YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

KATODK KORUMA SSTEMLER, YEN UYGULAMALAR VE EKONOMK ANALZ

Elektrik Mhendisi Emre METN

FBE Elektrik Mhendislii Blm Elektrik Tesisleri Programnda Hazrlanan

YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman

: Yrd. Do. Dr. Ferit ATTAR (Yldz Teknik niversitesi)

STANBUL, 2007

NDEKLER Sayfa SMGE LSTES ....................................................................................................................... vi KISALTMA LSTES ..............................................................................................................vii EKL LSTES ......................................................................................................................viii ZELGE LSTES ................................................................................................................... xi NSZ.....................................................................................................................................xii ABSTRACT ............................................................................................................................ xiv GR 1. 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.5.1 1.5.1.1 1.5.1.2 1.5.1.3 1.5.1.4 1.5.1.5 1.5.1.6 1.5.1.7 1.5.1.8 1.5.1.9 1.5.1.10 1.5.1.11 1.5.1.12 1.5.1.13 1.5.1.14 1.5.1.15 1.5.1.16 1.5.2 2. 2.1 2.2 2.3 15 KOROZYON......................................................................................................... 15 Korozyon Reaksiyonlar ........................................................................................ 15 Korozyon Hcresi Ve Akm ................................................................................. 16 Nerst Skalas .......................................................................................................... 16 Korozyona Etki Eden Parametreler ....................................................................... 18 Korozyon Tipleri ................................................................................................... 20 Korozyon Hcreleri(Korozyon Tipleri)................................................................. 20 Farkl evreler ....................................................................................................... 20 Oksijen Konsantrasyonu:....................................................................................... 20 Nemli/Kuru Elektrolitler: ...................................................................................... 21 Homojen Olmayan Toprak .................................................................................... 22 Beton / Toprak Ara yzeyi .................................................................................... 22 Dolgu Katks:........................................................................................................ 23 Biyolojik Etkiler: ................................................................................................... 23 Galvanik Korozyon: .............................................................................................. 23 Eski Yeni Sendromu ............................................................................................ 24 Farkl Alamlar:.................................................................................................... 25 Metallerin Kirliliinden dolay Korozyon ............................................................. 25 izikli ve oluklu yzeyler...................................................................................... 25 Kaak akm Korozyonu ......................................................................................... 26 Doru akml tama sistemleri.............................................................................. 27 Kaynak makinalar ve ilemleri ............................................................................. 27 Katodik Koruma Sistemleri ................................................................................... 28 Metalurjik olarak Korozyon tipleri........................................................................ 29 KATODK KORUMA; ......................................................................................... 31 Katodik korumann esaslar; .................................................................................. 32 D Akm Kaynakl Katodik Koruma;................................................................... 33 Galvanik Anotlu Katodik Koruma ........................................................................ 35 ii

2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.4.7 2.4.8 2.4.9 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4 2.6 2.6.1 2.6.2 3.

Katodik Koruma Sistemi Elemanlar ...36 Yatay Anot Yataklar............................................................................................. 36 Derin Kuyu Anot Yataklar ................................................................................... 38 Yardmc Anotlar ................................................................................................... 40 Anot Yata Dolgu Malzemesi (Metalurjik Kok Tozu) ........................................ 41 Katot Kablosu Balant Metodu ............................................................................ 41 l Kutular ......................................................................................................... 47 Sabit Tip Referans Elektrod .................................................................................. 50 Galvanik Anot Yata ve Referans Elektrotlar in Dolgu Malzemesi ................. 53 Magnezyun Anotlar ............................................................................................... 53 Katodik Koruma Sistemleri Projelendirmesi......................................................... 57 Zemin elektriksel zgl direnci lm ve yorumlanmas ................................... 57 Zemin Redoks Potansiyelinin llmesi .............................................................. 58 Korunacak Metal Yaplarn Tespiti ve Akm htiyacnn Hesaplanmas............... 59 Katodik Koruma Sistem Seimi ............................................................................ 60 Katodik Koruma Sistemlerinin Devreye Alnmas................................................ 62 D Akm Kaynakl Katodik Koruma .................................................................... 62 Galvanik Anotlu Katodik Koruma ........................................................................ 62 BORU HATLARINDA DI AKIM KAYNAKLI KATODK KORUMA SSTEMNNN HESABI ..................................................................................... 63

3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.1.4.1 3.1.4.2 3.1.5 3.1.5.1 3.1.5.2 3.1.5.3 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.3 3.3.1 3.3.2 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.4.5 3.4.6

Boru Hatt Karakteristikleri ................................................................................... 63 Boru hatt uzunluu : ............................................................................................. 63 Boru ap ve boru et kalnl: .............................................................................. 64 Kaplama tipi , Kaplama kalnl , Koruma akm ihtiyac..................................... 64 Direncini bulmak iin metodlar ............................................................................. 67 Ksa hat metodu .................................................................................................... 67 Uzun hat metodu.................................................................................................... 69 Yeni tesis edilecek Boru hattnda boru kaplama direnci ve koruma akm younluunun tesbiti ............................................................................................. 71 Toprak spesifik direncinin (zgl diren)llmesi .............................................. 71 Kaplamasz boru hatlarnda Koruma akm younluu.......................................... 72 Kaplamal hatlar. ................................................................................................... 74 Boru hatlarnn d akm kaynakl katodik korunmasnda koruma akm ihtiyacnn belirlenmesi ve azam koruma akmnn hesab..................................................... 77 Kesintisiz Boru hattndaKatodik koruma koruma uygulamas............................. 77 Sistemdeki akm ve gerilim ifadeleri..................................................................... 79 Tek katodik koruma istasyonunun azami koruma uzunluu ................................. 80 Gerekli katodik koruma istasyon says................................................................. 81 Kesintili Boru Hattnda Katodik Koruma uygulamas .......................................... 81 Sistemdeki akm ve gerilim ifadeleri..................................................................... 82 Kesintili uygulamada katodik koruma sisteminin azami boru koruma uzunluu . 82 Anod says, anod tipi, anod yata uzunluunun ve toplam anod yata direnci ve anod mrnn belirlenmesi ................................................................................... 86 Yatay anod yata ve anodlarn yatay yerletirilmesi............................................ 87 Anod yatandaki anodlarn toplam direnci .......................................................... 87 Anod yata dolgu-toprak direnci.......................................................................... 88 Anod yata direnci ............................................................................................... 89 Anod balant kablosu direnci ............................................................................... 89 Boru hattnn direnci .............................................................................................. 89 iii

3.4.7 3.4.8 3.4.8.1 3.4.8.2 3.4.8.3 3.4.8.4 3.5 3.5.1 3.5.2 4.

Boru hatt toprak direnci........................................................................................ 89 Yatay anod yata ve anodlarn dey yerletirilmesi ........................................... 90 Tek anod-toprak direnci......................................................................................... 90 Tek dolgu- toprak direnci ...................................................................................... 90 Toplam anod yata direnci .................................................................................. 90 Anod yata iletme mrnn belirlenmesi ve letme mrne gre anod ktlesinin hesab .................................................................................................... 95 Transformator Dorultucu nitesinin (T/R)Gerilim ve Akm Deerlerinin Belirlenmesi........................................................................................................... 97 T/R nitesinin akm deeri .................................................................................... 97 T/R nitesi gerilim deerinin belirlenmesi ........................................................... 97 KATODK KORUMA SSTEM LE KORUNAN BORU HATLARINDA GEREKLETRLEN L VE TESTLER ................................................... 99

4.1 4.1.1 4.1.1.1 4.1.1.2 4.1.1.3 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.8.1 4.8.2 4.8.3 4.8.4 4.8.5 4.8.6 4.8.7 4.8.8 4.8.8.1 4.8.9 4.8.10 4.8.11 4.8.11.1 4.8.12 4.8.13 4.8.14 4.8.15 4.9 4.9.1 4.9.2 4.10

Koruma Seviyesi Testleri ...................................................................................... 99 Referans elektrodlar............................................................................................ 100 Bakr/Bakr slfat referans elektrodu................................................................... 100 Gm klorid referans elektrodu ......................................................................... 101 Minimum korunma noktalar............................................................................... 102 lm hatalar ..................................................................................................... 103 Referans elektrodunun doruluu ....................................................................... 103 Referans elektrodunun temizlenmesi ve hazrlanmas ........................................ 104 Test ...................................................................................................................... 104 IR dm veya Gerilim dm hatas.............................................................. 106 Anod gradyent hatas ........................................................................................... 106 Temas direnci hatas ............................................................................................ 108 Karma potansiyel hatas....................................................................................... 109 Katodik koruma potansiyelinin Pratik lmleri................................................. 109 Test Kriterlerinin Seimi ..................................................................................... 109 Galvanik Katodik Koruma Sistemi...................................................................... 110 D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemi ..................................................... 110 -0,85 Volt-ON Kriteri iin Test Metodlar (Tek elektrod potansiyel lm) .... 112 -0,85 Volt ani-OFF kriteri iin test metodu......................................................... 113 Yap-Toprak Potansiyeli Snrlar........................................................................ 114 Adm-Adm Potansiyel Testi (ift Elektrod Potansiyel lm Metodu) ........... 116 zole Flanlarn veya zole Kaplinlerin testi........................................................ 117 Radyo frekansl zole Flan test cihaz ile yaplan test........................................ 119 Geici Katodik Koruma stasyonu Vastasyla zole Flann Test edilmesi ....... 119 Toprak iindeki zole Flanlarn Testi................................................................. 120 Katodik Koruma Uygulanm Bir Boru Hattna ait Kesonun Testi..................... 125 Depolarizasyon Metodu ile Keson Testi ............................................................. 127 Keson Ksa Devre yerinin Belirlenmesi iin Testler ........................................... 128 Birbirine Yakn yaplar arasndaki Ksa Devreler in Testler............................ 130 Katodik korumal ve katodik korumasz iki yap arasnda ksa devre iin test ... 130 Katodik koruma sistemlerine sahip ki boru hatt arsndaki ksa devre testleri... 132 Akm l Test stasyonlar................................................................................ 134 Giriim Test Prosedrleri..................................................................................... 137 Katodik Koruma sistemine ait Transformatr/Dorultucu(T/R) nitesinin neden olduu giriim...................................................................................................... 138 RKC Boru Kaplama Direncinin deerini bulmak iin metotlar ............................ 143 iv

4.10.1 4.10.2 4.11 4.11.1 4.11.2 4.11.2.1 4.11.2.2 4.11.3 4.11.4 4.11.5 4.11.5.1 4.11.6 4.12 4.12.1 4.12.2 4.12.3 4.13 4.14 4.14.1 4.14.2 4.14.3 4.14.4 4.14.5 4.14.6 SONU

Ksa hat metodu .................................................................................................. 143 Uzun hat metodu.................................................................................................. 146 Katodik koruma sistemi ile korunan Boru Hatlar zerinde bulunan l ve test istasyonlar........................................................................................................... 148 Boru hatt Potansiyel l ve test istasyonu ........................................................ 148 E potansiyel Test ve l stasyonu .................................................................. 149 Yabanc Boru Hatt ile Paralel gitme durumu ..................................................... 149 Yabanc Boru ile Kesime durumu...................................................................... 150 Keson Test ve l Kutusu ................................................................................. 151 Akm (IR-gerilim dm) l ve test kutusu ................................................... 152 zole Flan Test ve l Kutular........................................................................ 153 ki hatl Keson Test ve l Kutusu ................................................................... 153 6-hatl Keson Test ve l Kutusu...................................................................... 154 Boru-toprak potansiyel Test l sonularnn deerlendirilmesi....................... 155 Galvanik anodlu Katodik Koruma Sistemlerinde................................................ 155 D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemleri................................................. 157 100 mV Polarizasyon kriteri iin Test Prosedr................................................ 160 Doru akm Kullanarak Hata Yerinin Bulunmas ............................................... 165 Katodik Koruma sistemi ile Korunan Boru Hatlarnda Giriimin Kontrolu ....... 167 Katodik olarak korunan boru hatt ile yabanc boru hattn birbiri ile balamak 167 Katodik olarak korunan boru hattnn diren zerinden birbirleriyle balants . 169 Galvanik anodlar kullanmak suretiyle giriimin kontrol altna alnmas ............ 170 Korunmu boru hattna ilave kaplama yaplmas ................................................ 171 Akm ekme blgesi ile akm dearj blgesi arasna, kaak akm blgesinde Yabanc yap zerine izole flanlar veya bu blgede metalik olmayan blmler kullanmak ............................................................................................................ 172 Karma metot kullanlmas ................................................................................... 173 ..174

KAYNAKLAR....................................................................................................................... 175 ZGEM............................................................................................................................ 176

SMGE LSTES M A I T n F Serbest haldeki metal ktlesi (gr) Metalin atomik ktlesi Akm iddeti (Amper) Zaman (sn) Deerlik says Faraday sabiti (96500 Coloumb / edeer gr)

vi

KISALTMA LSTES IEEE SK BOTA GDA TCK Institute of Electrical and Electronics Engineers stanbul Su ve Kanalizasyon daresi Boru Hatlar ile Tama A stanbul Gaz Datm A Karayollar Genel Mdrl

vii

EKL LSTES Sayfa ekil 1.1 Farkl evre yaplarnn sebep olduu korozyon hcreleri........................................ 20 ekil 1.2 Farkl Oksijen konsantrasyonlarndan etkilenen Konsantrasyon hcreleri............... 21 ekil 1.3 Suyun farkl konsantrasyonlar tarafndan etkilenen Konsantrasyon hcreleri......... 21 ekil 1.4 Homojen olmayan topraklar tarafndan etkilenen korozyon hcreleri...................... 22 ekil 1.5 Beton ve Toprak Elektrotlar tarafndan etkilenen Korozyon hcreleri.................... 22 ekil 1.6 Farkl metaller tarafndan etkilenen Galvanik korozyon hcreleri ........................... 24 ekil 1.7 Eski Yeni Sendromu................................................................................................ 24 ekil 1.8 izikli ve oluklu yzeyler ......................................................................................... 25 ekil 1.9 D anod ve katod un sebeb olduu galvanik korozyon hcresi ............................... 26 ekil 1.12 Katodik koruma sistemi tarafndan neden olunan kaak akm korozyon hcresi... 28 ekil 2.3 Anod Kuyusu- Yatay detay izimi ............................................................................ 37 ekil 2.3 Derin Kuyu Anod Yata detay izimi...................................................................... 39 ekil 2.4 Termal Kaynak Detay .............................................................................................. 41 Katodik Koruma Trafo Redresr nitesi ................................................................................. 42 ekil 2.5 rnek Trafo-Redresr nitesi Gsterge Ekran........................................................ 43 ekil 2.6 Katodik Koruma Trafo Redresr nitesi Gsterge Paneli........................................ 43 ekil 2.7 Trafo Redresr nitesi Detay Resmi (Ya Soutmal) ............................................ 44 ekil 2.8 T / R nitesi Detay Resmi (Hava Soutmal)........................................................... 45 ekil 2.9 T / R nitesi Kaide Beton Montaj Resmi ................................................................. 46 ekil 2.10 l Kutusu Detay izimleri................................................................................... 48 ekil 2.12 Sabit Tip Referans Elektrod .................................................................................... 51 ekil 2.13 Seyyar Tip Referans Elektrod ................................................................................. 52 ekil 2.14 Wenner Metodu....................................................................................................... 58 ekil 3.1 D akm kaynakl katodik koruma istasyonunun genel grn............................ 63 ekil 3.2 Boru hattnda kaplama direncinin ve koruma akm younluunun belirlenmesi ..... 66 ekil 3.3 Akm l test kutusu................................................................................................ 66 ekil 3.4 Ksa hat metodu ile kaplama direncinin tayini.......................................................... 67 ekil 3.5 Uzun hat metodu ile kaplama direncinin tayini......................................................... 69 ekil 3.6 Wenner in 4-elektrod metoduna gre toprak spesifik direncinin lm ................. 72 ekil 3.7 Boru hatt zerindeki katodik koruma istasyonlarnn birbirini etkiledii kesintisiz koruma metodu ................................................................................................. 77 ekil 3.8 Boru hatt zerindeki katodik viii koruma istasyonlarnn birbirini

etkilemedii

kesintili uygulama

81

ekil 3.10 Yatay anod yata anodlarn dey yerleimi ......................................................... 90 ekil 4.1 Yapnn Potansiyelinin lm ................................................................................ 99 ekil 4.2 Bakr/Bakr slfat elektrodu .................................................................................... 101 ekil 4.3 Gm klorid referans elektrodu............................................................................. 102 ekil 4.3: Referans elektrodunun kalibrasyonu iin dzenek................................................. 105 ekil 4.4: IR Dm veya Gerilim dm hatas ............................................................... 106 ekil 4.5 Anod gradyent hatas............................................................................................... 107 ekil 4.6 Temas direnci hatas................................................................................................ 108 ekil 4.7 Karma potansiyel hatas .......................................................................................... 109 ekil 4.8 Bitm kapl bir boru hattnda llen ON-OFF potansiyelleri ............................... 111 ekil 4.9 Tek elektrod metodu ile Potansiyel lm ............................................................ 112 ekil 4.10 Dijital voltmetre kullanarak potansiyel deerlerinin grntlenmesi................... 113 ekil 4.11 Potansiyel pozitif olduunda akmn ve boru hatt zerindeki anodik alann yn116 ekil 4.12 Potansiyel negatif olduunda akmn ve boru hatt zerindeki anodik alann yn116 ekil 4.13 Potansiyel profili ................................................................................................... 117 ekil 4.14 zole Flan Testi .................................................................................................... 118 ekil 4.15 Radyo frekansl zole Flan Test cihaz kullanm ................................................ 119 ekil 4.16 Geici Katodik Koruma stasyonu ile test............................................................. 119 ekil 4.17 6-Hatl Test stasyonunda zole Flann Test edilmesi ......................................... 120 ekil 4.18 ki Hatl Test stasyonunda zole Flan Testi........................................................ 121 ekil 4.19 Magnetik Pusula Metodu ile zole Flann Test edilmesi ..................................... 122 ekil 4.22 Tipik Keson Tesisi ............................................................................................... 124 ekil 4.23 Katodik koruma sistemine sahip boru hatt zerindeki Kesonun Test edilmesi ... 125 ekil 4.24 Geici katodik koruma istasyonu tesis ederek Keson Testi .................................. 126 ekil 4.25 Depolarizasyon metodu ile Kesonun test edilmesi ............................................... 127 ekil 4.26 Boru hatt ile Keson arasna doru akm uygulayarak ksa devre yerinin bulunmas129 ekil 4.27 ki yap arasndaki ksa devre testi ........................................................................ 130 ekil 4.28 Geici katodik koruma istasyonu tesis ederek iki boru hatt arasnda ksa devre testi................................................................................................. 131 ekil 4.29 Katodik koruma sistemine ait iki boru hattnda ksa devre testi ........................... 132 ekil 4.30 Akm test l istasyonu ....................................................................................... 134 ekil 4.31 Akm test l istasyonundan diren ve kalibrasyonun belirlenmesi ................... 135 ekil 4.32 Gerilim polaritelerine gre akmlarn ak ynleri ................................................ 137 ix

ekil 4.33 Katodik koruma sisteminin neden olduu giriimler..................................................................... ekil 4.34 Boru hatt sistemlerinde giriim blgelerinin tanm............................................. 139 ekil 4.35 Yabanc boru hatt zerinde adm-adm polarite ................................................. 141 ekil 4.36 Korunmu veya korunmam yaplarn normal ve anormal potansiyelleri. ......... 142 ekil 4.37 Ksa hat metodu ile kaplama direncinin tayini...................................................... 143 ekil 4.38 Uzun hat metodu ile kaplama direncinin tayini..................................................... 146 ekil 4.39 Potansiyel l ve test istasyonu ........................................................................... 148 ekil 4.40 Yabanc Boru hatt ile paralel olma durumunda Epotansiyel Test ve l stasyonu. ........................................................................................................ 149 ekil 4.41 Yabanc Boru Hatt ile kesime durumunda E Potansiyel Test ve l Kutusu. 150 ekil 4.42 Keson test ve l Kutusu .................................................................................... 151 ekil 4.43 Akm(IR-dm) Test ve l Kutusu ............................................................... 152 ekil 4.44 2-hatl zole Flan Test ve l Kutusu................................................................ 153 ekil 4.45 6-hatl zole Flan Test ve l kutusu................................................................. 154 ekil 4.46 Salam bir boru hattnda yaplan lm deerleri ve Kaplama direnci ve koruma akm younluu deerleri .................................................................. 162 ekil 4.47 Boru hattnda yabanc bir yap ile olan temas sonucu elde edilen lme sonular ve kaplama direnci ve akm younluklar....................................................... 163 ekil 4.48 Akm l test kutusundan lmlerin alnmas ................................................... 165 ekil 4.49 Yabanc bir boru hatt ile elektriksel temas yerinin bulunmas iin gerekli lmler166 ekil 4.50 Katodik korumal boru hattnn yabanc boru hatt ile dorudan balanmas....... 167 ekil 4.51 Birbiri ile zole flan zerinden birleen iki boru hatt iin tesis edilen Test ve l kutusu. ........................................................................................ 168 ekil 4.52 Boru hatlar arasndaki balantlarn dorudan yaplmas .................................... 169 ekil 4.53 Yabanc boru hatt ile balantnn diren zerinden yaplmas............................. 169 ekil 4.54 Galvanik anodlar tesis etmek suretiyle giriimin kontrol altna alnmas ............. 170 ekil 4.55 lave kaplama yapmak suretiyle giriimin kontrol altna alnmas........................ 171 ekil 4.56 zole flanlar veya izole blmler kullanmak suretiyle giriimin kontrol altna alnmas ........................................................................................................... 172 ekil 4.57 Karma metot kullanarak giriimin kontrol altna alnmas.................................... 173

ZELGE LSTES Sayfa izelge 1.1 Anodik ve Katodik reaksiyonlar............................................................................ 15 izelge 1.2 Nerst Skalas.......................................................................................................... 17 izelge 1.3 eitli Metal ve Alamlarn Cu / CuSO4 elektroduna gre potansiyelleri .......... 18 izelge 1.4 Anodik ve Katodik reaksiyonlar............................................................................ 19 izelge 2.1 Elektrod potansiyeli............................................................................................... 31 izelge 2.2 Dolgu Malzemeleri................................................................................................ 53 izelge 2.3 Magnezyun anotlarda istenmeyen elementler ....................................................... 53 izelge 2.4 Magnezyum Anotlarn Elektrokimyasal zellikleri ............................................. 54 izelge 2.5 Magnezyum Anotlarn Kimyasal Bileimleri........................................................ 54 izelge 2.6 Rezistiviteye gre zeminin koroziflik zellii ...................................................... 57 izelge 2.7 Redoks potansiyeline gre zeminin koroziflik zellii........................................ 59 izelge 3.1 Spesifik kaplama direnlerinin karlatrlmas ................................................... 64 izelge 3.2:
U OFF 1 = gerilim oranlarna gre dzeltme faktrleri ....................................... 68 U ON 6

izelge 3.3 Toprak spesifik diren snflandrlmas................................................................ 73 izelge 3.4 Kaplamasz hatlar boru koruma akm younluu ................................................ 74 izelge 3.5 Kaplamal elik yaplarda katodik koruma koruma akm younluu ihtiyac ...... 76 izelge 3.6 Toprak zgl direncine gre kaplama direnci....................................................... 76 izelge 4.1 Toprak iinde bulunan yaplarn potansiyel snr deerleri................................. 115 izelge 4.2 Ksa devre testi .................................................................................................... 133 izelge 4.3
U OFF 1 = gerilim oranlarna gre dzeltme faktrleri....................................... 144 U ON 6

xi

NSZ Bu tez Katodik Koruma Sistemlerinin tantlmas ve disiplinler aras bir mhendislik zm olarak Elektrik Mhendislii alannda da anlalmas amacyla yazlmtr. Katodik koruma sistemi topraa gml ve sv iindeki metalik yaplarn korozyonunu nlemek veya kontrol altna almak iin kullanlan elektrokimyasal bir metottur. Katodik koruma sistemi korozyonu kontrol altna almak iin elektrik akmna dayanan aktif bir sistemdir. Katodik koruma uyguland alanlar a.) b.) c.) d.) e.) f.) g.) h.) i.) j.) Yeralt yakt ve petrol depolama tanklar ve toprak seviyesi tank tabanlar Yakt ve petrol datm sistemleri Toprak seviyesi veya stndeki sv depolama tanklarnn i ksmlar me suyu datm sistemleri Doal gaz datm sistemleri Sktrlm hava datm sisitemleri Yangn sistemleri Kanalizasyon sistemleri Deniz rhtmlarnn elik kazklar skele elik kazklar

olarak sralanabilir. Katodik koruma yaplmadnda ne gibi zararlar doaca yukardaki kullanm alanlarna bakldnda rahatlkla anlalacaktr. Katodik Koruma yaplmamas durumunda ncelikle maliyet sorunu ortaya kmaktadr. Maliyet ise sisteminin kurulma maliyetini, evresel tahribat sonucu olaabilecek maliyeti ve sistemin durmas sonucu oluacak zararlar gz nne alnarak yaplr. Tabii ki maliyetten nce insan hayat ve doal evre de gz nne alnmaldr. zellikle ehir ii doalgaz, ime suyu ve atk su borularnn korunmas insan hayat iin nemlidir. Katodik koruma metalleri korumak amacyla kullanlan tek yntem deildir. Ancak mevcut uygulanabilir sistemler ierisinde optimum mhendislik zm olarak ska kullanlan bir zmdr. Bu tezin yazlmasnda beni destekleyen hocam Yrd. Do. Dr. Ferit ATTARa, bu konuda tez almas yapmam destekleyen i yerim Elektrik Mhendisleri Odasna ve sabrlar iin aileme teekkr ederim.

xii

ZET Ta ann sonunda metallerin kefi ve kullanlmas modern teknolojinin geliiminde nemli admlardan biridir. ou temel metaller ne yazk ki kararl deildir. Olumsuz ortamlarda korozyonun deiik oranlaryla bozulabilirler. Korozyon reaksiyonu ve hangi metallere nasl etki yapt byk ekonomik anlam tamaktadr. Katodik korumann aamalar bilimsel olarak dier koruma sistemlerine gre daha ksa aklanabilir. Prensip olarak sv veya sulu ortamlardaki metallerin korozyonunun zm elektriksel gerilimle kontrol edilen elektrokimyasal bir prosesdir. Elektrokimya yasalarna gre reaksiyonun yn ve oran potansiyelin d ile birlikte azalacaktr. Tm bu ilikiler yzyldr bilinmesine ramen katodik koruma snrl bir alanda kullanlmaktadr, uygulamalar geniletilmelidir. Katodik koruma elektrik mhendislii alannda halen garip ve yabanc olarak grlp geri planda kalmaktadr. Katodik koruma pratikte teoriden daha karmaktr. Svlarla ve suyla temas eden malzemelerde katodik koruma genel olarak kullanlan tek yntemdir. Fakat gelecekte endstriyel alanlarda daha ok kullanlacaktr. Anahtar szck: Katodik koruma, anod, lme

xiii

ABSTRACT

The discovery and use of metals at the end of the Stone Age was one of the most important steps

in the development of modern technology. Most base metals are, unfortunately, not stable. In unfavorable environments they can be destroyed at variable rates by corrosion. The study of such corrosion reactions and the methods by which corrosion of metals can be fought is a task of great economic significance.

