25.05.2021 r.

- język polski, Jolanta Świerczewska

TEMAT: „POTOP” H. SIENKIEWICZA – WPROWADZENIE DO LEKTURY.
Podręcznik str. 77-79
„Potop” H. Sienkiewicz

I. Zapoznaj się z biografią Henryka Sienkiewicza – str. 77

- Henryk Sienkiewicz – noblista spod strzech, „My wszyscy z niego” -
https://www.polskieradio24.pl/39/156/Artykul/1113417,Henryk-Sienkiewicz-%E2%80%93-noblista-spod-
strzech

II. Przeczytaj WPROWADZENIE DO LEKTURY – str. 78-79 i sporządź notatkę w zeszycie

przedmiotowym.
III. “Potop” jest drugą powieścią z cyklu książek tworzącego sławną i cenioną Trylogię, do której należą
jeszcze “Ogniem i mieczem” oraz “Pan Wołodyjowski”. Tekst opowiada losy Polski nękanej przez potop
szwedzki. Bohaterem powieści jest Kmicic, odważny lecz naiwny i niebyt rozważny szlachcic, który
zdradził kraj nie wiedząc nawet, że to czyni. Wybaczono mu te czyny.
"Potop" to prawdziwe arcydzieło polskiej literatury. Fabuła nieco odbiega od prawdy historycznej, co często
zarzucano Sienkiewiczowi, jednak fikcja występuje tu celowo, ku pokrzepieniu serc. Powieść charakteryzuje
się wartką akcją, która nie odpuszcza tempa choćby na chwilę. Kartki przepełnione są heroicznymi czynami,
wspaniałymi scenami batalistycznymi i dialogami pełnymi humoru.
IV. http://bibliotekazsoiz.blogspot.com/2021/01/materiay-do-nauczania-zdalnego-henryk.html?q=
Skorzystaj z podanego linku. Zwróć uwagę na wymienione niżej slajdy prezentacji.

1. Wprowadzenie
2. Prezentacje
3-4. Główni bohaterowie
5. Fabuła

V. Sporządź notatkę z lekcji.

------------------------------------------------------------------------------------------------
25.05.2021 r. - język polski, Jolanta Świerczewska

TEMAT: „POTOP” JAKO POWIEŚĆ HISTORYCZNA.

Powieść
Gatunek epiki, dłuższy utwór fabularny pisany prozą.

Powieść historyczna
Odmiana powieści o tematyce historycznej. Świat przedstawiony dzieła jest umieszczony w przeszłości
określonej cechami historycznymi. Twórcą gatunku był Walter Scott. Przykładem powieści historycznej jest
„Potop” H. Sienkiewicza – pisarz stara się odtworzyć ze szczegółami realia życia szlachty i Polski w XVII
wieku. Pisanie powieści tego typu jest zwykle poprzedzone studiami nad historią okresu, który będzie tłem
wydarzeń.
Powieść historyczna to odmiana powieści o tematyce historycznej, łącząca materiał historyczny z fikcją,
mieszająca postacie fikcyjne z historycznymi, traktowanymi także swobodnie, pozwalająca sobie też na
własną ocenę przeszłości. Na ogół jednak powieść historyczna stara się przekazać prawdę o zdarzeniach z
przeszłości i biorących w nich udział autentycznych postaciach.
Powieść historyczna - cechy gatunkowe
Powieść historyczna ewoluuje przez wieki, w zależności od obowiązujących nurtów oraz prądów literackich,
zdolności pisarskich twórców i oczekiwań czytelniczych. Jednak można wskazać jej tradycyjnie
przypisywane cechy:
- narrator najczęściej trzecioosobowy, wszechwiedzący, orientujący się w najważniejszych wydarzeniach
historycznych i ich konsekwencjach (są jednak od tej reguły odstępstwa, gdy powieść jest pisana, np. w
konwencji pamiętnikarskiej - z reguły tak pisze, np. popularna dziś popularna Philippa Gregory czy ciągle
cieszący się uznaniem Robert Graves),
- na tle określonej, starannie i szczegółowo ukazanej epoki przedstawieni są zazwyczaj bohaterowie fikcyjni
- choć i to nie jest stałą konwencją - powieść może być zbeletryzowanym portretem bohatera historycznego,
- niezmienną cechą jest stylizacja językowa na język danej epoki - może to być archaizacja zarówno w
języku narracji, obowiązkowo w wypowiedziach bohaterów.
Poszczególne cechy powieści historycznej będą się jednak różnić w zależności od tego, z jakim jej typem
mamy do czynienia. Powieść historyczna dzieli się bowiem na kilka podgatunków cieszących się zmienną
popularnością, zgodnie z podstawowymi prądami epoki bądź obowiązującej kultury:
- powieść biograficzną,
- klasyczną powieść historyczną rodzaju określanego jako "walterskotowski",
- powieść dwudziestowieczną,
- powieść historyczno-fantastyczną.

