Test z epoki
Test wiedzy o oświeceniu
1. Epoka oświecenia to:
a. cały wiek XVII
b. przełom XVII i XVIII wieku
c. cały wiek XVIII
Odpowiedź: c
Komentarz:
Epoka oświecenia trwała w Europie przez cały wiek
XVIII, choć jej korzenie tkwią jeszcze w wieku XVII.
Wtedy to w Anglii pojawiły się nowe tendencje, które
doprowadziły do rozkwitu nauk eksperymentalnych
i przyrodniczych, co zaowocowało licznymi odkrycia-
mi w tych dziedzinach. Na bazie tych dokonań zaczę-
to myśleć o świecie jako o wielkim mechanizmie, funk-
cjonującym na wzór zegara. Stąd epokę oświecenia
nazywa się często mianem rewolucji mechanistycz-
nej. Oświecenie jako prąd literacki i społeczno-kul-
turowy upowszechnił się początkowo w Niemczech,
jednak jego rozkwit przypadł we Francji, a konkret-
nie na czasy panowania Ludwika XIV, którego nazy-
wano Królem Słońce. Do niego należą słynne słowa:
„Państwo to ja”. W Anglii oświecenie nazywano wie-
kiem rozumu, a we Francji wiekiem filozofów.
2. Epoka oświecenia obfituje w ważne wydarze-
nia historyczne, z których decydujące znacze-
nie dla losów późniejszej demokratycznej Eu-
ropy miał:
a. wybór Katarzyny II na carycę Rosji
b. I rozbiór Polski
c. wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej
Odpowiedź: c
Komentarz:
Czasy panowania Ludwika XVI zakończyły się we
Francji przewrotem społecznym, który nazywamy
Wielką Rewolucją Francuską. To wydarzenie niezwy-
kłej wagi w dziejach Europy, przez niektórych oce-
niane nawet jako decydujące o kształcie współczesne-
go świata. Rewolucja francuska była wielkim powsta-
niem narodowym skierowanym przeciwko absoluty-
zmowi królewskiemu, dominującej roli Kościoła i, ge-
neralnie, ustrojowi feudalnemu. Wydarzenie to dało
początek rozwojowi demokracji, najpierw we Francji,
a później innych krajach europejskich. Dziś demokra-
cję uważa się za najlepszy z możliwych systemów, co
nie oznacza, że jest ona systemem idealnym.
3. Autorem bajki, jako gatunku literackiego, jest:
a. Arystoteles
b. Ezop
c. Nicolas Boileau
Odpowiedź: b
Ucz się z
Komentarz:
Autorem bajki, jako gatunku literackiego, jest legen-
darny bajkopisarz Ezop. To on napisał znaną wszyst-
kim bajkę o lisie i kruku. Jednak prawdziwą karierę
zrobiła bajka dopiero w okresie oświecenia. Stała się
ona ulubionym gatunkiem klasycystów ze względu na
jej dydaktyczne walory: możliwość pouczania i ganie-
nia, a także ze względu na zwięzłą i atrakcyjną dla
czytelnika, jasną, przejrzystą, formę. Autorzy bajek
mogli w ten sposób bez trudu realizować jedno z głów-
nych haseł epoki: bawiąc – uczyć, a ucząc – bawić.
4. Istotą bajki jest:
a. wprost wypowiedziana puenta
b. jej krótka forma
c. to, że jej bohaterami są zwierzęta
Odpowiedź: a
Komentarz:
Istotą bajki jest bezpośrednio wypowiedziana pu-
enta kończąca utwór. Często jest ona sugerowana,
a nawet sformułowana już na początku utworu. Baj-
ka to utwór alegoryczny, którego bohaterami prze-
ważnie są zwierzęta, rzadziej ludzie. Celem bajki
jest sformułowanie pewnej nauki na temat stosun-
ków międzyludzkich lub norm postępowania. Do po-
zostałych jej cech należą: bohaterowie obdarzeni
niezmiennymi jednoznacznymi cechami oraz dys-
cyplina językowa dążąca do nawiązania kontaktu
z czytelnikiem. Świat wyłaniający się z bajek jest
pesymistyczny – rządzi w nim prawo silniejszego,
a rozum i uczciwość nie zawsze są nagradzane.
5. Bajki dzielą się na:
a. liryczne i epickie
b. ludzkie i zwierzęce
c. epigramatyczne i narracyjne
Odpowiedź: c
Komentarz:
Bajki zasadniczo dzielą się na dwa rodzaje: epigra-
matyczne (głównie takie pisał Krasicki) i narracyj-
ne (w tych specjalizował się La Fontaine). Nazwa
tych pierwszych pochodzi od epigramatu, a charak-
teryzują się one krótką i zwięzłą, przeważnie cztero-
wersową formą. Nakreśla ona sytuację i na jej tle
zestawia proste sylwetki bohaterów, oparte na jed-
nej cesze np.: chytry lis, głupi kruk, rzetelny wół. Na-
tomiast bajka narracyjna jest formą dłuższą. Może
przybrać kształt nawet niewielkiej noweli o nieskom-
plikowanej akcji i niewielu bohaterach. Zawiera dia-
logi i elementy charakterystyki bohaterów.
