı bir kuvvettir.

WFs < 0 T = −k.x

-k.N
Fu
Şekil-2.b

Cisim hareket etmediği zaman sürtünme kuvveti olsa

bile yer değiştirme sıfır olduğu için iş sıfırdır. Δx

Değişken Bir Kuvvetin Yaptığı İş:

Şekil-4
Kuvvet sabit değil ise yaptığı iş nasıl hesaplanır? Bu
Sıkışma miktarı değiştikçe yayın uyguladığı geri
tür kuvvetlerin yaptığı işi hesaplayabilmek için kuvvetin
çağırıcı kuvvet değişir. Bu kuvvete karşı yapılan işi
yola bağlı fonksiyonunu veya grafiğini bilmek gerekir.
kuvvet-sıkışma grafiğinin altında kalan alandan
Bu işlem için matematiksel yöntemler bulunmaktadır.
1
Şu aşamada kullanılabilecek yöntem kuvvet – konum bulunur. Bu alan W = kx 2 dir.
grafiğini kullanmaktır. Grafiğin konum ekseni ile yaptığı
2
alan işi verir.
Korunumlu Kuvvetler:
Fx
Ağırlık (mg), yay kuvveti, elektriksel kuvvet gibi
kuvvetlere korunumlu kuvvet denir. Bu kuvvetlerin
ortak özelliği şudur: Korunumlu kuvvet pozitif iş
WF=Alan
yaptığında cisim kinetik enerji kazanır, örneğin serbest
x bırakılan bir cisim hızlanır. Bu kuvvetin enerji kaynağı
potansiyel enerjidir. Yani korunumlu kuvvet pozitif iş
yaptığında potansiyel enerji kinetik enerjiye dönüşür.

Şekil-3.a Korunumlu kuvvete karşı iş yapıldığında ise bu iş

kaybolmaz potansiyel enerjiye dönüşür. Örneğin
Fx yukarı doğru bir cismi kaldırırken ağılığına eşit şiddette
bir kuvvet uygulanarak hareket ettirilirse kuvvetin
yaptığı iş tamamen potansiyele dönüşür.

x Tanım: İş yaptığında sistemin toplam enerjisini

değiştirmeyen, sistemin kendi içinde enerji
dönüşümlerine sebep olan iç kuvvetlere korunumlu
kuvvetler denir.
Şekil-3.b
Grafiğin konum ekseni ile yaptığı alan şekil-2 de
gösterilmiştir. Kuvvet sabit olsaydı, kuvvet ile yer
değiştirme yine bu alana eşit olurdu. Problemlerde bu
grafik şekil-3.b deki gibi altındaki alan
hesaplanabilecek şekilde verilir.

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 8

 Mechanical Energy (11.2)

3. Kinetik Enerji ve İş-Enerji Teoremi:
Yukarıda şekil-1’de verilen durumu tekrar ele alalım
Cisim Δx kadar hareket ettiğinde ne olur? Doğal olarak
hızı artar. Peki hızı ne olur? Net kuvvet cismin ilk hızı,
ve yaptığı yer değiştirme biliniyor ise son hız
hesaplanabilir. Bu hesaplama dinamikte öğretilen
yöntemlerle yapılabildiği gibi enerjinin korunumu
yasası kullanılarak da yapılabilir. Enerjinin korunumu
yasasından çıkarılabilen iş-enerji teoremi, cismin
hareketini tanımlayan değişkenler arasındaki ilişkiyi
ifade eder. İş-enerji teoreminden yazılabilen eşitlik
vektörel işlemler gerektirmediği için matematiksel
basitlik de sağlamaktadır.
Sabit net kuvvet etkisindeki cisim için İş-Enerji teoremi
aşağıdaki basamaklardan elde edilebilir:
Zamansız hız bağıntısı hız ve ivme tanımlarından
türetilmiş bir bağıntıdır. İş-enerji teoremini önemli kılan,
deneysel verilerden elde edilen temel yasaya bir
şekilde bağlı olmasıdır. Yani mantıksal çıkarımın
öncüllerinden en az birinin deney ile doğrulanmış
olması sonucun doğaya uygunluğunu garantilemeye
yeterlidir.
Kinetik Enerji Tanımı
Bir cismin hızının karesi ile kütlesinin çarpımının yarısı
kinetik enerji olarak adlandırılmıştır. Bağıntı olarak
1
Ek  mV 2 şeklinde ifade edilir. Kinetik enerji
2
cismin hareketliliğini ifade eden bir değişkenden başka
bir şey değildir. Tanımlama bilindiği gibi bu böyle olsun
şeklinde yapılan bir atama veya isimlendirme işlemidir.

Fnet = m.a : Dinamiğin Temel Yasası, Sonuç olarak iş-enerji teoreminin ifade ettiği ilişki
şudur: “Bir cisme veya sisteme uygulanan net kuvvetin
Vs − Vo = 2.a.x zamansız hız bağıntısı,
2 2

yaptığı iş o cismin veya sistemin kinetik enerji

WFnet = Fnet .x iş tanımı, değişimine eşittir.” Net kuvvetin yaptığı iş pozitif ise

1 cisim kinetik enerji kazanıyor, negatif ise kaybediyor

Ek = mV 2 kinetik enerji tanımı kullanılarak
2 demektir.

Buradan iş enerji teoremi bulunur.

Yukarıda anlatılanları özetlersek:
V − Vo
2 2

Fnet = m.( s ) Net bir kuvvet bir cisim veya sisteme uygulandığında
2.x
kuvvet kaynağının harcadığı enerji sisteme
1
Fnet .x = m.(Vs − Vo )
2 2
aktarılmakta ve sistemin enerjisi artmaktadır. Yukarıda
2 verilen örnekte sistem olarak bir cisim ele alındığı için
1 1 sistemin enerji artışı kinetik enerjideki artış olmaktadır.
W Fnet = mV s − mVo :
2 2

2 2 Net kuvveti uygulanan ve sürtünme diye iki bileşene

WFnet = Ek s − Ek o : ayırırsak, uygulanan kuvvetin kazandırdığı enerji ile
sürtünme kuvvetinin kaybettirdiği enerjiler toplamı
WFnet = Ek :
enerjideki net değişimi veya net kuvvetin yaptığı işi
Ek = Ek s − Ek o kinetik enerji değişimi tanımı verir.
kullanıldı,
Dönen katı cismin kinetik enerjisi 12.sınıf dairesel

WFnet = Ek : İş-Enerji Teoremi

hareket konusunda verilecektir.

Bu teoremin türetilmesinde temel yasa, zamansız hız

bağıntısı, iş, kinetik enerji gibi tanımlar kullanılmıştır.

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 9

 Mechanical Energy (11.2)

4. Potansiyel Enerji: olarak cisme aktarılmıştır. Buradan da 5 metrelik yolun

Bir cisme yukarı doğru ağırlığından büyük bir kuvvet sonunda cismin hızı hesaplanabilir.
uygulanırsa ne olur? Cisim yukarı doğru hareket eder
ve hızlanır ise kinetik enerjisi artar. Artan kinetik enerji
WG< 0 : Potansiyel artıyor
miktarı kuvvetin yaptığı işe eşit midir? Değildir, çünkü
Dış Kaynak
ağırlık kuvvetinin de yaptığı negatif bir işi vardır. O
zaman şu söylenebilir, uygulanan kuvvetin yaptığı işin
WFu > 0 : Sistem enerji
bir miktarı, ağırlığın yaptığı işi karşılar geri kalan kısmı kazanıyor.
ise kinetik enerjiye dönüşür. Kinetik enerjiye dönüşen
net kuvvetin yaptığı iştir. Potansiyel Kinetik
Enerji Enerji
Tankı Tankı
F=30 N
CİSİM / SİSTEM WFs = 0 Enerji kaybı
m=2kg Vo=0 yok

Şekil-6
Şekil-5
Ağırlığa karşı yapılan 100 J’luk enerjiye ne olmuştur?
Örneğin yukarıdaki durumda cisim 5 m yukarı
Nereye gitmiştir? Yukarıdaki şekil incelenirse ağırlığa
kaldırıldığında
karşı yapılan işin potansiyel enerjiye dönüştüğü
Kuvvetin yaptığı iş (harcadığı enerji)
görülebilir. Cisim yukarıdan serbest bırakıldığında
WF=30.5 = 150 J,
aşağı doğru hızlanacağına veya kinetik enerji
Ağırlığın yaptığı iş:
kazanacağına göre potansiyele dönüşen enerji
Wmg= mghCos180 = - 20.5 = -100 J,
kaybolmayıp tekrar kinetiğe dönüşebilmektedir. Bunun
Net kuvvetin yaptığı iş:
için ağırlık kuvvetine korunumlu kuvvet denmektedir.
WFnet= (30-20).5 = 50 J olur.
Ağırlığın yaptığı iş negatif ise kinetik potansiyele
dönüşmekte, pozitif ise potansiyel kinetiğe
WFnet= Wmg+ WF =Ek dır.
dönüşmektedir.

