3 Fasi̇kül Tari̇h (132 Sayfa)

BÖLÜM 15
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA

OSMANLI DEVLETİ VE DÜNYA
İNKILAP VE BAZI KAVRAMLAR
TARİH
KONU ANLATIM KİTAPÇIĞI
BÖLÜM 15
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ VE DÜNYA
İNKILAP VE BAZI KAVRAMLAR: EYLEMSEL (FİİLEN) SONA ERME: Bir devletin topraklarının
işgale uğraması; başkentin ve devlet başkanının esir duruma
İnkılap bir toplumda sosyal, siyasal ve ekonomik alanlarda ger- düşmesi; egemenlik haklarını kullanamaması durumudur.
çekleşen ani ve köklü değişikliklerdir. Üç aşamada gerçekleşir.
a) Düşünce evresi HUKUKİ VARLIĞIN RESMEN SONA ERMESİ: Bir devletin

başkent, devlet başkanı, hükümet ve diğer hukuksal belirtile-
b) İhtilal (aksiyon – şiddet) evresi rin ortadan kaldırılmasıdır.
c) Yeni bir düzen evresi

MONARŞİ: Yönetme yetkisinin tek bir kişide toplanması,
egemenliğin kaynağının soylu bir aileye dayanmasıdır.
OLİGARŞİ: Egemenlik kaynağının belirli bir zümreye ait

olmasıdır.
Eskisinden daha geri bir düzen kurulmuşsa buna irtica
denilir. TEOKRASİ: Dini ve siyasi yetkilerin tek bir elde toplandığı
yönetimlerdir.
DEMOKRASİ: Gücünü halktan alan yönetim anlayışıdır. Halk

egemenliği.
Türk İnkılabı’nın ihtilal safhası Amasya Genelgesi ile baş- CUMHURİYET: Halkın belirli süreler içerisinde seçtiği kişiler
lamıştır. Bu genelgede yer alan "Milletin istiklalini yine mil- tarafından yönetilmesidir.
letin azim ve kararı kurtaracaktır." maddesi Türk inkılabinin
ihtilal safhasının başlangıcı olarak kabul edilmektedir. MEŞRUTİYET: Hükümdarın yanında halkın seçmiş olduğu
temsilcilerden oluşan bir meclisin olmasıdır.
EMPERYALİZM: Bir devletin başka toplumlar ve devletler

üzerinde ekonomik, siyasi, askeri ve kültürel alanda hakimiyet
kurmasıdır.
Türk İnkılabında hem ulusal egemenlik hemde ulusal ba-
ğımsızlık birlikte gerçekleştirilmiştir. Bu özelliğiyle Türk inkıla- ÇAĞDAŞLIK: Gelişmiş, ileri ve uygar toplumları örnek alarak,
bı Fransız ihtilali ve Rus ihtilalinden ayrılmaktadır. onlarla uyum içinde olmaktır.
ULUSAL BAĞIMSIZLIK: Bir devletin ya da toplumun başka

devletlerin egemenliği altında olmama durumudur. Dışarıdan
baskı olmaksızın iç ve dış politikalarını gerçekleştirmesidir.
HÜKÜMET DARBESİ: Devlet yönetimini herhangi bir gücün
zorla ele geçirmesidir.
REFORM (ISLAHAT): Bozulan mevcut düzene eklemeler ya

da çıkarmalar yaparak mevcut düzeni iyileştirmedir.
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA
EGEMENLİK: Karar verme, yönetme yetkisine sahip olmadır. OSMANLI DEVLETİ VE DÜNYA
EVRENSELLİK: Bir olay ya da olgunun tüm dünyayı etkile- MUSTAFA KEMAL’İN HAYATI
mesidir. Mustafa Kemal’in Öğrenim Hayatı:
HUKUKEN TANIMA: Karşı tarafla görüşme yapmak, tarafla- Mahalle Mektebi: Mustafa Kemal’in annesinin isteği ile
rın birbirlerini muhatap kabul etmesidir. gittiği dini eğitim veren okuldur.
RESMEN TANIMA: İki ya da daha fazla devletin birbirleri

Şemsi Efendi Okulu: Mustafa Kemal’in babasının isteğiyle
ile olan ilişkilerini resmiyete dökmesi yazılı olarak antlaşma
gittiği Avrupa tarzı eğitim veren ilkokuldur.
imzalamalarıdır.
"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

BÖLÜM 15 XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ VE DÜNYA
Selanik Mülkiye Rüştiyesi: 1892’de babasının ölümünden MUSTAFA KEMAL’İN YAZDIĞI KİTAPLAR
sonra gittiği ortaokuldur.
• En önemli eseri NUTUK’tur. 1919’dan (Samsun’a çıkışı)
1927’ye kadar geçen zamandaki gelişmeleri, olayları kap-
samaktadır.
Selanik Askeri Rüştiyesi: Yatılı ortaokul seviyesinde askeri
okuldur. Mustafa Kemal’e bu okulda iken matematik öğret- • Cumhuriyet Döneminde geometri eğitimini kolaylaştıran
meni Yüzbaşı Mustafa Efendi tarafından Kemal adı verilmiştir. "Geometri" eseri
(1893 – 1895) • Manevi kızı Afet İnan’la beraber yazdığı "Vatandaş İçin
Medeni Bilgiler"
Bunların dışında;
Manastır Askeri İdadisi: Askeri lisedir. 1899’da mezun ol-
muştur. • Takımın Muharebe Talimi
• Cumalı Ordugahı
• Bölüğün Muharebe Talimi
Harp Okulu: Mustafa Kemal İstanbul’a gelerek 459 öğrenci
arasında sekizinci olarak bu okulu bitirdi (1902). • Zabit ve Kumandan ile Hasbihal
• Tabiye Tatbikat ve Seyahatı
Harp Akademisi: 1905 yılında kurmay yüzbaşı olarak bu oku-
gibi eserleride bulunmaktadır.
lu bitirdi.
Kurmay yüzbaşı Mustafa Kemal’in ilk görev yeri, merkezi

Şam’da bulunan V. Orduya bağlı 30. Süvari Alayı’dır.
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ
Mustafa Kemal, Şam’da görev yaptığı sırada Vatan ve Hürriyet TRABLUSGARP SAVAŞI (1911 – 1912)
Cemiyetini kurmuştur.
NEDENLERİ
1907’de Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) rütbesini alarak V. Ordu
Siyasi birliğini geç tamamlayan İtalya’nın gelişen sana-
Kurmay Başkanlığına atandı. Daha sonra Makedonya’daki III.
yisine hammadde ve pazar araması
Ordu’ya atandı.
Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp’ı koruyabilecek güçte
1909’da 31 Mart Ayaklanmasını bastırmak için hazırlanan Ha- olmaması
rekat Ordusunun kurmay başkanı olarak görev yaptı. Trablusgarp’ın coğrafi konumu olarak İtalya’ya yakın
olması
1910’da Fransa’da yapılan Picardie Manevralarına gözlemci
• İngiltere, Fransa ve Rusya’nın İtalya’yı desteklemesi
olarak katıldı.
İtalya, 1911 Eylülünde Trablusgarp’a asker çıkardı. Os-
1911’de Trablusgarp Savaşı’na gönüllü olarak katıldı. manlı karadan ve denizden asker gönderemedi. Bunun ne-
deni Osmanlı gemilerinin kullanılmayacak durumda olması ve
Mısır’ın İngiliz işgali altında bulunmasıdır.
MUSTAFA KEMAL’İ ETKİLEYEN Bölgeye sadece gönüllü subaylar gidebildi. Bu subaylar

DÜŞÜNÜR VE YAZARLAR arasında Mustafa Kemal, Enver Paşa, Ali Fethi Paşa (Okyar)
Nuri Conker, Ali Çetinkaya bulunmaktaydı.
Mustafa Kemal Atatürk’ü etkileyen düşünür ve yazarlardan
en önemlileri şunlardır.
Mehmet Emin Yurdakul
Namık Kemal Mustafa Kemal Trabsulgarp’a Tanin gazetesinin muhabiri
Şerif takma adıyla gönüllü olarak katılmıştır.
Tevfik Fikret
Ziya Gökalp
Tarih Öğretmeni Mehmet Tevfik (Bilge)
Mustafa Kemal, Derne ve Tobruk’ta başarılı savaşlar yap-
Jean Jacques Russeau mıştır. Savaş sonunda binbaşı rütbesine yükseltilmiştir.
Montesquieu İtalya, Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak ve Trablusgarp’ı
terk etmek amacıyla Çanakkale Boğazını bombalamış, On
Voltaire’dir.
İki Ada’ya asker çıkartarak burayı işgal etmiştir. Osmanlı

Devleti’nin bu zor durumundan yararlanan Balkan devletleri, Sirbistan

aralarında ittifak kurarak bir birlik oluşturmuşlardır. 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsız
Karadağ
oldular.
Osmanlı Devleti bu durum karşısında barış istemek zorun- Romanya
da kalarak İsviçre’nin Uşi (Ouchy) şehrinde İtalya ile bir antlaş-
ma yapmıştır. (18 Ekim 1912) Buna göre; Bulgaristan, II. Meşrutiyetin ilanı ile bağımsızlığını ilan etti.
(1908).
• Trablusgarp ve Bingazi İtalya’ya verildi.
Arnavutluk ise I. Balkan Savaşı sırasında bağımsızlığını ilan
• Padişahın mutlak otoritesi ilk kez sınırlandırılmıştır.
etti.
Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’daki son toprak parçasını I. Balkan Savaşı’nın Nedenleri
kaybederek üç kıtada toprağı olan devlet olma özelliğini yi- Ô Milliyetçilik akımının Balkan milletleri üzerindeki etkisi
tirmiştir.
Ô Rusya’nın Balkanlarda izlediği Panslavizm politikasının
etkisi
– Trablusgarp Müslümanları halifelik yoluyla Osmanlı
Devletine bağlı kalacaktır. (Osmanlı Trablusgarp ile olan Ô Reval Görüşmeleriyle İngiltere’nin Rusya’yı Balkanlarda
kültürel bağlarını devam ettirmek istemiştir.) serbest bırakması
– İtalya, diğer devletlerin onaylaması halinde kapitülas- Ô Osmanlı Devleti’nin zayıf olması
yonların kaldırılmasına karşı çıkmayacaktı.
Ô İngiltere ve Fransa gibi büyük devletlerin Balkan devlet-
– On İki Ada geçici olmak kaydıyla İtalya’nın koruyuculu- lerini Osmanlı’ya karşı kışkırtmaları
ğuna bırakılacak
• Osmanlı Devleti’ne karşı Karadağ, Sırbistan, Bulgaristan
ve Yunanistan birleştiler.
• Karadağ’ın saldırısıyla başlayan savaşta Osmanlı Devleti
bütün cephelerde yenildi. Edirne ve Kırklareli kaybedildi.
Osmanlı Devleti bu madde ile Yunanistan’ın adalar üze-
rindeki emellerini önlemek istemiştir. Ancak İtalya On İki • Çatalca ateşkesinden sonra Londra Konferansında top-
Ada’yı Balkan Savaşları sonunda boşaltmamıştır. II. Dünya lanıldı.
Savaşı’nın sonuna kadar adaları elinde bulunduran İtalya
adaları bu savaştan sonra 1947’de boşaltarak Yunanistan’a
bırakmak zorunda kalmıştır. Osmanlı Devleti’nin yenilmesinin nedenleri şunlardır;
• Ordunun içerisinde particiliğin olması ve subaylar arasın-
da ikiliğin meydana gelmesi, ordunun siyasete karışması
• Rusya’nın verdiği güvenceye dayanarak, savaştan bir
süre önce, Balkanlardaki Osmanlı ordusunun bir kısmının
terhis edilmiş olması
• Modern silah ve malzemenin olmaması.
• Osmanlı Devleti’nin askeri hazırlıklarını zamanında ta-
mamlayamaması. Dört Balkan devletinin aynı anda farklı
cephelerde saldırıya geçmesi
BALKAN SAVAŞLARI (1912 – 1913)

Arnavutluk 18 Kasım 1912’de bağımsızlığını ilan etti. Ar-
Birinci Balkan Savaşı’na geçmeden önce Balkan toprak-
navutluk, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsızlığını kaza-
larının kaybediliş sırası şöyledir:
nan son Balkan devletidir.
Balkanlarda milliyetçilik fikri ile çıkan ilk isyan Sırp isyanıdır.
(1804).
Yunanistan, 1829 Edirne Antlaşması ile bağımsız oldu.

Bab - ı Ali Baskını (23 Ocak 1913) II. BALKAN SAVAŞI (1913)
I. Balkan Savaşı devam ederken İttihat ve Terakki Partisi Nedenler:

(Enver Bey başkanlığında bir grup subay) düzenledikleri dar-
• I. Balkan Savaşı sonrasında Sırbistan ve Yunanistan’ın
beyle toplantı halinde bulunan kabineyi basarak Sadrazam
Bulgaristan’ın fazla toprak almasından tedirgin olmaları
Kamil Paşa’yı silah tehditiyle istifaya zorladılar. Onun istifası
üzerine de Mahmut Şevket Paşa sadrazamlığa getirildi. Böy- • Osmanlı Devleti’nin Balkanlardan çekilmesiyle otorite
lece İttihat ve Terakki Partisi zorla iktidarı ele geçirmiş oldu. boşluğunun ortaya çıkması
Sırbistan
Bu olay bir hükümet darbesidir. İttihat ve Terakki Partisi I. Karadağ Bulgaristan Osmanlı Devleti
Dünya Savaşı’nın sonuna kadar iktidarda kalmıştır.
Yunanistan
Romanya
LONDRA ANTLAŞMASI (30 Mayıs 1913)
Buna göre;
• Osmanlı Devleti, Edirne’nin dahil olduğu Midye - Enez

hattının batısındaki bütün topraklardan çekildi. Midye -
Enez hattı Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında sınır
oldu. I. Balkan Savaşı’na katılmayıp ikincisine katılan devlet
Romanya’dır.
• Ege Adalarının geleceği ve Arnavutluk’un durumu büyük
devletlerin kararına bırakıldı.
• Girit, Yunanistan’a bırakıldı.
• Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan’a verilmiştir. Balkan devletlerinin kendi aralarında savaşması Osmanlı
Devleti’nin işine yaramış ve Bulgaristan’a savaş ilan edilmiştir.
Enver Bey’in emrindeki birliklerle Edirne ele geçirilmiştir.
İkinci Balkan Savaşı’nın mağlubu Bulgaristan olmuştur.
Özellikle Edirne’nin geri alınması halk arasında coşkuyla karşı-
I. BALKAN SAVAŞI’NIN SONUÇLARI landı. Bu başarı İttihat ve Terakki Fırkasının iktidardaki yerinide
sağlamlaştırmıştır.
Ô Birinci Balkan Savaşı’ndan en kârlı çıkan devlet
Bulgaristan’dır.
Ô Arnavutluk bağımsızlığını ilan eden son Balkan ulusudur.
Ô Osmanlıcılık düşüncesi başarısız olmuştur. Türkçülük II. Balkan Savaşı Sonunda Yapılan Antlaşmalar
düşüncesi egemen olmaya başlamıştır.
Bükreş Antlaşması (10 Ağustos 1913)
Ô Osmanlı Devleti Rumeli’yi kaybetmiş oldu. Yüzyıllar-
dır süren Türk hakimiyetinin sona ermesi üzerine bü-
yük bir göç felaketi yaşandı. Yüzbinlerce Türk göçmeni Bulgaristan Romanya
Anadolu’ya geldi.
Sırbistan
Ô Balkanlarda kalan Türkler ise azınlık durumuna düştüler.
Karadağ
Ô Mustafa Kemal’in "Ordu siyasete karışmamalıdır." görü-
şü haklı çıkmıştı. Yunanistan
• Bulgaristan I. Balkan Savaşı sonucunda aldığı toprakların

büyük bir kısmını diğer Balkan devletlerine bırakmıştır.

İstanbul Antlaşması (13 Mart 1914)
Bu gelişme, Bulgaristan’ın I. Dünya Savaşı’nda İttifak

Osmanlı Devleti Sırbistan
Devletlerinin yanında savaşa girmesine neden olmuştur.
• Sırbistan’da kalan Türklerin ve Müslümanların yasal hak-

ları güvence altına alınmıştır.
İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913)
Balkan Savaşlarının Sonuçları

Osmanlı Devleti Bulgaristan
• Batı Trakya, Arnavutluk, Makedonya ve (Gökçeada ve
Bozcada hariç) Ege Adaları kaybedilmiştir.
• Meriç Nehri iki ülke arasında sınır kabul edilmiştir.
• Balkan Savaşları sonrasında Türklerin Avrupa kıtasındaki
• Edirne, Kırklareli ve Dimetoka Osmanlı Devleti’ne bırakı- varlığı Doğu Trakya ile sınırlanmıştır.
lacaktır.
• Kaybedilen Balkan topraklarından Anadolu’ya yapılan kit-
• Dedeağaç Bulgaristan’a bırakılmış. lesel Türk göçleri siyasi, sosyal ve ekonomik sorunların
yaşanmasına neden olmuştur.
• Bulgaristan’da kalan Türkler Bulgarlarla eşit haklara sahip
olacaktır. (Bu haklar şöyledir; Türk okullarında ilköğretim • Kaybedilen topraklarda yaşayan Türkler azınlık durumuna
Türkçe olacak, Türkler müftülerini seçebilecek.) düşmüştür.
• Türkler isterlerse 4 yıl içinde, Anadolu’ya göç edebilecek- • Osmanlı Devleti Balkanlarda ve Ege Denizi’ndeki hakimi-
tir. yetini kaybetmiştir.
• Kaybedilen topraklardan Anadolu’ya gelen göçmenlerin
Anadolu’nun demografik, ekonomik ve sosyal yapısına
büyük etkileri olmuştur. Anadolu’da Türk nüfus oranı art-
Atina Antlaşması (14 Kasım 1913) mıştır. Bu durum Kurtuluş Savaşı’na giden süreçte Milli
bir Türk Devletinin temellerinin atılmasına katkıda bulun-
muştur.
Osmanlı Devleti Yunanistan
• Balkan Savaşlarından sonra İttihat ve Terakki yönetimi
bazı yenilikler yaptı. Orduya yeni bir düzen verildi. Yaşlı
subaylar ordu kadrolarından çıkarıldı. Almanya’dan yeni
silahlar alındı. Alman subaylar danışman olarak orduya
• Yanya, Girit ve Selanik’in Yunanistan’a ait olacağı kabul alınarak orduda ıslahatlara girişildi.
edilecek.
• Yunanistan’daki Türklerin durumu bu antlaşma ile karara
bağlanmıştır.
Batılı büyük devletler 16 Kasım 1913’te aldıkları karar-

la Gökçeada (İmroz), Bozcaada dışındaki Ege Adalarını
Yunanistan’a bırakmıştır.
Osmanlı Devleti Sırbistan ve Karadağ ile sınır antlaşması

yapmamıştır.

BÖLÜM 15
XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya | NOT

BÖLÜM 15
XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya | Konu Testi - 01
1. I. Denge politikasının izlenmesi 4. Bir devletin topraklarının işgal edilmesine; siyasi ve ekono-
II. Büyük devletler arasındaki rekabet mik hakimiyetinin yabancıların eline geçmesine fiilen sona
erme denir.
III. İttihat ve Terakki Partisi’nin tutumu
Buna göre,
Yukarıdaki durumlardan hangilerinin, Balkanların
Osmanlı Devleti’nin egemenliğinden çıkmasını gecik- I. Uşi,
tirdiği savunulabilir?
II. Mondros,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. Bükreş
D) I ve II E) II ve III antlaşmalarından hangilerinin, Osmanlı Devleti’ni fiilen
sona erdirdiği savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III
2. XX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nde,

I. 31 Mart Ayaklanması’nın çıkması,
II. Arnavutluk’un bağımsızlığını ilan etmesi,
III. İttihatçıların Türkçülük politikası izlemesi
durumlarından hangilerinin milliyetçiliği yansıttığı sa-
vunulamaz?

5. Otuz Bir Mart Vakası’nın rejimi değiştirme amacında

3. İnkılap, bir toplumda siyasi, sosyal ve kültürel kurumların
olmasına rağmen; ihtilal olarak nitelendirilmemesinin
kısa zamanda ve zorla değiştirilmesidir.
temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
Buna göre,
A) Eski düzeni geri getirmeye yönelik olması
I. Mecelle’den Medeni Kanun’a geçilmesi, B) Kökten bir değişikliğe yol açması
II. medreselerin yanında modern okulların açılması, C) Rejimi değiştirme konusunda başarılı olması
III. divanın kaldırılıp bakanlıkların kurulması D) Meşrutiyet rejimini getirmesi
yeniliklerinden hangileri inkılap niteliğinde bir gelişme E) Halkın bütün kesimlerinden destek görmemesi
sayılamaz?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

BÖLÜM 15 XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya | Konu Testi - 01
6. Birinci Balkan Savaşı’nda, Osmanlı Devleti’nin yenilmesinin 8. İtalya, hammadde ve pazar ihtiyacını karşılamak ve ulus-
önemli nedenlerinden biri de ordunun siyasete karışmasıdır. lararası alanda etkinliğini artırmak amacıyla Trablusgarp’ı
işgal etmiştir.
Balkan Savaşları’nda yaşanan bu durumun,
Buna göre, İtalya’nın Trablusgarp’ı işgal etmesinde
I. toprak kayıplarının yaşanması,
öncelikle,
II. Askerler arasında siyasi çekişmelerin yaşanması,
I. siyasi,
III. İttihat ve Terakki Partisi’nin yönetimdeki etkinliğini
kaybetmesi II. ekonomik,
III. dini
sonuçlarından hangilerine neden olduğu söylenebilir?
etkenlerden hangilerinin belirleyici olduğu savunula-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III bilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
7. Osmanlı Devleti ile İtalya arasında yaşanan Trablusgarp 9. Balkan Savaşları sonunda,
Savaşı’nda, Osmanlı Devleti yenilmiş, aynı dönemde
Balkanlar’da karışıklık çıkınca, İtalya ile Uşi Antlaşması I. ülke dışında kalan Türklerin azınlık haklarının güvence
yapılarak Trablusgarp İtalya’ya verilmiştir. Oniki Ada ise altına alınması,
geçici olarak İtalyanlara bırakılmıştır. II. Balkanlar’da sınırların değişmesi,
Bu bilgilere göre, aşağıdaki yargılardan hangisine ula- III. kaybedilen topraklardan gelen Türklerin uyum sorun-
şılamaz? ları yaşaması
A) Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika’da toprak kaybı yaşa- durumlarından hangilerinin, Osmanlı egemenlik alanı-
mıştır. nın daralmasıyla ilgili olduğu savunulabilir?
B) Balkan ulusları, İtalya ile birlikte hareket etmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
C) İtalya, Balkanlar’da çıkan karışıklığın da etkisiyle savaş- D) II ve III E) I, II ve III
tan kârlı çıkmıştır.
D) Osmanlı Devleti, toprağını bir devlete bırakacak kadar
zayıflamıştır.
E) Osmanlı Devletinin sınırlarında değişiklikler olmuştur.
TEST KODU
TB15KT01
10

BÖLÜM 15
XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya | Konu Testi - 02
1. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi inkılap niteliği taşıdı- 4. Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılda Tanzimat ve Islahat Ferman-
ğı söylenemez? ları ile bütün halkın din ve ırk ayrımı gözetilmeksizin eşit
haklara kavuşturulmasını ve kaynaştırılmasını amaçlamıştır.
A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi
Bu tutumun,
B) Öğretim Birliği Kanunu’nun kabul edilmesi
I. imparatorluk birliğinin korunmasına duyulan gereksi-
C) Halifeliğin kaldırılması
nimin artması,
D) Meclis hükümeti sisteminin benimsenmesi II. ayrılıkçı hareketlerin yaygınlaşmasından duyulan kay-
E) Saltanatın kaldırılması gıların çoğalması,
III. egemenlik anlayışının değiştirilmesi amacına yönelik
halk hareketlerinin hızlanması
durumlarının hangilerinden kaynaklandığı savunulabi-
lir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III
2. Milli Mücadele dönemindeki,

I. manda ve himayenin reddedilmesi,
II. kapitülasyon uygulamalarına tepki gösterilmesi,
III. vatanın bütünlüğünden taviz verilmemesi
durumlarından hangilerinin, ulusal bağımsızlık ilkesi
ile paralellik gösterdiği savunulabilir?

5. I. Mehmet Emin Yurdakul

3. I. Hukukun üstünlüğü anlayışına uyulması,
II. Namık Kemal
II. Egemenlik yetkilerinin bir kişide toplanması,
III. Ziya Gökalp
III. Halk iradesinin etkin olması
IV. Tevfik Fikret
Yukarıdaki durumlardan hangilerinin demokratik bir
V. Mehmet Emin Resülzade
devlette olması beklenemez?
Yukarıdakilerden hangilerinin doğrudan Mustafa
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Kemal’i etkilediği söylenemez?
D) I ve II E) I ve III
A) I B) II C) III D) IV E) V
11

BÖLÜM 15 XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya | Konu Testi - 02
6. 31 Mart Vakası’ndan sonra, 8. Aşağıdaki olaylardan hangisi ile Osmanlı Devleti Ku-
zey Afrika’daki son toprağını yitirmiştir?
I. İkinci Abdülhamit’in, meclis kararıyla tahttan indiril-
mesi, A) Uşi Antlaşması
II. hükümetin, Mebusan Meclisi’ne karşı sorumlu tutul- B) Bükreş Antlaşması
ması, C) Paris Barış Antlaşması
III. Ayan Meclisi üyelerinin, padişah tarafından atanma D) Atina Antlaşması
uygulamasının devam etmesi E) Londra Barış Antlaşması
durumlarından hangileri, yasama gücünün üstünlüğü-
nü göstermektedir?

7. Mustafa Kemal Atatürk’ün en önemli eseri "Nutuk"tur. Nu- 9. Aşağıdakilerden hangisi II. Meşrutiyet Döneminde
tuk 19 Mayıs 1919 Samsun’a çıkış ile başlar. 1927 yılına Kanuni Esasinin Osmanlı tebasına tanıdığı haklardan
kadarki olaylardan bahseder. biri değildir?
Buna göre aşağıdaki olaylardan hangisi Nutukta yer A) Basın - yayın özgürlüğü
almaz? B) Eğitim - öğretim hakkı
A) Temsil Heyetinin kurulması C) Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması
B) I. TBMM’nin açılması D) Mülkiyet hakkı
C) Cumhuriyetin ilan edilmesi E) Siyasi parti kurma hakkı
D) Çanakkale cephesinin kazanılması
E) Medeni Kanunun kabul edilmesi
TEST KODU
TB15KT02
12

BÖLÜM 16
I. DÜNYA SAVAŞI
(1914–1918)
TARİH
BÖLÜM 16
I. DÜNYA SAVAŞI
I. DÜNYA SAVAŞI (1914 – 1918) DEVLETLERİN BLOKLARA AYRILMASI
NEDENLERİ
İttifak (Bağlaşma) İtilaf (Anlaşma)
Genel Nedenler:
Devletleri Devletleri
Ô Sanayi İnkılabı sonrasında Avrupa devletleri arasında sö-
mürgecilik yarışının hızlanması
Ô Fransız İhtilali’nin ortaya çıkardığı milliyetçilik hareket- Almanya İngiltere
lerinin etkisiyle çok uluslu devletlerin dağılma sürecine Avusturya – Macaristan Fransa
girmesi İmparatorluğu Rusya
Ô Devletlerarası ekonomik rekabetin artması İtalya (1916’da İtilaf Devletleri Sırbistan
Ô Bloklaşmalar ve silahlanma yarışının hızlanması tarafına geçmiştir.) Belçika

Osmanlı Devleti Hollanda
Bulgaristan Karadağ
Romanya
Özel Nedenler Japonya
Ô İngiltere ve Almanya arasında ham madde ve pazar ihti- İtalya
yacından kaynaklanan rekabetin yaşanması ABD
Ô Fransa’nın Sedan Savaşı sonucunda Almanya’ya bıraktı- Yunanistan
ğı Alsas Loren bölgesini geri almak istemesi
Ô Japonya’nın Uzak Doğu’da sömürgeler elde etmek is- Savaşın Başlaması
temesi • Avusturya Macaristan Veliahtının öldürülmesinden sonra
Ô Rusya’nın Balkanlarda izlediği Panslavizm politikasının Avusturya Macaristan imparatorluğu Sırbistan’a ağır bir
Osmanlı Devleti ile birlikte Avusturya – Macaristan İmpa- nota vererek, Veliahtın katilini istemiştir. Sırbistan bu iste-
ratorluğunu olumsuz etkilemesi ği yerine getirmemiştir.
Ô Avusturya – Macaristan İmparatorluğu ile Sırbistan ara- • Avusturya – Macaristan, 28 Temmuz 1914’te Sırbistan’a
sındaki Bosna – Hersek’e hakim olma mücadelesi savaş açtı. Böylece I. Dünya Savaşı başlamış oldu.
Rusya, Sırbistan’ın, Almanya’da Avusturya – Macaris-
Ô Almanya’nın izlediği pancermenizm politikasının
tan İmaparatorluğu’nun yanında savaşa katılınca savaş
Rusya’nın izlediği Panslavizm politikasıyla çatışması
Avrupa’ya yayıldı. Almanya, bir yandan Rusya ile bir yan-
Ô İtalya’nın Akdeniz’de hakimiyet kurmak istemesi. dan Fransa, Belçika ve İngiltere ile savaşmaktaydı. Al-
manya, Fransa’ya karşı Marn harekatı’nı başlattı. Ancak
başarılı olamadı. Avrupa’da başlayan savaş kısa sürede
yayılarak sömürgelere ve kıtalara sıçradı. Japonya, bu
durumdan yararlanma yoluna gitti. 23 Ağustos 1914’te
Almanya’ya savaş ilan ederek Asya’daki Alman sömürge-
Savaşın Görünen Nedeni: lerini ele geçirdi. Japonya savaşta üç ay kaldıktan sonra
savaştan çekildi.
28 Haziran 1914’de Avusturya – Macaristan İmparatorluğu
veliahtının bir Sırp milliyetçi tarafından Saraybosna’da öldü- • Almanya savaşın kendi üzerinde artan yükünü hafiflete-
rülmesidir. bilmek için yeni müttefikler aradı. Osmanlı Devleti’ni sa-
vaşa çekme çabalarını yoğunlaştırdı.
Osmanlı Devleti’nin Savaşın Başındaki Tutumu
• Tarafsızlığını ilan etmiştir.

• Boğazları yabancı savaş gemilerine kapatmıştır.
• Genel seferberlik ilan etmiştir.
• Kapitülasyonları tek taraflı kaldırdığını ilan etmiştir.
I. Dünya Savaşı’nın dışında kalamayacağını anlayan Os-
manlı Devleti, önce itilaflarla yakınlaşarak onların yanında sa-
15

BÖLÜM 16 I. DÜNYA SAVAŞI
vaşa girmeyi teklif etmişsede itilaflar bu isteği reddetmişlerdir. Osmanlı Devleti savaşa katılmış oldu. (27 Ekim 1914)
Osmanlı Devleti’nin savaşta tarafsız kalması gerektiğini belirt-
Osmanlı Devleti 14 Kasım 1914’te Kutsal Cihat ilan ederek
mişlerdir. Bu durum üzerine Osmanlı, Almanya’ya daha yakın
bütün Müslümanları İtilaf Devletlerine karşı savaşa çağırmıştır.
bir siyaset izlemeye başlamışlardır.
OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞA GİRMESİNİN

SONUÇLARI
İtilafların Osmanlı Devleti’nin savaşta tarafsız kalması ko- • Savaş daha geniş alanlara yayılmış, cephe sayısı artmış-
nusunda ısrarcı olmalarının nedeni savaşın geniş bir alana tır.
yayılmasını önlemek ve savaş sonrasında Osmanlı toprakla-
• Savaşın süresi uzamıştır.
rını paylaşmak istemeleridir.
• İtilaf Devletleri arasında Osmanlı topraklarını paylaşmak
için gizli antlaşmalar imzalanmıştır.
• Savaş Avrupa dışına da yayılmıştır.
• Alman ordusu Rusya, İngiliz ve Fransız orduları karşısın-
OSMANLI DEVLETİ’NİN ALMANYA’NIN YANINDA
daki cephelerde rahatlamıştır.
SAVAŞA GİRME NEDENLERİ
OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER

Almanya’nın Amacı;
• Almanya’nın kendi üzerinde yoğunlaşan savaşın yükünü,
yeni cepheler açarak hafifletme düşüncesi
Taarruz Savunma Müttefikleri
• Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumu, Boğazlar gibi Cepheleri Cepheleri olan devletlere
önemli stratejik bölgelere sahip olması yardım amaçlı
• Osmanlı Devleti’nin Ortadoğu petrolleri gibi önemli ham- Kafkas Kanal Çanakkale Suriye -Filistin açılan cepheler
madde kaynaklarına sahip olması Irak Hicaz - Yemen

Galiçya Romanya
• Osmanlı padişahlarının kullandığı halifelik makamından
yararlanmak, Makedonya
• İngiltere’yi Uzak Doğu’ya giden sömürge yolları üzerinde

durdurma isteği
• Osmanlı Devleti’nin askeri gücünden (insan gücü) yarar-
TAARRUZ CEPHELERİ
lanmak istemesi
Kafkas Cephesi
Bu cephenin açılmasında Osmanlı Devleti’nin amaçları:

Osmanlı Devleti’nin Amacı; • Kars, Ardahan, Batum’u Rusya’dan geri almak
• I. Dünya Savaşı öncesinde kaybettiği toprakları geri alma • Rus işgali altındaki Türkleri kurtarmak (Pantürkizmi ger-
isteği çekleştirmek)
• İttihat ve Terakki yönetiminin Pantürkizm düşüncesiyle • Almanya’nın istemesi sonucu Bakü petrollerini ele geçir-
hareket etmesi mek
• İttihatçıların Alman hayranlığı, askeri güç açısından geliş- • İttihatçıların Kafkaslar üzerinden Hindistan’a ulaşmak is-
miş Almanya’nın savaşı kazanacağına inanılması temesi
• Almanya ile birlikte hareket ederek savaş sonrasında Av- • Rusya’nın güneye inmesinin engellenmek isteme
rupa siyasetinde etkili olma düşüncesi Kış şartlarında gerçekleştirilen taarruz, Osmanlı açısından
Akdeniz’de İngiliz donanmasından kaçan Goben ve Bres- başarısızlıkla sonuçlandı. Sarıkamış Harekatında 100.000’e
law adlı iki Alman gemisi, Çanakkale Boğazını geçerek Os- yakın askerin hastalık ya da donarak ölmesi üzerine Ruslar,
manlı Devleti’ne sığındı. Osmanlı, bu iki gemiyi satın aldığını Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzon, Erzincan’ı ele geçirdiler.
açıkladı. Goben’e Yavuz Brevsav’da Midilli ismi verilerek bu İttihat ve Terakki Partisi 1915’te Sevk ve İskan Kanunu
iki gemi Enver Paşa’nın emriyle Karadeniz’e açıldı. Bu gemile- (Tehcir) çıkartarak Anadolu’da yaşayan Ermenileri Suriye’ye
rin Rus limanları olan Sivastopol ve Odesa’yı bombalamasıyla zorunlu göçe tabi tuttular.
16