1
 Test z epoki
6. Pierwsze satyry powstały w:
a. renesansie
b. antyku
c. oświeceniu
Odpowiedź: b
Komentarz:
Pierwsze satyry powstały jeszcze w starożytności. Pisał
je między innymi Horacy. Satyra to utwór literacki,
którego zadaniem jest piętnować i ośmieszać przywa-
ry i przekonania określonych typów ludzkich i grup
społecznych np.: pijaków, fircyków, modnych żon, za-
cofanych Sarmatów. Autorzy satyr w sposób wyolbrzy-
miony opisują postawy i zjawiska, by nadać im cha-
rakter komiczny. Ośmieszając, chcą walczyć o popra-
wę moralności i obyczajowości.
Satyry dzielą się na ogólne i konkretne. Ogólne
poruszają problemy o charakterze uniwersalnym, kon-
kretne zaś wymierzone są w piętnowanie postaw i zja-
wisk charakterystycznych dla danego czasu.
7. Podstawowym narzędziem, jakim operuje sa-
tyra jest:
a. pouczenie
b. hiperbolizacja
c. zabawna i niespodziewana puenta
Odpowiedź: b
Komentarz:
Satyra działa poprzez wyolbrzymienie. Pozostałe środ-
ki, które wykorzystuje, to: deformacja, ironia, karyka-
tura i groteska. W satyrze autor nie ujawnia bezpo-
średnio swoich poglądów w tekście, ale wystarczają-
co wyraźnie je sugeruje, licząc na to, że my czytelnicy
je podzielamy. Autor przemawia z pozycji kogoś lep-
szego, kogoś, kto jest ponad opisywaną rzeczywisto-
ścią i spogląda na nią z dystansu. Charakterystyczny
dla satyry jest fakt, że autor jedynie zarysowuje pro-
blem, jednak nie wskazuje dróg jego naprawy. Pod
względem tematycznym dzielą się satyry na: społecz-
no-obyczajowe, polityczne, osobiste i literackie.
8. Gatunkiem literackim, który pojawił się
w oświeceniu jest:
a. satyra
b. bajka
c. powieść
Odpowiedź: c
Komentarz:
Gatunkiem typowo oświeceniowym jest powieść. Po-
jawiła się w wieku XVIII, a kształtowała się pod wpły-
wem następujących gatunków: powieści łotrzykow-
skiej, romansu rycerskiego i romansu miłosnego. Naj-
popularniejszą odmianą oświeceniowej powieści była
powieść epistolarna, czyli tak zwana powieść w listach.
Najbardziej znaną powieścią w listach tego okresu jest
Nowa Heloiza Rousseau, nawiązująca do dziejów śre-
Ucz się z
dniowiecznych kochanków Abelarda i Heloizy. Taką
formę zastosował również Goethe w Cierpieniach
młodego Wertera. O popularności powieści zadecydo-
wała jego rzekoma autentyczność – książki te miały
sprawiać wrażenie zbioru prawdziwych dokumentów
dotyczących postaci.
9. Klasycyzm, jako prąd literacki, odwołuje się
w swojej istocie do wzorów poezji:
a. renesansowej
b. antycznej
c. dworskiej
Odpowiedź: b
Komentarz:
Klasycyzm jako prąd literacki odwołuje się w swej isto-
cie, podobnie jak wcześniej renesans, do wzorów lite-
ratury antycznej. Klasycznymi nazywano najdoskonal-
sze dzieła starożytnych mistrzów, a także sztukę i lite-
raturę okresów późniejszych opartą na tych wzorach.
Szczyt klasycyzmu przypada na druga połowę XVII
stulecia we Francji, wtedy to powstają najlepsze dzie-
ła Moliera i Racine’a. W Polsce rozkwit klasycyzmu
przypada na czasy panowania Stanisława Augusta
Poniatowskiego, stąd okres ten nazywa się często epoką
stanisławowską. Jego główne cechy w literaturze to: pod-
porządkowanie utworów ścisłym normom, jasny i przej-
rzysty styl, pozbawiony zbędnych ozdobników, ład, umiar
i harmonia, jako zasada budowania dzieła literackiego
oraz walka o czystość i piękno języka.
10. Komedia należy do gatunków cenionych
w epoce oświecenia, ze względu na swoje wła-
ściwości:
a. komiczne
b. dydaktyczne
c. ironiczne
Odpowiedź: b
Komentarz:
Komedie, jak i wiele innych gatunków literackich,
ceniono w dobie oświecenia głównie ze względu na
ich walory dydaktyczne. Do takich dydaktycznych ga-
tunków należą między innymi: powieść edukacyjna,
satyra, bajka, poemat heroikomiczny oraz poemat
epicki i opisowy. Literatura w czasie oświecenia uwa-
żana była za narzędzie tworzenia nowoczesnego
i oświeconego społeczeństwa, stąd jej charakter dy-
daktyczny, a nierzadko wręcz perswazyjno-moraliza-
torski. Literatura i sztuka miały nie tylko służyć edu-
kacji społeczeństwa, ale również ogólnemu pożytko-
wi. Stąd autor ponosił odpowiedzialność za swoje
dzieło i nie mógł lekceważyć moralnych skutków
własnej twórczości.