The processes of cathodic protection can be scientifically explained far more concisely than many other protective systems. Corrosion of metals in aqueous solutions or in the soil is principally an electrolytic process controlled by an electric tension, i.e., the potential of a metal in an electrolytic solution. According to the laws of electrochemistry, the reaction tendency and the rate of reaction will decrease with reducing potential. Although these relationships have been known for more than a century and although cathodic protection has been practiced in isolated cases for a long time, it required an extended period for its technical application on a wider scale. This may have been because cathodic protection used to appear curious and strange, and the electrical engineering requirements hindered its practical application. The practice of cathodic protection is indeed more complex than its theoretical base.

At present cathodic protection is only generally applied for materials in contact with natural waters and soil, but future applications are envisaged for industrial plants and containers.

Keywords: Cathodic protection, Anod, measurement

xiv

15 GR 1. KOROZYON

Malzemelerin zaman ierisinde bulunduklar ortamn etkisiyle tahribata uramas korozyon olarak tanmlanr. Korozyonun en fazla grld malzeme tr ise elektrokimyasal reaksiyonlara eilimlerinin yksek olmasndan dolay metallerdir. Metallerin korozyona urama miktarlar oksijene olan ilgileriyle alakaldr. Serbest halde kararl olan (Titanyum vb) metallerin korozyon dayanmlar daha yksekken, oksijen ilgisi nispeten daha fazla olan (demir vb) metaller daha kolay oksitlenme eilimindedirler. Metallerin korozyona uramalar iin ana lt oksijen ilgileriyken bunun yan sra birok yan etken de mevcuttur. Mesela Aluminyum oksijen ilgisinin iyi olmasndan dolay korozyon direnci yksek bir malzeme halini alr. yle ki aluminyumun d yzeyi ok hzl oksitlenir ve yzey tamamen oksitlendikten sonra oksitlenme durur ve daha alt yzeylerin oksitlenmesi engellenir. Yani yzey oksitlenmeye kar aluminyum oksitle kaplanm olur. Halk arasnda demirin korozyonuna paslanma adi verilir. Pas; Fe(OH)2 formll bir korozyon rndr. Metallerin korozyonlar ierisinde en nemli ve tehlikeli boyutta olan demirin korozyonudur. retim kolaylklar ve dk maliyet birok yerde elik ve demir kullanmn yaygnlatrmtr. zellikle boru hatlarnda ve tanklarda metal zeri korozyona kar korunma amal kaplanmaktadr. Ancak bu kaplamann herhangi bir noktasnda oluabilecek muhtemel tahribat neticesinde belli noktadan balayarak ok hzl ekilde korozyon mekanizmas almaya balar

1.1

Korozyon Reaksiyonlar Korozyon srasnda anodik (elektron veren, ykseltgenme ) reaksiyonlar ile katodik

(elektron alan, indirgenme) reaksiyonlar birlikte oluur. Demir metalinin bulunduu ortamdaki anodik ve katodik reaksiyonlar unlardr.

izelge 1.1 Anodik ve Katodik reaksiyonlar Reaksiyon Anodik Katodik Giren Fe0 1/2O2 + H2O + 2ern Fe+2 + 2e-(yonlama) 2(OH)-

16 2H+ +2eToplam Fe0+1/2O2 +H2O H2 (Asitli Ortamda) Fe(OH)2 (Pas)

1.2

Korozyon Hcresi Ve Akm

Metal herhangi bir elektrolit ortamda ortama elektron vererek korozyona urar. Ortama yaylan pozitif ykl demir iyonlar bir korozyon akm meydana getirir. Faraday elektroliz kanunu korozyondan dolay ortama yaylan metal miktarlarn hesaplamakta kullanlr. M = A x I x t/n x F M = Serbest haldeki metal ktlesi (gr) A = Metalin atomik ktlesi I = Akm iddeti (Amper) T = Zaman (sn) n = Deerlik says F = Faraday sabiti (96500 Coulumb / edeer gr) Bu forml nda yaplacak olan hesaplamada 1 amperlik korozyon akmyla yaklak olarak 9 kg elik iyonlar.

1.3

Nerst Skalas

Metallerin oksitlenme eilimini NERST Skalas yardmyla renebiliriz. Bu skala, 1 atmosferde ve 25C de 1 mol / lt iyon sulu zeltisi hidrojen gaz ile temastaki platin elektrodu standart referans elektrot kabul edilerek, her bir metalin 25 Cdeki zeltisinde metal ile zelti arasnda llen potansiyel deerlerinin srasdr. Nernst skalasnda hidrojene gre daha negatif olan metaller daha aktif, yani iyonlama eilimi daha fazla olan metali; hidrojene gre daha pozitif olan metaller ise daha soy, yani iyonlama eilimi daha az olan metali karakterize etmektedir. Bir metalin aktiflii, elektronunu verme eilimi, dier bir ifade ile reaksiyona girme eilimidir. Metaller aktifletike daha kolay korozyona maruz kalr. NERST Skalasnda verilen elektrot potansiyelleri, standart potansiyellerdir. Pratikte su ve zemin ierisindeki elektrot potansiyeli iin kalomel veya doygun Cu / CuSO4 (Bakr / Bakr slfat) referans elektrotu kullanlr. Bu elektrotlarn standart hidrojen elektroduna gre llen elektrot potansiyelleri; Kalomel elektrot = +0,280 V

17 Cu / CuSO4 = +0,316 V NERST SKALASI

izelge 1.2 Nerst Skalas

Metal Lityum Potasyum Sodyum Magnezyum Alminyum inko Krom Demir Kadminyum Nikel Kalay Kurun Hidrojen Bakr Civa Gm Platin Altn Reaksiyon Li+ K+ Na+ Mg++ Al+++ Zn++ Cr++ Fe++ Cd++ Ni++ Sn++ Pb++ 2H+ Cu++ Hg++ Ag+ Pt++ Au+++ + e <=> Li + e <=> K + e <=> Na + 2e <=> Mg + 3e <=> Al + 2e <=> Zn + 2e <=> Cr + 2e <=> Fe + 2e <=> Cd + 2e <=> Ni + 2e <=> Sn + 2e <=> Pb + 2e <=>H2 + 2e <=> Cu + 2e <=> Hg + e <=> Ag + 3e <=> Pt + 3e <=> Au Potansiyeli (V) -3,03 -2,925 -2,713 -2,371 -1,66 -0,763 -0,74 -0,44 -0,402 -0,23 -0,14 -0,126 0 +0,337 +0,792 +0,799 +1,2 +1,45

18 izelge 1.3 eitli Metal ve Alamlarn Cu / CuSO4 elektroduna gre potansiyelleri

Metal veya Alam Saf Magnezyum Elektrot Potansiyeli (V) -1,75

AZ-63 Magnezyum Alam -1,60 Saf inko %5 inkolu Alminyum Saf Alminyum Pik Demir Yumuak yzeyli) Yumuak yzeyli) Kurun Bakr Pirin Bronz Karbon, Grafit, Kok elik (Pasl elik (Temiz -1,10 -1,05 -0,80 -0,50 -0,50 ila - 0,80 aras

-0,20 ila - 0,50 aras -0,50 -0,20 -0,20 -0,20 +0,30

1.4

Korozyona Etki Eden Parametreler 1. Ortamn Etkisi; Metallerin korozyona urama hz byk lde bulunduu ortamla alakaldr. Ortamdaki nem miktar, asitlik baziklik durumu, havann oksijenin veya suyun ortam tarafndan geirilebilme yetenei, kaak akmlar ve eitli bakteriler korozyonu balatc ve hzlandrc etken olarak karmza kar. 2. Scakln Etkisi; Ortam scaklnn artmas iyon hareketini arttrarak korozyon hzn arttrr. Ortam scakl 50 ila +50 C derece arasnda deien toprak 0 derecede donar ve iyon hareket hz minimuma der. Scakln artmasnn oksijen younluunu drc ve dolaysyla korozyon hzn drc etkisi de vardr. Ancak bu etki iyon hareketinin artmasndan dolay olan reaksiyonlarn yannda olduka zayf kalmaktadr.

19 3. Malzeme Seiminin Etkisi; Korozyona sebep olan etkenlerden biri de birbiriyle potansiyel fark bulunan metallerin bir arada kullanlmasdr. Bu durum korozyonu balatc ve hzlandrc bir etkendir. Mesela ok dlen bir hata olarak elik satan yaplan panolarn zerine konulan paslanmaz elik cvata ve contalar bulunduklar blgede galvanik korozyona sebep olmaktadr. Bu tip durumlarda ana yzeydeki civatalar ya da contalar plastik civatalar ile izole edilmelidir. 4. Taneler Aras zellik Farklar; Metallerin tane boyutlar arasndaki farklar ve iki tanedeki farkl younluklar neticesinde iki tanenin snr korozyon balangc iin uygun bir ortam oluturur. ok dlen bir hata olarak paslanmaz elik malzemeden imal edilen tanklar ve benzeri yaplardaki kaynak blgeleri retici tarafndan hi beklemedii halde korozyona uramaktadr. Bu korozyonun nne gemenin yolu ya elektrodlu kaynak kullanmamak ya da nleyici olarak galvanik anotlu katodik koruma sistemi uygulamaktr. 5. Sistem Dizayn; Korozif malzemelerin depoland sistemlerde korozif ortamn (su vb) birikmesini engellemeye ynelik tasarmlar uygulanmaldr. Ayrca arasnda sv birikintisine sebep olabilecek ok ince aralklardan kanlmaldr. 6. Sistemin Bulunduu Ortamn Oksijen Konsantrasyonu; Ayn tip toprak ierisinde znm hava konsantrasyonu her yerde ayn olmayabilir. Farkl havalandrma koullarndaki sistemlerde yan yana duran sistem bir blgede anot iken hemen yanndaki blgede katot grevi grerek elektrokimyasal korozyona sebep olabilir. 7. Zemin Elektriksel zgl Direncinin Etkisi; Dk elektriksel zgl direnli blgelerde iletkenliin yksek olmas iyonik ortamn daha aktif olmasna sebep olmaktadr. Bundan dolay korozyon mekanizmas daha hzl geliir. izelge 1.4 Anodik ve Katodik reaksiyonlar
Zemin Elektrik zgl Direnci ( ) <1.000 1.000< 3.000< 10.000< <3.000 <10.000 Zemin Korozif zellii ok Korozif Korozif Orta Korozif Az Korozif

20

1.5 1.5.1

Korozyon Tipleri Korozyon Hcreleri(Korozyon Tipleri)

1.5.1.1 Farkl evreler Boru hatlar birok farkl tip topraklardan geer. Metaller farkl topraklarda farkl potansiyeller gsterir. Bu topraklardaki elektrik potansiyelleri farkl yerlerde bazen anod bazen de katod olur. Anod ve Katod her ikisinin de elektriksel ve elektroliksel sreklilii akm ak, oksidasyon sonucu ve hidrojen artmasna(Korozyon ve koruma) baldr. Boru hatt sahas veya Tank sahas Anod rmesine maruz kalr.

Eer toprak Farkl yaplardaki yatay katmanlar ihtiva ediyorsa enine birok toprak katmanlarn geen boru hatlar korozyonun bu tiplerinden sk sk etkilenecektir.

ekil 1.1 Farkl evre yaplarnn sebep olduu korozyon hcreleri

1.5.1.2 Oksijen Konsantrasyonu: Dk oksijen konsantrasyonlu elektrolite maruz kalan boru hatlar ve tanklarn yzeyi yksek oksijen konsantrasyonuna maruz kalan boru hatt veya tanklarn yzeyine gre genellikle anodik zellik gsterir ve korozyona urar. Boru hattnn veya tankn kaz veya toprak dolgu esnasndaki boru altnda kalan toprak zemin dk oksijen ihtiva eder,boru zerine yaplan kum ve toprak dolgular daha yksek oksijen eder, bylece boru altndaki

21 ksm anod, boru zerinde kalan dolgulu blm fazla oksijen ierdiinden Katod zellii gsterir ot

ekil 1.2 Farkl Oksijen konsantrasyonlarndan etkilenen Konsantrasyon hcreleri 1.5.1.3 Nemli/Kuru Elektrolitler: Az veya ok su ieren Elektolitler boru veya tank sahalarnda farkl ksmlarda farkl potansiyeller oluturur. Genellikle ok su ieren ksmlar elektrokimyasal korozyon hcrelerinde Anod olur. Boru hatt sert bir bataklk alanndan kuru bir alana geerken veya tank yeri kuru bir toprakta iken tankn taban yeralt su seviyesi ile doygunlua ular.

ekil 1.3 Suyun farkl konsantrasyonlar tarafndan etkilenen Konsantrasyon hcreleri

22 1.5.1.4 Homojen Olmayan Toprak Boru hatlar ve tanklar homojen olmayan farkl toprak yaplarnda elektrolitler farkl elektrik potansiyelleri gsterir. Bu homojen olmayan toprak kark metallerden oluan mikroskobik elerin etkisinde kalr. Bu yksek potansiyelli alanlarda Elektrokimyasal korozyon hcreleri Anod olur. Boru hatt veya tankn daha sert zeminlerindeki farkl byk potansiyellere maruz kalan ksm bir elektrolittir veya bu ksmlarda kk anodik alanlar ve byk katodik alanlar vardr.

ekil 1.4 Homojen olmayan topraklar tarafndan etkilenen korozyon hcreleri 1.5.1.5 Beton / Toprak Ara yzeyi Boru hatlar ve tanklarn imento ile temas eden yzeyleri ve dier elektrolit etkisindeki ksm her alanda farkl potansiyeller gsterir. imento ile temas etmeyen blmler de elektrokimyasal korozyon hcreler Anod olur. Bir boru hatt ve tankn imento ve toprak (veya su) ile temas eden ksmnda korozyon hcreleri ok kat olur, nk metallerin Farkl byk potansiyelleri iki farkl elektrot oluturur.

ekil 1.5 Beton ve Toprak Elektrotlar tarafndan etkilenen Korozyon hcreleri

23 1.5.1.6 Dolgu Katks: Toprak ierisine sonradan konulan homojen olmayan katk maddeleridir. Bu yaplarda herhangi bir metal Anod veya Katod durumunda olabilir. Ayrca farkl artlarda ki elektrolitlerde izoleli malzemeler veya metalik malzemeler gerekten anot veya Katod konumunda olabilir(Galvanik Korozyon) Genel rnek olarak pasl elikten yeni elie, Karbon veya Bakr balantsndan elie olan balantlar (yeni) elik yapda, anod olur. 1.5.1.7 Biyolojik Etkiler: Biyolojik Organizmalar metallerin yzeyinde byr ve nfuz ederler, farkl evre faktrlerinde metal yzeylerinde kt korozyona sebep olur. Genellikle bakteriler 15 ile 45 arasndaki scaklklarda korozyon bymesini hzlandrr. Bu bakteriler genellikle oksijen ihtiyalarna gre oksijenli veya oksijensiz alanlara gre snflandrlmtr. Bunlarn metabolizmas elektrokimyasal reaksiyon oluturur, bu oluum malzemelerin iyon akn ve pH deerini engeller. Baz bakteriler Korozyon orannn kimyasal dengelerinin bozulmasnda ve metal iyonlarnn direk olarak oksidasyonunda ve indirgenmesinde etkilidir. Oksijenli ortamda yetien bakteriler ve kimyasal konsantrasyon hcreleri, havadar ortamda oksijen oluturma yeteneindeki bakteriler korozyon oluumunu hzlandrr. Yap kaplamasnn bozulmasndan dolay birok mineral ve organik asitler retilir. Bu bozulmalar sonucu oluan retimler bazen yiyecek olarak kullanlr ve bundan dolay korozyon hzlanr. 1.5.1.8 Galvanik Korozyon: Bu tip korozyon metalin bir blmnn Anod olmas dier ksmnn Katod olmasndan dolay oluan potansiyel fark neticesi meydana gelen elektrokimyasal bir korozyon hcresidir. Ayn elektrolit iinde bulunan farkl metaller farkl potansiyellere sahiptir. Bu potansiyel fark bir korozyon hcresinin gerilimini meydana getirir ve elektrokimyasal korozyon balar, eer elektrolit Anottan Katoda sreklilik arz ediyorsa ve elektron iin metalik yol mevcutsa elektrik devresi tamamlanacak ve elektrokimyasal korozyon meydana gelecektir.

24

ekil 1.6 Farkl metaller tarafndan etkilenen Galvanik korozyon hcreleri

1.5.1.9 Eski Yeni Sendromu Bu korozyon tipi her eye ramen ok etkili olabilir. elik retimindeki yksek enerji oluumundan dolay, elii bir metal snfna koyabiliriz. Yeni elik eski paslanm elie gre daha aktiftir. Potansiyel yeni eliin oluturduu yksek negatif potansiyelden farkldr ve eski eliin oluturduu dk potansiyel Elektrokimyasal korozyon hcresinin bir srcs veya gerilimidir. Eski kaplamasz elik boru bu tip korozyona bir misal tekil eder ve yeni borunun kaplamal ksm bir Anod paslanm ksm ise Katod grevi gsterir

ekil 1.7 Eski Yeni Sendromu

25 1.5.1.10 Farkl Alamlar: En ok grnen korozyon eklidir. Zira 200 den fazla farkl metal alam mevcuttur. Ayrca metaller yzde yz saf deildir. Her farkl metal alam farkl elektriksel potansiyele haizdir. Bu fakl potansiyellerden dolay korozyona sebep olacak elektromotor kuvvetleri retilir ve farkl metal alamlarndan dolay korozyon ortaya kar. 1.5.1.11 Metallerin Kirliliinden dolay Korozyon Hibir imalat prosesi mkemmel deildir. Baz pislikler metaller imal edilirken ve soutulurken metal iine karabilir. Metal yzeyindeki bu pislikler korozyon hcresi meydana getiren elektrolitlere sebep olabilirler. 1.5.1.12 izikli ve oluklu yzeyler izikli ve oluklu yzeyler metal yzeyinde anodik alanlar meydana getirir. Buradaki korozyon ekli eski-yeni sendromuna benzer. Boru hattnn tesisi srasnda borularn kanallara yerletirilmesi ve boruda yaplan ilemler esnasnda boruda bu tr yzeyler oluur. Boru topraa gmldkten sonra bu durum daha da ktleir zire sz konusu yzeylerde metal incelir.

ekil 1.8 izikli ve oluklu yzeyler

26

1.5.1.13 Kaak akm Korozyonu Bu tip elektrokimyasal korozyon hcresi elektrolit iinde herhangi bir d kaynan yap zerine etkisiyle bir potansiyel gradyannn gelimesiyle ortaya kan elektromotor kuvvet tarafndan veya metalde endklenen akm tarafndan meydana getirilir. Bu tip korozyon d enerji kaynaklar tarafndan yksek gerilimlere meydana getirileceinden iddetli olur. Kaak akm korozyonu dardan akm endklenmesi ve esas olarak toprak zgl direnci, pH , galvanik hcre gibi evre artlarndan bamsz olduundan nceki blmlerde aklamas yaplan doal korozyondan farkldr.

ekil 1.9 D anod ve katod un sebeb olduu galvanik korozyon hcresi

Bu tip kaak akm korozyonu anod ve katod arasndaki akm ak dorudan metal yap zerinden olduu iin ok iddetli bir korozyondur.

27

1.5.1.14 Doru akml tama sistemleri Elektrikli demir yollar, elektrikle alan rayl sistemler balca kaak akm korozyonunun doru akm kaynadr. Bu sistemlerde kaak akmlarn etkisi 24 saattir.

ekil 1.10 Doru Akm Tama sisteminin sebeb olduu kaak akm korozyonu 1.5.1.15 Kaynak makinalar ve ilemleri Doru akm kaynak makineleri kaak akm korozyonuna neden olabilen doru akm kaynaklardr. ekilde grlecei zere doru akm hatlarnn biri topraklama ubuu zerinden topraklanmtr. Bu durumda metal olan bot anod olarak ve topraklama ubuu ise katot olarak alr.

ekil 1.11 Doru akm kaynak ileminin neden olduu kaak akm korozyonu

28

1.5.1.16 Katodik Koruma Sistemleri Katodik koruma sistemleri dier metalik yaplar zerinde kaak akm korozyonunun balca kaynadr. Bu elektrokimyasal korozyon hcresine rnek yabanc bir boru hattnn korunmu boru hattnn anod yatann yaknndan geip ve sonra boru hattn kesme durumudur.

ekil 1.12 Katodik koruma sistemi tarafndan neden olunan kaak akm korozyon hcresi

29

1.5.2

Metalurjik olarak Korozyon tipleri

TABAKALAMA KOROZYONU; Taneler aras korozyon, ektrzyon veya hadde yzeyine paralel olarak gerekleirse buna tabakalama korozyonu denir. Alminyum ve alamlarnda grlen bu tr korozyonda hasar, haddeleme ynnde uzam tane snrlarnda meydana gelir. Korozyona uram metal tabakalar birbirinden ayrlr ve oluan korozyon rnleri malzemenin tabakalar halinde birbirinden ayrlmasna sebep olur.

SEML KOROZYON; Bir alam iinde bulunan metallerden birinin dierinden nce korozyona uram halidir. %70 Cu + %30 Znden oluan pirin iinde bulunan Zn kolayca korozyona urayabilir. Korozyon sonucu, alam yzeyinde Zn konsantrasyonu azalr ve normal sar renk, bakr krmzsna dnr. ok sk rastlanan bu seimli korozyon olayna inko azalmas ad verilir.

KAPLAMA BOZUKLUU KOROZYONU; Kaplama yaplm bir metalin potansiyeli ile kaplamasz metalin potansiyeli birbirinden farkldr. ilik hatalar nedeniyle kaplamann baz blgelerinin bozulmas veya delinmesi halinde bu blgeler anot olacaktr ve korozyona urayacaktr. Bu tip korozyon metal yzeyinde ok kk blgelerde younlaan bir korozyondur.

GERLMEL KOROZYON; ekme gerilmesine maruz ve saldrgan bir ortamda bulunan korozyona duyarl malzemelerde ortaya kar. ekme gerilmesine dik blgesel atlaklarn oluumu ile malzeme hasara urar.

KAVTASYON KOROZYONU; Kavitasyon korozyonu hzla akan svlarn malzeme yzeyine yakn blmlerinde oluan alak basn kabarcklarnn bymesi ve patlamas ile meydana gelir. Oluan ok dalgalar yzeye arparak malzeme yzeyini rten tabakay tahrip ederler. Aa kan metal znerek korozyona urar. Bu tr korozyona urayan yzeylerin grnm kaba ve deliklidir, oyuklar sktr, yzeyde petek grnm oluur.

30 BIAK ZGS KOROZYONU; Stabilize edilmi paslanmaz elikler,(Ti ve Nblu elikler) 1100Ca stld zaman (Genellikle kaynak srasnda) Ti ve Nb karbrler znr. Hzla soutulduunda zelti iinde kalrlar. Daha sonra metal Krom Karbr kelme scaklna stld zaman Ti ve Nb karbr oluturamaz ve alam sanki stabil olmam gibi davranr. Korozyon hasar kaynaa komu ok dar bir blgede meydana gelir.

ARALIK KOROZYONU; Perin, civata, conta gibi alt rtl yzeylerde ve aralklarda meydana gelen nemli bir korozyondur. Aralk korozyonunun meydana gelmesi iin araln zeltinin girebilecei kadar geni, ayn zamanda zeltinin kamayaca kadar dar olmaldr. Sistemin mekanizmas; aralk iinde bulunan sz geen zelti durgun olduu iin gerekli oksijen ksa zamanda tkenir. Bylece araln ii ve d arasnda oksijen iyonu konsantrasyonu fark aralk korozyonuna sebep olur.

31 2. KATODK KORUMA;

Katodik korumann temel ilkeleri elektro- kimyasal korozyon teorisine dayanmaktadr. Katodik koruma korozyona urayan metallerin katot olarak polarizasyonunu gerektirir. Bu korunacak metali daha aktif bir metal ile (galvanik anot veya kurban anot) eleyerek salanaca gibi dtan akm uygulayarak da gerekletirilebilir. lk yntemde koruma iin gerekli doru akm korunan metal ve galvanik anot iftinin oluturduu elektrokimyasal hcre tarafndan retilir. Galvanik anotlar koruma srasnda belirli hzlarla znerek arlklarn kaybederler. Bunlar uygun zaman aralklaryla yenileyerek koruma ilevine sreklilik kazandrlr. kinci yntemde korunan metal ve anot iftinin akm retir nitelikte olmas gerekmez. nk koruma iin gerekli akm uygun bir d kaynaktan ekilir. Galvanik anotlu, katodik koruma sistemlerinde kullanlan anot malzemeleri genellikle inko, alminyum ve magnezyumdur. D akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde Fe-Si, Pb-Sb-Ag ve Ti bazl anotlar kullanlr. Katodik olarak korunmu olan bir metal yapnn korunup korunmad aada belirtilen referans elektrotlarn karsndaki koruma potansiyel deerlerini salamak gerekir.

izelge 2.1 Elektrod potansiyeli Referans Elektrot Doygun kalomel elektrot (Hg2Cl2): Gm-Gmklorid (Ag/AgCI): Bakr-Bakrslfat (Cu/CuS04) : inko (Zn): Koruma Potansiyeli (mV) -780 -810 -850 +250

Katodik korumann en fazla uyguland alanlar; Gemilerin taban yzeylerinde, Gemilerin balast tanklarnda,

32 Dubalarda ve balast tanklarnda, Yeralt boru hatlarnda, Mavnalarda ve-iskele ayaklarnda, Petrol depolama tanklarnda, Su depolama tanklarnda,

2.1

Katodik korumann esaslar;

Katodik Koruma korozyona urayan metalin (korozyon sisteminde anot olarak davranan metalin) potansiyelini deitirerek onu katot olarak davranmaya zorlamaktadr. znmeyen bir soy anot yardmyla korunacak bir yap devrenin negatif kutbunu oluturacak ekilde doru akm devresine balanr. Bu tip korumaya "DI AKIM KAYNAKLI KATODK KORUMA" denir.

Korunacak yap, elektrik devresinin katodik kutbunu oluturduu iin doru akm kaynandan buraya srekli bir elektron beslenmesi sz konusudur. Bu ise srekli bir elektron k ile (Fe Fe+2+2e-) znmesi sz konusu olan metalin korozyonunun durmasna neden olur. nk znme annda salnan ve korozyon hcresinin katoduna akan elektronlar doru akm kaynandan fazlas ile geri beslenecektir.

Katodik korumann bir baka ekli ise korunacak metalden daha aktif bir metali anot olarak kullanarak elektrokimyasal bir devre oluturup, aktif metalin korozyonu ile korozyona kar korunacak yapya elektron transferi salayarak yapy katot haline getirerek korumaktadr, ki bu metoda "GALVANK ANOTLU KATODK KORUMA" denir.

Katodik korumann amac, belirli bir ortamda metal iin sabit bir potansiyel eiinin altnda metalin elektrolit ortama gre negatif olarak kutuplatrarak korozyondan korumaktadr.

Sonuta metal yapnn her noktasnda birim alana devaml olarak akm gelmektedir.

33 Bu akm younluu kaplamann direncine ve o blgedeki potansiyel farkna baldr. Dolaysyla, koruma iin seilen lt, metalin toprak/deniz ile bann kuraca minimum potansiyelidir. yaplmaktadr. lmler genellikle Bakr/Bakr Slfat elektrotu referans alnarak

Bu artlar altnda: Demir iin katodik koruma -850 mVoltun altnda, Bakr iin katodik koruma -250 mVoltun altnda salanmaktadr.

