Kora mózgowa jako nadrzędny integrator i analizator

bodźców nerwowych

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Kora mózgowa jako nadrzędny integrator i analizator
bodźców nerwowych

Schemat mózgu dorosłego człowieka.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kora mózgowa składa się z ok. 25 mld neuronów, wytwarzających ponad 100 tys. km
aksonów. Zajmuje powierzchnię 2 tys. cm2 i stanowi przeszło połowę masy mózgu
człowieka. Jej grubość sięga od 1,5 mm w płacie skroniowym do 4,5 mm w płacie
ciemieniowym. „Szare komórki” kory mózgowej tworzą ośrodki korowe, które odbierając,
wysyłając i przetwarzając impulsy nerwowe, są zaangażowane w procesy poznawcze,
czucie, aktywność ruchową oraz wyższe czynności nerwowe, takie jak zapamiętywanie
i myślenie.
Twoje cele

Wyjaśnisz, na czym polega asymetria półkul mózgowych.

Wskażesz na schemacie płaty kory mózgowej.
Uwzględniając ośrodki czuciowe, ruchowe i kojarzeniowe, wykażesz rolę kory
mózgowej jako nadrzędnego integratora i analizatora bodźców nerwowych.
Przeczytaj

Asymetria czynnościowa półkul mózgowych

Kresomózgowie zbudowane jest z dwóch półkul mózgowych przedzielonych szczeliną

podłużną mózgu. Kora mózgowa pokrywa powierzchnię półkul mózgowych. Każda z półkul
specjalizuje się w różnych funkcjach: u większości osób lewa półkula odpowiada za mowę,
naukę i technikę, a prawa – sztukę i wyobraźnię. Obie części kresomózgowia wymieniają
się między sobą informacjami za pośrednictwem ciała modzelowatego.

Schemat mózgu – widok grzbietowy. Kolorem żółtym oznaczono półkule mózgu, a zielonym móżdżek. Kolor
różowy wskazuje leżące wewnątrz mózgowia ciało modzelowate (nazywane także spoidłem wielkim), a kolor
pomarańczowym jądra podstawne. Są to zgrupowania neuronów (istoty szarej) pod korą mózgową w kreso-,
między- i śródmózgowiu (na obszarze istoty białej), które u człowieka i ssaków stanowią stacje przekaźnikowe
na szlakach nerwowych między obwodowymi narządami czucia i ruchu a korą mózgową.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Gdy słuchamy piosenki, lewa półkula rejestruje sens zdań i znaczenie przekazu, a prawa w tym czasie odbiera
rytm i melodię.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nerwy wychodzące z półkul mózgowych krzyżują się na wysokości rdzenia przedłużonego,

dlatego lewa półkula kontroluje czynności prawej strony ciała, a prawa półkula – lewej.

Ośrodki kory mózgowej i ich rola

Kora mózgowa zbudowana jest z istoty szarej, na którą składają się ciała komórek
nerwowych. Powierzchnia kory tworzy liczne fałdy (zakręty) i bruzdy. Bruzdy dzielą
powierzchnię każdej z półkul na płaty kory mózgowej: czołowy, ciemieniowy, potyliczny
i skroniowy.

W każdym z płatów znajdują się funkcjonalne obszary kory mózgowej zwane ośrodkami
korowymi: czuciowe, ruchowe i kojarzeniowe.

Obszary czuciowe

Odbierane są tu informacje zmysłowe przekierowywane przez wzgórze z narządów

zmysłów: wzroku – do ośrodków kory wzrokowej płata potylicznego; słuchu – do
ośrodków kory słuchowej płata skroniowego; smaku – do ośrodków w płacie
ciemieniowym; węchu – bezpośrednio do ośrodków w płacie skroniowym,
 a następnie przez wzgórze do kory oczodołowo czołowej. Obszary te odbierają także
informacje z receptorów rozmieszczonych głównie w skórze, dotyczące dotyku, bólu,
temperatury, ciśnienia, pozycji mięśni i kończyn.

Obszary ruchowe

Inicjują i kontrolują czynności ruchowe zależne od woli oraz kontrolują ruchy

wyuczone, mimowolne, np. zręcznościowe.

Obszary kojarzeniowe (asocjacyjne)

Integrując informacje obszarów czuciowych i ruchowych oraz pochodzących

z innych struktur mózgowia, obszary te są zaangażowane w wyższe czynności
nerwowe związane z planowaniem, myśleniem, nauką, pamięcią i oceną emocji.