11. Sentymentalizm to prąd literacko-kulturo-
wy, który rozwinął się w Europie:
a. w drugiej połowie XIX wieku
2
 Test z epoki
b. na przełomie XVIII i XIX wieku
c. w wieku XIX
Odpowiedź: b
Komentarz:
Sentymentalizm zaczął rozwijać się pod koniec XVIII
wieku, a więc u schyłku okresu oświecenia. Jednak nie
traktuje się go jako fazy schyłkowej oświecenia, lecz
jako odrębny, samodzielny nurt, gdyż kładł nacisk na
zupełnie inne wartości niż klasycyzm. Nazwa pocho-
dzi od angielskiego słowa sentiment, czyli uczucie,
a wywodzi się od tytułu powieści Lawrence’a Sterna
Podróż sentymentalna. W centrum zainteresowania
sentymentalistów stał człowiek i jego uczucia. Prąd
ten kładł duży nacisk na relacje międzyludzkie, wza-
jemną sympatię i życzliwość, które często łączono
z krytyką cywilizacji, opartą na fałszywych i pozornych
wartościach. Inaczej niż w klasycyzmie, gdzie nie-
zmierne ważne były powinności obywatelskie, senty-
mentalizm koncentrował się na przeżyciach we-
wnętrznych człowieka i uczuciach. Ideałem było spo-
kojne życie w zgodzie z naturą. Sentymentalizm od-
rzucał sztywne reguły tworzenia literatury, na pierw-
szy plan wysuwając wrażliwość i bezpośredniość od-
bioru. Stąd dzieło miało być czułe i proste, oddziały-
wać na odbiorcę i wzruszać go.
12. Ulubionym gatunkiem sentymentalnym jest:
a. oda
b. poezja
c. sielanka
Odpowiedź: c.
Komentarz:
Ulubiony gatunek sentymentalny to sielanka. Do jej
głównych twórców w Polsce należeli Franciszek Kar-
piński i Franciszek Dionizy Kniaźnin. Sielanka, czę-
sto ubrana w kostium pasterski, promowała melancho-
lijną tęsknotę i rozmarzenie, posługiwała się czytel-
nymi symbolami: zaciszny gaik, wstążka, pamiętnik
i łzy. Często powtarzające się motywy to spacer zako-
chanych, zwierzenia, łagodna zaduma, tęsknota, roz-
stanie kochanków. Gatunek ten, powtarzając wciąż te
same motywy, szybko uległ konwencjonalizacji i sche-
matyzacji, a zarzutem często wysuwanym pod jego
adresem były sztuczność i sztampowość.
13. Termin libertynizm pojawia się:
a. w XVI wieku
b. na przełomie XV i XVI wieku
c. jeszcze w starożytności
Odpowiedź: a.
Komentarz:
Termin libertynizm pojawił się już w XVI wieku, jed-
nak jako prąd filozoficzny i kulturalny rozwinął się
w Europie dopiero w drugiej połowie XVII wieku.
Jego znaczenie pochodzi od łacińskiego słowa liber-
tinus, co oznacza wyzwolony. Początkowo słowo to
Ucz się z
oznaczało po prostu postawę światopoglądową, kwe-
stionującą zasady i dogmaty religii chrześcijańskiej.
Jako prąd filozoficzny libertynizm opierał się na ra-
cjonalizmie, sceptycyzmie i krytycyzmie. Nie posia-
dał żadnej sformułowanej doktryny. Jego przedstawi-
ciele byli krytycznie nastawieni do Kościoła i jego hie-
rarchii, negowali katolicką wizję świata, przeciwsta-
wiali się wszelkim systemom ograniczającym wolność
jednostki, a także potępiali fanatyzm religijny i nie-
tolerancję.
14. Deizm to pogląd, wedle którego:
a. Boga nie ma
b. Bóg istnieje, ale nie interesuje się światem ziem-
skim
c. Bóg istnieje, ale nie ma mocy rządzenia światem
Odpowiedź: b.
Komentarz:
Deizm to pogląd, wedle którego Bóg stworzył świat,
ale potem przestał interesować się jego losem. Deiści
powoływali się na wyobrażenie Stwórcy jako wielkie-
go zegarmistrza, który wprowadził w ruch mechanizm
świata, a następnie zapomniał o jego istnieniu. Zane-
gowali również ideę opatrzności bożej, którą uważali
za nie do pogodzenia ze złem panującym na świecie.