Rzeczywiście najbardziej kojarzonym i uznanym reprezentantem gatunku jest polski Dumas, czyli Henryk
Sienkiewicz, autor Trylogii, Krzyżakówi Quo vadis.
Cechy gatunkowe zilustruj konkretnymi przykładami z utworu, korzystając z tekstu źródłowego.
----------
Potop ma również cechy powieści przygodowej.
Powieść przygodowa
Powieść przygodowa - jedna z głównych odmian gatunkowych powieści XVIII wieku, wywodząca się
pierwotnie z opisów, dzienników podróży i pamiętników. Fabułę powieści przygodowej stanowią przede
wszystkim zdarzenia rozgrywające się w czasie podróży do nieznanych często egzotycznych krain; ich celem
zaś jest dostarczenie odbiorcy rozrywki oraz przekazanie stosownej światopoglądowej nauki moralnej a
nawet dydaktycznej i edukacyjnej.

Karta pracy
Od Dumasa do Sienkiewicza
1. Przeczytaj fragment rozprawy historycznoliterackiej i wykonaj polecenia pod tekstem.

Trzy powieści Sienkiewicza, Ogniem i mieczem, Potop i Pan Wołodyjowski, stanowiące swoistą
całość, zwykło się u nas nazywać Trylogią, wyrazem przejętym z dziejów dramaturgii starogreckiej,
stosowanym do cyklu trzech tragedii, stanowiących całość artystyczną. W danym wypadku jednak sięgano
nie tyle do odległej tradycji antycznej, lecz do źródła znacznie bliższego, do cyklu trzech powieści
historycznych Aleksandra Dumasa, Trzech muszkieterów, W dwadzieścia lat później i Wicehrabiego de
Bragelonne, dzięki którym pisarz francuski zdobył rozgłos światowy i niewątpliwie przykładem swym
zachęcił Sienkiewicza do podjęcia analogicznej pracy. […]

Dumas obrał sobie drogę stosunkowo prostą, ukazując wyczyny trzech, a raczej czterech
muszkieterów królewskich w obrębie lat pięćdziesięciu, Sienkiewicz natomiast, wprowadziwszy czwórkę
swych rycerzy, Skrzetuskiego, Zagłobę, Podbipiętę i Wołodyjowskiego, przedostatniego z nich uśmiercił
bohatersko pod Zbarażem, pierwszego zaś, Skrzetuskiego, ograniczył właściwie do ram Ogniem i mieczem,
w Potopie bowiem wyznaczył mu rolę jedynie epizodyczną, wysuwając na miejsce czołowe Kmicica,
wynagrodził go jednak, ukazawszy go w towarzystwie synów na polu bitwy pod Chocimiem, której
przyjaciele jego młodości nie dożyli. Przyjaciele ci, a więc Zagłoba i Wołodyjowski, w dwu dalszych
członach cyklu otrzymali funkcje niemal równie doniosłe jak na kartach Ogniem i mieczem i okoliczność ta
sprawiła, iż oni to właśnie są, czy przynajmniej wydają się, bohaterami Trylogii spajającymi całość cyklu.
Czy jednak obydwaj i dlaczego, oto pytanie wymagające odpowiedzi, a nie jest ona bynajmniej łatwa […]
Powieść historyczna, jak wiadomo, to nieodrodna córa epopei, którą w Rzymie nazywano „pieśnią
bohaterską” (carmen heroicum) i trwałość tego dziedzictwa występuje bardzo wyraźnie choćby w obu
trylogiach, francuskiej i polskiej. „Bohaterami" obydwu są wojskowi, oficerowie nad Sekwaną kawalerami,
nad Wisłą rycerzami zwani, dowódcy niesięgający wyżej pułkownika, doskonali żołnierze, jak d’Artagnan
czy Wołodyjowski, „pierwsze szable" w swoich krajach, określenie to bowiem Sienkiewicz zapożyczył od
Dumasa i przeniósł na swego „Małego Rycerza". A skoro tak, czyż za bohatera uznać można imć Onufrego
Zagłobę, któremu wprawdzie na transparencie w stanicy wypisano „Wszystkiego kawalerstwa największa
ozdoba”, a który w karierze swej dwukrotnie stał na czele – raz podjazdu złożonego z kilkudziesięciu
semenów, ponownie zaś na czele małej bodajże dywizji, zaszczycony godnością regimentarza.