• Çanakkale cephesinden sonra 1916’da bu cepheye ata- SAVUNMA CEPHELERİ

nan Mustafa Kemal Paşa, Muş ve Bitlis’i Rusya’dan geri
almıştır. Çanakkale Cepheleri
• Osmanlı Devleti’ni bu cephede rahatlatan olay Rusya’da Bu cephenin açılmasında İtilaf Devletlerinin;
1917’de meydana gelen Bolşevik ihtilalidir. Bu ihtilal so-
– İstanbul’u alarak Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırak-
nunda çarlık yönetimi yıkılmıştır. Yeni yönetim Sovyet
mak
Rusya, İttifak Devletleriyle Brest Litowsk Antlaşmasını
imzalayarak savaştan çekilmiştir. (3 Mart 1918) – Çarlık Rusyası’na Boğazlar yoluyla yardım etmek
• Bu antlaşmayla Sovyet Rusya, Osmanlı Devleti’nden – Henüz savaşa girmemiş Balkan Devletlerinin İtilaf Dev-
1878 Berlin Antlaşmasıyla alınan Kars, Ardahan ve letlerinin yanında savaşa girmesini sağlamak (Özellikle
Batum’u geri vermiştir. (Elviyeyi Selase) Bulgaristan)
– Savaşı kısa sürede bitirmek
– Osmanlı Devleti’nin Almanya’yı desteklemesini engel-
lemek
Osmanlı Devleti, başarısız olduğu halde toprak kazandığı – Balkanlar üzerinden Avusturya – Macaristan
tek cephedir. İmparatorluğu’na karşı yeni bir cephe açmak amaçları
etkili olmuştur.
Çanakkale Cephesi iki savaştan meydana gelmektedir.
Öncelikle İngiltere ve Fransa’ya ait donanmalar Şubat 1915’te
Çanakkale’ye saldırdılar.
Bolşevik Devrimi sonrasında savaştan çekilen Rusya si- 18 Mart’ta büyük bir saldırıya geçen İngilitere ve Fransa
lahlarını Gürcü ve Ermenilere bırakmıştır. Ermeni ve Gürcü donanmaları büyük kayıplar vererek geri çekildi. (18 Mart 1915)
çetelerinin Müslüman ve Türklere karşı faaliyetleri artmıştır. Nusret Mayın gemisinin döşediği mayınlar savaşın kazanıl-
masında etkili olmuştur.
Çanakkale Deniz muharebelerinde Tümgeneral Çevat Ço-
banlı gösterdiği kahramanlıktan dolayı “18 Mart Kahramanı
ilan edilmiştir.”
• Osmanlı Devleti’nin öncülüğünde Azerbaycan Türkleri,
Dağıstanlı gönüllülerden oluşan Kafkas İslam ordusu ku- Denizde başarısız olan İtilaf Devletleri kara çıkartması baş-
rulmuştur. Bu ordu Bakü yakınlarına kadar gelmiştir. lattı. Kara savaşlarında 19. Tümen Komutanı Mustafa Kemal’in
Anafartalar, Arıburnu ve Conkbayır’da gösterdiği başarı sava-
şın kazanılmasında en önemli faktör olmuştur.
Kanal Cephesi Mustafa Kemal, Arıburnu savaşlarında 57. Alaya “Ben

size taarruzu emretmiyorum, size ölmeyi emrediyorum. Biz
Almanya’nın isteğiyle açılan bu cephenin komutanı Cemal
ölünceye kadar ki geçen zaman içinde yerimize başka kuv-
Paşadır.
vetler ve kumandan kaim olabilir.” demiştir.
Bu cephenin açılmasında Osmanlı Devleti’nin;
Mustafa Kemal bu başarılarından dolayı “Anafartalar
– Süveyş Kanalını alarak İngiltere’nin sömürgeleriyle Kahramanı” ve “Payitaht kurtaran kahraman” unvanı ile anıl-
bağlantısını kesmek maya başlanmıştır.”
– İngiltere’nin elindeki Mısır’ı geri almak
amaçları etkili olmuştur.
Osmanlı devletinin iki defa gerçekleştirdiği Kanal harekatı
başarılı olamayınca İngilizler Sina Yarımadasını ele geçirdi Su- Çanakkale Savaşlarının Sonuçları
riye - Filistin Cephesine yöneldiler.
• İtilafların Rusya’ya ulaştırmak istediği yardım engellendi.
Osmanlı padişahı Sultan V. Mehmet Reşat’ın İslam dünya- Rusya’da ekonomik ve toplumsal sıkıntılar Bolşevik ihti-
sına yönelik cihat çağrısının karşılık bulamadığı bu cephede lalinin başarıya ulaşmasında etkili oldu.
ümmetçilik politikasının etkili olmadığı görülmüştür.
• I. Dünya Savaşı’nın uzamasına neden oldu.
• Bulgaristan, İttifakların savaşı kazanacağını düşünerek
17

İttifakların yanında savaşa girdi. Böylece Almanya ile Os- YARDIM AMAÇLI AÇILAN CEPHELER
manlı arasında kara bağlantısı sağlanarak Alman yardımları
Osmanlıya daha kolay ulaşmaya başladı. Osmanlı ordusu Romanya ve Galiçya Cephelerinde Alman
ve Avusturya – Macaristan ordularıyla İtilaf Devletlerine karşı
• Mustafa Kemal’in tanınmasında ve milli mücadelenin li- savaşmıştır.
deri olmasında bu cephe etkili olmuştur.
Osmanlı Ordusu Makedonya Cephesinde ise Bulgar Birlik-
• Osmanlı ordusunda bulunan çok sayıda subay ve yedek leriyle İtilaf Devletlerine karşı savaşmıştır.
subayın bu cephede şehit olması Cumhuriyetin ilk yılların-
da gerekli olan eğitimli insan açığının doğmasına neden
olmuştur.
Mustafa Kemal Paşa, I. Dünya Savaşı’nda sırasyıla çar-

pıştığı cepheler şunlardır:
Irak Cephesi I. Çanakkale Cephesi
Bu cephenin açılmasında İtilaf Devletleri’nin; II. Kafkas Cephesi
• Kafkaslar üzerinden kara yoluyla Rusya’ya yardım gön- III. Suriye – Filistin Cephesi
dermek
• Abadan ve Irak petrollerini ele geçirmek
• Osmanlı ordularının İran’a ve oradan Hindistan’a ulaşma-
GİZLİ ANTLAŞMALAR (Osmanlı Devletini Paylaşma
sını engellemek amaçları olmuştur.
Planları)
Osmanlı Devleti 1914 yılı Kasım ayının ilk günlerinden itiba-
ren Basra Körfezine asker çıkaran İngiliz Ordusuna karşı Kut’ül I. Dünya Savaşı sırasında Çanakkale cephesi devam eder-
Amare’de başarılı olduysa da İngilizlerin Bağdat’ı ele geçirme- ken Osmanlı topraklarını paylaşmak amacıyla İngiltere, Fran-
sini engelleyemedi. sa, Çarlık Rusya ve İtalya arasında imzalanmıştır.
Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandığı tarihte Osmanlı

Musul hariç Irak’ı kaybetmiştir.
I. Dünya Savaşı sırasında yapılan gizli antlaşmalarda Yu-

nanistan yoktur. Savaş bittikten sonra dahil olmuştur.
Hicaz – Yemen Cephesi
Bu cephede İngiltere’nin kışkırtması ile Araplar Mekke

Emiri Şerif Hüseyin liderliğinde isyan ettiler. 1916’da Hicaz İstanbul (Boğazlar) Antlaşması (Mart 1915)
İngiltere’nin eline geçti.
İngiltere, Fransa ve Rusya arasında yapıldı.
Bu cephede Arap aşiretlerinin İngiltere ile birlikte hareket
Buna göre Boğazlar ve Trakya’nın bir kısmı Rusya’ya ve-
etmesi ümmetçilik (İslamcılık) düşüncesinin etkisini yitirdiğini
rildi.
gösterir.
“Çöl Kaplanı” lakaplı Fahrettin Paşa Medine savunmasında
üstün kahramanlık göstermiştir.
Rusya, savaştan çekildiği için bu antlaşma uygulanma-

mıştır.
Suriye – Filistin Cephesi
Osmanlı ordusunun Kanal Cephesinde başarısız olması

üzerine İngiltere Filistin ve Suriye’yi ele geçirmiştir. Londra Antlaşması (1915)
Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan önce Mustafa Kemal
İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında imzalanmıştır.
Paşa Yıldırım Orduları Grup Komutanlığına atanmıştır.
İtalya’nın taraf değiştirmesini sağlayan antlaşmadır.
Mustafa Kemal Paşa Halep’in kuzeyinde İngilizlere karşı
bir savunma hattı kurarak İngilizlerin ilerlemesini durdurmayı Bu antlaşmayla İtalya’ya Oniki Ada ve Antalya verilmiştir.
başarmıştır.
Suriye Cephesi Mustafa Kemal Paşa’nın I. Dünya
Savaşı’nda savaştığı son cephedir.
18

Sykos – Picot Antlaşması (1916) Almanya, ABD’yi uyararak İtilaf Devletlerine yaptığı silah
satışlarını durdurmasını istemiş, aksi takdirde Amerikan gemi-
İngiltere ile Fransa arasında imzalanmıştır. Ortadoğu top- lerine müdahale edeceğini belirtmiştir. Almanya’nın uyarısına
rakları İngiltere ve Fransa arasında paylaşılmıştır. rağmen ABD silah satışlarına devam etmiştir.
İngiltere Fransa Almanya, denizaltıları ile Amerikan ticaret gemilerine saldır-
Hayfa Doğu Akdeniz Bölgesi mıştır. ABD’de bu gelişme üzerine Almanya’ya karşı savaş ilan
ederek I. Dünya Savaşı’na girmiştir. ABD’nin savaşa girmesiyle
Akka Limanları Adana savaşın sona erme süreci hız kazanmıştır.
Bağdat Antep Rusya’nın çekilmesiyle zor durumda kalan İtilaf Devletleri
Irak’ın Güneyi Urfa ABD’nin kendi yanlarında savaşa girmesiyle cephelerde rahat-
lamış ve savaşta üstünlük İtilaf Devletlerine geçmiştir.
Diyarbakır
ABD’nin savaşa girmesi karşılığında ABD’ye I. Dünya Sa-
Suriye
vaşı sonunda yapılacak antlaşmalarda Wilson İlkelerine göre
Lübnan hareket edecekleri yönünde taahhütte bulundular.
Musul
Petrograd Protokolü (1916) Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918)
Rusya’ya Doğu Anadolu toprakları verilmiştir. Karşılığında ABD Başkanı Woodrow Wilson’un I. Dünya Savaşı sonun-
ise Rusya Sykes Picot Antlaşmasını kabul etmiştir. da Barışın yeni düzenini tespit etmek üzere ortaya attığı ilkele-
rin bazıları şunlarıdr.
• Yenen devletler yenilen devletlerden savaş tazminatı ve
toprak almayacak
Çarlık Rusyasının yıkılması ve Sovyet Rusya’nın savaş-
tan çekilmesi sonrasında Doğu Anadolu’da bir Ermenistan • Devletlerarasında diplomasi açık olacak ve gizli antlaş-
Devletinin kurulması İtilaf Devletleri tarafından gündeme ge- malar yapılmayacak
tirilmiştir. • Devletlerarası barışı sağlamak için Cemiyet–i Akvam (Mil-
letler Cemiyeti) kurulacaktır.
Mac Mahan (1916) Antlaşması
• Silahlanma yarışına son verilecek
İngiltere ile Hicaz Emiri Şerif Hüseyin arasında yapılmıştır.
• Her ulusa kendi kaderini belirleme hakkı verilecektir.
Bu antlaşmayla Araplara bağımsızlık sözü verilmiştir.
• Osmanlı Devleti Türklerin çoğunlukta olduğu bölgelerin-
de Osmanlı egemenliği sağlanacak, Türklerin çoğunlukta
Saint Jean De Maurienne Antlaşması (1917) olmadığı bölgelerde ise diğer uluslara kendi geleceklerini
belirleme hakkı verilecektir.
İngiltere, Fransa, İtalya arasında imzalanmıştır.
• Boğazlar, bütün dünya ticaret gemilerine açık olacak ve
Bu antlaşmayla İtalya’ya Antalya, Konya, Aydın ve İzmir bu durum bütün devletlerin garantisi altında olacaktır.
bırakılmıştır.
İtilaf Devletleri ABD’nin savaşa girme aşamasında bu

ilkelere uyacaklarını açıklamışlardı. Ancak savaştan sonra
Birinci Dünya Savaşı’nda imzalanan gizli antlaşmalar izledikleri politikalarla buna uymadıkları gibi sömürgeciliği
savaştan sonra değişikliğe uğramıştır. Bu durumun birinci manda (himaye) şeklinde devam ettirmişlerdir. Ayrıca savaş
nedeni Çarlık Rusya’nın yıkılması ve yeni kurulan Sovyet tazminatı yerine onarım bedeli anlayışını da getirmişlerdir.
Rusya’nın savaştan çekilmesi ikinci neden ise İtalya’ya vaat
edilen Ege Bölgesinin savaş sonunda yapılan Paris Barış
Konferansında Yunanistan’a bırakılmasıdır.
Dünya barışını sağlamak için Milletler Cemiyeti’nin kurul-
ması Wilson İlkelerinin uygulanan tek maddesidir. ABD Wilson
İlkelerine tam uyulmadığı için Milletler Cemiyetine üye olma-
ABD’nin Savaşa Girmesi
mıştır.
ABD, I. Dünya Savaşı başladığında tarafsızlığını ilan etmiş-
ti. Ancak savaş devam ederken İtilaf Devletlerine silah ve cep-
hane satarak tarafsızlığını bozmuştur.
19

ABD başkanı Wilson’un savaşı sona erdirmek ve barışı I. Dünya Savaşı’nın Sonuçları
sağlamak için yayımladığı bu ilkeler yenilen devletlerin savaş-
tan çekilmesini hızlandırdı. İttifak devletlerinin imzaladığı ateş- Ô Çarlık Rusya, Almanya, Osmanlı Devleti ve Avusturya –
kes antlaşmaları şöyledir: Macaristan imparatorluğu yıkıldı.
Bulgaristan: Selanik Ateşkesi (29 Ekim 1918) Ô Yugoslavya, Çekoslovakya, Polonya, Macaristan, Leton-
ya, Litvanya, Estonya, Finlandiya devletleri kuruldu. Yeni
Osmanlı Devleti, Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918) devletlerin kurulmasıyla siyasi sınırlar değişti.
Avusturya, Macaristan İmparatorluğu Willa Guiste (Vila Gu- Ô Barışı korumak amacıyla Milletler Cemiyeti kuruldu.
ist) Ateşkesi (3 Kasım 1918) (Cemiyet-i Akvam)
Almanya: Rethondes (Redhondes) Ateşkesi (11 Kasım Ô Sömürgecilik yerini manda ve himaye sistemine bıraktı.
1918)
Ô Tank, kimyasal silahlar ve denizaltılar ilk kez bu savaşta
kullanıldı.
Paris Barış Konferansı Ô Totaliter rejimler yaygınlaştı. (Nazizim Almanya’da, Fa-
şizm İtalya’da güçlendi.)
I. Dünya savaşını sona erdiren antlaşmaların hazırlandığı
uluslararası bir konferanstır. 18 Ocak 1919’da açılmıştır. İtilaf Ô Savaş sonrası yapılan antlaşmalarda milliyet ilkesine dik-
Devletleri konferansta Wilson İlkeleri’ni gözardı ederek ye- kat edilmemesi azınlık sorunlarına ve II. Dünya Savaşı’na
nilen devletere imzalatmak amacıyla çok ağır şartlar taşıyan neden oldu.
antlaşma taslakları hazırlamışlardır. Osmanlı Devleti açısından
Ô Silah teknolojisinde meydana gelen gelişmelerin sonu-
ise Ege bölgesi İtalya’ya değil Yunanistan’a bırakılmıştır. Bu
cunda savaşlarda cephe kavramı değişti. Savaşta çok
nedenle İtalya ile İtilaf Devletleri arasında ilk görüş ayrılıkları
sayıda sivilin ölmesi üzerine sivil savunma teşkilatları ku-
ortaya çıkmıştır.
rulmaya başlandı.
Ô Başta Amerika olmak üzere dünyada 1929 yılında eko-
I. DÜNYA SAVAŞI SONUNDA YAPILAN nomik kriz başladı.
BARIŞ ANTLAŞMALARI
Brest - Litovsk Antlaşması (3 Mart 1918)
Sovyet Rusya ile İttifak Devletleri arasında yapılmıştır. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI VE
BU ANTLAŞMANIN UYGULANMASI
Almanya ® Wersalles (Versay) Antlaşması
(28 Haziran 1919) I. Dünya Savaşı sonunda Talat Paşa kabinesinin 8 Ekim
1918’de istifa etmesi üzerine 14 Ekim 1918’de Ahmet İzzet
I. Dünya Savaşı’nda ateşkes imzalayarak en son çekilen
Paşa sadrazam oldu. İttihat ve Terakki yöneticileri Divan-ı
devlet Almanya olmasına rağmen İtilaf Devletleri ilk barış ant-
Harpte yargılanacakları endişesi ile ülkeyi terk ettiler. Yeni sad-
laşmasını Almanya ile imzalamışlardır. İtilafların bundaki amacı,
razam olan Ahmet İzzet Paşa ise barış yolları aramaya başladı.
İttifak Devletlerinin en güçlüsü olarak görülen Almanya’nın to-
parlanıp tekrar savaşı başlatmasına fırsat vermemektedir. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan çekilmesinin ne-
denleri:
• Wilson ilkelerine güvenmesi,
• Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi
Versay Antlaşması’nın çok ağır şartlar taşıması, kalıcı bir
• Çanakkale hariç diğer cephelerde yenilmesidir.
barışı sağlayamamış ve II. Dünya Savaşı’nın çıkmasına da
zemin hazırlamıştır. Ateşkes görüşmeleri Limni Adası’nın Mondros Limanı’nda
başlamıştır.
30 Ekim 1918’de Bahriye Nazırı Rauf Bey (Orbay) başkan-
Avusturya ® Saint Germain (Sen Jerman) Antlaşması lığındaki Osmanlı heyeti ile İtilaf Devletleri adına İngiliz Amiral
(10 Eylül 1919) Calthorpe imzalamıştır.
Bulgaristan ® Neoilly (Nöyyi) Antlaşması (27 Kasım 1919)
Macaristan ® Trianon (Triyanon) Antlaşması

(4 Haziran 1920) Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan Mustafa Kemal’in
Samsun’a çıktığı 19 Mayıs 1919 tarihine kadar olan sürece
Osmanlı Devleti ® Sevr Antlaşması (10 Ağustos 1920) Mütareke Dönemi denilir.
20

BAŞLICA MADDELERİ
1. Madde: Karadeniz’e geçiş için Çanakkale ve İstanbul

Boğazları açılacak ve Karadeniz’e serbestçe geçiş sağlanacak, İtilaf Devleti olduğu halde işgale katılmayan devlet ABD’dir.
Çanakkale ve Karadeniz istihkamları İtilaf Devletleri tarafından
işgal edilecek.
5. Madde: Sınırların korunması ve iç güvenliğin sürdürülmesi

için gerekli askeri kuvvetlerin dışındakiler terhis edilecek
İşgallere karşı halkın ilk tepkisi ise bölgesel direnme ce-
7. Madde: İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir miyetlerinin kurulması olmuştur.
durumun ortaya çıkması halinde, herhangi bir bölgeyi işgal
edebilme hakkına sahip olacaktır.
10. Madde: Toros Tünelleri itilaflar tarafından işgal edilecek CEMİYETLER

15. Madde: Bütün demir yolları İtilaf Devletleri tarafından
denetlenecek Zararlı Cemiyetler Milli Cemiyetler
(Yararlı)
24. Madde: Vilayet – i Sitte’de (6 il) bir kargaşalık olursa İtilaf
Devletleri bu vilayetleri işgal edebilecek Azınlıkların Milli varlığa
kurduğu zararlı cemiyetler
cemiyetler ® Sulh ve
Selameti Osmaniye Fır-
® Mavri Mira
kası
(Bizans İmpartorlu-
Bu maddeyle, Doğuda Ermeni Devleti kurmayı amaç- ® Teali İslam
ğunu kurmak için
lamışlardır. Bu iller Diyarbakır, Elazığ, Van, Bitlis, Erzurum, kuruldu.) Rumlar ® Kürt Teali
Sivas’tır.
® Etniki Eterya ® İngiliz muhipleri
® Pontus Rum ® Wilson Prensipleri
® Kordos ® Hürriyet ve İtilaf
Kayıtsız şartsız teslim belgesi olan Mondros Ateşkesiyle Fırkası
® Taşnak – Sütyun Ermeni
Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir. İçerdiği maddeler itiba- (İttihat ve Terakki Partisi’nin
® Hınçak kapanmasından sonra milli
riyle Mondros bir ateşkesten ziyade bir barış antlaşması gibi
uygulanmıştır. Antlaşmanın 7. maddesiyle İtilaf Devletleri is- ® Zevan Efendi mücadele aleyhine çalışmış-
tedikleri yerleri işgal etme hakkı elde ederek işgallere hukuki ® Ermeni İntikam tır. Peyam-ı Sabah, Alemdar
gibi gazeteleri yayımlamıştır.)
bir gerekçe oluşturmuşlardır. ® Alyans İsrailit
Yahudiler
® Makabi
Mondros Ateş Antlaşması’nın 7. maddesine dayanarak ilk

işgal edilen yer Musul’dur. İngiltere burayı 3 Kasım 1918’de
işgal etmiştir.
Azınlıkların kurduğu bu cemiyetler İtilaf Devletleri tarafın-
dan ekonomik ve siyasi açıdan desteklenmişlerdir. Osmanlı
Anadolu’da ise ilk işgal edilen yer ise Hatay Dörtyol’dur. toprakları üzerinde bağımsız devletlerini kurmayı amaçla-
Fransa tarafından gerçekleşmiştir. Diğer işgaller; mışlardır.
İngiltere Fransa İtalya

Çanakkale Mersin Antalya
Batum Afyon İstasyonu Kuşadası Milli varlığa düşman cemiyetler ise Osmanlıcı ve Hilafetci
olup ulusal örgütlere karşı direniş göstermişlerdir.
Antep Zonguldak Bodrum
daha sonra
Maraş Fransa’ya Antep Fethiye
Urfa bırakılacak Maraş Marmaris
Merzifon Urfa Konya
Samsun
21

MİLLİ CEMİYETLER MİLLİ CEMİYETLERİN BAZI ORTAK ÖZELLİKLERİ
Trakya Paşaeli: Edirne merkezli olarak kurulan ilk milli • Milli Kongre hariç bölgesel kurtuluşu hedeflemişlerdir.
cemiyettir. Lüleburgaz ve Edirne kongrelerini düzenlemiş,
• Kuruluşlarında hakim olan düşünce Türklük ve bağımsız-
Osmanlı Devletinin yıkılması durumunda bağımsız bir Trakya
lıktır.
Türk devleti kurmayı amaçlamıştır. Trakya’nın Türk olduğunu
kanıtlamak için Yeni Edirne, Ahali ve Trakya adlı gazeteleri • Öncelikle basın yayın yolu ile mücadeleyi amaçlamışlar-
çıkarmıştır. dır.
• Bu cemiyetlerin kurulmasında Wilson İlkelerinin “Osmanlı
Devletinin “Türklerin çoğunlukta olduğu bölgelerinde Os-
İzmir Müdafaa–i Hukuk Cemiyeti: Mondros Ateşkes manlı egemenliği sağlanacaktır” maddesi etkili olmuştur.
Antlaşmasından sonra İzmir’in işgal edileceği haberleri
• Halk tarafından oluşturuldular. (Yasallar)
üzerine İzmir ve çevresinin Türk olduğunu dünya kamuoyuna
duyurmak için kurulmuştur. • Bu cemiyetler Sivas Kongresinde birleştirilerek Anado-
lu ve Rumeli Müdafaa - i Hukuk Cemiyeti adını almıştır.
Böylece milli mücadelenin tek elden yönetilmesi kolay-
laştırılmıştır.
Redd–i İlhak Cemiyeti: İzmir Müdafaa - i Hukuk Cemiyeti isim
değiştirerek Yunanistan’a fiilen karşılık vermek için kuruldu.
Alaşehir ve Balıkesir kongrelerini toplayarak Batı Cephesinin
kurulmasına öncülük etmişlerdir.
Bu cemiyetlerin kurulmasında ulusal egemenlik düşün-

Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti: Trabzon ve cesi yoktur.
çevresinde Pontus Rum Devletinin kurulmasını engellemek
amacıyla kurulmuştur. Yayın organı İstikbal gazetesidir. Doğu
Anadolu Müdafaa - i Hukuk Cemiyeti ile birlikte Erzurum
Kongresini toplamışlardır.
Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (Doğu Anadolu

Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti): Doğu Anadolu’da bir Ermeni
Devleti’nin kurulmasını engellemeyi amaçladı. Erzurum
Kongresinin toplanmasında etkili olmuştur.
Albayrak, Hadisat, Yurt (Fransızca yayın yaptı) Cemiyetin en

önemli yayın organlarıdır.
Kilikyalılar Cemiyeti
Çukurova Bölgesinin Fransızlara ve Fransızların desteklediği

Ermeni çetelerine karşı savunulması amacıyla kuruldu.
Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti
Sivas Valisi Reşit Paşa’nın eşi Melek Hanım ve arkadaşları

tarafından Sivas’ta kuruldu. Milli orduya para ve malzeme
yardımında bulundu.
Milli Kongre
Doktor Esat Bey’in (Işık) kurduğu bir cemiyet idi. 70 civarında

sivil toplum örgütlerinin bir araya gelmesiyle kuruldu. Kuvayı
milliye ifadesini resmi olarak ilk kez kullanan, bütün yararlı
cemiyetlerin tek isim altında birleşmesi gerektiğini dile getiren
ilk cemiyettir. Sadece basın yoluyla faaliyet göstermiştir.
22

BÖLÜM 16
I. DÜNYA SAVAŞI
ATÖLYE ÇALIŞMASI
Aşağıda verilen bilgilerin doğru ya da yanlış olduğunu boşluklara işaretleyiniz.
1. I. Dünya Savaşı öncesinde İtalya, İtilaf Devletleri arasında savaşa girmiştir. Doğru ( ) Yanlış ( )
2. Bulgaristan, Çanakkale Savaşlarından sonra İttifak Grubunda yer almışlardır. Doğru ( ) Yanlış ( )
3. ABD’nin savaşa girmesi, savaşın bitiş sürecini hızlandırmıştır. Doğru ( ) Yanlış ( )
4. Versay Antlaşması Almanya ile İtilaf Devletleri arasında imzalanmıştır. Doğru ( ) Yanlış ( )
5. Londra Antlaşması ile Rusya’ya Boğazlar bölgesi verilmiştir. Doğru ( ) Yanlış ( )
6. Turancılık, Osmanlı’nın I. Dünya Savaşı’na girmesinde etkili olan düşünce akımıdır. Doğru ( ) Yanlış ( )
7. I. Dünya Savaşı başladığında Osmanlı’da padişah V. Mehmet Reşat’tır. Doğru ( ) Yanlış ( )
8. Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda çarpıştığı son cephe Suriye - Filistin cephesidir. Doğru ( ) Yanlış ( )
9. Bosna - Hersek, Osmanlı’nın Balkan Savaşlarında kaybettiği topraklardan biri olmuştur. Doğru ( ) Yanlış ( )
10. I. Balkan Savaşı sırasında Arnavutluk bağımsızlığını ilan ederek Osmanlı’dan ayrılan son Balkan Doğru ( ) Yanlış ( )
ülkesi olmuştur.
11. Mustafa Kemal, Trablusgarp Savaşı’nda Bingazi’de halkı örgütlemiştir. Doğru ( ) Yanlış ( )
12. Mustafa Kemal, Manastır Askeri İdadisini bitirdikten sonra Harp Okulu’na başlamıştır. Doğru ( ) Yanlış ( )
13. Osmanlı Devleti, Mondros Ateşkes Antlaşması ile kayıtsız şartsız teslim olmuştur. Doğru ( ) Yanlış ( )
14. Milli Kongre Cemiyeti bölgesel amaçlı olarak kurulmuştur. Doğru ( ) Yanlış ( )
15. Kilikyalılar Cemiyeti, Çukurova bölgesini savunmak amacıyla kurulan yararlı bir cemiyettir. Doğru ( ) Yanlış ( )
16. Bizans İmparatorluğu’nu yeniden kurmak amacıyla faaliyet gösteren cemiyet Mavri Mira’dır. Doğru ( ) Yanlış ( )
17. Paris Barış Konferansı kararları sonrası İzmir Yunanistan’a bırakılmıştır. Doğru ( ) Yanlış ( )
18. I. Dünya Savaşı başladığında Mustafa Kemal, Sofya’da askeri ateşe idi. Doğru ( ) Yanlış ( )
23

BÖLÜM 16
I. DÜNYA SAVAŞI
ATÖLYE ÇALIŞMASI
Aşağıda verilen bilgilerde boş bırakılan yerlere uygun ifadeyi yazınız.
1. ...................................... yönetim halkın istek ve görüşlerinin yönetime yansıması olarak ifade edilir.
2. Mustafa Kemal, ...................................... ayaklanmasını bastırmak için hazırlanan .................................. ordusunun kurmay
başkanı olarak görev yapmıştır.
3. Mustafa Kemal’in ilk görev yeri ...................................... dır.
4. Mustafa Kemal’in Afet İnan’la beraber yazdığı kitap ............................................................ dir.
5. Mustafa Kemal, Trablusgarp’a Tanın gazetesinin muhabiri ...................................... takma adıyla gönüllü olarak katılmıştır.
6. 23 Ocak 1913’te ................................................... ile İttihat ve Terakki Partisi iktidarı ele geçirmiştir.
7. II. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti ..................................................... şehirlerini geri almıştır.
8. .................................................... sonra Anadolu’ya yapılan kitlesel Türk göçleri yeni, sosyal ve ekonomik sorunların yaşanma-
sına neden olmuştur.
9. .................................................. I. Dünya Savaşı’nda çekilen ilk devlet olmuştur.
10. .................................. Cephesi, I. Dünya Savaşı’nın uzamasına neden olmuştur.
11. ..........................................’nın savaşa girmesi ile Alman yardımları Osmanlı’ya daha kolay ulaşmaya başlamıştır.
12. ............................... gizli Antlaşması İngiltere ile Hicaz Emiri Şerif Hüseyin’le yapılmıştır.
13. İtilaf Devletleri ilk barış antlaşmasını ............................................ devleti ile imzalamıştır.
14. I. Dünya Savaşı sonunda barışı korumak amacıyla ..................................................... kurulmuştur.
15. ......................................................... Cemiyeti Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını engellemek amacıyla kurulmuştur.
16. Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ..........................., .........................., ........................ gazetelerini çıkarmıştır.
17. Yararlı Cemiyetler ...................................... Kongresi’nde birleştirilmişlerdir. Böylece Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın tek elden yö-
netilmesi kolaylaşmıştır.
24

BÖLÜM 16
I. Dünya Savaşı | Konu Testi - 01
1. Almanya ve İtalya’nın siyasi birliklerini kurmasının, 4. Birinci Dünya Savaşı başladığı sırada Osmanlı Devleti bir
süre tarafsız kaldıktan sonra Almanya’nın yanında savaşa
I. devletlerarası rekabetin hızlanması,
katılmıştır.
II. sömürgecilik faaliyetlerinin başlaması,
Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni, kendi yanında savaşa
III. Avrupa’da güçler dengesinin bozulması girmesini istemesinde, aşağıdakilerden hangisinin et-
sonuçlarından hangilerine ortam hazırladığı savunula- kili olduğu savunulamaz?
bilir?
A) Halifeliğin gücünden yararlanmak
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III B) Rusya’ya askeri destek sağlamak
D) II ve III E) I, II ve III C) Savaş yükünü hafifletmek
D) Jeopolitik konumundan faydalanmak
E) Orta Doğu petrollerine ulaşmak
2. I. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın Osmanlı Devleti’nin ken-

di yanında yer almasını istemesinde;
– savaşı geniş alanlara yaymak,
– İtilaf Devletleri’nin sömürgelerinde isyanlar çıkarmak
amaçları etkili olmuştur.

Buna göre, Almanya’nın Osmanlı Devleti’nin aşağıdaki 5. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Hint deniz
özelliklerinden hangisinden yararlanmak istediği sa- yolunu kapatarak İngiltere’nin sömürgeleriyle olan
vunulamaz? bağlantısını kesmek amacıyla açmış olduğu cephe,
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Önemli bir jeopolitik konuma sahip olması
B) Halifelik gücünü elinde bulundurması A) Kanal B) Kafkas C) Çanakkale
C) Orta Doğu topraklarına sahip olması D) Irak E) Galiçya
D) Orta Asya Türkleri ile etnik bağının olması
E) Farklı ulusları bünyesinde barındırması
3. Kaybettiği toprakları geri almak için I. Dünya Savaşı’na giren 6. İttihat ve Terakki Partisi’nin yöneticileri meclis kararı olma-
Osmanlı Devleti, savaş sonunda yeni topraklar kaybetmiştir. dan, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na girmesini
sağlamışlardır.
Bu durumun oluşmasında aşağıdakilerden hangisinin
etkili olduğu savunulamaz? İttihatçıların bu tutumunun,
A) İtilaf Devletleri’nin I. Dünya Savaşı’nı kazanmasının I. meşrutiyet yönetiminin sonlandırıldığı,

B) Arapların bağımsız olmak için Osmanlı Devleti’ne karşı II. ulusal iradenin yok sayıldığı,
isyan etmesinin III. uluslararası ilişkilerde dini çıkarların etkili olduğu
C) Osmanlı Devleti’nin savaştan yenik ayrılmasının
durumlarından hangileri ile ilgili olduğu savunulabilir?
D) Rusya’nın savaştan çekilmesinin
E) Osmanlı Devleti’nin siyasi ve askeri başarısızlığının de- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
vam etmesinin D) II ve III E) I, II ve III
25

BÖLÜM 16 I. Dünya Savaşı | Konu Testi - 01
7. Birinci Dünya Savaşı, sırasında Osmanlı Ordusunun 10. 1915 - 1917 yılları arasında Osmanlı Devleti’ni paylaşma-
başarı kazandığı Kutül Amare aşağıdaki cephelerin ya yönelik yapılan gizli antlaşmalarda Boğazlar ve Doğu
hangisindedir? Anadolu Bölgesi’nin Rusya’ya verilmesi kararlaştırılırken,
Mondros Ateşkes Antlaşması’nda böyle bir hüküm yer al-
A) Irak B) Kafkasya C) Suriye mamıştır.
D) Çanakkale E) Makedonya
Bu durumun,
I. Türk halkının direniş cemiyetleri kurması,
II. Yunanistan’ın Anadolu’nun işgal paylaşımına dahil
edilmesi,
III. Rusya’nın Birinci Dünya Savaşı’ndan çekilmesi
gelişmelerinin hangilerinden kaynaklandığı savunula-
bilir?

D) I ve II E) I, II ve III
8. Osmanlı topraklarının paylaşıldığı; Saint Jean de Maurienne

Antlaşması, görüşmelere katılamayan Rusya’nında onayı
alındıktan sonra kesinleşecekti. Fakat iç karışıklıklar yaşa-
yan Rusya’nın onayının alınamaması, İngiltere tarafından
antlaşmanın yürürlüğe konmamasının bahanesi olmuştur.
Bu durum, aşağıdaki gelişmelerden hangisine ortam
hazırlamamıştır?
A) Rusya’nın savaş dışı bırakılmasına 11. Birinci Dünya Savaşı’nda,

B) Osmanlı toprak paylaşımında değişiklikler yapılmasına I. Irak
C) İtalya’nın, İngiltere ile anlaşmazlıklar yaşamasına II. Çanakkale
D) İtilaf Devletleri arasında görüş ayrılıklarının çıkmasına III. Kafkas
E) İtalya’ya bırakılan Batı Anadolu’nun Yunanistan’a bıra- Yukarıdaki cephelerden hangisini Osmanlı Devleti Or-
kılmasına ta Asya Türkleri ile birleşmek için açmıştır?