Ağırlığa Karşı Yapılan İş:

Wmg > 0 ise Potansiyel Enerji → Kinetik Enerji
Bu aşamada ağılığa karşı yapılan iş kavramını
Wmg < 0 ise Kinetik Enerji → Potansiyel Enerji
tanımlamada yarar vardır.

Korunumlu kuvvet kavramına bu kadar önem

Tanım: Herhangi bir kuvvete karşı yapılan iş o kuvvetin
verilmesinin sebebi şudur: Eğer korunumlu kuvvetlerin
yaptığı işin negatifine eşittir veya o kuvvete eşit ve zıt
genel özellikleri bilinirse, başka bir korunumlu kuvvetle
yönlü kuvvetin yaptığı iştir.
karşılaşıldığında örneğin elektriksel kuvvet veya yay
kuvveti gibi, bu genel özellikler o kuvvetler için de
Yukarıdaki örnekte ağırlığa karşı yapılan iş :
uygulanabilir.
W = - Wmg= –( - 100) =100 J ,
İse buradan

WF= W+ WFnet = W+Ek

diyebiliriz.
Burada kuvvetin harcadığı 150 J enerjinin 100 J’ü
ağırlığa karşı harcanmış geri kalanı kinetik enerji

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 10


Potansiyel Enerji Genel Tanımı:
Ağırlık kuvvetine karşı yapılan iş tanımlandıktan sonra
potansiyel enerjiyi tanımlamak zor olmayacaktır.
Ağırlık kuvvetine karşı yapılan işin potansiyel enerjiye
dönüştüğünü kabul etmiştik.
Tanım: Potansiyelin sıfır kabul edildiği referans
noktasından potansiyeli bulunmak istenen noktaya bir
cismi taşımak için korunumlu kuvvete karşı yapılan iş,
cismin son noktadaki potansiyel enerjisine eşittir. Bu
enerji alış verişi
Ep = −WFkorunumlu
bağıntısı ile ifade edilebilir. WFkorunumlu korunumlu
kuvvetin yaptığı iştir. Bunun negatifi korunumlu kuvvete
karşı yapılan iştir.
Yerçekim Potansiyel Enerjisi:
Yukarıda verilen genel tanımda korunumlu kuvvet
olarak ağırlık kuvveti alınırsa hesaplanan potansiyel
enerji cismin yeryüzü yakınlarında sahip olduğu
yerçekim potansiyel enerji adını alır. Örneğimizdeki
cismin Δh kadar yukarı çıktığında sahip olduğu
potansiyel enerjiyi yapılan tanıma göre hesaplayalım.
Bu yüksekliğe çıkıncaya kadar cismin kazandığı
potansiyel enerji ağırlığa karşı yapılan işe eşittir.
Ağırlığa karşı yapılan iş ise ağırlığın yaptığı işin
negatifine eşittir.
F
Eps=mgΔh
mg
Δh
Epi=0
Şekil-7
Fkorunumlu= mg Korunumlu kuvvet olan ağırlığa karşı
yapılan iş, potansiyel enerji tanımından cismin
potansiyel enerji değişimine eşit olacaktır.
ΔEp = - Wmg
Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition)
Mechanical Energy (11.2)
Eps-Epi = - Wmg
= - (m.g.Δh.Cos180)
Eps-0 = mg. Δh :
Harekete başladığı noktada cismin potansiyeli sıfır
(Epi=0) kabul edilmiştir. Sonuç olarak ;
Ep = mgΔh : Yerçekim Potansiyel Enerjisi
Yerçekim potansiyel enerji teoremi elde edilir.
Uygulanan F kuvveti 30 N ve kütle 2 kg alınırsa, Şekil-
7 deki enerji benzetmesinde F’in sisteme kazandırdığı
enerji h=5 m için 150 J ve ağırlık kuvvetinin yaptığı iş -
100 J dür. Dolayısıyla 150 J’ün 100 J’ü ağırlık kuvveti
sebebiyle potansiyele dönüşmüş, geriye kalan 50 J ise
kinetik enerji olarak cisme aktarılmıştır. Cisim ve dünya
bir sistem olarak düşünüldüğünde korunumlu kuvvet iç
kuvvet olarak düşünülebilir. İç kuvvet sistemin kendi
içinde enerji dönüşümlerini sağlayan kuvvettir.
Soru: Cisim eğer F kuvvetiyle yukarı doğru çekilmeyip
bir ilk hızla yukarı doğru veya aşağı doğru fırlatılmış
olsaydı potansiyel enerjiye dönüşüm nasıl olurdu?
Cisim bir ilk hızla yukarı fırlatılmış olsaydı başlangıçta
kinetik enerjisi olacaktı. Dışarıdan herhangi bir kuvvet
uygulanmadığı için sisteme enerji giriş/çıkışı
olmayacaktır. Sürtünme ihmal edildiği için yine enerji
çıkışı olmayacaktır. Ağırlığın yaptığı iş negatif olduğu
için cisim kinetik kaybedecek kaybettiği kinetik
potansiyele dönüşecekti, Kinetik ile potansiyel toplamı
ise sabit kalacaktır.
Cisim ilk hızla aşağı fırlatılmış olsaydı başlangıçta
kinetik enerjisi olacak, sisteme enerji giriş çıkışı
olmayacak, ağırlığın yaptığı iş pozitif olacağı için cisim
kinetik enerji kazanacaktır. Kazanılan kinetik
potansiyelden gelecektir. Başlangıçta potansiyel sıfır
kabul edilmiş ise potansiyel değeri negatife düşecektir.
Kinetik ve potansiyel enerjiler toplamı yine sabit
kalacaktır.
Yay Potansiyel Enerjisi:
11
 Mechanical Energy (11.2)

Potansiyel enerji tanımını kullanarak bir yay grafiğindeki alandan bulunur. T ile Δx zıt yönlü olduğu
sıkıştırıldığında yayda depolanan potansiyel enerjinin için işin negatif çıkması gerekir.
nasıl hesaplandığını inceleyelim. Potansiyel enerji tanımından
Eps - Epi = -WFk
T
K = - WT
F
= - (T-x grafiğinde alan)
Δx
1
Eps - 0 = − (− kx 2 ) ve Sonuç olarak
Hook Yasası: T = - K.Δx 2
1
Şekil-8.a Ep = kx 2
2
T
bulunur, bu ifade yay Potansiyel Enerjisi Teoremidir.
Δx x

Elektriksel Potansiyel Enerji:

Korunumlu kuvvet olarak elektriksel kuvvet ele
-KΔx alındığında elektriksel kuvvete karşı yapılan işin
sistemin potansiyel enerjisini arttıracağı sonucuna
Şekil-8.b
kolaylıkla varılır. Burada iki örnek durum için potansiyel
enerjiyi bulalım.
Yay sabiti K olan esnek bir yay, F kuvveti ile Δx kadar
sıkıştırıldığında bu kuvvet bir iş yapar. Peki bu kuvvetin
1. Noktasal yüklü bir cismin başka noktasal yüklü bir
harcadığı enerji nereye harcanır? Aslında cevap
cismin yanındaki potansiyel enerjisi:
basittir; yayda potansiyel enerji olarak depolanır. Biz
q1 yüklü bir cisim tutularak, potansiyelin sıfır olduğu
yay sabitini ve sıkışma miktarını biliyorsak depolanan
yeteri kadar uzak bir noktadan yükü q 2 olan başka bir
enerji miktarını bulabilir miyiz? Bulursak nasıl buluruz?
cismin d kadar uzaklığına taşınıyor. Bu işlem için
Bu soruya cevap verebilmek için F, W, K ve Δx
elektriksel kuvvete karşı yapılan iş, cismin son
değişkenleri arasındaki ilişkiyi biliyor olmamız gerekir.
noktadaki potansiyel enerjisine eşit olur. Taşınan yük
+1 C alınırsa son noktadaki elektriksel potansiyel
Potansiyel enerji tanımı ve Hook yasası bize bu ilişkiyi
bulunur. Potansiyel enerji tanımına göre “elektriksel
verir ve yeterlidir. Yukarıda verilen potansiyel enerji
kuvvete karşı yapılan iş potansiyel enerji kazancına
tanımı uygulamak için yayın uyguladığı tepki kuvvetine
eşittir” ifadesinde korunumlu kuvvet olarak Coulomb
karşı yapılan işi bulmamız gerekir. Burada korunumlu
Yasası ile ifade edilen elektriksel kuvvet
kuvvet yayın uyguladığı tepki kuvvetidir ve Hook
kq1 q 2
yasası ile belirlenir. Bizim uyguladığımız kuvvetin Fe = kullanılırsa
r2
yaptığı iş, bu tepki kuvvetinin yaptığı işin negatifine
Potansiyel enerji tanımından
eşittir. Çünkü cisim dengede tutularak sıkıştırılmakta
ΔEp= -WFk
ve yayın ucundaki cisim kinetik gibi başka bir enerji
Eps - Epi = -WFe
kazanmamaktadır. Dolayısıyla harcanan enerjinin
= - (Fe-r grafiğinde alan)
tamamı potansiyele dönüşmektedir. Tepki kuvvetine
karşı yapılan işi bulmanın diğer bir yolu tepki kuvvetini kq1q2
E ps − 0 = −(− )
bulmak ve buradan işi hesaplamaktır. T in yaptığı iş, d
kuvvet T = -K.Δx şeklinde sıkışmaya bağlı değişen bir
kuvvet olduğu için yukarıda anlatıldığı gibi T – x