Julian Krzyżanowski, Bohater „Trylogii”, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”
1966, nr 1, s. 5–11.

a) Wymień tytuły kolejnych powieści składających się na Trylogię.

___________________________________________________________________________

b) Podaj, jakie dzieło było dla Sienkiewicza inspiracją podczas pisania Trylogii.
___________________________________________________________________________
c) Określ, jaka jest główna różnica między cyklem Dumasa a Trylogią Sienkiewicza.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
d) Wyjaśnij znaczenie zdania: „Powieść historyczna, jak wiadomo, to nieodrodna córa epopei, którą w
Rzymie nazywano «pieśnią bohaterską» (carmen heroicum)”.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
e) Wymień wyznaczniki gatunkowe powieści historycznej.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
f) Podaj dwa przykłady powieści historycznej inne niż w tekście Krzyżanowskiego.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

2. Przeczytaj fragment rozprawy historycznoliterackiej i wykonaj polecenia pod tekstem.

Sprawa realizmu w powieści historycznej jest zagadnieniem bardzo trudnym, bo zawiłym i

wieloznacznym. Nie zapuszczając się w dociekania nad nią i upraszczając rzecz do ostateczności,
powiedzieć by można, iż podstawowym warunkiem owego realizmu jest źródłowa znajomość przeszłości u
pisarza […]. Że zasada to podstawowa, świadczą dwie odmiany jej pojmowania, powszechnie znane i na
pozór diametralnie przeciwne. Pierwsza – to naiwne i wulgarne przekonanie ogółu czytelników, że powieść
historyczna jest wiernym obrazem przeszłości, że więc wystarcza do jej poznania w tym samym stopniu co
studium naukowe. Że zatem Zagłoba, Wołodyjowski i Skrzetuski są postaciami historycznymi w tej samej
mierze co ich partnerzy powieściowi: Wiśniowiecki KARTA PRACY i Chmielnicki, Czarniecki i Jan
Kazimierz. Niewiele lepszy, niestety, jest pogląd zawodowych historyków. Wychodzą oni z założenia, iż
powieść historyczna nie daje wiernego obrazu przeszłości, i skupiają uwagę na wyławianiu jej błędów,
istotnych i pozornych. Dowodzą więc, iż Zagłoby i Podbipięty w ogóle nie było, że Skrzetuski i
Wołodyjowski poza nazwiskami nie mają nic wspólnego z wojskowymi o tych nazwiskach, że Wiśniowiecki
i Chmielnicki sportretowani są fałszywie, że wreszcie bitwy pod Machnówką i uratowania króla przez górali
wcale nie było. Pogląd ten dlatego jest niewiele lepszy od poprzedniego, że stawia on dziełu literackiemu
wymagania, których spełnić ono nie może, ex definitione bowiem jest ono produktem sztuki, a nie nauki, i
rządzi się prawami nauce obcymi. Przy całej więc biegunowej odmienności obydwa te poglądy mają
wspólną podstawę: zakładają źródłową znajomość historii u autora powieści historycznej; z tym, że pierwszy
przyznaje mu ją na kredyt, drugi zaś odsądza go od niej, usiłuje bowiem wykazać wszelkie jej niedomagania.
W dziejach recepcji twórczości Sienkiewicza obydwa te, jednakowo błędne, stanowiska występowały
niejednokrotnie.

Julian Krzyżanowski, Pasek i Sienkiewicz: do źródeł „Trylogii”, „Pamiętnik Literacki” 1956, nr 4, s. 302–
303.

a) Wyjaśnij na podstawie tekstu, dlaczego sprawa realizmu w powieści historycznej jest zagadnieniem
trudnym i niejednoznacznym.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
b) O jakich dwóch postawach czytelników wobec powieści historycznych pisze autor?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
c) Co łączy dwie przedstawione wcześniej postawy?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________

FIKCJA LITERACKA:
-Pokazuje charaktery postaci, ich motywacje, emocje, reakcje;
-Konstruuje motywację działań bardziej szczegółową, niż podstawowe motywacje historyczne, tworzy ciąg
przyczyn i skutków;
-Tworzy opisy, które podkreślają atmosferę;
-Pozwala nam „usłyszeć” język bohaterów.

PRAWDA HISTORYCZNA:
-Umiejscawia bohaterów w konkretnych wydarzeniach;
-Powoduje, że język związany jest z historycznym obrazem polszczyzny;
-Uczy historii.