1 2 5
6

13
7
4 15
16
3
10
12
9
14
11 8

Czynności ruchowe i psychiczne

Ruchy niezależne od woli

Wytwarzanie dźwięków mowy

4

Powstawanie myśli, pojęć abstrakcyjnych, podejmowanie czynności związanych

z planowaniem, rozwiązywaniem problemów

Czucie: dotyk, ból, ciepło, zimno

Analiza informacji dotyczących bólu, dotyku, temperatury, ciśnienia, pozycji mięśni i stawów

Integracja informacji czuciowych, ustalanie stosunków przestrzennych i pamięci topografii

miejsc

Wzrok

Odbieranie informacji z narządu wzroku

10

Rozpoznawanie i znaczenie informacji wzrokowych, odniesienie ich do wcześniejszych

doświadczeń

11

Słuch

12
 Odbieranie informacji z narządu słuchu, przetwarzanie podstawowych cech dźwięku, takich
jak ton, rytm

13

Koordynacja skurczów mięśni szkieletowych podczas pisania

14

Interpretacja i analiza dźwięków

15

Rozróżnianie słyszanych słów

16

Rozpoznawanie znaków pisarskich

Ośrodki czynnościowe płatów mózgu.

Źródło: Englishsquare Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W korze mózgowej znajdują się cztery ośrodki odpowiadające za mowę i podlegające

nadrzędnemu ośrodkowi mowy w korze kojarzeniowej – styku płatów skroniowego,
potylicznego i ciemieniowego.

Mapa mózgu

Wszystkim receptorom czucia powierzchownego oraz mięśniom poprzecznie

prążkowanym odpowiadają określone obszary w korze somatosensorycznej (czuciowej)
i ruchowej. Neurony są w nich rozmieszczone w sposób uporządkowany, zgodnie
z okolicami ciała, z których jest odbierana informacja czuciowa lub do których wysyłana jest
odpowiedź ruchowa. Topografię ośrodków czuciowych i ruchowych można przedstawić
w postaci mapy ciała: „człowieka czuciowego” i „człowieka ruchowego”.
Przybliżona lokalizacja reprezentacji informacji ruchowych i czuciowych w korze mózgowej.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wielkość reprezentacji w korze mózgowej zależy od liczby unerwiających ją jednostek

czuciowych oraz zakresu kontroli nerwowej potrzebnej mięśniom.

Układ limbiczny

Układ limbiczny zlokalizowany jest głównie w płatach skroniowych i obejmuje ośrodki

korowe płatów czołowego i skroniowego: hipokamp i ciało migdałowate oraz ośrodki
podkorowe: m.in. część wzgórza i podwzgórza.
Schemat układu limbicznego człowieka.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Układ limbiczny bierze udział w regulacji zachowań emocjonalnych oraz czynności układu
somatycznego i autonomicznego. Odgrywa kluczową rolę w procesach zapamiętywania
i motywacji. Wchodzący w jego skład hipokamp bierze udział w procesach uczenia się oraz
tworzenia pamięci trwałej. Ponadto w obszarze tym zachodzą intensywne procesy
neurogenezy (bez względu na wiek).

Słownik
ciało migdałowate

struktura składająca się na jądra podkorowe mózgu; jego główną funkcją jest
generowanie emocji, agresji i zachowań obronnych
ciało modzelowate (spoidło wielkie mózgu)

pasmo istoty białej łączące obie półkule mózgowia

hipokamp

róg Ammona; parzysta struktura należąca do węchomózgowia, położona

w przyśrodkowej ścianie komór bocznych; jego główną funkcją jest konsolidacja śladu
pamięciowego, czyli przenoszenie informacji z pamięci krótkotrwałej do pamięci
długotrwałej; odpowiada także za orientację przestrzenną
istota biała

wypustki komórek nerwowych wypełniające wnętrze mózgowia, w rdzeniu kręgowym

otaczające istotę szarą
istota szara
skupienia ciał komórek nerwowych w mózgowiu tworzące korę mózgową, w rdzeniu
kręgowym układające się centralnie w kształcie litery H
kora mózgowa

istota szara zbudowana z komórek nerwowych i komórek glejowych pokrywająca obie

półkule mózgowe
kresomózgowie

przednia część mózgu kręgowców, powstała przez podział pierwszego pęcherzyka

mózgowego – przodomózgowia; wyróżnia się w nim opuszki węchowe (u ssaków
klasyfikowane jako I para nerwów czaszkowych) oraz dwie półkule pokryte korą
mózgową; kresomózgowie jest stosunkowo niewielkie u ryb, płazów i gadów, u ptaków
częściowo, a u ssaków całkowicie pokrywa od strony górnej i z boków pozostałe części
mózgu, stając się największą jego częścią
neurogeneza

proces powstawania oraz morfologicznego i funkcjonalnego różnicowania się komórek