9. Wilson İlkelerindeki, 12. I. Çanakkale Cephesi

I. Boğazlar uluslararası statü kazanacaktır II. Kafkas Cephesi
II. Yenenler, yenilenlerden toprak almayacaktır III. Suriye - Filistin Cephesi
III. Barışı korumak için Milletler Cemiyeti kurulacaktır Yukarıdaki cephelerin hangilerinde Mustafa Kemal yer
kararlarından hangilerinin, Osmanlı Devleti yönetici- almıştır?
lerinde savaşı bitirme fikrinin yayılmasında doğrudan
etkili olduğu savunulabilir?
TEST KODU
TB16KT01
26

BÖLÜM 16
1. Aşağıdaki devletlerden hangisinin, Birinci Dün- 4. Birinci Dünya Savaşı sonrasında yenilen devletlerle yapıla-
ya Savaşı’na girmesiyle, Alman yardımları Osmanlı cak olan barış antlaşmalarının şartlarını görüşmek amacıyla
Devleti’ne daha kolay ulaşmıştır? Paris Barış Konferansı toplandı.
A) İtalya B) Romanya C) Bulgaristan Aşağıdakilerden hangisi, Paris Barış Konferansı’nda

İtilaf Devletleri arasında görüş ayrılıklarının yaşanma-
D) Avusturya - Macaristan E) Karadağ
sına ortam hazırlamıştır?
A) Milletler Cemiyeti’nin kurulma kararının alınması

B) Yenilen devletlerden savaş tazminatı yerine savaş ona-
rım bedeli alınması
C) Manda ve himaye sisteminin uygulanmaya başlanması
D) İzmir ve çevresinin İtalya’dan alınarak Yunanistan ida-
resine bırakılması
E) Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti’nin kurulmasının ka-
rarlaştırılması
2. Wilson İlkeleri’nin, aşağıdaki maddelerinden hangi-

sinin imparatorlukların yıkılmasına zemin hazırladığı
söylenebilir?
A) Her ulus çoğunlukta olduğu yerde kendi geleceğini be-

lirleyecek
B) Alsas - Loren Fransa’ya bırakılacak 5. Şu Boğaz harbi nedir? Var mı ki dünyada eşi?
C) Uluslararası barışı sağlamak için Milletler Cemiyeti ku-
En kesif orduların yükleniyor dördü beşi,
rulacak
D) Yenen devletler, yenilen devletlerden savaş tazminatı Tepeden yol bularak geçmek için Marmara’ya
ve toprak almayacak
E) Boğazlar uluslararası ticarete açılacak Kaç donanmayla sarılmış ufacık bir karaya,
Mehmet Akif Ersoy’a ait olan şiir aşağıdaki savaşlar-

dan hangisi için söylenmiş olabilir?
A) Trablusgarp B) Balkan Savaşları C) Çanakkale

D) Büyük Taarruz E) Sakarya
3. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın,

I. Doğu illerinde karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri tarafın- 6. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra, Türk ve Müs-
dan işgal edilebilecek, lüman olan Osmanlı vatandaşlarının kurduğu cemiyetler
II. Boğazlar İtilaf Devletleri tarafından oluşturulan donan- “Milli varlığa düşman cemiyetler” olarak adlandırılmışlardır.
manın denetiminde olacak, Aşağıdakilerden hangisi, kurulan cemiyetlerin bu
III. Ordunun terhis edilmesi üzerine elde kalacak silah ve şekilde adlandırılmasının nedenleri arasında gösteri-
cephane İtilaf Devletleri’nin talimatına göre muhafaza lemez?
edilecek
A) İstanbul merkezli olarak kurulmaları
maddelerinden hangilerinin doğrudan Ermeni Devleti B) Anadolu hareketinin milleti kurtaracağına inanmamaları
kurma amacına yönelik olduğu savunulabilir?
C) Padişah yanlısı olarak hareket etmeleri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) İtilaf Devletlerinin çıkarlarına hizmet etmeleri
D) I ve III E) I, II ve III E) Manda ve himaye fikrini benimsemeleri
27

7. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağıdaki maddele- 10. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’da baş-
rinden hangisinin Anadolu’da İtilaf Devletlerine karşı layan işgaller karşısında, halk tarafından Müdafaa-i Hukuk
bir halk direnişin başlamasını engellemeye yönelik ol- Cemiyetleri kurulmuştur.
duğu savunulabilir?
Bu bilgiye bakılarak Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin;
A) Osmanlı Devleti, elindeki İtilaf Devletleri esirlerini ser- I. bölgelerinin Türklüğünü ispatlama,
best bırakacaktır
II. savunma önlemleri alma,
B) Her türlü haberleşme ve ulaşım araçları İtilaf Devletleri-
nin kontrolüne verilecektir III. İtilaf devletlerinin desteğini sağlama
C) Osmanlı Devleti, müttefikleriyle her türlü iletişimi kese- amaçlarından hangilerine yönelik faaliyetlerde bulun-
cektir dukları savunulabilir?
D) İtilaf Devletleri güvenliklerini tehlike gördükleri yerleri
işgal edebileceklerdir
E) Vilayet-i Sitte’de herhangi bir karışıklık çıkarsa İtilaf
Devletleri tarafından işgal edilecektir
8. Birinci Dünya Savaşı sonlarında yenilgiyi kabul eden

Osmanlı Devleti, Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzala-
yarak savaştan çekilmiştir.
Bu antlaşma sonrasında görülen gelişmeler arasında

aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?
A) Osmanlı ordularının terhis edilmesi

B) Osmanlı Devleti’nin stratejik bölgelerinin işgal edilmesi
C) Milli Cemiyetlerin kurulması
D) Osmanlı Devleti’nin Almanya ile karayolu bağlantısının
kesilmesi
E) Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünün bozulması
11. Birinci Dünya Savaşı başlarında Osmanlı Devleti’nin tarafsız-

lığını ilan edip, kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırdığını
açıklanmasına en büyük tepkiyi Almanya göstermiştir.
Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Almanya’nın Osmanlı Devleti’ndeki ekonomik nüfuzunu

9. Kafkas Cephesi’nde alınan Sarıkamış yenilgisi, ger- kaybetmek istememesi
çekleştirilmesi düşünülen aşağıdaki fikir akımlarından
B) Osmanlı Devleti’nin İtilaf Devletleri tarafından savaşa
hangisini başarısız kılmıştır?
girmesi
A) Osmanlıcılık C) Almanya’nın Avrupa’nın güçler dengesini bozmak iste-
mesi
B) Halkçılık
D) Almanya’nın Osmanlı Devleti’nden ekonomik yardım
C) Adem-i Merkeziyetçilik alması
D) Ümmetçilik E) Kapitülasyonların sadece Almanya’ya tanınmış olması
E) Turancılık
TEST KODU
TB16KT02
28

BÖLÜM 16
1. Anlaşma Devletleri, Birinci Dünya Savaşı devam ederken 4. Çanakkale Cephesi’nin kazanılmasından sonra, İttifak
gizli antlaşmalar yaparak Osmanlı Devleti’nin topraklarını Devletleri’nin yanında Birinci Dünya Savaşı’na giren
kendi aralarında paylaşmışlardır. devlet aşağıdakilerden hangisidir?
Anlaşma Devletleri’nin bu paylaşımları aşağıdakilerden A) Bulgaristan B) Yunanistan C) Rusya
hangisine dayanarak hayata geçirdiği söylenebilir?
D) İtalya E) Japonya
A) Wilson İlkelerine
B) Milletler Cemiyeti’ne
C) Mondros Mütarekesi’ne
D) Paris Barış Konferansı kararlarına
E) Rusya’nın savaştan çekilmesine
5. Rusya’nın Birinci Dünya Savaşı’ndan çekilmesi sonucun-

da İtilafların savaş sırasında imzaladığı gizli antlaşmalarda
değişiklikler olmuştur.
Aşağıdakilerden hangisinde, değişiklik yapılan yerler
2. • Osmanlı ordusunun taarruz cephesidir. doğru olarak verilmiştir?
y Mustafa Kemal Paşa, 16. Kolordu Komutanı olarak A) Musul – Doğu Karadeniz
görev yapmıştır.
B) Boğazlar – Doğu Anadolu
y Turancılık fikri doğrultusunda açılmıştır.
C) İzmir – Boğazlar
Yukarıda verilen bilgiler, aşağıdaki cephelerden hangi-
sinin özellikleri arasındadır? D) Musul – Boğazlar
E) Boğazlar – Batı Akdeniz
A) Çanakkale B) Suriye - Filistin C) Kafkas
D) Irak E) Kanal
3. Birinci Dünya Savaşı sırasında imzalanan aşağıda-

ki gizil antlaşmalardan hangisi ile Rusya’ya Boğazlar
bölgesine ek olarak Trabzon’a kadarki Doğu Anadolu
Bölgesi’nin verilmesi planlanmıştır?
A) Londra 6. Birinci Dünya Savaşı yıllarında, gizli antlaşmaları

B) Petrograd dünya kamuoyuna duyuran devlet, aşağıdakilerden
hangisidir?
C) Sykes – Picot
D) Saint Jean de Maurienne A) İngiltere B) ABD C) Fransa
D) Sovyet Rusya E) Bulgaristan
E) İstanbul (Boğazlar)
29

7. Birinci Dünya Savaşı sırasında ilan edilen Wilson Pren- 10. Sovyet Rusya’nın İtilaf Devletleri’nden ayrılması ve Bi-
siplerinin aşağıdaki maddelerinden hangisi, Osmanlı rinci Dünya Savaşı’ndan çekilmesinin aşağıdakilerden
Devleti’ni parçalamaya yöneliktir? hangisine neden olduğu söylenemez?
A) Devletler arası diploması açık olacaktır. A) Gizli antlaşmalarda değişiklikler yapılmasına

B) Boğazlar bütün devletlere açılacaktır. B) Osmanlı Devleti’nin kaybettiği bazı toprakları geri alma-
sına
C) Galip devletler, mağlup devletlerden toprak ve savaş
C) İttifak Devletleri’nin güç kazanmasına
tazminatı almayacaktır.
D) Sovyet Rusya’nın ileride TBMM ile yakınlaşmasına
D) Yenenler yenilenlerden toprak almayacaktır.
E) ABD’nin İttifak Devletleri safında savaşa girmesine
E) Uluslar kendi kaderlerini kendileri belirleyecektir.
8. İngiltere’nin, Birinci Dünya Savaşı sırasında Yunanistan’ı

destekleme amacı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ege Denizi’nde egemen güç olmak

B) Almanya’nın ekonomik gücünü engellemek
C) Osmanlı Devleti’nin çıkarlarını gözetmek
D) Yunanistan’da devlet düzenini değiştirmek
E) Savaşı Yunanistan’ın lehine çevirmek
11. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin Birinci

9. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı topraklarını Dünya Savaşı’na girmesinin sonuçlarından biri değil-
paylaşma antlaşmalarında yer almadığı halde, savaş- dir?
tan sonra Anadolu’daki işgal hareketlerine katılan İtilaf
Devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Savaş alanının genişlemesi
B) Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi
A) ABD B) Fransa C) İtalya
C) Yeni cephelerin açılması
D) İngiltere E) Yunanistan
D) Savaşın süresinin uzaması
E) Almanya’nın Avrupa’da rahatlaması
TEST KODU
TB16KT03
30

BÖLÜM 16
1. ABD Başkanı Wilson, Birinci Dünya Savaşı’nı bitirmek ve 4. I. Milletler Cemiyeti’nin, İtilaf Devletleri’nin çıkarlarına
devletler arası barışın kurulmasını sağlamak için “Wilson uygun kararlar alması
İlkeleri”ni yayınlamıştır. II. Yeniden çizilen Avrupa siyasi haritasında milliyetçilik
Bu bilgilere göre, Birinci Dünya Savaşı sonrasında esasının göz ardı edilmesi
meydana gelen aşağıdaki gelişmelerden hangisinin III. Yenilen devletler ile çok ağır antlaşmalarının imzalan-
Wilson İlkeleri’ne uygun olduğu söylenebilir? ması
A) Ege Bölgesi’nin Yunanlılara verilmesi Birinci Dünya Savaşı’nın yukarıdaki sonuçlarından
B) Boğazların işgal edilmesi hangileri, dünyada yeni bloklaşmaların oluşmasına
neden olmuştur?
C) Milletler Cemiyeti’nin kurulması
D) Gizli antlaşmaların uygulanması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Manda yönetimlerin kurulması D) I ve III E) I, II ve III
2. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanması Türk halkı

arasında huzursuzluklarının artmasına neden olmuştur.
Bu duruma;
I. Anadolu’da işgallerin başlaması,
II. azınlıkların ayrılıkçı faaliyetlerini artırması,
III. Osmanlı ordularının terhis edilmesi
gelişmelerinden hangilerinin ortam hazırladığı savu-
nulabilir?
5. Araplar, Birinci Dünya Savaşı sırasında İngilizlerle işbirliği

yapıp Osmanlılara karşı mücadele etmişlerdir.
3. Birinci Dünya Savaşı’nda, Çarlık Rusyası’nın savaştan çe- Bu durum;
kilmesiyle rahatlayan Almanya,
I. Pantürkizm (Türkçülük),
I. Japonya,
II. Batıcılık,
II. ABD,
III. Panislamizm (İslamcılık)
III. Yunanistan
gibi fikir akımlarından hangisinin geçerliliğini yitirdiği-
gibi devletlerden hangilerinin İtilaflara katılmasıyla Bi- nin göstergesidir?
rinci Dünya Savaşı’nı kaybetmiştir?
31

6. Milli Mücadele döneminde görülen; 9. Ben doktor Esat Bey’im 70 civarında sivil toplum örgütleri-
nin biraraya gelmesiyle bu cemiyeti kurdum. Kuvayı milliye
I. işgallerin mitinglerle protesto edilmesi,
ifadesini resmi olarak ilk kez kullandım. Sadece basın ya-
II. bölgesel ve ulusal kongrelerin toplanması, yın yoluyla faaliyet gösterdim.
III. gönüllülerden oluşan Kuva-yı Milliye birliklerinin kurul-
ması açıklamasıyla bahsedilen cemiyet aşağıdakilerden
hangisidir?
gelişmelerinden hangileri Türk halkının kurtuluş çare-
leri aradığına kanıt olarak gösterilebilir? A) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
B) Milli Kongre
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
C) Doğu Anadolu Müdafaa - i Hukuk Cemiyeti
D) Kilikyalılar Cemiyeti
E) Trakya Paşaeli Cemiyeti
7. I. Galiçya,
II. Makedonya
III. Romanya
10. I. Teali İslam Cemiyeti
Yukarıdaki cephelerden hangisinde Osmanlı Devleti II. İngiliz Muhipleri Cemiyeti
müttefikleri olan devletlere yardım amaçlı asker gön-
derilmiştir? III. Sulh ve Selamet - i Osmaniye Fırkası
Yukarıdaki teşekküllerden hangileri ulusal mücadele-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ye karşı çıkmıştır?
8. I. Totaliter rejimler yaygınlaştı 11. Mustafa Kemal Paşa “Osmanlı Devleti bu mütareke ile
kendisine kayıtsız ve şartsız düşmanlara teslim etmeye
II. Sömürgecilik yerini manda ve himaye sistemine bıraktı.
razı olmuştur.” ifadesini aşağıdakilerden hangisi için
III. Savaşta çok sayıda sivilin ölmesi üzerine sivil savunma kullanmıştır?
örgütleri kuruldu.
A) Mudanya
IV. Barışı korumak amacıyla Birleşmiş Milletler örgütü
kuruldu. B) Londra
V. Yugoslavya, Çekoslovakya, Polonya kuruldu. C) Montrö
D) Mondros
Yukarıdaki sonuçlardan hangilerinin I. Dünya Savaşı
ile ilgili olduğu söylenemez? E) Erzincan
TEST KODU
TB16KT04
32

BÖLÜM 17
MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ
(HAZIRLIK DÖNEMİ)
TARİH
BÖLÜM 17
HAZIRLIK (SİYASİ ÖRGÜTLENME) DÖNEMİ Mustafa Kemal Paşa’nın asıl amaçları ise şunlardır:
I. Dünya Savaşı’nın galip devletleri Mondros Ateşkes Ant- • Ulusal bilinci uyandırmak ve yaygınlaştırmak
laşmasının 7. maddesini gerekçe göstererek Osmanlı Devleti • Ulusal birliği gerçekleştirip, bağımsızlık savaşını başlat-
üzerindeki emellerini gerçekleştirmek amacıyla işgallere baş- mak
lamışlardı. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın şartlarını kabul
eden Osmanlı Hükümeti; işgallere karşılık gereken tepkiyi gös- • Ulusal egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurmak.
teremedi, buna karşılık Anadolu halkı direniş birlikleri oluştur- Mustafa Kemal Paşa, İstanbul Hükümeti tarafından 9. Ordu
maya ve mahali teşkilatlar kurmaya başladı. Müfettişi olarak Samsun’a gönderildi.
Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandığı sırada Suriye Mustafa Kemal Samsun’a çıkarken İzmir, Yunanistan tara-
cephesinde bulunan Mustafa Kemal Paşa, ateşkesten sonra fından işgal edildi.
İstanbul’a gelmiştir. (13 Kasım 1918) İtilaf Devletlerinin donan-
malarını İstanbul önünde gören Mustafa Kemal Paşa, çok üzü-
lerek inanç dolu sesle şöyle demiştir. "Geldikleri gibi giderler." İZMİR’İN İŞGALİ (15 Mayıs 1919)
Mustafa Kemal, Ahmet İzzet Paşa hükümetinde Harbiye – Yunanistan, İzmir’i işgal ederken en büyük destekçi-
Nazırı olmak istemiştir. Ancak Tevfik Paşa hükümetinin kurul- si İngiltere başta olmak üzere ABD olmuştur. Hukuk-
ması üzerine Anadolu’ya geçmek istemiştir. sal dayanağı Paris Barış Konferansı olup; Mondros
Mustafa Kemal, İstanbul’da olduğu dönemde Ali Fethi (Ok- Ateşkesi’nin 7. maddesinden hareketle işgale başlan-
yar) Bey’le "Minber Gazetesini" çıkardı. Ayrıca Hürriyet Perver mıştır.
Avam Fırkasına üye oldu. – Paris Konferansı’nda bölgede Rum nüfusunun çok-
Padişah Vahdettin’le görüştü. Mondros Ateşkes Antlaşma- luğu ve Türklerce katledildikleri, Ege’nin iki yakasının
sının uygulanmamasını istedi. Ancak başarılı olamadı. Bunun bütün olduğu; buraların çok eskiden beri Yunan yurdu
üzerine Mustafa Kemal Paşa, kurtuluşun halkı örgütlemekle olduğu iddiaları ileri sürülmüştür.
mümkün olacağına inandı.
İngiltere’nin Yunanistan’ı desteklemesindeki amaç: "Gizli

antlaşmalarda İtalya’ya verilen bölgenin İngiltere’nin çıkar-
Bu dönemde vatanın kurtarılması amacıyla üç farklı yol larına ters düşmeyecek zayıf bir Yunanistan’a verilmesini
düşünülüyordu. İngiliz mandasına girmek, ABD mandasına sağlamaktır."
girmek ve bölgesel kurtuluşu istemek. Mustafa Kemal bu üç
yola da karşı çıkmıştır. Mustafa Kemal’in amacı ulusal bilinci İngiliz destekli Yunan Ordusu 15 Mayıs 1919’da İzmir’e as-
sağlayarak ulusal bağımsızlık savaşını kazanmaktır. ker çıkardı.
Kalabalığın arasında bulunan gazeteci Hasan Tahsin, Yu-
nan Ordusuna ilk kurşunu attı. Bu durum ulusal bilincin yani
Kuvvayı Milliye ruhunun doğmasına neden olmuştur.
Karadeniz Bölgesindeki karışıklıklardan dolayı, bu bölgeye SONUÇLARI
bir ordu müfettişi gönderilmesi gündeme gelince, Mustafa Ke-
mal Paşa aradığı fırsatı yakalamış oldu. İçerdeki Sonuçlar
9. Ordu Müfettişi sıfatıyla Anadolu’ya geçen Mustafa Ke- • İşgallerin gelip geçici olmadığı anlaşıldı.
mal Paşa’nın resmi görevleri şunlardır: • Osmanlı yönetimi işgallere kayıtsız kalınca, halk kendi
• Karadeniz Bölgesi’nde Rum çetelere karşı Türk halkının, haklarını savunmak durumunda kalmıştır.
itilaflarca dağıtılan askerlerle birleşerek başlattığı direnişi • İşgale gösterilen tepkiler ulusal bilincin uyanmasına,
önlemek Kuvayi Milliye ruhunun doğması ve yaygınlaşmasına
• Halkın elindeki silah ve cephaneleri toplamak neden olmuştur.
• İşgallere karşı oluşturulan milli cemiyetlerin faaliyetlerini

durdurmak
• Mondros Ateşkes’ine uymayarak dağıtılmamış olan 15.
Kolordu’yu dağıtıp silahlarını İtilaf Devletleri’ne teslim et-
mektir
35

BÖLÜM 17 MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ
Dışardaki Sonuçları
AMİRAL BRİSTOL RAPORU (11 Ekim 1919)

İstanbul Hükümeti, Mustafa Kemal Paşayı İstanbul’a
çağırdı. Mustafa Kemal geri dönmediği gibi 1 Haziran 1919
tarihli telgrafında: Oluşmaya başlayan ulusal hareketi hiçbir
gücün durduramayacağını ifade ederek, resmi görevine bir
Amiral Bristol Raporu, bölge ile ilgili iddiaların geçersizli- kez daha ters düşmüş oldu.
ğini ortaya koymuştur. Bu nedenle Türk Ulusal Mücadelesi’ni
destekler nitelikte ilk uluslararası belge olarak gösterilebilir.
AMASYA GENELGESİ (22 HAZİRAN 1919)
Genelge; Mustafa Kemal’in daha önceki bildiri ve buyruk-

larının bir program dahilinde yeniden düzenlenip diğer silah
arkadaşlarıncada onaylanarak halka yapılmış bir çağrıdır.
SAMSUN RAPORU
Genelge’nin amacı;
Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a geldikten sonra inceleme-
Sivas’ta ulusal bir kongre düzenlemek ve Müdafaa-i Hukuk
ler yapmıştır.
Cemiyetlerini tek bir çatı altında birleştirmek ve Milli Mücadele
Bölgede ilk incelemelerini yapan Mustafa Kemal, 22 Mayıs hareketini ulusal hale getirmek.
1919’da İstanbul’a gönderdiği raporda: "bölgedeki huzursuz-
Genelgeye Mustafa Kemal ile birlikte; Ali Fuat Paşa, Refet
lukları Türklerin değil Rumların çıkardığını; ulusal egemenlik ve
Paşa ve Rauf Bey imza atarken; henüz Amasya’da bulunma-
bağımsızlığını elde etmede kesin kararlı olduğunu bildirmiştir."
yan Mersinli Cemal ve Kazım Paşa da onayladıklarını bildir-
miştir.
Böylece resmi görevine ters düşmüş oldu. Samsun Ra-

poru Mustafa Kemal’in gerçek niyetini ortaya koyan ilk ge-
lişmedir. Mustafa Kemal’in Amasya Genelgesini çok imzalı yayın-
lamasındaki amacı diğer komutanların desteğini alarak, hem
Mustafa Kemal Paşa, Samsun güvenli olmadığından 25 bireyselliğe son vermek hem de halk üzerinde daha etkili
Mayıs 1919’da Havza’ya geçti. olunmasını sağlamaktır.
HAVZA GENELGESİ (28 Mayıs 1919)

Genelge’nin içeriği:
Havza Genelgesi’nin amacı • Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir.
"Ulusal bilinci uyandırmak, yaygınlaştırmak için tepkileri • İstanbul Hükümeti ve padişah üzerlerine düşen sorumlu-
eyleme dökmek ve olaya ulusal bir kimlik kazandırmaktır." luğu yerine getirmemektedir.
28 Mayıs 1919’da Havza Genelgesi’ni yayınlar. Mustafa
Kemal, genelge’de:
• İşgallere karşı protesto mitingleri ve gösteriler yapılması
Bu iki madde Ulusal Savaşın gerekçesini ortaya koyar.
• İstanbul Hükümeti’ne işgalleri kınayan telgraflar çekilmesi
• Azınlıklara karşı taşkınlıklar yapılmamasını istemiştir.
• Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararlılığı kur-
taracaktır.
Amacı Mondros’un 7. maddesinin daha fazla uygulan-

masını engellemektir.
İlk kez ulusal egemenlikten söz edilmiştir. Ulusal egemen-
liğe dayalı yeni devletin kurulacağına işaret eder. Genelgeye
evrensel nitelik kazandırır. Wilson İlkeleri’ne uyulduğunun
göstergesidir. Ulusal savaşın yöntemini ve amacını açıklar.
Yapılan çağrıya uyulduğunun kanıtı ise Havza’dan baş-
layarak İstanbul’a kadar çeşitli yerlerde mitingler düzenlen- • Milletin sesini Dünya’ya duyurmak için her türlü etki ve
mesidir. denetimden uzak milli bir kurulun oluşturulması gerek-
mektedir.
36

• Yunan işgallerine karşı ilk dayanışma toplantısı olup; Ku-

vayi Milliyenin resmiyet kazanması sağlanmıştır.
Üstü kapalı olarak Temsil Kurulunun oluşturulması hedef- • Amasya Genelgesi’nin "Ulusal egemenlik" çağrısına katıl-
lenmiştir. mamış; ancak bağımsızlık yönündeki çağrıları kabullenil-
miştir. Saltanat ve hilafete bağlılık bildirilmiştir.
• Anadolu’nun en güvenli yeri olan Sivas’ta milli bir kongre-
nin toplanması gerekmektedir.
• Bu kongreye her ilden milletin güvenini kazanmış ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)
üçer delege katılacaktır. Seçimleri Müdafaa-i Hukuk
• Erzurum Kongresi, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Ce-
Cemiyetleri,Red-i İlhak Cemiyeti ve Belediyeler tarafın-
miyeti ile Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyetinin ortak
dan yapılacaktır.
çalışmaları sonucu yapılmıştır. Çalışmalara Van, Trabzon,
Bitlis, Sivas, Erzurum delegeleri katılırken; yöneticileri
engellediği için Mardin, Diyarbakır ve Elazığ delegeleri
katılmamıştır. Kongre Kazım Karabekir’in çalışmaları ve
Sivas’a gelecek delegelerin seçimle belirlenmesi, ulusal Mustafa Kemal’inde Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk
birlik ve beraberliği sağlamak ve kongrede alınacak kararları Cemiyeti’ne üye olması sonucunda toplanmıştır.
halk iradesine dayandırmaktır.
• Kongrenin toplanış amacı; Rum ve Ermeni baskıları kar-
• Delegeler kimliklerini milli bir sır gibi saklamalılar şısında, Doğu illerine yapılacak mücadelelerin hedef ve
yöntemlerini belirlemektedir. Mustafa Kemal’in amacı ise;
• Ordular kesinlikle dağıtılmayacak askeri ve sivil yönetici- bölge sorunlarının ötesinde, ulusal kongre çalışmalarına
ler, görevlerini terk ve teslim etmeyeceklerdir. bir ön hazırlık çalışmasını başarmaktır. Toplanış amacı
bölgesel olan kongre, ulusal nitelikteki şu kararları almış-
tır:
• Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez.
İlk defa açıkça Mondros Ateşkesine, İtilaflara ve İstanbul
Hükümetine karşı başkaldırı çağrısı yapılmıştır.
• Doğu İlleri adına Erzurum’da toplanacak olan kongreye

katılacak delegeler, Sivas Kongresine de katılacaklardır. Misak-ı Milli sınırları ilk kez belirtilmiştir. Ulusal nitelikte
bir karardır.
Genelgeye İstanbul yönetiminin tepkisi; İstanbul’a geri dön
çağrısına uymayan Mustafa Kemal’i görevden almak olmuştur.
Mustafa Kemal karara uymamış. 8 Temmuz da kendisi görev- • Her türlü yabancı işgal ve idaresi karşısında Osmanlı
den ayrılmak için istifa telgrafı çekmiştir. Mustafa Kemal’in bu Hükümeti’nin dağılması durumunda, Türk ulusu topyekün
tavrı sine - i millete dönüş olarak adlandırılır. savunacak ve direnecektir.
• Yurdun bütünlüğünün ve ulusun bağımsızlığının korun-
Genelgenin Önemi: masında İstanbul Hükümeti yetersiz kaldığı taktirde, bu
• Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın gerekçesi, nasıl yapılacağı amacı gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacak-
yani yöntemi ve amacı ilk kez açıklanmıştır. tır. Bu hükümetin üyeleri ulusal kongre tarafından seçile-
cektir. Eğer kongre toplanmamışsa bu seçimi Heyet - i
• İlk kez ulusal egemenlik temeline dayalı bir devlet düşün-
Temsiliye yapacaktır.
cesi ortaya çıkmıştır.
• Saltanat ve hilafeti baskı ve zordan kurtarmak için ulusal
• Bir ihtilal bildirgesi özelliği taşır.
gücü etkin, ulusal iradeyi egemen kılmak esastır.
• İstanbul Hükümeti’nin görevini yapmadığı ilk kez Amasya
Genelgesi’nde ifade edilmiştir.
• Mustafa Kemal’in resmi görevle yaptığı son çalışma
Amasya Genelgesi’dir. Bu kararın başına ulusal egemenlik anlayışına ters olma-
sına rağmen saltanat ve hilafet ifadelerinin konmasının ne-
deni ulusal birliğin zedelenebileceği kaygısıdır. Bu karar aynı
BALIKESİR KONGRELERİ
zamanda ulusal egemenliğe dayalı bir devletin kurulacağını
(I. Kongre 27 Haziran – 12 Temmuz 1919 - II. Kongre 26 – gösterir.
30 Temmuz 1919)
• Manda ve himaye kabul edilemez.
• Kongrede, Yunan işgallerine karşı Ege Bölgesi’nde ya-
pılacak mücadelenin hedef ve yönetimleri belirlemek
amaçlanmıştır.
Tam bağımsızlık amaçlanmıştır.
37

BÖLÜM 17 MİLLİ MÜCADELE
• Hristiyan unsurlara siyasi egemenliğimiz ve sosyal den- ALAŞEHİR KONGRESİ (15 – 25 Ağustos)
gemizi bozucu ayrıcalıklar tanınamaz. Toplanış amacı; Balıkesir Kongresi kararı doğrultusunda
Ege Bölgesi’nde Yunan işgallerine karşı önlemler almak. Ala-
şehir Kongresi’nde Balıkesir Kongresi yönünde kararlar alın-
mıştır. Ulusal egemenliği benimsememiş, saltanat ve hilafete
Bu karar ile her türlü işgal ve ayrıcalığa karşı çıkılmıştır.
bağlı kalınmasını kararlaştırmıştır.
Alaşehir Kongresi; Ege Bölgesi’ndeki bütün Kuvayi Milliye-
• Bağımsızlığımıza saygı duyan yurdumuza karşı istila ama- nin birleştirilmesine ve bu güçlerin her yönüyle desteklenme-
cı taşımayan devletlerin teknik ve ekonomik yardımlarını sine karar verirken, gerekirse İtilaf Devletlerinden de yardım
hoşgörü ile karşılar; devletlerin eşitliği ilkesini gözeten, alınabileceğini kabul etmiştir.
adil ve insancıl bir barışa hazır olunduğunu duyururuz.
• Milli Meclis’in derhal toplanması ve hükümet işlerinin
meclis denetiminde yürütülmesine çalışılacaktır.
Balıkesir ve Alaşehir kongrelerinin önemi; Ege bölgesin-
deki Kuvayi Milliye’yi birleştirmeleri ve Yunanlılara karşı Batı
Cephesini resmen açmalarıdır. Bu Cephe Temsil Heyeti ta-
rafından Ali Fuat Paşa’nın komutanlığına verilince ulusal bir
Meclisin toplanmasının istenmesi ulusal irede ile ilgilidir. nitelik kazanmıştır. Bu iki kongre delegasyonu ulusal ege-
Meclisin toplanması yönünde ilk çağrıdır. menliği onaylamadıkları ve saltanat güçlerinden çekindikle-
ri için Sivas Kongresine katılımda bulunmamışlar, yalnızca
• Doğu illerindeki Müdafaa - i Hukuk cemiyetleri birleşti- gözlemci göndermekle yetinmişlerdir.
rilirken (Doğu Anadolu Müdafaa - i Hukuk); Doğu illerini
temsilen Mustafa Kemal başkanlığında Temsil Heyeti ku- SİVAS KONGRESİ (4 – 11 Eylül 1919)
rulacaktır. Ali Galip olayı
• Bölgeden göç yasaklanmıştır. İstanbul Hükümeti, kongrenin toplanmasını engellemek
için Mustafa Kemal ve kongreye katılanları tutuklama kararı çı-
kartmış ve bunun için Elazığ valisi Ali Galip’i görevlendirmiştir.
Ancak Ali Galip başarısız olmuştur.
Kongrede öncelikle şu iki konuda tartışmalar yaşanmıştır:
Mustafa Kemal’in kongre ve Temsil Kurulu başkanlığına
getirilmiş olması; halkça liderliğinin onaylanması anlamına • Mustafa Kemal’in liderliği (Rauf Bey de aday gösteril-
gelmektedir. Ancak henüz yurt çapında milletçe liderliğin mişsede) kongre başkanlığı ve Temsil Kurulu başkanlığına
onaylanması söz konusu değildir. Mustafa Kemal seçilmiştir.
• Saltanata bağlılığın bildirilmesi ve Manda himaye yö-
Kongrenin önemi ve özellikleri: netiminin (ABD ve İngiltere) kabul edilip edilmemesi
Ulusal güçlerin saltanat ve hilafeti baskıdan kurtaracağı
• Bölgesel amaçlı toplanmışsada ulusal nitelikte kararlar
şeklindeki hüküm ile saltanat yanlıları ikna edilmiş olup;
almıştır.
tam bağımsızlık kararıyla da manda yönetimi kesin olarak
• Ulusal kongrede nelerin yapılıp yapılmayacağı yönünde reddedilmiştir.
ön hazırlık çalışmaları sergilenmiştir.
• İlk kez manda ve himaye düşüncesine karşı çıkılmıştır. İlk Kongre, Amasya Genelgesi gereğince; ulusal güçleri bir-
kez Temsil Kurulu kurulmuştur. leştirmek ve ulusal hareketi idare edecek bir teşkilat kurmak
amacıyla toplanmıştır. Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar,
• Misak - ı Milli kararlarına öncülük edilmiş olup; tam ba-
ulusal kararlar olarak yeniden onaylanmıştır.
ğımsızlık kararı ortaya konmuştur.
Alınan Kararlar
• Ulusal hareketin temel programı; kayıtsız koşulsuz ulusal
bağımsızlık ve egemenlik olarak belirlenmiştir. • Erzurum’da alınan kararlar burada yeniden görüşülerek,
ulusal kararlar olarak aynen kabul edilmiştir.
• Meşru Osmanlı Devlet düzenine ve itilaf güçlerine karşın
kararlar almış olması, ihtilalci niteliğini ortaya koymuştur. • Yurdun değişik bölgelerinde dağınık halde bulunan sa-
vunma cemiyetleri (Müdafaa - i Hukuk Cemiyetleri) Ana-
• Mebusan Meclisinin açılması ilk kez gündeme gelmiştir.
dolu ve Rumeli Müdafaa - i Hukuk Cemiyeti olarak tek
İlk kez geçici bir hükümetten söz edilmiştir.
çatı altında birleştirilmiştir.
Siyasi örgütlenmede ilk büyük ve ulusal adım atılarak

Milli mücadelenin tek elden toplanması kolaylaşmıştır.
38

Anadolu ve Rumeli Müdafaa - i Hukuk Cemiyeti adına • Mustafa Kemal, Nutuk’ta kongrenin ilk üç günü padişaha
ulusal hareketi yürütmek üzere Heyet - i Temsiliye (Temsil yazılacak mektup ile kongrenin siyaset yapıp, yapmaya-
Kurulu) bütün yurdu temsil eder kararı alınmıştır. cağı konusu tartışıldı diyerek kongrenin toplanma süreci-
nin uzamasını eleştirmiştir.
Damat Ferid Hükümeti’nin Düşürülmesi:

Temsil Kurulu başkanlığına, kongre başkanıda olan Mus-
tafa Kemal getirilir. İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümeti Sivas Kongresini en-
gellemeye çalışmışlarsa da fazla etkili olamamışlardır. Kong-
reden sonra işin önemini daha iyi anlamaya başlayan İstanbul
yönetimi ve İtilaflar; kendilerine karşı oluşmaya başlayan ulusal
cepheyi ortadan kaldırmak için yoğun bir çalışma içine girince,
Bu durum Mustafa Kemal’in ulusal lider olarak onaylan- Temsil Kurulu 12 – 13 Eylül 1919 da tüm yurda çektiği telgraf-
dığının göstergesidir. larda;
• İstanbul ile haberleşmenin kesilmesini
Yayın yoluyla propagandalar yapmak, ulusal hareketin
haklılığını duyurmak için İrade - i Milliye Gazetesi’nin çı- • Yapılacak tüm çalışmalarda Sivas’a bağlı kalınmasını
karılması kararlaştırılmıştır. • Her türlü haberleşme ve danışma merkezinin Sivas oldu-
ğunu bildirmiştir.
Burada amaç; Anadolu’nun İstanbul’a bağlı değil egemen
olduğunu, Ulusal Temsil Kurulu’nun (ulusal mücadelenin yü-
Ulusal Mücadelenin ilk resmi yayın organıdır. rütme organı) kararlılığı ve gücünü kanıtlamaktır. Yurttaki kendi
kurumlarına söz geçiremeyen Damat Ferit Hükümeti bu geliş-
meler üzerine 30 Eylül 1919’da istifa eder ve yerine, 2 Ekim’de
Temsil Kurulu Batı Cephesi komutanlığına Ali Fuat Paşa’yı Ali Rıza Paşa Hükümeti kurulmuştur.
atamıştır.
AMASYA PROTOKOLÜ (GÖRÜŞMELERİ MÜLAKAATI)