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 12

 Mechanical Energy (11.2)

Fe -Q d +Q

d r
Vs=+V
Vi=0
B C D E

A
Şekil-9.a: Taralı alan elektriksel
kuvvetin yaptığı işe eşittir.
Şekil-10.a

Ep

qV

r Δx
d d
Eğim qE kuvvetini verir.
Şekil-9.b.Grafiğin eğimi kuvveti
verir.
Şekil-10.b

Elektriksel kuvvetin r-ekseni ile yaptığı alan

q Yüklü cismi örneğin C noktasına koyduğumuzda
matematikçilere hesaplattırıldığında bu alanın
sahip olacağı potansiyel enerjiyi bulmak için iki farklı
kq q
− 1 2 değerine eşit olduğu bulunur. Sonuç olarak yöntem vardır.
d Ep
elektriksel potansiyel enerji teoremi Birincisinde, statik elektrik bölümünde verilen V =
q
kq1 q 2 tanımı kullanılır. Bu tanımdan cismin C noktasındaki
Ep = potansiyel enerjisi
d
V
Şeklinde ifade elde edilir. Bu ifade bilgi yapısı olarak Epc = q.Vc = q.
3
tanım değil teoremdir, çünkü yasa ve tanımlardan akıl
Bulunur.
yürütme ile türetilmiştir.

İkinci yöntemde ise bu cismi potansiyelin sıfır kabul

2. Türdeş Elektrik Alan içinde Yüklü Bir Cismin
edildiği B noktasından C noktasına taşımak için
Potansiyel Enerjisi:
yapılan işi bulmak gerekir. Potansiyel enerji tanımını
Eşit ve zıt yükle yüklenmiş iki paralel plaka arasında
uygulamak için korunumlu kuvvet olarak
türdeş (homojen) bir elektirk alan oluşturulabilir. Bu
alan içine konmuş q yüklü noktasal bir cismin Fe=qE
potansiyel enerjisinin ne olduğunu araştıralım. elektriksel kuvveti alınır. Tanımdan
ΔEp= -WFk
Eps - Epi = -WFe
Epc - 0 = - qE.Δx.Cos(180)
Epc = qE.Δx

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 13

 Mechanical Energy (11.2)

çıkar. Burada potansiyel enerjiyi V cinsinden ifade ihmal edilebildiği yeteri kadar uzak bir nokta alınır. Bu
edebilmek için E elektrik alanı ile V potansiyel alanı noktaya sonsuz uzaklık denir. Cisimlerden biri sabit
arasındaki ilişkiyi bilmek gerekir. Bu ilişki tanımlama tutulup diğeri sonsuz uzaklıktan d uzaklığına taşınır.
işlemi ile bulunamaz. Cismin potansiyel enerjisi E
alanına bağlı olarak bulunmuş olur. Bu sonucun Potansiyel enerji tanımından
yeryüzü yakınındaki potansiyel enerji olan Ep=mgΔh ΔEp= -WFk
ifadesine benzediğine dikkat ediniz. Eps - Epi = -WFg
Eps - 0 = - (Fg-r grafiğinde alan)
İki farklı yöntemle bulduğumuz potansiyel enerji bize
G.m1 m2
aslında E ile V arasındaki ilişkiyi bulmamıza yardımcı Eps = −
d
olmaktadır. Her iki eşitlikten
Fg
Epc = qE.Δx = q.ΔV
E.Δx = ΔV
Buradan da

V r
E=
x d
bağıntısı elde edilir. Bu bağıntı zayıf bir teoremdir.
Şekil-11: Taralı alan genel çekim
Çünkü 3 faklı tanımdan türetilmiştir. Türetilme kuvvetinin yaptığı işe eşittir.
aşamasında yasa kullanılmayan bağıntılara tanım da
denebilir.

Genel Çekim Potansiyel Enerjisi:

Cisimlerin birbirini genel çekim kuvveti ile çektiğini
biliyoruz. Bu çekim kuvveti Newton’un Genel Çekim r
kanunu olarak bilinmektedir. Bu kanuna göre
aralarında d uzaklığı bulunan m1 ve m2 kütleli iki cisim
birbirlerini
G.m1m2 Şekil-11.b.Grafiğin eğimi
Fg = kuvveti verir.
d2
kuvveti ile çekmektedirler. Bu kuvvetin adı genel çekim
Çekim kuvvetinin yatay eksenle yaptığı alan
kuvvetidir. Bu cisimler serbest bırakıldığında birbirine
matematiksel yöntemlerle (matematikçilere)
doğru hızlanarak hareket ederler. Bu durum, cisimlerin
hesaplattırılır.
serbest bırakıldığı noktada bir potansiyel enerjileri
olduğunu gösterir. Peki bu cisimlerin potansiyel enerjisi
Genel çekim potansiyel enerji teoremi
nasıl hesaplanır?
G.m1m2
Ep = −
Korunumlu kuvvet olarak genel çekim kuvveti ele d
alınırsa potansiyel enerji tanımını bu duruma şeklinde ifade edilir.
uygulayarak aralarında d uzaklığı bulunan cisimlerin
potansiyel enerjilerini bulabiliriz. Tanımdaki Bu ifadedeki (-) eksi işaretinin anlamı üzerinde
potansiyelin sıfır olduğu referans noktası, etkileşimin durmakta yarar vardır. İki cisim arasındaki mesafe

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 14

 Mechanical Energy (11.2)

sonsuz uzaklık iken potansiyel enerji sıfır idi. Cisimler kuvvetini verir. Yay potansiyel enerjisinde de bir
yaklaştıkca çekim kuvveti bir birine doğru olacak, noktadan geçen teğetin eğimi o noktadaki anlık kuvveti
kuvvet ile yerdeğiştirme arasındaki açı 0 derece verir. Diğer korunumlu kuvvetler için de benzer
olacaktır. Bu durumda çekim kuvvetine karşı grafikler çizilebilir.
uygulanan kuvvet ile yer değiştirme arasındaki açı 180
Ep=mgh
derece olacaktır. Kuvvet ile yol arasındaki açı 180 o
olunca bu kuvvetin yaptığı iş negatif çıkar.
Ep2

 ΔEp
Formüllere bağlı açıklamanın ötesinde şöyle bir akıl
Ep1
Δh
yürütme yapılabilir. h
Öncüller: h1 h2
1. Cisim sonsuz uzaklıkta iken potansiyeli sıfırdır.
2. Cisim d kadar uzaklıktan serbest tan=
bırakıldığında diğer cisme doğru hareket eder.
3. bu esnada kinetik enerji artar, potansiyel enerji Şekil-12.a
azalır.
4. Cisim serbest bırakıldığında daha az
Ep=Kx2/2
potansiyelin olduğu tarafa gider.
Sonuç:
Öyleyse cismin d uzaklığındaki potansiyeli negatiftir.
Ep
Potansiyel sürekli negatiftir. d sonsuza giderken sıfıra
 x
yaklaşır, d azalırken negatif yönde artar. Cismin
potansiyelinin pozitif olduğu kabul edilirse 2. öncül 1.
x

ve 4. öncülle çelişir. Eğim=K.x dir.

Teğetin eğimi o noktadaki anlık
kuvveti verir
Potansiyel Enerji Korunumlu Kuvvet İlişkisi:
Aslında bu ilişki yukarıda verilmiştir, fakat burada biraz
Şekil-12.b
daha ayrıntılı üzerinde durulacaktır. Verilen ilişki
şuydu: korunumlu kuvvetin yaptığı iş cismin potansiyel
enerji değişimine eşittir. Bu ilişki:
WF = ΔEp
F.Δx = ΔEp
Ep
F=
x
Şeklinde yazılabilir. Bu ifadenin bir anlamı; Ep–x
grafiğinde eğim kuvveti verir. Diğer bir anlamı ise birim
uzunluktaki potansiyel enerji değişimi potansiyel
alandan türetilebilen kuvveti verir. (Einstein’ın Genel
Relativite teorisinin temelinde bu mantık yatmaktadır.)

