MEDENİYETLERİN MERKEZİ ANADOLU

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde Anadolu’da geçmişten günümüze
kadar kurulmuş olan medeniyetleri ve bu
medeniyetlerin özelliklerini öğreneceksiniz.

Kazanım: 11.3.4. Türkiye’nin tarih

boyunca medeniyetler merkezi olmasını
konumu açısından değerlendirir.
Orta kuşağın Ekvator'a yakın kısmında yer alan, iklim şartlarının uygun olduğu, verimli toprakların
bulunduğu su kaynaklarına yakın alanlara sahip olan Anadolu toprakları, çok eski yerleşim alanları
ile ilk kurulan uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır.
Paleolitik Çağ'da avcılık ve toplayıcılıkla yaşamını devam ettiren insanlar, hayvan ve bitki türleri
bakımından zengin olan Anadolu’yu yurt edinmiştir. Bu dönemde mağara ve ağaç kovuklarında
yaşayan insanlara ait izlere Anadolu’nun çeşitli yerlerinde rastlanmaktadır.
Yarımburgaz (İstanbul), Tekkeköy (Samsun), Karain, Beldibi ve Belbaşı (Antalya) mağaraları Anadolu
topraklarında kullanılmış ilk yerleşme alanlarına örnek verilebilir.

Yarımburgaz Mağarası
Çatalhöyük (Temsili Çizim)

