MODEL RYNKU

1. Teoria mechanizmu rynkowego

Ce Nadwy S
nap żka
[zł}1 E
p
pE D
Niedobór
2 D Popyt
Cena równowagi (DD) i
rynkowej. podaż
(S)
Przy cenie p1 występuje nadwyżka podaży, przy cenie p2 nadwyżka popytu. Cena pE zapewnia
równowagę rynkową (popyt = podaż). Taka sytuacja jest uznawana za optymalną (najlepszą),
choć występują pewne sytuacje graniczne.

Według teorii mechanizmu rynkowego, na rynku z czasem równowaga ustala się w sposób
automatyczny poprzez zachowania konsumentów (popyt) i producentów-sprzedawców
(podaż). Warunkiem jest to, aby rynek nie był poddawany oddziaływaniu z zewnątrz (brak
ingerencji na rynku). Jeśli w punkcie wyjścia cena rynkowa wynosi p 1 producenci pozostają z
niesprzedanym towarem w ilości odpowiadającej nadwyżce podaży. Chcąc pozbyć się tych
zapasów obniżają cenę. To wpływa na zmniejszenie podaży (zgodnie z prawem podaży), ale
również uruchamia popyt, który zaczyna zwiększać się. Na rysunku następuje przesuwanie w
dół zarówno po krzywej S (podaży) jak i po krzywej DD (popytu) w kierunku punktu E
(równowagi). Cena jest obniżana do momentu wyzbycia się zapasów, co następuje przy
cenie pE. Podobny mechanizm zadziała, gdy na początku mamy do czynienia z ceną p 2. W
takim przypadku powiemy, że część konsumentów, która nie może nabyć produktu (chodzi o
ilość odpowiadającą niedoborowi na rysunku) będzie skłonna zaakceptować wyższą cenę. W
takim przypadku następuje zbliżanie do punktu E poprzez jednoczesny ruch po obu krzywych
(S i DD) w górę. Oczywiście osiągnięcie stanu równowagi odbywa się poprzez „skoki” ceny.

2. Paradoks dotyczące popytu

  PARADOKS GIFFENA - ubodzy konsumenci reagują na wzrost ceny dóbr poślednich
wzrostem popytu na nie, co jest związane ze spadkiem siły nabywczej dochodów tych
konsumentów
 PARADOKS VEBLENA - popyt konsumentów na dobra luksusowe wzrasta wraz ze
wzrostem cen tych dóbr - efekt snobizmu
3. Elastyczność cenowa popytu

Elastyczność cenowa popytu – wielkość, która jest miarą intensywności reakcji konsumentów
wyrażonej wielkością popytu na zmianę ceny danego dobra.

Q2−Q1
Q1
Ec =
P2−P1
P1

Gdzie: Q2 – popyt po zmianie, Q1 – popyt przed zmianą, P2 – cena po zmianie, P1 – cena przed
zmianą

Ec < -1  popyt jest elastyczny, -1 < Ec < 0  popyt jest nieelastyczny

Objaśnienia: D – krzywa popytu, pole AJEF – wartość utargu całkowitego (liczonego jako cena
razy ilość sprzedana) przy cenie AE i popycie EF, pole BKGE – wartość utargu całkowitego
przy cenie BE i popycie EG, pole CLHE – wartość utargu całkowitego przy cenie CE i popycie
EH, pole DMIE – wartość utargu całkowitego przy cenie DE i popycie EI

Przy cenie AE wartość utargu całkowitego jest mniejsza niż przy cenie BE, natomiast przy
cenie CE wartość utargu całkowitego jest większa niż przy cenie DE
Dzieje się tak, dlatego że ceny AE i BE występują przy popycie elastycznym, zaś ceny CE i DE –
przy popycie nieelastycznym.