Örneğin, yerçekim alanında potansiyel enerji yükseklik

grafiği şekildeki gibidir. Bu grafiğin eğimi ağırlık

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 15

 Mechanical Energy (11.2)

Denge ve Kararlılık: sistemin herhangi iki farklı durumunda kinetik ve

Potansiyel enerji ile uzaklık (Ep-X) grafiğinin bir yararı potansiyel enerjileri toplamı olan mekanik enerji
daha vardır. Grafikte eğimin sıfır olduğu noktalar bize korunmaktadır. Buna göre cisim en tepeye çıktığında
dış kuvvet yoksa net kuvvetin sıfır olduğu dolayısıyla enerjisinin tamamı potansiyel olacak kinetik ise sıfır
da cismin dengede olduğu noktaları verir. Örneğin olacaktır. Yarı yükseklikte toplam enerjisinin yarısı
Şekil 12.c de ilk konumda cisim kararsız, ikinci potansiyelde yarısı da kinetikte olacaktır.
konumda ise kararlı dengededir.
Burada cisim ile çekim alanının beraber bir sitem
oluşturduğuna dikkat edilmelidir. Cisme sadece ağırlık
Ep
kuvveti uygulanmaktadır. Bu kuvvet korunumlu kuvvet
Kararsız dengede
olduğu için sistemin toplam enerjisini
Kararlı dengede değiştirmemektedir. Cisme iple, elle veya sürtünmeyle
başka bir kuvvet uygulanmadığı için sisteme enerji giriş
x çıkışı yoktur. Dolayısıyla dış kuvvetlerin yaptığı iş
x1 x2 sıfırdır.

Şekil-12.c Tanım: Sisteme enerji giriş çıkışı yapan kuvvetlere dış

kuvvetler denir.

5. Mekanik Enerji ve Mekanik Enerji Teoremi:

Dış kuvvetlerin yaptığı iş sıfır olduğunda sistemin

Mekanik enerji adı altında yeni bir tanım yaparak toplam enerjisini ifade eden mekanik enerji değişmez

olayları açıklamada dil zenginliği oluşturulabilir. sabit kalır. Dış kuvvetlerin yaptığı iş sıfırdan farklı
olursa, bu işin miktarı sistemin mekanik enerji

Tanım: Bir cismin mekanik enerjisi kinetik ile potansiyel değişimine eşit olur.

enerjileri toplamıdır, ve
Mekanik Enerji Teoremi: Dış kuvvetlerin yaptığı iş sıfır
E = Ep+Ek
ise mekanik enerji korunur, sıfır değilse bu iş miktarı
olarak ifade edilir.
sistemin mekanik enerji değişimine eşit olur. Bu teorem
ΔE=WFdış
Mekanik enerji fiziksel değişkeni nerede ve nasıl
kullanılır? Ne işe yarar? Bu soruya bir örnekle cevap bağıntısı ile ifade edilir.

verelim. Yerden Vo=20 m/s hızla yukarı doğru fırlatılan

4 kg lık bir cismi ele alalım. Bu cismin başlangıçta 800 İspatı:

J’lük kinetik enerjisi vardır. Cisim yukarı çıkarken hızı ΔEk = WFnet : iş-enerji teoreminden
azalır dolayısıyla kinetik enerjisi azalır, potansiyel ΔEk = WFk + WFdış : Fnet=Fk+Fdış
enerjisi artar. Cisim ve potansiyelin kaynağı olan ortam ΔEk = - ΔEp+ WFdış : Potansiyel enerji
(burada Dünyanın çekim alanı) beraber bir sistem tanımından ΔEp= - WFk
olarak kabul edildiğinde, sisteme dışarıdan bir iş ΔEk + ΔEp= WFdış : matematiksel işlem
yapılmadığı ve sürtünme yok sayıldığı için sistemin Δ(Ek + Ep)= WFdış : Δ operatörünün tanımından Δ
toplam enerjisi sabit kalmaktadır. Bu durum enerjinin
parantezine alınabilir.
korunumu yasasının bir sonucudur. Enerjinin
ΔE = WFdış : Ek + Ep = E tanımından
korunumu yasasına göre azalan kinetik enerji artan
potansiyel enerjiye eşit olmak zorundadır. Yani

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 16

 Mechanical Energy (11.2)

Sonucuna ulaşılır. Sistemin mekanik enerjisinin WG= -200 : Potansiyel artıyor

korunması demek, değişimin Dış Kaynak
ΔE = E2-E1 = 0 olması demektir. Yani
WFdış = 0 ise ΔE = 0 veya Kinetik WFu =150 :
Potansiyel Enerji Sistem enerji
Δ(Ek+Ep) = 0 dan Enerji kazanıyor.
Tankı
ΔEk = - ΔEp veya E2 = E1 dir. Tankı

Bu eşitlikler mekanik enerjinin sabit olduğu Eko=800

Epo=0
durumlarda kaybolan potansiyelin kazanılan kinetiğe Eks=725
Epo=200
eşit olduğunu ifade eder. Bunlar problem
çözümlerinde sıklıkla kullanılan bağıntılardır. CİSİM / SİSTEM WFs = -25 Enerji
kaybı var

Bu teoremi daha iyi anlayabilmek için yukarıda Şekil-13

verilen örneğe bir uygulanan kuvvet ve sürtünme Başlangıçta tamamı kinetik enerjiden oluşan 800 J’lik
kuvveti ekleyerek genişletelim. Cisme yukarı yönde 30 mekanik enerji, dışarıdan 150 J enerji girmesi ve
N luk bir kuvvet uygulayalım. Hava sürtünmesi de sabit sürtünme ile 25 j çıkması sonucunda 125 J artark 925
ve 5 N olsun. Cisim 5 m yukarı çıktığında J’a çıkmakta, bunun 200 J’ü potansiyel, 725 J’ü ise
1 kinetik olmaktadır. Cisim tam tepede iken kinetik
E ko 
2
Başlangıç kinetik enerjisi : mVo = 800 J
2 sıfırlanmakta ve dış kuvvetlerden gelen enerji ile
Başlangıç potansiyel enerjisi : Epo=mgho=0 başlangıçtaki kinetiğin tamamı potansiyel enerjiye
Başlangıç Mekanik enerji : Eo=Eko+Epo=800+0=800 J dönüşmektedir. Cismin maksimum kaç metre yukarı
Uygulanan Kuvvetin yaptığı iş: 30x5=150 J çıkabileceğini siz hesaplayınız.(160/3 m)
Sürtünmenin yaptığı iş: -5x5=-25 J
Ağırlığın yaptığı iş : -40x5 = -200 J 6.Güç:
Kazanılan potansiyel : mgh=40x5=200 J Güç harcanan enerjinin ne kadar sürede harcandığını

Kaybedilen kinetik : Ek = WFnet =Fnet.h=(-40+30- gösteren bir fiziksel büyüklüktür. Örneğin iki örenciden
biri binanın ikinci katına yerden itibaren 40 saniyede
5)x5=-75 J, (dışarıdan 125 J lük enerji geliyor, bunun
diğeri 30 saniyede çıkıyorsa kısa sürede çıkan daha
200 J’ü potansiyele dönüşüyor, toplamda kinetik kaybı
güçlü demektir. Çünkü ikisi de aynı enerjiyi
75 J oluyor.)
harcamakta, fakat biri daha kısa sürede
Son kinetik enerji : 725 J
harcamaktadır.
Son potansiyel enerji : 200 J
Son mekanik enerji : 925 J
Tanım: Birim zamanda harcanan enerjiye güç denir.
W
Enerjiler arasındaki bu ilişkileri yukarıda verilen analoji p= (J/s=Watt)
ile tekrar ele alalım. t

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 17

 Mechanical Energy (11.2)

Concept-Constructing Problems

Typical examples of energy chapter with the following problems are questioned. The answers to the
questions not only determine the scope of the subject, but also determine what the gains will be related
to the subject. In the process of solving such problems, new concepts related to the subject are created
in the mind of the student. Since the concepts are given in the context of the problem, it is thought that
it will be easier to understand and remember. It is aimed to gain the knowledge and skills necessary for
the solution of evaluation type problems by solving these problems. The style of answering the questions
may vary according to the teaching method to be applied. Depending on the level and needs of the
student, some questions can be treated superficially and some in detail. In order for the subject to be
considered covered, all the problems here must be solved in the lesson.

KOP – 01: Work done by net force and kinetic energy: Work-Energy
Theorem. Fu
m
A horizontal force F is applied to an object of mass m on a horizontal
frictional surface with a coefficient of friction k. Examine the work done by the
forces exerted on the object and the work-energy theorem. Answer the k
following questions for m=2 kg, Fu=20 N, k=0.5.