Uważali, że gdyby Bóg był naprawdę dobry i wszech-
mocny, nie pozwoliłby na istnienie zła na ziemi, a po-
nieważ zło istnieje, Bóg nie jest albo dobry, albo
wszechmocny. Jest raczej obojętny na to, co dzieje się
na ziemi.
15. Głównym prądem filozoficznym epoki oświe-
cenia był:
a. empiryzm
b. racjonalizm
c. scjentyzm
Odpowiedź: b.
Komentarz:
Głównym kierunkiem filozoficznym oświecenia był
racjonalizm. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa
ratio, czyli rozum. Racjonalizm to pogląd, zgodnie
z którym rzeczywistość jest racjonalna, czyli podlega
prawom rozumu i za pomocą rozumu należy ją po-
znawać. Za twórcę kierunku uważa się Rene Descar-
tesa, który tę nową metodę filozoficzną wyłożył w dzie-
le zwanym Rozprawa o metodzie. Kartezjusz poszu-
kując nowej metody filozoficznego poznania, doszedł
do przekonania, że rozum jest jedynym pewnym źró-
dłem poznania rzeczywistości.
Racjonalizm przeciwstawny jest irracjonalizmo-
wi, czyli wierze w pozarozumową możliwość pozna-
nia świata, tę opartą na intuicji, wierze, uczuciu i in-
stynktowi.
16. Bohaterem satyry Pijaństwo jest:
a. szlachcic – Sarmata
3
 Test z epoki
b. inteligent
c. bezdomny hulaka
Odpowiedź: a.
Komentarz:
Satyra Pijaństwo jest dialogiem między dwoma
szlachcicami-Sarmatami. Jeden z nich opowiada
drugiemu historię pijatyki, w której uczestniczył i jej
skutki. Narrator znajduje wytłumaczenie dla picia
w obowiązkach towarzyskich, zwyczajach czy w koń-
cu w jego korzystnym wpływie na trawienie. Zdarze-
nie, o którym opowiada narrator, kończy się bójką,
co skłania go do podjęcia decyzji o abstynencji. Jego
rozmówca reaguje na to tak długim i nudnym mono-
logiem na temat zgubnych skutków picia, że narra-
tor zrezygnowany postanawia skończyć spotkanie
i pójść napić się wódki. Satyra ta jest doskonałym stu-
dium psychologicznym i obyczajowym odkrywającym
mechanizmy pijaństwa.
17. Satyra Żona modna jest:
a. dialogiem
b. monologiem
c. komedią
Odpowiedź: a.
Komentarz:
Podobnie jak Pijaństwo satyra Żona modna jest dia-
logiem pomiędzy dwoma szlachcicami. Główny bo-
hater, pan Piotr, opowiada przygodnie spotkanemu
znajomemu o swoim małżeństwie. Żona wprowadzi-
ła do jego domu nowe porządki, bezkrytycznie naśla-
dując modę francuską. Kreuje się ona na kobietę ar-
cymodną, niwecząc przy tym majątek męża. Autor
z jednej strony ośmiesza bezkrytyczne naśladownic-
two zachodnich mód, które nie pasują do rzeczywisto-
ści i obyczajowości szlacheckiej, z drugiej strony zaś
chciwość szlachecką, gdyż wspomniany pan Piotr zde-
cydował się na małżeństwo dla korzyści finansowych,
jakie płynęłyby z powiązania przylegających do sie-
bie majątków jego i żony. Szkopuł w tym, że roztrop-
na małżonka roztrwoniła majątek, zanim pan Piotr
zdołał się nim nacieszyć.
18. Adresatem satyry Do króla jest:
a. społeczeństwo polskie
b. Stanisław August Poniatowski
c. szlachcic-Sarmata
Odpowiedź: b.
Komentarz:
Satyra Do króla skierowana jest do króla Stanisława
Augusta Poniatowskiego. Narrator przedstawia kró-
lowi pięć zarzutów, krytykując jego szlachecki rodo-
wód, młodość, łagodność, mądrość i pochodzenie. Tym
samym, pragnąc ośmieszyć króla, w rzeczywistości
ośmiesza samego siebie. W uzasadnieniu każdego
z zarzutów kryje się zjadliwa ironia, poprzez którą kry-
tyka władcy – pochodząca z kręgów szlacheckich
Ucz się z
– ośmiesza w rzeczywistości samą szlachtę. Domnie-
mywane bowiem wady okazują się być zaletami. Po-
prawnie odczytana satyra ma charakter panegiryku,
czyli utworu pochwalnego na cześć władcy.
19. Tematem satyry Świat zepsuty jest:
a. żal za minionymi wiekami
b. narzekanie na zepsucie polityków
c. postulat naprawy współczesności
Odpowiedź: a.