(20 – 22 Ekim 1919)
Bu durum milli birliği sağlamaya yöneliktir. Aynı zamanda Ali Rıza Paşa Hükümeti zaman kazanmak ve bir süre son-
bir hükümet gibi çalıştığını da gösterir. ra da Temsil Kurulunu etkisiz – yetkisiz bir duruma düşürerek,
İstanbul’un her şeye egemen olduğunu gösterebilmek için
Bahriye Nazırı Salih Paşayı Temsil Kuruluyla görüşmek üzere
Amasya’ya göndermiştir. Görüşmelerde şu konularda anlaş-
maya varılır:
Temsil Kurulu’nun hükümet gibi çalıştığının kanıtı olan ilk
• Temsil Kurulu, Hükümetin karşısında ya da yanında
uygulamaları; Ali Fuat Paşa’yı Batı cephesi komutanlığına
bir eyleme girişmeyecek; ancak hükümet yapacağı
ataması ve İstanbul ile her türlü iletişimi yasaklamasıdır.
uluslararası çalışmalarda Temsil Kuruluna danışacak ve
onayını alacaktır.
Kongrenin önemi ve özellikleri: Toplanış amacı ve aldığı
• İstanbul Hükümeti, Anadolu ve Rumeli Müdafaa - i Hukuk
kararlar bakımından ulusal bir kongredir.
Cemiyeti’nin yasal varlığını kabul edecektir.
• Bölgesel direniş çalışmalarına ulusal bir nitelik kazandır-
• Mebusan Meclisinin toplanması için seçimlere gidilecek,
mıştır.
seçimler tam bir serbestlik içinde yaplacak; yalnız ittihat-
• TBMM’nin açılmasına ivme kazandırmıştır. çıların seçilmemesi için telkinler yapılabilecektir.
• Misak - ı Milli programı net bir şekilde belirmiştir.
• Mustafa Kemal, Ulusal bağımsızlık mücadelesi’nin lideri
olmuştur. Uygulanan tek karar seçimlerin yapılması olmuştur.
• Meşru Osmanlı yönetimine karşın kararlar alınmış olması
"ihtilalci" niteliğini ortaya koyar.
• Türk yurdunun bütünlüğü ve bağımsızlığının korunmasına
• Milli mücadele tek bir merkezden yönetilmeye başlanmış-
çalışılacaktır.
tır.
• Mebusan meclisince onaylanırsa İstanbul Hükümeti’de
• Kongre üyelerine hiç bir siyasi amaca hizmet edilemeye-
ulusal kongre kararlarını kabul ettiğini açıklayacaktır.
ceğine dair yemin ettirildi. Bu durum birlikte hareket etme
amacına yöneliktir. • Milli Meclis (Mebusan Meclisi) Anadolu’da ancak İstanbul
39

Hükümetinin uygun gördüğü bir yerde toplanacaktır. Mustafa Kemal, Ankara’da Anadolu ve Rumeli Müdafaa –
i Hukuk Cemiyeti tarafından desteklenen ve seçimi kazanan
Salih Paşa bu kararların dışında eğer koşullar uygun olursa
mebuslarla 4 / 5 Ocak 1920’de toplantı yaptı ve mebuslardan
uygulatabilme sözü verdiği şu gizli kararları da kabul etmiştir:
şu isteklerde bulundu.
• İzmir’in kurtarılmasına çalışılacaktır.
• Ulusal iradenin Mebusan Meclisi çalışmalarınada yansı-
• İşgalcilerle işbirlikçilik yapan cemiyetler ile basın - yayın dığını gösterebilmek için kendisinin meclis başkanı seçil-
organlarının çalışmalarına engel olunacak, yine bu davra- mesini istedi. Çünkü ulusal kongre kendisini ulusal lider
nışlarda bulunan kamu görevlilerine işten el çektirilecektir. kabul etmiş ve seçimlerde Erzurum milletvekili seçilmişti
(Hakkında tutuklama kararı olduğu için İstanbul’a gide-
• Milliyetçi basın üzerindeki sansür kaldırılacaktır.
memiştir.)
Salih Paşa tüm bu kararları kabul ettiremediği taktirde istifa
sözü vermişse de; ne kararları kabul ettirmiş nede istifa etmiş-
tir. Kararlardan sadece seçimlere gidilmesi ve Milli Meclis’in
toplanması hükmü uygulanmıştır.
Başkan seçilmek istemesindeki amaç; Meclis’in dağı-

tılması durumunda başkanlık yetkilerine dayanarak Meclisi
Anadolu’da güvenli bir yerde toplayabilmektir.
Meclis’in toplanması konusunda ilk defa Anadolu, İstan-
bul ve işgalciler; farklı amaçlar içinde ortak bir karar almış
oldular. • Meclis’te Müdafaa - i Hukuk Grubu oluşturulacaktır.
Meclisin açılmasındaki;
• Temsil Kurulu’nun amacı; ulusal bağımsızlık hareketini
meşrulaştırmak ve İstanbul’da sağlıklı kararlar alınmaya-
cağını kanıtlamaktır. Yurdun bütünlüğünün koruması yönünde kararlar almak
içindir.
• Saltanat ve İtilafların amacı ise kendi çıkarları doğrultu-
sunda kararlar çıkartarak Temsil Kurulunu etkisiz ve yet-
• Misak - i Milli programına uyulacaktır. (Yurdun bütünlüğü
kisiz kılabilmektir.
ve bağımsızlığı yönünde kararlardır.)
Protokollerin (Görüşmelerin) Önemi:
• İstanbul Hükümeti, ulusal egemenlik dışında ulusal kong-

re kararlarını kabullenmiş olup: Temsil Kurulunun yasal Mustafa Kemal’in gerçekleşmeyeceğini bilerek bu is-
varlığı İstanbul Hükümetince ilk defa resmen tanınmıştır. teklerde bulunmasının amacı etki ve denetim altındaki
• Böylece, ulusal hareket ilk defa meşruluk kazanmıştır. İstanbul’da Meclis’in özgürce çalışamayacağını ulusal irade-
nin çalışmalara yeterince yansıyamayacağını dolayısıyla ulu-
• Temsil Kurulu’nun ikinci siyasi başarısı olmuştur.
sal Hareketin İstanbul’dan yürütülemeyeceğini kanıtlamak
istemesidir.
TEMSİL KURULUNUN ANKARA’YA GELMESİ

(27 Aralık 1919)
Ankara’nın Milli Mücadele’nin fiili merkez olarak seçilme

nedenleri;
• Coğrafi konumunun elverişli olması,
• İşgallerden uzak olması,
• Anadolu’nun her yanı ile ulaşım olanaklarına sahip olması,
• Batı cephesine yakın olması
• İstanbul’da toplanacak olan Mebusan Meclisi’nin çalış-
malarının takip edilmesi için haberleşme imkanına sahip
olması
gibi nedenlerle Ankara, Temsil Kurulu tarafından merkez
seçilmiştir.
40

SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN TOPLANMASI Arap Ülkeleri:

(12 Ocak 1920)
• Ateşkes imzalandığı sırada işgal altında bulunan ve halkın
çoğunluğunu Arap Müslümanların oluşturduğu ülkelerin
MİSAK – I MİLLİ KARARLARI (28 Ocak 1920) geleceği bölge halkının serbestçe verecekleri karara bağlı
kalacaktır.
• İtilaf Devletleri ve İstanbul yönetimi; ulusal mücadeleyi
önleyecek kararlar alınacağını düşünerek seçimlere gi-
dilmesine ve meclisin toplanmasına onay vermişlerdir.
21 Aralık 1918’de saltanat tarafından kapatılan Mebusan Bu kararlar ulusların kendi yazgılarını belirleme ilkesi
Meclisi 12 Ocak 1920’de son kez yeniden toplanmıştır. doğrultusunda alınmıştır.
• Meclis çalışmalarına katılan milletvekilleri; Ankara’da
Mustafa Kemal’e söz verdikleri Müdafaa – i Hukuk
Grubu’nu kurmak yerine Felah – ı Vatan Grubu’nu kur- Boğazlar:
muşlar; ayrıca Mustafa Kemal’i Meclis başkanı da seç-
memişlerdir. • İstanbul ve Boğazlarda güvenlik sağlanırsa, boğazların
dünya ticaretine ve ulaşımına açılmasında bizimle birlikte
ilgili devletlerin verecekleri ortak kararlar kabul edilecektir.
Bu davranışlarının nedeni saltanata bağlılıklarını göster-

mek istemeleri ve İtilaf Devletlerinden çekinmeleridir.
Siyasi ve askeri bağımsızlık vurgulanmıştır. Aynı zaman-
• Ulusal bağımsızlık yönünde kararlar alınırken hiç bir güç- da egemenlik haklarından da ödün verilmeyeceğini gösterir.
ten çekinmeden Mustafa Kemal’in istekleri doğrultusun-
da Misak–ı Milli kararlarını almışlardır. (28 Ocak 1920) Azınlık Hakları:
• Azınlık hakları komşu ülkelerde müslümanlara tanınan
haklar kadar olacaktır.
Kapitülasyonlar:
• Milletin ekonomik, siyasi ve hukuki gelişimini engelleyen
Bu kararları almakla saltanat ve itilaf güçlerine ters düş-
kapitülasyonlar kaldırılmalıdır.
müş oldular.
Osmanlı Borçları:
28 Ocak 1920’de kabul edilen Misak – ı Milli Kararları: • Sınırlar, İstanbul ve Boğazlar ile ilgili koşullar kabul edilir-
se, Osmanlı dış borçları ödenecektir.
Sınırlar:
• Mondros Ateşkesi’nin imzalandığı sırada Türk orduları-
nın koruduğu, henüz işgale uğramamış, Müslüman Türk
nüfusunun çoğunluğu oluşturduğu Türk yurdunun tümü
ayrılık kabul etmez bir bütündür, parçalanamaz. Tam bağımsızlık vurgulanmıştır.
Bu koşullar kabul edilmeden barış yapmak mümkün de-

ğildir.
Wilson İlkelerine uyumluluk gözetilerek ulusal sınırlar
açıklanmıştır. Ulusal sınırlar ayrıca etnik çoğunluğa göre çi-
zilmiştir. Misak - ı Millide halk oylaması yapılmasının öngürüldüğü
yerler:
Kars, Ardahan, Batum, Batı Trakya, Arap memleketleri

Halkoylaması:
• Kendi istekleriyle ana yurda katılmış olan Kars, Ardahan,
Misak - ı Mllide Değinilmeyen Konular;
Batum’da (Elviye - i Selâse) gerekirse Batı Trakya’da hal-
kın oyuna başvurulabilir. • Ulusal egemenlik
• Manda ve himaye
• Patrikhane
Türk nüfusunun çoğunluğuna güvenildiğinin göstergesi- • Saltanatın geleceği
dir.
41

Misak – ı Millide değinilen Konular • Saltanat 11 Nisan 1920’de Mebusan Meclisini süresiz ka-
patmıştır.
• Ulusal sınırlar
• Tüm bu gelişmeler saltanat ve hilafet yanlılarının bir kısmı-
• Kapitülasyonlar
nı ulusal mücadelenin yanına yöneltmiştir.
• Ulusal bağımsızlık
• İşgalci ve meclisin kapatılması halk iradesini engellemeye
• Dış borçlar
yönelik olduğundan; Anadolu’da yeni bir meclisin açılma-
• Boğazlar sına haklılık kazandırmıştır.
• Azınlık hakları
• Ulusların eşitlik ilkesi
• Halk oylaması Misak - ı Milli Kararlarına Saltanat ve İtilaf Devletlerinin
Tepkileri:
İşgalci güçler şu bildiriyi yayımladılar:

Misak – ı Milli Kararlarının Önemi;
• İstanbul’un işgalinde amaç saltanat ve hilafetin nüfuzunu
• Ulusal sınırlar kesin olarak belirtilmiştir.
güçlendirmektir.
• Türk ulusunun ulusal sınırlar içinde bağımsız yaşama ye-
• Herkes padişah ve hükümetin emirlerine uymalıdır.
minidir.
• Ulusal eylemler durmadığı taktirde İstanbul Türklerin elin-
• Kongrelerde alınan ulusal kararların Mebusan Meclisine
den alınacaktır.
yansıması olup; Ulusal Mücadele’ye yasallık (meşruluk)
kazandırmıştır. • Bu işgal geçicidir.
• Mustafa Kemal’in haklılığı, gerçekçiliği ve ileri görüşlülü-

ğünü kanıtlamıştır.
• Wilson ilkelerine uyum içinde barış yollarına açık olundu- Bu bildirinin amacı; işgalden ulusal mücadele yanlılarını
ğu vurgulanmıştır. sorumlu göstermek ve halkı ulusal mücadeleye karşı kışkırt-
• Misak - ı Milli kararları bir parlamento kararıdır. Dünya maktır.
parlamentolarına duyuruldu. Padişah tarafından onaylan-
mamıştır.
• Milli ve üniter devlet düşüncesinin ürünüdür.
TEMSİL HEYETİNİN İSTANBUL’UN İŞGALİNE KARŞI AL-
DIĞI ÖNLEMLER:
• İstanbul ile iletişim kesilmiştir.

• İstanbul’da tutuklamalara karşılık bazı itilaf subayları tu-
İSTANBUL’UN İŞGALİ VE SONUÇLARI tuklanmıştır.
• Osmanlı hükümeti’nin Anadolu gelirlerine el konulmuştur.
Misak - ı Milli kararlarının kabulünden başka Maraş ve
çevresindeki milis güçlerin Fransızlara karşı başarıları ve • Geyve ve Ulukışla demir yolları tahrip edilip İtilafların
Amasya’da yapılan görüşmelerle Ankara ile İstanbul arasında Anadolu’ya asker sevkiyatı engellenmiştir.
bir yakınlık doğması İtilaf Devletlerini oldukça tedirgin etmiştir.
• Halkı bilinçlendirmek ve sağlıklı haber almak amacıyla
26 - 27 Ocak 1920 tarihinde Akbaş Cephaneliği Baskını so-
Anadolu Ajansı kurulmuştur.
nucu buradaki silahları ve cephanenin Anadolu’ya kaçırılması,
İtilaf Devletlerinin baskısını daha da artırdı. İtilafların baskısının
artması üzerine sadrazam Ali Rıza Paşa istifa etti. Yerine Salih Böylece;
Paşa kabinesi kuruldu.
İtilaf Devletleri hükümet değişikliği kararına rağmen önce Bütün bu kararların amacı Anadolu Hareketinin karar-
9 Mart 1920’de Türk Ocağı’nı 16 Mart 1920’de ise milli iradeyi lılığını ve gücünü kanıtlamak; işgallerin daha içerilere ka-
yok etmek amacıyla İstanbul’u resmen işgal etti. dar ilerlemesi engellenmeye çalışmaktır. Mustafa Kemal'in
İstanbul'da meclisin sağlıklı kararlar alamayacağı görüşü
Telgrafçı Manastırlı Hamdi Bey’den İstanbul’un işgal edildi- haklılık kazanmış, gerçekçiliği ve ileri görüşlülüğü kanıtlan-
ğini öğrenen Mustafa Kemal Paşa, bu durumu ilk olarak ulus- mıştır.
lararası kamuoyu nezdinde protesto etti.
• İstanbul’dan kaçabilen yurtseverler Anadolu hareketine
katılmıştır.
• 5 Nisan 1920’de Salih Paşa Hükümeti istifa etmiş; yerine
Damat Ferit Hükümeti tekrar kurulmuştur.
42

BÖLÜM 17
ATÖLYE ÇALIŞMASI
Aşağıdaki bilgileri uygun ifadelerle yazınız.
1. Temsil Heyetinin yayın organı ............................................. gazetesidir.
2. Mustafa Kemal Paşa’nın Son Osmanlı Mebusan Meclisinde kurulmasını istediği grup ...................................
3. Kars, Ardahan ve Batum’dan oluşan sancaklara verilen isim ................................................
4. İzmir’in işgalinin haksızlığını duyuran ilk uluslararası belge ................................................
5. İlk kez ulusal egemenlik temeline dayalı devlet düşüncesinin belirtildiği belge ................................................
6. Mustafa Kemal Paşanın, Millet Meclisinin derhal toplanmasını istediği ilk kongre .................................................
7. Damat Ferid Hükümeti’nin düşürülmesini sağlayan gelişme ......................................................
8. Ulusal sınırların etnik çoğunluğa göre çizildiği kararlar ................................................ alınmıştır.
9. Sivas Kongresi’nde oluşturulan Ulusal Cemiyetler adına söz söylemeye yetkili kurum .................................................
10. 16 Mart 1920’de resmen işgal edilen şehir ................................................
11. Son Osmanlı Mebusan Meclisinde halk oylaması istenilen yerler .............................., ......................, ...................., ....................
ve ...........................dır.
12. Kuvayı milliyeden ilk kez bahseden cemiyet ................................................
13. İzmir ................................................ tarihinde işgal edilmiştir.
14. İşgallere karşı kurulan milis güçlere ................................................ denir.
43

BÖLÜM 17
MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ | NOT
44

BÖLÜM 17
Millî Mücadele Dönemi | Konu Testi - 01
1. Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında görülen 4. Amasya Genelgesi’nde, Anadolu’nun güvenli bir yeri olan
aşağıdaki gelişmelerden hangisi, Türk ulusunca ba- Sivas’ta, milli bir kongre toplanması ve bu kongreye her
ğımsızlık fikrinin benimsendiğinin kanıtı olamaz? ilden halkın güvenini kazanmış üçer delegenin katılması
istenmiştir.
A) Kuvayimilliye birliklerinin kurulması
Bu tutumun,
B) Protesto mitinglerinin düzenlenmesi
C) Direniş cemiyetlerinin kurulması I. halkın istekleri doğrultusunda karar alma,
D) İşgalleri kınayan telgrafların çekilmesi II. mevcut egemenlik anlayışını değiştirmeyi hızlandırma,
E) Saltanat ve hilafete bağlılık bildirilmesi III. tüm ulusu temsil eden bir kurulun toplanmasını sağ-
lama
amaçlarından hangilerini, öncelikle gerçekleştirmeye
yönelik olduğu savunulamaz?

2. • Rumların faaliyetleri durdurulursa Doğu Karadeniz’de
karışıklıklar sona erecektir.
• Türk milleti bağımsızlık için faaliyetlerini sürdürecektir.
• İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali geçersizdir.
hükümleri Samsun Raporunda yer almaktadır.

Mustafa Kemal Paşa’nın hazırladığı bu raporun
hükümlerinin, aşağıdakilerden hangisine kanıt oluş-
turduğu savunulamaz?
5. Amasya Genelgesi’ndeki, "İstanbul Hükümeti üzerine
A) Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul Hükümeti ile görüş düşen görevi yerine getirememektedir." hükmü, Kurtuluş
ayrılığında olduğuna Savaşı’nın aşağıdaki hangi özelliğini göstermektedir?
B) Halkın işgallere karşı tepkili olduğuna
A) Gerekçesini B) Yöntemini
C) Halkta ulusal egemenlik bilincinin uyandığına
C) Amacını D) Merkeziyetçiliğini
D) İzmir’in işgalinin haksız olduğuna
E) Evrenselliğini
E) Halkın bağımsız devlet anlayışı için mücadele ettiğine
3. Mustafa Kemal Paşa, 28 Mayıs 1919’da Havza’dan ku- 6. Havza Genelgesi’nin,

mandanlara ve valilere gönderdiği telgrafta: "... Halkın, her I. işgallere karşı protesto mitingleri düzenlenecek,
yerde gösteriler düzenleyerek düşman saldırılarını protesto II. ordular dağıtılmayacak, silah ve cephane teslim edil-
etmesi gerektiğini ..." söyledi. meyecek,
Mustafa Kemal Paşa’nın bu protestolarla, III. protesto gösterileri ve mitingler sırasında azınlıklara
I. tehlikeye karşı halkın bilinçlenmesi, taşkınlık yapılmayacak
II. milli bilincin uyanması, gibi ilkelerinden hangilerinin, Mondros Ateşkes

Antlaşması’nın askeri kısıtlamalar içeren hükümlerine
III. halkın ortak bir amaca yönelmesi
ve işgallere karşı tepki niteliği taşıdığı söylenebilir?
durumlarından hangilerinin gerçekleşmesini istediği
savunulabilir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
45

BÖLÜM 17 Millî Mücadele Dönemi | Konu Testi - 01
7. 13 Kasım 1918’de Mustafa Kemal Paşa, Suriye cephe-

sinden İstanbul’a gelince İtilaf donanmalarını görmüş ve 10. Aşağıdaki Erzurum Kongresi kararlarından hangisiyle
"Geldikleri gibi giderler" demiştir. milli egemenlik düşüncesi pekiştirilmiştir?
Mustafa Kemal Paşa bu sözüyle aşağıdakilerden han-
A) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür parçalanamaz.
gisini savunduğu söylenebilir?
B) Doğu’daki cemiyetler tek çatı altında birleştirilecektir.
A) Karşılıksız dış yardım almayı
C) İrade – i milliyeyi hakim kılmak esastır.
B) Bağımsızlığı
D) Doğu illerini temsil eden bir Temsil Heyeti kurulacaktır.
C) Ümmetçi anlayışı
E) Manda ve himaye kabul edilemez.
D) Hukukun üstünlüğünü
E) Manda ve himayeyi
8. Amasya Genelgesi’nden sonra, İstanbul Hükümeti’nin

Mustafa Kemal’i görevinden alması, aşağıdakilerden
11. Sivas Kongresi’nde oluşturulan Temsil Heyeti’nin;
hangisini kanıtlar?
I. Batı Cephesi Komutanlığı’na Ali Fuat Paşa’yı ataması
A) Amasya Genelgesi’nin yeni işgallere neden olacağını
II. İstanbul’un atadığı vali ve komutanları kabul etmemesi
B) Mustafa Kemal’in Milli Mücadele’nin lideri olduğunu III. İstanbul ile tüm haberleşmeyi kesmesi
C) İstanbul Hükümeti’nin Anadolu Hareketini desteklediği- girişimlerinden hangileri, bir hükümet gibi hareket et-
ni tiğinin göstergesidir?
D) Mustafa Kemal’in Anadolu’daki faaliyetlerinden çekinil-
diğini A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Hükümette değişiklik yaşandığını
9. Erzurum Kongresi’nde alınan kararlardan, bazıları

şunlardır: 12. Erzurum Kongresi’nin;
I. Milli sınırlar içinde vatan bütündür, parçalanamaz. I. Manda ve himaye kabul edilemez
II. Manda ve himaye kabul edilemez. II. Kuvayı Milliye’yi etkin, ulusal iradeyi egemen kılmak
III. Ulusal güçler saltanat ve hilafeti de kurtaracaktır. esastır
IV. Ulusal güçleri etkin, ulusal iradeyi egemen kılmak III. Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez
esastır. kararlarından hangileri, saltanatın kaldırılacağına ka-
nıt gösterilebilir?
Bu kararlardan hangileri birbiriyle çelişmektedir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
TEST KODU
TB17KT01
46

BÖLÜM 17
1. Sivas Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafa - i Hu- 4. Mustafa Kemal, İstanbul’a gidecek Mebuslardan;
kuk Cemiyeti’nin ilkeleri doğrultusunda, ülke içinde ve
I. kendisini Meclis başkanı seçmelerini,
dışarıya karşı siyasi ve idari kararlar alabilmek yetkisi
aşağıdakilerden hangisine verilmiştir? II. Mecliste Müdafaa – i Hukuk Grubu kurmalarını,
III. Vatanın bütünlüğü ile ilgili kararlar almalarını istemiştir.
A) Temsilciler Kurulu B) Kuvvayi Milliye
Bu isteklerden hangilerinin, Son Osmanlı Mebusan
C) Mebuslar Meclisi D) Felah - ı Vatan Grubu Meclisi’nde yerine getirildiği söylenebilir?
E) İstanbul Hükümeti
2. Milli Mücadele ile ilgili olarak, aşağıdakilerin hangisin-

de I. de verilenin II. ye ortam hazırladığı savunulabilir? 5. Amasya Görüşmesi’nden sonra açılan Mebusan Meclisi,
Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alınan bağımsızlık karar-
I II larını kapsayan Misak – ı Milliyi kabul edince İtilaf Devletleri
Erzurum Kongresi’nin Mustafa Kemal’in tarafından kapatılmıştır.
A)
toplanması Samsun’a çıkması Bu bilgilere göre;
İstanbul Hükümeti’nin
Amasya Genelgesi’nin I. Yasama erki işlevsiz duruma getirilmiştir.
B) Milli Mücadeleyi des-
yayımlanması II. Ulusal irade yok sayılmıştır.
teklemesi
Havza Genelgesi’nin III. Osmanlı Devleti resmen sona ermiştir.
C) Milli bilincin uyanması
yayımlanması yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
Sivas Kongresi’nin
D) TBMM’nin açılması A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
toplanması
Amasya Protokolü’nün Sevr Antlaşması’nın
E)
kabulü imzalanması
6. Mustafa Kemal, Mebuslar Meclisi’nin toplanması ama-

cıyla yapılan seçimlerde Erzurum milletvekili seçilmesine
rağmen İstanbuldaki meclis toplantısına katılamamıştır.
3. Aşağıdakilerin hangisinde ulusal egemenlik düşünce-
Mustafa Kemal’in bu tutumu,
sinden söz edilmemiştir?
I. İstanbul’un İtilafların denetiminde olması,
A) Amasya Genelgesi’nde
II. düşüncelerini açıklamaktan çekinmesi,
B) Misak – ı Milli kararlarında
III. Meclis’e resmi bir nitelik kazandırmak istemesi
C) Sivas Kongresi’nde
D) Erzurum Kongresi’nde durumlarının hangilerinden kaynaklanmıştır?
E) Birinci TBMM’de A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
47

7. Misak – ı Milli’de, "Politik, ekonomik, mali gelişmemizi 10. Son Osmanlı Mebusan Meclisinde kabul edilen Misakımilli
engelleyen ve hukuk alanında egemenliğimizi sınırlayan programını çıkarlarına ters bulan İtilaf Devletleri İstanbul’u
imtiyazlar kabul edilemez." kararı alınmıştır. resmen işgal ederek Meclisi dağıtmışlar, İstanbul’daki bazı
aydın ve mebusları sürgüne göndermişlerdir.
Bu kararın öncelikle aşağıdaki ilkelerden hangisi ile ilgi-
li olduğu söylenebilir? Bu olay,
I. Ankara’da TBMM’nin açılması,
A) Milliyetçilik B) Devletçilik
II. Mustafa Kemal’in milli mücadeleyi padişah adına
C) İnkılapçılık D) Laiklik
yürüttüğünü söylemesi,
E) Cumhuriyetçilik
III. Bölgesel cemiyetlerin tek çatı altında toplanması
sonuçlarından hangilerine zemin hazırlamıştır?

8. Osmanlı Mebusan Meclisi’nin son oturumunda Misak – ı

Milli sınırları dışında kalan Müslümanların hakları koruma
altına alınmak istenmiştir. 11. Müdafaa – i Hukuk Cemiyetleri, Mondros Ateşkesi’nden
Aşağıda verilen kararlardan hangisi bu yargıyı destek- sonra işgaller karşısında hükümetin görevini yapamaması
ler niteliktedir? nedeniyle aydınların ve halkın kurduğu bölgesel teşkilat-
lardır.
A) Boğazların güvenliği sağlanırsa dünya ticaretine açıla-
caktır. Buna göre;
B) Kapitülasyonlar kaldırılacaktır. I. Mevcut egemenden ayrı bir yönetimin kurulması
C) Azınlıklara verilecek haklar, diğer ülkelerdeki Müslü- amaçlanmıştır.
manlara verilen haklardan fazla olmayacaktır. II. Bir ihtiyaç ve zorunluluk sonucu ortaya çıkmıştır.
D) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanama- III. Bu cemiyetlerin oluşumunda ümmetçilik düşüncesi
yacaktır.
etkilidir.
E) Sınırlarla ilgili karar tanınırsa, Osmanlı borçları ödene-
cektir. yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

9. Misak – ı Milli’nin, 12. İstanbul’un resmen işgali üzerine Mustafa Kemal "Padi-
I. Politik, ekonomik ve mali gelişmemizi engelleyen imti- şahın esir düştüğünü ve bundan sonra bir amacının da
yazlar kabul edilemez. tutsak padişahı kurtarmak olduğunu" vurgulamıştır.
II. Vatan bir bütündür bölünemez. Mustafa Kemal’in bu sözüyle ulaşmak istediği ilk amaç
III. Sınırlar, Boğazlar ve İstanbul ile ilgili şartlarımız kabul aşağıdakilerden hangisidir?
edilirse Osmanlı borçları ödenecektir.
A) İç isyanlara son vermek
kararlarından hangilerinin, Lozan Antlaşması’na daya- B) Ulusal güçleri tek amaç etrafında birleştirmek
nak oluşturduğu savunulabilir?
C) Yeni bir anayasa hazırlamak
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Halifeliği kaldırmak
D) I ve II E) I, II ve III E) Cumhuriyeti ilan etmek
TEST KODU
TB17KT02
48

BÖLÜM 17
1. Erzurum Kongresi’nde alınan ve daha sonrada Sivas 4. Sivas Kongresi’nde, kongre üyelerinin hiçbir siyasi par-
Kongresi’nde kabul edilen "Milli sınırlar içinde vatan bir tiyle bağlantılarının olmadığına dair yemin etmeleri,
bütündür, bölünemez" kararı ile ilgili olarak aşağıdaki- I. ulusal birlik ve beraberliği sağlama,
lerden hangisine ulaşılamaz?
II. ulusal egemenliği gerçekleştirme,
A) Osmanlı Devleti’nin imparatorluk niteliğinden vazgeçil- III. bölgesel direnişi başlatma
miştir.
amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeye yöneliktir?
B) Bölgesel kurtuluş reddedilmiştir.
C) Ulusal devlet anlayışı benimsenmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) Ulusal iradenin egemen olması amaçlanmıştır. D) II ve III E) I, II ve III
E) Bağımsızlık duygusu ön planda tutulmuştur.
5. Temsil Heyetinin çalışma yeri olarak Ankara’nın seçil-

2. Erzurum Kongresi’nde; mesinde,
– "Sömürge amacı olmaması koşulu ile, dış yardım alı- I. Savaş alanlarına yakın olması
nabilir kararı" alınmıştır. II. İstanbul’daki siyasi gelişmeleri yakından izleyebilme
olanağı vermesi
Bu bilgiye göre;
III. TBMM’nin Açılması
I. Kültürel bütünlük sağlanmak amaçlanmıştır.
durumlarından hangilerinin etkili dolduğu savunulabi-
II. Yabancı devletlere bazı ekonomik ayrıcalıklar verilmiş- lir?
tir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. Bağımsızlıktan taviz verilmeyeceği vurgulanmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

6. Amasya Görüşmeleri’nde, İstanbul Hükümeti Osmanlı

Mebuslar Meclisi’nin toplanması için seçimlerin bir an önce
3. Sivas Kongresi’nin, Erzurum Kongresine göre az yapılmasını kabul etmiştir.
delegeyle toplanmasının nedenleri arasında aşağıda- Bu durum, İstanbul Hükümeti ile Temsil Kurulu’nun
kilerden hangisi yer almaz? aşağıdakilerden hangisinde ortak düşüncede oldukla-
rını kanıtlar niteliktedir?
A) Güvenlik endişesi
B) Maddi olanaksızlıklar A) İşgallere karşı direnme
C) Erzurum Kongresi’nin başarısız görülmesi B) Bölgesel direniş hareketlerini destekleme
D) Bazı yörelerin işgal altında bulunması C) Ulusal egemenliğe dayalı yönetime geçme
E) Batı Anadolu’da da kongrelerin toplanması D) Halkın görüşlerini devlet yönetimine yansıtma
E) Ulusal sınırlarda tam bağımsızlıktan ödün vermeme
49

7. Son Osmanlı Mebuslar Meclisine katılacak olan mebusların 10. Son Osmanlı Mebusan Meclisi, Misakımilli kararlarını al-
belirlenmesi için yapılan seçimlere işgalci devletler müda- dıktan bir süre sonra İngiliz güçleri tarafından hukuka
hale etmemiş ve seçimler serbestçe yapılmıştır. aykırı bir biçimde basılmıştır.
İşgalci devletlerin bu tavrı, İtilaf Devletleri’nin bu faaliyetlerine bakarak,
I. barış antlaşmasını açılacak olan meclise onaylatma, I. Osmanlı yönetimi üzerindeki otoritelerini kaybetme
II. dünya kamuoyunun tepkisini çekmeme, kaygısı içinde oldukları,
III. İstanbul Hükümeti’nin denetlenmesini sağlama II. TBMM’nin gücünü kırmak istedikleri,
amaçlarının hangilerinden kaynaklandığı savunulabi- III. halk iradesini yok saydıkları
lir? durumlarından hangileri kanıt olarak gösterilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
8. Son Osmanlı Mebusan Meclisinde kabul edilen Misakı- 11. Amasya Görüşmeleri’nde alınan,
Milli’de "Batı Trakya Bölgesi’nde ve üç doğu vilayetinde
gerekirse halk oylaması yapılabilir." kararı benimsenmiştir. I. Alınacak kararlardan Temsil Heyetinin de haberdar
edilmesi,
Buna göre;
II. Mebusan Meclisinin İstanbul dışında toplanması
I. Wilson İlkelerine uygun kararlar alınmıştır. III. Mebusan Meclisinin açılması
II. Milliyetçi anlayışla hareket edilmiştir. kararlarından hangilerini İstanbul Hükümeti otoritesi-
III. Demokratik çözümler öngörülmüştür. nin zedeleneceğini düşünerek kabul etmemiştir?
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III
9. İstanbul Hükümeti’nin, 12. Aşağıdakilerden hangisi, Erzurum Kongresi’nde görü-

I. Sevr Antlaşması’nı kabul etmesi, şülen konulardan biri değildir?
II. Mebusan Meclisinin toplanmasını sağlaması, A) Milli sınırlar

III. bazı millicilerle ilgili tutuklama kararı alması B) Azınlık hakları
uygulamalarından hangileri, Anadolu’daki otoritesinin C) Milli irade
sarsılmasına neden olmuştur? D) Boğazlar komisyonu
E) Tam bağımsızlık
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
TEST KODU
TB17KT03
50

BÖLÜM 18
BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN
AÇILMASI VE ÇALIŞMALARI
TARİH
BÖLÜM 18
BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN AÇILMASI VE ÇALIŞMALARI
TBMM'NİN AÇILMASI (23 Nisan 1920)

16 Mart 1920'de son Osmanlı Mebusan Meclisinin Misak-ı
Milli kararlarını alması üzerine itilaflar İstanbul'u resmen işgal Saltanat ve hilafetin kaldırılacağının işaretlerinden biri
ettiler. İstanbul'un işgal edilmesi üzerine Mustafa Kemal Paşa, olup, ulusal birliği sarsmamak ve ortamın henüz uygun ol-
19 Mart 1920'de valilere ve kolordu komutanlarına bir genelge maması nedeniyle bu makamlara doğrudan karışılmamıştır.
göndererek seçimlerin yapılmasını "Ankara'da olağanüstü yet-
kilere sahip" bir meclisin toplanacağını bildirdi.
• Ayrıca ulusal birliği zedelememek ve ulusal iradeye ters
davranmamış olmak için, İstanbul'dan Ankara'ya gelmek Birinci TBMM'nin yeni bir dev düzenine geçilmesini sağ-
isteyen Mebusan Meclisi üyelerinin milletvekilliği hakları- layıcı yönler bulunmasına rağmen, bu yönleri ön plana çıka-
nın saklı olduğu açıklanmıştır. rılmamış, herkesin ortak amacı olan vatanın kurtarılmasına
öncelik verilmiştir.
Birinci TBMM, 23 Nisan 1920'de 115 üye ve en yaşlı millet-
vekili olan Sinop milletvekili Şerif Bey başkanlığında açılmıştır.
24 Nisan'da Meclis Başkanlığı'na Mustafa Kemal seçilmiştir.
• Yasama, yürütme ve yargı yetkileri TBMM'nin elinde ola-
caktır.
Meclisin ilk açılışında adı, Büyük Millet Meclisi olarak ka-

bul edilmiş 23 Nisan 1921'de TBMM olarak kabul edilmiştir.
Ulusal mücadele için ivedi kararlar alabilmek ve zaman
Not: Birinci TBMM'nin açılmasından Mudanya Ateşkes
yitirmeden uygulayabilmek amaçlanmış olup cumhuriyet dü-
Antlaşması'na kadar geçen dönem Millî Mücadele'de Muha-
zenine geçileceğinin kesin göstergesidir.
rebeler Dönemi olarak adlandırılmıştır.
I. TBMM herhangi bir gündemle toplanmadığı için Mustafa