Neolitik Çağ’da ise Anadolu’nun sulak alanları ile verimli toprakları çevresinde yerleşmeler kurularak
tarımsal üretime geçilmiştir. Bu döneme ait Anadolu’da bilinen ilk yerleşme alanlarına da Çatalhöyük
(Konya), Hacılar (Burdur), Çayönü (Diyarbakır) ve Göbeklitepe (Şanlıurfa) örnek verilebilir.
Anadolu'da İlk Çağ'da Kurulan Medeniyetler
HİTİTLER: Anadolu’da kurulan ilk medeniyet olan Hititler; Kızılırmak Nehri çevresinde
yaşamış, bölgenin coğrafi şartlarına bağlı olarak tarım, hayvancılık ve ticaretle uğraşmıştır.
FRİGLER: Ankara yakınlarındaki Gordion’u başkent yaparak tarih sahnesine çıkmış, tarım ve
hayvancılıkta ciddi gelişmeler kaydetmiştir.
İYONLAR: Verimli topraklar ve elverişli iklim şartları sayesinde döneminin en önemli
uygarlığı hâline gelmiştir. İyonlar, sahip olduğu coğrafi konumun sunduğu avantajlarla
Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında koloniler kurarak deniz ticaretinde gelişmiştir. Efes ve Milet
gibi önemli şehirlere sahiptir.
 Efes
Antik Kenti
LİDYALILAR: Gediz ve Küçük Menderes nehirleri çevresinde kurulan Lidyalılar ise ticaretle
uğraşmanın yanı sıra parayı bularak ticarette takas yöntemini kaldırmıştır.
 BİLGİ NOTU
KRAL YOLU
Lidyalılar; Basra Körfezi
kıyılarındaki Susa şehri ile
Manisa yakınlarındaki Sard
şehrine kadar uzanan Kral
Yolu’nu yapmışlardır.
URARTULAR: Doğu Anadolu'da kurulan Urartular, Van yakınlarındaki Tuşpa’yı başkent
yapmışlardır. Bölgenin coğrafi şartlarına bağlı olarak hayvancılık ve madencilik ile
yaşamlarını devam ettirmiştir.
Anadolu uygarlığının gelişmesinde Büyük İskender’in yanı sıra Roma İmparatorluğu’nun da büyük katkısı olmuştur.
Romalılar, Anadolu’nun birçok yerinde ticareti geliştirmek amacıyla yollar inşa etmiştir. Ayrıca hamam, tiyatro,
saray, su kemerleri ve köprüler Romalıların mimaride nasıl bir gelişme gösterdiğinin de açık bir göstergesidir.
Anadolu, Romalılardan sonra Doğu Roma olarak bilinen Bizans İmparatorluğu’nun uzun süreli hâkimiyetine
girmiştir. Bu imparatorluğun başkenti olan İstanbul, dönemin en önemli kültür ve sanat merkezi hâline gelmiştir.
Anadolu Yarımadası, Selçuklu Devleti ve Beylikler Dönemi'nde yeni bir kültürle tanışmış ve bu kültürün etkisiyle
Anadolu medeniyeti şekillenmeye devam etmiş ve Türklerin yaşadığı en önemli coğrafya hâline gelmiştir.
Anadolu’nun coğrafi konumu ile sahip
olduğu maddi ve manevi zenginlikleri
çok iyi kullanan Osmanlı Devleti, bu
topraklarda büyük bir medeniyet
kurmuştur. Bursa, Edirne, İstanbul gibi
şehirler Osmanlıya başkentlik
yapmıştır.
Anadolu kültürünün oluşması; Osmanlı
Dönemi'ne ait köprü, han, hamam, su
kemeri, saray, köşk vb. mimari yapılar
ile Orta Asya’dan Anadolu’ya
getirilerek şekillenen gelenek, görenek
gibi değerler sayesinde gerçekleşmiştir
Topkapı
Sarayı
• Anadolu’da tarih boyunca birçok medeniyetin kurulmasında etkili olan coğrafi faktörleri açıklayınız.
Cevap: İklim şartlarının uygun olması, verimli toprakların bulunması ve su kaynaklarının varlığı.
• Anadolu’da kurulan Türk-İslam devletlerinden olan Anadolu Selçukluları kaç numaralı bölgeyi merkez
olarak seçmiştir? Türklerin Anadolu'yu yurt edinmelerinde etkili olan özellikler nelerdir?
Cevap: Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezi 7 numaralı bölgede yer alan Konya’dır. Türklerin
Anadolu’yu yurt edinmelerinde iklim şartları, verimli toprakların varlığı ve su kaynakları etkili
olmuştur. Ayrıca Anadolu ile Orta Asya arasındaki benzerliğin de etkisi bulunmaktadır.
• 6 numaralı alanı merkez olarak seçen uygarlıkları belirtiniz. Bölgenin hangi özellikleri buradaki
uygarlıkların gelişmesinde etkili olmuştur?
Cevap: 6 numaralı bölgede yer alan İstanbul’u Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu ve Osmanlı
Devleti merkez olarak seçmiştir. Çünkü İstanbul, Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan su yolu olmasının yanı
sıra Asya ile Avrupa arasında köprü vazifesi görmesi gibi coğrafi konum avantajlarıyla önemli bir
merkezdir.
• Madencilik ve yeryüzü şekillerinden dolayı hayvancılığın en önemli ekonomik faaliyet olarak yer
aldığı medeniyetin merkezi kaç numarayla gösterilmiştir?
Cevap: 5 numaralı bölgede yer alan Urartular.
• Kaç numaralı alan denizcilik alanında gelişmiş bir uygarlığa ait merkezdir? Bölgenin hangi özelliği bu
uygarlığın denizcilik faaliyetine yönelmesinde etkili olmuştur?
Cevap: 1 numaralı bölgede kurulan İyonlar. İyonlar, sahip olduğu coğrafi konumun sunduğu
avantajlarla Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında koloniler kurarak deniz ticaretinde gelişmiştir.
• Akarsu boylarında kurularak tarımın en önemli ekonomik faaliyet olduğu uygarlığa ait yerleşmeler
hangi numaralar ile gösterilmiştir?
Cevap: 4 numaralı bölgede kurulan Hititler; Kızılırmak Nehri çevresinde yaşamış, bölgenin coğrafi
şartlarına bağlı olarak tarım, hayvancılık ve ticaretle uğraşmıştır.
3 numaralı bölgede kurulan Frigler, Ankara yakınlarındaki Gordion’u başkent yaparak tarih sahnesine
çıkmış, tarım ve hayvancılıkta ciddi gelişmeler kaydetmiştir.
2 numaralı bölgede kurulan Lidyalılar ise Gediz ve Küçük Menderes nehirleri çevresine yerleşmişlerdir.
 2015 – LYS3
Türkiye arazisi, sahip olduğu coğrafi özelliklere bağlı olarak dünyadaki ilk
yerleşim yerlerinden ve en eski medeniyetlerin kurulduğu bölgelerden
biri olmuştur.
Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi
diğerlerinden daha azdır?
A) Verimli toprakların bulunması
B) Uygun iklim koşullarının bulunması
C) Çeşitli madenlere sahip olması
D) Su kaynaklarının yeterli olması
E) Topoğrafik çeşitliliğinin bulunması
 Aşağıda, haritada bazı tarihî merkezler ve bu merkezlerin dördüne ait bazı özellikler verilmiştir.

