WOLTER

Trudno w jednym zdaniu odpowiedzieć na to pytanie, albowiem z bardzo pojemną kategorią mamy do czynienia.

 Wolterianizm to ogólna nazwa tendencji filozoficznych i politycznych. Ich najbardziej istotną cechą jest krytycyzm,
poddanie ponownej weryfikacji niepodważalnych dotychczas autorytetów, monarchii absolutnej i władzy kościoła, walka
z obskurantyzmem i przesądami religijnymi.

 Wolterianizm określa również szczególne wolnomyślicielstwo, odwagę w wypowiadaniu własnych sądów na temat
świata i ludzi. Wszak nie kto inny, ale właśnie Wolter stał się autorem słynnej, już dzisiaj uniwersalnej maksymy,
nakazującej szacunek i respekt wobec odmienności poglądów. A brzmi ona następująco: Nienawidzę tego, co mówisz,
ale oddałbym życie, abyś mógł mówić to, co mówisz…

 Znamienną cechą wolterianizmu jest również szlachetna idea tolerancji. Oto człowiek – mówi Wolter – ulepiony z
niedoskonałości i błędów. Jedyną możliwością i szansą funkcjonowania w świecie jest dla niego nadrzędna zasada
tolerancji i akceptacji drugiego człowieka takim, jakim jest.
Wolter był ponadto apologetą rozumu. Kult dla ludzkiego intelektu nakazał mu, mimo wiary w Boga, odrzucić wszelkie
zasady religii objawionej i wstąpić tym samym na drogę deizmu.

 Wolterianizm to nie tylko opisywany wyżej zespół zjawisk, ale to również rodzaj stylu literackiego stworzonego przez
autora Kandyda – stylu błyskotliwego, dowcipnego, ironicznego, kąśliwego niekiedy, ale mimo wszystko eleganckiego.
Wolter okazał się mistrzem paradoksu, operował sentencją ze zdumiewającą łatwością. A jak zręcznym i dowcipnym był
stylistą zobaczcie sami.
Oto próbka stylu:
Kunegunda opuściła chusteczkę. Kandyd ją podniósł, wzięła go niewinnie za rękę, chłopiec ucałował niewinnie rękę
panienki, z żywością, uczuciem, wdziękiem nie do opisania, usta ich się spotkały, oczy zapłonęły, kolana zaczęły drżeć,
ręce zabłąkały się. Baron Thunder-ten-tronckh przechodził koło parawanu i widząc tę przyczynę i ten skutek wypędził
Kandyda z zamku paroma kopniakami w pośladki…

Najważniejsze elementy poglądów Woltera (wolterianizmu):

 krytycyzm – odrzucenie wszelkich autorytetów, występowanie przeciw Kościołowi, despotyzmowi, krytyka arystokracji;
 tolerancja – każdy ma prawo do swoich wyznań i poglądów;
 równość – wszyscy ludzie są równi wobec prawa;
 deizm – Bóg istnieje, jest podstawą praw moralnych, ale nie wtrąca się w sprawy świata;
 monarchia oświecona – jako najlepszy ustrój;
 antyklerykalizm – Kościół uważa za zbędną instytucję
 sapere aude! – odważ się posługiwać rozumem (hasło Horacego okrzyknięte przez Kanta hasłem epoki).

O powiastce filozoficznej

Wolter pozostawił po sobie bogatą spuściznę filozoficzną i stricte literacką. Był autorem Listów o Anglikach, Traktatu o
tolerancji, Słownika filozoficznego. Współtworzył wraz z Denisem Diderotem Encyklopedię Francuską. Pisał tragedie,
poematy heroikomiczne, ale nade wszystko zasłynął jako autor powiastek filozoficznych. Czym jest powiastka
filozoficzna i jaka jest jej geneza?
Powiastka filozoficzna jako odrębny gatunek literacki powstała we Francji w osiemnastym wieku i z powodzeniem była
uprawiana przez najświetniejszych pisarzy francuskiego oświecenia, szczególnie przez Diderota i Woltera. A jest to
utwór, w którym świat przedstawiony ma na celu ilustrację określonej tezy filozoficznej, światopoglądowej czy moralnej,
sama zaś fabuła ma charakter jedynie pretekstowy. Swą niebywałą popularność w oświeceniu zawdzięcza powiastka
środkom, jakimi się posługuje, to jest fantastycznym baśniowym, często sensacyjnym motywom fabularnym, które są
swego rodzaju kamuflażem literackim, maską służącą krytyce nie aż tak bezpośredniej i szyderczej, a tym samym
pozwalającą uchronić pisarza przed ewentualnymi, przykrymi następstwami. Być może również Baśnie z tysiąca i jednej
nocy wydane we Francji na początku osiemnastego wieku, które zapewne czytywał Wolter i inni twórcy, wpłynęły na
baśniowość materii fabularnej.