KARTA PRACY

Karta pracy Od Dumasa do Sienkiewicza

1. Przeczytaj fragment rozprawy historycznoliterackiej i wykonaj polecenia pod tekstem.
Trzy powieści Sienkiewicza, Ogniem i mieczem, Potop i Pan Wołodyjowski, stanowiące swoistą całość,
zwykło się u nas nazywać Trylogią, wyrazem przejętym z dziejów dramaturgii starogreckiej,
stosowanym do cyklu trzech tragedii, stanowiących całość artystyczną. W danym wypadku jednak
sięgano nie tyle do odległej tradycji antycznej, lecz do źródła znacznie bliższego, do cyklu trzech
powieści historycznych Aleksandra Dumasa, Trzech muszkieterów, W dwadzieścia lat później
i Wicehrabiego de Bragelonne, dzięki którym pisarz francuski zdobył rozgłos światowy i niewątpliwie
przykładem swym zachęcił Sienkiewicza do podjęcia analogicznej pracy. […]
Dumas obrał sobie drogę stosunkowo prostą, ukazując wyczyny trzech, a raczej czterech
muszkieterów królewskich w obrębie lat pięćdziesięciu, Sienkiewicz natomiast, wprowadziwszy
czwórkę swych rycerzy, Skrzetuskiego, Zagłobę, Podbipiętę i Wołodyjowskiego, przedostatniego
z nich uśmiercił bohatersko pod Zbarażem, pierwszego zaś, Skrzetuskiego, ograniczył właściwie do
ram Ogniem i mieczem, w Potopie bowiem wyznaczył mu rolę jedynie epizodyczną, wysuwając na
miejsce czołowe Kmicica, wynagrodził go jednak, ukazawszy go w towarzystwie synów na polu bitwy
pod Chocimiem, której przyjaciele jego młodości nie dożyli. Przyjaciele ci, a więc Zagłoba
i Wołodyjowski, w dwu dalszych członach cyklu otrzymali funkcje niemal równie doniosłe jak na
kartach Ogniem i mieczem i okoliczność ta sprawiła, iż oni to właśnie są, czy przynajmniej wydają się,
bohaterami Trylogii spajającymi całość cyklu. Czy jednak obydwaj i dlaczego, oto pytanie wymagające
odpowiedzi, a nie jest ona bynajmniej łatwa […]
Powieść historyczna, jak wiadomo, to nieodrodna córa epopei, którą w Rzymie nazywano
„pieśnią bohaterską” (carmen heroicum) i trwałość tego dziedzictwa występuje bardzo wyraźnie
choćby w obu trylogiach, francuskiej i polskiej. „Bohaterami" obydwu są wojskowi, oficerowie nad
Sekwaną kawalerami, nad Wisłą rycerzami zwani, dowódcy niesięgający wyżej pułkownika, doskonali
żołnierze, jak d’Artagnan czy Wołodyjowski, „pierwsze szable" w swoich krajach, określenie to
bowiem Sienkiewicz zapożyczył od Dumasa i przeniósł na swego „Małego Rycerza". A skoro tak, czyż
za bohatera uznać można imć Onufrego Zagłobę, któremu wprawdzie na transparencie w stanicy
wypisano „Wszystkiego kawalerstwa największa ozdoba”, a który w karierze swej dwukrotnie stał na
czele – raz podjazdu złożonego z kilkudziesięciu semenów, ponownie zaś na czele małej bodajże
dywizji, zaszczycony godnością regimentarza.
Julian Krzyżanowski, Bohater „Trylogii”, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”
1966, nr 1, s. 5–11.
a) Wymień tytuły kolejnych powieści składających się na Trylogię.
___________________________________________________________________________
 KARTA PRACY

b) Podaj, jakie dzieło było dla Sienkiewicza inspiracją podczas pisania Trylogii.
___________________________________________________________________________

c) Określ, jaka jest główna różnica między cyklem Dumasa a Trylogią Sienkiewicza.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

d) Wyjaśnij znaczenie zdania: „Powieść historyczna, jak wiadomo, to nieodrodna córa

epopei, którą w Rzymie nazywano «pieśnią bohaterską» (carmen heroicum)”.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

e) Wymień wyznaczniki gatunkowe powieści historycznej.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

f) Podaj dwa przykłady powieści historycznej inne niż w tekście Krzyżanowskiego.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

2. Przeczytaj fragment rozprawy historycznoliterackiej i wykonaj polecenia pod tekstem.

Sprawa realizmu w powieści historycznej jest zagadnieniem bardzo trudnym, bo zawiłym
i wieloznacznym. Nie zapuszczając się w dociekania nad nią i upraszczając rzecz do ostateczności,
powiedzieć by można, iż podstawowym warunkiem owego realizmu jest źródłowa znajomość
przeszłości u pisarza […]. Że zasada to podstawowa, świadczą dwie odmiany jej pojmowania,
powszechnie znane i na pozór diametralnie przeciwne. Pierwsza – to naiwne i wulgarne przekonanie
ogółu czytelników, że powieść historyczna jest wiernym obrazem przeszłości, że więc wystarcza do jej
poznania w tym samym stopniu co studium naukowe. Że zatem Zagłoba, Wołodyjowski i Skrzetuski są
postaciami historycznymi w tej samej mierze co ich partnerzy powieściowi: Wiśniowiecki
 KARTA PRACY

i Chmielnicki, Czarniecki i Jan Kazimierz. Niewiele lepszy, niestety, jest pogląd zawodowych
historyków. Wychodzą oni z założenia, iż powieść historyczna nie daje wiernego obrazu przeszłości,
i skupiają uwagę na wyławianiu jej błędów, istotnych i pozornych. Dowodzą więc, iż Zagłoby
i Podbipięty w ogóle nie było, że Skrzetuski i Wołodyjowski poza nazwiskami nie mają nic wspólnego
z wojskowymi o tych nazwiskach, że Wiśniowiecki i Chmielnicki sportretowani są fałszywie, że
wreszcie bitwy pod Machnówką i uratowania króla przez górali wcale nie było. Pogląd ten dlatego
jest niewiele lepszy od poprzedniego, że stawia on dziełu literackiemu wymagania, których spełnić
ono nie może, ex definitione bowiem jest ono produktem sztuki, a nie nauki, i rządzi się prawami
nauce obcymi. Przy całej więc biegunowej odmienności obydwa te poglądy mają wspólną podstawę:
zakładają źródłową znajomość historii u autora powieści historycznej; z tym, że pierwszy przyznaje
mu ją na kredyt, drugi zaś odsądza go od niej, usiłuje bowiem wykazać wszelkie jej niedomagania.
W dziejach recepcji twórczości Sienkiewicza obydwa te, jednakowo błędne, stanowiska występowały
niejednokrotnie.
Julian Krzyżanowski, Pasek i Sienkiewicz: do źródeł „Trylogii”,
„Pamiętnik Literacki” 1956, nr 4, s. 302–303.

a) Wyjaśnij na podstawie tekstu, dlaczego sprawa realizmu w powieści historycznej jest

zagadnieniem trudnym i niejednoznacznym.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

b) O jakich dwóch postawach czytelników wobec powieści historycznych pisze autor?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

c) Co łączy dwie przedstawione wcześniej postawy?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________