nerwowych
ośrodek nerwowy

złożony zespół komórek nerwowych uczestniczących w regulacji określonych czynności

organizmu
ośrodki korowe

obszary kory mózgowej odpowiedzialne za poszczególne czynności nerwowe

podwzgórze

struktura położona w brzusznej części międzymózgowia, między skrzyżowaniem

wzrokowym a ciałami sutkowatymi; siedlisko ośrodków regulujących podstawowe
funkcje życiowe i popędy, takie jak: pobieranie pokarmu i wody, termoregulacja, popęd
płciowy, lęk i agresja
rdzeń przedłużony

opuszka, rdzeniomózgowie; część pnia mózgu położona między mostem a rdzeniem

kręgowym; zawiera jądra ruchowe, czuciowe i autonomiczne niektórych nerwów
czaszkowych, ośrodki kierujące podstawowymi dla życia czynnościami (jak np.
oddychanie, krążenie krwi) oraz struktury zaliczane do tworu siatkowatego; przez rdzeń
przedłużony przebiegają liczne szlaki nerwowe
wzgórze

część międzymózgowia stanowiąca ważną stację podkorową dla impulsów biegnących

z narządów zmysłów i móżdżku do kory mózgowej
_
Film
c
i
r
c Kora mózgowa jako nadrzędny integrator i analizator bodźców nerwowych cz. I
l Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
e
_ Kora mózgowa jako nadrzędny integrator i analizator bodźców nerwowych cz. II
o
2
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
u
t
l
Dla zainteresowanych
i
n
e

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R15fMnS6KlCgX

Uszkodzenia kory mózgowej.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału

Polecenie 1

Wyjaśnij, na czym polega asymetria czynnościowa półkul mózgowych.

Polecenie 2

Uwzględniając ośrodki czuciowe, ruchowe i kojarzeniowe, wykaż rolę kory mózgowej jako

nadrzędnego integratora i analizatora bodźców nerwowych.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Na schemacie przedstawiono anatomiczny podział kory mózgowej na cztery płaty.

Wymienione niżej ośrodki korowe przeciągnij do odpowiednich płatów kory mózgowej.

Kora słuchowa Kora wzrokowa Kora ruchowa Kora somatosensoryczna

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 2 輸

Dobierz prawidłowo ośrodki korowe do roli, jaką odgrywają w organizmie człowieka.

Skroniowy Kontrola ruchów mięśni szkieletowych

Ciemieniowy Rozpoznawanie rytmu piosenki

Czołowy Powstawanie pamięci przestrzennej

Potyliczny Rozpoznawanie znaków pisarskich

Ćwiczenie 3 醙

Uzupełnij tekst odpowiednimi wyrażeniami.

Informacja o niskiej temperaturze otoczenia dociera do ośrodków kojarzeniowych 

kory somatosensorycznej  w płacie ciemieniowym  płacie skroniowym  .

Informacja o kierunku padania promieni świetlnych przekazywana jest do

kory kojarzeniowej  kory wzrokowej  w płacie potylicznym 
płacie skroniowym  .

Ćwiczenie 4 醙

Oceń słuszność stwierdzeń dotyczących roli kory mózgowej w przetwarzaniu informacji.

Prawda Fałsz
Ośrodki kojarzeniowe zaangażowane są w proste
czynności ruchowe organizmu, jak np. zgięcie nogi  
w kolanie.
Informacje czuciowe z narządów zmysłów docierają do
 
kory mózgowej za pośrednictwem wzgórza.

Ciało migdałowate ocenia i interpretuje informacje

 
zmysłowe.
Kora somatosensoryczna analizuje informacje pochodzące
 
tylko z receptorów skórnych.
Ćwiczenie 5 醙

Spośród podanych ośrodków wybierz te, które są aktywowane podczas czytania tekstu
w myślach.

 Ośrodek wzrokowy mowy

 Ośrodek ruchów pisarskich ręki

 Ośrodek słuchowy mowy

 Kora wzrokowa

 Ośrodek kojarzeniowy płata skroniowego

Ćwiczenie 6 難

U pacjenta, który doznał urazu głowy w wyniku upadku, stwierdzono trudności

w rozpoznawaniu kolorów, znaków i symboli oraz umiejscawianiu widzianych obiektów.

Wyjaśnij przyczynę zaobserwowanych objawów. W odpowiedzi uwzględnij związek

z odpowiednim płatem kory mózgowej oraz ośrodkami korowymi.
Ćwiczenie 7 難

Na schemacie „człowieka czuciowego” przedstawiono reprezentację części ciała w korze

somatosensorycznej.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Korzystając z informacji przedstawionych na schemacie, wyjaśnij, na czym polega zależność

między wielkością obszarów kory mózgowej a wrażliwością danej okolicy ciała.

