KATODK KORUMA

Giri:
Katodik koruma, korozyona urayan (anot olarak davranan) bir metalin potansiyelini
deitirerek, onu katod olarak davranmaya zorlamaktr. znmeyen bir soy, anot yardmyla
korunacak bir yap devrenin negatif kutbunu oluturacak ekilde doru akm devresine
balanr. Bu tip korumaya d akm kaynakl katodik koruma denir.
Korunacak yap elektrik devresinin negatif kutbunu oluturduu iin doru akm
kaynandan buraya srekli bir elektron beslenmesi sz konusudur. Bu ise srekli bir
elektron k ile (M M+2 + 2e- ) znmesi sz konusu olan metalin korozyonunun
durmasna neden olur. nk znme annda salnan ve korozyon hcresinin katoduna
akan elektronlar doru akm kaynandan fazlasyla geri beslenecektir.
Katodik koruma bir baka ekli ise korunacak metalden daha aktif bir metali anot
olarak kullanarak suni bir pil devresi oluturup, aktif metalin korozyonu ile korozyona kar
korunacak yapya elektron transferi salayarak yapy katod haline getirerek korumaktr. Bu
tip korumaya Galvanik anotlu katodik koruma denir.
Katodik korumann amac, belirli bir ortamda her metal iin sabit bir potansiyel
eiinin altnda metali topraa gre negatif olarak kutuplatrarak her tr korozyondan
korumaktr.
Sonuta hattn her noktasnda birim alana devaml olarak akm gelmektedir. Bu
akmn younluu kaplamann yaltm direncine ve o blgedeki potansiyel farkna baldr.
Dolaysyla, koruma iin seilen kriter, metalin toprak ile bann kuraca minimum
potansiyeldir. lmler, genellikle bakr\bakr slfat elektrodu referans alnarak yaplr. Bu
artlar altnda toprak ile temas halindeki elik borunun her noktasnda 850mV veya alt bir
potansiyele eriilmi olmas gerekir.
Minimum Potansiyel Yaklam
Uygulanan yntem ne olursa olsun koruma iin temel art, korozyona urayan metali
polorize ederek potansiyelini (EM) anodik evrelerin ak devre potansiyeli (EA) hizasna
kaydrmaktr. Bu potansiyel minimum potansiyel (Emin) olarak adlandrlr. ekil 1 deki gibi
polarizasyon diyagramndan grlecei zere minimum potansiyel katodik koruma
ynteminin akm ihtiyacn (Igerek) belirler. Korunan metal ve galvanik anot ifti tarafndan
retilen veya uygun bir d kaynaktan ekilerek koruma devresine verilen akm (Iuyg) bu
akm ihtiyacn karlar byklkte olmaldr. Tam koruma ancak bu artla (Iuyg = Igerek ve EM
= Emin) salanr.
Galvanik Anotlu Katodik Koruma Sistemi
Korunmas dnlen boru hattna elektrod potansiyeli elikten daha negatif olan Zn,
Al, Mg veya bunlarn alamlarndan oluan yeterli sayda galvanik anot balanarak
oluturulan pilde boru hatt katod durumuna getirilerek korozyondan nlenmesi esasna
dayanr.
Topraa elik bir boru dendiinde, bu borunun sistemin katodu olmas gereklidir.
Dolaysyla daha elektronegatif bir metal anot olarak kullanlr. Nerst skalasna baklrsa,
snflandrmada demirden daha aktif metaller, Mg, Al, ve Zndir. Aluminyum oksit yaltkan
olduundan, Al kullanlmaz. Reaktif anotlar Mg veya Zn den yaplr. Genellikle daha byk
k verdiinden ve potansiyeli 1150 mV olduundan Mg tercih edilir.

Anot iinde galvanik iftlerin olumasn engellemek iin %99,997 saflkta Zn

kullanlmaldr. Zn anodun iyonlama potansiyeli 1,1 Volttur. Teorik olarak 1A.h, 1,22 gr.
inkoyu serbest hale geirir.
Galvanik anot yerletirlimesi iin gerekli balca art, hattn etki gc dk direnli
(R<50 ohm.cm) topraktan gememesidir. Bir boru hattnn korunmas iin gerekli anot says
Ni belirten balant aada verilmitir.
N=S.i / I
Burada; S=boru yzeyi alan, i= koruma iin gerekli akm younluu, I=anottan geen
akm miktar.
Anotlar korunacak metalin 3-5 m ilersine dikey yerletirlirler. Anotlar anot dolgusu
denilen ve anot ile toprak arasnda sabit temas direncini salayan blmelere konurlar.
Dzenliyici ortam bentonit ve jipsden oluur. Anot (Zn) ile katod (boru)nun oluturduu
hcrenin iyi alabilmesi iin anot/toprak direncinin ok dk yani 0-1 ohm arasnda
olmas gerekir.
Galvanik anot ynteminin teknik adan en byk avantaj, akmn boru hatt boyunca
niform bir ekilde datlmasna imkan vermesidir. En byk dezavantaj ise, zemin
rezistivitesinin yksek olduu blgelerde etkili olmaydr.
Galvanik anotlu katodik koruma sistemi balca aadaki hallerde tercih edilir.