Question- 1: When the object in the figure
moves 10 m on the friction surface,
a. What is the final speed? b. What is its final
kinetic energy?
c. What is the kinetic energy it gains along the
way?
c. What is the work done by the net force?
d. What is net force?
e. What is the work done by the friction force?
f. What is frictional force?
g. What is the work done by the applied force?
ğ. What is the work of the weight?
h. What is the work done by the reaction force of
the surface?
Question-2: If we remove the applied force after
we accelerate the object in the figure to the
speed of 10 m/s, after this moment;
a. What is the stopping distance of the object?
b. What is the energy converted into heat until
the object comes to rest?
c. What is the work done by the friction force until
it stops?
c. What is lost kinetic energy?
Question-3: If we reduce the applied force to 5
Newtons after reaching the speed of 20 m/s, for
the rest;
a. What is the stopping distance of the object?
b. What is the work done by external forces?
c. What is the work done by the applied force?
d. What is the work done by the friction force?
e. What is the work done by the net force?
f. What is net force?
g. What is frictional force?
Question-4: After the object in the figure reaches
20 m/s, it is stopped within 10 m. Meanwhile;
a. What is the applied force?
b. What is the work done by the applied force?
c. What is the kinetic energy change of the body?
Question-5: When the object in the figure
reaches 20 m/s, it enters a different ground. At
this very moment, the applied force is reduced to
5 Newtons, since the object is stopped within 100
meters;
a. What is the coefficient of friction of different
ground?
b. What is the work of friction?
c. What is lost kinetic energy?

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 18

 Mechanical Energy (11.2)

Reasoning map of energy concepts and their relationships.

Mechanical Energy Theorem

ΔE=Wd

Work-Energy Theorem

ΔE ΔEk
=WFnet Wdış

7 8 2

Es Ei ΔEK ΔEp WFnet

6 5

3
6

9 10 9 11
ΔEP = - WFk
Definition WFk WN WFs WFu

EKs EKi Eps Epi

Δx

12 12 13 13 Fnet
4
4 4
4

14

Vs Vi m hs g hi 
 
xs K xi
m1 m2 ds G di
Fk N Fs Fu

Formulas:
1. ΔE=Wdış 8. ΔE= ΔEk+ ΔEp
2. ΔEk=WFnet 9. Es=Eks+Eps ve Ei=Eki+Epi
3. ΔEp=-WFk 10. ΔEk=Eks-Eki
4. W=F.Δx.Cos 11. ΔEp=Eps-Epi
5. Wdış=WN+WFs+WFu 12. Ek=mV2/2
6. Wdış=Wnet-WFk 13. Ep=mgh, Ep=Kx2/2, Ep=Gm1m2/r2
7. ΔE=Es-Ei 14. Fnet=Fk+N+Fs+Fu (vektörel toplam)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 19


KOP–02 : Work done by conservative force and Potential energy: Mechanical Energy Theorem.
An object of mass m is tied to a rope and pulled upwards
as in the figure. Examine the work done by the weight, the
work done against the weight, the mechanical energy
theorem concepts.
Question-1 : A stationary object with a mass of 2
kg is tied to a rope and pulled upwards. Since the
tension in the string is 30 N:
a. What is the velocity of the object when it rises
5 m?
b. What happens to its kinetic energy?
c. What happens to the kinetic energy change by
the way?
d. What is the work done by the net force? What
is net force?
e. What happens to the mechanical energy
change of the object?
f. What happens to the potential energy change?
g. What is the work done by the weight?
h. What happens to the work done by external
forces?
I. What is the work done by the tensile force?
Question-2: After the speed of the object
increases to 20 m/s, the tension in the rope is
reduced to 15 N. If the next move continues
under the same conditions:
a. 1.After that, how many meters higher can the
object go?
b. What is the potential energy gained by the
object?
c. What happens to the kinetic energy that the
object loses in the meantime?
Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition)
Mechanical Energy (11.2)
T
m Vo
Question-3: After the speed of the object
increases to 50 m/s, the tension in the rope is
reset. If the next move continues under the same
conditions:
a. How many meters higher does the object go?
b. What is the change in potential and kinetic
energy with the work done by the weight force
and the net force until it goes up?
c. What is the change in potential and kinetic
energy with the work done by the weight force
and the net force until it goes down?
d. What is the mechanical energy of the object at
4 and 5 seconds?
e. What will be the velocity of the object when it
rises 115 m in the new state?
Question-4: If the object had started to move
with initial speed of 20 m/s,
a. For what values of T would the object return to
its starting point?
b. For T=10 N, what would be the velocity of the
object when it came back? How many meters did
it go up?
c. For what value of T would all of the external
energy be converted to potential energy?
d. What is the power gained by the object as it
goes up with a constant velocity v?
20
 Mechanical Energy (11.2)

Activity:Show the energy inputs, outputs and energy

changes of the system for the given question.

Fk pump (WFk) Fu pump (WFu)

WFk = WFu =

External Source

Epo= Eko=

Eps= Eks=

Potential Kinetic
Energy Energy
Tank tank
OBJECT/SYSTEM Fs pump (WFs)
WFs =
Write down the work done by the conservative force and indicate its direction with an arrow.
Write down the work done by the applied force and indicate its direction with an arrow.
Write down the work done by the friction force and indicate its direction with an arrow.
Write the initial and final values of potential and kinetic energies.

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 21

 Mechanical Energy (11.2)

KOP -EN03

Vo
m = 2 kg
g =10 m/s2

Θ=37o k

Question-1: The object in the figure is thrown from the

lower end of the frictional inclined plane with a friction
coefficient of 0.125 at a speed of 30 m/s.
a. What will be the velocity of the object when it moves
50 m upwards on the surface?
b. If the mass of the object were twice as large, how
would the velocity value in the previous question
change?
c. What is the kinetic energy after 50 m?
d. What is kinetic energy change?
e. What is mechanical energy change?
f. What is potential energy change? What are the
initial and final potential energies?
g. What is the work of the weight?
h. What is the work done by external forces?
i. What is the work done by the friction force?
j. What are external forces?
k. What is friction force?
Question 2: The object in the figure is thrown from the
lower end of an inclined plane with a friction coefficient
of 0.125 at a speed of 30 m/s.
a. How far does the object slide on the inclined
plane?
b. How does the stopping distance change if the
mass is halved?
c. What is the potential energy change of the object?
d. What is the work done by the friction force?
e. What is the mechanical energy change of the
body?
f. What is the change in kinetic energy of the body?

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 22

 Mechanical Energy (11.2)

Question 3: The object in the figure is thrown from the

lower end of an inclined plane with a speed of 30 m/s.
a. What should be the coefficient of friction for the
object to slide 25 m on the inclined plane?
b. What are the potential and kinetic energy changes
of the body?
c. What is the work done by the friction force?

Question 4: The object in the figure is thrown from the

lower end of an inclined plane with a coefficient of
friction 0.125.
a. What must be the initial launch velocity for the
object to travel 25 meters and stop?
b. What are the potential and kinetic energy changes
of the body?
c. What is the work done by the friction force?

Question 5: The object in the figure is thrown from the

lower end of an inclined plane with coefficient of friction
0.125 at a speed of 30 m/s.
a. What is the velocity of the object when it returns to
the point where it was thrown?
b. What is the work done by the friction force?
c. What is the ratio of ascent time to descent time on
an incline?

Question 6: The object in the figure is thrown from the

lower end of an inclined plane with a speed of 30 m/s.
a. What should be the minimum friction coefficient of
the surface so that the object does not come back
to the point where it was thrown?
b. How many meters will the object rise in this case?
c. What is the work done by the friction force??

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 23

 Mechanical Energy (11.2)

KOP – EN04

Vo
K
m = 2 kg

Question – 1: The object in the figure hits the spring

with a speed of 5 m/s. The spring constant is 50 N/m.
The surface is frictionless (k=0).
a. What is the maximum compression amount of
the spring?
b. What is the potential energy stored in the
spring?
c. What is the kinetic energy change of the body?
d. What is the mechanical energy of the object?
e. What is mechanical energy change?
f. What is the work done by the force exerted by
the spring on the object?
g. What is the work done by the net force applied
to the object?
h. 8 What is the average force exerted on the
object?

Question – 2: The object in the figure hits the spring

with a speed of 5 m/s. The spring constant is 50 N/m.
The surface is frictionless (k=0).
a. How does the amount of compression change if
the spring constant is doubled?
b. How does the amount of compression change if
the mass doubles?
c. How does the amount of compression change if
the initial velocity is doubled?

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 24

 Mechanical Energy (11.2)

Question – 3: The object in the figure hits the spring

with a speed of 15 m/s. The spring constant is 10

N/m. The surface is frictional (k=0.5).
a. What is the maximum amount of compression in
the spring?
b. What is the amount of energy converted into
potential?
c. What is the work done by the friction force?
D. What is mechanical energy change?
to. What is lost kinetic energy?

Question – 4: The object placed at the end of the

spring in the figure is compressed 0.2 m and
released. The spring constant is 100 N/m. The
surface is frictionless (k=0).
a. What is the velocity of the object when it is
released from the spring?
b. What will be the velocity of the object when the
compression in the spring is 10 cm?
c. What is the spring release time of the object?