Komentarz:
Tematem satyry Świat zepsuty jest krytyka współcze-
sności i żal za utraconymi świetnymi wiekami. Jest to
wariant toposu ubi sunt? wyrażający żal za utraconą
na zawsze przeszłością. Utwór ten zawiera program
dydaktyczny Krasickiego, pragnącego przywrócenia
utraconego porządku. Obraz kreślony przez autora
jest celowo przejaskrawiony. Współczesne zepsucie
przeciwstawia on utopijnemu wyobrażeniu czasów
minionych, którym rządziły, takie wartości jak: honor,
uczciwość, bezinteresowność, religijność, których to
miejsce dziś zajęły obłuda i rozpusta. Utwór kończy
się obrazem ojczyzny jako tonącego okrętu, który
wcześniej wykorzystał już ksiądz Skarga w swoich
Kazaniach.
20. W bajce Ptaszki w klatce Krasicki czyni alu-
zje do:
a. sytuacji ówczesnej Polski
b. Wielkiej Improwizacji Adama Mickiewicza
c. swojej sytuacji jako biskupa warmińskiego
Odpowiedź: a.
Komentarz:
W bajce Ptaszki w klatce Krasicki czyni aluzję do sy-
tuacji Polski będącej pod zaborami. Rozmowa, którą
toczy para czyżyków, dotyczy istoty wolności. Starszy
z ptaszków, zamknięty w klatce głośno wzdycha i ubo-
lewa nad własnym losem. Drugi, młodszy, dziwi się
przyczynie smutku kolegi, bo klatka jest wygodna, cie-
pła i sucha. Starszy ripostuje, że nie sposób docenić
uroków pełnej niewygody i niebezpieczeństw wolno-
ści, gdy się urodziło w klatce. Bajka ta ilustruje dwie
podstawowe postawy Polaków wobec zaborów: jedni
rozpamiętują i wciąż rozpaczają nad utraconą wolno-
ścią, drudzy cieszą się spokojem, uważając, że z każ-
dej sytuacji można czerpać korzyści. Autor nie wska-
zuje, którą z postaw uważa za słuszną, jednak dosad-
nie ją sugeruje.
21. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki to pierw-
sza polska:
a. powieść w listach
b. powieść nowożytna
c. powieść przygodowa
Odpowiedź b.
4
 Test z epoki
Komentarz
Powieść Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Igna-
cego Krasickiego została wydana w 1776 roku. Jest to
pierwsza polska powieść nowożytna. Autor wykorzy-
stał w niej elementy powieści satyryczno-obyczajowej,
przygodowej i robinsonady, nadając całości formę pa-
miętnika. Pierwowzorem powieści był Robinson Cru-
soe, bohater powieści Daniela Defoe, dlatego Doświad-
czyńskiego nazywa się często polskim Robinsonem.
22. Metamorfoza Mikołaja Doświadczyńskiego
następuje pod wpływem nauk mędrca:
a. Nipu
b. Xaoo
c. Woltera
Odpowiedź b.
Komentarz
Nauczyciel Doświadczyńskiego nazywa się Xaoo. Ucie-
kając z Paryża przed wierzycielami, Mikołaj trafia na
wyspę Nipu, gdzie styka się z systemem społecznym,
który zmienia całkowicie jego nastawienie do otacza-
jącego go świata. Szczególnie ważne w procesie prze-
miany Doświadczyńskiego są nauki mędrca Xaoo, któ-
re sprawiają, że z hulaki Mikołaj przemienia się w przy-
kładnego obywatela i postanawia po powrocie do Pol-
ski wziąć udział w procesie odnowy Rzeczpospolitej.
23. Monachomachia to pod względem gatunko-
wym:
a. satyra
b. epos
c. poemat heroikomiczny
Odpowiedź c.
Komentarz
Monachomachia jest poematem heroikomicznym.
Jego cechą charakterystyczną jest złamanie zasady
decorum, czyli niezgodność stylu w stosunku do treści.
Charakterystyczne dla poematu jest posługiwanie się
wysokim stylem eposu rycerskiego w celu opisania
wydarzeń błahych. Na zderzeniu pełnej patosu i wznio-
słości stylistyki oraz błahej tematyki rodzi się komizm,
który nadaje Monachomachii charakter satyryczny.
Poemat wzorowany jest na utworach antycznych.
24. W odpowiedzi na krytykę Monachomachii ze
strony kręgów zakonnych Krasicki napisał:
a. satyrę Świat zepsuty
b. bajkę Dewotka
c. Antymonachomachię
Odpowiedź c.
Komentarz
Krasicki w Monachomachii ośmieszył głupotę, leni-
stwo i pijaństwo zakonników, pokazał, że życie zakon-
Ucz się z
ne niewiele ma wspólnego z ideałami ubóstwa, wiary,
pokory i ascezy. Należy pamiętać, że tej krytyki dopu-
ściła się osoba duchowna, która w swoim życiu nieraz
miała wgląd w to, jak żyje się za murami klasztorów.
Nic więc dziwnego, że ze strony środowisk zarówno
zakonnych, jak i świeckich posypały się gromy kryty-
ki. Domagano się przeprosin i grożono zemstą. Kra-
sicki w odpowiedzi napisał utwór zwany Antymona-
chomachia, w którym tylko pozornie odwołuje stawia-
ne zakonnikom zarzuty, w rzeczywistości zaś uwypu-
kla elementy krytyki.