D akm kaynann mevcut olmad blgelerde,

evre metalik yaplar zerinde interferans etkisini nlemek zere,
Kaplama bozukluu, kaak akm etkisi gibi yerel korozyon etkilerinin nlenmesinde,
Akm ihtiyacnn ok dk olduu durumlarda.

D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemi

Korunacak malzemenin enerji kaybn bir baka metalden vermek yolu ile enerjinin
dardan salanlmas esasna dayanr.
ebekeden alnan alternatif akm nce bir transformatrden geirilerek potansiyeli
istenilen seviyeye drlr. stenilen seviyeye drlen bu akm bir redresrden
geirilerek doru akm haline dntrlr. Doru akm (+) ucu anot yatana, (-) ucu
korunacak olan boruya balanr. Yardmc anot olarak eitli metaller kullanlabilir. Hatta
eski borular, raylar, travers gibi hurda demir ve elik malzemelerde yardmc anot olarak
kullanlabilir. Yardmc anotta aranacak balca zellikler, yksek bir potansiyele gerek
duyulmadan istenilen akm verebilmesi ve dier taraftan yeterli sre paralanmadan
dayanabilmesidir. Anotlar kendini yok ettiinden ve elektrik akm yksek olduundan, 20
yla uygun bir kullanm sresi iin gerekli malzeme ngrlmelidir.
Zemin iinde kullanlan balca yardmc anotlar unlardr:
o
o
o
o
o
o

Grafit anotlar
Fe-Si anotlar
Pb-Sb-Ag anotlar
Al anotlar
Pt-Ti anotlar
Metal oksit kapl Ti anotlar .

D akm kaynakl katodik koruma sistemi, galvanik anotlu katodik koruma

sisteminden daha gldr ve potansiyel ayarlamas mmkndr. Ancak evredeki
ebekeleri etkileme gibi bir mahsuru vardr.Maksimum difzyon ve korumann etkisi iin,
anodu korunacak hatta dik olarak ve 50-100 m bazen de daha fazla uzakla yerletirlmesi
gerekir. Koruma akmn T/R ayar, boru zerindeki her noktada katodik koruma eiinden
dk bir potansiyeli elde edecek ekilde yaplmaldr.
Bu koruma tipi byk ebekelerde tavsiye edilir. Potansiyel uygulamalar ile
adaptasyonda elastikiyet salar; fakat datm ebekelerinde dier ebekelere etkinin
engellenmesine dikkat edilmelidir.
D akm kaynakl katodik koruma sisteminde anot yatann yeri ok nemlidir.
Maksimum verim iin koruma istasyonunun yerletirilecei en iyi yer korunacak ksmn tam
ortasdr. Pratikte aadaki dier faktrler de nem kazanr.

ebeke tasarm (dal yada A ebeke),

Boru aplar (boru direnci yan yzeylere bantldr),
Dk voltaj kaynann yaknl (istasyona akm verebilmek iin),
Dier yeralt ebekelerinin younluu.

Katodik Koruma Projesi in n Etdler

Katodik koruma projesi yaplmadan nce, boru hatt yeraltna konulmu durumda
olsun veya olmasn zemin, boru ve evre koullar ile ilgili baz bilgilerin toplanmas ve baz
deneylerin yaplmas gerekir. Yaplacak olan n etdler aadaki ekilde gruplandrlabilir.
Zemin ile ilgili etdler

Zemin rezistivitesi ve redoks potansiyeli lmleri,

Zemin tuzluluu, rutubeti, asitlii, havalanabilme ve skma zellikleri ve yeralt su
seviyesine ait bilgiler.

Boru ile ilgili etdler

Boru cinsi, ap, et kalnl ve uzunluu,

Boru kaplama cinsi ve kaplama direnci veya attenuation sabiti,
Boru yeraltna konulmu ise boru zemin potansiyelinin llmesi,
Boru yeraltna konulmu ise akm ihtiyacnn deneysel olarak belirlenmesi.

evre ile ilgili etdler

Boru hatt boyunca elektrik akm kaynann bulunduu blgeler,

Boru hatt boyunca yol, kpr, dere, bataklk ve l gibi zel geitlerin belirlenmesi,
Boru hatt ile kesien veya yaknnda geen yabanc metalik yaplarn belirlenmesi,
Anot yata iin uygun blgelerin belirlenmesi,
Boru hatt evresinde zemin iine kaak akm yayabilen doru akm kaynaklarnn
belirlenmesi,
Boru hatt yaknnda yabanc bir anot yatann bulunup bulunmadnn
belirlenmesi,
Btn bunlara ek olarak evrede meskn mahal veya sulanan tarm arazisi bulunup
bulunmad tespit edilir.