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 25

 Mechanical Energy (11.2)

KOP – EN05

Vo
m = 2 kg

h
K
Θ=53o

Question – 1: The object in the figure is released

from a height of 2.5 m. The spring constant is 100
N/m. The surface is frictionless (k=0).
a. How many meters does the spring compress?
b. What is the potential energy stored in the spring?
c. What is the gravitational potential energy lost by
the object?
d . What is the mechanical energy of the object?
e. What is mechanical energy change?
f. How does the amount of compression change if 
is reduced provided that h remains unchanged?

Question – 2: The object in the figure is released

from a height of 2.5 m. The spring constant is 100
N/m. The surface is frictionless (k=0).
a. What is the maximum possible velocity of the
object during the motion?
b. How many meters will the object bounce back
after hitting the spring and returning?

Question – 3: The object in the figure is placed in

front of a 0.25 m compressed spring and released.
The spring constant is 100 N/m. The surface is
frictionless (k=0).
a. How many meters does the object rise on the
inclined plane?
b. If the slope of the surface is changed, how does
the height it can rise change?.

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 26

 Mechanical Energy (11.2)

KOP – EN06

g =10 m/s2

m2
T

m1
h2
h1

Question – 1: h1=2 m and h2=5 meters, m1=2 kg and m2=3kg.

The system is being released from the stagnant state.
a. What is the velocity of the objects when the second object hits the ground?
b. What are the kinetic energies gained by the objects?
c. What are the potential energies lost by the objects?
d . What is the initial and final mechanical energy of the system?
e. What is the Mechanical energy change of the system and bodies?
f. What is the work done by the net force applied to each object during its motion?

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 27

 Mechanical Energy (11.2)

KOP – EN07

KOP – EN08

Lo θo
Vo g =10 m/s2 K
m
A
m
B
m kütleli bir cisim yay sabiti K olan düşeydeki yayın
ucuna takılıp serbest bırakılıyor. Sürtünmeler ihmal
Soru – 1 : 2 kg kütleli cisme bağlı 2 metrelik ip
edilmiştir.
düşeyle θo=30 açısı yapacak şekilde çekilip
a) Cisim ne kadar aşağıda durur?
bırakılıyor. Sistem sürtünmesizdir.
b) Cismin maksimum hızı ne olur?
a. Cismin B deki hızı nedir?
c) Cisim denge konumundan geçerken (üzerine
b. Cismin kinetik enerji değişimi nedir?
uygulanan net kuvvet sıfır iken) yaydaki uzama ve
c. Cismin potansiyel enerji değişimi nedir?
cismin hızı nedir?
d. Cismin A ve B noktalarındaki Mekanik enerjileri
ç) Cisim elle dengeye getirilmiş olsun. Daha sonra
nedir?
cisim x kadar aşağı çekilip bırakılırsa kaç x kadar
e. A-B arasında dış kuvvetlerin yaptığı iş nedir?
denge konumundan yukarı çıkar?
f. A-B arasında ipteki gerilme kuvvetinin yaptığı iş
d) Cisim elle dengeye getirilmiş olsun. Daha sonra
nedir?
cisim x kadar aşağı çekilip bırakılırsa denge
g. A-B arasında ağırlığın yaptığı iş nedir?
konumundan geçerken hızı ne olur?
h. A-B arasında net kuvvetin yaptığı iş nedir?

Soru – 2 : 2 kg kütleli cisme bağlı 2 metrelik ip

düşeyle θo=30 açısı yapacak şekilde çekilip
bırakılıyor. Sistem sürtünmelidir. Cisim B den sonra
ip düşeyle en fazla 15o lik açı yapıyor.
a. Sürtünme kuvvetinin ortalama değeri nedir?
b. Sürtünme kuvvetinin yaptığı iş nedir?
c. Mekanik enerji değişimi nedir?
d. Kinetik enerji değişimi nedir?
e. Potansiyel enerji değişimi nedir?

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 28


KOP_EN09
K L
k
a) Bir cisim eğik düzlemin 2 metre yüksekliğinden
serbest bırakıldığında, K’dan itibaren 5 m uzaklıktaki
L noktasındaki hızı 5 m/s dir. Yatay yüzeyin
sürtünme katsayısı nedir? Cisim K dan sonra kaç
metrede durur?
b) Durma mesafesini iki katına çıkarmak için ilk hız
kaç katına çıkartılmalıdır?
c) Cisim A noktasından serbest bırakıldığında K’dan
v hızı ile geçerek yatayda x kadar yol alıp duruyor.
Eğer bu cisim A noktasından 2v hızı ile fırlatılsaydı
kaç x kadar yol alıp dururdu?
Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition)
Mechanical Energy (11.2)
KOP – EN10
R R
MD m A
Dünya
Soru – 1: m kütleli bir uyduyu yeryüzünden Dünyanın
yarıçapı kadar yükseklikteki bir noktaya taşımak için
en az ne kadar enerji harcanır?
Soru – 2: m kütleli bir cismin A noktası kadar
yüksekliğe çıkıp tekrar geri dönmesi için
yeryüzünden hangi hızla fırlatılmalıdır?
Soru – 3: A noktasından serbest bırakılan bir cisim
yere hangi hızla çarpar?
Soru – 4: cismin bir daha geri dönmemesi için
yeryüzünden hangi hızla fırlatılmalıdır?
29
 Mechanical Energy (11.2)

DEĞERLENDİRME PROBLEMLERİ (DP-EN)

(Assessment Problems)
Bu tür problemler;
- Konuyu derinlemesine kavramayı kolaylaştıran
- Bilimsel yöntem hakkında giriş davranışları kazandıran
- Problem çözme becerilerini geliştiren
- Yüksek düzeyde matematik bilgisi gerektirmeyen
- Kısa sürede çözülebilen
- Sınavlarda sorulabilecek
- Lise öğrencilerinin düzeyindeki problemlerdir.

DP-EN01 DP-EN02

Vo
Vo

Vs
A L
h1 B
h2
Soru-1. Şekildeki sistem sürtünmesiz, ilk hız 5 m/s, ilk
yükseklik 70 m ve ikinci yükseklik 50 m ise cismin B
noktasındaki hızı nedir?( 5 17 )
Soru-2. Şekildeki sistem sürtünmesizdir. Cisim B
noktasındaki hızı A noktasındaki hızının 2 katıdır.
K
k
Aşağıdaki her soru farklıdır. Şekle göre soruları
cevaplayınız.
Soru-1. Sürtünmeli K-L yolunun uzunluğu 30 metredir.
20 m/s hızla fırlatılan cismin L’den çıkış hızı 10 m/s ise
sürtünme katsayısı nedir? (0,5)
Soru-2. İlk fırlatmada cismin sürtünmeli K-L yolundan
çıkış hızı giriş hızının (Vo’ın) yarısına eşittir. İkinci
fırlatmada ilk hız iki katına çıkarsa çıkış hızı ilk fırlatma

Yükseklikler farkı 3 metre ise ilk hız nedir? ( 2 5 ) hızının (Vo’ın) kaç katı olur? ( (13 / 4) )
Soru-3. Şekildeki sistem sürtünmelidir. Cisim A
noktasından Vo hızıyla fırlatıldığında B noktasında
duruyor. Cisim A noktasından ikinci kez kaç Vo hızıyla
fırlatılmalı ki B deki hızı Vo olsun? (Ortalama sürtünme

kuvvetini hep sabit kabul ediniz.) ( 2)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 30

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN03
Yatay düzlemde duran m kütleli bir cisme sabit F
kuvveti uygulanıyor. Cisim sürtünmesiz yüzeyde x
kadar ilerledikten sonra katsayısı k olan sürtünmeli
yüzeye giriyor ve orada da x kadar ilerledikten sonra
duruyor.
a) Duruma uygun sorular hazırlayınız.
Örnek: m=1,6 kg, x=2 m, Kuvvetin yatayla yaptığı açı
=37o, F=5 N ise sürtünme kuvvetinin yaptığı iş nedir?(-
16 J) Isıya dönüşen enerji nedir? (16 J) Sürtünme
katsayısı nedir? (0,5)

DP_04
F(N)
+2

2 x(m)

4 8
2
-4

Kütlesi 2 kg, başlangıç hızı 4 m/s olan bir cisme etki

eden net kuvvetin yola bağlı değişimi şekilde verilmiştir.
B cismin yola bağlı kinetik enerji değişimini veren grafiği
çiziniz.
(Eko=16, Ek2=8, Ek4=8, Ek8=16)

DP_5

g
A

R C
B R/2

yer

20 g lık boncuk R yarıçaplı çemberin A noktasından

serbest bırakılıyor. Çemberin AB arası sürtünmesiz BC
arası sürtünmeli ise bu arada ortalama sürtünme
kuvveti nedir?
(3mg/2)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 31

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN06 DP-EN09

O
P
k M

K L
A. Eğik düzlemin10 metre yüksekliğinden serbest
bırakılan bir cismin sürtünme katsayısı 0,4 olan K-L
yüzeyinden geçerek yine sürtünmesiz diğer eğik yüzeye
çıkıyor. K-L arası uzaklık 5 metredir. Buna göre; Cisim
kaç tur atabilir? Cisim en son K’dan kaç metre uzakta
durur? (5 tur, L de durur)
DP-EN07
B Vs
R L
k K
Cisim O noktasından serbest bırakıldığında L noktasına
kadar çıkabiliyor. P-R arası sürtünmeli olduğuna göre
bu arada sürtünme kuvvetinin yaptığı iş kaç mgh dır?
(-2)
P-R arasında cismin kinetik enerji değişimi nedir? (0)
(Yatay çizgiler arası uzaklık eşit ve h kadardır.)