Elektrolit ortam ile temas halindeki metalin her noktasnda minimum potansiyele eriilmi olmas gerekir.

2.2

D Akm Kaynakl Katodik Koruma; Katodik koruma yaplacak yzey alann fazlalndan veya zemin korozifliinin

fazlalndan kaynaklanan akm ihtiya fazlal galvanik anotlarla karlanamyorsa d akm kaynakl sistem tercih edilir. Ayn zamanda bu sistem zemin rezistivitesinin yksek olduu yerlerde de galvanik anotlu sistemden daha olumlu sonular verir.

D akm kaynakl katodik koruma sisteminin btn bu avantajlarnn yannda, dier avantaj da; Akm ihtiyacnn deien koullara bal olarak drlmesine veya ykseltilmesine izin vermesi ve iletmesinin kolay olmasdr.

D akm kaynakl katodik koruma sistemi temel olarak bir anot yata bir trafo redresr nitesi ve bir sabit tip referans elektrodun katot (korunacak boru) la bir elektrokimyasal devre kurmasdr.

34

6 3 4

KATOT KABLOSU REFERANS ELEKTROD KABLOSU

ANOT (1X16 EPR CSPE) KABLOSU

KATOT

2 5

1.) YARDIMCI ANOT ZNCR 2.) ANOT YATAI DOLGU MALZEMES (METALURJK KOK TOZU) 3.) YER ST KESON BORUSU 4.) KADE BETONU 5.) YARDIMCI ANOT 6.) ANOT YATAI KAPAI 7.) SABT TP REFERANS ELEKTROD 8.) TRAFO REDRESR NTES

ekil 2.1 Toprak Zeminler in D Akm Kaynakl Katodik Koruma emas

35 2.3 Galvanik Anotlu Katodik Koruma

Boru hattna, elektrod potansiyeli elikten daha elektro negatif olan magnezyum anot balanarak oluturulan elektrokimyasal devrede boru Hatt katot durumuna getirilerek korozyonun nlenmesi salanr. Galvanik anotlu katodik koruma sistemlerinin istenilen akm belli bir sre kesiksiz olarak vermesi iin anotlarn uygun ekilde seilmesi ve balantlarn evreden ok iyi yaltlmas gerekir. Teorik olarak, elektrod potansiyeli demirden daha elektronegatif olan her metal galvanik anot olarak kullanlabilir. Ancak katodik koruma iin gerekli akm ve potansiyeli zamanla deimeyecek bir ekilde salayan ve ekonomik ller iinde kullanlmas uygun olan metaller magnezyum, inko ve bunlarn alamlardr. Toprak elektriksel zgl direnci 4000 ohm.cm den yksek olan yerlerde ve akm ihtiyac yksek ok uzun boru hatlarnda kullanlmas uygun deildir.
BORULU TP L KUTUSU

ZEMN KOTU

KATOT KABLOSU (1X25 NYY KABLO) ANOT KABLOSU (1X25 NYY KABLO) THERMAL KAYNAK

MAGNEZYUM ANOT YATAI KATOT

min 150 cm

ekil 2.1 Kara Yaplar in Magnezyum Anotlu Galvanik Katodik Koruma emas

36 2.4 2.4.1 Katodik Koruma Sistemi Elemanlar Yatay Anot Yataklar

Sistem projesinde belirtilmi olan derinlikte ve genilikte korunacak olan boruya paralel olarak ve minimum 30 mt, maksimum 100 mt olacak ekilde kurulmaldr. Anot yata derinlii borunun derinliine gre belirlenir. Anot yata uzunluu ise sistemin ihtyia duyduu akma gre belirlenmi miktarda yardmc anotu ieren anot zinciri boyunda olmaldr. Anot zincirinin anot yatana indirilmesinden nce yatak tabanna 20 cm yksekliinde kok tozu serilecektir. Anot zinciri yatan tam ortasna kok tozunun zerine serilecek ve zeri 20 cm kok tozu ile kapatlacaktr. Anot zincirine paralel olarak ve kelepelerle bal havalandrma borusu kullanlacaktr. Yatay anot yatann balad ve bittii yerlerde havalandrma borusu yzeye kacak ve anot yata balang ve biti noktalarnda kurulacak olan kaide betonu ierisinden perforesiz keson boru ierisinden yzeye kan havalandrma borularnn gaz tahliyesi salanacaktr. Aada anot yata rnek izimi verilmitir.

37

ANOT YATAI KAPAI

ANOT YATAI KAPAI KADE BETONU

220 cm
ZEMN KOTU A-A' KEST

KADE BETONU

DOLGU TOPRAK

KESON BORU

DOLGU TOPRAK

KESON BORU

400 cm
HAVALANDIRMA BORUSU ANOT ZNCR HAVALANDIRMA BORUSU

METALURJK KOK TOZU

METALURJK KOK TOZU

ANOT ZNCR

1,6x50 cm Ti TP ANOT

HAVALANDIRMA BORUSU

5000 cm

20 cm

METALURJK KOK TOZU

40 cm 20 cm

ANOT ZNCR

20 cm 40 cm

20 cm

ekil 2.3 Anod Kuyusu- Yatay detay izimi

38 2.4.2 Derin Kuyu Anot Yataklar

Sistem projesinde belirtilmi olan derinlikte ve genilikte ve korunacak olan boruya dik olarak minimum 30 maksimum 100 mt uzaklkta olacak ekilde kurulmaldr. Anot yata derinlii sistemin ihtiya duyduu akma gre belirlenmi miktarda yardmc anotu ieren anot zincirini boyunda olmaldr. Anot yata ap istenen rezistivite deerini salayacak genilikte sistem projesinde belirtilen apta olmaldr. Anot zinciri bir ask ktleye balanarak anot zincirine kelepelerle bal havalandrma borusu ile birlikte anot yatana sarktlmaldr. Havalandrma borusu yzeye kacak ve anot yatann yzey seviyesine monte edilecek olan kaide betonun ierisindeki perfore edilmemi keson boru ierisinden anot yata kapana balanacaktr. Aada derin kuyu anot yata rnek izimi verilmitir.

39
Grounbed Cap / Derin kuyu kapa Base Concrete /Kaide Beton Ground Level/Zemin Kotu To T/R Unite / T/R nitesine

Ventilation Pipe / Havalandrma Borusu

Inactive Depth / naktif Derinlik

Anode Cable / Anot Kablosu

Active Depth / Aktif Derinlik

Tubular MMO Ti- Anode / Titanyum Tp Anot

Mass / Ask Ktlesi

ekil 2.3 Derin Kuyu Anod Yata detay izimi

40 2.4.3 Yardmc Anotlar

Katodik koruma sistemlerinde ada yardmc anotlar olarak Karma Metal Oksit Kapl Titanyum Tp Anotlar kullanlamaktadr. KMO Ti Tp anotlar elektrokatalitik kaplama yntemiyle bir soy metal olan Grade 1 Titanyum tplerin karma metal oksit kaplanmasyla elde edilir. Elde edilen kaplamal Titanyum tpler srekli ve kesintisiz elektriksel iletkenlii salamasnn yan sra, 20 yl boyunca ktle kaybetmeme zelliine haizdir. Kara tipi KMO kapl titanyum anotlarn maksimum akm kapasiteleri 100 A/m2, deniz tipi anotlarn ise 600 A/m2dir.

izelge 2.2 Kullanlacak olan Titanyum tp anotlarn zellikleri

1) Anot Tipi

2) Boyutlar

3) Max Akm k

4) Tek Olabilecek

Zincirde Max

Anot Miktarlar 8) 15

5) ST 1,6/50

6) 16 x 500 mm 7) 2,50 amp

9) ST 2,5/50

10) 25,4 x 500 11) 4,00 mm amp

12) 15

13) ST 1,6/100 17) ST 2,5/100

14) 16 x 1000 15) 5,00 mm amp

16) 10

18) 25,4 x 1000 19) 8,00 mm amp

20) 15

41 2.4.4 Anot Yata Dolgu Malzemesi (Metalurjik Kok Tozu)

Karma metal oksit kapl Ti anotlar, elektriksel direnlerini azaltmak ve polarizasyonlarn nlemek amacyla bir anot yata malzemesi iine yerletirilerek kullanlacaktr. Anot yata malzemesi olarak metalurjik kok tozu kullanlacaktr. Kok tozu max tane ap 10 mm olacak ve 100 nolu elekten geen ksm (toz) % 5den az olacaktr. Bu koullarda anot yata elektrik zgl direnci (rezistivitesi) 50 ohm.cmden byk olmayacaktr.

2.4.5

Katot Kablosu Balant Metodu

Katodik koruma sistemlerinde kablo balantlar yaplrken termal kaynak metodu uygulamak en doru yntemdir. Termal kaynak ematik izimi aada ilginize sunulmutur.

KATOT BALANTI KABLO

ZOLE RT ZOLE DOLGU MALZEMES

ELK BORU KAPLAMASI ELK BORU CDARI TERMAL KAYNAK BALANTISI

TERMAL KAYNAK DETAYI

ekil 2.4 Termal Kaynak Detay

42

Katodik Koruma Trafo Redresr nitesi D akm kaynakl Katodik Koruma sisteminde gerekli olan doru akm iin trafo redresr nitesi kullanlr. Trafo redresr nitesi ebekeden ald alternatif akm trafo nitesi ile doru akma evirip istenilen gerilime drr. Bu akm redresrden geirilerek pozitif u anoda negatif u katoda balanr. T/R nitesi korunan metalin bulunduu ortamdaki deiikliklere gre referans elektrodlar yardmyla gerekli akm ihtiyacn tespit ederek otomatik olarak verilecek akm ayarlamakta ve sisteme vermektedir. Transformatr Redresr nitesi kullanld iklim koullarna veya yerine gre hava ve ya soutmal olarak tasarlanlr. T/R tipinin seiminde en nemli etken trafo nitesinin en kolay nasl soutulabileceidir. T/R nitesi ayn zamanda el ile ve otomatik olarak alabilmektedir. n gsterge panelinde boru ile referans elektrot arasndaki potansiyeli fark, Bal olan anotlardan ekilen akm (amper) ve anot voltajn gsterir. 21) Besleme Gerilimi
23) alma Scakl 25) Pano ls 27) Doruluk Kontrol

22) Mono faz 200 250V AC, 45 65Hz 24) +70C 30 C 26) 800x600x1000 mm 28) Gerilim/Akm <0.5%:
30) Trafo nitesi, Diyot ve Tristr takmlar ve nt Direnci Ya veya Hava Soutmal

29) Soutma Sistemi

31) Nominal DC Akm

32) 40 Amper 34) 50 Volt 36) 2000 VA 38) 2 mm Galvanizli Sac (IP 65) 40) Membran Tu Takm

33) Nominal DC Gerilimi 35) Balant Gc

37) D Kabin 39) Voltaj/Akm/ Referans Ayar

43
41) Koruma Kontrol 42) Ters Ksa Diyot Devre Korumas Korumas

Yksek Gerilim ve Akm Korumas 43) Gsterge Paneli 45) Balant Paneli 44) 4x20 satr Likit Kristal Gsterge (LCD) 46) 220 Anot(+) 47) Katot(-) 48) Referans Elektrot 49) Redresr Grubu 51) Kontrol Modlleri 50) Mikro lemci Tabanl Tristr Atelemeli sistem, Hata Kontroll 52) Anot-Katot Anot-Katot Akm Gerilim Kontrol Kontrol AC Besleme balantlar(Ray klemens)

Katot-Referans Elektrot Gerilim Kontrol

ekil 2.5 rnek Trafo-Redresr nitesi Gsterge Ekran

Gsterge Paneli ve Membran Tu Takm

Konrol Paneli

Ama Kapama Dmesi

kaz Lambas

ekil 2.6 Katodik Koruma Trafo Redresr nitesi Gsterge Paneli

44

Seviye Gstergesi

D Pano Yan Grnmler

D Pano n Grnm

ekil 2.7 Trafo Redresr nitesi Detay Resmi (Ya Soutmal)

45

Gsterge Paneli ve Membran Tu Takm

Ama Kapama Dmesi

kaz Lambas

toroid Transformatr

ekil 2.8 T / R nitesi Detay Resmi (Hava Soutmal)

46

3 Adet Galvaniz Boru (D:50 mm)

M10 Cvata

Kaide Beton

Kaide Beton

ekil 2.9 T / R nitesi Kaide Beton Montaj Resmi

47 2.4.6 l Kutular l kutular, 2 mm et kalnlnda elik borudan imal edilecek ve zeri scak daldrma galvaniz kaplanacaktr. malat TSE 5141de verilen verilere uygun olarak detay izimlerde belirtildii ekilde yaplmaldr.

Boru Hattna uygulanan koruma akmlarnn etkili olup olmadnn iletme sresince kontrol edilebilmesi iin, boru hatt boyunca yeteri sayda l istasyonu konulmaldr.

l istasyonlar en ok 1 km yi gemeyecek aralklarla ve zellikle zemin elektrik direncinin dk olduu blgelere gelecek ekilde boru Hatt boyunca datlmaldr. Ayrca normal l istasyonlarna ek olarak aada belirtilen noktalara da zel olarak l istasyonu konulmaldr.

Boru Hattnn muhafaza borusu iine alnd blgelerin her iki ucuna, Akarsu ve dere geitlerine, Komu boru hatlar ile kesim noktalarna, Elektrik yaltm noktalarna, Galvanik anotlarn balant noktalarna, Kaak akmlar iin nlem alnan noktalarna, Yardmc anotlarn bulunduu anot yata zerine

48

ekil 2.10 l Kutusu Detay izimleri

49

M4 Vida

Pirin Lama Fiber Plaka

M5 Cvata

Anot

Katot

ekil 2.11 l Kutusu Kapa

l Kutusu Kapa

50 2.4.7 Sabit Tip Referans Elektrod inko tipli, Cu/CuSO4 ve Ag/AgCl tipli olmak zere en ok kullanlan 3 tip referans elektrot vardr. Referans elektrot, tarifi TS-4363de verilmitir. inko tipli referans elektrodun eliin korozyonuna sebep olmas ve boya filminde fazla potansiyel gerilimi oluturmas sebebiyle kullanlmas mahsurludur. Ag/AgCl tipli elektrot ise daha ok deniz suyunun kirlilik faktrlerinden etkilenmemesi ve AgCl nin znmemesi sebebiyle deniz suyundaki lmler iin kullanlr. Bakr/Bakr slfat Referans Elektroda toprak alt yaplarn llmesinde sk kullanlan, doygun bakr slfat zeltisi iine elektrolitik bakr metal daldrarak yaplan elektroddur. Hazrlan TS 4363de aklanmtr. Doygun Bakr/Bakr slfat Referans Elektrodunun standart hidrojen elektroduna kar potansiyeli 316 mVdur. Kullanlacak referans elektrodundan beklenen zellikler aadaki gibi olmaldr; Referans Elektrot, devreden akm getii zaman elektrottaki omik gerilim azalmasndan dolay ortaya kan hatalar dzeltmek iin en az i dirence sahip olmaldr. Referans Elektrotlar, anotlara 15-20 m uzakla monte edilmelidir. Ortam artlarnda kararl ve gvenilir olmaldr. Referans elektrotun akm iddeti hibir ekilde endktif etki olmamaldr Polarize olmamaldr, yeni lme devresinde yklenen akmdan dolay potansiyel deimemelidir.

51

1x10 mm2 NYY KABLO

BEZ TORBA

EK ZOLASYONU LEHML EK

MENTO VEYA ALI DOLGU

POROZ SERAMK KAP 6 mm2 KESTL BAKIR TEL (L=10m)

BAKIRSLFAT ZELTS + JEL MALZEMES

DOLGU MALZEMES
(BENTONT+JPS+SODYUM SLFAT)

ekil 2.12 Sabit Tip Referans Elektrod

52

M10 Somun

Tapa Pabu Kablo

Bakr Slfat (CuSO4)

Plastik D Kap

ekil 2.13

Seyyar Tip Referans Elektrod

Bakr ubuk Ahap Tapa

53 2.4.8 Galvanik Anot Yata ve Referans Elektrotlar in Dolgu Malzemesi izelge 2.2 Dolgu Malzemeleri Bileenler Jibs(CaSO42H2O), (%) Bentonit, (%) Sodyum Slfat(Na2SO4), (%) zgl Elektriksel Direnci (ohm.cm) Tip (A)** 70-75 20-25 5-6 50-100 Tip B 25-30 40-50 25-30 25-50

Anot yata dolgu malzemesinin kullanlmasnn salad dier avantajlar unlardr; Anot yata iinde anot daha dzgn olarak harcanr. Bunun sonucu olarak anot ktlesini kullanm yzdesi artar. Anot yata dolgu malzemesi, anot evresini srekli rutubetli ve yatak direncini dk tutar. Anot yata dolgu malzemesi yardm ile galvanik anotlar yksek direnli zeminler ierisinde de kullanabilmek mmkn olur. Zemin elektrik zgl direnci dk olan zeminlerde Tip A, zemin elektrik zgl direnci yksek zeminlerde Tip B kullanlmaldr. Zemin zgl elektrik direncinin 500 ohm.cmden dk olmas halinde anot yata kullanlmayabilir. 2.4.9 Magnezyun Anotlar Katodik koruma sistemlerinde galvanik anot olarak en ok magnezyum anotlar kullanlmaktadr. Magnezyun anotlarn elektrokimyasal ve kimyasal zellikleri aadaki tablolarda verilmitir.

izelge 2.3 Magnezyun anotlarda istenmeyen elementler Fe, %. en ok Pb, %, en ok Si. %. en ok 0.020 0.006 0.200

54 Cu, X. en ok Mn. %. en ok Sn, %. en ok Ni, %. en ok 0.050 0.170 0.001 0.010

izelge 2.4 Magnezyum Anotlarn Elektrokimyasal zellikleri Atom Arl (gr/mol) Younluk, (g/cm3) 24.3 1,74

Elektrot potansiyeli, (mV) (Cu-CuSO4 referans elektroduna -1500 gre. deniz suyu iinde) Teorik akm kapasitesi (amper, saat /kg) Teorik ypranma (kfc/amper.yl) Anot akm verimi. (%) elie kar devre potansiyeli (mV) Kullanlaca zeminin zgl elektrik direnci (Ohm.cm), en ok 2200 4 50 550 - 700 4000

Magnezyum anotlar kullanlacak yere ve istenen akm ihtiyacna gre AZ 63 ve yksek potansiyelli olarak iki tipte imal edilmektedir.

izelge 2.5 Magnezyum Anotlarn Kimyasal Bileimleri KTLE OLARAK % ELEMENT Yksek Potansiyelli Mg Anot AZ 63 Mg Anot Alminyum inko Manganez En ok 0,05 En ok 0,03 0,5 1,5 5,3 6,7 2,5 3,5 0,25 0,40

55 Silisyum Bakr Demir Nikel En ok 0,05 En ok 0,02 En ok 0,03 En ok 0,002 En ok 0,3 En ok 0,08 En ok 0,3 En ok 0,003

Lehimli Ek
BALANTI METAL

ANOT KEST

BEZ TORBA ANOT YATAI DOLGU MALZEMES

56

ANOT

YALITIM

KABLO

TORBALI 17LB. MAGNEZYUM ANOT

57 2.5 Katodik Koruma Sistemleri Projelendirmesi

Katodik koruma sistemlerinin projelendirmesinde aadaki hususlara dikkat edilmelidir. 2.5.1 Zemin elektriksel zgl direnci lm ve yorumlanmas

Sistem elektriksel zgl direncinin lm zeminin korozifliinin tespiti asndan nemlidir. Ayrca zemin elektriksel zgl direnci anot yata direncinin hesaplanmasnda dolaysyla her bir anodun verebilecei maksimum akmn bulunmasnda gereklidir. Trk Standardnda TS-5141de verilmi olan snflandrma aadaki gibidir.

izelge 2.6 Rezistiviteye gre zeminin koroziflik zellii Zemin Elektrik zgl Direnci ( ) Zemin Korozif zellii <1.000 1.000< 3.000< 10.000< <3.000 <10.000 ok Korozif Korozif Orta Korozif Az Korozif

Bu snflandrma genel bir hkm vermekle beraber kesin deildir. Zemin rezistivitesi dnda kalan dier zellikler de korozyon hzna etki edebilir. Zemin zgl direnci eitli yntemler ile llmektedir. En ok kullanlan metot WENNER 4 elektrot metodudur (ekil 1). Bu yntem ile llen deerler aada deerlendirilmitir. Aletten okunan R direnci kullanlarak aadaki forml ile rezistivite deeri hesaplanmaktadr.

*a*R

S : Zemin Elektriksel zgl Rezistivitesi (.cm)

a: lmde kullanlan elektrotlar aras mesafe (cm)

R: lm cihaznda okunan diren ()

58

ZEMN KOTU

ekil 2.14 Wenner Metodu

2.5.2

Zemin Redoks Potansiyelinin llmesi Zeminin koroziflik zelliini tam olarak belirleyebilmek iin, boru Hatt boyunca

gerekli grlen yerlerdeki redoks potansiyeli deerleri de llr. Balk, bataklk gibi baz zeminlerde anaerobik ortamlarda yaayan baz bakteri trleri korozyon hzn artrc olarak rol oynarlar. Bunlardan en nemlisi slfat redkleyici (deslfovibro desulfuricans) bakterilerdir. Bu bakteri anaerobik ortamlarda slfatn bileiminde bulunan oksijeni kullanarak slfre dntrr. Yani (+6) deerli kkrd (-2) deerli kkrt haline indirger. Ayrca boru yzeyinde slfat bulunmamas halinde katodik reaksiyon sonucu oluan hidrojen atomlarn harcayarak boru yzeyinin depolarize olmasna neden olurlar. Bu olay korozyonun ve katodik koruma yaplm borularda akm ihtiyacnn artmasna neden olur.

Bir zeminde anaerobik korozyonun mevcut olup olmad, zeminin redoks potansiyeli llerek anlalabilir. Redoks potansiyelini lmek iin platin elektrot kullanlr. Platin elektrot zemin iine daldrldktan sonra herhangi bir referans elektrot ile arasndaki potansiyel fark llr. Redoks potansiyeli deerleri gz nne alnarak zeminler aadaki ekillerde snflanabilir;

59

izelge 2.7 Redoks potansiyeline gre zeminin koroziflik zellii Redoks Potansiyeli, mV <100 100-200 200-400 400< Zemin Korozif zellii iddetli korozif Korozif Orta korozif Az korozif

Redoks Potansiyeli aadaki forml yardm ile hesaplanr; Ered=Ep+Eref+60*(PH-7,00)

E red Ep E ref

: Redoks Potansiyeli (mV) : Platin Elektrot Potansiyeli (mV) : Kullanlan referans elektrotun hidrojen referans elektrota gre potansiyeli (mV)

(Cu/CuSO4 iin Ep+Eref=316 mV) PH : Zemin Ph

2.5.3

Korunacak Metal Yaplarn Tespiti ve Akm htiyacnn Hesaplanmas

Katodik koruma sistemine elektriksel olarak bal bulunan toprak altndaki her metal yap katodik koruma sisteminde korunacak yaplarn ierisinde dnlmelidir. Katodik koruma sisetemini herhangi bir baka yapdan ayrmak iin izole flanlar kullanlarak katodik koruma sistemi snrlandrlabilir. Akm ihtiyac tayin edilirken TSEden veyahut gemi tecrbeler gz nne alnarak hazrlanm tablolardan yararlanlabilir. Bu taplolardan alnan akm ihtiya katsays korunacak yzey alanyla arplarak akm ihtiyac tespit edilir. Ayrca katodik koruma sistemlerinde minimum

60 X 1,5 gvenlik katsays alnmaldr.

Akm ihtiya katsays borunun cinsi, kaplamas, iinde bulunduu ortam, ya v.b. kriterlerle deikenlik gstermektedir. rnein BURSU 12 projesi kapsamnda yaplan katodik koruma ilerinde Bitm kapl elik borular iin akm ihtiya katsays 0,96 mA / m2 alnmken polietilen kapl elik borular iin 0,29 mA / m2 alnmtr. Akm ihtiyac tayininde daha gvenli ve kesin metod akm ihtiya testi uygulanmasdr. Bu test korunacak olan metal yapya bir test trafosu yardmyla kurulacak olan geici anot yata zerinden akm vermek kouluyla koruma kriterini salayan akmn tespit edilmesidir. 2.5.4 Katodik Koruma Sistem Seimi

Katodik koruma sistemi olarak iki ayr alternatifimiz vardr. 1. 2. Galvanik anotlu katodik koruma D akm kaynakl katodik koruma

Sistem seimi yaplrken dikkat edilmesi gereken konu en nce sistemin iletme kolayl ve ekonomikliidir. Galvanik anotlu sistem daha dk akm ihtiyac olan yaplarda ekonomik zmler sunabilirken d akm kaynakl sistem byk sistemlerde gerek ekonomik adan gerekse sistemin sal asndan galvanik anotlu sitemden ok daha iyi netice vermektedir. Galvanik anotlu sistemin tercih edilecei durumlar; 1. 2. 3. 4. Elektrik temininin mmkn olmad ya da pahalya malolduu durumlar Akm ihtiyac olduka dk sistemler Trafo iletme ve bakmnn yaplamad durumlar Keson gei borular

D akm kaynakl sistemin tercih edilecei durumlar; ok dk akm ihtiyacna sahip sistemler haricinde hemen her sistemde kd akm kaynakl sistem uygulanabilir. Gnmzde enerji temini eitli dahili enerji kaynaklar ile kolaylkla salanabilmektedir. (Rzgar jeneratr, gne paneli) Bunun yan sra trafo nitesinin merkezden uzak olduu yerlerde bakmnn zor olaca dnlerek d akm kaynakl sistemin tercih edilmemesi olduka yaygndr. Bunun zm de SCADA sistemiyle birbiriyle haberleen trafolar ve merkezi bilgisayardr. Ayrca her ne koul olursa olsun ok yksek akm ihtiyacna sahip sistemlerde d akm

61 kaynakl katodik koruma sisteminin kullanm bir zorunluluktur. Tm bunlarn yan sra yksek elektriksel dirence sahip zeminlerde galvanik anotlu sistem kullanm salkl deildir. 4000 ohm.cmden daha yksek elektriksel zgl dirence sahip sistemlerde Mg anotlu sistemin kullanlmamas TSE 5141 tarafnda nerilmektedir.

62 2.6 2.6.1 Katodik Koruma Sistemlerinin Devreye Alnmas D Akm Kaynakl Katodik Koruma

Katodik koruma sistemi kurulduktan ve trafo redresr nitesi almaya baladktan sonar ksa bir sure hattn polarizasyonunu tamamlamas iin beklenir. Hat polarizasyonunu tamamlayana kadar yaplan lmler yanltcdr.

Sistem almaya balad andan itibaren d akm kaynakl katodik koruma l kutularndan okunacak katot zemin potansiyeli 850 mVun mutlak deerinin zerinde olmaldr. Bakteriyel korozyon riski bulunan yerlerde bu deerin 950 mVun zerinde olmas gerekmektedir.

Ayrca trafo redresr nitesi drenaj noktasndan hatta verilecek potansiyelin kt kaplanm borularda 1500 mV un mutlak deerinden yksek olmas kaplama bozukluklarna sebep olabilmektedir.