Kemal'in verdiği önerge karar altına alınmıştır. Bu önergeden • Meclisde seçimle belirlenecek olan İcra Vekilleri Heyeti
hareketle alınan ilk kararlara göre; hükümet işlerini yürütecektir. Meclis başkanı bu heyetin
de başkanıdır.
• Bir hükümet kurulması zorunludur.
İstanbul'dan ayrı bir yönetimin kurulması amacı taşımak- Zamanın koşulları gereği devlet ve hükümet başkanı se-
tadır. Ayrıca yeni Türk Devleti'ne işlerlik kazandırmak amaç- çilmemiştir. Böylece olası tartışmalar (Osmanlı'nın devamı
lanmıştır. olunduğu veya yeni bir devlet kurulduğu konusunda) önlen-
miştir. TBMM, eylemsel olarak "Kurucu Meclis'ten" başka
bir şey değildir. Ancak o günün koşullarında Meclis'in kimliği
• Geçici de olsa bir hükümet başkanı veya padişah vekili açıkça belirtilmemiş olağanüstü yetkilere sahip bir Meclisin
atamak doğru değildir. toplandığı bildirilmiştir.
Saltanata bağlı kalınmayacağını, İstanbul'dan ayrı, sü- I. TBMM'nin Aldığı İlk Kararlar:
rekli olan yeni bir düzen kurulduğunu gösterir.
• Bir nolu kararda kendi kuruluşunu Nisabı Müzakare (iç tü-
• TBMM'nin üstünde hiçbir güç ve makam yoktur. Ulusal zük ile) düzenlenmiştir. (Nisabı Müzakere Yasası)
istenci (iradeyi) egemen kılmak esastır. • Millet iradesi ve (meşrutiyetini) kabul etmeyenlere karşı,
varlığını tanıtmak amacıyla 29 Nisan 1920'de Hiyanet - i
Vataniye Yasasını kabul etmiştir.
• İcra Heyetini seçmiştir. Bu heyet çıkardığı kararname ile
Saltanat ve İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır.
İstanbul'la her türlü iletişimi yasaklamış buradan gelecek
hiç bir evrakın kabul edilmemesini istemiştir.
• Padişahlık ve halifelik makamları baskı ve zordan kurtul-

duğu zaman Meclisin çıkaracağı yasal düzenlemeye uy-
gun yerini alır.
53

BÖLÜM 18 BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN AÇILMASI VE ÇALIŞMALARI
Bu durum İstanbul'dan ayrı yeni bir yönetimin kurulduğu- I. TBMM 20 Ocak 1921'de ilk anayasayı hazırlamış ve
nu açıkça ortaya koymaktadır. kabul etmiştir. (Böylece hukuksal varlığını belgelendirmiştir.)
1 Kasım 1922'de saltanatı kaldırmıştır. Mudanya ve Lozan
Antlaşmaları I. TBMM zamanında imzalanmıştır. Ancak Lo-
• Ağnam Vergisi dört katına çıkarılmıştır. (Mali kaynağa ih- zan Barış Antlaşmasını II. TBMM onaylamıştır.
tiyaçtan dolayı)
• Men - i Müskirat Kanunu ile içki ve tütün mamülleri ya-
saklanmıştır. TBMM'nin açılması ve İcra Vekilleri Heyetinin kurulma-
• Men - i İsrafat Kanunu ile de her türlü israfın önüne geçil- sıyla Anadolu ve Rumeli Müdafaa - i Hukuk Cemiyeti ile
mek istenmiştir. Temsil Kurulunun görevi sona ermiştir.
I. TBMM'nin Nitelikleri ve Önemi:
Ô Kurucu nitelikte bir meclistir. Birinci TBMM laik değildir çünkü şeriat hükümlerini uy-
gulamak TBMM yetkisindedir.
Ô İhtilalci bir meclistir.
Ô Ulusal egemenlik düzenini gerçekleştirmiş olup bağım- • TBMM açılmadan önce 16 Nisan 1920'de Anadolu Ajansı
sızlığı her şeyin üzerinde tuttuğundan bir idealistler mec- kurulmuştur.
lisidir.
• Cerideyi Resmiye adlı gazete çıkarılmıştır. (TBMM'nin
Ô Demokratiktir. resmi gazetesi)
Ô Azınlıklara yer vermediği için ulusal meclistir.
Ô Güçler (kuvvetler) birliği ilkesini benimsemiştir. Olağa-
nüstü meclistir.
Mustafa Kemal Paşa, I. TBMM'ye Ankara millet vekili ola-
Ô Meclis hükümeti sistemini uygulamıştır. rak girmiştir. I. TBMM ilk yurtdışı temsilciliğini Azerbaycan'da
Ô I. TBMM'de Mebuslar seçildikleri ilin değil bütün milletin açmıştır. İlk temsilci Memduh Şevket Esendal'dır. I. TBMM
vekili sayılmışlardır. ilk elçiliğini ise Moskova'da açmıştır. Buraya gönderilen elçi
ise Ali Fuat Cebesoy'dur.
TBMM'YE KARŞI AYAKLANMALAR

Burada amaç birlik ve beraberliği güçlendirmektir.
(Ankara ve İstanbul Yönetimlerinin Mücadelesi)
Damat Ferit Hükümeti;

• İç siyasi çekişmelere meydan vermemek için partileşme-
ye izin verilmemişse de değişik gruplaşmaya sahne ol- • Mustafa Kemal ve yakın arkadaşlarını 4 Mayıs 1920'de
muştur. idama mahkum ettirmiş, resmi rütbe ve nişanlarının alın-
masını kararlaştırmıştır.
Halk zümresi,
Islahat, • İtilaflarla işbirliği yaparak halkın dini duygularını sömürü
aracı yapmış, milliyetçi eylemleri yok etmeye ve TBMM'yi
Tesanüt,
etkisiz - yetkisiz duruma düşürmeye çalışmıştır.
İstiklal,
• İngilizlerin yardımıyla Şeyhülislam Dûrrizâde'nin ulusal
Yeşil Ordu
hareketin lider kadrosunu din düşmanı ilan eden fetvala-
Müdafaa - i Hukuk grupları rını halka ulaştırmaya çalıştırmıştır.
meydana getirilmiştir.
• Teali İslam (Müslümanlığı yüceltme) adındaki cemiyet ile
ortaklaşa çalışarak işgalci Yunan Ordusunun Hilafet Or-
• İç politikada "halkçılık", dış politikada "ulusal bağımsızlık dusu sayılması gerektiğini ilan etmiştir.
ve devletlerin eşitliği" ilkelerini benimsemiştir.
• İtilaf Devletiyle bir an önce bir barış antlaşması yaparak
işgalleri resmileştirmek istemiştir.
Birinci TBMM, İkinci TBMM'nin 11 Ağustos 1923 te res-

men toplanmasına kadar iş başında kalmıştır.
54

tanı Nurettin Paşa tarafından bastırılır. II. İnönü Savaşı'nda

Yunan Ordusunun saldırıya geçmesinde etkili olmuştur.
Bütün bu çalışmaların amacı güçlenen Anadolu Hareke- 8. Bunların dışında Ali Batı ve Şeyh Eşref gibi ayaklanmalarda
tini ve ulusal bilinci yok etmektir. çıkmış olup etkili olamamışlardır.
TBMM'ye karşı çıkan ayaklanmalar dört ana başlık altında

incelenebilir. c. Kuvayi Milliye Yanlısı Olup Sonradan Ayaklananlar:
Bu ayaklanmalar başlangıçta işgallere ve bazı ayaklanma-
lara karşı mücadele etmişler, ama kendilerini ulusal mücadele-
a. Doğrudan doğruya İstanbul Hükümeti tarafından
nin lideri olarak gördükleri ve merkezi otoritenin emrine girmek
çıkarılan ayaklanmalar
istemediklerinden TBMM'ye karşı ayaklanmışlardır.
1. Kuvay – ı İnzibatiye (Halife Ordusu) Ayaklanması:
• Demirci Mehmet Efe Ayaklanması (Aralık 1920): Refet
Adapazarı –Geyve çevresindeki ulusal güçleri yok etmek
Paşa'ya teslim olmuştur.
amaçlanmıştır. Ali Fuat Paşa'ya bağlı birliklerce bastırılmış-
tır. Yenilen Halife ordusu askerlerinin bir kısmı ulusal güçle- • Çerkez Ethem Ayaklanması (27 Aralık – 20 Ocak 1921):
re katılmıştır. (Haziran 1920) Düzenli orduya girmek istemediği için I. İnönü Muharebe-
si sırasında isyan etmiştir. Düzenli ordu tarafından isyanı
2. Anvazur Ayaklanması: Balıkesir ve çevresindeki ulu-
bastırılmıştır.
sal güçleri yok etmeyi amaçlar. Çerkez Ethem ve Ali Fuat
Paşa'ya bağlı birliklerce bastırılmıştır. (Nisan 1920)
d. Azınlık Ayaklanmaları
• Doğu ve Güney Anadolu'da Ermeni ayaklanmaları.
Bu ayaklanmaların amacı ulusal güçlerin boğazlara ulaş-
• Karadeniz ve Batı Anadolu'da Rum ayaklanmaları:
masını önleyerek buralardaki İngiliz çıkarlarını korumaktır.
Bunlar Mondros Ateşkesinden hemen sonra başlamışlar
ve Merkez ordusu tarafından bastırılmıştır. Merkez ordu-
su karargahı Amasya'da bulunan 1920 - 1922 yılları ara-
b. İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerince Ortaklaşa sında etkili olan bir ordudur. Nurettin Paşa komutasında
Çıkarılan Ayaklanmalar: Pontus ve Koçgiri İsyanları'nın bastırma harekatında
Bunlar Anadolu'nun birçok bölgesinde görülen en yaygın etkili olmuştur.
ayaklanmalardır. Halkın dini duyguları sömürü amacı yapıl-
mıştır. Genelde Ankara'yı çevreleyen bölgelerde çıkartılmıştır.
TBMM'nin halk desteğini yok etmeye yöneliktir.
1. Düzce –Hendek – Bolu ve Adapazarı Ayaklanmaları: Ali TBMM'nin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Önlemler
Fuat Paşa ve Refet Paşaların kuvvetleri tarafından bastırıl-
Ô İstanbul'la her türlü iletişim yasaklanmış ve İstanbul Hü-
mışlardır. (Nisan – Eylül 1920)
kümetinin yapacağı tüm işlemler geçersiz sayılmıştır.
2. Yozgat – Boğazlayan – Yenihan Ayaklanmaları (Çapan-
Ô İstanbul yönetiminin Şeyhülislamı Dürrizade Abdullah
oğulları – Aynacıoğulları): Refet Paşa ve Çerkez Ethem'e
Efendi'nin; Mustafa Kemal ve arkadaşlarını din ve devlet
bağlı birliklerce bastırılır. (Mayıs – Aralık 1920)
düşmanı olarak gösteren fetvalarına karşılık Ankara Müf-
3. Afyon (Çopur Musa) Ayaklanması: Ulusal güçlere yenilen tüsü Rıfat Börekçi karşı fetvalar hazırlanmıştır.
Çopur Musa, Yunanlılara sığınmıştır.
Ô 29 Nisan 1920'de Hiyanet - i Vataniye Yasası çıkartılmış-
4. Konya Ayaklanmaları: (Eylül 1919 – Kasım 1920) 1919'da tır.
çıkan Bozkır Ayaklanmasını Kuvay – ı Milliye birlikleri bas-
Ô TBMM'ye karşı suç işleyenleri ivedilikle yargılamak üzere
tırmıştır. 1920'de çıkan Delibaş Mehmet Ayaklanmasını,
İstiklal Mahkemeleri 18 Eylül 1920'de kurulmuştur.
Demirci Mehmet Efe ve Refet Paşa'nın birlikleri bastırmış,
Delibaş Fransızlara sığınmıştır.
5. Milli Aşireti Ayaklanması: (Haziran – Eylül 1920) Urfa
çevresinde önce Fransız işgallerine karşı koymuşlarsa da
Mahkeme üyeleri, TBMM üyeleri içinden seçimle belir-
Fransa ve İngiltere tarafından desteklenerek ulusal güçlere
lenmiştir. Bu mahkemeler TBMM'nin otoritesini pekiştirmiş
karşı savaşmışlardır.
ve yaygınlaştırmıştır.
6. Cemil Çeto Ayaklanması: (Mayıs – Haziran 1920) Ayak-
lanma Siirt ve çevresinde çıkmıştır.
7. Koçgiri Ayaklanması: (Mart – Haziran 1921) Koçgiri Aşi-
reti reisleri Haydar ve Alişan tarafından Elazığ, Erzincan,
Divriği, Zara dolaylarında çıkartılır. Merkez Ordusu komu-
55

• Ankara'da açılan radyo (Anadolu Ajansı) ve gazete Ha- Antlaşma 10 Ağustos 1920'de Osmanlı delegeleri, Maarif
kimiyet - i Milliye ile İstanbul Hükümetinin basın - yayın Nazırı Bağdatlı Hadi Paşa, Şurayı Devlet (Danıştay) Başkanı
yoluyla yaptığı aleyhte propagandalara karşılık verilmiştir. Rıza Tevfik ve Bern Şerifi Reşat Halis Bey'ler tarafından, Da-
mat Ferit Hükümeti adına imzalanmıştır.
Ayaklanmaların bastırılması TBMM'nin otoritesini arttır-

mıştır. Ama savaşın kazanılmasını geciktirmiştir. Bir başka
ifadeyle zaman kaybına ve ekonomik kayıplara neden ol- Sevr Antlaşması, 1878 Ayastefenos Antlaşması gibi yü-
muştur. rürlüğe giremeyen bir antlaşma olmuştur. I. Dünya Savaşı
sonunda uygulanamayan tek antlaşmadır.
SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920)

Antlaşmanın Koşullarına göre;
Sevr Antlaşması diğer barış antlaşmalarına göre geç imza-
lanmıştır. Bu durumun nedenleri şunlardır. • İstanbul uluslararası bir şehir olacak; Padişah bu şehirde
bulunmak koşuluyla, İç Anadolu Osmanlı toprakları ola-
• Mondros Ateşkes Antlaşması'nın bir barış antlaşması gibi rak kalacaktır.
geniş ve işgal içeren maddeler taşıması
• Paris Konferansı'nda İtilaf Devletleri arasında Osmanlı
topraklarını paylaşma konusunda çıkan anlaşmazlık ve
İtalya'nın konferansı terketmesi Fransa, İngiltere ve İtalya Osmanlı Devleti'ne bırakılan
topraklarda ayrı ayrı nüfuz bölgeleri oluşturmayı öngören ayrı
Anadolu'da çıkardıkları ayaklanmalarda istedikleri sonucu bir antlaşmayı da aralarında kabul etmişlerdir.
alamayan İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti'yle yapılacak barış
antlaşmasının taslağını hazırlamak amacıyla, İtalya'nın San
Remo kentinde bir konferans düzenlediler (24 Nisan 1920).
Konferans yeri olarak San Remo'nun seçilme nedeni İti- • Doğu Trakya, İzmir çevresi ve Ege Adaları Yunanistan'a
laf Devletleri'nin, Paris Konferansında hoşnut edemedikleri bırakılmıştır.
İtalya'nın gönlünü almak istemeleridir. • Antalya ve Konya dahil olmak üzere İç Batı Anadolu, Göl-
Osmanlı adına 11 Mayıs 1920'de Paris'e gelen Tevfik Paşa ler Yöresi, Rodos ve On İki Ada ile Muğla çevresi İtalyan-
başkanlığındaki heyet taslağı reddetti. lara bırakılacaktır.
İtilaf Devletleri taslağın Osmanlı Hükümetine kabul ettiril- • Suriye, Hatay ve Çukurova'dan Mardin, Malatya ve
mesini kolaylaştırmak ve hükümlerini uygulamak üzere Uşak, Sivas'a kadar olan yerler Fransa'ya bırakılacaktır.
Bursa, Balıkesir, Doğu Trakya'yı işgal ettiler. • ABD mandasında bir Ermenistan ile buna bağlı özerk bir
Yunan Ordusunun İstanbul'a girecek olmasından endişe Kürdistan kurulacaktır.
duyan Damat Ferit Hükümeti ve Padişah VI. Mehmet Vahdet- • Osmanlı ordusu 50.700 kişiye indirilecek, ağır silahlardan
tin Saltanat Şurası'nı derhal toplayarak barış taslağının kabul arındırılacak, subaylarırn % 70'i yabancı olacak, askeri
edilmesini kararlaştırdılar (22 Temmuz 1920). uçak bulundurmayacak ve askerlik paralı olacaktır.
• Osmanlı uyruğundaki yurttaşlar, İtilaf Devletlerinden biri-
nin uyrukluğunu kabul ederse; Osmanlı Devleti'ne vergi
vermeyecek, askerlik yapmayacak, ilgili devletlerin ya-
rarlandığı her türlü ayrıcalıktan yararlanabilecektir. Ayrıca
Osmanlı Devleti'nin egemenlik yetkilerini ortadan kal-
tekrar Osmanlı uyruğuna geçemeyecektir.
dıran bu anlaşmanın, saltanat yönetimince kabul edilmesi.
Devletin ulusal çıkarları hiçe sayması ve kendi kendini yok
sayması anlamındadır.
Türk ulusu yasal yollarla yok edilmek istenmiştir. Osmanlı

Bunun üzerine 22 Temmuz 1920'de Padişah Vahdettin ekonomik hayatında daha fazla etknlik kazanmayı amaçla-
başkanlığında toplanan Saltanat Şurası antlaşmanın kabul ve mışlardır.
onanmasına karar vermiştir.
56

• Kapitülasyonlar ve her türlü azınlık hakları genişletilerek

devam edecektir.
• Boğazlar bütün devletlere açık olacak ve Türklerin etki- Sevr Antlaşması'nın yürürlüğe konamamasının en önemli
sinin olmadığı uluslararası bir komisyonca yönetilecek; nedeni, Milli Mücadele'nin başarıya ulaşmasıdır. Sevr Ant-
bu komisyonun kendi bayrağı ve bütçesi olacak, geçişler laşması aynı zamanda hukuken de geçersiz bir antlaşma
paralı yapılacaktır. olmuştur. Çünkü Osmanlı anayasasına aykırı bir şekilde im-
zalanmıştır.
• Osmanlı devlet gelirlerine el konulacak ve galip devletler
istedikleri yerlerde ekonomik nüfuz bölgeleri kurabile-
ceklerdir.
BİLECİK GÖRÜŞMESİ (5 ARALIK 1920)
Osmanlı Devletini ortak sömürüleri haline getirme ama- TBMM adına Mustafa Kemal ile İstanbul Yönetimi adına
cına yöneliktir. Tevfik Paşa Hükümetinden Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa
arasında yapılmıştır.
Görüşmelerden herhangi bir sonuç çıkmamıştır. İstanbul-
• Antlaşma koşullarına uyulmazsa İstanbul, Türklerin elin- dan gelenler zoraki Ankaraya götürülmüşlerdir. Bundan amaç
den alınacaktır. ulusal harekete katıldıkları izlenimini vermektir. Mart 1921'de
Ankara'ya getirilenlerin İstanbul'a dönmelerine izin verilmiştir.
Antlaşmanın uygulanmasını denetlemeye yöneliktir.
Antlaşmanın Sonuçları:
• Osmanlı Devleti'nin imzaladığı en son antlaşmadır.

• Osmanlı Devleti'nin teslimiyetçi politikaları nedeniyle
TBMM'ye katılımı arttırmış ve ulusal bilinci kamçılamıştır.
• İtilaf Devletleri Doğu sorunu (Şark Meselesi)'nu kendi çı-
karları doğrultusunda çözüme kavuşturmuşlardır.
• Wilson ilkelerine karşın; Türk ulusunun bağımsız yaşama
hakları gasp edilmiştir. Ulusal Bağımsızlık Savaşını; ulu-
sun bağımsızlık haklarını koruyabilmesi için son ve tek
çözüm haline getirmiştir.
Bu durum Turancılık, ümmetçilik ve Osmanlıcılık düşün-

celerinin geçersizliğini kanıtlarken Anadolu milliyetçiliğinin
güçlenmesine ortam hazırlamıştır.
TBMM antlaşmayı kabul etmediğini açıklarken; bu belgeyi

imzalayanları ve şurayı saltanatta onaylayanları, ayrıca uygu-
latmaya çalışanları vatan haini ilan etmiş ve Hiyanet – i Vatani-
ye Yasası'na göre yargılanmalarını kararlaştırmıştır.
57

BÖLÜM 18
ATÖLYE ÇALIŞMASI
Aşağıda verilen bilgilerde boş bırakılan yerlere uygun ifadeyi getiriniz.
1. Birinci TBMM, azınlık temsilcilerine yer vermediği için ............................................. Meclis özelliğine sahiptir.
2. Üyeleri milletvekillerinden oluşan İstiklal mahkemelerinin kurulması TBMM'nin ............................................. yetkisine sahip
olduğunun göstergesidir.
3. Ankara'da TBMM'nin yayın organı ............................................. gazetesidir.
4. Yeni Türk Devletinin ilk anayasası ...................................................................... dır.
5. Birinci TBMM'nin ayaklanmalara karşı çıkardığı kanun ........................................................................
6. I. İnönü Muharebesi sırasında çıkan ayaklanma ..........................................................................................
7. I. TBMM Döneminde daha çok ............................................. alanda harcama yapılmıştır.
8. I. TBMM'de Mustafa Kemla ................................ mebusu olarak seçilmiştir.
9. Bilecik Görüşmesi, TBMM ile ............................................. arasında yapılmıştır.
10. Osmanlı Tarihinde ......................................... ve ......................................... Antlaşmaları imzalandığı halde yürürlüğe girmemiştir.
11. TBMM, mali kaynağa ihtiyaç duyduğundan dolayı ilk olarak ............................................. vergisi dört katına çıkarılmıştır.
12. I. TBMM'nin açılması ile ............................................. görevi sona ermiştir.
13. Birinci TBMM'de ............................................. sistemi benimsenmiştir.
14. Birinci TBMM'de yapılan tek inkılap hareketi ............................................. kaldırılmasıdır.
15. TBMM, 24 Nisan 1920'deki toplantısında ............................................. Meclis başkanı seçilmiştir.
16. Ankara'da 6 Nisan 1920'de ............................................. kurularak Milli Mücadelenin halka duyurulması amaçlanmıştır.
17. I. TBMM'nin 1921 Anayasasını hazırlaması, TBMM'ye ............................................. meclis özelliği kazandırmıştır.
58

BÖLÜM 18
Büyük Millet Meclisinin Açılması ve Çalışmaları | Konu Testi - 01
1. TBMM açıldıktan sonra ülkedeki bütün memurluklar ile 3. Birinci TBMM'nin,

yabancı temsilciliklere, Türk ulusunu temsil eden egemen
I. meclis hükümeti sistemini benimsemesi,
otoritenin Büyük Millet Meclisi olduğu bildirilmiştir.
II. güçler birliği prensibine sahip olması,
Bu bildiriye dayanarak;
III. meclis başkanının aynı zamanda hükümet başkanı
I. TBMM'nin ülke geleceğine hakim olması amaçlanmış- olması
tır.
gibi özelliklerinden hangileri, Milli Mücadele'nin olağa-
II. İç ve dış politikadaki etkinlik artırılmak istenmiştir. nüstü şartlarda yürütüldüğünün göstergesidir?
III. Saltanat yönetimine karşı çıkılmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) II ve III E) I, II ve III
4. İlk TBMM'nin;
I. kanun yapma yolu ile iradesini ortaya koyması,
II. çoğu milletvekilinin seçimle gelmesi,
III. kendinden üstün hiçbir güç ve makam tanımaması
gibi özelliklerinden hangileri, millet iradesinin üstünlü-
ğünün ön planda tutulduğunun kanıtıdır?

2. Milli Mücadele Döneminde yasama ve yürütme güçleri 5. 23 Nisan 1920'de Ankara'da Birinci TBMM'nin açılma-
TBMM'de toplanmıştır. Ayrıca meclis, devlet işlerini yürüt- sında;
mek için bazı milletvekillerini bakan olarak seçerken aynı I. İstanbul'un İtilaf güçleri tarafından işgali,
zamanda yargı yetkisini de kullanmıştır.
II. Mebuslar Meclisi'nin dağıtılması,
Bu bilgilere göre, Birinci TBMM'de aşağıdakilerden III. Amasya Görüşmeleri'nin yapılması
hangisinin var olduğu savunulamaz?
durumlarından hangileri doğrudan etkili olmuştur?
A) Yargı bağımsızlığının
B) Meclis Hükümeti sisteminin
D) I ve II E) I. II ve III
C) Olağanüstü meclis özelliğinin
D) Güçler birliği ilkesinin
E) Meclis üstünlüğü ilkesinin
59

BÖLÜM 18 Büyük Millet Meclisinin Açılması ve Çalışmaları | Konu Testi - 01
6. Osmanlı Mebusan Meclisinde kabul edilen Misak-ı Milli 8. Birinci TBMM'nin 24 Nisan 1920'de aldığı ilk kararlardan
kararları, TBMM tarafından da benimsenmiştir. biri de, "Padişah ve halife baskı ve zordan kurtulduğunda
meclisin düzenleyeceği yasaya uygun olarak yerini alır."
Bu durum TBMM'nin;
olmuştur.
I. ulusçu nitelikte olma,
TBMM'nin aldığı bu karara dayanarak, aşağıdakiler-
II. tam bağımsızlığı amaçlama, den hangisine ulaşılamaz?
III. güçler birliğini benimseme
A) Saltanatın kaldırılmasına hukuksal dayanak oluşturul-
özelliklerinden hangilerine sahip olduğunun kanıtıdır? duğuna
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III B) İstanbul Hükümeti ile varolan sorunların çözümlendiği-
ne
C) Halk egemenliğine dayalı düzene geçileceğine
D) Vatan savunulmasına öncelik verileceğine
E) Kamuoyu tepkisinin önlenmek istendiğine
9. TBMM, aldığı ilk kararlarda kendi otoritesinin üzerinde her-

hangi bir gücü tanımadığını vurgulamıştır.
Aşağıdakilerden hangisi, Birinci TBMM'nin bu otoriteyi
koruma amacını gösteren faaliyetlerden biri değildir?
A) Saltanatı kaldırması
B) İstiklal Mahkemelerinin üyelerini kendi içinden seçmesi
C) Takrir – i Sükun Kanunu'nun kabul edilmesi
D) Hiyanet – i Vataniye Kanunu'nu çıkarması
E) Yasama ve yürütme yetkilerini kendisinde toplaması
7. Kanunuesasi'ye göre, Sevr Antlaşması'nın yürürlüğe gir-

mesi için Mebusan Meclisi'nde onaylanması gerekiyordu.
Ancak antlaşmanın imzalandığı tarihte Mebusan Meclisi
kapatılmış; bunun yerine antlaşma saltanat şurasınca im-
zalanmıştır.
10. I. Birinci TBMM'nin açılması
Bu bilgilere dayanarak; II. İstanbul'un resmen işgal edilmesi
I. Sevr Antlaşması hukuken geçersizdir. III. Temsilciler Kurulu merkezinin Ankara'ya taşınması
II. Padişahın yönetim yetkileri elinden alınmıştır. Yukarıdakilerden hangileri Son Osmanlı Mebuslar
III. Saltanatın geleceğini halk belirlemiştir. Meclisinde Misak - ı Milli'nin ilan edilmesinden sonra
ortaya çıkan gelişmeler arasındadır?
TEST KODU
TB18KT01
60

BÖLÜM 18
Büyük Millet Meclisinin Açılması ve Çalışmaları | Konu Testi - 02
1. Mustafa Kemal, 19 Mart 1920'de illere ve kolordu komu- 3. Aşağıdakilerden hangisi, Birinci TBMM'nin Osmanlı
tanlıklarına gönderdiği genelgeyle Ankara'da olağanüstü yönetiminden farklı bir yönetim biçimi kurmaya çalış-
yetkilere sahip bir meclisin toplanacağını duyurmuş ve her tığının açık bir göstergesidir?
ilden beş milletvekilinin seçilmesini istemiştir. Ayrıca Me-
buslar Meclisinden Anadolu'ya kaçabilen milletvekillerinin A) Seçimlerin iki yılda bir yapılması
haklarının saklı tutulduğunu ve açılacak olan millet meclisine B) Bağımsızlık mücadelesini ön planda tutması
onlarında katılabileceğini bildirmiştir. C) Farklı görüşteki milletvekillerinden oluşması
Mustafa Kemal'in bu genelge ile, D) Saltanatı kaldırması
E) Sevr Antlaşması'nı imzalayanların hain sayılması
I. ulusal iradenin kurumsallaşmasını sağlama,
II. İstanbul Hükümeti ile uzlaşmaya varma
III. ülkede birlik ve beraberliği sağlama
amaçlarından hangilerine ulaşmayı istediği söylene-
mez?

4. TBMM aldığı bir kararla, İstanbul Hükümeti'nin yapacağı

tayin ve atamaların uygulanmayacağını belirtmiştir.
Bu durum TBMM'nin,
I. güç ve otoritesini kabul ettirme,
II. ülkenin tek temsilcisi olduğunu ortaya koyma,
III. ulus egemenliğini etkin kılma
yaklaşımlarından hangilerini benimsediğini gösterir?

2. İstanbul Hükümeti, dönemin şeyhülislamına yayımlattığı

fetvalarla, TBMM'yi destekleyenleri din ve şeriat düşma-
nı ilan etmiş ve Meclis'e karşı çıkan ayaklanmalarda İtilaf
Devletleri ile işbirliği yapmıştır.
Buna göre İstanbul Hükümeti ile ilglii; 5. Birinci TBMM'nin kuruluş amaçları arasında,
I. Anadolu'daki otoritesini kaybetme kaygısı duymuştur. I. düzenli bir ordu kurma,
II. Anadolu halkının dini duygularını istismar etmiştir. II. bağımsızlığı sağlama,
III. TBMM'yi etkisiz hale getirmek istemiştir. III. Halifeliği kaldırma,
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? IV. çok partili hayata geçme
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III durumlarından hangilerinin yer aldığı savunulabilir?
D) I, II ve III E) III ve IV
61

BÖLÜM 18 Büyük Millet Meclisinin Açılması ve Çalışmaları | Konu Testi - 02
6. Kurtuluş Savaşı'nda, 9. Birinci TBMM, yeni Türk Devleti'ne işlerlik kazandır-

I. Birinci TBMM'nin yasama, yürütme ve yargı yetkilerini mak amacıyla aşağıdakilerden hangisini diğerlerinden
üstlenmesi, daha önce gerçekleştirmiştir?
II. İstiklal Marşı'nın kabul edilmesi, A) Yeni bir anayasa hazırlama
III. Yunan ordusunun taarruz gücünün kırılması B) Başkomutanlık Kanunu'nu kabul etme
gelişmelerinden hangileri, Birinci TBMM'nin olağanüs- C) İstiklal Marşını kabul etme
tü yetkilere sahip olduğunu gösterir? D) Meclis Hükümetini kurma
E) Sovyet Rusya ile dostluk antlaşması yapma
7. TBMM açıldıktan sonra düzenli orduya geçilmiş, halka or-

duya katılması için çağrı yapılmıştır.
Buna göre,
I. savaşın halk gücüne dayandırılmaya çalışıldığı,
II. işgallere karşı direnişin devam ettiği,
III. düzenli orduya katılım için çağrı yapıldığı
yorumlarından hangileri yapılabilir?
10. Birinci TBMM'nin, yeni bir devlet sistemine geçilmesini sağ-

8. Kurtuluş Savaşı'nda TBMM Hükümetinin yarı resmi layacağı yönleri bulunmasına rağmen bu yönleri ön plana
yayın organı haline gelen gazete aşağıdakilerden han-
çıkarılmamıştır.
gisidir?
Bu durumun amacı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hakimiyet - i Milliye
A) Osmanlı anayasasından yararlanmayı sürdürmek
B) İrade - i Milliye
B) Komşu devletlerin güvenini kazanmak
C) Yenigün
C) Vatanın kurtarılmasına öncelik vermek
D) İkdam
D) Temel hak ve özgürlükleri genişletmek
E) Albayrak
E) Ekonomik gereksinimleri karşılamak
TEST KODU
TB18KT02
62

BÖLÜM 18
SEVR ANTLAŞMASI'NA GÖRE HAZIRLANAN HARİTA
63

BÖLÜM 18
BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN AÇILMASI VE ÇALIŞMALARI | NOT
64

BÖLÜM 19
KURTULUŞ SAVAŞI MUHAREBELER DÖNEMİ
(MİLLİ MÜCADELE CEPHELER)
TARİH
BÖLÜM 19
Kuvayı Milliye Yurt çapında bütünlük içinde olmayıp, bölgesel hare-

ket niteliği taşımışlardır.
Kuvayı Milliye, Anadolu'nun işgallerine karşı halkın göster-
diği tepki davranışlardır. Bağımsızlık duygusunun yarattığı halk
DÜZENLİ ORDULARIN KURULMA NEDENLERİ
örgütlenmesidir.
Askeri disiplinden yoksun olan Kuvayi Milliye birlikleri-
Kuvayı Milliye'nin Oluşma Nedenleri şöyle sıralanabilir: nin işgalleri önleyememesi
Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkma- Kuvayi Milliyecilerinin halka karşı olumsuz davranışla-
sı, Mondros'u imzalayarak ordularını dağıtması, rını önleme düşüncesi,
İstanbul Hükümeti'nin işgallere karşı tepkisiz kalması, Kişisel çıkar peşinde olan Kuvayi milliye şeflerini en-
halkın can ve mal güvenliğini korumaması gelleme düşüncesi
Ulusal Hareketi yasal bir çerçeve içine alarak halkın
TBMM'ye olan güvenini arttırma düşüncesi,
Kuvayı Milliyenin Olumlu Yönleri
Düzenli ordularla yapılan işgallerin yine düzenli birlik-
Düzenli ordular kurulana kadar ordu işlevini üstlene- lerce önlenebileceğinin anlaşılmasıdır.
rek; iç isyanları bastırmışlar, işgal güçlerini yıpratarak 1920 sonlarında düzenli ordunun kuruluşunun tamamlan-
ilerleyişini yavaşlatmışlardır. ması ile Kurtuluş Savaşı gerçek niteliğine bürünmüştür.
Ulusal bilincinin doğmasına ve yaygınlaşmasına neden
olmuşlardır.
Düzenli ordunun çekirdeğini oluşturmuşlardır.
Kuvayı Milliye birlikleri Güney ve düzenli ordu kurulunca-
ya kadar Batı Cephesinde işgalcilerle çarpışmıştır.
Olumsuz Yanları:
Askeri disiplinden yoksun olmuşlardır.