25. Postać francuskiego filozofa Woltera to symbol:
a. oświeceniowego racjonalizmu
b. oświeceniowego sceptycyzmu
c. zjadliwej krytyki społecznej
Odpowiedź a.
Komentarz
Wolter, francuski filozof, jeden z autorów encyklope-
dii francuskiej, uważany jest za symbol oświeceniowe-
go racjonalizmu. Choć jego filozofia nie wnosi właści-
wie nic nowego do historii myśli filozoficznej Europy,
to jednak zyskał on ogromną popularność jako krzewi-
ciel ideologii epoki i człowiek znakomitego pióra. Pod-
stawowe cechy jego filozofii to: racjonalizm – wyno-
szący rozum jako główne źródło poznania, naturalizm
– znoszący podział na to, co naturalne i nadprzyrodzo-
ne, oraz deizm – koncepcja Boga jako wielkiego ze-
garmistrza, który nie interesuje się losami świata.
26. Wolter jest uważany za mistrza:
a. satyry
b. bajki filozoficznej
c. powiastki filozoficznej
Odpowiedź c.
Komentarz
Woltera uważa się za mistrza powiastki filozoficznej.
Powiastka to gatunek narracyjny, jej celem jest ilu-
stracja jakiejś tezy filozoficznej lub nauki moralnej.
W swojej strukturze nawiązuje ona do romansu awan-
turniczego. Świadczą o tym: epizodyczna fabuła
i uproszczony rysunek postaci. Powiastka uformowa-
ła się w dobie oświecenia i wpisuje się w nurt literatu-
ry dydaktycznej. Najbardziej znanym utworem Wol-
tera jest Kandyd, czyli Optymizm.
27. Jean d’Alembert to w filozofii prekursor:
a. racjonalizmu oświeconego
b. relatywizmu poznawczego
c. pozytywizmu filozoficznego
Odpowiedź c.
Komentarz
Jean d’Alembert to prekursor pozytywizmu filozoficz-
nego. Doprowadził on do ekstremum oświeceniowe
5
 Test z epoki
idee rozumu i zdobywania wiedzy przez doświadcze-
nie, stwierdzając, że istnieje tylko to, co empiryczne
i naukowo doświadczalne. Zdaniem filozofa, nauka
i myśl filozoficzna powinny skupić się na tym, co po-
znawalne i obiektywne, w przeciwnym razie filozofo-
wanie stanie się zwykłą stratą czasu. Kwestionuje on
tym samym zasadność metafizyki jako gałęzi filozofii.
28. Jean Jacques Rousseau to przedstawiciel:
a. sentymentalizmu
b. relatywizmu
c. romantyzmu
Odpowiedź a.
Komentarz
Jean Jacques Rousseau jako myśliciel był przedsta-
wicielem sentymentalizmu, poglądu zakładającego,
iż człowiek poznaje rzeczywistość i doświadcza jej
jedynie za pośrednictwem swych uczuć. Rozum zaś
i jego nakazy raczej unieszczęśliwiają człowieka
i ograniczają jego naturę. Zdaniem filozofa, to, co na-
turalne, pozostaje stale w konflikcie z ograniczenia-
mi rozumu. W wyniku tych założeń traktował on cywi-
lizację i postęp jako wartości negatywne. Poglądy Ro-
usseau, zupełnie przeciwne oświeceniowym ideałom,
stały się podwaliną pod myśl filozoficzną nowej epoki
i zapowiadały nadejście romantyzmu.
29. Przedstawicielem sentymentalizmu w Polsce
był:
a. Ignacy Krasicki
b. Julian Ursyn Niemcewicz
c. Franciszek Karpiński
Odpowiedź c.
Komentarz
Polskim reprezentantem sentymentalizmu był Fran-
ciszek Karpiński. Jest on autorem około dwudziestu
sielanek, z których najbardziej znana jest Laura i Fi-
lon. Jej bohaterami są pasterze o wyszukanych imio-
nach. Spotykają się oni co wieczór, by razem wpatry-
wać się w księżyc, słuchać śpiewu słowików i cieszyć
się zapachem róż. Nie zajmują się ciężką pracą, ale
miłosnymi kłopotami i jedzeniem malin. Wszystkie
elementy tej scenerii: wieś, słowik, księżyc tworzą
konwencjonalną scenerię sielankową powielaną czę-
stokroć w utworach epoki.
30. Utwór Woltera Kandyd jest satyrą na opty-
mistyczną filozofię:
a. Pascala
c. Spinozy
c. Leibniza
Odpowiedź c.
Komentarz
Leibniz to autor twierdzenia, że żyjemy w najlepszym
z możliwych światów. Słowa te w utworze Woltera
Ucz się z
przytoczone zostają przez Panglossa, uczonego towa-
rzysza wędrówki Kandyda. Jednak całość utworu jest
zaprzeczeniem filozofii Leibniza. Kandyd, człowiek
o łagodnym usposobieniu, bez własnej winy doświad-
cza strasznych przeżyć. Wokół dzieją się gwałty i woj-
ny, trzęsienie ziemi niszczy Lizbonę, wędrowcy nie-
malże co krok stykają się ze zbrodnią i okrucieństwem.