Sistem kontrolleri her mevsimde en az bir kez yaplmaldr. Tm hattn dolalmas mmkn olmayan durumlarda en azndan kritik noktalar kontrol edilmelidir. Kritik noktalar;

Har ba, hat sonu, dere geileri, by-pass kablosu balant noktalar, izole flan noktalar v.s.

2.6.2

Galvanik Anotlu Katodik Koruma

Galvanin anotlu katodik koruma iin de sistemin kontrol ayn kriterleri iermektedir. Ancak galvanik anotlu sistemde ayrca anot zemin potansiyeli ve anot katot akm lmleri de yaplmaldr. Bu lmler kullanlan anotlarn nizami olup olmadklar konusunda ve miktarlar hakknda bizi bilgilendirici niteliktedir. Her iki sistem iin de hattn devreye alnmas sonucunda eer hat zerinde A.C. akm grlrse polarizasyon hcresi yardm ile bu A.C. akmn boru zerinden alnmas gerekir.

63 3. BORU HATLARINDA DI AKIM KAYNAKLI KATODK KORUMA SSTEMNNN HESABI

ekil 3.1 D akm kaynakl katodik koruma istasyonunun genel grn

elik borunun katodik olarak korunmas iin Bakr/Bakr slfat referans elektroduna ghre boru-toprak veya boru-su potansiyeli Topraa gml veya suya daldrlmi boru yzeyi ile Bakr/BakrSuklfat referans

850mV veya daha negatif olacaktr. elektrodu arasndaki polarizasyon kaymas 100 mV veya daha fazla olmaldr. 3.1 3.1.1 Boru Hatt Karakteristikleri Boru hatt uzunluu :

km cinsiden verilir. Bu verilen boru hatt uzunluu olup gerekte boru hattnda kullanlan borunun uzunluuna aa yukar eittir.

64 3.1.2 Boru ap ve boru et kalnl:

Kullanlan boruda ap ounlukla inch cinsinden verilir ancak katodik koruma hesaplarnda milimetre cinsine evrilip uygulama yaplacaktr. Boru et kalnl milimetre l birimine evrilip kullanlacaktr. 3.1.3 Kaplama tipi , Kaplama kalnl , Koruma akm ihtiyac
RK Kaplama direnci K kaplamann spesifik direnci ve s kaplama kalnl olmak zere

aada verilen ifade ile belirlenir. (1)

izelge 3.1 Spesifik kaplama direnlerinin karlatrlmas

Kaplama malzemesi Bitum(asfalt) PE EP PUR

K
(ohm.cm) > 1014

s (mm) 4 2 0,4 2

RK

RK 0 (ohm.m2)

s (mm) 4-10 2-4 0,4 2,5

RKC (ohm.m2)

(ohm.m2)

4x10 9 2x1013 4x10 9 6x10 9

3x10 5 1011 10 8 10 9

10 4 10 5 10 4

1018 1015 3x1014

izelge 3.1 deki R K deerleri 1.nolu ifadeye gre hesaplanan deerdir. RK 0 deeri laboratuar ortamlarnda veya boru ortama yerletirilirken herhangi bir tahribata uramayan borunun saha lm deerleridir. Bu deer boru satn alnrken imalatc firma tarafndan verilir. RKC ise genellikle boru topraa veya suya yerletirilirken tesis almalar srasnda kaynaklar yaplrken meydana gelen tahribatlara ve ortamn spesifik direncine bal olarak boru kaplama direncinin alaca deerdir. ok uzun boru hatlarnda RK 0 ile RKC fark ok daha artacaktr.

65

RKC mevcut boru hatlarnda akm ve gerilim lmleri sonucu aada verilen ifade kullanlarak bulunur. Bunun iin mevcut boru hatlarnda gerekli lmleri almak zere Transformator-dorultucu ve anodlardan olan geici katodik koruma istasyonlar le akm ve gerilim lmleri iin test kutular tesis edilir

(2)

(3)

(4) (5) (6) Korunacak yzeyin alan

(7) d boru yar ap L iki l kutusu aras uzaklk

Koruma akm younluu

(8)

66

ekil 3.2 Boru hattnda kaplama direncinin ve koruma akm younluunun belirlenmesi Akm lmleri boru hatt zerinde tesis edilen hat akmlar boru hatt zerinde tesis edilen l test kutular vastasyla gerekletirilir. ekil 3.3 Kutular zerinde bulunan akm l terminalleri vastasyla akm deerleri, gerilim terminalleri vastasyla nce dorultucu devrede iken U ON potansiyeli ve I akm llr ve sonra dorultucu devre d edilerek U OFF gerilimi llerek U = U ON U OFF potansiyel fark bulunur. Dorultucu devre d iken I = 0 deerindedir.

ekil 3.3 Akm l test kutusu

67

3.1.4

Direncini bulmak iin metodlar

3.1.4.1 Ksa hat metodu

ekil 3.4 Ksa hat metodu ile kaplama direncinin tayini

Bu metod takriben 3 km ye kadar ksa hatlar iin uygulanr. Geici katodik koruma istasyonundan I O test akm uygulanr. Anahtar ap kapamak suretiyle istasyon devreye sokulup kartlr. stasyon devrede iken 1 ve 2 test noktalarndaki U 1ON ve U 2ON gerilimleri ve istasyon devre d iken U 1OFF ve U 2OFF okunur. Eer bir test noktasnda llen gerilimler arasndaki oran
U OFF 1 ve daha fazla ise U OFF = U ON 6

gerilim

aada tablo 2 de verilen dzeltme faktrleri ile arplr.

68 izelge 3.2:
U OFF 1 = gerilim oranlarna gre dzeltme faktrleri U ON 6

rnek 1

42inch apnda 3 km uzunluunda boru hattnn tamamnda ortalama kaplama direncinin ve ortalama koruma akm younluunun bulunmas.
Drenaj Noktasnda

U DON = 1,30V ........U 1OFF = 0,800V ........ D = 1,200 A U D = U DON U DOFF = 1,30 0,800 = 0,500V
Hat sonunda

U NON = 0,910V ........U NOFF = 0,750V ........ N = 0 A U N = U NON U NOFF = 0,910 0,750 = 0,160V I = I 0 = D N = 4,200 1,200 = 3,000 A
U D , N = (U 1 + U 2 ) / 2 = (0,500 + 0,160) / 2 = 0,330V Gerilimler aras oran
U DON U NON 1,2 2,4 0,91 1,21 ve olduundan izelge = = = = U DOFF 0,5 1 U NOFF 0,75 1

3.2 deki faktrlerle arpmaya gerek yoktur.

69
Kaplama direnci RKC

R KC =

U N 0,330 .S = .10066 3322ohm.m 2 I 3,000

S 42 inch apnda 3 km uzunluunda boru hattnn direnci olup

d=42 inch=1,068 m boru yar ap L=3000 m iki l kutusu aras uzaklk

S = ( .d ).L = ( .1,068).3000 = 10066m 2

30 km lik boru hatt tamamnda koruma akm younluu

IS =

I 3,000 = 300 A / m 2 S 10066

3.1.4.2 Uzun hat metodu

ekil 3.5 Uzun hat metodu ile kaplama direncinin tayini

70 Bu metodda geici katodik koruma istasyonundan I 0 akm uygulanr. Hat boyunca akan akm iki akm l test kutusundan I 1 ve I 2 llr. Daha sonra her iki akm test kutusunda dorultucu devrede iken U 1ON ve U 2ON ve dorultucu devre d iken U 1OFF ve U 2OFF gerilimleri llr. Eer bir test noktasnda llen gerilimler arasndaki oran
U OFF 1 = ve daha fazla ise U OFF U ON 6

gerilim aada tablo 2 de verilen dzeltme faktrleri ile arplr.

rnek 2

Boru hattnn 1 ve 2 noktalar arsndaki uzaklk 2 kmdir Bu iki nokta arasndaki ortalama kaplama direncini bulalm.

1.

no.lu akm lme kutusundaki potansiyel ve akm lm deereleri

U 1ON = 1,180V ........U 1OFF = 0,900V ........1 = 0,500 A

2.

no.lu akm lme kutusundaki potansiyel ve akm lm deerleri

U 2ON = 1,140V ........U 21OFF = 0,875V ........2 = 0,350 A

1. l kutusunda

U 1 = U 1ON U 1OFF = 1,180 0,900 = 0,280V

2. l kutusunda

71 U 2 = U 2ON U 2OFF = 1,140 0,875 = 0,265V

iki l kutusu arasndaki ortalama deer

U 1, 2 = (U 1 + U 2 ) / 2 = (0,280 + 0,265) / 2 = 0,273V

2km lik boru ksmndan geen akm
I = I 2 = 1 2 = 0,500 0,350 = 0,150 A

Kaplama direnci RKC

R KC =
U 1, 2 I .S = 0,273 .6710 12212ohm.m 2 0,150

S 42 inch apnda 2 km uzunluunda buru hattnn direnci olup

d=42 inch=1,068 m boru yar ap L=2000 m iki l kutusu aras uzaklk

S = ( .d ).L = ( .1,068).2000 = 6710m 2

2 km lik blmde koruma akm younluu

IS =

I 0,150 = 12,3A / m 2 S 12212

3.1.5

Yeni tesis edilecek Boru hattnda boru kaplama direnci ve koruma akm younluunun tesbiti

Bu ilemi yapabilmek iin ncelikle boru hatt gzergah boyunca toprak spesifik direncinin llmesi gerekir
3.1.5.1 Toprak spesifik direncinin (zgl diren)llmesi

Toprak spesifik direncinin llmesi Wennerin 4 elektrod metoduna gre yaplr. Elektrodlar aras aklk boru hatt derinliine gre ayarlanr. Elektrodlar arasndaki aklklar l derinliini verir. Genelde boru hatt 2 m derinlie gmldnden elektrodlar aras aklkta 2 m olacaktr.

72

lm boru hatt gzergahnn her 500 m aklnda bir ve her toprak karakterinin deitii yerlerde yaplacaktr. ki l arasndaki deer birinin iki katndan fazla ise Geriye dnp bu iki nokta arasnda l alnmaldr.

ekil 3.6 Wenner in 4-elektrod metoduna gre toprak spesifik direncinin lm Eski tip cihazlarda hem gerilim ve hem de akm deeri okunur .bu gibi cihazlarda ifade (9) a gre diren deeri bulunur ve ifade (10) a gre toprak spesifik direnci hesaplanr. .Yeni cihazlarda ise dorudan diren deeri okunur ve (10 ) ifadesine gre toprak spesifik direnci hesaplanr. Cihazdan okunan diren deeri R = V ohm (9)dur I

Elde edilen bu deerden aada verilen (10) ifadesine gre S toprak spesifik direnci bulunur

S = 2. .a.R ohm.cm(10)
a: elektrod akl R: cihazdan okunan diren 3.1.5.2 Kaplamasz boru hatlarnda Koruma akm younluu Boru hatt gzergah boyunca llen toprak spesifik direnlerinin aritmetik ortalamas aada verilen ifadeye gre alnr.

73
(11)

ort Ortalama spesifik toprak direnci direnci

ohm.cm

n llen tm toprak spesifik direnlerin toplam ohm.cm

max llen en yksek toprak spesifik direnci ohm.cm

min llen en dk spesifik toprak direnci ohm.cm
Boru hatt ortalama spesifik direnci belirlendikten sonra bu deer esas alnarak izelge3.4e gre kaplamasz hatlar iin koruma akm younluu belirlenir. izelge 3.4 e gre akm younluklar belirlenirken ortalama boru hatt spesifik direnci deerleri esas alnarak izelge 3.3 deki koroziflik deerleri gz nne alnr. Koroziflik derecesine gre akm younluu belirlenir. Eer dk ortalama direnli yani koroziflii yksek olan toprak yaplarnda buna gre yksek akm younluu seilir.

izelge 3.3 Toprak spesifik diren snflandrlmas

74 izelge 3.4 Kaplamasz hatlarda I S boru koruma akm younluu (mA/m2 iin deerler 10 ile arplacak) (st deerler spesifik toprak direnci dk toprak veya su deerleri iin alnr)

Koruma akm younluunun belirlenmesiyle (8) ifadesi

(12) ekline getirilerek koruma akm ihtiyac belirlenir.

3.1.5.3 Kaplamal hatlar.

Kaplamal hatlarda akm ihtiyacn belirlemek iin eitli metodlar vardr a.) Boru hatt ortalama toprak spesifik rezistivitesine gre tablo 3: den koruma akm younluu ihtiyac belirlenir. Aada verilen ifade kullanlarak koruma akm ihtiyac bulunur.
(13)
S Toplam korunacak alan m2

I S Akm younluu Tablo 3 den alnacak mA/m2 izelge 3.4 deki deerler 10 ile arplarak mA/m2 deerinden alnr.
I Toplam koruma akm ihtiyac
CE Kaplama verimlilii

75 Kaplama verimi kaplama cinsine gre verilir ve tecrbelere dayanarak tahmin edilir. Genellikle asfalt kaplamalar iin %90 ve PE kaplamalar iin %98-99 alnr. b.) Boru hatt spesifik toprak direncine gre Tablo 4 deki deerler kullanlr. Tablodaki st deerler ortalama toprak spesifik direnci dk olan toprak veya su iindeki boru hatt ve yaplar iin kullanlr.

izelge 3.5 deki deerler seilirken tablo 4 deki uygulamalarda olduu gibi izelge 3.3 deki snflandrma esas alnarak boru hatt iin akm younluu belirlenir

76

izelge 3.5 Kaplamal elik yaplarda katodik koruma koruma akm younluu ihtiyac mA/m2

Seilen akm younluu esas alnarak aada verilen ifade yardmyla akm younluu belirlenir. (14) c.) BOTA n gaz ve petrol boru hatlarna ait boru kaplamalarnn boru gzergah ortalama toprak spesifik direncine gre ald deerler izelge 3.6 da gre verilmitir. Bu deerlerden hareketle kaplama spesifik direnci bulunur.

izelge 3.6 Toprak zgl direncine gre kaplama direnci

Ortalama toprak rezistivitesi ohm.cm 2500 den az 2500-4000 4000-10000 10000 den fazla

RKC spesifik kaplama direnci ohm.m2

3000 5000 6000 12000

77

3.2

Boru hatlarnn d akm kaynakl katodik korunmasnda koruma akm ihtiyacnn belirlenmesi ve azam koruma akmnn hesab.

Boru hatlarnn katodik korunmasnda Katodik koruma istasyonlarnn etkisi asndan 2 uygulama yaplr.
3.2.1 Kesintisiz Boru hattndaKatodik koruma koruma uygulamas

Bu uygulamada korunacak hattn zerindeki katodik olarak korunacak boru hatt herhangi bir ekilde izole flanlarla izole edilmez. stasyon giri ve klarnda izole flan varsa her iki blm kablo ile kprlenerek blmler arasnda iletkenlik salanr. ekil 3.7 Boru hatt, tesis edilen katodik koruma istasyonlar vastasyla birlikte korunurlar. Bu tip almaya ingilizce teknik literatrde (Pipeline of finite length protected) yani korunmu sonlu uzunlukta boru hatt denilmesinin sebebi (14) ifadede x=L alndnda yani ekil 3.7 de grlen 1. No. lu katodik koruma istasyonunun L koruma uzunluunun sonunda I Koruma akmnn sfr olmas yani korumann bu noktada sonlandrlmasdr. Trke olarak daha iyi anlalmas iin Katodik korumada Boru hattnn kesintisiz iletkenlii sz konusu olduundan Kesintisiz boru hattnda katodik koruma uygulamas olarak adlandrlmtr.

ekil 3.7 Boru hatt zerindeki katodik koruma istasyonlarnn birbirini etkiledii kesintisiz koruma metodu

78

79

3.2.2

Sistemdeki akm ve gerilim ifadeleri

Potansiyel ifadesi

(15) Akm ifadesi

(16) Bu eitliklerin geerli olabilmesi iin Kaplama direncinin yksek,niform ve omik, direncin boru hatt boyunca gerilim dmnden bamsz olmas Anod yatann boru hattndan uzak olmas gerekir

Kesintisiz koruma metodunda ekil 3.7 den grlen L koruma uzakl sonundaki akm sfrdr.

zayflama sabiti olup

(17)

R Boru i direnci olup

(ohm/metre) (18) ifadesinden belirlenir t boru malzemesinin et kalnl (metre)

B =0,18.10-6 ohm.m boru elik malzemesinin spesifik direnci

d boru ap (metre)

Rt Boru hatt kaak direnci veya G kaak iletkenlii

80

(ohm.metre) (19) ifadesi ile elde edilir.

RKC borunun spesifik kaplama direnci ohm.m2

3.2.3 Tek katodik koruma istasyonunun azami koruma uzunluu

Yukardaka verilen ifadeler gerekli matematilsel ilemlere tabi tutulup gerekli ksaltmalar yapldnda kesintisiz korumada azami koruma akl aada verilen basitletirilmi ifade elde edilir.

(m2) (20) t boru malzemesinin et kalnl (mm)

(metre) (21)

B =0,18.10-6 ohm.m boru elik malzemesinin spesifik direnci

U (V) Hat ba ile hat sonu arasndaki katodik koruma istasyonu devrede iken hat ba ve hat sonu potansiyellerinin farkdr, yani drenaj noktas ile katodik olarak korunan hattn L uzaklnn sonundaki potansiyellerin farkdr. rnein : Drenaj noktas potansiyeli U D = 1,2.V L uzaklndakda potansiyel katodik koruma art gerei U L = 0,85.V olmak zorundadr. Buna gre U = U D U L = 1,2 ( 0,85) = 0,35.V alnr

Boru hatt katodik koruma toplam akm ihtiyacn veren basit ifade sz konusu ilemlerle elde edilir.

(Amper) (22)

81
3.2.4 Gerekli katodik koruma istasyon says

(23)

L Korunacak boru hattnn toplam uzunluu

3.3

Kesintili Boru Hattnda Katodik Koruma uygulamas

Bu uygulamada bir katodik koruma istasyonu ile korunacak boru hatt blm boru hattnn dier blmlerinden izole flanlar vastasyla elektriksel olarak birbirinden ayrlmtr. Boru hatt zerine tesisi edilen dier katodik koruma sistemlerinin sz konusu boru hatt blmne hibir etkisi yoktur. Bu tip almaya ingilizce teknik literatrde (Pipeline of infinite length protected) yani korunmu sonsuz uzunlukta boru hatt denilmesinin sebebi (24) ifadede x=L alndnda yani ekil 8 de grlen katodik koruma istasyonunun L koruma uzunluunun sonunda boru hatt izole flan vastasyla sonlandrld halde I Koruma akmnn sfrdan farkl olmasdr.. Trke olarak daha iyi anlalmas iin Katodik korumada Boru hatt katodik kaoruma istasyonunun koruduu uzaklk asndan kesintiye urad iin Kesintili boru hatt katodik koruma uygulamas olarak adlandrlmtr.

ekil 3.8 Boru hatt zerindeki katodik koruma istasyonlarnn birbirini etkilemedii kesintili uygulama

82
3.3.1 Sistemdeki akm ve gerilim ifadeleri

Potansiyel ifadesi

(24) x=L olduunda (25) olacaktr. Akm ifadesi (26) 3.3.2 Kesintili uygulamada katodik koruma sisteminin azami boru koruma uzunluu

L kesintili iletmenin tek ynl uzunluu ve L ise kesintisiz uygulamann tek ynl
uzunluu olmak zere ,birbirleri arasnda aada verilen balant mevcuttur.

(27) (Handbook cathodic corrosion handbook W.Von Beackman) Buna gre kesintili uygulamada azami koruma uzunluu

(m2)(28) Azami koruma uzunluu

(metre) (29) (2.L ) Katodik koruma istasyon says

(23)

83
L Korunacak boru hattnn toplam uzunluu

zayflama sabiti iin (15) , (16) , (17)

kullanlacaktr. Koruma akm ihtiyac

ifadeleri bu sistemdede ayn ekilde

(30) (Handbook cathodic corrosion protection W.Von Beackman) Toplam koruma akm ihtiyac

(31) rnek 3: Kesintisiz uygulama t = 12 mm Boru uzunluu =200 km

B =0,18.10-6 ohm.m boru elik malzemesinin spesifik direnci

Boru ap d=42 inch=1,068 metre

U = U DON U NON = 1,2 0,85 = 0,35V I S = 0,035.mA / m 2

Boru azami koruma uzunluu

(2 L )2 = 8.U .t. =
B .I S

8 x0,35 x12 = 5333.10 6.m 2 6 0,18.10 x0,035

2 L = 730296.metre 73.km

Katodik koruma istasyon says

N=

200 L = = 2,74 (2 L ) 73

84
Koruma istasyonu says 3 olarak belirlendi Her bir katodik koruma istasyonunun koruyaca uzunluk Boru hattnn toplam koruma akm ihtiyac

2L =

L 200 = = 66,7.km n 3

I = 2. .d . 3.U .

t.10 3

12.10 3 .I S = 2. .1,068 3.0,35. .0,035.10 3 = 33,2. A 6 0,018.10

Herbir istasyonun drenaj noktasndan ekilecek akm

ID =

I 33,2 = 12. A N 3

rnek 4 : Kesintili boru hatt uygulamas t= 12 mm Boru uzunluu =200 km

B =0,18.10-6 ohm.m boru elik malzemesinin spesifik direnci

Boru ap d=42 inch=1,068 metre

U = U DON U NON = 1,2 0,85 = 0,35V I S = 0,035.mA / m 2

(2 L )2 = 0,24. 8.U .t
B .I S

1,921.U .t 1,921x0,35 x12 = = 1281.10 6.m 2 B .I S 0,18.10 6 x0,035

2 L 35386.metre = 35,386.km
Katodik koruma istasyon says

N=

200 L = = 5,65 (2 L ) 35,386

Koruma istasyonu says 6 olarak belirlendi Her bir katodik koruma istasyonunun koruyaca uzunluk

2L =

L 200 = = 33,3.km n 6

85
Yani korunacak boru her 33,3 km de bir izole flanlar vastasyla elektriksel olrak birbirlerinden izole edilecektir. Boru hattnn toplam akm ihtiyac

I = 2,32. .d . 3U .

t.10 3

.I S 39. A

Herbir istasyonun drenaj noktasndan ekilecek akm

ID = I 39 = 7. A N 6

rnek 3 ve 4 incelendiinde aadaki sonulara ulalr.

Kesintisiz katodik koruma uygulamas uzun boru hatlarnn katodik korumas hem toplam katodik koruma akm ihtiyac ve hemde katodik koruma istasyonu says asndan uygun olmaktadr Kesintili katodik koruma uygulamasnda koruma istasyonu says ve bunlara ait koruma uzunluu belirlendikten sonra, koruma uzunluklarna ait blmlere ait toprak spesifik direnclerine gre ksm 1.3.3.2 de verilen (9) ifadesine gre yeniden ortalama toprak spesifik direnci hesaplanarak bu deer iin bulunan koruma akm younluuna gre yeniden herbir istasyona ait katodik koruma akm ihtiyac, azami koruma uzunluu hesaplanarak kontrol edilmelidir.Zira kesintisiz iletmede tm hatta ait ortalama toprak spesifik direnci etkili olduu halde ,kesintili uygulamada etkili olan her blme ait ortalama toprak spesifik direncidir. Bu nedenle ortalama toprak spesifik direncinin yksek olduu blmlerde daha az akm ihtiyac ve daha az sayda katodik koruma istasyonu ve ortalama toprak spesifik diren deerleri dk ola yerlerde daha yksek akm ihtiyac ve daha fazla katodik koruma istasyonu gerekebilir.

86

3.4

Anod says, anod tipi, anod yata uzunluunun ve toplam anod yata direnci ve

anod mrnn belirlenmesi

Boru hatlarnda ounlukla yatay anod yataklar yatay ve dey anod tertibi genellikle kullanldndan bu tip anod yataklarnn dizayn incelenecektir. Anod malzemesi olarak yksek silikonlu demir anodlarla , metal oksit kapl titanyum anod kullanlmaktadir. Anoda saysn belirleyen faktrler

Anod yatann toprak spesifik direnci Katodik koruma sisteminin toplam devre direnci ve boru hatt toprak gei direnci Anod yata direnci Katodik koruma sisteminin iletme mr

Katodik koruma sisteminin elektrik devresinde aada belirtilen direnler grlmektedir.

R A Anod anod direnci

RW Anodun balant hattnn direnci

RP Boru direnci R AB Anod dolgu direnci

RBG Dolgu toprak direnci RPG Boru-Toprak direnci RGB Toplam anod yata direnci
Katodik koruma toplam devre direnci (32)

87

3.4.1

Yatay anod yata ve anodlarn yatay yerletirilmesi

Anodlarn ekil 3.8 de grld gibi yatay olarak dzenlenlesi durumunda bir anod iin toprak gei direnci Dwight formlne gre

ekil 3.8 Yatay anod yata anodlarn yatay yerleimi

3.1..1 Tek anod-dolgu direnci

(33)
D A anod ap (metre)

C Dolgunun spesifik direnci (ohm. metre) yaklak deeri 0,2 ile 0,5 ohm.metre
arasnda deimektedir. Kok dolgunun yllk tketim deeri ise 2kg/A.yl
L A Anod boyu (metre)

H Anod yata derinlii (metre)

3.4.2 Anod yatandaki anodlarn toplam direnci

Anod yatanda birden fazla anod bulunduundan bunlar arasnda giriim olacandan toplam anod direnci hesaplanrken aada verilen ifadeye gre giriim faktr ile arplr.

88

Giriim faktr Anod yatandaki anodlarn toplam direnci

(34)

(35)
N Anod yatandaki toplam anod says

L AA Anod yatandaki anodlarn utan uca birbirlerinden uzakl (metre)

3.4.3

Anod yata dolgu-toprak direnci

Tek anod direnci hesabndaki ifade dolgu yata boyutlar esas alnarak uygulanr.

(36) Anod yata toplam uzunluu veya dolgu uzunluu ekil 7 den (37)

N toplam anod says Dolgu edeer ap

(38)
H D Dolgu ykseklii (metre) W A Dolgu genilii

S Anod yata spesifik direnci (ohm.metre)

89

3.4.4

Anod yata direnci

(39) 3.4.5 Anod balant kablosu direnci

Katodik koruma sistemlerinde kablolarnn iletkenleri mutlaka bakr olacaktr

(40)
LK Anod yata ana kablosu uzunluu (metre)

= 56.(metre / ohm.mm 2 ) Bakr kablonun 200C deki zgl iletkenlii

S K .(mm 2 ) Bakr kablo iletkeninin kesiti
3.4.6 Boru hattnn direnci

ohm (41)

B =0,18.10-6 ohm.m boru elik malzemesinin spesifik direnci

L (metre) korunacak boru hatt uzunluu t (metre) boru et kalnl
3.4.7 Boru hatt toprak direnci

ohm (42)

90

3.4.8

Yatay anod yata ve anodlarn dey yerletirilmesi

3.4.8.1 Tek anod-toprak direnci

ohm (43)

ekil 3.10 Yatay anod yata anodlarn dey yerleimi

3.4.8.2 Tek dolgu- toprak direnci

ohm (44)

DBG kok dolgu edeer ap iin (28) ifadesi kullanlacaktr.