Bazı Kuvayi Milliye şeflerinin TBMM'nin otoritesine gir-
meyi kabul etmeyerek ayaklanmışlardır.
Gereksinimlerinin karşılayabilmek için zaman zaman
halka baskı yapmışlardır.
67

BÖLÜM 19 KURTULUŞ SAVAŞI MUHAREBELER DÖNEMİ
ULUSAL KURTULUŞ SAVAŞI MUHAREBELERİ VE

ANTLAŞMALAR
Doğu Cephesinde ise Osmanlı Devleti'nden kalma bir- İç Cephe: İstanbul yönetimine karşı
likler TBMM'ye bağlanarak Ermenistan ordusuna karşı sa-
vaşmıştır. Doğu Cephesi: Ermenistan'a karşı
Güney Cephesi: Fransa'ya karşı
Batı Cephesi: Yunanistan'a ve dolaylı olarakta
İngiltere'ye karşı
Sivas Kongresi'nde seçilen Temsil Kurulu'nun Batı

cephesi'ne atadığı Ali Fuat Paşa Ekim 1920'de Yunanlılara
karşı Gediz Muharebesinde başarısız olunca görevden alın- İtalya ve İngiltere'ye karşı askeri bir cephe açılmamıştır.
mış yerine subay İsmet Bey getirilmiştir. Ayrıca cephenin gü-
ney kanadına Albay Refet Bey komutan olarak atanmıştır. Ali
Fuat Paşa ise Moskova büyükelçiliğine atanmıştır.
DOĞU CEPHESİ
TBMM düzenli orduları kurmak ve gereksinimlerini karşı-
lamak üzere; 3 Mart 1918 Brest Litowsk Antlaşması'yla Sovyet Rusya
Kafkaslardan çekilmiştir. Osmanlı Devleti de I. Dünya Savaşı'nı
Orduya katılımı arttırmak için askeri eğitime ağırlık ve- yenik bitirince Kafkaslarda oluşan otorite boşluğu sonucu üç
rilir. Merkez Ordusu ve Ankara Subay Okulu açılmıştır. yeni devlet ortaya çıkmıştır; Gürcistan, Azerbaycan ve Erme-
Seyyar jandarma birlikleri kurulmuştur. nistan (1918)
Asker kaçaklarını cezalandırmak için istiklâl mahkeme- Ermenistan, Mondros Ateşkesi'nden yararlanarak Doğu il-
lerini devreye sokmuştur. lerini işgale başlamıştır.
Kuvayi Milliye çetelerini ordu bünyesine katarken, TBMM 10 Haziran 1920'de Osmanlı Devleti'nden kalma
buna razı olmayanlar üzerine askeri güç gönderilmiştir. birliklerin başına Kazım Karabekir'i atayarak kendine bağlamış
ve ilk askeri cephesini açmıştır.
Yeni vergileri uygulamaya konulmuştur.
Duyun – u Umumiye ve Osmanlı Hükümetinin gelirleri-
ne el konulmuştur.
İtilaf Devletleri depolarındaki silah, cephane ve malze- Bu birlikler önceden de Kazım Karabekir komutasında
melere el koymaya çalışmıştır. olup, Mondros'a göre terhis edilmesi gerekirken Mondros'un
İtalya ve Fransa'dan cephane ve malzeme alımı yapıl- hükümlerine uyulmayarak dağıtılmamıştır.
mıştır.
Sakarya Savaşı öncesinde Tekalif - i Milliye (Ulusal yü-
kümlülükler) Emirleri yayımlanmıştır. (7 – 8 Ağustos 1921) Ermenistan yenilgiye uğratılarak Ermenistan'la 3 Aralık
1920'de Gümrü Antlaşması yapılmıştır. Antlaşmayı TBMM adı-
Hint ve Afgan müslümanlarından parasal yardım al- na Kazım Karabekir imzalamıştır.
mıştır.
Sovyet Rusya'dan askeri ve ekonomik yardım sağlan-
mıştır. (I. İnönü Muharebeleri sonucu imzalanan Mos- Gümrü Antlaşması'nın koşullarına göre;
kova Dostluk Antlaşmasından sonra)
Ermenistan işgal ettiği Sarıkamış, Kars, Kağızman ve
Iğdır'ı boşaltacaktır.
TBMM ile Ermenistan arasındaki sınır Çıldır Gölü ve
Aras Nehri kabul edilecektir.
Ermenistan Sevr dahil olmak üzere Türkiye aleyhine
olan tüm antlaşmaları geçersiz sayacaktır.
İki ülke arasında karşılıklı ilişkiler sıklaştırılacaktır.
68

Anlaşmanın Önemi:
Doğu Cephesi kapanmıştır. Mondros Ateşkesi'nden sonra, Suriye'de bulunan İngiliz

TBMM'nin ilk uluslararası siyasi ve ilk askeri başarı- birlikleri Hatay, Antep, Maraş ve Urfa illerini işgal etmişsede
sıdır. Eylül 1919'dan itibaren buralar Fransız birliklerine bırakılmış-
tır.
Sevr'i geçersiz sayan ilk uluslararası siyasi bir belgedir.
Ermenistan, TBMM'yi resmen tanıyan ilk devlettir.
Doğudadaki birliklerin batıya kaydırılmasına ve Sovyet TBMM, 8 Şubat 1921'de Antep'e "Gazi" unvanını verdi.
Rusya ile daha iyi ilişkiler kurulmasına ortam hazırla-
mıştır. 1973'te Maraş'a "Kahraman", 1984 yılında Urfa'ya "Şanlı"
unvanını vermiştir.
Anlaşmada Türkiye adı kullanılmıştır. Uluslararası bir
antlaşmada ilk kez vurgulanmıştır. TBMM. ayrıca 1925'te Maraş'a 2008'de Gaziantep'e ve
2016'da da Şanlı Urfaya istiklal madalyası vermiştir.
Şubat 1921'de Gürcistan'la da bir antlaşma yapılmıştır. BATI CEPHESİ

Buna göre; Artvin, Ardahan ve Batum Türkiye'ye bırakılmıştır.
Gürcistan'ın Ankara'da elçilik açması kararlaştırılmıştır. Gür- Bu cephede Yunan işgallerine ve onların en büyük destek-
cistan Ankara'da büyükelçilik açan ilk devlettir. çileri İngilizlere karşı dolaylı bir mücadele verilmiştir. Batı Cep-
hesi Balıkesir – Alaşehir kongreleri sonucu resmen açılmıştır.
I. İnönü Muharebesine kadar Kuvayı Milliye birliklerinin mü-
cadelesi şeklinde; Ayvalık, Bergama – Soma, Akhisar, Salihli,
Aydın ve Nazilli Cephelerinde mücadele edilmiştir.
GÜNEY CEPHESİ
Bu cephede Fransız işgallerine ve Fransızların kışkırttığı Er-

meni çetelerine karşı mücadele edilmiştir. Bu cephede Kuvayi Kuvayı Milliye'nin bu mücadelesi düşman birliklerini yıp-
Milliye birlikleri düzenli ordular gibi organize bir şekilde müca- ratma ve oyalama mücadelesi şeklinde gerçekleşmiştir.
dele etmiştir.
19 Aralık 1918'de Fransızlara karşı Dörtyol'da başlayan di-
reniş işgallere karşı ilk karşı çıkıştır.
Bu cephede Fransızlar: Batı Cephesi, Temsil Kurulunun Ali Fuat Paşa'yı komutan
atamasıyla ulusal hareketin kontrolüne girmiştir.
11 Şubat 1920'de Maraş'tan,
11 Nisan 1920'de Urfa'dan çekilmişlerdir.
9 Şubat 1921'de Antep'i ele geçirdiler. Düzenli Ordular, yalnızca bu cephede savaşarak ulusal
bağımsızlık mücadelesini başarıya ulaştırmışlardır. Batı cephe-
Aralık 1918'de işgale başladıkları Adana toprakların-
sindeki ordular önce Ali Fuat Paşa, ardından İsmet Paşa ve
dan ise 5 Ocak 1922'de tamamen çekilmişlerdir.
Refet Paşa son olarakta Mustafa Kemal Paşa komutasında
Fransızlar Adana, Maraş ve Urfa'da başarısız olmaya baş- savaşmıştır.
layınca 30 Mayıs 1920'de TBMM ile 20 günlük bir ateşkes an-
laşması imzalamışlardır.
Güney Cephesindeki bu savunmalar, Fransızlarda

Anadolu'da kalınamayacağı kanaatini uyandırmış ve Sakarya
Meydan Muharebesi'nin ardından TBMM Hükümeti ile Ankara
Antlaşması'nı imzalayarak bölgeden çekilmiştir.
69

I. İNÖNÜ MUHAREBESİ (6 – 10 Ocak 1921) Şeriat hükümlerini uygulama yetkisini TBMM'ye ver-
mesi ve devletin dinini belirtmesi yönüyle laik bir ana-
Yunan birlikleri Çerkez Ethem'in ayaklanmasından da ya- yasa değildir.
rarlanarak 6 Ocak 1921'de ileri harekata başlamıştır. Amaçları;
Ankara'yı ele geçirip TBMM'yi dağıtmak ve Sevr Antlaşmasını 1909 Anayasasından etkilenerek hazırlanmıştır. Se-
uygulatmaktır. 20 Ocak 1921'de Çerkez Ethem isyanı bastırıl- çimler iki yılda bir öngörmüş bu sürenin gerekirse uza-
mıştır. tılıp kısaltılmasına da imkan vermiştir.
10 Ocak 1921'de Yunan birliklerinin bozgunuyla biten mu- Yerel yönetimler konusunda ve bucaklarının düzenlen-
harebenin sonuçları şunlardır: mesi ile genel müfettişlikleri kurulması gibi hususlarda
yer almıştır.
TBMM'nin kurduğu düzenli ordular ilk askeri başarısını
kazanmıştır.
TBMM'ye olan güven artmıştır.
Düzenli Ordu konusundaki tartışmalara büyük ölçüde
son verilmiş, orduya katılımı artırmıştır. LONDRA KONFERANSI (23 Şubat – 12 Mart 1921)
20 Ocak 1921'de Teşkilat - ı Esasiye (1921 Anayasası)
TBMM'nin I. İnönü Muharebesini kazanması üzerine, Fran-
ilan edilmiştir.
sa ve İtalya'nın uğraşlarıyla toplanmıştır.
23 Şubat 1921'de Gürcülerle Batum Antlaşması yapıl-
Amaç; Sevr'i biraz yumuşatarak TBMM'ye kabul ettirmek-
mıştır.
tir. Yunan ordusunun toparlanması için vakit kazandırmaktır.
23 Şubat - 12 Mart 1921'de Londra Konferansı yapıl-
TBMM'nin varlığını tanımamış olmak için görüşmelere İs-
mıştır.
tanbul Hükümetinide çağrılmışlardır. Ayrıca İstanbul Ankara
1 Mart 1921 Afganistan ile dostluk, dayanışma ve kar- arasında rekabeti arttırmak ve Ankara'nın İstanbul yönetiminin
deşlik Antlaşması yapılmıştır. emri altında olduğu izlenimi yaratmak amacıyla; İstanbuldan
gelecek görüşmeciler içinde Mustafa Kemal'in ya da TBMM'yi
12 Mart 1921 de İstiklal Marşı kabul edilmiştir.
temsilen bir başka delegenin bulunmasınıda istemişlerdir.
16 Mart 1921'de Moskova Antlaşması imzalanmıştır. TBMM doğrudan çağrılmadığı sürece görüşmelere katılma-
yacağını bildirice İtalya aracılığı ile doğrudan katılma çağrısı
yapılmıştır.
TEŞKİLAT – I ESASİYE TBMM'nin böyle bir politika izlemesinin amacı varlığını

kabul ettirmek ve İstanbul'un emri altında olmadığını göster-
(Yeni Türk Devleti'nin İlk Anayasası 20 Ocak 1921) mek istemesidir.
Devletin dayanacağı temel ilkeleri saptamak ve TBMM'nin

varlığına yasallık kazandırmak Osmanlı Devletinin bir kurumu
olunmadığını yeni bir devlet düzenine geçildiğini göstermek
TBMM'nin Konferansa Katılma Amaçları:
amacıyla yeni bir anayasaya gerek duyulmuştur.
Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın haklılığını dünyaya duyura-
bilmek
1921 Anayasası;
Barışçı çözümlere de karşı olunmadığını gösterebilmek
Yeni Türk devletinin ilk anayasası Teşkilat - ı Esasiyedir.
Varlığın İtilaf Devletlerine kabul ettirmek
Yeni Türk Devleti'nin kuruluşunun yasal ve siyasal bel-
gesidir. Türk ulusunun ve Anadolu'nun yasal ve gerçek tek
temsilcisi olduğunu göstermek
Egemenlik haklarını hanedandan ulusa devretmiştir.
Görüşmelerde İstanbul yönetimi adına söz alan Tev-
Olağanüstü bir dönemde hazırlanmış kısa, özet, sert fik Paşa'nın söz hakkını "söz hakkı milletin gerçek temsilcisi
ve ihtilalci niteliktedir. TBMM'nin" diyerek Ankara Hükümeti temsilcisine bırakması
Güçlerbirliği ilkesine dayanır. TBMM'nin işini iyice kolaylaştırmıştır.
Halk henüz hazır olmadığı için yeni devlet rejimini be-

lirtmemiş ve güçler birliği sistemini kabul etmiştir.
Geçiş dönemi anayasasıdır.
70

Antlaşmaya göre:
İki taraftan, biri diğerinin tanımadığı devletlerarası bir

Bu durum İstanbul Heyeti'nce ulusu temsil eden gerçek belgeyi kabul etmeyecektir.
devletin Arkara'da kurulduğunun kabul edilmesi anlamında-
dır.
Diplomatik alanda işbirliği yapılacağının kanıtıdır. Yani bu

Konferansa TBMM adına katılan Bekir Sami Bey, İngiltere, madde ile Sovyet Rusya, Misak - ı Milli'yi tanıyor, Sevr Ant-
Fransa ve İtalya ile ikili anlaşmalar yapmışsa da; TBMM bu laşmasını reddediyordu.
sözleşmeleri tam bağımsızlığa aykırı bulduğu için onaylama-
mış ve Bekir Sami Bey'i Dış işleri bakanlığından azletmiştir.
Yerine Yusuf Kemal Tengirşek getirilmiştir. Sovyetler Misak – ı Milli sınırlarını tanıyacaktır.
Batum'un Gürcistan'a bırakılması şartıyla Sovyet Rus-
ya Ermenistan ve TBMM hükümetleri arasında im-
zalanan Gümrü Antlaşması'nı ve çizilen doğu sınırını
Londra Konferansının Önemi:
onaylayacak
İtilaf Devletleri ilk kez TBMM'nin yasal varlığını tanımış-
lardır.
Ulusal savaşın haklılığını dünyaya ilk kez duyurma fır-
satı yaratmıştır. Batum'un elden çıkması Misak – ı Milli sınırlarından veri-
len ilk ödün olmuştur.
İtilaf Devletleri arasındaki görüş ayrılıklarını artırarak
iyice açığa çıkarmıştır.
Ekonomik ve kültürel ilişkiler sıklaştırılacak, diplomatik

alanda işbirliği yapılacaktır.
AFGAN DOSTLUK ANTLAŞMASI (1 Mart 1921) Ulusların kendi kaderlerini belirleme hakkına saygı du-
yulacaktır.
Afganistan TBMM'yi tanıyan ilk islam devletidir.
Karşılıklı olarak iç işlerine karışılmayacağının göstergesi-

İSTİKLAL MARŞININ KABULÜ (12 Mart 1921) dir.
Milli bir marş yazılmasının hazırlıkları maarif vekaletinin
açtığı yarışma ile başladı. Mehmet Akif'in Ankara'da Tacettin
Dergahında kaleme aldığı marş kahraman ordumuza ithaf edi- Boğazlar bütün ulusların ticaretine açılacak, Karadeniz
lerek yayınlandı. ve Boğazlar rejimi için Karadeniz'e kıyısı olan devletle-
rin temsilcilerinden bir komisyon kurulacak; ancak bu
konuda Türkiye'nin güvenliği gözetilecektir.
MOSKOVA DOSTLUK ANTLAŞMASI (16 Mart 1921) Çarlık Rusyası'yla Osmanlı Devleti arasında yapılan
antlaşmalar geçersiz kabul edilecektir.
I. İnönü zaferi'nin siyasi sonuçlarından biridir.
İmzalanma nedenleri: Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmış olduğunu
kabul edecektir.
Temel nedeni emperyalizme karşı ortak hareket etmektir.
TBMM'nin siyasi ve ekonomik destek edinme isteği
Sovyet Rusya'nın yeni kurulan rejimini (sosyalizmi) yer-
leştirme ve yaygınlaştırma politikaları Lozan Barış Antlaşması'ndan önce kapitülasyonlara son
verilmesi hükmünü içeren ilk uluslararası belgedir.
71

Bu Antlaşmayla: Mustafa Kemal Paşa yenilen birliklere Sakarya Irmağının

doğusuna çekilme emri vermiştir. Amaç; daha büyük kayıp-
İlk defa bir Avrupa devleti TBMM düzenini tanımıştır. ları önlemek, ırmağı doğal engel olarak kullanmak ve taarruz
Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya'nın sona erdiği ilk gücüne erişmek için gerekli hazırlıkları yapmak üzere eksikleri
defa belgelenmiştir. gidermektir.
İtilaf Devletlerine karşı güçbirliği kurulmuştur.

TBMM'nin batılı devletlere karşı pazarlık gücü arttı.
Milli Mücadele için gerekli asker malzeme ve maddi
Mustafa Kemal Paşa, Savaşın kötü gidişatına rağmen I.
yardım bulunmuş oldu.
Maarif Kongresini toplamıştır.
II. İNÖNÜ MUHAREBELERİ (23 – 31 Mart 1921)

Yenilginin sonuçları:
Yunanistan, Londra Konferansından sonuç çıkmayınca ye-
İşgal güçleri Ankara, Polatlı'ya kadar ilerlermiştir.
niden saldırıya geçmiştir. Amacı; itilaflara gücünü kanıtlamak
ve Sevr'i zorla kabul ettirmektir. Yunan ordusu Koçgiri isyanın- Yenilgiden Mustafa Kemal sorumlu tutulmuştur.
dan faydalanmak istemiştir.
Başkentin Kayseri'ye taşınması istenmiştir.
23 Mart 1921'de taarruza geçen Yunan birlikleri 31 Mart
TBMM'nin otoritesi sarsılmıştır.
tarihinde yenilgiye uğramış ve Afyon'un batısına çekilmiştir.
Ancak Yunanlılar Türk birliklerinin ileri harekata girişmediğini Fransa barış görüşmelerini İtalyanlar da geri çekilmeyi
görünce; daha güçlü bir saldırıyla başarılı olabileceklerini an- yavaşlatmıştır.
lamışlardır. Mustafa Kemal, 5 Ağustos 1921'de üç ay süreyle ve
Bu zaferle; meclis yetkisine de sahip olarak Başkomutanlık Yasası
ile Başkomutanlığa getirilmiştir.
Halkın Meclise olan güveni ve orduya katılımı daha da
artmıştır.
Mustafa Kemal, İsmet Paşa'ya çektiği telgrafta "Siz
orada sadece düşmanı değil, milletin makus talihini
yendiniz" demiştir.
Mustafa Kemal askerlik görevine resmen geri dönmüş-
İtalyanlar işgal bölgelerini boşaltmaya, Fransızlar da tür. Meclis yetkilerinin bireysel iradeye bırakılması ulusal
anlaşma yolları aramaya başlamıştır. Fransa, Zongul- egemenliğe ters düşsede bu yetkilendirme olağan üstü
daktan çekildi. koşulların bir zorunluluğundan kaynaklanmıştır. Amaç hızlı
kararlar alıp uygulamaktır. Bağımsızlık ve ulusal egemenliği
sağlamaktır.
İSTİKLAL YOLU
İstiklal yolu Anadolu halkının kahramanlığını ve fedakarlığını

gösteren önemli bir güzergahtır. Bu güzergahta Milli Mücadele Erzurum Kongresi öncesi askerlik görevinden istifa eden
yıllarında cepheye silah ve erzak gibi malzemeler taşınmıştır. Mustafa Kemal, Eskişehir - Kütahya Savaşlarından sonra
Bu yol Ankara'ya ulaşmak isteyenlerin kullandığı İnebolu - Sakarya Meydan Muharebesi öncesi Başkomutan sıfatıyla
Kastamonu - Ilgaz - Çankırı - Kalecik - Ankara hattıdır. ordunun başına geçmiştir.
Mustafa Kemal Paşa Başkomutanlık yasası'na daya-

KÜTAHYA – ESKİŞEHİR MUHAREBELERİ
narak Sakarya Muharebesi öncesinde, hazırlık ama-
(10 – 24 Temmuz 1921) cıyla 7 – 8 Ağustos 1921'de Tekalif – i Milliye Emirlerini
(ulusal yükümlülükler) yayınlamıştır.
II. İnönü Muharebeleri sonunda Aslıhanlar ve Dumlupınar'da
başarılı olamayan Türk birliklerinin henüz taarruz gücüne eriş-
memiş olduğunu anlayan Yunanlılar daha güçlü bir saldırıyla
düzenli orduyu yenilgiye uğratmıştır.
72

Tekalif - i Milliye Emirleri (Milli Yükümlülükler): Mustafa Kemal'e Gazilik ünvanı ve Mareşallık rütbesi
verilmiştir. (19 Eylül 1921)
(7 - 8 Ağustos 1921)
İngiltere Malta sürgünlerini serbest bırakmıştır.
Her ilçede bir komisyon kurulacaktır.
İtalya, tamamen işgal ettiği bölgelerden geri çeklimiş-
Her aile birer takım çamaşır, bir çift çorap ve çarık ve- tir.
recek.
Fransa'yla Ankara Antlaşması yapılmıştır. (20 Ekim
Her türlü sahipsiz mala el konulacak. 1921)
Halktaki giyim ve besin maddelerine bedeli sonradan Sovyet Rusya ile Kafkas Cumhuriyetleri adına Kars
ödenmek üzere (% 40) oranında el konulacak. Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması yapılmıştır. (13 Ekim
1921)
Halk tüm silah ve cephanesini üç gün içinde teslim
edecek ve her ay elindeki araçlarla 100 km'lik askeri Ukrayna ile 2 Ocak 1922'de dostluk antlaşması yapıl-
amaçlı taşıma yapacak. mıştır.
Her türlü taşıt ve binek hayvanları ile teknik araç – ge- İtilaf Devletleri TBMM'ye önce ateşkes, ardından da
reçlerin % 40'ına el konulacak. barış önerilerinde bulunmuştur.
Silah ve malzeme yapan ustaların isimleri tespit edi-
lecek.
KARS DOSTLUK ANTLAŞMASI (12 Ekim 1921)
Sakarya Zaferinin siyasi sonuçlarından biridir.
Mustafa Kemal'in bu emirleri yayınlaması ve uygulaması; Kafkas Cumhuriyetleri (Ermenistan, Gürcistan, Azer-
yasama ve yürütme yetkilerini yerine getirdiğinin gösterge- baycan) adına Sovyet Rusya ile yapılmış olup, Mosko-
sidir. Böylece ordu Sakarya Meydan Savaşı öncesi ihtiyaç- va Antlaşmasını tamamlar niteliktedir.
larının bir kısmını karşılamış oldu. Aynı zamanda bu kararlar Batum'un Gürcistan'a bırakıldığı teyit edildi.
topyekün seferberliktir.
TBMM'nin tanımadığı bir antlaşma bu üç devlet tara-
fından da tanımayacaktır.
Türkiye Batum Limanlarından gümrüksüz yararlanacak
Nahçıvan Azerbaycan'a bağlı özerk bir bölge kabul
edilmiştir.
SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ

(Subaylar Savaşı)
Doğu sınırı bu antlaşmayla kesin olarak çizilmiştir.
(23 Ağustos – 12 Eylül 1921)
14 Ağustos 1921'de yeniden taarruza geçen Yunan birlik-

leri 23 Ağustos – 12 Eylül tarihleri arasında devam eden mey-
dan muharebesi sonucu bozguna uğratılmıştır. Türk ordusu
savunma ve taarruz harekatını birlikte gerçekleştirmiştir. Sa-
karya Zaferinin sonuçları: ANKARA ANTLAŞMASI (20 Ekim 1921)
Türk birlikleri taarruz durumuna geçerken Yunanlılar TBMM ile Fransa arasında imzalanmıştır. Buna göre
savunma durumunda kalmıştır. – İki taraf arasındaki silahlı mücadele sona erecek.
Yunanlıların Sevr'i uygulatmada başarılı olamayacağı – Savaşılan bölgelerde genel af ilan edileck ve esirler
kesinlik kazanırken İngiliz desteğini de yitirmeye baş- karşılıklı olarak serbest bırakılacak
lamışlardır.
– Hatay ve İskenderun Fransa'da kalacak fakat bu böl-
Anadolu'nun Türk Yurdu olarak kalacağı kanıtlanmıştır. gelerde dili Türkçe olan özel bir yönetim kurulacak,
Çizgisel cephe anlayışını değiştirerek tüm alanın savu- Türk parası resmi para olarak kullanılacak.
nulması şeklinde savaş tarihinde yeni bir çığır açmıştır. – Caber Kalesi Türk toprağı sayılacak ve Türk askeri ta-
rafından korunacaktır.
73

ANKARA ANTLAŞMASI'NIN ÖNEMİ

Fransa, Misak - ı Milli'yi ve yeni Türk Devleti'ni resmen
tanımış oldu. TBMM bu önerileri de bağımsızlık ilkesine ters düştüğü
için kabul etmemiştir. Devletlerin eşitliğinin ve bağımsızlık
İtalya'dan sonra Fransa'nında Anadolu'yu boşaltmaları
hakkımızın gözetilmesi koşullarıyla barışa hazır olunduğu da
sonucunda İtilaf Devleteleri bloğu tamamen parçalandı
bildirilmiştir.
ve İngiltere Anadolu politikalarında TBMM karşısında yal-
nız kaldı.
Hatay ve İskenderun dışında bugünkü Suriye sınırı belir-
lendi.
Güney cephesi kapandı buradaki birlikler Batı Cephesine BÜYÜK TAARRUZ VE BAŞKOMUTANLIK MEYDAN
kaydırıldı. MUHAREBESİ
Misak-ı Milli'den verilmiş ikinci tavizdir. (26 – 30 Ağustos – 18 Eylül 1922)

Savaş Öncesi Yapılan Hazırlıklar
Genel seferberlik ilan edilmiştir.
Tüm askeri güçler ve yardımlar Batı Cephesine akta-
rılmıştır.
İtilaf Devletleri'nin TBMM'ye Ateşkesi Önerisi (22 Mart
1922): Sovyet Rusya'nın tam desteği sağlanmıştır.
Fransa ve İtalya'dan silah, cephane ve uçak temin
Amaç: Türk tarafını oyalamak Yunanistan'a zaman kazan-
edilmiştir.
dırmak ve Yunan birliklerinin toparlanmasını sağlamaktır.
Halk, basın yoluyla savaşa koşullandırılmıştır.
Öneriye göre iki tarafta savaş hazırlığı yapmayacaktır.
Mustafa Kemal'in olağanüstü yetkileri 6 Mayıs 1922'de
İki taraf arasında tampon bölge oluşturulacaktır.
üç ay süre ile 20 Temmuz'da ise süresiz olarak uzatıl-
Ateşkes üç ay sürecek, gerekirse uzatılabilecektir. mıştır.
Türk ve Yunan Orduları İtilaf Devletleri'nin denetimine

girecektir.
Mustafa Kemal bu yetkilerini savaş sonrasında Meclise

iade etmekle demokratik kişiliğini kanıtlamış olur.
Denetim maddesi bağımsızlık ilkesine ters düştüğü için, 26 Ağustos'ta başlayan taarruzdan sonra 30
TBMM öneriyi kabul etmemiş; ancak işgallere son verilmesi Ağustos'ta Başkomutanlık Meydan Muharebesi ile savaş ka-
koşuluyla ateşkese hazır olunduğu bildirilmiştir. zanılmıştır. Mustafa Kemal Orduya "Ordular ilk hedefiniz Ak-
deniz" ileri emrini vermiştir. İşgalci güçler 9 Eylül'de İzmir'den,
18 Eylül de ise tüm Ege Bölgesi'nde çıkarılmıştır. İstanbul ve
Edirne dahil Meriç'e kadar uzanan Doğu Trakya'nın kurtarılma-
sına sıra gelmişti.
İtilaf Devletleri'nin 26 Mart 1922 tarihli Barış Önerileri:
Amaçlanan Sevr'i biraz daha hafifleterek TBMM'ye kabul

ettirebilmektir. Öneriye göre:
Doğu Anadolu'da Ermenistan Devleti kurulacaktır.
MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI (3 – 11 Ekim 1922)
Kapitülasyonlar devam edecektir.
İmzalanma Nedenleri:
Boğazlar TBMM'ye bırakılacak ama asker bulundurul-
mayacaktır. Yunanistan'ın kesin yenilgiye uğraması
Ordudaki asker sayısı arttırılacak ancak askerlik gönül- Boğazlar ve Trakya'yı Türkiye'ye bırakmak istemeyen
lü ve paralı olacaktır. İngiltere'nin olası bir savaş için yalnız kalmış olması
Yunanistan ve Türkiye'deki azınlık hakları Milletler Ce-
miyetince gözetilecektir.
74

İngiltere'nin yeni bir savaşta yalnız kalmış olmasının SALTANATIN KALDIRILMASI (1 Kasım 1922)
nedenleri şöyle açıklanabilir: Kamuoyunun İngiliz hükü-
metine baskı yapması, sömürgelerinin savaşın yükünü Saltanatın kaldırılmasının temel nedeni; ulusal ege-
daha fazla çekmek istememeleri, Fransa ve İtalya'nın menliğe ters düşmesidir.
İngilizleri desteklemekten vazgeçmeleri, ABD'nin de Saltanatın kaldırılmasını kolaylaştıran neden ise; İtilaf
TBMM'ye karşı izlediği politikalarının değişmesidir. Devletleriyle işbirliği yapması, Sevr'i onaylaması, Me-
TBMM'nin de yeni bir savaştan yana olmaması, olası busan Meclisini kapatması, TBMM'ye karşı ayaklan-
bir savaşta Sovyet Rusya'nın da kendisini destekleye- malara ön ayak olması, bağımsızlık mücadelesine kar-
ceğini dünyaya açıklamasıdır. şı çıkmasın sonucu halk desteğini yitirmiş olmasıdır.
Ateşkes görüşmelerine TBMM (İsmet Paşa ile), İngiltere, Böylece TBMM'nin Lozan görüşmelerine ulusun tek ve
Fransa, İtalya katılmıştır. Yunanistan görüşmelere katılmamış, gerçek temsilcisi olarak katılmak istemesidir.
İngilterenin baskısıyla kabul etmiştir. Bu durum Yunanistan'ın
kendi iradesiyle hareket etmediğini kanıtlar niteliktedir. Görüş-
meler sonucu şu kararlar benimsenmiştir:
Ateşkes 14 – 15 Ekim gecesinden geçerli olacaktır.
İtilaf Devletleri görüşmelere; Türk tarafını bölerek güçsüz
Yunanistan 15 gün içinde Trakya'yı boşaltacak, Yu- kılmak amacıyla Ankara ve İstanbul hükümetlerini birlikte Lo-
nan birliklerinin yerini alacak olan ve İtilaf Devletlerinin zan Konferansına çağırmıştır. İstanbul Hükümeti Ankara'ya
oluşturacağı ortak askeri güç bir ay içinde Trakya'yı birlikte katılma çağrısı yapmıştır. Bunun üzerine TBMM, bu
Meriç nehrine kadar Türkiye'ye teslim edecektir. olasılığı ortadan kaldırmak için saltanata son vermiştir.
Türkiye, güvenlik sağlamak koşuluyla ve sekiz bini
geçmemek üzere bir jandarma gücünü Trakya'ya ge- TBMM'de 1 Kasım 1922'de saltanat kaldırılmıştır.
çirebilecektir.
Türk birlikleri Kocaeli ve Çanakkale bölgelerinde, barış Son padişah Vahdettin Müslümanların halifesi sıfatıyla İn-
antlaşması yapılıncaya kadar belirlenen çizgide dura- giltereye sığınma talebinde bulunmuştur. (17 Kasım 1922)
caklardır.
Boğazlar ve İstanbul TBMM'ye bırakılacak; ancak ba-
rışa kadar İtilaflar İstanbul'da kalacaktır.
Padişahın yalnızca halife unvanı kullanması, siyasi yet-

kilerinin elinden alındığını kabullendiğini böylece TBMM'nin
yasallığını tanımak durumunda kaldığını gösterir.
Bu madde ile İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti'nin yasal

varlığını yok saymış olurlar. Osmanlı hukuken yok sayıldı.)
• TBMM 20 Kasım 1922'de Abdülmecit Efendiyi halife se-
çerek hilafeti kendine resmen bağlamış olur. Böylece;
• Osmanlı Hanedanı siyasi yetkilerinden yoksun bırakılarak
dini yetkilerini TBMM'ye bağlanarak devam ettirmiştir.
• Halifeliğin saltanatla birlikte kaldırılmamasının nedeni ka-
Mudanya Ateşkesiyle; muoyu ve şartların henüz hazır olmamasıdır.
Silahlı mücadeleye gerek kalmaksızın Doğu Trakya, • Laiklik aşamasında ilk adım atılmış ve Cumhuriyete geçiş
Boğazlar ve İstanbul kurtarılmışdır. Bu durum diplo- süreci hızlanmıştır.
matik bir başarıdır.
• İngiltere'nin halifeliği kullanmasının önüne geçilmiştir.
Emperyalizmin yenilgisi belgelenmiştir.
• Lozan'da itilafların ikilik çıkarması önlenmiştir.
Kurtuluş Savaşının askeri bölümü sona ermiştir.
Saltanatın kaldırılması iki önemli sorunun doğmasına
Siyasi, hukuki ve ekonomik mücadele süreci başla- neden olmuştur.
mıştır.
– Devlet başkanlığı sorunu
Osmanlı Devleti'nin hukuken sona erdiği onaylanmıştır.
– Devletin yeni rejiminin ne olacağı sorunu ortaya çık-
İngiltere'de hükümet değişikliği yaşanmıştır. Lloyd mıştır. Bu sorunlar cumhuriyetin ilanı ile son bulmuştur.
George Hükümeti istifa etmiştir.
75

LOZAN KONFERANSI VE ANTLAŞMASI İZMİR İKTİSAT KONGRESİ (17 Şubat - 4 Mart 1923)
1. Görüşme (20 Kasım 1922 – 4 Şubat 1923, Toplanma Amacı, ulusal ekonomik politikalar hakkında ulu-
sal görüş ve ilkeleri ortaya çkarmak ve ekonomik bağımsızlık
2. Görüşme 23 Nisan 1923 – 24 Temmuz 1923) konusundaki kararlılığı göstermekti
Lozan konferansının birinci aşaması 20 Kasım 1922'de İzmir İktisat Kongresinde batıya verilen iki mesaj vardır:
başlamış ve 4 Şubat 1923'te kesilmiştir. – Kapitülasyonların kaldırılması
Rauf (Orbay) Bey Lozan'a gidecek Türk Heyetine başkanlık – Liberal ekonominin benimsenmesi
etmek istemişsede; Mudanya'da diplomatik becerilerini ka-
nıtlayan İsmet Paşa'nın gönderilmesi TBMM tarafından daha İzmir İktisat Kongresinde alınan Misak - ı iktisadi kararları
uygun bulunmuştur. TBMM, Lozan'a giden heyetten kapitülas- Lozan Antlaşmasında kapitülasyonların kaldırılması hükmünü
yonlar ve azınlıklar konusunda ödün verilmemesini gerekirse doğrudan etkilemiştir.
diğer konularda Ankara'ya danışılarak değişiklik yapılabilece-
ğini belirtmiştir.
Görüşmelerin kesilmesi üzerine Türkiye Ordularını Musul'a
doğru harekete geçirmiştir. Ancak ne Türkiye ne de İngiltere
yeni bir savaşı göze alacak durumda olmadığından; 23 Nisan
1923'te ikinci aşama görüşmelere başlanmış ve 24 Temmuz
1923'te antlaşma imzalanmıştır.
Azınlık ve kapitülasyonlar konusunda kesin tavırlı olun-
ması bağımsızlıktan ödün verilmeyeceğinin göstergesidir.
Anlaşma I. TBMM zamanında imzalanmışsa da ikinci