Wszystko to nie jest w stanie zachwiać naiwnego opty-
mizmu Panglossa. Utwór Woltera jest satyrą na na-
iwną filozofię Leibniza, odcina się jednak również od
głębokiego pesymizmu, konstatując, iż każdy winien
uprawiać swój ogródek, a więc robić to, co do niego
należy, mimo przeciwności losu.
31. Faust to dramat Johanna Wolfganga Goethe-
go, który poeta pisał:
a. w 1772 roku
b. w 1831 roku
c. przez całe swoje życie
Odpowiedź c.
Komentarz
Goethe pisał Fausta niemalże przez całe swoje życie.
Rozpoczął w 1772 roku, zaś ukończył dopiero przed
śmiercią w 1831 roku. Przez cały ten czas dopisywał nowe
sceny, a także wprowadzał poprawki do tych już napisa-
nych, niejednokrotnie zmieniając całkowicie ich wymo-
wę. Dlatego mówi się często, że dramat ten jest dziełem
życia artysty. Stał się on również niewątpliwie najbar-
dziej znanym utworem poety. Jest to dramat trudny, peł-
no w nim nawiązań do mitologii, Biblii, tradycji literac-
kiej i wiedzy tajemnej – alchemii, jego pełne odczyta-
nie wymaga więc od czytelnika pewnej erudycji.
32. Faust to dramat o kompozycji:
a. luźnej i synkretycznej
b. zgodnej z regułą klasycznej jedności miejsca, cza-
su i akcji
c. podobnej do średniowiecznego moralitetu
Odpowiedź a.
Komentarz
Struktura Fausta jest bardzo złożona. Goethe pisał ją
jako tragedię, jednak dzieło w rezultacie jest zaprze-
czeniem klasycznej tragedii charakteryzującej się jed-
nością miejsca, czasu i akcji. Kompozycja Fausta jest
luźna, charakteryzuje ją również synkretyzm gatun-
kowy. Pierwsza część dramatu składa się z Przypisa-
nia, Prologu w teatrze i Prologu w niebie oraz dwudzie-
stu czterech scen niepodzielonych na akty. Druga
część dramatu, bardziej regularna, składa się z pięciu
aktów. Wszystkie te cechy utworu wskazują na to, że
Faust już zapowiada kolejną epokę w dziejach litera-
tury, a w szczególności bardzo ważny dla tej epoki
gatunek, jakim jest dramat romantyczny.
13. Faust to postać:
a. mityczna
6
 Test z epoki
b. historyczna
c. literacka, wymyślona przez Goethego
Odpowiedź b.
Komentarz
Doktor Faust jest postacią historyczną. Żył on w la-
tach 1480 – 1540, był alchemikiem, studiował teolo-
gię w Heidelbergu oraz magię i czarnoksięstwo
w Krakowie. Uważano go za heretyka i oszusta, a je-
go działalność szybko stała się tematem wielu legend.
Swoją wizję wyłożył Faust w dziele zatytułowanym
Hollenzwang, czyli Zmuszenie piekła. Przed Goethem
dziejami szalonego doktora zainteresował się mię-
dzy innymi Johann Spiess w Dziejach Johanna Fausta,
słynnego czarnoksiężnika i mistrza czarnej magii oraz
Christopher Marlowe, autor dramatu Tragiczne dzie-
je doktora Faustusa.
34. Głównym tematem dramatu Goethego jest:
a. nieszczęśliwa miłość Fausta i Małgosi
b. pragnienie wiecznej młodości
c. poszukiwanie wiedzy absolutnej
Odpowiedź c.
Komentarz
Faust to dramat o poszukiwaniu wiedzy absolutnej,
dążeniu do prawdziwego, całkowitego poznania.
W dramacie poznajemy Fausta jako uczonego mędr-
ca rozczarowanego nieprzydatnością i nikłością wie-
dzy, którą starał się gromadzić przez całe swoje życie.
Bohater rozliczając się ze swoim życiem, dochodzi do
wniosku, że chociaż posiadł rozległą wiedzę z licznych
dziedzin, to tak naprawdę, niczym Sokrates, nic nie
wie. Uczony doktor jest maksymalistą, dlatego zawie-
ra pakt z diabłem, który daje mu dostęp do wiedzy
zakazanej. Faust zaprzedaje swoją duszę w zamian
za wieczną młodość i możliwość podróżowania w cza-
sie i przestrzeni.
35. Prolog w teatrze mówi o kilku koncepcjach:
a. piękna
b. sztuki
c. życia pozaziemskiego
Odpowiedź b.