3.4.8.3 Toplam anod yata direnci

ohm (45)

91
FA Giriim faktr iin FA = 1 +

S .L AA .RBG

.Ln(0,656.N ) (34)ifadesi kullanlr.

rnek 5:

30 km uzunluunda 42 inch apnda boru et kalnl 14,3 mm olan boru hattnn ortalama toprak spesifik direnci 11400 ohm.cm dir. Boru hattnn kaplamas yksek kaliteli olup PE dir. Boru hattn katodik olrak korumak iin kesintili metod uygulanacaktr.
Borunun spesifik kaplama direnci Tablo 6dan RKC =12000 ohm.m2 olarak belirlendi Akm younluu ihtiyac

I S ( A / m 2) =

4.10 5 (Volt ) 4.10 5 = 35.A / m 2 2 RKC (ohm.m ) 12000

Boru hatt toplam akm ihtiyac iin

I ( A) = 2,32. .d (m). 3.U (Volt ).

14,3.10 3 t.10 3 .I S ( A) = 2,32. .1,068 3.0,4 35.10 6 15. A 6 B (ohm.m) 0,18.10

Anod yata katodik koruma istasyonundan 100 m uzakta olup anod yata 1x50mm2 kesitinde kablo ile anod balantlar salanacaktr. Kablo direncini (38)ifadesini kullanarak
RW (ohm) = L K ( m) 100 = 0,0357.ohm 2 2 (m / ohm.mm .S K (mm ) 56.50

Boru hatt direnci

0,18.10 6 R P (ohm) = L(m ) = .30000 0,00163.ohm .[d (m ) t (m ).t (m )] .(1,068 0,0143).0,0143

B (ohm.m)

Boru toprakdirenci

R KC (ohm.m 2 ) 12000 R PG (ohm) = = = 0,116.ohm 107501 S (m 2 )

toplam katodik koruma devresi direnci 2 ohm deerini amamas gerektii gz nne alnarak

92 2 = RGB + 0.0357 + 0,00163 + 0,116 eitliinden toplam anod yata direnci

RGB 1,85.ohm deerini amamaldr

Anod yata iin S =2128 ohm.cm deerinde spefik dirence sahip yerde Boyu L A = 150.cm ve ap D A = 5 cm olan demir silikon anod kullanlacaktr. Yatay anod yatanda anodlar yatay yerletirilecek ve anodlarn birbirlerine olan uzakl 3 m olacaktr. Anod yata derinlii 160 cm dir. ncelikle anod saysn bulabilmek ve dolgu boyunu belirlemek iin tek anodun toprak gei direnci bulunacaktr Tek anodun dolgu ile olan direnci dolgu direnci C = 50.ohm.cm alnarak

2 2 2 2128 4.(150) + 4.150. (2.160) + (150) Ln RA = 2 2. .150 5.(2.160) Anod says

(2.160) + 150

(2.160)2 + (150)2
150

1 3,94

N=

3,94 = 2,13 3veya2 adet anod kullanlacaktr. 1,85

Buna gre anod yata dolgu boyu

LBG = 2.LKA + N .L A + ( N 1).L AA = 2.2,5 + 3.1,5 + (3 1).3 = 15,5.m = 1550.cm

anodlu sistem iin

veya

iki

LBG = 2.LKA + N .L A + ( N 1).L AA = 2.2,5 + 2.1,5 + (2 1).3 = 11.m = 1100.cm

Anod yatann dolgu ile birlikte kesiti HD(30cm)xWA(40 cm) cm2 olarak alnacaktr. Dolgu edeer ap

DBG = 2

H D .W A

= 2.

30.40

39.cm bulunur.

Dolgunun toprak direnci

93
2128 4.1550 2 + 4.1950 320 2 + 1550 2 . Ln 2. .1550 39.320 ki anodlu sistem R BG =
R BG = 2128 4.1100 2 + 4.1100 320 2 + 1100 2 . Ln 2. .1100 39.320

320 320 2 + 1550 2 + 1 1,212.ohm 1550 1550

320 320 2 + 1100 2 + 1 1,565.ohm 1100 1300

Tek anodun dolgu direnci

RA = 50 4.150 2 + 4.150 320 2 + 150 2 . Ln 2. .150 39.320 320 320 2 + 150 2 + 1 0,086.ohm 150 150

Anodlar aras giriim faktr

FA = 1 +

50 Ln(0,656.3) 1,25 .500.0,086

ki anodlu sistem

FA = 1 +

50 Ln(0,656.2) 1,01 .500.0,086

Toplam anod yata direnci

RGB = 1,212 +

0,086 .1,25 = 1,248.ohm 1,85ohm 3

ki anodlu sistem

RGB = 1,565 +

0,086 .1,101 1,613.ohm 1,85ohm 2

Anodlarn yatay yerletirimesi suretiyle yaplan sistemde diren hesab asndan iki anodlu sistem uygun grlmektedir. Yatay anod yatanda anodlarn dey yerletirilmesi halinde ekil 8: Tek anodun toprak direnci

RA =

2128 8.150 . Ln 1 = 10.11.ohm 2. .150 5

94
Gerekli anod says N =

10,11 = 5,46 5 veya 6 anod kullanlacaktr. 1,85 DBG = 39.cm ve dolgu ykseklii

Dolgu boyutlar 30x40 cm2 den dolgu yarap

LBG = 300.cm olarak alnacaktr

Tek anod dolgu direnci

RA =

50 8.150 . Ln 1 = 0,238.ohm 2. .150 5

Tek dolgu-toprak direnci

R BG =

2128 8.300 . Ln 1 = 4,65.ohm 2. .300 39

Giriim faktr , 3 anodlu sistem iin ve anodlar aras mesafe

L AA = 300. cm iin

FA = 1 +

2128 Ln(0,656.6) 1,665 .300.4,65

Toplam anod yata direnci

0,238 + 4,65 RBG = .1,665 = 1,356.ohm 1,85.ohm 6

5 anod kullanldnda

FA = 1 +

2128 Ln(0,656.5) 1,577 1,85.ohm .300.4,65

Toplam anod yata direnci

0,238 + 4,65 RBG = .1,576 = 1,542ohm 5

4 anod kullanldnda

FA = 1 +

2128 Ln(0,656.4) 1,469 .300.4,65

95
Toplam anod yata direnci

0,238 + 4,65 RBG = .1,469 = 1,795ohm 1,85.ohm 4 Anod yata kurumasda gz nne alnarak 5 anodlu anod yata seildi. Grlecei zere anodlarn yatay tertibiyle yaplan anod yata anod yata direnci asndan en uygun tertipdir. Katodik koruma toplam devre direnci, anodlarn yatay tertip ve saysnn 3 olmas halinde

RT = 1,248 + 0,0357 + 0,00163 + 0,116 = 1,401.ohm 2.ohm

dey tertip ve anod says 5 olmas halinde

RT = 1,577 + 0,0357 + 0,00163 + 0,116 = 1,73.ohm 2.ohm

Yatay anod yatanda anodlarn yatay yerletirilmesi anodlarn dey yerletirilmesinenre hem ekonomik ve hemde anod yata direnci deerinin dk lmas bakmndan daha uygun olduu aikardr.
3.4.8.4 Anod yata iletme mrnn belirlenmesi ve letme mrne gre anod ktlesinin hesab

Bir adet katodik koruma istasyonunun anod yata iin anod ktlesi aada verilen ifade yardmyla bulunur.
W = Y .WL .I D (46) E

W bir anod yata iin toplam anod arl (kg)

Y Katodik koruma istasyonunun iletme sresi (yl)

WL Anodun alma srasnda ktle kayb (demir-silikon anodlar iin 0,3 kg/Amper.yl,

metal oksit kapl titanyum anodlar iin 0,001 kg/Amper.yl)

96
I D Katodik koruma istasyonu drenaj akm (A)

E Anod verimi %50 alnacaktr

Gerekli anod says

NA =

W (47) WA

W A Bir anodun arl (kg) malatc firma kataloglarndan belirlenir.

rnek 6: rnek 3 de bulunan bir katodik koruma sistemine ait drenaj akm I D = 12. A Sistemde demir-silikon anod kullanlacaktr letme sresi 20 yldr. Gerekli anod arl

W =

Y .WL .I D 20 x0,3x12 = = 144.kg 0,50 E

sistemde 23 kg lk anod kullanlacaktr. Gereken anod says

NA =

W 144 = = 6,26 ...... 23 WA

7 adet 23 kg lk demir silikon anod kullanlacaktr.

Tm boru hatt boyunca 3 adet katodik koruma istasyonu tesis edileceinden toplam 3x7=27 adet 23 kg lik demir silikon anod kullanlacaktr. Katodik koruma sistemindeki anod saysn belirlemek iin anod ya direncine gre bulunan anod says ile iletme sresine gre bulunan anod says karlatrlr, anod saylar her iki durumudaki artlar gerekletirecek sayda olmas gerektiinden fazla olan anod saysn veren durumlar gz nne alnr. Anod yata direncine gre belirlenen anodlar daha fazla ise bu sayya gre anod says kabul edilir, iletme sresi saysna gre daha yksekse bu artlardaki miktarlar kabul edilerek, verilen anod miktarlarna gre yeniden anod yata direnci hesab yaplr.

97
3.5 Transformator Dorultucu nitesinin (T/R)Gerilim ve Akm Deerlerinin Belirlenmesi 3.5.1 T/R nitesinin akm deeri

Transformatorun akm deeri belirlenirken katodik koruma sistemi akm ihtiyac gz nne alnr. Gelecekteki boru kaplama izolasyunundaki bozulmalar gz nne alnarak T/R nitesi akm deeri hesaplanrken koruma akm deerinin %20 veya %50 kadar fazlas alnr.
T/R nitesi akm ni belirlemek iin aada verilen ifade kullanlr.

(48)

I katodik koruma sistemi akm ihtiyac

rnek 6. rnek 5 de verilen akm ihtiyac I = 15. A iin T/R nitesi akm

I T / R = (1,2 1,5).I = (1,2 1,5).15 = 18 22,5. A T/R nitesi akm olarak I T / R = 20. A seilir.
3.5.2 T/R nitesi gerilim deerinin belirlenmesi

Bu deerin belirlenmesinde RT katodik koruma sistemi T/R nitesi devre direnci ok kk olduundan ihmal edilerek toplam devre direnci ve koruma akm ihtiyac deeri esas alnarak aada verilen ifadeye gre hesaplanr. (49) rnek 7 rnek 5 RGB = 1,565 +

0,086 .1,101 1,613.ohm 1,85ohm ve 7 deki I T / R = 20. A deerlere 2

gre U T / R = RT .I T / R = 1,613x 20 = 32,3.V

Gerilim deeri U T / R = 48.V seildi. Bu nominal gerilim deerine gre akm revize etmek gerekir Zira 20 A

98 akm deeri 32,3 V da verilmektedir, dorultucu nitesi 32.3 V da bu akm deerini vercektir. Buna gre dorultucunun akm deeri 48V gerilim iin I T / R = 48 .20 30. A olmaldr. 32.3

99

4.

KATODK KORUMA SSTEM LE KORUNAN BORU HATLARINDA GEREKLETRLEN L VE TESTLER

Metalik yaplarn korozyondan korunmas iin tesis edilen katodik Koruma sisteminin gerekli performansa sahip olduunu anlamak iin aada belirtilen testlerin gerekletirilmesi gerekir. 1. Koruma seviyesi testi 2. Toprak zgl direncinin lm 3. Akm ihtiyac testi 4. Boru hatt akmlarnn lm 5. Giriim testleri 6. Boru hattnda kullanlan donanmlarn testi 7. Cihazlar ve enstrmanlar.
4.1 Koruma Seviyesi Testleri

Koruma seviyesi testleri katodik koruma sistemine sahip metalik yaplarn katodik olarak korunma yeterliliinin belirlenmesi iin yaplr. Yap katodik olarak korunduunda korunan yapnn potansiyeli kendisini evreleyen ortama gre farkllk arz eder. Koruma seviyesi korunan yap ile evresine yerletirilen referans elektrodu arasndaki potansiyel fark llerek belirlenir.

ekil 4.1 Yapnn Potansiyelinin lm

100 Eer korunan yap topraa gml ise llecek potansiyel yap ile toprak arasndaki potansiyel ,su iinde ise yap ile su arasndaki potansiyeldir. l yksek dirence haiz voltmetrenin negatif ucuna referans elektrodu, pozitif ucuna test edilecek elik yap kablolar vastasyla balanarak ve referans elektrodu elektrolit(toprak veya su) temas ettirilerek alnr. Toprakta ve tatl suda bakr slfat referans elektrodu, tuzlu su veya deniz suyunda gm klorid referans elektrodu kullanlr. Yanl okumalardan saknmak iin kullanlan voltmetre normal artlarda 10 milyon ohm giri direncine, kayalk ve ok kuru ortam artlar altnda 200 milyon ohm deerine kadar giri direncine haiz olmaldr. Topraa gml elik yapnn katodik olarak korunmas iin gerekli potansiyel bakr slfat referans elektroduna gre -0,85 Volt veya daha negatif, Deniz suyu ierisindeki elik yaplarda ise gm klorid referans elektroduna gre -0,80 veya daha negatif olmas gerekir.
4.1.1 Referans elektrodlar

4.1.1.1 Bakr/Bakr slfat referans elektrodu

Normal olarak elik yap toprak potansiyelini lmek iin kullanlr. Bakr slfat referans elektrodu esas olarak ii bo silindirin iine doldurulmu bakr slfat zeltisi ve bunun iine daldrlm elektrolitik bakr ubuktan meydana gelir. Gzenekli tapa toprakla temas ettirilir ve referans elektoduna bal kablo temas kutusundaki yap ile balantl klemensle balanarak toprak potansiyeli llr.

101

ekil 4.2 Bakr/Bakr slfat elektrodu

4.1.1.2 Gm klorid referans elektrodu

Referans elektrodu balant kablosu ile birlikte metalik gm ve gm kloritten meydana gelir. Bu eleman iine elektrolitin girmesine izin veren delikli plastik silindir vastasyla korunur.

102

ekil 4.3 Gm klorid referans elektrodu Gm/gm klorid referans elektrodu zellikle deniz suyu veya yksek klorid ihtiva eden sulardaki yaplarn elik su potansiyelini lmede kullanlr.
4.1.1.3 Minimum korunma noktalar

Eer bir yap katodik olarak korunuyorsa korunan yap ile toprak arasnda bakr slfat referans elektrodu ile llen yap-toprak potansiyelinin deeri en az -0,85V olmaldr, yani baka bir deyimle yap zerinde llen potansiyeller en az bu deerde ise yapnn tamam katodik olarak korunmaktadr. Kaplama derecesi ok iyi olan hatlarda koruma akm ihtiyac ok dktr ve topraktaki gerilim dm genellikle nemli deildir. Bu artlar altnda referans elektrodu kritik deildir. Buna ramen ok iyi kaplamal hatlarda da tesis srasnda hasarlar oluur bundan dolay bu gibi hatlarda bir ka yerden l almak doru olacaktr. Bu okumalar karlatrldnda pek az milivolt deerinde farklar mevcut ise referans elektrodu kritik

103 deildir. Eer nemli derecede farklar var ise ilave ller alnarak minimum koruma noktalarnn belirlenmesi gerekir.

4.2

lm hatalar

Yaplarda gerekletirilen hatal potansiyel lmlerinde be hata kayna mevcuttur Referans elektrodunun doruluu Akm akndan dolay meydana gelen IR dm yani gerilim dm Akm akndan dolay anod grandyent alannn varl Referans elektrodu ile elektrolit(toprak veya su) arasndaki kt temastan dolay kontak gei direnci hatas Yabanc yaplarn etkisi (potansiyellerin karmas)

4.2.1

Referans elektrodunun doruluu

Hatal potansiyel lmlerinden saknmak iin referans elektrodunun gvenilir olmas gerekir. Bunu salamak iin kalibrasyon sertifikal referans elektrod ile lmde kullanlacak referans elektrodunun tatl su iine daldrlarak voltmetre vastasyla karlatrlmas gerekir. Karlatrma sonunda iki, elektrod arasndaki potansiyel fark 5 mV amamaldr. Bundan sonra sz konusu referans elektrodunun uygun ekilde bakm esastr. Referans elektrodunun iindeki elektrolit (bakr slfat veya gm klorid zeltileri )kirli veya referans elektrodunun iindeki metal kirli veya oksitli ise referans elektrodunun potansiyeli deiir. Geerli ve lm iin gerekli artlara haiz referans elektrodu potansiyel lmlerinin hepsinde kullanlmaldr. Ayrca referans elektodunun potansiyeli zerine ortam scaklnn etkisi de vardr. Her bir 10C iin yaklak olarak referans elektrodunun potansiyelinde 0,9 mV deiim mevcuttur. yle ki 210C scaklkta -0,85 V olan potansiyel deeri 40C de -0,835 V olacaktr.

104

4.2.2

Referans elektrodunun temizlenmesi ve hazrlanmas

Referans elektrodu doru potansiyel deeri iin uygun bir ekilde temizlenir ve hazrlanr. Uygun temizlenmeyen ve hazrlanmayan referans elektrodunun potansiyelinde nemli derecede farkllklar vardr. Temizleme: Referans elektrodu iindeki metal elektrod, metalik olmayan malzeme kullanlarak temizlenmelidir. Metalik kumlama kad, eye, tel fra bak, zmpara gibi metalik temizleme metotlar kullanlmamaldr. rnein alminyum oksit kumlama kad kullanldnda gzle grlemeyen alminyum oksit paracklar veya tel fra kullanldnda yine gzle grlemeyen elik paracklar metal elektrod zerinde kalabilir. Bu ise elektrodun potansiyelinde deiiklie yol aar. Bakr metalik elektrodun temizlenmesinde en uygun yol metalik olmayan kumlama kd veya bez kullanmaktr. Bakr oksidin(yeil renk)tamam elektrod zerinden kaldrlmaldr. Elektrolit zeltisinin hazrlanmas: Elektrolitin tamam doymu bakr slfat zeltisi olmaldr. zelti referans elektrodunun tp ierisine konmadan nce damtlm su ile tp iyice alkalanarak temizlenmelidir. Referans elektrodu iine yerletirilen bakr slfat kristallerinin hacmi yaklak tpn hacminin 1/3 olmaldr. Geri kalan ksm damtlm su ile doldurulur. Bu ilem yava yava damtlm su ilave edilerek yaplmaldr. Uygun zelti koyu mavi renktedir ve kuvvetli alkalamadan sonra tpn iinde bakr slfat kristalleri kalmsa doymu zelti hazr demektir. Eer referans elektrodu daha nceden kullanlmsa bunun tekrar kontrol edilmesi gerekir. Tm paralar atlamalar ve bozunmalar asndan kontrol edilmelidir. Elektrolit zelti kaa nlenmelidir. ayet zelti azalmsa ilave edilmelidir ve uygun bir ekilde szdrmazlk salanmaldr.

4.3

Test

Referans elektrodunun doruluunu tespit etmek iin kalibrasyon sertifikal baka bir referans elektrodu kullanlr. Bu iki referans elektrodu arasndaki potansiyel fark mV kademesinde bir voltmetre kullanlarak her iki referans elektrotlarnn birbirine birletirerek aralarndaki potansiyel fark llr. Potansiyel fark 5 mV amamaldr.

105 Boru-toprak potansiyelinin lmnde kullanlacak referans elektrodunun kalibrasyonu aada aklanan ilem srasna gre yaplr.

ekil 4.3 de gsterilen dzenek kurulur

ekil 4.3: Referans elektrodunun kalibrasyonu iin dzenek Dijital voltmetre doru gerilim lsne ve l kademesi de 2 Volt deerine alnr. Boru-toprak potansiyeli ileminde kullanlacak referans elektrodu ile kalibrasyon

sertifikal referans elektrodu temiz ve metalik olmayan, iine 6 cm derinliinde su bulunan kabn iine yerletirilir. Kabn iindeki su kesinlikle damtlm saf su olmamaldr. Referans elektrotlarnn her birinin alt ular suya daldrlm ve kesinlikle dik olarak yerletirilecektir. Voltmetreden her iki referans elektrodu arasndaki potansiyel fark okunur, eer 5 mili volttan yksek deerde potansiyel fark okunursa l ilemlerinde kullanlacak referans elektrodu uygun bir ekilde temizlenir ve potansiyel fark 5 mV veya daha aa deerde oluncaya kadar yeni zelti ile tekrar doldurulur. Kalibrasyon elektrodunun kirlenmesini nlemek iin test tamamlandktan sonra ksa bir sre su iinde braklr.

106

4.4

IR dm veya Gerilim dm hatas

ekil 4.4: IR Dm veya Gerilim dm hatas

IR veya gerilim dm hatas elektrolit boyunca akan akm tarafndan meydana getirilir. Bu hata elektrolit direnci, koruma akm ve referans elektrodu ile yap arasndaki mesafe ne kadar fazla ise sz konusu hata o kadar fazla olur. Bu hata negatif ynde geliir, rnein hata halinde llen -0,85 Volt olan doru gerilim hata iin dzeltme yapldnda -0,75 Volt olabilir.

4.5

Anod gradyent hatas

Test esnasnda katodik koruma sistemine bal olan anodda oluan gerilim gradyentleri yaptoprak potansiyelinin lm testinde lme hatasna neden olur. Bu hatann miktar anod gerilim ne kadar yksek ve referans elektrodu ile anod arasndaki mesafe ne kadar az ise o kadar fazla olacaktr. Katodik koruma sistemi devre direnci, anod saylar ve elektrolit zgl direnci anod gradyent byklne etki eder.

107 Devre direncinin yksek, toprak zgl direnleri fazla olmas ayn zamanda anod saylarnn az olmas ve anodlarn birbirine ok yakn yerletirilmesi anod gradyentinin geni olmasna sebep olur.

ekil 4.5 Anod gradyent hatas Referans elektrodunun yerleim yeri gerek yap-toprak potansiyelinin belirlenmesinde balca faktrdr. Bir d akm kaynakl katodik koruma sistemi ile korunan yapda koruma sistemine ait anodlar korunan yapya yeterli uzaklkta deilse yap-toprak potansiyeli anod potansiyeli ile kark okunur. Ani OFF potansiyel lm ile yani katodik koruma Tranformatr/Redresr nitesinin enerjisinin kesilmesinden hemen sonra yaplan potansiyel lmnn yaplmas ile bu lme hatas ortadan kaldrlr. Anod gradyent hatas negatif ynde oluur yani hata durumunda -0,85Volt okunan yaptoprak potansiyeli hata iin dzeltme yapldnda -0,75 Volt okunabilir ve gerekte yaptoprak potansiyeli -0,75 Volttur.

108

4.6

Temas direnci hatas

ekil 4.6 Temas direnci hatas

Referans elektrodunun elektrolitle zayf temas eklinde ortaya kan hata eklidir. Referans elektrodunun topraa olan zayf temas direnci kayalk ve kuru toprak artlar altnda byk problemdir. Bu nedenle kuru topraa su uygulanr ve ok yksek giri direnli voltmetreler kullanlr. Katodik korumann testlerinde kullanlan voltmetreler 1 milyon ohmdan 200 milyon ohma kadar seici anahtarla ayarlanabilir giri direncine sahip olmaldr. Normal olarak 10 milyon ohm potansiyel lm iin seilmi skaladr ve daha sonraki seimler voltmetre zerindeki seici anahtar kullanarak gerekletirilir. Kademe deiiminde okunan potansiyellerin deeri deimiyorsa okuma hatas verecek kadar temas direnci deeri nemli deildir. Eer kademe deitirildiinde deiiyorsa sonraki daha yksek giri direnci kademesi seilerek ve okuma deeri deimeyinceye kadar devam edilir. En yksek kademede hala deiim devam ediyorsa referans elektrodunun topraa temas yerine su ilave ederek test ilemine yeniden balanr. Temas direnci hatas pozitif ynde meydana gelir. rnein hata artlar altnda -0,85 Volt okunan potansiyel hata dzeltildikten sonra -0,95 Volt okunur.

109 l aletinin giri direnci doru bir l okuyabilmek iin temas direncinden ok daha fazla olmas gerekir.

4.7

Karma potansiyel hatas

ekil 4.7 Karma potansiyel hatas

Test uygulanan yapya bal dier yaplarn potansiyeli ile test edilen yapnn birbirine karmas sonucu ortaya kan hatadr. Hata test edilen ve katodik olarak korunan yapnn kaplamas ok iyi ve dier yaplar katodik koruma sisteminden izole deil ise nemli boyutlara ular. Genellikle pozitif ynde meydana gelir. rnein hatal artlar altnda llen -0,85 Volt doru gerilim, hatasz artlar altnda -0,95 Volt llecektir. Ancak bu hata eer daha anodik yani daha negatif potansiyele haiz metalle temas olunursa negatif ynde de meydana gelebilir.

4.8 4.8.1

Katodik koruma potansiyelinin Pratik lmleri Test Kriterlerinin Seimi

Potansiyel lmlerinde kullanlan test metodlar; yaplarn tipleri ve okunan potansiyellerin deerlendirilmesi iin ele alnan farkl kriterler iin ok eitlilik arz eder. Baz farkl kriterler ayn yaplarn farkl alanlar iin de ele alnrlar.

110 Seilen kriterler byk bir ounlukla test edilen yapnn tipine, izole veya izolesiz olma durumuna, kaplama tipi ve kaplamann verimliliine, katodik korumann tipine, toprak zgl direncine, katodik koruma sisteminden ekilen koruma akm miktarna ve test iin elde bulunan cihazlara baldr.
4.8.2 Galvanik Katodik Koruma Sistemi

Galvanik katodik koruma sisteminde test kriteri korunan yapnn herhangi bir yerinde yapelektrolit potansiyelinin -0,85 Volt tan daha az olmamasdr. IR veya gerilim dm hatas; l srasnda referans elektrodu mmkn olduu kadar ok yaknna boru hatt lmelerinde tam boru zerine yerletirmek ve referans elektrodunu l srasnda mmkn olduu kadar uzak tutarak giderilir. Bundan sonra yapnn kaplama ekli, anodlar aras aklk ve anod boyutlar, anod akm bilgileri, birlikte gz nne alnarak galvanik katodik koruma sisteminin yeterlilii deerlendirilir. Galvanik katodik koruma sistemi dk toprak zgl direncine haiz (2000 ohm/cm den yksek zgl toprak zgl direncine haiz yerlerde bu katodik koruma sistemi etkili deildir) ve kaplama seviyesi yksek olan yaplarda kullanldndan ve ok kk srme potansiyeline (1 Volt kadar) sahip olduu iin sistemden ok kk bir akm akar ve bu nedenle IR hata seviyesi kk olur. Boyutlar ok kk ve izolasyon seviyesi yksek vanalar, dirsekler gibi yaplarda 100 mV polarizasyon kayma kriteri kullanlr. Galvanik anodlu sistemin tamam iin tm anodlardan akmn kesilmesini salayabilecek ekilde tasarm yaplmsa 100 mV polarizasyon kaymas kriterine gre test yaplabilir. - 0,85 Volt-OFF kriterine gre test ok nadir durumlar haricinde galvanik katodik koruma sisteminde gerekletirilemez. Bu nedenle 100 mV polarizasyon kaymas kriteri ve -0,85 Volt-ON kriterine gre test yaplmaldr.
4.8.3 D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemi

D akm kaynakl katodik koruma sisteminde kullanlacak test kriterlerinin belirlenmesi iin ncelikle anod yatann tipidir.