Katodik Koruma Sisteminin Projelendirilmesi

Katodik korumann amac korozyonu en ekonomik ekilde nlemektir.
Projelendirmede bu amaca bal kalnarak, boru hatt en ucuz ve en emin ekilde korunmaya
allmaldr. Bunu salamak iin, proje seenekleri yalnz teknik adan deil ekonomik
adan da analiz edilmelidir.
Bir katodik koruma sisteminin toplam maliyeti, ilk tesis masraflar ile iletme ve
bakm masraflarnn toplamndan oluur. Deiik katodik koruma sistemlerini ekonomik
adan birbiri ile kyaslayabilmek iin, yllk koruma maliyetleri esas alnr. Yllk koruma
maliyeti sz konusu boru hattn bir yl koruyabilmek iin yaplan tm harcamalrn
toplamdr. Bu deer ilk tesis maliyetlerinin toplamndan oluur.
Projelendirme srasnda yalnz sistem seimi deil, T/R nitesi says, kapasitesi ve
anot cinsi, says ve boyutlarnn belirlenmesinde de teknik zelliklerin yannda ekonomik
faktrler gz nnde bulundurulmaldr.
Katodik Koruma Kriterleri
Katodik korumann boru hattn korozyondan tam olarak koruyabilmesi iin aadaki
kriterlerden en az birinin gereklemesi zorunludur.

Boru hattnn her noktasnda Cu/CuSO4 referans elektroduna gre boru akm altnda
iken llen boru/ zemin potansiyeli en az 850 mVluk, en fazla 2000 mVluk bir
potansiyele ulamaldr.
Katodik koruma iin her noktada akm kesildikten 15sn sonra llen Eoff boru/zemin
potansiyeli ile daha nce hi akm uygulanmadan llen Eoff doal boru/ zemin
potansiyeli arasndaki fark (potansiyel kaymas) en az 300mV olmaldr.
Katodik koruma iin her noktada akm altnda llen boru/zemin potansiyeli Eon ile,
akm kesildikten hemen sonra 15sn iinde llen potansiyel Eoff deerleri arasndaki
fark (polorizasyon kaymas) en az 100mV olmaldr.
Elektrolitten, metal malzeme yzeyine akan net koruyucu elektrik akm, metal
malzemenin nceden belirlenen k (anodik) noktasna topraklama akm tekniinin
uygulanmasyla llmelidir.

Boru hattna yeterli miktarda akm uygulanarak bu kriterlerden herahngi birinin

salanmas ile boru etkili ekilde korunmu olur. Ancak boruya gereinden fazla akm
uygulayarak boru zemin potansiyelinin 1,2 Volt deerinden daha negatif hale getirlimesi de
sakncaldr. Bu durumda hidrojen k nedeniyle boru kaplamas paralanabilir.
D Akm Kaynakl Katodik Koruma sistemlerinin Projelendirilmesi
Boru hatt ve evresi zerinde yukarda belirtilen etdler tamamlandktan sonra
ekonomik ve teknik kriterler gz nne alnarak aadaki hususlar belirlenir:
nce toplam akm ihtiyac ve katodik koruma mr gz nne alnarak galvanik anot
veya d akm kaynakl katodik koruma sistemlerinden hangisinin ekonomik olaca
belirlenir.
1. Tesisi 1 yl korumak iin minimum masraf gerektiren katodik koruma sistemi en
ekonomik sistemdir. Her projede bu seimin zel olarak yaplmas gerekir. Bu konuda
aadaki genel ilkelere dayanarak dorudan sistem seimi de yaplabilir.

Akm ihtiyac 0,5 amperden kk olduu zaman genellikle galvanik anotlu katodik
koruma tesisleri daha ekonomiktir.

Elektrik akmn mevcut olmad yerlerde zorunlu olarak galvanik anotlu katodik
koruma sistemi kullanlr.
Zemin elektrik zgl direncinin yksek olduu blgelerde zorunlu olarak d akm
kaynakl katodik koruma sistemi uygulanr.
Katodik koruma mr 1-2 yl gibi ok ksa ise, bu durumda galvanik anotta katodik
koruma daha ekonomiktir.

2. D akm kaynakl katodik koruma sisteminin uygulanmas halinde, boru hattnda bir
noktadan korunabilecek maksimum mesafe belirlenir. Buna gre katodik koruma iin gerekli
olan minimum T/R says bulunur.
3. Tesis iin gerekli toplam akm miktar gz nne alnarak her bir anot yatandan
ekilecek akm miktar hesaplanr. Ekonomik adan T/R nitesi k voltajnn 0-60 volt
arasnda bulunmas uygundur. Bu durumda D.C k voltaj maksimum 50 Volt alnabilir. Bu
deerler yardm ile katodik koruma sistemi iin msaade edilebilen maksimum diren
belirlenmi olur.
Katodik koruma sistemlerinin toplam direnci,
Rt=Ranot+Rboru+Rkablo
Bants ile bulunabilir. Borunun ve kablonun direnci bilindiine gre anot yata direnci
belirlenir.