Przy popycie elastycznym obniżenie ceny dobra daje efekt w postaci wzrostu wartości
utargu całkowitego, natomiast przy popycie nieelastycznym obniżenie ceny daje
spadek wartości utargu całkowitego
Wraz z przesuwaniem się po krzywej popytu w dół (obniżaniem ceny) maleje elastyczność
cenowa popytu, wraz z przesuwaniem się po krzywej popytu w górę (wzrostem ceny) rośnie
elastyczność cenowa popytu, a zatem w każdym punkcie krzywej popytu elastyczność
cenowa popytu jest inna

Przykład:

Jeśli współczynnik elastyczności cenowej popytu zwiększa wartość z -3 do -2, to elastyczność

cenowa popytu maleje, ale w obu przypadkach popyt jest elastyczny

Jeśli współczynnik elastyczności cenowej popytu zmniejsza wartość z -0,3 do -0,2, to

elastyczność cenowa popytu wzrasta, ale w obu przypadkach popyt jest nieelastyczny

Popyt D1 - doskonale elastyczny, popyt D 2 – doskonale nieelastyczny (sztywny). Elastyczność

cenowa popytu rośnie wraz ze spadkiem kąta nachylenia krzywej popytu

4. Elastyczność dochodowa popytu

Elastyczność dochodowa popytu - wielkość, która jest miarą intensywności reakcji

konsumentów wyrażonej wielkością popytu na zmianę ich dochodu

Q2 −Q1
Q1
Ed =
D2 −D1
D1
gdzie: D2 – dochód po zmianie, D1 – dochód przed zmianą

Wartość współczynnika elastyczności dochodowej popytu wskazuje na rodzaj dobra, który

nabywają konsumenci: Ed > 1 – dobra luksusowe (wyższego rzędu), E d < 1 – dobra
podstawowe (pierwszej potrzeby), Ed > 0 – dobra normalne, Ed < 0 – dobra niższego rzędu

5. Elastyczność mieszana popytu

Elastyczność mieszana popytu - wielkość, która jest miarą intensywności reakcji

konsumentów wyrażonej wielkością popytu na dobro X pod wpływem zmiany ceny dobra Y.
Dobra X i Y są względem siebie substytucyjne lub komplementarne

Q2 x −Q1 x
Q1 x
Ed =
P 2 y −P1 y
P1 y

gdzie: Q2x – popyt na X po zmianie, Q1x – popyt na X przed zmianą, P2y – cena Y po zmianie, P1y
– cena Y przed zmianą

Ed > 0  X i Y substytucyjne, Ed < 0  X i Y komplementarne

6. Mechanizm rynkowy a cena maksymalna i minimalna

cena
S

P1

P2
D
P3

popyt

Cena maksymalna – wprowadzana przez rząd jako górna granica dla ceny rynkowej. Na
rysunku może być nią tylko cena p 3 i każda niższa od ceny równowagi p 2. Cena minimalna –
wprowadzana przez rząd jako dolna granica dla ceny rynkowej. Na rysunku może być nią
tylko cena p1 i każda wyższa od ceny równowagi. Rząd wprowadza jedną lub drugą i takiej
sytuacji każda z nich staje się ceną rynkową (taką, po której będzie sprzedawany produkt)

 Cena maksymalna powinna chronić konsumentów. Występuje przy niej nadwyżka

popytu, co oznacza, że popyt rynkowy nie będzie zaspokojony w całości. Sensowne
jest połączenie tego rozwiązania z reglamentacją produktu (odgórne przydzielanie
ilości na osobę np. poprzez kartki)
  Cena minimalna jest korzystna dla producentów-sprzedawców. Rząd gwarantuje po
tej cenie zbyt produktu poprzez tzw. zakupy interwencyjne (dlatego nazywa się ją
ceną gwarantowaną). Takim zakupom podlegać będzie ilość nie sprzedana na rynku
(odpowiadająca nadwyżce podaży)

7. Wpływ podatku obrotowego na rynek

Podatek obrotowy jest nakładany w zależności od ilości sprzedanego towaru, a jego

płatnikiem jest producent-sprzedawca. Nałożenie takiego podatku powoduje spadek podaży
towaru (krzywa podaży S przesuwa się w górę), co powoduje wzrost ceny rynkowej
(równowagi). Zmniejsza się także popyt rynkowy. Na rysunku wektor odzwierciedla stawkę
podatku obrotowego. Na obu rysunkach taka sama stawka powoduje inny wzrost ceny (po
lewej – większy). Jest to uzależnione od nachylenia krzywych podaży i popytu (różne na obu
rysunkach). W przypadku popytu różny kąt nachylenia (różna elastyczność cenowa) wpływa
na to, w jaki sposób ciężar z tytułu opodatkowania (na rysunku pole żółto-niebieskie)
rozkłada się na sprzedających i kupujących (odpowiednio kolor żółty i niebieski).

Przykładem omówionego wyżej podatku jest podatek od wartości dodanej (VAT) i akcyza