111 Pompa istasyonlarnda uygulanan datlm anod yatakl d akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde -0,85 Volt-OFF VE 100 mV polarizasyon kayma kriteri kullanlmaldr. 0,85Volt-ON kriteri kullanlmamaldr. Kaplamasz veya zayf ve bozuk kaplamaya haiz yaplar korumak iin tesis edilen katodik koruma sistemlerinde -100 mV kriteri kullanlmaldr. Boru hatlar iin uygulanan uzak anod yatakl d akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde tm kriterler veya kayma kriterleri uygulanr. Anodlarn test noktalarna uzak olduu durumlarda elektrolit direnci dk, kaplamann dielektrik dayanm yksek ve katodik koruma sisteminin toplam devre direnci dk ise -0,85 Volt-ON kriteri IR-hatasn gz nnde bulundurmak kaydyla yeterlidir. Yap kaplamasna ait dielektrik dayanmlar, yapnn boyutu, elektrolit zgl direnci ve katodik koruma d akm kaynandan kan akm miktar gz nne alnarak katodik koruma sisteminin yeterlilii belirlenir. Eer bir phe varsa veya potansiyel okuma deerleri sorunlu ise baka kriterler uygulanr veya muhtemel IR-hatalarn azaltmak iin geici veya kalc referans elektrodunu kaz yaplarak yapnn mmkn olan yaknna kadar yerletirilir ve ller tekrarlanr. Kaplamasnn dielektrik dayanm yksek olan yaplarda; elektrolit zgl direncine anodladan uzakla veya katodik koruma sistemi devre direncine baklmakszn -0,85 Volt-OFF kriteri rahatlkla uygulanr. Bununla birlikte 100 mV polarizasyon kaymas kriteri uygulanr.

ekil 4.8 Bitm kapl bir boru hattnda llen ON-OFF potansiyelleri

112
4.8.4 -0,85 Volt-ON Kriteri iin Test Metodlar (Tek elektrod potansiyel lm)

Yksek empedansl veya yksek i direnli (10mega ohm ve daha yukar deerde) voltmetre kullanarak uygulanan yap-elektrolit potansiyel lm metodudur. Voltmetrenin pozitif ucu testi yaplacak yapya izole iletken hat vastasyla baldr ve voltmetrenin negatif ucu ise referans elektroduna balanr. Bakr slfat referans elektrodu da yapnn yaknnda ( boru hattnn tam stnde)elektrolit yani toprak ve su ile temas ettirilir. Testlerin gerekletirildii esnada katodik koruma sistemi Transformatr/dorultucu nitesi srekli devrede olup srekli olarak korunan yapya koruma akm vermektedir. Potansiyel lmleri yaplrken lm hatalar gz nne alnmaldr.

ekil 4.9 Tek elektrod metodu ile Potansiyel lm IR-hatalarnn azalmasna veya baka bir deyimle korozyon miktarnn yavalamas veya durmas iin gerekli faktrler. Yapya ait kaplama direncinin yksek dielektrik dayanma sahip olmas katodik koruma sisteminden verilen akmn az olmasna sebeb olur. Akmn azalmasndan dolay IR-hatas da azalr.

113 Dk elektrolit direnci zgl diren azaldnda katodik koruma sistemi devre direnci azalacandan IR-hatas da azalr ve bununla birlikte anod gradyent hatas da azalr. Yksek pH derecesi (7-13).Yksek pH derecesi korunan yapnn yannda katodik koruma sisteminin var olduunu gsterir. Dk scaklk korozyon deerini azaltr. ift metalli balantlarn azaltlmas veya mmknse ortadan kaldrlmas Giriim korozyonunun azaltlmas. Giriim korozyonuna maruz yerlerde yap elektrolit potansiyeli hatal okunur.
4.8.5 -0,85 Volt ani-OFF kriteri iin test metodu

0,85 Volt-OFF potansiyeli lm esnasnda yapdan katodik koruma akm akmayacaktr. Bundan ama sz konusu potansiyel llrken olabilecek hatalar kaldrmaktr. OFF potansiyeli lmesinde eitli metodlar uygulanr. lmler sonucu bakr slfat referans elektroduna gre potansiyel -0,85 Volt ve daha fazla negatif deerde ise lt salanm demektir. Ani-OFF potansiyeli lm iin kullanlan kullanlan test metodu kullanlacak l cihaz tipi ve akm ama kapama (current interrupter)cihaz tarafndan belirlenir. Bu test metodunun kullanlmasyla tm IR-(gerilim dm)hatalar ile anod gradyent hatalar ortadan kaldrlr. Bu akm ama kapama ilemini yapmak iin Katodik koruma istasyonunda bulunan Transformatr/Dorultucu nitesi (ksaca T/R) ama kapama(current interrupter) cihaz ile donatlr. Sz konusu cihaz sayesinde 1 saniye korunan yapnn koruma akm kesilir ve 4 saniye sre ile yapya koruma akm uygulanr.

ekil 4.10 Dijital voltmetre kullanarak potansiyel deerlerinin grntlenmesi

114
4.8.6 Yap-Toprak Potansiyeli Snrlar

Katodik koruma sistemi ile korozyona kar korunan bir yapda ar koruma gerilimi ve dolaysyla meydana gelecek ar katodik koruma akm katod yzeyinde ar miktarda hidrojen gaz retimine sebeb olur. Eer gaz retimi hzl ise bir ksm kaplamadan kamayp kaplamann iine nfuz eder ve kaplama iinde kabarcklar meydana getirir. Kaplamada meydana gelecek tahribatn miktar retilen gazn miktarna ve kaplamann cinsine baldr. Kaplama tahribat sonucu yapnn elektrolitle temas edecei plak yzey artacandan anodla katod arasndaki diren azalr ve devreden daha fazla akm akmaya ve daha fazla hidrojen gaz retilmeye balar. Sonuta daha fazla kaplama tahribat meydana gelir ve akm dalm iin ok olumsuz durum ortaya kar. Su depolama ve iyapsnda su bulunan petrol depolama tanklarnda kullanlan kaplamalar bu trden tahribatlara ok msaittirler Bu tanklarda emniyetli seviyede akm deerini srdrmek ok nemlidir. Kaplamal tanklarda llen -1,10 Volt ON potansiyeli kaplama emniyeti asndan kritik bir deerdir yani -1,1,0 Volt zeri negatif potansiyel kaplamann tahrip olmaya balad izlenimini verir ve hemen Ani-OFF potansiyeli llmelidir. Toprak iindeki yaplarn kaplamalar genellikle bu zararlara kar dayankldrlar. Toprak iindeki yaplarda llen yap-toprak ON potansiyeli lmndede birok hatalar vardr. Eer llen ON potansiyeli aada verilen tablodaki deerlerin zerinde ise ani-OFF potansiyel deerleri llerek kaplamann durumu incelenecektir.

115

izelge 4.1 Toprak iinde bulunan yaplarn potansiyel snr deerleri

Ortalama zgl toprak direnci 2.000 3.000 5.000 10.000 15.000 20.000 30.000 40.000

Kaplama Tahribat Tahribat phesi -1,20 -1,30 -1,40 -1,60 -1,75 -1,90 -2,05 -2.20 Tahribat mevcut -1,80 -2,20 -2,50 -2,70 -2,75 -3,00 -3,30 -3,60

Kaplamal yaplarda kaplama cinsine bal olarak katodik koruma drenaj noktasnda uygulanmas gereken azami katod potansiyel snrlar Fzyon bal (fusion bonded) kaplamalarda ani-OFF potansiyeli -1,07 Volt deerini amamal, kesinlikle -1,12 Volt deerinin stnde olmamaldr. Bitm veya kmr katranl (coal tar) kaplamalarda ani-OFF potansiyeli -1,12 Volt deerini amamal ve kesinlikle -1,20 Volt deerini gememelidir. Plastik erit kaplamalar iin ani-OFF potansiyeli -1,02 Voltu gememeli ve kesinlikle -1,07 Volt deerini amamaldr. Kaplamasz hatlar iin hibir teorik snr mevcut olmayp bu snr anodun ekebilecei azami akm ve anod mrne gre belirlenir.

116
4.8.7 Adm-Adm Potansiyel Testi (ift Elektrod Potansiyel lm Metodu)

Adm adm potansiyel test metodu topraktaki akm ynn belirlemek zellikle katodik koruma sistemi vastasyla korunmayan boru hatlar zerindeki anodik alanlar ve anodik alan ynlerini belirlemek iin uygulanr. Sz konusu test katodik koruma sistemi ile korunan yaplarda uygulanmaz. Boru hattnn tamam iin katodik koruma yaplmasnn fizibl ve ekonomik olmad durumlarda bazen ksmi (Hot-spot) katodik koruma uygulanr. Bu test prosedr bu tip boru hatlarnda katodik koruma uygulanmas gereken boru hatt zerindeki anodik alanlarn belirlenmesinde kullanlr. ki referans elektrodu arasndaki potansiyel fark akmn ve anodik alann ynn gsterir.

ekil 4.11 Potansiyel pozitif olduunda akmn ve boru hatt zerindeki anodik alann yn

ekil 4.12 Potansiyel negatif olduunda akmn ve boru hatt zerindeki anodik alann yn

Adm-adm(ift elektrodlu)potansiyel testi uygulandnda her iki referans elektrodunun

117 uyumluluu kesinlikle belirlenmelidir. Tp tbe temas ettirilen referans elektrodlar arasnda okunan potansiyel fark 5 mV amamaldr. Potansiyel Profili.

ekil 4.13 Potansiyel profili

Boru hattnda llen boru-toprak potansiyeli deerleri lekli kt zerine yerletirilerek potansiyel profili izilir. Kt zerine katodik koruma istasyonlarnn test kutularnn ve dier boru hatt elemanlarnn yerleri aklklar iaretlenir. Boru hatndan geen akmlarn bykl ve yn iaretlenir. Her lme ilemi iin bu izim tekrarlanr ve daha nce izilen potansiyel profilleri ile karlatrlarak boru hattnn durumu incelenir.
4.8.8 zole Flanlarn veya zole Kaplinlerin testi

Boru hatlarnn toprak stne k ve istasyonlara girii izole flanlar vastasyla gerekletirilir. ekil 4.14 de grld gibi izole flann testi her iki tarafnda bakr slfat elektrodu ile potansiyel lm yaplr.

118

ekil 4.14 zole Flan Testi

Eer her iki tarafnda llen potansiyeller arasnda nemli bir fark mevcutsa (10 mVun zerinde) izole flan uygundur. zole flann istasyona geli tarafnda boru hattnn topraktan boru hattna bal blm katodik koruma artlar altndaki potansiyele haizdir ve potansiyelin deeri -0,85 mV veya daha fazla negatiftir. stasyona giri tarafnda toprak stndeki boru zerinde yaklak -0,15 mV ile -0,45 mV arasnda potansiyel mevcuttur. zole flann her iki tarafndaki blmler arasndaki potansiyel fark 400 -700 mVdur. Ancak izole kontrolu yaplan izole flan uygun olup ve fakat istasyon tarafndaki borunun potansiyeli daha fazla negatif ise istasyonun dier tarafnda bulunan k izole flannda hata olduu uphesi ortaya kar ve istasyonundan k izole flann kontrol edilmesi ve herhangi bir metalik temasn olup olmad kontrol edilmelidir. zole flann iki tarafnda llen potansiyeller arasnda nemli bir fark(10 mVdan az) yoksa izole flan ksa devre olabilir. Bu nedenle ilave testler yaplmas gereklidir. Tercih edilen metod radyo frekansl zole flan test cihazdr.

119

4.8.8.1 Radyo frekansl zole Flan test cihaz ile yaplan test

ekil 4.15 Radyo frekansl zole Flan Test cihaz kullanm Bu metod en doru ve en kesin sonucu veren izole flan test metodudur. zole flan test cihaz zerindeki ayar anahtar gsterge zerindeki kontrol ibresi sfra gelinceye kadar evrilir ve ayar anahtarna dokunmadan test anahtar evrilerek cihaz test konumuna getirilir ve test yaplr.
4.8.9 Geici Katodik Koruma stasyonu Vastasyla zole Flann Test edilmesi

ekil 4.16 Geici Katodik Koruma stasyonu ile test.

120 stasyona geli tarafnda toprak iindeki boru hattnn koruma akmn arttrmak iin ekil 16 de grld gibi geici katodik koruma istasyonu kurulur. Sadece mevcut sistemin akm seviyesi arttlr. Burada dikkat edilmesi gereken husus test olan blgeye doru akm dalm ya da geici katodik karuma istasyonu tesis etmektir. Bundan sonra akm arttrlarak izole flann her iki tarafndaki borunun bakr slfat reefrans elektroduna gre potansiyeli llr. Eer ller sonucu izole flantan istasyona giren borunun potansiyeli yaklak olarak ayn kalr veya pozitif ynde(negatifliin azalmas)deiir ve izole flann istasyona geli tarafnda bulunan topraa gml borunun potansiyeli negatif ynde artarsa izole flan uygundur. Her iki taraftaki potansiyel deiimi akm seviyesi arttrldnda daha fazla negatif ynde deiirse izole flan hataldr yani izolasyonu bozuk ve ksa devre olmutur.
4.8.10 Toprak iindeki zole Flanlarn Testi

A.) 6 Hatl Test stasyonunda zole Flan Testi

ekil 4.17 6-Hatl Test stasyonunda zole Flann Test edilmesi

121 Test esnasnda hat balantlarnda kopukluk olmamasna ve balant srekliliinin var olduu kontrol edilmelidir. Ayarlanabilir diren vastasyla akmn minimum 12 Amperi gemesi salanr. Akm kayna ve diren deerleri test artlarna uygun seilmelidir. Test esnasnda voltmetreden llen IR-(gerilim ) dm deeri 0,1 mV deerinden az ise izole flan uygundur. B.) ki Hatl Test stasyonunda zole Flan Testi

ekil 4.18 ki Hatl Test stasyonunda zole Flan Testi Devreye anahtar vastasyla test gerilimi veya akm uygulandnda voltmetre pozitif ynde deiim veya okuma gstermiyorsa izole flan uygundur. C.)Magnetik Pusula Metodu. Bu metod izole flan topraa gmlmeden veya dier lme sonular olumsuz olduunda izole flann zeri aldnda uygulanr.

122

ekil 4.19 Magnetik Pusula Metodu ile zole Flann Test edilmesi Bu test iin bir adet ampermetre , ,magnetik pusula, ayarlanabilir diren, ak gereklidir. Test balants ekil 4.19 da grld gibi yaplr. 1. Admda diren ayarlanarak ampermetreden akm ak gzlenir devreden akm getiinde boru zerine yerletirilen magnetik pusulann ibresinde sapma gzlenecektir. 2. Admda iletken izole flann ekilde grld gibi 2. tarafna temas ettirilecektir. Eer bu durumda magnetik pusulann ibresinde sapma grlmyorsa izole flan uygundur. Test esnasnda iletkenlerin boru hattna temas ettikleri noktalar izolesiz olmaldr. Test bitiminden sonra bu noktalarda yaltm tamirat yaplmaldr. Testin yaplmas aada aklanan sra ile gerekletirilecektir. 1. 1.Admdaki balantlar yaplr. 2. Diren ayarlanarak devreden yaklak 5 A gemesi salanr. 3. Bir anahtar vastasyla sra ile devre alp kapatlr ve pusulann ibresinin salnm yapp yapmad izlenir. Eer pusulann ibresinde kayda deer bir hareket gzlenmiyorsa akm ayarlanabilir diren vastasyla tatmin edici ekilde bir hareket gzleninceye kadar arttrlr.

123 4. Gerekli akm ve pusula ibresinin sapma miktarlar kaydedilir. 5. Ayn tarzda ekil 15 de grlen 2. Adm balants gerekletirilir 6. Ayarlanabilir diren daha nceden kaydedilen deerine getirilir veya daha hassas test iin diren deeri akm deerinin birka katna ayarlanr. 7. Sra ile devre ap kapanarak pusulann ibresinin hareketi izlenir. Eer flann izolasyonunda bir bozukluk var ise pusulann ibresinde salnm izlenecektir.

D.) zole Flann Balant Elemenlarnn zolasyonunun Kontrolu zolasyon kontrolnde izole flanlarda bir bozukluk bulunduunda bozukluklar sklkla balant elemanlarnn(civata, rondela ,manon) izolasyonlarnda rastlanlmaktadr.

ekil 4.20 zole flan balant elemanlarnn kontrolu Balant elemanlar normal bir ohmmetre ile kontrol edilir. Diren lm flan ile bu flanta bulunan her bir balant eleman arasnda yaplr. Eer okunan deer pek az ohm veya sfr ohm ise balant elemanlarnn izolasyonu bozuktur. Eer balant elemanlarnn izolasyonu iyi ise ya flann contasnn izolasyonu bozuk veya flann iinde ksa devre vardr. Eer izole flana ait civata flann bir tarafnda izole edilmise aadaki ekile gre test yaplr. Devre bir anahtar vastasyla ap kapatlr. Anahtar her aldnda izole flann iki tarafnda yksek gerilimler meydana gelir.

124

ekil 4.21 zole flan balant elemanlarnn Voltmetre metodu ile kontrolu. Voltmetrede gerilim okunursa balant elemannn izolasyonunda hata vardr.
Keson Borularnn Testi

zellikle karayolu ve demir yolu geilerinde tayc boru hatt keson borular iinde geirilirler. Keson borular korozyon kontrolu asndan boru hattnn en problemsiz ekipman olmasna ramen baz durumlarda tayc boru hattna ait katodik koruma sisteminde ciddi problemler meydana getirirler. Tayc borular ile elektrolit zerinden veya dorudan galvanik temas dolaysyla ksa devre yoksa boru hatt iin bir kalkan grevi grrler. Eer temas veya ksa devre varsa boru hattnn katodik koruma akmn alarlar.

ekil 4.22 Tipik Keson Tesisi

125 Bu gibi eylerden saknmak iin keson iine aralklarla ve uygun boyutlarla yerletirilen iletken olmayan takozlarla tayc borunun iinden getii kesonla temas etmesini nlemek, ve keson borunun her iki giri ucunu iletken olmayan malzeme ile contalayarak kapatmak suretiyle su veya benzeri elektrolit malzemenin keson iine szmasn nleyerek keson ile, iinden geen tayc boru arasnda tam bir izolasyon salamaktr. Kesonlar kaplamasz ve tayc borular ise iyi kaplamaya haizdir. Kesonlarn normal olarak bir veya her iki tarafnda havalandrma borular ve korozyon kontrol test kutusu vardr
4.8.11 Katodik Koruma Uygulanm Bir Boru Hattna ait Kesonun Testi

ekil 4.23 Katodik koruma sistemine sahip boru hatt zerindeki Kesonun Test edilmesi ekil 4.23 de grld ekilde boru hattnn yap-toprak potansiyelleri bakr slfat referans elektroduna gre llr. llen iki potansiyel arasnda nemli bir fark varsa (10 mV yukar) kesonla boru hatt arasnda bir ksa devre yoktur. Normal olarak katodik koruma sistemi ile korunan boru hattnn doru-toprak potansiyeli -0,85 V deerinin zerinde negatif deerdedir. Keson-toprak potansiyeli yaklak -,035 ile -0,65 Volt potansiyele sahiptir. ki yap arasndaki potansiyel fark yaklak 100 ile 500 mili Volt arasndadr. llen potansiyeller arasnda nemli bir fark yoksa (10 mili Voltun altnda) Keson ile boru arasnda ksa devre olabilir ve ilave test yaplmas gerekir. Zira keson iin galvanik anodlu katodik koruma sistemi var ise potansiyeller aa yukar ayn deerde olabilir. lave test boru hattndan keson testi yaplan boru hatt blmnden geen koruma akm miktarn arttrmak suretiyle yaplr. Borudan geen akm miktar

126 ya eer mmknse mevcut katodik koruma sisteminin drenaj noktas (katodik koruma istasyonundaki transformatr/dorultucu T/R nitesinin - knn boru hattna baland nokta) potansiyelini artrmak suretiyle veya test yerine ekil 24 de grld gibi geici katodik koruma istasyonu tesis edilerek artrlr.

ekil 4.24 Geici katodik koruma istasyonu tesis ederek Keson Testi Geici katodik koruma sistemi kara yolu veya demir yolu geiinde katodik koruma test kutusunun kar tarafna tesis edilmelidir yani test kutusu ile geici katodik koruma sistemi yolun ayr taraflarnda olmaldr. Ayrca geici katodik koruma sisteminin geici anodlar borudan ve kesondan en az 150 metre uzaa tesis edilmelidir. Borudan geen akm arttrldktan sonra yeniden boru-toprak ve keson-toprak potansiyel lm yaplr. Keson-toprak potansiyeli yaklak olarak ayn kalr veya pozitif ynde deiir (negatifliin azalmas) ve ayn durumda boru hattnn boru-toprak potansiyeli negatif ynde deiirse kesonla boru hatt arasndaki izolasyon iyidir. Boru-toprak potansiyeli ile keson-toprak potansiyelinin her ikisinin birden deeri akm arttrldnda daha fazla negatif olursa boru hatt ile keson arasnda ksa devre vardr.

127
4.8.11.1 Depolarizasyon Metodu ile Keson Testi

Bu test metodunda ekil 4.25 de gsterilen test dzenei kurulur. Doru akm kayna test kutusunun kar tarafna yerletirilir. Doru akm kaynann pozitif ucu ampermetre zerinden kesona balanr ve dier negatif ucu ise topraklama elektrodu vastasyla keson ve boru hattna en az 150 metre uzaklkta toprakla irtibatlandrlr.

Bakr slfat referans elektrodu kesonun hemen sonland terde boru hattnn zerine yerletirilir ve test sresince IR-(GERLM) dm hatalarndan saknmak iin hibir suretle yerinden oynatlmamaldr. eitli deerlerde akm uygulayarak kesonla toprak arasndaki potansiyel izlenir. Eer iki yap arasnda elektriksel olarak metalik balant yoksa boru ile keson arasnda nemli derecede potansiyel farklar okunur. Test akmlarnn uygulanma sresi, gerilim okuma sresi gz nne alnarak boru hattnn depolarize olmasn nleyecek miktarda olmaldr.

ekil 4.25 Depolarizasyon metodu ile Kesonun test edilmesi

128 Test esnasnda en az akm art uygulanr. Bakr slfat referans elektrodu ile akm uygulaman nce ve sonra boru-toprak ve keson toprak potansiyelleri okunur ve kaydedilir. Ayn ekilde uygulanan akm klarnn belirlenmesi amacyla akm k deerleri de kaydedilir. Kesonla boru hatt arasnda metalik bir ksa devre yoksa akm arttrldka keson toprak potansiyelinde, boru-toprak potansiyelinden daha az negatif potansiyel olumaya (pozitif ynde sapma)balar. Boru-toprak potansiyeli sabit kalr veya negatifliinde ok az bir azalma olur. Bu test prosedr yardmyla diren hesab yaplarak keson-boru arasndaki izolasyon hakknda karara varlabilir.

R Ortalama diren (ohm)

U BT Akm uygulanmadan nce llen boru-toprak potansiyeli (Volt) U KT Akm uygulanmadan nce llen keson-toprak potansiyeli (Volt) U BT Akm uygulandktan sonra llen boru-toprak potansiyeli (Volt) U KT Akm uygulandktan sonra llen keson-toprak potansiyeli (Volt)

I
R=

Uygulanan akm deeri (Amper)

(U BT

U BT ) (U KT U KT ) (ohm ) I

Ortalama diren deeri 0,08 ohm dan daha yksek karsa kesonla boru arasnda metalik bir ksa devre yoktur.Ortalama diren deeri 0,08 ohm dan az ise metalik ksa devre gz nne alnr. Diren hesaplamalar sonucu bazen negatif deer olarak ortaya kar ve bu teknik olarak imknszdr. Bu nedenle hesaplanan direncin mutlak deeri gz nne alnr.
4.8.12 Keson Ksa Devre yerinin Belirlenmesi iin Testler

Boru hatt ile Keson arasna Doru Gerilim Uygulamas

129

ekil 4.26 Boru hatt ile Keson arasna doru akm uygulayarak ksa devre yerinin bulunmas

ekil 4.26 de grlen balantlar gerekletirilir. Bataryadan gerilim uygulanmasyla boru hatt ile keson arasndaki metalik ksa devre yerinden devresini tamamlayan bir akm geer. Akm miktar ok fazla ise akm devresine ilave ayarlanabilir diren balanarak akm seviyesi ayarlanr. Bataryadan geen akm miktar akm devresine bal ampermetrelerden okunur. Keson boyunca meydana gelen gerilim dm 1 ve 2 noktalar arasna balanan voltmetre ile okunur. Ohm kanunu uygulanarak aada verilen ifadeler yardmyla ksa devre yeri belirlenir. U = U K U S .(Volt ) R1K = U .(ohm ) I
R1K .(metre ) R.

L1K =

Burada
U Gerilim fark (Volt)

U K Akm uygulandnda 1 ve 2 noktalarnda okunan gerilim (Volt) R1K 1 noktas ile ksa devre yeri arasndaki diren (ohm) L1K 1. noktas ile ksa devre yeri arasndaki mesafe

U S Akm uygulamadan nce 1 ve 2 noktalar arasndaki gerilim (Volt) Boru hatt katodik

130 olarak korunmuyorsa gerilimin deeri sfr olacandan llmesine gerek yoktur. Ancak boru hatt katodik olarak korunduu zaman U S gerilim deeri mutlaka llmeli ve U gerilim fark deeri esas alnarak bulunmaldr. Bu ilem gz nne alnmadan yaplan hesaplarda ekseriyetle ksa devre yeri uzunluu keson boyundan daha uzun kmaktadr. I Test esnasnda devreye uygulanan akm (Amper) R Kesonun apna, et kalnlna ve malzeme cinsine bal birim metre bana omik direnci (ohm/metre)
4.8.13 Birbirine Yakn yaplar arasndaki Ksa Devreler in Testler

Birbirine yakn ve paralel giden boru hatlar arasnda boru hatt tesisi srasnda oluabilecek borunun kaplamasnda olan tahribatlarndan dolay devresini toprak zerinden tamamlayan ksa devreler oluabilir. Ksa devreler katodik koruma sisteminde akm daln olumsuz olarak etkiler. Bu durumu belirlemek iin tercih edilen metot potansiyel metodudur.
4.8.14 Katodik korumal ve katodik korumasz iki yap arasnda ksa devre iin test

ekil 4.27 ki yap arasndaki ksa devre testi

131 ekil 4.27 de grld gibi referans elektrodu iki boru hattnn ortasna yerletirilir. Her iki boru hattna ait l kutusundan her iki boru hattna ait boru zemin potansiyeli llr. Potansiyel lleri yaplrken referans elektrodu IR-gerilim dm hatalarndan saknmak iin hi hareket ettirilmeden her iki potansiyel llmelidir. llen boru-toprak potansiyelleri arasnda nemli bir potansiyel fark varsa (10 mVdan fazla) iki boru hatt arasnda ksa devre yoktur. Katodik korumal hattn boru toprak potansiyeli -0,85 V daha fazla negatif deerdedir. Katodik korumasz dier yapnn borutoprak potansiyeli -0,35 V ile -0,65 V civarndadr olduundan iki boru arasndaki potansiyel fark yaklak 200 mV ile 500 mV arasnda deiir. ki boru hattnda yaplan boru-toprak potansiyelleri lm sonucu elde edilen potansiyel fark nemli miktarda deilse(10 mVdan az) iki boru arasnda ksa devre mevcut olabilir ve ilave test yapmak gerekir. Test uygulamas ekil 4.28 de grld gibi geici katodik koruma istasyonu tesis edilerek veya eer mmknse katodik koruma sistemine haiz boru hattnn drenaj noktas potansiyelini ykselterek boru hattndan geen koruma akm arttrlr.

ekil 4.28 Geici katodik koruma istasyonu tesis ederek iki boru hatt arasnda ksa devre testi

132 Her iki boru hattnn boru-toprak potansiyel lmleri tekrar edilir. Korumasz boru hattnn boru-toprak potansiyeli ayn kalr veya pozitif ynde deiirse (negatifliin azalmas)ve bu durumda katodik koruma sistemine sahip boru hattnn potansiyeli negatif ynde artarsa iki boru hatt arasnda ksa devre yoktur. Her iki boru hattnn boru zemin potansiyeli negatif ynde artarsa iki yap birbiri ile ksa devredir.
4.8.15 Katodik koruma sistemlerine sahip ki boru hatt arsndaki ksa devre testleri

Her iki boru hattna ait boru toprak potansiyelleri yukarda akland ekilde llr. Referans elektrodu her iki lm yaplrken ayn noktada hareket ettirilmeden tutulur. ki boru hattnn llen boru-toprak potansiyelleri arasnda 25 mili Voltun zerinde olmak kaydyla nemli miktarda potansiyel fark varsa iki boru hatt arasnda metalik bir ksa devre yoktur. Her iki boru hattnda normal artlar altnda -0,85 Volttan daha negatif deerde boru-toprak potansiyeli mevcuttur. Eer iki boru hattna ait llen boru-zemin potansiyeli arasndaki fark 25 mVun altnda ise iki boru hattnn arasnda ksa devre olabilir ve ilave test yaplmas gerekir.

ekil 4.29 Katodik koruma sistemine ait iki boru hattnda ksa devre testi Katodik koruma sistemine sahip boru hatlarndan birinin katodik koruma istasyonu T/R nitelerinden (Transformatr/Dorultucu) birisi devre d edilerek boru hatlarndan birinin koruma akm kesilir. Boru-toprak potansiyel lmleri her iki boru hatt iin tekrarlanr.