C DP-EN10
Vo Düşey yukarı doğru 10 m/s hızla atılan bir cisim, atıldığı
2h
A 3h noktaya 5 m/s hızla geri düşüyor. Havanın sürtünme
kuvveti sabit kabul ediliyor.
h
a) Cisim en fazla kaç metre yükseğe çıkabilir?
A noktasından atılan cisim C noktasında duruyor. Ortalama sürtünme kuvveti kaç mg dir?
Sadece B-C arası sürtünmeli (k=0,5) olduğuna göre, b) Tavan yüksekliği 5 m ise bu cismin tavana
cismin atıldığı A noktasındaki kinetik enerjisi kaç mgh değmeden fırlatılabileceği en büyük hız nedir?
dır? (3) (a. 25/8 m ve 3/5, b. 16g )

DP_8

Vo DP-EN11
C
Vo =10 m/s
A g =10 m/s2
h2
h1
Θ=37o k=0,5
B
A noktasından Vo hızı ile fırlatılan bir cisim C Şekil
noktasından geri dönüyor. ABC yolu sürtünmeli ve Sürtünmeli yüzeyin alt ucundan bir cisim fırlatılıyor.
cismin dönüşte A noktasındaki hızı sıfır ve h2=2h1 ise a) Cisim en fazla kaç metre yukarı çıkar?
ilk atıldığı anda kinetik enerjisinin potansiyel enerjisine b) Cisim tekrar geri geldiğinde hızı ne olur?
oranı nedir? (2) c) Çıkış süresi iniş süresinin kaç katıdır?

(a. 5, b. 20 , c. 5 )

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 32

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN12
1
V

2 g =10 m/s2

 k

(1) konumundan v hızı ile fırlatılan bir cisim sürtünmeli

bir yüzeyden aşağı doğru inerek (2) konumunda hızı
sıfır oluyor. Aynı cisim aynı yüzeyin yine (1)
konumundan 2v hızı ile fırlatılmış olsaydı (2)

konumundan geçerken hızı kaç v olurdu? ( 3v )

DP-EN13

A
m = 2 kg F
h=9 m

Θ=37o k=0,2

Şekil

Durmakta olan cisme F kuvveti uygulanarak sürtünmeli

eğik düzlem üzerinde kaydırılıyor.
a) Cismi A noktasına getirmek için en az ne kadar enerji
harcamak gerekir? (228 J)
b) Her bir kuvvetin yaptığı iş nedir?
(Wmg=-180, WFs=-48, WFnet=0)
c) Sabit F kuvvetini en az ne kadar süre uygulamak
gerekir? (süre güce göre değişir)
DP-EN014
5 kg lık bir cisim 9m yükseklikten serbest bırakılıyor ve
su kabının içine düşüyor. Cisim su içinde 1 m sonra
durduğuna göre suyun cisme uyguladığı ortalama
kuvvet nedir?
(500 N)
DP-EN15
Bir mermi Vo=500 m/s hızıyla duvara sabitlenmiş bir
tahtaya saplanıyor.
a) Merminin ortalama durdurucu kuvveti nedir? Durma
mesafesi nedir? Durma süresi nedir?
(Bu 3 bilinmeyen sadece hız bilineni ile bulunamaz.
Durma mesafesi 25 cm olarak alınırsa F=5000 N,
t=0,001 s bulunur)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 33

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN16

Ek (J)

2500

t (s)

6 12
Sürtünmenin ihmal edildiği bir ortamda m=0,5 kg kütleli
bir cisim yerden havaya fırlatılıyor. Cismin kinetik enerji
zaman grafiği şekilde verilmiştir.
a) Cismin ilk hızı nedir? (100 m/s)
b) Çıkabileceği maksimum yükseklik nedir? (180 m)
c) Yere çarpma hızı nedir? (100 m/s)
d) Uçuş süresi nedir? (12 s)
e) Menzili nedir? (960 m)
f) Atış açısı nedir? (37o)

DP-EN17

Makaralı sistemde eşit kütleli cisimler serbest

bırakılıyor. Makaraların ağırlıkları ve sürtünme ihmal
ediliyor.
a) K cismi yere çarptığı anda L cisminin hızı h

cinsinden ne olur? ( gh / 5 )
b) Hareket süresince ipteki gerilme nedir?

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 34

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN18

m1

k
m2
g =10 m/s2
h

Sistem serbest bırakılıyor.

a) Sürtünme sıfır ise ikinci cisim yere çarptığı anda
cisimlerin hızları ne olur? Yere çarpma süresi nedir? (

2m2 gh (m1 + m2 )2h

v= ,t = )
m1 + m2 m2 g
b) Sürtünme 0,5 ve kütleler eşit ise birinci cismin
maksimum hızı ne olur? Birinci cisim duruncaya kadar
ne kadar yer değiştirir? (makaraya çarpmadığı

varsayılsın) ( v = gh / 2 , x=h/2)

DP-EN19

g =10 m/s2
T
m1 = 5 kg

A m2= 10 kg
k B

h=50 cm
θ=37o

Şekildeki sistemde m1 ve m2 kütleli iki cisim serbest

bırakılıyor. B cismi yere çarptıktan sonra A cismi
sürtünmeli eğik düzlem üzerinde bir miktar hareket edip
duruyor.
a) Eğik düzlemin sürtünme katsayısı en az nedir? (0,75)
b) B cisminin yere çarpma hızı maksimum nedir? (

8 / 3 m/s)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 35

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN20
Sürtünme katsayısı 0,5 olan yatay düzlemde yay sabiti
100 N/m olan bir yayın ucuna 2 kg kütleli cisim takılıp
sıkıştırılıyor ve serbest bırakılıyor.
a) Sıkıştırma miktarı 0,4 m ise cisim kaç metre sonra
durur? Hareket boyunca cismin maksimum hızı ne olur?

(0,4m ve 4,5 m/s)

b) Yay ne kadar sıkıştırılırsa cisim yaydan ayrılamaz?
(0,2m)

DP-EN21

B K

Vo
A h2

h1

Şekle uygun soru hazırlayınız.

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 36

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN22

K =50 N/m

m= 1 kg

k
θ = 37 o

Sürtünmeli eğik düzlem üzerinde kayabilen bir cisim

şekildeki gibi yatay bir yaya bağlanıyor. Sistemle ilgili
olarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a) Yay gerilmemiş durumda iken cisim takılıp eğik
düzlem üzerinde serbest bırakılıyor. Yay sabiti 50 N/m
ve cisim eğik düzlemde 20 cm kayarak durduğuna göre
yüzeyin sürtünme katsayısı nedir? (k=1/8)
b) Yay gerilmemiş durumda iken cisim takılıp eğik
düzlem üzerinde serbest bırakılıyor. Yay sabiti 50 N/m
ve k=0,125 ise cismin duruncaya kadar sahip
olabileceği maksimum hız nedir?
c) Cisim yayın ucuna takılıyor ve dengeye getiriliyor.
Sistem dengede iken 10 cm aşağı çekilip serbest
bırakılıyor. Sürtünme katsayısı 0,125 ve yay sabiti 500
N/m kabul edilirse, denge konumundan geçerken
cismin hızı yaklaşık ne olur? (v= m/s)
ç)Yüzey sürtünmesiz ve sistemin şekildeki gibi denge
olduğu kabul edilsin. Cisim 10 cm aşağı çekilip
bırakıldıktan sonra düzlem üzerinde ne kadar yukarı
çıkar? (20 cm)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 37

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN23

m2= 20 kg

m1= 5 kg

K = 100 N/m
θ = 30 o

Soru-1.Başlangıçta yay gergin değilken kütleler

şekildeki gibi takılıp sistem serbest bırakılıyor.
Sürtünmeler ihmal ediliyor.
a) Yay maksimum ne kadar uzar? (1m)
b) Cisimlerin sahip olabileceği maksimum hız değeri
nedir? (1 m/s)
c) Denge konumunda iken cisimlerin hızları nedir?
(maksimum hıza eşit ve1 m/s dir.)
ç) Cisimler denge konumunda iken yaydaki uzama
miktarı nedir? (0,5 m)
Soru-2 Cisimler önce dengeye getiriliyor, sonra m2
cismi aşağı doğru 10 cm çekilip bırakılıyor. Cisimler
tekrar denge konumlarına geldiğinde hızları ne olur?
(1/5 m/s)