Komentarz
Prolog w teatrze, czyli jedna z części wprowadzająca
we właściwą akcję Fausta, przedstawia kilka koncep-
cji sztuki, a ściślej sztuki scenicznej. Pierwszą repre-
zentuje Komik, który opowiada się za sztuką ludyczną,
drugą Poeta, zwolennik wielkich dzieł, z gruntu negu-
jący sztukę służącą wyłącznie rozrywce. Zwolenni-
kiem trzeciej jest Dyrektor teatru, który z racji swojej
funkcji patrzy na teatr od strony interesów widza. Dy-
rektor zachęca do pisania sztuk różnych, gdyż widzów
chodzących do teatru nie jest łatwo zadowolić i każdy
winien znaleźć coś dla siebie.
Ucz się z
36. Pakt między diabłem a Faustem zostaje za-
warty w:
a. niebie
b. piekle
c. pracowni doktora
Odpowiedź c.
Komentarz
Faust zawiera pakt z diabłem podczas drugiego spo-
tkania z nim, które ma miejsce w pracowni filozofa.
Faust wypowiada podczas tej rozmowy ważne słowa:
Za starym już, by wiecznie tylko śmiać się.
Zbyt młody zaś, bym żyć bez pragnień mógł.
Jakąż mi może świat ten dać odpowiedź?
Zawsze tę samą. Wciąż obejdź się, obejdź!
Faust podpisuje cyrograf z Mefistofelesem własną
krwią. Od tej pory obowiązuje ich umowa: szatan wej-
dzie w posiadanie duszy Fausta w chwili, gdy ten za-
pragnie zatrzymać jakąś chwilę na wieczność, czyli
w momencie, gdy bohater osiągnie największe szczę-
ście.
37. Faust odzyskuje utraconą młodość dzięki:
a. pigułce, jaką podaje mu diabeł
b. płynowi, którym skrapia całe ciało
c. zabiegom czarownicy
Odpowiedź c.
Komentarz
Faust odzyskuje utraconą młodość dzięki wizycie
u czarownicy. Udaje się tam razem z Mefistofelesem
tuż po podpisaniu cyrografu na swą duszę. Co prawda,
uczony przyznaje, iż czuje do tego rodzaju praktyk
pewną odrazę, jednak chęć zdobycia wiecznej młodo-
ści okazuje się silniejsza. Już odmłodzony Faust spo-
tyka na ulicy Małgosię, skromną, a zarazem trochę
przekorną dziewczynę z miasta, która bardzo mu
spodobała. Faust postanawia nawiązać z nią bliższą
znajomość i nakazuje Mefistofelesowi przygotować
dla niej podarunek.
38. Ostatnia scena z pierwszej części Fausta roz-
grywa się:
a. w więzieniu
b. na ulicy
c. nad rzeką
Odpowiedź a.
Komentarz
Ostatnia scena z pierwszej części dramatu rozgrywa
się w więzieniu. Małgosia oskarżona o zabójstwo swo-
jego dziecka zostaje zatrzymana w areszcie. Faust
winą za nieszczęście ukochanej obarcza Mefistofele-
sa i zmusza go, by pomógł mu w uwolnieniu dziewczy-
ny. Filozof przedostaje się do więzienia, gdzie przed-
stawia ukochanej plan ucieczki. Ta jednak odmawia,
7
 Test z epoki Ucz się z

powierzając swój los Bogu. Mefistofeles osądza, że za 40. Bohater typu faustowskiego to osoba, która
swój czyn Małgorzata zostanie potępiona na wieki, wiecznie pragnie:
jednak głos z góry wykrzykuje: Zbawiona! a. miłości
b. wiedzy tajemnej
39. Słynne słowa: „Jam cząstką tej siły, która c. mocy władania duszami
wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro” Odpowiedź b
wypowiada:
Komentarz
a. Bóg
Bohater typu faustowskiego to osoba, która pragnie
b. Faust
wiedzy tajemnej, pokonania czasu, dotarcia do wiecz-
c. Mefistofeles
nej młodości. Goethe podjął w swym dramacie temat
Odpowiedź c.
ogólnoludzki, który później wielokrotnie podejmowa-
Komentarz ny był w literaturze i sztuce. Późniejsze epoki wciąż
powracały do problemu starego doktora alchemii: po-
Słowa te wypowiada Mefistofeles. Jest to drugi protago-
szukiwania prawdziwej wiedzy, pytania o sens życia
nista w dramacie. Goethe wprowadził do literatury dia-
i o definicję śmierci, o to, czym jest zło, dobro, a także
bła inteligentnego, sztukmistrza i kusiciela, który wabi
miłość. Do motywu tego nawiązał też m.in. Tomasz
człowieka mocą spełniania życzeń. W wersji niemiec-
Mann w powieści Doktor Faustus.
kiej diabeł ma czerwoną kurtkę i kogucie piórko na ka-
peluszu. Łatwo daje się rozpoznać dzięki dziwnym
oczom: jedno z nich jest puste, jakby nie miało dna.

* Gwiazdką oznaczono pytania odnoszące się raczej do poziomu rozszerzonego matury