Konferansı düzenleyenler İngiltere, Fransa ve Japonya'dır.
aşama görüşmeler devam ederken seçimlere gidilerek ye-
nilenen TBMM (II. TBMM) tarafından 23 Ağustos 1923'te
onaylanarak yürürlüğe girmiştir.
Konferansa Yunanistan, Japonya, Romanya, Yugoslav-

ya, Belçika, Portekiz doğrudan katılmıştır. Boğazlar konu-
sunda Sovyet Rusya ve Bulgaristan katılırken ABD ise göz- LOZAN ANTLAŞMASININ MADDELERİ
lemci devlet olarak katılmıştır.
A – SINIRLAR
I. Güney Sınırı: 20 Ekim 1921'de Türkiye – Fransa arasında

yapılan Ankara Antlaşması'na göre onaylanmıştır.
TBMM'yi temsilen İsmet Paşa başkanlığında Dr. Rıza Nur, II. Irak Sınırı (Musul Sorunu): Bu sınır anlaşmazlığının çö-
Hasan Saka'dan oluşan 31 kişilik bir heyet katıldı. zümü ileri bir tarihe bırakılmıştır. Türkiye – İngiltere arasında
yapılacak ikili görüşmelerde çözümüne karar verilmiştir.
I. tur görüşmelerde; İngiltere öncelikle Musul, Boğazlar ve
kapitülasyonlar; Adalar, savaş tazminatı ve Trakya sınırı ve dış
borçlar konularında Türk tarafının görüşlerine karşı çıkınca gö-
rüşmeler kesilmiştir.
Çözümü sonraya bırakılan tek sorundur.
III. Batı Sınırı (Yunanistan Sınırı) ve Ege Adaları: Meriç

İtilaf Devletlerinin bu davranışları kendilerini galip devlet
Irmağı Trakya sınırı kabul edilirken Karaağaç savaş tazminatı
olarak gördüklerinin göstermektedir; Oysa Lozan'a I. Dünya
olarak Yunanistan tarafından Türkiye'ye bırakılmıştır.
Savaşı'nın galipleri değil Türk Kurtuluş Savaşının yenilmiş
devletleri olarak gelmişlerdir. Ege'deki Bozcaada ve İmroz (Gökçeada) Türkiye'ye diğer
Ege Adaları Yunanistan'a bırakılacak.
Rodos, On İki Adalar ve Meis İtalyanlara bırakılacak.
Yunanistan Midilli, Sakız, Nikerya ve Sisam adalarını
silahlandıramayacaktır.
76

H - BOĞAZLAR:
Boğazlar Türkiye'ye bırakılmıştır.
1914"te İngilterenin kendi toprakların kattığı Kıbrıs ile
Boğazların yönetimi Milletler Cemiyetinin garantisinde;
daha önce kaybedilen Mısır'ın İngiltere'ye geçtiği kabul edil-
Tükiye'nin başkanlığında uluslararası bir komisyona
miştir.
bırakılmıştır.
Boğazların her iki yakasında da 25 km'lik askersiz bir
alan oluşturulacaktır.
DOĞU SINIRI: Daha önce imzalanan Gümrü, Moskova,
Kars Antlaşması'nın şartları aynen kabul edilmiştir.
B – AZINLIKLAR: Türkiye'deki azınlıkların Türk uyruklu ol- Türkiye'nin egemenlik haklarını zedeleyici nitelikteki bu
dukları kabul edilmiştir. Herkes yurttaşlık haklarından eşit ola- koşullar 1936 Möntrö Boğazlar Sözleşmesiyle Türkiye'nin
rak yararlanacaktır. isteklerine uygun şekilde değiştirilmiştir.
C – PATRİKHANE: Patrikhane Ekumen (evrensel) olmak- I – YABANCI OKULLAR: Türkiye'de yabancı okulların uya-
tan çıkarılmış Türkiye'nin dinsel kurumlarından biri kabul edil- cakları esaslar Lozan'da karara bağlanmıştı. Hükümet tarafın-
miştir. dan eğitim öğretim faaliyetleri denetlenecektir.
Medeni Yasası'nın ilanı ile azınlıklar üzerindeki din dışı yet-
kileri tamamen sona erdirilmiştir.
D – NÜFUS MÜBADELESİ (DEĞİŞİM): Batı Trakya Türkle- Lozan'dan sonra gündeme gelen konular; Musul, Hatay
ri ile Bozcaada, Gökçeada ve İstanbul dışındaki Rumlar hariç Boğazlar, Dış borçlar sorunu, yabancı okullar sorunu ve nü-
karşılıklı olarak değiştirilecektir. İki ülke arasında çözümlenme- fus mübadelesidir.
si gereken bu sorun 1930'da tam olarak çözüme kavuşmuştur.
E – KAPİTÜLASYONLAR: Adli, mali ve idari alanlarda

LOZAN ANTLAŞMASI'NIN ÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ
yabancı devletlere tanınan ayrıcalıklar kaldırıldı. Türkiye'de iş
yapan şirketlerin Türk yasalarına uyması zorunluluğu kabul et- I. Dünya Savaşı'nı tümüyle sona erdiren, günümüze
tirilmiştir. kadar varlığını sürdüren antlaşmadır. (I. Dünya Sava-
şını bitiren diğer anlaşmalar galip devletler tarafından
kendi çıkarlarını korumak için imzalatılmış ve II. Dünya
F – SAVAŞ TAZMİNATI: Savaşı nedeniyle ortadan kalkmışlardır.)
Yunanistan, Kurtuluş Savaşı yıllarında verdiği zarara karşın Devletlerin eşitliği ilkesi gözetilerek imzalanmış, ezilen
Karaağaç ve çevresini Türkiye'ye bırakarak ödemeyi kabullen- ve sömürülen uluslara yol gösterici olmuştur. Emper-
miştir. yalizmin yenilgisini belgelemektedir.
Orta Doğu'da en çok İngiliz çıkarlarını zedelemiş; böl-
ge ve dünya barışına katkıda bulunmuştur.
Türk ulusunun bağımsızlık ve egemenlik haklarını em-
Wilson ilkeleri yenilenlerden savaş tazminatı almayı ya- peryalist devletlere kabul ettirdiğinin belgesidir.
sakladığı için ödenilen tazminat olarak değil tamirat masrafı
adıyla ifade edilmektedir. Avrupa devletlerinin "Şark Meselesi"ni kendi çıkarları
doğrultusunda çözmelerine engel olmuştur.
G - OSMANLI BORÇLARI: Borçlar imparatorluktan ayrılan

devletlere gelirle orantılı olarak bölünmüştür. Ayrıca Osmanlı
Devleti'nin Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan'a
olan borçlarıda galip devletlere devrolunmuştur. Türkiye üze-
rine düşen miktarı Fransız Frankı altın lira ve Türk lirası olarak
ve faizsiz taksitlerle 1954'e kadar ödeyerek bitirmiştir. Duyunu
Umumiye İdaresi (Genel Borçlar) nin yetkileri borçlarla sınırlan-
dırılmıştır.
77

78

BÖLÜM 19
ATÖLYE ÇALIŞMASI
Aşağıda verilen bilgilerde boş bırakılan yerlere uygun ifadeleri getiriniz.
1. Düzenli ordunun ihtiyaçlarının karşılanması için çıkarılan kanun ............................................. dir.
2. ............................................. Antlaşması ile Doğu sınırı kesin şeklini almıştır.
3. Mudanya Ateşkes Antlaşması ile .........................., ................................, savaş yapılmadan kurtarılmıştır.
4. ............................................. Mudanya Ateşkes Antlaşması görüşmelerine katılmayan devlettir.
5. Sakarya Meydan Muharebesi sonrasında Fransa ile ......................................................................... Antlaşması imzalanmıştır.
6. İtalya ................................................. Savaşı'ndan sonra Anadolu'da işgal ettiği yerlerden tamamen çekilmiştir.
7. Büyük Taarruz sırasında kazanılan Başkomutanlık Meydan Savaşı geçtiği yer dolayısıyle ............................................. Meydan
Savaşı olarak da adlandırılmıştır.
8. Mustafa Kemal Paşa, Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri emrini ............................................. Savaşı'ndan sonra vermiştir.
9. ............................................. sonrasında Mustafa Kemal Paşa'ya TBMM tarafından mareşallik rütbesi ve gazilik unvanı verilmiştir.
10. Mudanya Ateşkes Görüşmeleri'ne TBMM adına ............................................. katılmıştır.
11. Mustafa Kemal'e Başkomutanlık yetkisi ............................................. Savaşından sonra TBMM tarafından verilmiştir.
12. Sakarya Savaşı'na çok sayıda subayın katılımı dolayısıyla ............................................. denilmiştir.
13. ............................................. Savaşı tamamen düşmanı yurttan atmaya yöneliktir.
14. Lozan Görüşmelerinin kesilmesinden sonra Türkiye'de ............................................. toplanmış ve Türkiye'nin milli ekonomi
politikası belirlenmiştir.
15. Kurtuluş Savaşı sırasında ve sonrasında kurulan iyi ilişkiler sebebiyle aralarında Şevket Süreyya Aydemir, Hüsrev Tokin, Vala
Nurettin'in bulunduğu gençlerin öğrenim görmek üzere gitmelerine izin verilen ülke ............................................. dır.
16. ............................................. kaldırılmasıyla Osmanlı Devleti resmen sona ermiştir.
17. ..................., .......................... Antlaşmaları, Misak - ı Milliden verilen tavizlerdir.
79

BÖLÜM 19
ATÖLYE ÇALIŞMASI
Tekalifimilliye Doğu Trakya

Falih Rıfkı Atay Ateşten Gömlek
Büyük Taarruz Fransa

Topyekün seferberlik İtalya
Maarrif Kongresi Kütahya – Eskişehir

İstiklal Yolu Kazım Karabekir
İnönü Moskova
Aşağıdaki soruların yanıtlarını yukarıdaki kutucuklardan bularak numarasını yanına yazınız.
1. Düzenli ordunun Sakarya Nehrinin doğusuna çekildiği savaşdır.
2. Doğu Cephesinde Ermenistan'a karşı savaşan ordunun komutanıdır.
3. Çankaya adlı eserinde Atatürk'ün hayatını ve inkılaplarını anlatan yazardır.
4. Mudanya Ateşkes Antlaşması'nda savaş yapılmadan kurtarılan bölgedir.
5. Başkomutanlık Yasasına dayanak Mustafa Kemal'in çıkardığı yasanın adıdır.
6. Mudanya Ateşkes Antlaşması'na neden olan savaştır.
7. Halide Edip Adıvar'ın Milli Mücadeleyi anlattığı romanın adıdır.
8. Mustafa Kemal Paşa'nın Kütahya – Eskişehir Savaşı sırasında topladığı kongredir.
9. TBMM'yi resmen tanıyan ilk İtilaf devletidir.
10. İnebolu – Kastamonu – Ilgaz – Çankırı güzergahı döneminde cephane taşınan hattır.
11. TBMM'nin kurduğu düzenli ordunun kazandığı ilk savaştır.
12. Sakarya Savaşı'ndan sonra Batı Anadolu'dan çekilen devlettir.
13. Ordunun acil ihtiyaçlarının halktan karşılanmasıdır.
14. Batum'un Gürcistan'a bırakıldığı antlaşmadır.
80

BÖLÜM 19
Kurtuluş Savaşı Muharebeler Dönemi | Konu Testi - 01
1. Kuvayi milliye, işgallere karşı mücadele eden milis kuv- 4. Doğu Cephesi savaşları sonunda TBMM ile Ermenistan
vetlerdir. arasında imzalanan Gümrü Antlaşması'yla; Ermenistan,
Sevr Antlaşması'nı tanımadığını kabul etmiştir.
Bu durumun,
Bu bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisine ulaşıla-
I. kumanda birliğinin sağlanması,
maz?
II. yerel nitelikteki güçlerin bir araya gelmesi,
A) TBMM'nin askeri ve siyasi başarı kazandığına
III. bağımsızlık hareketinin hız kazanması
B) Ermenistan'ın bağımsızlığını kaybettiğine
konularının hangilerinde sorun yarattığı savunulabilir?
C) Ermenistan'ın Anadolu'daki ideallerinin engellendiğine
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) TBMM'nin saygınlığının arttığına
D) I ve II E) I, II ve III E) Ermenistan'ın yenilgiye uğradığına
2. Güney Cephesi'nde Fransız işgaline karşı silahlı halk di-

renişi başlatılmıştır. Başlayan bu mücadeleyi milis güçler
5. Londra Konferansı öncesi İtilaf Devletleri'nin "Türkler sa-
yürütmüştür.
vaş yanlısıdır." iddiaları üzerine TBMM konferansa temsilci
Buna göre milis güçlerinin, göndermiştir.
I. bölgesel kurtuluş, TBMM'nin bu tutumunun,
II. emperyalizme karşıtlık, I. savaş yanlısı olmadığını gösterme
III. topyekün seferberlik II. İtilaflarla Sevr Barış Antlaşması'nı imzalama,
yönündeki tutumlardan hangilerini benimsediği savu- III. TBMM aleyhindeki propagandaları engelleme
nulabilir?
amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeye yönelik ol-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III duğu savunulabilir?
D) I ve II E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
3. Kuvayımilliye birliklerinin bağımsızlık ruhunu yansıtması gibi

olumlu yönleri dışında ulusal birlikten yoksun olma, keyfi
davranışlar sergileme, zaman zaman halka karşı uygunsuz 6. Birinci İnönü Savaşı'nın kazanılması, İtilaf Devletleri'nin po-
tavırlarda bulunma gibi olumsuz yönleri de vardır. litikalarında bazı değişiklikler yapmasına neden olmuştur.
Bu olumsuzlukların giderilmesi amacıyla, TBMM'nin Aşağıdakilerden hangisi, bu değişikliklere kanıt olarak

aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirdiği söylenebi- gösterilebilir?
lir?
A) Londra Konferansı'nın toplanması
A) Düzenli ordu kurma B) Moskova Antlaşması'nın yapılması
B) Temsil Heyeti'ni ulusallaştırma C) İstiklal Marşı'nın ulusal marş seçilmesi
C) Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerini birleştirme D) Teşkilat – ı Esasiye'nin kabul edilmesi
D) Milli bir kurul oluşturma E) Afganistan'la Dostluk Antlaşması'nın imzalanması
E) Meclis hükümeti anlayışını benimseme
81

BÖLÜM 19 Kurtuluş Savaşı Muharebeler Dönemi | Konu Testi - 01
7. Birinci İnönü Zaferi'nin ardından TBMM; 10. Sovyet Rusya'nın Dış İşleri Bakanı Çiçerin, TBMM'ye çektiği
• İstiklal Marşı'nı ulusal marş olarak kabul etmiştir. telgrafta: "Kaybolmuş hürriyetlerinin tekrar kazanılması için
yaptıkları mücadelede Müslüman dünyasına yardım etmeyi
• 1921 Anayasası'nı yürürlüğe koymuştur.
kendi politikalarımıza uygun bulmaktayız." demiştir.
Bu uygulamalara dayanarak, aşağıdaki yargılardan
Çiçerin'in bu telgrafına dayanarak;
hangisine ulaşılamaz?
I. Sovyetler Birliği'nin batı emperyalizmine karşı TBMM
A) TBMM'nin Anadolu'daki otoritesi artmıştır.
ile ortak hareket etmek istediği,
B) Osmanlı Devleti resmen sona ermiştir.
II. Türkiye'nin bağımsızlık mücadelesinin destek bulduğu,
C) Ulusal birliğin sağlanmasına önem verilmiştir.
III. ortak çıkarların devletler arası diplomasilerde önemli
D) TBMM kurucu meclis özelliği kazanmıştır.
bir etkiye sahip olduğu
E) Meclis ulusalcı bir anlayışla hareket etmiştir.
yorumlarından hangilerine ulaşılabilir?

8. Birinci TBMM ve Sovyet Rusya arasında imzalanan

Moskova Dostluk Antlaşması'nın;
I. İki taraftan birinin tanımadığı uluslararası bir sözleş-
meyi diğeri de tanımayacaktır.
II. Ulusların yazgılarını belirleme haklarına saygılı oluna-
caktır.
III. Osmanlı ve Çarlık Rusyası'nın imzaladığı antlaşmalar
geçersiz olacaktır.
hükümlerinden hangileri, tarafların birbirlerinin "iç iş-
lerine karışmama garantisi" verdiklerine kanıt olarak
gösterilebilir?

11. Londra Konferansı'na hem İstanbul Hükümeti hem de

TBMM Hükümeti katılmıştır.
9. Birinci İnönü Muharebesi hem iç hem de dış politikada Bu bilgiye göre;
önemli sonuçlar ortaya çıkartmıştır.
I. TBMM, Anadolu'da egemenliği tek başına kullanama-
Aşağıdakilerden hangisi, Birinci İnönü Muharebesi'nin
mıştır.
iç politikadaki sonuçlarından biri değildir?
II. TBMM, diplomasiyle önem vermiştir.
A) TBMM'ye olan güvenin artması III. Yunanistan ordusunun taarruz gücü kırılmıştır.
B) Düzenli orduya katılımın yaygınlaşması
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
C) Londra Konferansı'nın toplanması
D) İstiklâl Marşı'nın kabul edilmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Teşkilat – ı Esasiye'nin kabul edilmesi D) I ve II E) II ve III
TEST KODU
TB19KT01
82

BÖLÜM 19
1. I. TBMM, Başkomutanlık Yasası'yla savaşla ilgili yetkile- 4. İtilaf Devletleri, Sakarya Savaşı'ndan sonra TBMM'ye ateş-
rini geçici olarak Mustafa Kemal'e vermiştir. kes önerisinde bulunarak Türk ve Yunan askerlerinin kendi
II. Mustafa Kemal, Başkomutanlık yetkisi ile Tekalif–i Mil- denetimlerine verilmesini istemiştir.
liye Emirleri'ni çıkararak uygulanmasını sağlamıştır. Buna göre, İtilaf Devletleri'nin,
III. Tekalif-i Milliye Emirleri'nin uygulanması için, İstiklâl
I. Türk ordusunun ilerlemesini engelleme
Mahkemeleri kurulmuştur.
II. Taraflar arasında barış ortamı sağlama,
Bu durumların, egemenlik yetkileriyle eşleştirilmesi
III. Yunan ordularının, Türklere daha fazla zarar vermesini
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak yapılmıştır?
engelleme
I II III amaçlarından hangilerine ulaşmak istedikleri savunu-
A) Yasama Yargı Yürütme labilir?
B) Yasama Yürütme Yargı
C) Yürütme Yasama Yasama
D) Yürütme Yargı Yasama
E) Yargı Yürütme Yürütme
2. – Taraflar arasındaki silahlı mücadele sona erecektir.

– Esirler karşılıklı olarak serbest bırakılacaktır.
– Hatay ve İskenderun, Fransa'da kalacak; fakat bu böl-
gede resmi dil Türkçe olacaktır.
Fransa ile imzalanan 1921 Ankara Antlaşması için aşa-
ğıdaki yorumlardan hangisine ulaşılamaz?
A) Misak – ı Milli'den ödün verilmiştir.

B) Fransa, TBMM'yi resmen tanımıştır.
C) Fransa ile barış ortamı sağlanmıştır.
D) Fransa ile sorunlar çözülmüştür.
E) İskenderun ve Hatay sınırlar dışında kalmıştır. 5. 7 – 8 Ağustos 1921'de yayımlanan Tekalif – i Milliye
Emirleri'nde;
– Her ev, ordunun ihtiyacı için bir kat çamaşır, bir çift
çorap ve bir çift çarık verecektir.
– Herkes, hububat, hayvan ve yem stoklarının % 40'ını
parası sonradan ödenmek üzere teslim edecektir.
– Eli silah tutan herkes silah altına alınacaktır.
3. Başkomutanlık Yasası, TBMM'nin savaşla ilgili yasama ve
kararları duyurulmuştur.
yürütme yetkilerini, 3 ay geçerli olmak üzere Mustafa Kemal
Paşa'ya vermiştir. Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabi-
lir?
Mustafa Kemal Paşa, bu yetkilerin süreli olmasını iste-
yerek aşağıdakilerden hangisini amaçlamıştır? A) İtilaf Devletleri'yle iş birliği yapılmıştır.
A) Meclis'in, Kayseri'ye taşınmasını engellemeyi B) Kurtuluş Savaşı'nın silahlı mücadele dönemi başlamış-
tır.
B) Cumhuriyet rejimine geçişi sağlamayı
C) Kurtuluş Savaşı Türk milleti lehine sonuçlanmıştır.
C) Halk iradesinin üstün olduğunu göstermeyi
D) Topyekün bir savaş hazırlığı yapılmıştır.
D) Tekalif – i Milliye Emirleri'ni uygulamayı
E) Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir.
E) Meclisin hızlı karar almasını sağlamayı
83

6. Mudanya Ateşkes Antlaşması'nda Türk askerlerinin bulun- 9. "Mudanya Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı Devleti'nin hu-
dukları yerden daha ileri gitmemeleri kararı alınmıştır. kuki varlığı sona ermiştir."
Bu kararın, aşağıdakilerden hangisini önlemeye yöne- Bu yargıya;
lik olduğu söylenebilir?
I. İstanbul ve Boğazlar'ın TBMM'ye bırakılması,
A) Gizli antlaşmalar imzalanmasını II. Lozan Konferansı'na İstanbul Hükümeti'nin davet edil-
B) Boğazların güvenliğinin sağlanmasını mesi,
C) Türk – İngiliz çatışmasının çıkmasını III. Doğu Trakya Bölgesi'ndeki Yunan kuvvetlerinin geri
D) Türk ordusunun sayıca artmasını çekilmesi
E) Osmanlı Devleti'nin yıkılmasını gelişmelerinden hangileri kanıt olarak gösterilebilir?

7. Türk ordusunun başarısı olan Büyük Taarruz'un hemen ar-

dından İtilaf Devletleri'nin diplomatik girişimleri başlamış,
ancak İngiltere bu dönemde uzlaşmaz bir tutum sergile-
miştir. İngilizlerin savaş yanlısı davranışları bazı gelişmeler
üzerine sona ermiştir.
Bu durumun yaşanmasında aşağıdakilerden hangisi-
nin etkili olduğu söylenemez?
A) İngiliz kamuoyunun tepkisi

B) Türk ordusunun Musul'u işgal etmesi
C) İngiltere'nin sömürgelerinden gerekli yardımı almaması
D) Yunan kuvvetlerinin ard arda yenilgi alması
E) İngiltere'nin, Fransa ve İtalya'dan beklediği askeri yar-
dımı alamaması
8. Aşağıdakilerden hangisinin 13 Ekim 1921'de yapılan 10. Mustafa Kemal Paşa, Kurtuluş Savaşı sırasında İsmet
Kars Antlaşması'nın imzalanmasında etkili olduğu söy- Paşa'ya çektiği telgrafta "Siz orada sadece düşmanı
lenebilir? değil, milletin maküs talihini de yendiniz." diyerek hangi
savaşın kazanılmasının önemini vurgulamıştır?
A) Gümrü Antlaşması'nın
B) Sakarya Meydan Muharebesi'nin A) Çanakkale B) I. İnönü C) II. İnönü
C) Başkomutanlık Meydan Savaşı'nın D) Başkomutanlık E) Sakarya
D) Moskova Antlaşması'nın
E) Kafkas Cumhuriyetlerinin Sovyet Rusya'ya bağlanma-
sının
TEST KODU
TB19KT02
84

BÖLÜM 19
1. Milli Mücadele yıllarında; 4. Emir Yekta derste, Milli Mücadele yıllarında;

– TBMM'ye, Meclis – i Mebusan üyelerinin de dahil edil- I. Ermenistan
mesi II. Fransa
– Mustafa Kemal'e, Sakarya Meydan Muharebesi önce- III. İtalya
sinde "Başkomutanlık" yetkisi verilmesi
devletleriyle savaşıldığını söylemiştir.
gibi tutumlar sergilenmiştir.
Emir Yekta yukarıdaki devletlerden hangilerini söyle-
Yalnız bu bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisine ula- yerek yanlış bilgi vermiştir?
şılmak istendiği savunulamaz?
A) Ulusal iradeyi etkin kılma
B) Ulusal bağımsızlığı sağlama
C) Ulusal birliğin zedelenmesini önleme
D) Saltanat ve hilafeti kaldırma
E) Savaş döneminde hızlı kararlar alabilme
2. Kurtuluş Savaşı sırasında Afyon ve çevresinde çıkan ayak-

lanmada Çopur Musa, "Halifelik elde gidiyor" diyerek halkı
ayaklandırmış ve askere gitmemeye zorlamıştır.
Bu bilgilere göre Çopur Musa'nın,
I. ümmetçilik fikri,
II. TBMM'nin otoritesini artırması,
III. düzenli ordunun kurulması
unsurlarından hangilerine karşı olduğu söylenebilir?

5. TBMM, "Türkler savaş yanlısıdır" propagandasına engel

olmak amacıyla Londra Konferansı'na katılmıştır. Ancak
konferansta Sevr Antlaşması bazı değişikliklerle tekrar gün-
3. Kurtuluş Savaşı yıllarında Sovyet Rusya'nın Anadolu deme gelmiştir.
Hareketi'ni destekleme yoluna gitmesi,
Yukarıdaki bilgiye göre, Londra Konferansı'ndan son-
I. ortak düşmanlara karşı birlikte hareket etme, ra aşağıdakilerden hangisi kesin olarak anlaşılmıştır?
II. yeni rejimin yerleşmesi için güven içinde yaşama, A) Sevr Antlaşması'nı kabul etmekten başka çare olmadı-
III. sınırlarını güvence altına alma ğı
amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeye yönelik ol- B) İtilaf Devletleri'nin TBMM'nin varlığını kabul etmeyece-
duğu savunulabilir? ği
C) Milli Mücadele'nin savaş meydanlarında kazanılacağı
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) Misak – ı Milli'nin dünya kamuoyuna duyurulmayacağı
D) II ve III E) I, II ve III E) İtilaf Devletleri'nin Sevr'i uygulama konusunda birlikte
hareket etmedikleri
85

6. Lozan Antlaşması'nda Türkiye'deki Rumlar ile Yunanis- 8. Saltanatın kaldırılmasının ardından istifa eden Os-
tan'daki Türklerin karşılıklı olarak mübadele edilmesi kararı manlı Hükümetinin son sadrazamı aşağıdakilerden
alınmıştır. hangisidir?
Bu kararın, A) Ahmet İzzet Paşa
I. yerleşme sorunlarının yaşanması, B) Tevfik Paşa
II. kültürel çeşitliliğin azalması, C) Ali Rıza Paşa
III. yerel yönetimlere ağırlık verilmesi D) Salih Paşa
E) Damat Ferit Paşa
sonuçlarından hangilerine ortam hazırladığı savunula-
bilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
9. Lozan Antlaşması'nda Ege Adaları'ndan Anadolu'ya yakın

olanların silahsızlandırılması koşulu kabul edilmiştir.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisini kanıtlar nitelik-
tedir?
A) Türkiye'nin sınır güvenliğini korumaya çalıştığını

B) Hukuk üstünlüğünün kabul edildiğini
C) Sömürgecilik yarışına son verildiğini
D) Azınlık haklarının korunduğunu
E) Osmanlı kültür mirasının reddedildiğini
7. Mustafa Kemal, Lozan Barış Antlaşması'nı "Türk milletine

karşı yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması ile
tamamlandığı zannedilmiş bir suikastin sonunda neticesiz
bırakıldığını ifade eden bir vesikadır." şeklinde değerlen- 10. Lozan Barış Antlaşması'nda Boğazların, Milletler Cemi-
dirmiştir. yetinin gözetimi altında başkanı Türk olan uluslararası bir
Buna göre, Mustafa Kemal'in bu görüşüne dayanarak, komisyon tarafından yönetilmesi kararı alınmıştır.
Lozan Antlaşması ile ilgili; Bu bilgiye dayanarak;
I. Bağımsız bir Türk devletinin temellerini atmıştır. I. Boğazlar, uluslararası önemini kaybetmiştir.
II. Misakımilli, koşulsuz olarak gerçekleşmiştir. II. Boğazların yönetimi, Misak – ı Milli kararlarına uygun
III. İtilaf Devletleri'nin çıkarları zedelenmiştir. bir şekilde çözüme kavuşmamıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? III. İşgalci devletler boğazlar üzerinde tam hakimiyet sağ-
lamışlardır.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
TEST KODU
TB19KT03
86

BÖLÜM 19
1. Batı Cephesi'nde Yunanlılarla yapılan Birinci ve İkinci İnönü 4. İtilaf Devletlerinin Haziran 1920'de Yunan ordusunun
Savaşları'nın kazanılmasına rağmen işgalciler Anadolu'dan Bursa – Uşak hattında ilerlemesi aşağıdakilerden han-
çıkarılamamıştır. gisiyle ilgilidir?
İnönü Savaşlarının ortaya çıkardığı bu durumla ilgili, A) TBMM'nin seçim kararı alınmasını sağlamak
aşağıdaki değerlendirmelerden hangisine ulaşılabilir?
B) Osmanlı Devleti'ni barış antlaşmasını imzalamaya zor-
A) Fransa ile TBMM arasında ittifakının oluştuğuna lamak
B) İstanbul Hükümeti ile işbirliği yapıldığına C) Milli Kongrenin Sivas'ta toplanmasını engellemek
C) Sorunların barışçı yollardan çözülmeye çalışıldığına D) Hıyanet – i Vataniye Kanununun çıkmasını engellemek
D) Yunanlıların barış teklifinin beklendiğine E) Misak – ı Millinin kabul edilmesini engellemek
E) Ordunun henüz taarruz gücüne ulaşmadığına
2. Moskova Dostluk Antlaşması'ndan alınan, 5. TBMM Hükümeti ile Fransa arasında Ankara
Antlaşması'nın imzalanmasında aşağıdaki gelişmeler-
I. Sovyet Rusya elindeki esirleri üç ay içinde serbest den hangisinin etkisi yoktur?
bırakacak
II. Eski yönetimler arasındaki antlaşmalar geçersiz sayı- A) Fransız kamuoyundaki tepkilerin artması
lacak B) Doğu Cephesi'nin kapanması
III. Taraflardan birinin onaylamadığı antlaşma veya bel- C) Sovyet Rusya'nın TBMM'yi resmen tanıması
geyi diğeri de tanımayacak D) Sakarya Zaferinin kazanılması
kararlarından hangileri, TBMM'nin Osmanlı Devle- E) Çerkez Ethem ayaklanması
ti'nden kalan uluslararası yükümlülüklerden kurtularak
bağımsızlığı sağlama amacına yöneliktir?

3. TBMM, Kütahya – Eskişehir yenilgisinin ardından Mustafa 6. I. Londra Konferansı

Kemal Paşa'ya "Başkomutanlık" yetkisi vermiştir. II. Lozan Konferansı
Bu yetkinin verilmesinin, III. San Remo Konferansı
I. alınacak kararların hızla uygulanabilmesini sağlama, Yukarıdakilerden hangisine, İstanbul ve TBMM Hükü-
metleri birlikte katılmışlardır?
II. askeri gereksinimleri tez elden sağlama,
III. Meclis hükümeti sistemine geçme A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabi-
lir?
87

7. Aşağıdakilerden hangisi, Milli Mücadele'de Türk or- 9. Kütahya – Eskişehir Muharebeleri kaybedilince Mustafa
dusunun kazandığı askeri başarılardan sonra yapılan Kemal Paşa, kayıplara engel olmak ve Yunanlıları Anado-
antlaşmalardan biri değildir? lu içlerine çekmek için Türk ordusunu Sakarya Irmağı'nın
doğusuna çekmiştir.
A) Ankara
Bu bilgilere dayanarak;
B) Moskova
C) Brest - Litowsk I. İşgal güçlerine karşı etkili politikalar üretilmeye çalışıl-
D) Gümrü mıştır.
E) Kars II. Türk ordusuna toparlanması için zaman kazandırılmak
istenmiştir.
III. Yunanlıların asıl mevzileriyle ilişkisinin koparılması
hedeflenmiştir.

10. 8 – 9 Temmuz 1919 gecesi askerlik görevinden isti-

fa eden Mustafa Kemal Paşa, aşağıdaki savaşlardan
hangisinden sonra TBMM'nin isteğiyle yeniden asker-
lik görevine tekrar dönmüştür?
A) II. İnönü B) I. İnönü C) Sakarya

D) Kütahya – Eskişehir E) Büyük Taarruz
11. Mustafa Kemal Paşa'nın bizzat yönettiği "Başko-

8. Eskişehir – Kütahya yenilgisi sonrasında, mutanlık Meydan Muharebesi", savaşın geçtiği yer
I. Başkomutanlık Yasası'nın kabulü, nedeniyle aşağıdaki isimlerden hangisiylede bilinmek-
II. Tekalif – i Milliye Emirleri'nin yayınlanması, tedir?
III. Meclisin Kayseri'ye taşınmasının tartışılması A) Sakarya B) Dumlupınar C) İnönü

gelişmelerinden hangileri, olağanüstü bir durum ya- D) Eskişehir – Kütahya E) Gediz
şandığına kanıt gösterilebilir?
TEST KODU
TB19KT04
88

BÖLÜM 19
1. Lozan Antlaşması'nda; Türkiye'deki yabancı uzmanların 4. TBMM, 5 Ağustos 1921'de hazırladığı bir yasa ile yasama
belli bir süreyle Türkiye'de görevlendirilmesi; ancak bu uz- ve yürütme yetkilerini 3 aylığına Mustafa Kemal'e devret-
manların önerilerini Türk Hükümeti'nin dikkate alma gibi bir miştir.
zorunluluğunun olmadığı belirtilmiştir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi, Mustafa Kemal
Bu kararın, Paşa'nın yasama yetkisini kullandığının bir gösterge-
sidir?
I. egemenlik haklarını koruma,
II. çıkarları için her yönteme başvurma, A) Tekalifi Milliye komisyonlarının çalışmalarını organize
etmesi
III. dünya siyasetini yönlendirme
B) "Başkomutan" olarak Türk ordusunun başına geçmesi
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabi- C) Tekalif – i Milliye Emirleri'nin hazırlanması
lir?
D) Kurtuluş mücadelesinin haklılığını dünyaya duyurmak
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III istemesi
D) I ve III E) II ve III E) Rusya ile Moskova Antlaşması'nın imzalanmasını sağ-
laması
2. I. Musul'un durumunun belirsiz olması

II. Boğazlar üzerinde Türk egemenliğinin sınırlanması
III. Hatay'ın sorun olması
Lozan Antlaşması'yla olumlu olarak çözüme kavuş-
turulamayan yukarıdaki konulardan hangileri, sonraki
yıllarda Türkiye'nin lehine sonuçlanmıştır?