2016-LYS3

• Antik Dönem’in önemli liman kentlerinden biridir.

• Frig uygarlığına başkentlik yapmış olan bir merkezdir.
• Anadolu’daki en eski imparatorluklardan olan Hitit İmparatorluğuna başkent olmuş bir
merkezdir.
• Anadolu’da ilk yerleşik hayatın başladığı merkezlerden biridir. Bu yönüyle yerleşim
tarihi açısından oldukça önemlidir.
Buna göre yukarıda, hangi tarihî merkeze ait bilgi verilmemiştir?
A) Efes B) Gordion C) Hattuşa
D) Çatalhöyük E) Tuşpa
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
 BOŞLUK DOLDURMA
Lidyalılar
……………………… Basra Körfezi kıyılarındaki Susa şehri ile Manisa yakınlarındaki
Sard şehrine kadar uzanan Kral Yolu’nu yapmışlardır.
Neolitik
Anadolu’da ……………………………. Çağ yerleşmelerine Çatalhöyük (Konya), Hacılar
(Burdur), Çayönü (Diyarbakır) ve Göbeklitepe (Şanlıurfa) örnek verilebilir.
Urartular
Doğu Anadolu'da kurulan ………………………, Van yakınlarındaki Tuşpa’yı başkent
yapmışlardır.
Bizans
Anadolu, Romalılardan sonra Doğu Roma olarak bilinen …………………………
İmparatorluğu’nun uzun süreli hâkimiyetine girmiştir.
Hititler
……………………………. Kızılırmak Nehri çevresinde yaşamış, bölgenin coğrafi
şartlarına bağlı olarak tarım, hayvancılık ve ticaretle uğraşmıştır.
 DOĞRU-YANLIŞ
İyonlar, daha çok ticaretle uğraşmış ve madenî parayı keşfetmiş bir
uygarlıktır.
Frigler, Ankara yakınlarındaki Gordion’u başkent yaparak tarih
sahnesine çıkmış, tarım ve hayvancılıkta ciddi gelişmeler kaydetmiştir.
Anadolu’da yaşamış uygarlıkların başlıcaları Hititler, Urartular,
Frigyalılar, Lidyalılar, İyonyalılar ile Yunan uygarlıklarıdır.

Lidyalılar, Ege kıyılarında yaşamış Efes ve Milet kentlerini kurmuştur.

Yarımburgaz (İstanbul), Tekkeköy (Samsun), Karain, Beldibi ve Belbaşı

(Antalya) mağaraları Anadolu’daki ilk yerleşme alanlarına örnek verilebilir.
Aşağıda Anadolu’da kurulan medeniyetler ve kuruldukları yerler
eşleştirilmiştir.
I. Frigya - Amasya çevresinde
II. Hitit - Çorum çevresinde
III. Urartu - Van çevresinde
IV. İyonya - Kayseri çevresinde
1) Bu eşleştirmelerden hangileri doğru verilmiştir?
A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) II ve IV
E) III ve IV
Anadolu’da ilk çağlardan beri çok farklı özelliklere sahip birçok
medeniyet kurulmuştur.
2) Aşağıdakilerden hangisi bu medeniyetlerinden biri değildir?
A) Frigya
B) Hitit
C) Likya
D) Urartu
E) Pers
3) Harita üzerinde işaretlenmiş yerde hangi uygarlık gelişmiştir?
A) Likya
B) Fenike
C) Urartu
D) Hitit
E) Roma
I. İklim şartlarının elverişli olması
II. Su kaynakları bakımından zengin olması
III. Ortalama yükseltisinin fazla olması
4) Anadolu’da geçmişten günümüze kadar birçok medeniyetin kurulmuş
olmasında yukarıda verilenlerden hangileri daha fazla etkili olmuştur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
I. Frigya
II. Lidya
III. Hitit
5) Yukarıda verilen Anadolu medeniyetlerinden hangileri denizcilik
faaliyetleri ile uğraşmışlardır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I ve III
 MEB Coğrafya 11
Ders Kitabı, 2021
Yazarlar
KAYNAK Kenan TÜRKEZ
Mutlu KARAKOÇ
Nurullah BALŞEN
Tolga PEKTAŞ