133 Eer katodik koruma sistemi devrede olan boru hattnn llen boru-toprak potansiyeli ayn kalr veya katodik koruma sistemi devre d edilen boru hattnn potansiyeli pozitif ynde deiirken (negatiflii azalrken) katodik koruma sistemi devrede olan boru hattnn boru toprak potansiyeli negatif ynde deiiyorsa(negatiflii artyorsa) boru hatlar arasnda metalik bir ksa devre yoktur. Eer katodik koruma sistemlerinden birisi devre d edildiinde her iki boru hattna ait borutoprak potansiyeli pozitif ynde deiiyorsa veya her iki boru hattna ait Boru-toprak potansiyellerinin bykl ayn kalyorsa bu iki boru hatt arasnda metalik bir ksa devre mevcuttur. Aadaki izelge 4.2 de sz konusu testler iin tipik rnek deerler verilmitir.

izelge 4.2 Ksa devre testi

134
4.9 Akm l Test stasyonlar

Akm l test istasyonlar boru hatt zerinden akan akmn byklnn ve ynnn belirlenmesi iin hayati neme sahip katodik koruma test l istasyonlardr.

ekil 4.30 Akm test l istasyonu Katodik koruma sistemi ile korunan hatlarda akm test l istasyonu boru hattndaki akm dalmnn incelenmesi, kaak veya giriim akmlarnn belirlenmesi ve tesis edilen transformatr/dorultucu (T/R) nitesinin ve anod yatann etkisini belirlemede kullanlr. Bu test kutusu vastasyla belirli bir miktarda akm uygulandnda veya borudan belirli bir miktarda akm getiinde ekil 29 da grlen balant aklklarnda ki gerilim dm llr. Balant aklklar arasndaki mesafe ve boru hattnn boyutlar bilindiinde diren bulunabilir.

135 Tercih edilen metot ise test akm kullanarak boru hattnn direncini lmektir. Teste uygulanacak akm miktar boru hattnn apna ve balant aklnn mesafesine baldr. Geni boru hatlarnda yksek deerde akm gereklidir. Akm test l istasyonunda balantlar arasndaki aklk az ise gerekli gerilim dmn salamak iin yksek akm gereklidir.

ekil 4.31 Akm test l istasyonundan diren ve kalibrasyonun belirlenmesi Akm l kutusu iki l devresinden meydana gelir. Dtaki devreden ampermetre vastasyla akm llr. Doru akm beslemesi bir anahtar vastasyla(ON-OFF) salanr ve deiken diren yardmyla lmelerde akm ayarlamas yaplr. devreden giri direnci yksek (10 mega ohm dan fazla) mili volt skalasnda bir voltmetre ile devrenin gerilim dm llr. Boru hatlarnn zerinden doas itibaryla bir akm geer. Bundan dolay gerilim dmndeki her deime borudan geen test akm miktaryla karlatrlr. Bu nedenle boru hattnda akm l kutusunda her lmden nce ekil 4.31 de grlen dzenek ile akm l kutusundaki test balant aklklarnn direnci ve akm l kutusunun kalibrasyon faktrnn bulunmas gerekir.

136

Balant aklk direncinin ve kalibrasyon faktrnn bulunmas iin aadaki ilemler yaplr. a.) l ileminde polarite borudan akan akmn ynnn belirlenmesi iin ok nemlidir. Bu nedenle doru akm g kaynann balant polaritesine dikkat edilmesi gerekir. b.) lmeler yaplmadan eer boru hatt katodik koruma istasyonuna bal ise devreden kartlr ve akm kesilir. D devreden akm kesildiinde ekil 31 de grlen i devreden gerilim mV olarak okunur ve kaydedilir. c.) ekil 31 de grlen d devreden dk seviyeden akm verilmeye balanarak direncin deeri ayarlanmak suretiyle akm test deerine kadar arttrlr. Uygulanan test akmnn deeri kaydedilir. d.) Bu anda i devredeki gerilim dm mV olarak kaydedilir. e.) Aada verilen ifadeler uygulanarak diren ve kalibrasyon faktr deerleri belirlenir

Balant aklklar arasndaki diren

RS = U ON U OFF U = .(ohm ) IS IS

Kalibrasyon faktr
KF = IS I = S U OFF U

U ON

Gerilim dm llerinde polaritenin gz nne alnmas ok nemlidir. rnein U ON = 5,3.mV U OFF = 1,8.mV U = U ON U OFF = 5,3 1,8 = 3,5mV ve U ON = 5,3.mV U OFF = 1,8.mV U = U ON U OFF = 5,3 (1,8) = 7,1mV olacaktr. f.) Balant ve kalibrasyon faktr deerleri kaydedilir. Boru hattnn scakl mevsim deimelerine ragmen sabit kalyorsa kalibrasyon faktr ablon olarak kullanlabilir. Boru hattnn scakl iin bir phe varsa veya scakln deiimi sz

137 konusu ise her l ileminde kalibrasyon faktr belirlenmelidir.

ekil 4.32 Gerilim polaritelerine gre akmlarn ak ynleri Boru hattnn akm deeri l test kutular arasndaki aklk ve boru hatt malzemesi ile boru hattnn boyutlar doru olarak bilindiinde hesapla bulunabilir. Ancak boru hattndaki scaklk deiimleri boru malzemesinin zgl direncini deitireceinden hesaplar zerine olumsuz etki yapar. mV olarak gerilim dmleri mV skalasna sahip voltmetre kullanlarak llr. l srasnda gerilim dmnn polaritesinin belirlenmesi boru hatt zerinde akan akmn ynnn belirlenmesi iin ok nemlidir. leride gerekletirilecek dier test prosedrleri iin esas alnr. rnein ekil 4.32 de grld gibi pozitif gerilim dm boru hattnda akmn sadan sola aktn ve negatif gerilim dm ise akmn soldan saa doru aktn gsterir.

4.9.1

Giriim Test Prosedrleri

Akm elektrolit boyunca aktndan, direnci en az olan yol boyunca geer. Eer metalik yap elektrolite daldrlm veya gmlm ise akm ak yolu direnci en dk olan yoldur. Elektrolitten yapya elektronlarn noktada korozyon hzlanacaktr, elektronlarn yapy terk ettii noktada korozyon yavalayacaktr.

138 Katodik giriime ounlukla gml yaplarda rastlanr. Katodik giriim elektriksel lmeler yardmyla alglanr ve kontrol altna alnr. Katodik koruma sistemi bazen katodik koruma sistemine balanmayan yaplar zerinde arzu edilmeyen etkilere sebep olur. Sz konusu yaplarn bir noktasndan katodik koruma sistemine ait akmlar ekilir ve yapnn dier bir noktasndan dearj olarak katodik koruma sistemi zerinden devresini tamamlar. Korozyon akmlarn dearj olduu bu noktalarda meydana gelir. Giriim kaynaklar sabit veya deiken olabilir. Sabit akm kaynaklar zellikle katodik koruma sistemine ait Transformatr /Dorultucu (T/R) lar gibi sabit akm kna sahip kaynaklardr. Deiken akm kaynaklar ise elektrikli demir yolu sistemleri, kmr karma sistemleri, kaynak makineleri gibi deiken doru akm kna sahip kaynaklardr.
4.9.2 Katodik Koruma sistemine ait Transformatr/Dorultucu(T/R) nitesinin neden olduu giriim

Katodik koruma sistemleri bu sisteme balanmayan dier metalik yaplar zerindeki kaak akmlarn(stray currents)balca kaynadr. Ayn katodik koruma sistemine balanmam yaplara yabanc yaplar olarak adlandrlacaktr. Sz konusu yabanc yaplar katodik koruma sistemine bal d akm kaynakl anodlardan korunmu yaplara doru akan akmlara alternatif bir yol salarlar. Eer bu yol yeterli kadar dk direnli ise nemli bir miktarda yabanc yap zerinde bir akm geii meydana gelir. Bu akmlar yabanc yapnn zerinden elektrolite ve oradan akm kaynana deerj olur. Sonuta yabanc yapya ait dearj olan yzeyde iddetli bir korozyon meydana gelir.

ekil 4.33 Katodik koruma sisteminin neden olduu giriimler

139 Giriim testleri genellikle katodik koruma sistemleri ilk defa olarak tesis edildiinde yaplmakla birlikte zaman zaman yaplan rutin saha lmlerinde giriim etkileri de kontrol edilmelidir. lmlerde dzenli kayt tutulmas katodik koruma giriim etkilerinin nlenmesi iin ok faydal olmaktadr. Giriim testleri evrede bulunan, katodik koruma sistemine yakn ve bu sisteme balanmayan yabanc yaplarn hepsine uygulanr. Katodik giriimler katodik koruma sisteminde bulunan ON-OFF altrcs(ON-OFF interrupter) cihaz vastasyla peryodik olarak koruma akm ON-OFF yaplmak suretiyle yap-toprak potansiyelleri, anod gradyentleri, akm l kutular vastasyla gerekletirilen IR-dm(gerilim dm) lmeleri yaplarak belirlenir.

ekil 4.34 Boru hatt sistemlerinde giriim blgelerinin tanm Yap-toprak potansiyeli lmleriyle yabanc yap zerinde akm ekme ve akm dearj blgeleri arasndaki balant belirlenir. Katodik koruma dorultucusunun k doru akm ve gerilimi dalgal ekle sahiptir. Yabanc

140 yap zerinde okunan dalgal doru akm ve gerilim dorultucudan yapya olan giriimi belirler. Giriim blgesinin belirlenmesinde en iyi metot giriim kayna olan katodik koruma sistemini periyodik olarak ON-OFF yapmak suretiyle yabanc yap zerinde llen yaptoprak ON-OFF potansiyelleri arasndaki cebrik fark(potansiyel kaymas) yabanc yap zerindeki giriim etkisini belirler. En yksek pozitif(korunmam) ynde potansiyel deiiminin bulunduu yer kritik nokta veya kontrol noktas olarak adlandrlr. Bu nokta katodik olarak korunmu boru ile korunmasz borunun kesitii dearj blgesi olup giriim korozyonun olduu yerdir. Negatif ynde (korunmu) potansiyel deiimi gsteren yerler ise akm ekme(pick-up area) blgesi olarak adlandrlr. Yabanc boru zerindeki ekme blgelerinin varl borunu zerinde giriimin var oluunu gsterir ve boru zerinde baz yerlerde dearj blgesinin varln ikaz eder. Eer yabanc boru ile katodik koruma sistemine ait dorultucunun negatif terminali arasnda metalik balant var ise giriim bulunmayp yabanc yap korunmaktadr. Giriimin kayna bilinmiyorsa katodik koruma sistemi ON konumunda yani katodik koruma sistemi devrede iken boru toprak potansiyeli ve potansiyel gradyentleri llerek katodik giriim incelenir. Potansiyel gradyentleri adm-adm test prosedrne gre llr. Alnan llerle yabanc boru hatt boyunca akm dearj ve akm ekme blgeleri belirlenir. Polarite akm ak ynnn ve akm miktarnn belirlenmesinde nemlidir. Akm dearj blgesine doru akacaktr. Akmn bykl dearj blgesine yakn yere doru artacaktr. Akm ak yn dearj noktasndan geilirken tersine dnecektir. Akmn en yksek deerine kritik veya kontrol noktas geilirken sahip olacak ve bu noktadan sonra akm deeri azalacaktr. Dearj noktas giriime neden olan yapnn yaknndadr. Akm ekme blgesi ise anod yata yaknndadr. Giriim kaynann yerinin tespiti asndan akm ekme blgesinin yerinin bulunmas nemlidir

141

ekil 4.35 Yabanc boru hatt zerinde adm-adm polarite . Voltmetre negatif Gerilim gsterdiinde topraktaki akm ak yn tersine olacak ekilde anodik alan gsteren ok tersine olarak dearj alanna ynelecektir. Aklanan metodlardan herhangi bir sonu alnamazsa yabanc boru hatt zerinde akm lleri(IR-dm) gerekletirilir. Yabanc boru zerinde yaplan akm okumalar(IRdm) akm ekme ve akm dearj blgeleri arasndaki balanty gsterir. Yabanc boru zerindeki akm ak incelenerek akm ekme ve akm dearj blgelerinin yn belirlenir. Akm bykl dearj noktasna doru ciddi bir ekilde artar. ller eer akm l test kutuler yabanc boru zerinde tesis edilmise test kutular vastasyla kolaylkla llebilir. Akm l kutularndan l alma prosedr 5. blmde detayl bir ekilde aklanmtr. Katodik koruma sistemine sahip bir boru hattnda beklenmeyen ve anormal akm dallar yabanc bir yapnn muhtemel giriim etkisini gsterir. Normal olarak katodik koruma sistemi ile korozyona kar korunan bir boru hattnn potansiyeli anodlardan uzaklatka yavaa azalr. Kaplamada tahribat varsa koruma potansiyeli hzla azalr. Normal olarak boru hattndaki potansiyelin anodlardan uzak bir mesafede artmas, akm ekildiini gsterir. Eer bir boru hattnn potansiyeli yabanc bir boru hattn keserken artarsa boru hatt zerinde giriim ihtimali vardr. Akm kayna ON-OFF yaplarak gerekletirilen potansiyel lmleri giriimin varln ve miktarn belirler.

142

ekil 4.36 Korunmu veya korunmam yaplarn normal ve anormal potansiyelleri. Katodik koruma sistemine ait dorultucularn doru akm ve doru gerilim klar dalgal ekle haizdir. Bu sinyaller birim saniyede 100 Hz kapasiteli boru hatt detektrleri(pipe locator) ile belirlenebilir. Dalgal sinyallerin varl yabanc boru hattnn zerindeki giriimin varln gsterir. Bu akm pheli akm kayna ON-OFF cihaz ile kombine edilerek boru hatt detektr ile giriimin kayna ok abuk ve kolayca belirlenebilir. Uygulama ise korunan boru hattna ait katodik koruma sisteminin T/R nitesinde bulunan ON-OFF cihaz altrlarak gerekletirilir. Dorultucudan boru hattna akm verilince eer yabanc boru hattnda giriim etkisi varsa boru hatt detektrnde sz konusu sinyal grlr, akm kesilince sinyal kesilir. Herhangi bir giriim etkisi yoksa katodik korumal hatta akm verilse dahi yabanc boru hatt zerinde tutulan boru hatt detektrnde sinyal alglanamaz. Sinyalin gc baz durumlarda akm dearj ve akm ekme alanlarnn ynn tayin etmekte de kullanlr. Normal olarak sinyalin gc dearj noktasna doru artar. Eer yabanc boru hatt da katodik olarak korunuyorsa birbirlerine olan giriim etkilerini belirlemek iin Boru hatlarndan bir devreden kartlr dieri ON-OFF olarak altrlp test yaplr. Sonra dieri devreden kartlp birincisi ON-OFF altrlarak testler tekrarlanr.

143 Deiken G kaynaklarndan meydana gelen giriim. Deiken kaynaklarn giriim etkileri srekli olmayp zaman zaman kendini gsterdiinden bunlar tesbit etmek iin srekli test gereklidir. Test metodu dier giriim metodlar ile ayndr. Ancak sabit kaak akmlarnn etkilerini belirlemek iin giriim testleri yaplrken deiken kaak akmlarnn etkileri de aratrlr. Boru-elektrolit potansiyelindeki periyodik deiiklikler, lm srasnda akm deerinde meydana gelen deiiklikler deiken kaynakl kaak akmlarn varln gsterir. Deiken kaak akmlarn etkisinin katodik koruma sisteminden dolay meydana gelen giriim etkisinden bir fark yoktur.

4.10 RKC Boru Kaplama Direncinin deerini bulmak iin metotlar 4.10.1 Ksa hat metodu

ekil 4.37 Ksa hat metodu ile kaplama direncinin tayini Bu metot takriben 3 km ye kadar ksa hatlar ve bir adet katodik koruma sistemine haiz iin uygulanr. Katodik koruma istasyonundan I O test akm uygulanr. Anahtar ap kapamak suretiyle istasyon devreye sokulup kartlr. stasyon devrede iken 1 ve 2 test noktalarndaki U 1ON ve

144 U 2ON gerilimleri ve istasyon devre d iken U 1OFF ve U 2OFF okunur. 1. noktas katodik koruma istasyonnun negatif terminalinin boru hattna baland ve drenaj noktas denilen yerdir. 2 noktas ise boru hattnn sonland yerdeki test l kutusudur. Eer bir test noktasnda llen gerilimler arasndaki oran
U OFF 1 ve daha fazla ise U OFF = U ON 6

gerilim

aada tablo 2 de verilen dzeltme faktrleri ile arplr.

izelge 4.3

U OFF 1 = gerilim oranlarna gre dzeltme faktrleri U ON 6

145 rnek 1 42inch apnda 3 km uzunluunda boru hattnn tamamnda ortalama kaplama direncinin ve ortalama koruma akm younluunun bulunmas. Drenaj Noktasnda U 1ON = 1,30V ........U 1OFF = 0,800V ........1 = 1,200 A U 1 = U 1ON U 1OFF = 1,30 0,800 = 0,500V Hat sonunda U 2ON = 0,910V ........U 2OFF = 0,750V ........2 = 0 A U 2 = U 2ON U 2OFF = 0,910 0,750 = 0,160V I = I 0 = 1 2 = 1,200 0 = 1,200 A U 1, 2 = (U 1 + U 2 ) / 2 = (0,500 + 0,160) / 2 = 0,330V Gerilimler aras oran
U 1ON U NON 1,2 2,4 0,91 1,21 ve olduundan tablo 2 = = = = U 2OFF 0,5 1 U NOFF 0,75 1

deki faktrlerle arpmaya gerek yoktur. Kaplama direnci RKC R KC = U N 0,330 .S = .10066 2768ohm.m 2 I 1,200

S 42 inch apnda 3 km uzunluunda boru hattnn direnci olup

d=42 inch=1,068 m boru yar ap L=3000 m iki l kutusu aras uzaklk S = ( .d ).L = ( .1,068).3000 = 10066m 2 3 km lik boru hatt tamamnda koruma akm younluu IS = I 1,200 = 120 A / m 2 S 10066

146
4.10.2 Uzun hat metodu

ekil 4.38 Uzun hat metodu ile kaplama direncinin tayini Bu metotta katodik koruma istasyonundan I 0 akm uygulanr. Hat boyunca akan akm iki akm l test kutusundan I 1 ve I 2 llr. Daha sonra her iki akm test kutusunda dorultucu devrede iken U 1ON ve U 2ON ve dorultucu devre d iken U 1OFF ve U 2OFF gerilimleri llr. Eer bir test noktasnda llen gerilimler arasndaki oran
U OFF 1 = ve daha fazla ise U OFF U ON 6

gerilim aada tablo 2 de verilen dzeltme faktrleri ile arplr.

rnek 2

Boru hattnn 1 ve 2 noktalar arasnda bulunan akm l test kutular arasndaki uzaklk 2 kmdir Bu iki nokta arasndaki ortalama kaplama direncini bulalm.

3. no.lu akm lme kutusundaki potansiyel ve akm lm deerleri U 1ON = 1,180V ........U 1OFF = 0,900V ........1 = 0,500 A

147 4. no.lu akm lme kutusundaki potansiyel ve akm lm deerleri U 2ON = 1,140V ........U 21OFF = 0,875V ........2 = 0,350 A 3. l kutusunda U 1 = U 1ON U 1OFF = 1,180 0,900 = 0,280V 4. l kutusunda U 2 = U 2ON U 2OFF = 1,140 0,875 = 0,265V iki l kutusu arasndaki ortalama deer U 1, 2 = (U 1 + U 2 ) / 2 = (0,280 + 0,265) / 2 = 0,273V 2km lik boru ksmndan geen akm
I = I 2 = 1 2 = 0,500 0,350 = 0,150 A

Kaplama direnci RKC

R KC = U 1, 2 I .S = 0,273 .6710 12212ohm.m 2 0,150

S 42 inch apnda 2 km uzunluunda buru hattnn direnci olup

d=42 inch=1,068 m boru yar ap L=2000 m iki l kutusu aras uzaklk S = ( .d ).L = ( .1,068).2000 = 6710m 2 2 km lik blmde koruma akm younluu IS = I 0,150 = 12,3A / m 2 S 12212

148

4.11 Katodik koruma sistemi ile korunan Boru Hatlar zerinde bulunan l ve test istasyonlar 4.11.1 Boru hatt Potansiyel l ve test istasyonu

ekil 4.39 Potansiyel l ve test istasyonu

Balant kutusu ile boru arasndaki kablo balant sreklilik testi ve kablonun hasar almas durumunda yedek kablo kullanm iin ift devre alarak ekilir. Boruya kablo balants caldweld veya pin brazing kaynakla yaplr. Is etkisinin boruya zarar vermemesi iin pin brazing kaynak tercih edilir. Zira caldweld kaynan kaynak scakl 2000-25000C iken pin brazing kaynan scakl 6500C dir.

149 Potansiyel test istasyonundan boru-toprak potansiyelleri llmekle beraber boruyu etkileyen giriimlerin varl da izlenebilir.
4.11.2 E potansiyel Test ve l stasyonu 4.11.2.1 Yabanc Boru Hatt ile Paralel gitme durumu

ekil 4.40 Yabanc Boru hatt ile paralel olma durumunda Epotansiyel Test ve l stasyonu. Katodik koruma sistemine sahip boru hatt ile yabanc boru hatt arasndaki metalik ksa devreyi bulmak ve boru hatlar arasndaki giriim etkilerinin test ve lmnde kullanlr. Eer giriim etkisi ve metalik bir ksa devreni bulunmas halinde iki boru hatt arasndaki potansiyel fark eer yabanc boruda katodik koruma sistemine sahipse ekilde grld gibi ayarlanabilir diren vastasyla iki boru hattndaki potansiyel fark 25 mili Voltun altna drlr. Ayrca sz konusu test ve l kutusu yardmyla boru-toprak potansiyelleri de llebilir.

150
4.11.2.2 Yabanc Boru ile Kesime durumu

ekil 4.41 Yabanc Boru Hatt ile kesime durumunda E Potansiyel Test ve l Kutusu Fonksiyonlar ve test ve l ilemleri yukardakinin ayndr.

151

4.11.3 Keson Test ve l Kutusu

ekil 4.42 Keson test ve l Kutusu Keson Test ve l kutusu ile Kesonla katodik koruma sistemi tarafndan korunan boru hatt ile arasndaki izolasyon durumu belirlenir. Eer ikisi arasnda bir ksa devre varsa ksa devre bu test kutusu tarafndan yaplan lmeler sonucu belirlenir. Bu test kutusu vastasyla ayrca boru-toprak potansiyelleri llebilir.

152

4.11.4 Akm (IR-gerilim dm) l ve test kutusu

ekil 4.43 Akm(IR-dm) Test ve l Kutusu Akm Test ve l kutusu yardmyla boru hattnn izolasyon durumu, giriim etkileri, boru kaplama direnci, boru hatt katodik koruma akm ihtiyac ve boru hatt boru kaplama izolasyon seviyesi ile boru hattndaki kaplama tahribatlar belirlenir. Bu test kutusu vastasyla ayrca boru-toprak potansiyelleri llebilir.

153

4.11.5 zole Flan Test ve l Kutular 4.11.5.1 ki hatl Keson Test ve l Kutusu

ekil 4.44 2-hatl zole Flan Test ve l Kutusu

zole flan izolasyon seviyesi kontrol edilir. Ayrca zole flann her iki tarafnda bulunan boru hatlarna ait boru toprak potansiyelleri llr.

154

4.11.6 6-hatl Keson Test ve l Kutusu

ekil 4.45 6-hatl zole Flan Test ve l kutusu

Yaplan ilemler ve fonksiyonlar yukardaki ile ayn olmakla beraber bu test ve l kutusu yardmyla boru hattnn hat akmlar da llebilir.