DP-EN24

Vo m=0,5 kg

h=20 cm

K =100 N/m

Bir cisim yayın tablasından itibaren h yüksekliğinden

serbest bırakılıyor. Yayın ve tablanın kütlesi ihmal
ediliyor.
a) Yaydaki maksimum sıkışma nedir? (0,2 m)
b) Cismin tablaya çarpma hızı nedir? (2 m/s)
c) Cisim tablaya çarpıp geri döndükten sonra ne kadar
yükseğe çıkar? (yine h kadar)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 38

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN25

Vo
m= 2 kg

h1=3m
K = 200 N/m

k
θ = 37o

a)Cisim yayın ucuna göre 3 m yükseklikten serbest

bırakılıyor. Sürtünme sıfır ise yaydaki maksimum
sıkışma ne olur? Sürtünme katsayısı 0,2 olursa ne olur?
(0,837 m ve 0,709 m)
b) İlk hız 5 m/s olsaydı (a) şıkkının cevabı ne olurdu?
(0,984 m)

DP-EN26

g =10 m/s2 r =2 m

θ = 60o
K =50 N/m B
m=0,1 kg

Düşey düzlemde duran bir çembere geçirilmiş boncuk

çember boyunca hareket edebilmektedir. Boncuğa bir
yay bağlanıp yayın diğer ucu C noktasına
sabitlendiğinde şekildeki gibi boncuk dengede
kalmaktadır. Boncuk A noktasına getirilip serbest
bırakıldığında B den geçerken hızı ne olur? (44,94 m/s)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 39

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN27

h Vo
k=0

C B A
k

Bir cisim A noktasından Vo hızı ile fırlatıldığında

sürtünmeli A-C yolunu alarak D ye kadar çıkıyor ve
dönüyor.
IABI=IBCI, g=10 m/s ve C-D arasında sürtünme ihmal
edilmektedir.
Soru-1. h=2 metre olduğu ve cismin B de durduğu

biliniyor ve ise ilk atış hızı Vo nedir? ( 120 )

Soru-2. Cismin B de durduğu biliniyor ise V2o/h oranı
nedir? (60)
Soru-3. A-C arasında sürtünme olmasaydı, aynı Vo
hızıyla atıldığında cisim eğik düzlem üzerinde h’ın kaç
katı yükseğe çıkardı? (3)
Soru-4. İlk atış hızı iki katına çıkarsa h kaç katına
çıkar? (10)
Soru-5. Kütle iki katına çıkarsa h yüksekliği nasıl
değişir? (h kütleye bağlı değildir)
Soru-6. k=0,5 ve IACI=4 m olduğu ve cismin B de

durduğu biliniyor ise atış hızı Vo nedir? ( 60 )

Soru-7. Cisim B de duruyor ve k=0,4 ise V2o/IACI oranı
nedir? (24)
Soru-8. Cisim B de duruyor ve k=0,8 ise IACI/h oranı
nedir? (5/2)
Soru-9. Cisim B de duruyor, IACI = 10 m ve h=2 m ise
yatay düzlemin sürtünme katsayısı nedir? (0,4)
Soru-10. Geri dönüşte cismin A noktasında durması
için ilk hızı kaç katına çıkartılmalıdır?

( 4/3 )
Soru-11. Eğik düzlem olmasaydı aynı Vo hızıyla
atıldığında cisim sürtünmeli yatay düzlemde IACI nin
kaç katı yol alarak dururdu? (1/2)
Soru-12 Yapılan bu deneyde sadece uzunluk
ölçülebiliyorsa, problemin hangi değişkenleri ölçülebilir?
(h, IACI, IBCI )

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 40


Hangileri de bu ölçülenlerden yararlanılarak
hesaplanabilir? (k, Vo )
Hesaplanan değerlerin nasıl hesaplandığını gösteriniz?
(çözümlere bakınız)
Soru-13. Sürtünme katsayısını hesaplayabileceğiniz bir
deney tasarlayınız.
(Şekildeki gibi bir sistem hazırlanır. Eğik düzlem kısmı
buzdan yapılır. Cisim h yüksekliğinden serbest bırakılır.
Yatay düzlemde hareket ettiği x uzaklığı ve h değerleri
ölçülür. k = h/x den sürtünme katsayısı bulunur.)
Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition)
Mechanical Energy (11.2)
DP-EN28
a(m/s2)
4
2
t(s)
2 4 6
Yatay sürtünmesiz düzlemde hareket eden 2 kg kütleli
cismin ivme-zaman grafiği şekilde verilmiştir.
Hareketlinin ilk hızı sıfırdır.
a) 2. saniyedeki kinetik enerjisi nedir? (16 J)
b) ilk 2 saniye içinde kuvvetin yaptığı iş nedir? (16 J)
c) 2-4 saniyeler arasında aldığı yol nedir? (16 m)
d) 2-4 saniyeler arasında kuvvetin yaptığı iş nedir?
Uygulanan kuvvet nedir? (128 J, 8N)
e) Kuvvetin yaptığı toplam iş nedir? (324 J)
DP-EN 29
Sürtünmeli yatay düzlemde bir ucu sabitlenmiş yayın
diğer ucuna v hızı ile bir cisim çarpıyor ve yayı x kadar
sıkıştırıyor. Aynı cisim 2v hızı ile çarptığında kaç x
kadar sıkışır?
(m=1 kg, k=0,5, K=100 N/m, x=0,2 m için 0,38 m)
DP-EN30
Fo
A B x
Sürtünmeli yatay bir düzlem üzerinde durmakta olan bir
cisim doğrusal değişen kuvvetin etkisi altında harekete
geçmektedir. Kuvvetin başlangıçtaki değeri 2mg olup,
cisim 5x kadar yol aldığında sıfır olmaktadır. Kuvvet ters
döndükten sonra cisim 2x kadar daha gidip B
noktasında durduğuna göre;
a) Ortamın sürtünme katsayısı nedir? (3/5)
b) Hızı hangi uzaklıkta maksimumdur? (3,5x)
c) A noktasındaki hızı maksimum hızın kaç katıdır? (
4 / 4,9 )
41
 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN31

m2= 1 kg

m1= 2 kg
K = 100 N/m

Şekildeki sisteme uygun sorular hazırlayınız.

(sistem serbest bırakıldığında yay en fazla ne kadar
uzar?, Cisimlerin maksimum hızları nedir?)

DP-EN32

m= 2 kg K=100 N/m

Asansörün içinde şekildeki gibi bir sistem kuruluyor.

Asansöre göre cisim dengededir.
a) Asansör sabit hızla giderken yayda depolanan enerji
nedir? (2 J)
b) Asansör yukarı doğru aniden 2 m/s2 ivme
kazandığında yaydaki enerji artışı ne olur? (2,88J)

DP-EN33
L uzunluğundaki bir çubuğun uçlarına kütleleri farklı iki
cisim takılıyor. Çubuk tam ortasındaki noktadan geçen
yatay eksen etrafında düşey düzlemde dönebilmektedir.
Kütleler oranı k ise yatay konumdan serbest bırakılan
çubuk düşey konuma geldiğinde cisimlerin hızı k, g, L

k −1
cinsinden nedir? ( gL( ))
k +1

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 42

 Mechanical Energy (11.2)

DP_34

m1= 20 kg

K = 100 N/m m2= 5 kg

ip

θ = 30o

Şekildeki sistemde yaydaki gerilme sıfırdır.

A) ip kesilince yay maksimum ne kadar sıkışır? (1m)
B) Başlangıçta m1 ve yay dengede iken m2 takılıp
serbest bırakılırsa yay ne kadar uzar? (1 m)

DP-EN35

m
h K

k=0

Sistem serbest bırakıldıktan sonra sağdaki cisim yaya

çarpıp geri dönüyor. Sistem sürtünmesiz ve kütleler eşit
ise ikinci cisim geri dönüşte en çok kaç h yükseğe
çıkabilir? (Birinci cisim makaraya çarpmıyor)

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 43

 Mechanical Energy (11.2)

DP-EN36

A m1

h
m2 K

B k=0,5

Cisim yol boyunca hareket edebilmektedir. Yolun B’den

sonrası sürtünmelidir. m1=2 kg, m2=0, K=50 N/m, k=0,5
ve h=200 cm için
g. h yüksekliğinden serbest bırakılan cisim yayı ne
kadar sıkıştırır?
h. Aynı cisim geri dönüşte kaç h yüksekliğe çıkabilir?
Problemi IP de simule ediniz. Teorik çözüm için yapılan
kabuller ve yaklaşıklıklar nelerdir?

Şevket GÜNDÜZ, January 2023 (4.Edition) 44