Ćwiczenie 8 難

Londyn jest miastem charakteryzującym się bardzo skomplikowanym układem ulic.

Przemieszczanie się wymaga niezwykłej orientacji przestrzennej. Taksówkarze pracujący
w mieście przechodzą dwuletni, bardzo intensywny trening. Badania londyńskich taksówkarzy
wykazały, że hipokampy są u nich istotnie większe niż u osób z grupy kontrolnej.

Wyjaśnij, dlaczego hipokampy londyńskich taksówkarzy są większe niż u osób z grupy

kontrolnej. W odpowiedzi uwzględnij funkcje hipokampu i zachodzący w nim proces.
Dla nauczyciela

Autor: Agnieszka Pieszalska

Przedmiot: biologia

Temat: Kora mózgowa jako nadrzędny integrator i analizator bodźców nerwowych

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym

i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

V. Budowa i fizjologia człowieka.

7. Regulacja nerwowa. Uczeń:

5) przedstawia budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

XI. Funkcjonowanie zwierząt.

2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem

struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.

6) Regulacja nerwowa. Uczeń:

g) przedstawia budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów

człowieka,

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:
Uczeń:

wyjaśnia, na czym polega asymetria półkul mózgowych;

wskazuje na schemacie płaty kory mózgowej;
uwzględniając ośrodki czuciowe, ruchowe i kojarzeniowe, wykazuje rolę kory
mózgowej jako nadrzędnego integratora i analizatora bodźców nerwowych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

metoda pięciu kroków;

analiza tekstu źródłowego;
schemat;
quiz.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
schemat (materiały pomocnicze);
schemat kory mózgowej;
arkusz szarego papieru;
małe kartki w kolorze zielonym i czerwonym dla każdego ucznia;
kartki „Za co odpowiadają półkule mózgu?” (materiały pomocnicze).

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel zadaje pytania: „Gdzie położona jest kora mózgowa?”, „Z czego zbudowana
jest kora mózgowa?”, „Na jakie płaty podzielona jest kora mózgowa?”.
2. Nauczyciel przedstawia temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy.

 2. Nauczyciel wyjaśnia zasady pracy z e‐materiałem metodą pięciu kroków:
1. Pobieżnie przejrzyj e‐materiał.
2. Zapoznaj się z ćwiczeniami od 1 do 6 w e‐materiale.
3. Dokładnie przeczytaj e‐materiał.
4. Rozwiąż ćwiczenia od 1 do 6 w e‐materiale.
5. Przedstaw wyniki pracy.
3. Uczniowie w grupach wykonują ćwiczenia. Grupy prezentują odpowiedzi, a nauczyciel
sprawdza ich poprawność.
4. Nauczyciel rozdaje uczniom schemat mózgu do uzupełnienia (materiały pomocnicze).
5. Uczniowie w grupach uzupełniają nazwy płatów kory mózgowej na schemacie.
6. Wskazana przez nauczyciela grupa prezentuje swój schemat, wskazując poszczególne
płaty kory mózgowej. Pozostałe grupy oraz nauczyciel w razie potrzeby uzupełniają
informacje.
7. Uczniowie proszeni są o zapoznanie się z filmem i wykonanie do niego poleceń.
8. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych poleceń.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zawiesza na tablicy arkusz szarego papieru podzielony na pół i podpisany:

„Lewa półkula”, „Prawa półkula”. Każdy z uczniów losuje jedną kartkę „Za co
odpowiadają półkule mózgu?” (materiały pomocnicze). Uczniowie podchodzą do
arkusza szarego papieru i przyklejają w odpowiednim miejscu wylosowaną kartkę.
2. Uczniowie otrzymują po dwie karteczki (kolor zielony i czerwony).
3. Nauczyciel czyta zdania podsumowujące lekcję zawarte w materiałach pomocniczych.
Uczniowie, jeżeli uznają zdanie za prawdziwe, podnoszą zieloną kartkę; jeżeli uznają je
za fałszywe, podnoszą kartkę czerwoną. W przypadku zdań fałszywych chętni
uczniowie poprawiają je tak, aby były prawdziwe.

Materiały pomocnicze:
Załącznik 1. Schemat do uzupełnienia: płaty kory mózgowej.
Plik o rozmiarze 239.01 KB w języku polskim

Załącznik 2. Za co odpowiadają półkule mózgu?

Plik o rozmiarze 69.63 KB w języku polskim

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania filmu:

Film powinien zostać wykorzystany w fazie realizacyjnej lekcji.