155
4.12 Boru-toprak potansiyel Test l sonularnn deerlendirilmesi 4.12.1 Galvanik anodlu Katodik Koruma Sistemlerinde

Galvanik Anodlu Katodik Koruma Sistemi ile Korunan Boru Hatlarnda Boru-Toprak Potansiyel lmlerinin Genel Deerlendirilmesi Gerilim (mV) ON Voltmetre pozitif deer gsteriyor. Test GENEL DEERLENDRME balantlarnn doru polaritede balanp

balanmad kontrol edilir. Doru akm lme konumuna alnan Voltmetrenin negatif ucu bakr slfat referans elektroduna, pozitif ucu da borudan gelen kabloya bal test kutusu terminaline balanr. Eer hala pozitif deer okunuyorsa bu durumda boru hattn etkileyen kuvvetli bir giriim vardr. 0 ile -100 mV aras Boru hatt ile test kutusu terminali arasndaki balantda kopukluk vardr. -101 ile -399 mV aras lme ilemi tekrarlanr. Eer yine ayn sonu kyorsa bu boru hattnn bakr gibi daha az negatif veya pozitif doal potansiyele haiz bir metalle arasnda elektriksel bir balantnn olduunu gsterir. Boru hattnda kuvvetli bir korozyon vardr. -400 ile -599 mV Genel olarak katodik korumann etkili olmadn gsterir. Mevcut galvanik anodlarn grevini yapamad galvanik anodlarn tkendii anlalr. -600 ile -849 mV aras Sistemde yeterli seviyede katodik koruma

bulunmad anlalr. Bunun sebebi ya boru hattnn kaplamasnda bozukluklarn olduu veya galvanik anodlarn tkenmi olmasdr. Deien iklim ve evre artlarnda testler tekrarlanr. Ayn durum devam ediyorsa galvanik anodlar ve boru kaplama direnci

156 kontrol edilir. -850 ile -1100mV aras Eer boru hatt inko anodlarla korunuyorsa katodik koruma sistemi yeterlidir. -850 ile -1600 mV aras Boru hatt magnezyum anodlarla korunuyorsa katodik koruma sistemi yeterlidir. inko anodlu galvanik katodik inko anodlarn-1100 mVdan daha yksek deerde koruma sistemi ile boru hatt doal potansiyele sahip olmas imkanszdr. Eer boru hatt zerinde -1100 mVdan daha yksek deerde boru-toprak potansiyeli okunuyorsa, boru hatt kaak akmlardan dolay giriim etkisi altndadr. Kaak akm ve giriim testleri yaplmaldr. -1600 mV dan daha negatif deer Herhangi bir katodik koruma sistemi ile korunan boru okunursa hattnda katodik koruma sisteminin boruyu -1600 mV dan daha negatif deere ulatrmas teorik olarak imkanszdr. Sz konusu boru hatt zerinde -1600 mV dan daha negatif bir deer okunursa boru hatt giriim etkisi altnda olabilir. Giriim testlerinin yaplmas gereklidir. Deiimler ve Salnmlar. Eer voltmetre ibresi l srasnda deiimler gsteriyorsa kaak akmlar tarafndan katodik koruma sistemi ile korunan boru hattnn giriim etkisine maruz kald phesi ortaya kar. Kaak akmlarn ekli bazen giriim kayna veya yerini bulmaya yardmc olur. rnein akmn devrede olmas ve kesilmesi evrede bir doru akm kaynak makinesinin altn ortaya koyar. korunuyorsa

Hzl deiimler ve Hzl salnmlar.

Voltmetre ibresi stabil olmayp srekli salnm halinde ise, l devresi balantlarnn bir yerinde yksek diren olumutur. Balant hatlarnn ve balantlarn

157 salam ve temiz olduu kontrol edilir ve salam olduundan emin olunur. Ayrca referans elektrodunun yerletirildii veya toprakla temas ettii yer kuru olabilir. Bu yere su ilave edilir veya yamur yadktan sonra ller tekrar edilir. Petrol bula topraklar yksek toprak direncine neden olurlar. Referans elektrodunun toprakla temas ettirilen alt u tapas temizlenir veya deitirilir.

4.12.2 D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemleri

D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemi ile Korunan Boru Hatlarnda BoruGerilim mV Pozitif potansiyel veya o ile -100 mV aras ON veya OFF potansiyeli Toprak Potansiyel lmlerinin Genel Deerlendirilmesi GENEL DEERLENDRME Bu deerlerde potansiyel okunduunda boru hatt ile katodik koruma sistemi arasnda bir balant olmad anlalr. Bu nedenle elektriksel balantnn sreklilii testi yaplr. Pozitif ve negatif balant hatlar sistem tesisi srasnda yanl balanm olabilir. Negatif hat korunacak botu hattna pozitif hat ise katodik koruma sistemi anodlarna balanr. Test kutularndaki balantlarda ters olabilir. Pozitif hat boru hattna negatif hat ise referans elektroduna balanmaldr. Ayrca kaak akmlardan dolay boru hatt etkilenebilir. Balantlarda hata yoksa boru hattna giriim testleri uygulanr. -101 ile -399 mV arasnda ON Bu llerden emin olmak iin tekrar l alnr. Eer ayn veya OFF potansiyel deerleri ller alnyorsa boru hatt bakr gibi daha az negatif veya pozitif potansiyele haiz bir metalle temas halinde olduunu gsterir. Sz konusu balant noktasnda boru hatt iddetli

158 korozyona uramtr.

-400 ile -599 mV arasnda ON Genellikle boru hattnda katodik koruma sisteminin etkili vya OFF potansiyelleri. olmad anlamna gelir. Hali hazrda var olan katodik koruma sistemine ait anodlarn tamamen tkenmi olduunu veya anot balantlarnn kopmu olabileceini veya katodik koruma sistemi ile korunan boru hatt arasndaki negatif hatta kopukluk olduunu gsterir. -600 ila -849 mV arasnda ON Genellikle boru hatt zerinde katodik korumann var veya OFF potansiyeli olduunu gsterir. Dk okumann nedenleri Transformatr/Redresr nitesi nin kapasitesi yeterli olmayabilir Anodlar yeterli boyutta deildir veya anod yataklarnn toprak direnci yeterli seviyede deildir. Katodik korumaya bal dier yaplarla arasnda balant olmayabilir. evre artlarndan dolay tatmin edici ekilde l alnamabilir. - 850 mV veya daha fazla Boru hatlarnda yeterli seviyede katodik koruma olduu ile negatif ON potansiyeli ilgili kesin sonu vermez. Zira Katodik koruma sistemi boru hattna srekli olarak gnderdii koruma akm boru hatt boyunca gerilim(IR)dmne sebep olur.Bu nedenle ON potansiyeli yeterli bir katodik korumann olduuna dair kesin bir kriter deildir. Bu nedenle boru hattnda ani-OFF potansiyelleri okunmaldr. -850 mV veya daha fazla Boru hatt kesin ve dzenli bir ekilde katodik olarak negatif OFF potansiyeli korunmaktadr. Koruma akm geici olarak kesildii anda okunan -850 mV veya daha fazla negatif ani-OFF potansiyeli boru hattnn yeterli bir katodik koruma sistemi tarafndan

159 korunduunu ifade eder. -1220 mV daha fazla negatif OFF potansiyeli Ani-OFF potansiyelinin blm 2.5.3 de aklananlar dorultusunda katodik olarak korunan boru hattnda olmamas gereken potansiyel deeridir.-1220mV dan daha yksek deerde daha negatif ani-OFF potansiyeli okunursa boru hattnda kaak akm giriiminin olduu phesi ortaya kar. Kaak akmlar boru hattnn hzl bir ekilde korozyona uratacandan acilen kaak akm testleri yaplarak kaak akmlarn kaynann belirlenmesi ve gereken tedbirlerin alnmas gerekir. -2000mV dan daha fazla Genellikle anod yataklarnn yksek dirence sahip

negatif ON potansiyeli

olmasndan dolay yksek gerilim dmleri meydana gelir. Bu durum normal olarak gerilim deeri yksek ve akm deeri yksek olarak redresr klarnda grlr. D akm kaynakl katodik koruma sistemi ile korunan bir boru hattnda yksek deerde negatif ON potansiyellerinin grlmesinin nedenleri aada aklananlarnn biri, birka veya hepsi olabilir.

Boru hatt kaplamasnn tahribata uradn Boru hattnn korozyona uradn Anodlarn tkenmi olduunu Boru hattnn kuvvetli kaak akmlarnn etkisi altnda olduu dur.

Aklanan nedenlerin kaynann acilen tesbit edilmesi bu etkilere kar gerekli tedbirlerin alnmas gerekir. Deiken ON veya OFF Eer okunan potansiyel deerleri deiiyorsa katodik olarak korunan boru hattnn deiken kaynakl kaak akmlardan etkilendii ortaya kar. rnein boru hatt yaknlarnda bir kaynak makinesi alyorsa bu durumda voltmetrede okunan

potansiyelleri

160 ON-OFF potansiyel deerleri, yksek kaynak makinesi almad zaman ON-OFF potansiyel deerleri dk okunur. ON-OFF olursa potansiyellerinde Eer voltmetrenin gstergesi stabil olmayp srekli deiim veya kt temas mevcuttur. Btn balant hatlar ve balant yerleri kontrol edilip temiz ve metalik olarak salam balanldndan emin olunur. Ayrca referans elektrodunun topraa temas ettii yer ok kuru olabilir. Sz konusu yere su ilave edilir ve tekrar l alnr. Petrol bula olan toprak yksek gei direncine sebep olabilir. Referans elektrodunun alt tapas temizlenir ve gerekiyorsa deitirilir.

hzl deiim veya salnm gsteriyorsa l devresinin bir yarlerinde yksek diren

4.12.3 100 mV Polarizasyon kriteri iin Test Prosedr

-0,85 V ani-OFF kriteri iin yaplan test ilemleri iin yaplan ilemlerin benzeri yaplr. Ancak gerekletirilen ani-OFF boru-toprak potansiyel okumalar ile boru hattna katodik koruma akm uygulamadan nce gerekletirilen boru-toprak doal potansiyel okumalar ile karlatrlr. Katodik koruma sistemi ile korunmayan Kaplamal boru hatlar iin Potansiyel kaymas test prosedr.

Boru hatt boyunca anodik (negatif boru-toprak potansiyeli en yksek) alanlar belirlemek zere boru-toprak potansiyeli llerek boru hattndaki doal potansiyeller belirlenir.

100 mV potansiyel kaymas kriterinin gerekletiini grebilmek iin ekil 28 deki gibi geici katodik koruma istasyonu kurularak ani-OFF potansiyelleri okumalar yaplr. rnein boru hattnda boru-toprak doal potansiyeli en fazla negatif potansiyel

161 okunan yerde potansiyel deeri -0,603 Volt ise eer boru-toprak ani-OFF potansiyel deeri -0,603-(0,100)=0,703 Volt okunursa krter gereklemi olur. Ani-OFF potansiyeli boru hattnn tamamnda llr.

Katodik koruma sistemi ile korunmayan Kaplamasz boru hatlar iin Potansiyel kaymas test prosedr. Boru hatt boyunca anodik (negatif boru-toprak potansiyeli enyksek) alanlar belirlemek zere boru-toprak potansiyeli llerek boru hattndaki doal potansiyeller belirlenir. Eer bu okumalar sonucu elde edilen deerler olaan d yksek ise (rnein -0,700 Volt zeri), bu deerlerin zerine ilave edilen 100 mV eklenerek elde edilen deerleri lme sonucu bulunan o yere ait ani-OFF deerleri ile karlatrlr. Eer -0,700 Volttan yksek deerler boru hattnn byk bir blmnde grlyorsa ani-OFF -0.85 Volt kriteri ve 100 mV kriteri boru hattnn tamam iin uygulanr. Ani-OFF okumalarnda boru-hatt iin 100 mV polarizasyon kaymasnn gerekletii grlecektir. rnein -0,603 V olarak llen doal boru-toprak potansiyeline haiz noktada ani-OFF potansiyeli -0,603 (0,100)=-0,703 V olmaldr. Ani-OFF kriteri boru hattnn doal boru-toprak potansiyeli esas alnarak uygulanr.

Katodik koruma sistemi ile korunan Kaplamal boru hatlar iin Potansiyel kaymas test prosedr. Eer katodik koruma sistemi devreye alnmadan boru hattnn doal boru-toprak potansiyel deerleri llp kayt altna alnmsa yukarda aklanan ilemlere gre prosedr gerekletirilir ve analiz yaplr. Eer bu ilem yaplmamsa 100mV kriterini kullanmak zere boru-hattnn doal boru-toprak potansiyellerini belirlemek zere boru hatt depolarize edilir. Katodik koruma sistemi devre d edilerek koruma akm kesildikten sonra aada aklanan sreler kadar beklenilir. 1. yi kaplamaya haiz topraa gml boru hatlarnda 60-90 gn 2. Zayf kaplamal ve kaplamasz boru hatlarnda 2-30 gn Depolarizasyon hz toprak artlarna gre deiir. Genellikle yksek korozyon deerlerine haiz ortamlarda, oksijen seviyesinin yksek olduu, elektrolitin hareketli (akarsu) olduu ortamlarda depolarizasyon ok hzl olacaktr. yi kaplamal boru

162 hatlarnda ve yksek zgl dirence sahip toprak yapsnda ve dk oksijen seviyesine sahip ortamlarda depolarizasyon ok yava olacaktr. Eer ani-OFF potansiyeli doal potansiyel ile 100mV polarizasyon kaymas ile toplamndan daha negatif deerde karsa kriter gereklemi olur. Katodik Koruma Sistemi ile Korunan Boru Hatlarnda Boru hatt zerindeki Hata Yerlerinin Bulunmas Katodik olan eski boru hatlar dier yabanc yaplar ile birok ba noktada balant halinde olabilir. Ayn durum yeni tesis edilen boru hatlarnda kt iilik ve dikkatsizlik nedeniyle yabanc boru hatlaryla elektriksel iletkenlik sebebiyle kprlenebilir. ON-OFF Potansiyellerindeki deiim veya boru hatt boyunca meydana gelen potansiyel farkllklar katodik korumann etkisini nleyen hatalarn grlmesini salar. Boru hattnn katodik olrak korunmas iin gereken akm ihtiyac boru hattnn kaplamasnn ypranmas da gz nne alnarak katodik koruma sisteminin proje safhasnda tecrbelere de dayanarak tahmin edilir. Aadaki ekil 4.46. da boru hattnn devreye alnd zaman yaplan akm l test (ATP) kutularndan yaplan ON-OFF potansiyel ve akm lmleri sonucunu ve bu deerlere gre hesaplamalar sonucu belirlenen kaplama direnci ve koruma akm younluu deerlerini gstermektedir.

ekil 4.46 Salam bir boru hattnda yaplan lm deerleri ve Kaplama direnci ve koruma akm younluu deerleri

163 Hattn problemsiz olduuna karar verebilmek iin ekilde grld gibi ON ve OFF borutoprak potansiyelinin 850 mV deerinin zerinde olmas ve Akm l test kutularndan llen akm deerleri ve boru hatt boyutlar esas alnarak hesaplanan boru kaplama direnci deerleri ve koruma akm younluu arasnda olaan st farkllklarn olmamas gerekir. ekil 4.47 de ayn boru hattnn ATP3 ile ATP4 akm l test kurusu arasnda kalan blgede yapanc bir yap ile temas durumunu gstermektedir.

ekil 4.47 Boru hattnda yabanc bir yap ile olan temas sonucu elde edilen lme sonular ve kaplama direnci ve akm younluklar

ekil 4.47 dende grlecei zere boru hattnda OFF-potansiyelinin llmesinin gerekli olduudur. Zira sadece ON-potansiyeli llrse ekildende grlecei uzere boru hattnn problemsiz olduu sonucuna varlr. Hlbuki boru hatt yabanc bir yap ile temas halinde ve boru hattn koruyan katodik koruma sistemi ATP 1 den sonra etkisiz durumdadr. ON-OFF potansiyeli lmleri alabilmek iin d akm kaynakl katodik koruma sistemine ait

164 Transformatr/Redresr (T/R) nitesi 1 saniye koruma akmn kesen ve 4 saniye koruma akm veren akm ama-kapama sistemi (Current nterrupter) sistemi ile donatlmaldr. Ne yazk ki lkemizde uygulanan d kaynakl katodik koruma sisteminde sz konusu akm ama kapama mekanizmas hemen hemen hi bir sistemde mevcut olmadndan gerekli ilave testlerin yaplmasna gerek duyulmadan boru hattnn korozyon ve katodik koruma sistemi asndan problemsiz olduu kanaatine varlmaktadr. Dier boru hattyla veya toprakla temas yeri, boru hatt zerinde akm l ve test kutular vastasyla gerekletirilen akm lm deerleri kullanlarak bir ka yz metre iinde bulunabilmektedir. Yabanc boru hatlar ile temaslar katodik olarak korunan boru hattndaki koruma akm ONOFF edilerek bulunabilir. Koruma akm ON edildiinde eer yabanc boru hatt zerindeki potansiyel daha az negatif veya daha pozitif deerde olacaktr. Eer korunan boru hatt ile yabanc boru hatt arasnda elektriksel bir temas varsa korunan boru hattna ait katodik koruma sistemi ON konumuna alnnca yabanc boru hattnda llen potansiyel bir ncekine gre daha negatif deer alacaktr.

165

4.13 Doru akm Kullanarak Hata Yerinin Bulunmas

Hata yerinin bulunmas ohm kanunun uygulanmasna dayanr.

ekil 4.48 Akm l test kutusundan lmlerin alnmas

Akm l test kutusunda balant aklklarndan okunan akm, koruma akm ok kk olduundan dolay hata akm olarak kabul ederek ve akm l kutusundan llen gerilim(gerilim dm deerini) deerini esas alarak ve ayn zamanda boru hattna ait boyuna diren R L bilindiinden

166 Hata yerinin l kutusuna uzakl LH = U I H .RL

U Akm test ve l kutusundan llen gerilim(IR-gerilim dm) deeri(Volt)

I H Akm test ve l kutusundan llen hata akm deeri(Amper)

R L Boru hattnn boyuna direnci olup

R=

rB .(ohm / m ) ifadesiyle belirlenir (D t ).t

Burada rB = 0,18.10 6 (ohm.m ) borunun metre bana zgl direnci D Boru ap (metre) t.(metre) Boru et kalnl Bu basitletirilmi hesap ekli ancak ok dk temas direnci olduunda ve boru hattndan dier akmlar akmyorsa kullanlabilir. Boru hattnn dna doru olan akm aklar ayr ayr llmeli ve hesaba katlmaldr.

ekil 4.49 Yabanc bir boru hatt ile elektriksel temas yerinin bulunmas iin gerekli lmler

167 ekil 4.49 de grld gibi ATP akm l ve test kutular vastasyla gerekli akm ve gerilim lmleri muhtemel temas noktasnn her iki tarafnda da yaplmaldr. l deerleri bulunduktan sonra aadaki ifade yardmyla elektriksel temas yeri aada verilen ifade yardmyla bulunur.
LX = U 2 I 1 .L2 .R L (U 2 U 1 ) = .L (U 3 U 1 ) 2 I H .R L

I 3 = I H + I1 U 2 = U 3 U 2
R L Boru hattnn boyuna direnci olup

R=

rB .(ohm / m ) ifadesiyle belirlenir. (D t ).t

I H Yabanc boru ile temas sonucu akan hata akm

4.14 Katodik Koruma sistemi ile Korunan Boru Hatlarnda Giriimin Kontrolu 4.14.1 Katodik olarak korunan boru hatt ile yabanc boru hattn birbiri ile balamak

Giriimin kontrol altna alnmas metotlarndan birincisi yabanc boru hattn katodik olarak karunan boru hattna ekil 1 de grlen test ve l kutusuyla birbirine balamaktr.

ekil 4.50 Katodik korumal boru hattnn yabanc boru hatt ile dorudan balanmas

168 Genellikle iletken balantnn srekliliini kontrol edebilmek ve balant iletkeni boyunca akan akm lebilmek iin test ve l kutusu tesis edilir. Her bir boru hattna ait boru toprak potansiyelini lebilmek iin test ve l kutusu 4-hatl olarak kurulur. Akm lleri (ekil 2) normalde kalibrasyonlu nt diren kullanarak diren zerindeki gerilim dmn lmek suretiyle gerilim diren metodu kullanlarak alnr. Byle bir imkn yoksa dijital pens ampermetre ile veya akm devresini amak suretiyle devreye dk giri direncine sahip ampermetre sokarak akm lleri alnr.

ekil 4.51 Birbiri ile zole flan zerinden birleen iki boru hatt iin tesis edilen Test ve l kutusu. Yabanc boru hatt ile izole flan vastasyla birleme durumunda eer birleme noktasnda yabanc boru katodik olarak korunuyorsa ve zerinde yeterli seviyede (-0,85 V ) boru-toprak potansiyeli mevcutsa l kutusuna gerek kalmadan ekil 3 de grld gibi birbirleriyle dorudan balanabilir.

169

ekil 4.52 Boru hatlar arasndaki balantlarn dorudan yaplmas

4.14.2 Katodik olarak korunan boru hattnn diren zerinden birbirleriyle balants

Dorudan balant ya mevcut katodik koruma sisteminin verecei koruma akmnn her iki boru hatt iin yeterli olamamasndan veya yabanc boru hatt sahipleriyle yeterli seviyede organizasyonun gerekletirilememesinden dolay her zaman tercih edilmemektedir. Bu nedenle yabanc boru hattna akacak akmn en aza indirilmesi istenir. Byle durumlarda iki boru hatt arasndaki balant diren zerinden yaplr. Diren deeri iki yap zerinde giriim meydana getirmeyecek ekilde her iki yapnn potansiyelini aa yukar ayn yapacak ve yabanc boruya akan akm en aza indirecek ekilde yaplr. Diren deerinin ayarlamas ekil 4.4 de grlen test kutusu vastasyla yaplr.

ekil 4.53 Yabanc boru hatt ile balantnn diren zerinden yaplmas

170 Sol tarafta grlen e potansiyel direnci nce dorudan balanr. Sonra ayarlanabilir akm nt direnci ile bu direncin baland iki terminal arasnda potansiyel 20 mili Volt okununcaya kadar direncin deeri deitirilir. Bu deer veya bu deere yakn potansiyel deerinin okunduu diren deeri epotansiyel balant diren deeri olarak belirlenir. Deeri belirlenen epotansiyel diren ekilde grlen yerine taklr ve akm nt sklerek bunun baland terminaller uygun kesitte kablo vastasyla birletirilir. E potansiyel kutularndaki lmler 30 gnde bir tekrarlanarak borular arasndaki potansiyel farknn uygun olup olmad kontrol edilmeli ve gerekiyorsa testler tekrar edilerek uygun deerde direnle deitirilmelidir.
4.14.3 Galvanik anodlar kullanmak suretiyle giriimin kontrol altna alnmas

Baz durumlarda giriim ekil 4.5 de grld gibi dearj blgesinde yabanc boru hatt zerine galvanik anodlar tesis edilmek suretiyle giriim kontrol altna alnr. Burada ama yabanc yapnn negatifliini ykselterek dearj blgesindeki akmlarn devresini galvanik anodlar zerinden tamamlatmaktr.

ekil 4.54 Galvanik anodlar tesis etmek suretiyle giriimin kontrol altna alnmas

171 Ancak sz konusu metot yabanc boru hatt kaplamasnn iyi olduu ve giriim akmlarnn olduka dk olduu durumlarda uygulanabilir. Ayrca bu metot dearj blgesi yaknlarnda katodik olarak korunan boru kaplamasna ilave kaplama yapmak suretiyle kombine edilebilir.
4.14.4 Korunmu boru hattna ilave kaplama yaplmas

ki boru hattnn kesitii yerde katodik olarak korunan boruya ilave kaplama yaparak dearj yerindeki gei direncini arttrmak suretiyle giriim etkileri ortadan kaldrlr.

ekil 4.55 lave kaplama yapmak suretiyle giriimin kontrol altna alnmas

lave kaplamann boyu ok uzun olmaldr. ki boru hattnn kesime noktasndan iki tarafa en az 12 metre ve toplam en az 24 metre boyunda olmaldr. Bu giriim kontrol metodu yabanc boru hatt veya katodik olarak korunan boru hatt dizayn veya yapm safhasnda ise en ekonomik metottur.

172

4.14.5 Akm ekme blgesi ile akm dearj blgesi arasna, kaak akm blgesinde Yabanc yap zerine izole flanlar veya bu blgede metalik olmayan blmler kullanmak

ekil 4.56 zole flanlar veya izole blmler kullanmak suretiyle giriimin kontrol altna alnmas Bu metottan ekseriyetle katodik olarak korunan boru hattna yakn olan yaplar zerindeki giriim etkilerini ortadan kaldrmak iin yararlanlr. Metottaki ama kaak akm yolunun direncinin deerini byk lde arttrmak suretiyle giriim akmnn bykln nemli lde azaltmaktr. zolasyonlar ve izole blmler akm ekme blgesi ile akm dearj blgesi arasnda akm blgesinde tesis edilir.

173

4.14.6 Karma metot kullanlmas

Bir ok durumlarda kaak akmlarn byklne, korunan boru hattnn kaplama kalitesine, yabanc boru hattnn kalitesine bal olarak yukarda anlatlan metotlar karma olarak kullanlr.

ekil 4.57 Karma metot kullanarak giriimin kontrol altna alnmas

174
SONU

Bu almann sonucunda metalik yaplarda oluan Korozyon ve korozyonu nlemek iin yaplacak olan koruma yntemleri ierisinden Katodik Koruma sistemi incelenmitir. zellikle yurtdnda yaygn olarak hesaplanan korozyonun zararlar lkemizde de son 10 ylda devlet kurumlarnn da (BOTA, SK, TCK, GDA, ller Bankas, DS gibi) nitelikli almalaryla hesaplanmaya balanm ve buna kar alnacak nlemler gelitirilmitir. zellikle tehlikeli yaktlarn tand ve sakland ortamlarda yaplan korumalar ok nemlidir ve disiplinler aras almay gerektirir. Korozyonun ekonomimize olan zararlar maddi olarak henz hesaplanamamtr. Bu hesaplamalar yurtdnda, zellikle ABDde her yl gncellenerek yaplmaktadr. Bu rakam 276 milyar dolar olarak hesaplanmtr. Yine ABDde Savunma Bakanl ve Amerikan Ordusu bu konuda literatre girecek almalar yapmaktadrlar. zellikle petrol tama hatlar ile gemi ve limanlara ynelik olarak geni apl aratrmalar yaplmtr. Byk petrol firmalar da bu konuda akademik almalara destek vermektedirler. lkemizde de yine petrol firmalarnn bu konuda ilgili blmleri mevcuttur. zellikle off-shore petrol sahalarndaki koruma gn getike nem kazanmaktadr. Bir dier konuda insan saln etkileyebilecek ime suyu ve atk su tamasdr. Katodik Koruma alannda son dnemdeki nemli gelimelerden biri de lm istasyonlarnn SCADA ve GSM hatlar zerinden takibidir. Bu sistemlerle korunacak malzemenin takibi ve arzalara mdahale de arazi artlarndan ve insan hatasndan bamsz hale gelmektedir. Katodik Koruma Elektrik Mhendislii alannda zel bir konu olmakla birlikte disiplinler aras bir alan olmas nedeniyle Yksek Lisans konusu olarak ilenebilecek bir konudur. zellikle ekonomiye olan etkisi nedeniyle yurtd rnekleri ve zel irketlerin almalar incelenerek yeni koruma malzemeleri ya da mevcut malzemelerin iyiletirilmesi salanabilir. Bugn lkemizde anod retilebiliyorsa da zellikle Bak-Tiflis-Ceyhan boru hattnda yurtdndan gelen malzemelerin kullanlyor olmas bu konuda almamz gerektiini gstermektedir.

175
KAYNAKLAR

ABD Deniz Kuvvetleri (1988)Electrical Engineering Cathodic Protection Handbook Naval Engineering Department, ABD ArGEM A, (2006), Kurumii Dokmanlar, stanbul BOTA,(1992-1994-2001), Katodik Koruma artnameleri, Ankara Cathodic Protection Headquarters Department Of Army, Electrical Design, (1992), ABD Jones D.A., (1996) Princibles of Cathodic Protection, Wiley Yaynlar ABD Von Beackman W., Schwenk W., Prin W., (1993) Handbook of Cathodic Corrosion Protection, Wiley Yaynlar, ABD

176
ZGEM

Doum tarihi Doum yeri Lise Lisans

03.09.1981 Krehir 1996-1999 1999-1989 Dzce Anadolu retmen Lisesi Yldz Teknik niversitesi Elektrik-Elektronik Fak. Elektrik Mhendislii Blm

alt kurum(lar)

2004- ......

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas stanbul ubesi