5. Gümrü Antlaşması'nda, TBMM'nin "Türkiye" adıyla

anılması, ilk TBMM'nin,
3. I. Batı Anadolu'da yaşayan Rumlar I. demokratik
II. İstanbul'da yaşayan Rumlar II. ulusalcı
III. Batı Trakyada yaşayan Türkler III. ihtilalci
Lozan Antlaşmasında yukarıdakilerin hangileri müba- özelliklerinden hangilerini ön plana çıkardığının gös-
dele dışında bırakılmıştır? tergesidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve II E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
89

6. I. İnönü Muharebesi sonrasında; 8. İsmet Paşa, Lozan Konferansı'nda "Çok ıstırap çektik, çok
I. Londra Konferansı toplanmış ve TBMM Hükümeti kan akıttık. Bütün medeni milletler gibi hürriyet ve istiklal
davet edilmiştir. istiyoruz." demiştir.
II. Sovyet Rusya ile TBMM arasında bir dostluk ve işbir- Buna göre, İsmet Paşa'nın aşağıdakilerden hangisini
liği antlaşması imzalanmıştır. amaçladığı savunulamaz?
III. Afganistan, Ankara'da elçilik açarak TBMM'ye destek A) Tam bağımsızlığı
sağlamıştır.
B) Ulusal devlet anlayışını
Bu gelişmelerden hangilerinin, savaşan taraflar ara- C) Ulusal değerlerin korunmasını
sında gerçekleştiği söylenemez?
D) Ulusların eşitliğini
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Bloklaşmalar dışında kalmayı
9. Batı Anadolu'nun kurtarılmasından sonra sıra Doğu Trakya,

İstanbul ve Boğazlara gelmişti. Türk ordularının bu bölge
üzerine doğru yürümeye başlaması karşısında İngiltere
ateşkes istemek zorunda kaldı.
İngiltere'nin savaşa devam edememesinde,
I. siyasi ve askeri yalnızlık içerisinde olması,
II. ekonomik açıdan zayıflamış olması,
III. İngiltere halkının savaşa destek vermemesi
durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

7. Lozan Konferansı'nın,
10. İtilaf Devletlerinin Birinci İnönü Savaşı'ndan sonra
I. Hatay'ın sınırlarımız dışında kalması,
TBMM'yi Londra Konferansı'na davet etmesi, aşağı-
II. yabancı ticaret kuruluşlarına Türk yasalarına uyma dakilerden hangisine kanıt olarak gösterilebilir?
zorunluluğunun getirilmesi,
III. tüm yabancı okulların Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlan- A) İtilaf Devletlerinin TBMM'yi hukuken tanıdığına
ması B) İtilaf Devletleri arasında görüş ayrılığı yaşandığına
C) TBMM'nin Sevr Antlaşması'nı kabul ettiğine
kararlarından hangilerinin, Misak – ı Milli kararlarına
aykırı olduğu savunulabilir? D) Kurtuluş Savaşı'nın başarıyla sonuçlandığına
E) Batı sınırının kesin olarak çizildiğine
TEST KODU
TB19KT05
90

BÖLÜM 20
CUMHURİYET DEVRİ
ATATÜRKÇÜLÜK VE TÜRK İNKILABI
TARİH
BÖLÜM 20
CUMHURİYET DEVRİ – ATATÜRKÇÜLÜK VE TÜRK İNKILABI
II. TBMM'nin Açılması (11 Ağustos 1923 – 1 Ekim 1927) Cumhuriyetin İlanınının Sonuçları
Rejimin adı konarak, bu konudaki tartışmalara son
I. TBMM, ulusal egemenlik ilkesini yerleştirmiş ve bağımsız
verilmiştir.
yeni Türk Devletini dünyaya kabul ettirmiştir. Ancak bu Meclis
savaş yıllarında yıpranmış olduğundan; ayrıca devrim hareket- Devlet başkanlığı sorunu çözümlenmiştir. Mustafa
lerini gerçekleştirecek kadroların çoğunluğa erişmesini sağla- Kemal ilk cumhurbaşkanı seçilmiştir.
mak amacıyla yenilenmesine gerek duyulmuştur. Meclis hükümetinden kabine sistemine geçilmiştir.
Kabine sisteminde ilk hükümet, İsmet Paşa'nın
23 Nisan 1923'te seçimlere gidilerek yenilenen Meclis 11
başkanlığında kurulmuştur.
Ağustos 1923'te göreve başlamıştır.
Cumhuriyetin ilanından sonra Meclis Başkanlığına
Fethi Okyar seçilmiştir.
Saltanatın kaldırılması ile oluşan sorunlar Cumhuriyetin
ilanı ile aşılmış oldu.
9 Ağustos 1923'te Müdafa-i Hukuk Grubu temel alınarak
Halk Fırkası adıyla Meclis'te ilk siyasi parti de kurulmuştur. 1921 Anayasası değişikliğe uğramış, yapılacak
devrimler için daha uygun bir ortam hazırlanmıştır.
HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 MART 1924)

II. TBMM'nin ilk önemli çalışmaları şunlardır:
1 Kasım 1922'de hanedanın siyasi yetkilerine resmen son
23 Ağustos 1923 –Lozan Antlaşmasını onaylamıştır. verilirken; hilafet de TBMM'ye bağlanarak yalnızca dinsel bir
kuruma dönüştürülmüştür.
Hilafetin Kaldırılış Nedenleri
Lozan Antlaşması Temel neden ulusal egemenlikle bağdaşmaması
I. TBMM döneminde imzalandı. Yapılacak devrimlerin önündeki en büyük engel olması
II. TBMM döneminde onaylandı. Son halife Abdülmecit'in yer yer yeniliklere karşı çık-
ması ve devlet işlerine müdahale etmeye kalkışması
6 Ekim 1923 – İstanbul İtilaflardan teslim alınmıştır. Cumhuriyet yönetiminin sağlamlaştırılmak istenmesi
13 Ekim 1923 – Ankara resmen başkent yapılmıştır. Devlet ve toplumu laik – çağdaş bir yapıya kavuşturma
29 Ekim 1923 – Cumhuriyet ilan edilmiştir. çabası. 3 Mart 1924'te ordu komutanlarında görüşleri
alınarak halifeliğe son verilmiştir.
Halifeliğin kaldırıldığı gün;
Cumhuriyet'in İlanı (29 Ekim 1923)
Erkan – ı Harbiye Vekaleti (Harb Bakanlığı) ile Şeriyye
I. TBMM'nin açılmasıyla cumhuriyet eylemsel olarak kurul- ve Evkaf Vekaleti (Din ve Vakıflar Bakanlığı) kaldırılmış-
muştur. tır. Şeyhülislamlık kaldırılmıştır.
Tevhid – ı Tedrisat Yasası (Eğitim – öğretimin birleştiril-
mesi) yasası da kabul edilmiştir.
Meclis'in; ulusal egemenlik temeline dayalı olup, kendisi- Osmanlı Hanedenı yurt dışına gönderilmiştir.
nin üstünde bir güç tanımaması, yasama ve yürütme yetkile- Hilafetin Kaldırılmasının Önemi:
rini üstlenmesi cumhuriyetin adı konmamış olsada eylemsel
olarak kurulduğunun kanıtıdır. Dört halife devrinden sonra Müslümanlar üzerinde hiç-
bir birleştirici özelliği kalmayan çağ dışı bir kuruma son
verilmiştir.
Cumhuriyetin İlanını Gerektiren Nedenler Yönetimdeki ikiliğe son verilirken laikleşme yolunda
Ô Lozan Antlaşması onaylandıktan sonra Meclisteki farklı önemli bir adım atılmıştır.
siyasal görüşlerin çekişmesi, Meclis Hükümeti sistemini Karşı yenilikçilerin en önemli enerji kaynağı ortadan
işlemez duruma getirmesi kaldırılmış ve yenilikler için daha uygun bir zemin oluş-
Ô Demokratikleşmeyi ve laikleşmeyi esas alan Yeni Türk turulmuştur.
Devletinin yapacağı inkılaplara uygun rejimin cumhuriyet 1924 Anayasası
olması
20 Nisan 1924'te TBMM tarafından hazırlanarak kabul edil-
Ô 27 Ekim 1923'te doğan hükümet bunalımı sonucu 29 Ekim miştir. 1921 Anayasası'nı temel almış, inkılapçı bir anayasadır.
1923'te Cumhuriyet resmen ilan edilmiştir. Böylece;
93

BÖLÜM 20 CUMHURİYET DEVRİ – ATATÜRKÇÜLÜK VE TÜRK İNKILABI
Anayasa niteliği yönünden "güçler birliğine göre hazırlan- HALK FIRKASI

mış "Meclisin üstünlüğü" ilkesini kabul etmiştir. Yasama ve 9 Ağustos 1923'te kuruluş çalışmasına başlanmış 9 Eylül
yürütmeyi meclise bırakırken, bir ölçüde yargı bağımsızlığına 1923 te iç tüzüğü hazırlanarak kabul edilerek kuruluşu tamam-
olanak tanımıştır. lanmıştır. 11 Eylül'de Mustafa Kemal başkanlığa getirilmiştir.
1924 Anayasasının ilk bölümünde şu maddeler vardır: Cumhuriyet'in ilanından sonra Cumhuriyet Halk Fırkası adını
almıştır. 1935'te Cumhuriyet Halk Partisi olarak ismi değişti-
Türkiye Devleti bir cumhuriyettir. rilmiştir.
Devletin dini İslam, resmi dili Türkçe, başkenti Ankara'dır. Kurulma Nedenleri:
Devrimler için daha organize, disiplinli bir örgüte gerek
duyulması.
Yenilikleri bu parti aracılığıyla mal ederek daha kolay
Devletin dini belirtildiği için resmiyette laik bir anayasa ol-
kabullenilmesini sağlamak ve devrimleri halka malet-
madığını gösterir. Resmi dili Türkçe, başkenti Ankara olarak
mek.
belirtmesi devrimci (inkılapçı) yönünü gösterir.
Demokrasiyi tüm kurum ve kurallarıyla işletmektir.
Devletin dini İslamdır ifadesi 1928 de çıkartılarak resmen
laik bir anayasa olmuştur.
Halk Fırkasının temeli Müdafa-i Hukuk Grubu olup;
Cumhuriyet'in ilk siyasi partisidir.
Egemenlik kayıtsız koşulsuz ulusundur. Türk ulusunu
ancak egemenlik hakkını yalnız meclis kullanır. Atatürk'ün 6 ilkesini, temel ilke olarak kabul ettirmiştir.
Ekonomide devletçiliği benimsemiştir. 1950'e kadar iktidarda
Yasama ve yürütme yetkisi TBMM de belirir ve topla-
kalmıştır.
nır. "Yasama yetkesini yalnızca meclis kendisi kullanır."
yürütme yetkisini kendi seçtiği cumhurbaşkanı ve onun
atayacağı meclisin onayladığı Bakanlar Kurulu eliyle
kullanır; meclis hükümeti her zaman denetlenebilir ve
Halk fıkrası kurulduğunda Cumhuriyet ilan edilmemiş,
düşürebilir. "Yargı yetkisi ise ulus adına yöntem ve yasa-
halifelik henüz kaldırılmamıştır.
ya göre bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır.
TERAKKİ PERVER CUMHURİYET FIRKASI

(17 Kasım 1924)
Böylece tam bir merkeziyetçilik sağlanmıştır. Yeniliklerin
Halk Fırkası'nın karşısında ve yeniliklere karşı olan ikinci
gerçekleştirilebilmesi için meclise geniş yetkiler verilmiştir.
grup tarafından kurulmuştur.
İlk mühalefet partisidir. Başkan Kazım Karabekir ile Adnan
Adıvar, Rauf Orbay, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy tarafından
kurulmuştur. Kurucuların çoğu aynı zamanda ordu komutan-
1928'de Anayasadan "Devletin dini İslamdır." ibaresi çı- larıdır.
karılmıştır. Anayasa laik hale getirilmiştir.Kadınlara 1930'da
belediye, 1933'te muhtarlık, 1934 de ise milletvekili seçme
ve seçilme hakkı verilmiştir. 1937 de Atatürk ilkeleri Anaya-
saya konulmuştur. 19 Aralık 1924'te ordu komutanlığı ile vekilliğin birlikte
yürütülemeyeceği şeklinde yasa çıkartılır. Ordu siyasetten
resmen ayrı tutulur. Bazı komutanlar orduda kalırken parti
kurucuları ordudan ayrılır. Bu durum Musul sorununda olum-
suzluk yaratmıştır.
ÇOK PARTİLİ SİSTEM DENEMELERİ Parti programı şu esaslara dayanır.
Siyasi partiler demokrasilerin vazgeçilmez unsurlarıdır. "Ekonomi ve siyasette Liberalizm politikası benimsen-
miştir.
Türk tarihinde ilk çok partili yaşam II. Meşrutiyet Dev-
rinde yaşanır. Cumhuriyet Devrinde kesintisiz çok par- Parti dini düşünce ve inançlara saygılı olduğunu belirt-
tili yaşam (1960 ve 1980 askeri darbeleri hariç) 1946 miş bu durum rejim karşıtlarının merkezi haline gelme-
da başlar. Atatürk Devrinde iki kez çok partili yaşam sine neden olmuştur.
denense de başarılı olamaz.
Yerinden yönetimin uygulanacağını (Adem - i merkezi-
yetçilik) belirtmiştir.
94

Partinin ilk şubesi Urfa'da açıldı. MUSTAFA KEMAL'E SUİKAST GİRİŞİM (16 Haziran 1926)
Cumhurbaşkanı olacak kişinin milletvekilliğinin kaldı- Mustafa Kemal İzmir gezisi sırasında karşı devrimci güç-
rılacağını ve yapılacak inkılaplara bağlı kalacaklarını lerce ve ittihatçılar tarafından öldürülmek istensede suikastçı-
ifade ettiler. lardan biri durumu hükümete bildirince suikast girişim aşama-
sında kalmıştır.
İzmir İstiklal Mahkemesi suçluları idam ettirmiş, ittihatçılar
ŞEYH SAİT AYAKLANMASI
yönetimden tasfiye edilmiştir. Terakki Pervercilerden Kazım
(13 Şubat 1925 - 15 Nisan 1925) Karabekir, Cafer Tayyar, Refe Bele, Ali Fuat Cebesoy, Mersinli
Cemal Paşalar kanıt yetersizliğinden ve Mustafa Kemal'in iste-
Nedenleri: ği ile serbest bırakılmıştır.
Halifeliğin kaldırılmasından sonra laikliğe ve Cumhuri-

yet yönetimine karşı olanlar tarafından çıkarılmıştır.
İngiltere'nin, Musul – Kerkük petrol bölgesini almak Bu suikast Cumhuriyet rejimini yıkmaya yöneliktir.
istemesi
Terakki Perver Cumhuriyet Fırkasının izlediği politika
ayaklanmada önemli bir etkendir. SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 Ağustos 1930)
Nakşi Şeyhlerinden Şeyh Said tarafından Ergani'nin Piran Mustafa Kemal'in desteği ve telkinleriyle Fethi Okyar ta-
Köyünde başlamıştır. Hem şeriatçı hem de ayrılıkçı niteliktedir. rafından kurulmuştur. Atatürk devrinde ikinci çok partili de-
Elazığ, Bingöl ve Diyarbakır'da yaygınlaşmıştır. mokrasi denemesidir. Parti devletçiliğe karşı liberalizmi temel
almıştır.
Fethi Okyar hükümeti yeterli önlemleri alamadığı gerekçe-
siyle görevden alındı. Kurulan İsmet Paşa hükümeti ayaklan- Kurdurulma Nedenleri;
mayı bastırmak için şu önlemleri almıştır: Demokrasiyi tüm kurum ve kurallarıyla işletmek
Takrir – i Sükun (kargaşayı önleme) Yasası çıkarıl- 1929'lu yıllarda dünyada baş gösteren ekonomik bu-
mıştır. nalımların Türkiye'yi de etkilemesi üzerine devletçi
İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur. ekonomi uygulamalara alternatif çözümler üretilmesini
sağlamak.
Ayaklanmayı durdurma işi orduya verilmiştir.
Halk Fırkası iktidarını daha gerçekçi denetletebilmek,
Bölgede kısmi seferberlik ilan edilmiştir. Basına sansür
halkın istek ve görüşlerinin meclise daha sağlıklı olarak
konulmuştur. Rejimi eleştirmek yasaklanmıştır.
yansımasını sağlamaktır.
Sonuçta;
Cumhuriyet'in temel ilkelerine ve yeniliklere bağlı olarak
Ayaklanma bastırılsada ordu çok yıpranmış ve Musul'a kurulmuşsada kısa sürede laiklik karşıtı güçlerin yuvası haline
askeri harekat yapılamamıştır. Musul Ankara Antlaş- gelince Ali Fethi Okyar tarafından kapatılmıştır. (18 Aralık 1930)
ması ile İngiliz mandasındaki Irak'a kalmıştır. (1926)
Bu parti kadınların ilk defa katıldığı yerel seçimlerde büyük
Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası kapatılmıştır. bir başarı sağlamıştır. Partinin kapatılmasından sonra erken
genel seçimlere gidilmiştir.
Laik düzeni yıkmaya yönelik ilk ayaklanmadır. Dolayi-
siyle çok partili sisteme ara verilmiştir.
Laiklik ve demokrasi kavramlarının topluma henüz ye- MENEMEN İSYANI (KUBİLAY OLAYI) (23 Aralık 1930)
terince anlaşılamadığı ortaya çıkmıştır.
Partinin kapatılması üzerine Nakşibendi Tarikatından
Derviş Mehmed öncülüğünde İzmir – Menemen'de re-
jim karşıtı bir ayaklanma çıkmıştır. (23 Aralık 1930) Me-
Takrir - i Sükun Yasası (4 Mart 1925 - 4 Mart 1929) yılları nemen ayaklanması kısa sürede ordu tarafından bas-
arasında yürürlükte kalmıştır. Bu süre zarfında en önemli laik tırılmıştır. Rejim karşıtı ikinci irtical ayaklanmadır. Bu
devrimler bu dönemde yapılmıştır. ayaklanma da gösterir ki laiklik ve demokrasi düşün-
cesi henüz yeterince anlaşılmış ve yerleşmiş değildir.
Kubilay (yedek subay öğretmen) şehit olmuştur. İsyancılar
askeri mahkemede (Divan - ı Harp) yargılanarak idam edilmiş-
Partinin kapanmasıyla birlikte Ahali Cumhuriyet Fırkası,
ler.
Türk Cumhuriyeti Amele ve Çiftçi Fırkası, Laik Cumhuriyetçi
İşçi ve Çiftçi Fırkası gibi girişim aşamasında kalan partilerde Bu gelişmeler çok partili rejim denemelerine bir kez daha
kurulmuştur. Ancak kapatılmışlardır. ara verilmesine neden olmuştur.
95

HUKUK ALANINDA YENİLİKLER MEDENİ YASANIN KABULÜ İLE
Osmanlı Devletinde Hukuk ve Aksaklıkları Hukuk birliği sağlanmış ve hukuksal alanda laikleşme
hızlanmıştır.
Teokratik yapıdaki devletin hukuk sistemide doğal ola-
rak dinsel temellere dayalıdır. Boşanma hakkı kadına da verilmiştir.
Gayrimüslimler kendi dinsel hukuklarına tabii olup bazı Avrupalıların azınlık haklarını öne sürerek içişlerimize
hukuksal ayrıcalıklara sahiptir. karışması önlenirken; Patrikhanenin azınlıklarla ilgili
dinsel görevleri dışındaki çalışmaları engellenmiştir.
19. yüz yıldan başlayarak batı hukuku alınmaya çalışıl-
mış ve yabancılara kendi hukukları yönünde ayrıcalık- Yasalar önünde kadın – erkek eşitliği sağlanmış ve aile
lar tanınmıştır. kurumu yasal güvenceye alınmıştır.
"Mecelle" denilen dinsel temellere dayanan medeni Kadınların mirastan eşit hak alması sağlanmıştır.
hukuk uygulamaya konsada sorunları çözmede yeter- Toplumdaki bireylerin birbirleri ve malları ile olan ilişki-
siz kalmıştır. lerindeki boşluklar giderilmiştir.
Kadın ve erkek yasalar önünde eşit haklara sahip de- Mahkemeler yeniden düzenlenmiş Ankara Hukuk
ğildir. Aile ve iş hayatında erkek egemendir. Mektebi .
Ekonomik yaşamla ilgili yasalar yetersizdir.
Medeni Kanunla kadınlara toplumsal, kültürel ve ekono-

mi alanında haklar verilmiştir.
MEDENİ YASANIN KABULÜ (17 Şubat 1926)
Kabul Edilme Nedenleri;

Tüm yurttaşlar yasalar önünde eşit konuma getirebil-
mek,
Hukuk birliğini sağlamak Bütün bunların yanında eksik kalan taraf kadınların siya-
sal haklarıdır. Bu eksiklik de 1930'da yerel seçimlere, 1934'te
Mecelle denilen Osmanlı medeni hukukundan kurtul- de genel seçimlere katılma hakları tanınarak giderilmiştir.
mak,
Kadın ve erkeği toplumda saygın bir yere getirebilmektir.
İsviçre'den örnek alınmıştır.
Eğitimde Laikleşme Nedenleri:
İsviçre Medeni Hukukunun Örnek Alınma Nedenleri:
Eğitim birliğini sağlamak ve eğitimi devlet denetimine
Avrupa'da kabul edilen son örnek olması nedeniyle almak.
eksiklerinin giderilmesi
Devlet ve toplumu çağdaş düzeye eriştirmek
İfade ve kavramlarının sadeliği,
Ulusal kültür birliğini sağlamak
Sorunlara demokratik, pratik, akılcı çözümler getirme-
Laik ve demokratik çerçevede ulusal nitelikte yurttaş-
sidir.
lar yetiştirmek böylece kalıcı ve hızlı bir kültürel gelişim
içinde toplumu yenilikçi bir yapıya kavuşturmak.
Eğitim programlarını çağın gereklerine göre düzenle-
mek.
Ayrıca İsviçre'den icra, iflas ve borçlar yasası, İtalya'dan
ceza Fransa'dan idari hukuk, Almanya'dan ise Ceza Muha- Eğitimde fırsat eşitliği yaratmak ve cinsiyet ayrımını
kemeleri, Deniz Ticareti Kanunu ve Ticaret Kanunu örnek kaldırarak toplumu dinamik bir yapıya kavuşturmak
alınmıştır. yazgıcı toplum anlayışını değiştirebilmektir.
TEVHİD – İ TEDRİSAT YASASI (3 Mart 1924)
Eğitimde laikleşme ve çağdaşlaşma amacıyla atılan ilk

adımdır.
Eğitimdeki ikiliğe son verilmiştir. Böylece kültür çatış-
ması önlenmiştir.
96

Yasayla Milli Eğitim Bakanlığı ulusal eğitim işlerini üst-

lenmiş ve birlik sağlanmıştır.
Yabancı uyruklu okullar da devlet denetimine alınmış Mustafa Kemal "Ya üç ayda olur ya da hiç olmaz" diyerek
ve siyasi çalışmaları durdurulmuştur. alfabenin kullanımını yaygınlaştırmıştır.
Tevhid-i Tedrisat Yasasına dayanarak. Medreseler ka-

patılmıştır. Kapatılan medreselerin yerine aynı yıl 29
İmam ve Hatip Mektebi ile İstanbul Darülfünun'da bir TÜRK TARİH KURUMU'NUN AÇILMASI (15 Nisan 1931)
ilahiyat Fakültesi açılmıştır.
Amaç:
Din adamı yetiştirme izninide devlet üstlenmiştir.
(11 Mart 1924) Türk Tarihinin İslam ve Osmanlı Tarihleriyle sınırlı olma-
dığını kanıtlamak
Hanedancı – ümmetçi değil; ulusal tarih anlayışını

oluşturmak,
Medreselerin kapatılması ile hem eğitimde ulusallaşma
sağlanmış hem de eğitimde kültür çatışmasının önüne ge- Türk Tarihini ayrıntılarıyla aydınlatırken Anadolunun
çilmiştir. bizden önceki geçmişinide araştırmak ve bu çalışma-
lardan elde edilen verileri bütünleştirerek "ulusal tarih"
anlayışını oluşturmak
Tevhid - i Tedrisat Yasası ile
Türk Tarihinin diğer uluslarınkinden ayrı ve kopuk bir
• İlköğretim zorunlu ve parasız olması ilkesi kabul edildi.
şekilde incelenmesinin yanlışlığını ortadan kaldırmak-
Düşünce ve duyguda birleşen bir toplumun oluşturulması
tır.
sağlanmıştır.
Çalışmalar sonucunda ümmetçi ve pragmatik tarih anlayışı
MAARİF TEŞKİLATI HAKKINDA KANUN ÇIKARILMASI yerine ulusçu ve bilimsel tarih anlayışına geçilir. Ulusal ve ev-
(2 Mart 1926) rensel tarih bilinci hedeflenir. Arkeoloji ve müzecilik çalışmaları
hızlandırılır.
2 Mart 1926'da Maarif Teşkilatı hakkında yasa yürürlüğe
konarak eğitim ve öğretim sistemimizin temeli atılmıştır. Dev-
letin izni olmadan hiçbir okul açılamayacağı belirtildi. Talim ve
Terbiye Kurulu kurulmuştur.
Bazı kamu kuruluşlarına, Sümerbank ve Etibank gibi
isimler verilmeside bu yöndeki çalışmaların sonucudur.
YENİ TÜRK HARFLERİNİN KABULÜ (1 Kasım 1928)
Nedenleri: Milliyetçilik ilkesiyle doğrudan ilgilidir
Türkçenin yapısına uygun olmayan Arap harfleri yeri-

ne Türkçenin yapısına daha uygun bir alfabeye gerek
duyulması TÜRK DİL KURUMUNUN AÇILMASI (12 Temmuz 1932)
Eğitim ve kültür hizmetlerini daha yaygın hale getire- Amaç:

bilmek, yenilikleri halka daha kolay benimsetebilmek
Türk Dilinin zenginliğinin gün ışığına çıkarmak
için okur – yazar oranını daha pratik ve kolay şekilde
arttırabilmek Türkçeyi geliştirmek ve sadeleştirmek
Çağdaş Türk eğitiminin ve öğretimin gerçekleşmesini Türkçeyi yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarmak
sağlamak ve yurtta hızla yaygınlaştırıp yerleştirmektir.
Devletle halk ve aydınla halk arasındaki dil ayrılığını
kaldırmak.
Sonuçları:
Türkçeyi eğitim ve öğretim dili haline getirmek.
Atatürk yeni harflerin öğretilmesi çalışmalarına
"Başöğretmen" ve uygulamalı öğretici olarak katılmış- Türkçeyi devletin resmi dil haline getirmek.
tır.
Millet Mektepleri açılarak okuma – yazma seferberliği
ilan edilerek okur – yazar oranı hızla artırılmıştır.
Kültür düzeyi hızla yükselmeye başlamış ve eğitimde
laikleşme yolunda önemli bir adım daha atılmıştır.
97

TEKKE – ZAVİYE ve TÜRBELERİN KAPATILMASI

(30 KASIM 1925)
Çalışmalar ulusçu eylemlerdir. Tekke ve zayiyeler, aynı tarikatta olanların toplandığı,
çalışmalar yaptığı yerlerdir.
"Bir ulus sanata önem vermedikçe büyük bir felakete Halkın dinsel duygularını sömürü aracı yaparak politik
mahkumdur." ve ekonomik çıkar sağlamaktadırlar. Bu nedenle laik
(Söylev) Mustafa KEMAL devlet düzeni ile bağdaşmazlardı.
Devlet ve toplum hayatına eskiye dönüşü önlemek,
ruhbanlığa son vermek ve dinsel sömürüyü kaldırabil-
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA DİĞER GELİŞMELER: mek için bu kurumlar kapatılır. Tarikatları simgeleyen
giysi ve törenler ile şeyhlik, dervişlik, muritlik, dedelik,
1924'te Topkapı Sarayı müze haline getirilmiştir.
seyitlik, üfürükçülük yasaklanmıştır. Böylece Çağdaş,
Musik - i Muallim Mektebi açıldı. (1924) laik ve milli özelliklere sahip bir toplum oluşturulması
için önemli yol alınmıştır.
Etnografya Müzesi 1930'da ziyarete açıldı.
Ankara Hukuk Mektebi açıldı. (1925)
Gazi Orta Öğretmen Okulu ve Eğitim Enstitüsü açıldı.
1934'te bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun ka-
(1926)
bul edildi. Buna göre, hangi din ve mezhepten olursa olsun
Sanayi-i Nefise Mektebi Güzel Sanatlar Akademisine din adamlarının mabet ve ayinler haricinde dini kıyafetle so-
dönüştürüldü. (1928) kağa çıkmaları yasaklanmıştır.
1933'te Dar – ül Fünun'un yerine Cumhuriyet'in ilk SOYADI YASASI (21 Haziran 1934)
üniversitesi olan İstanbul Üniversitesi açılmıştır. Mus-
Toplumsal alanda ve resmi işlerdeki kargaşayı sona erdir-
tafa Kemal, yabancı uzman görüşüne müracat etti. Bu
mek ve ayrıcalıklı kişiliklere son verebilmek için soyadı zorun-
amaçla İsviçreli Profesör Albert Malche davet edildi.
luluğu getirilmiştir.
Malche'nin hükümete sunduğu rapor esas alınarak
1933 yılında Darülfünun kapatıldı İstanbul Üniversitesi Buna göre;
açıldı. Soyadı Türkçe olmak zorundadır.
1934'te Mülkiye Mektebinin adı Siyasal Bilgiler Fakül- Halkın eşitliği ilkesi gözetilmiştir.
tesine dönüştürüldü. Ve okul Ankara'ya taşındı 1930 Osmanlı dönemindeki sivil rütbe, nişan ve madalyalar
da açılan Yüksek Ziraat Mektebi 1933'te Enstitüye dö- kaldırılmıştır.
nüştürüldü. Ağa, hacı, hafız, hoca, paşa vb. ayrıcalık kazandıran
nitelikteki hitaplar yasaklanmıştır.
1936'da Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi açıldı.
1933'te Cumhuriyet'in ilk 10 yılına ilişkin İnkılap Sergisi
açılmıştır.
1914'te açılan Darülbedayi, 1934'te İstanbul Şehir Ti-
yatrolarına dönüştürülmüştür.
TOPLUMSAL YAŞAYIŞIN DÜZENLENMESİ –

LAİKLEŞTİRİLMESİ
Hukuk ve devlet kurumlarının laikleşmesi toplumsal alanda Ölçü Saat ve Takvim Değişiklikleri
laikleşme sürecinide başlatmıştır. Böylece toplum çağdaş bir
1 Ocak 1926'dan itibaren Milad Takvimi uygulamasına
düzeye eriştirilmeye çalışılmıştır.
geçilir.
20 Mayıs 1928'de uluslararası rakamlara geçilmiştir.
KILIK KIYAFET ALANINDA YENİLİKLER (25 Kasım 1925)
1 Nisan 1931'de ölçü ve tartıların Değiştirilmesi Ka-
ŞAPKA İNKILABI nunu kabul edildi. Böylece uzunluk ve ağırlık ölçüleri
kabul edildi. (okka yerine kg, vb)
Amaç topluma çağdaş görünüp kazandırarak kıyafet-
ten kaynaklanan dini ayrımcılığı sona erdirmektir. Haftasonu tatili Cumadan Pazara alınır. (1935)
Bu inkılapla fes, kalpak ve serpuş gibi başlıklar yasaklan- Bu değişikliklerin amacı toplumda batıyla olan resmi ve
mıştır. ticari ilişkileri sağlıklı bir yapıya kavuşturmak, çağdaş
dünyaya katılmak ve uygulamalarda birliği sağlamaktı.
Devlet memurlarına şapka giyme zorunluluğu getirilmiştir.
Türkiye'de ilk nüfus sayımı 1927'de yapılmıştır.
98

EKONOMİK ALANDA GELİŞMELER
Osmanlı Döneminde ulusal bir ekonominin kurulamaması-

nın nedenleri: Benimsenen model devletçiliği ağır basan karma bir eko-
nomidir.
Kapitülasyonlar
Bankacılık, ticaret ve ulaşım sektörlerinin yabancıların Milli ekonomi ilkesinin uygulanmaya başlamasıyla devlet
elinde olması ekonomik alanda üzerine düşen görevleri yerine getirmeye
çalıştı.
Eğitim, sağlık ve ulaşım işlerinin yetersizliği
Endüstri Devrimi'ne geçilememesi
Düyun – u Umumiye'nin varlığı (Genel Borçlar İdaresi)
TİCARİ AMAÇLI ÇALIŞMALAR
Tarımın ilkel yöntemlerle yapılması
Balkan ve I. Dünya Savaşlarının yarattığı bunalımlar Kapitülasyonlar Lozan Antlaşması ile kaldırılmıştır.
Yeraltı ve yerüstü kaynakların yabancıların eline geç- Yabancı şirketler ulusallaştırılmıştır.

mesidir. Ticaret sektörüne kredi amacıyla ilk özel banka olan İş
Cumhuriyetin ilk yıllarında bu olumsuzluklar sürmekle be- Bankası 1924'te kurulmuştur.
raber yabancı etkinliği ekonomide büyük ölçüde kırılmıştır. Ka- 1 Temmuz 1926'da Kabotaj Kanunu çıkarılarak, kara-
pitülasyonlar ve Genel Borçlar İdaresi kalkmış olsada nitelikli sularımızdaki ticaret ve ulaşım hakkının Türkiye'ye ait
insan gücü ve sermaye ile girişimci ruh yetersiz alt yapı – enerji olduğu kabul edilmiştir.
sorunları büyüktür.
Devlet bankası olan Sanayi ve Maadin Bankası kurul-
muştur. (1925)
İzmir İktisad Kongresi (17 Şubat 1923)
Çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi temsilcilerinin katılımı ile dü-

zenlenmiştir. Kongre başkanı Kazım Karabekir'dir. Denizlerimizde de bağımsızlık sağlanmış oldu.
Amaç: Ulusal ekonomik politikalarının belirlenebilmesidir.
Odalar Birliği ve Borsalar açılmıştır.
1930'da Merkez Bankası kurulmuştur.
Kongrede Alınan Kararlar:
En önemli karar temel düşüncesi ekonomik bağımsız-
lık olan ulusal And'dır (Misak – ı İktisad) Özel girişimcileri özendirmek amacıyla Teşvik – i Sanayi
Yasası 1926'da çıkarılır. Buna göre;
Misak-ı İktisadi kararlarına göre:
– Ucuz arazi
Küçük işletmelerden büyüklere geçilmelidir.
– Bina edinme
Demiryolu ulaşımına öncelik verilmelidir.
– Nakliye indirimi
Toprak reformu yapılmalıdır.
– Ucuz kredilerden yararlanma
Girişimcileri destekleyen milli bankalar kurulmalıdır.
gibi haklar verilmiştir ancak başarılı olunamamıştır.
Yabancı tekeller önlenmelidir.
Özel girişimin yapamadıklarını devlet üstlenmeli, dev-
Teşvik-i Sanayi Kanunun başarısız olmasında;
let ekonomik görevleride olan bir organ olmalıdır.
– Teknoloji yetersizliği
Özel teşebbüse kredi sağlayacak bir devlet bankası
kurulmalıdır. – Bilgi yetersizliği
Ham maddesi yurt içinde yetişen veya yetiştirilebilen – Büyük bir sermaye birikiminin olmaması
sanayi dalları kurulmalıdır.
– 1929 Dünya Ekonomik Krizi nedenleri arasındadır.
İş erbabına amale değil işçi denilmelidir.
Sendika hakkı tanınınmalıdır.
Türkiye 1929 yılından itibaren Devletçilik ilkesini benim-
semiş ancak tamamen uygulanması Birinci Beş Yıllık Sanayi
Planı'nın kabulü ile olmuştur.
99

TARIMSAL ALANDAKİ ÇALIŞMALARI
Köylünün vergi yükünü hafifleterek üretimi arttırmak

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı Sovyet Rusya uzmanları- için 17 Şubat 1925'te Aşar vergisi kaldırılmıştır.
nın katkılarıyla hazırlanmış 1934'te de yürürlüğe girmiştir. Bu
plan ile ilk kez Türk Tarihinde modern sanayileşme başla- Çiftçinin finansal sorunlarını çözmek için Ziraat Banka-
mıştır. sının şube sayısı artırılmıştır.
Teşvik – i Sanayi Kanunu istenen sonuç vermeyince Tarım – Kredi Kooperatifleri kurularak makinalaşmaya
1933'te Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı uygulanmaya önem verilmiştir.
konarak devlet eliyle önemli tesisler açılmıştır. Çiftçiye öncülük etmek için Devlet üretme çiftlikleri ku-
rulmuştur.
Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı içinde Yeni ürünlerin üretimine başlanmıştır. (çay – pancar –
Kayseri, Ereğli, Malatya ve Bursa'da Merinos dokuma turunçgiller)
fabrikaları Topraksız köylüye toprak dağıtmak için Toprak Refor-
Gemlikte Suni İpek mu çalışmaları başlatılmıştır.
İzmit'te selüloz ve kağıt Ankara'da Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu.
Beykoz Deri ve Kundura

Paşabahçe cam
Toprak ağalarının engellenmeleri sonucu istenilen sonuç
1933'te Sümerbank alınamamıştır.
1935'te Elektrik İşleri Etüt İdaresi kurulmuştur.
1935'te metalurji endüstrisini oluşturmak amacıyla Eti- Üretim kooperatifleri kurulmasına çalışılmıştır.
bank kurulmuştur. Çiftçiye kaliteli tohum sağlayarak üretimi artırmak
1935'te MTA (Maden Tetkik Arama) kurulmuştur. amacıyla tohum ıslah istasyonları kurulmuştur.
1933'te Devlet Sanayi Ofisi ve Sanayi kredi bankası

kurulmuştur.
Un, şeker, yağ ve pamuk ile demir, kömür, çimento, Tarım alanındaki gelişmeler halkçılıkla ilgilidir.
petrol üretimine öncelik ve ağırlık verilmiştir.
Yerli sanayinin korunması için 1929 yüksek gümrük
uygulaması başlatılmıştır.
SAĞLIK ve TIP ALANINDA ÇALIŞMALAR
Sağlık işleri devletin görevi sayılmıştır.

BAYINDIRLIK ve ULAŞTIRMA ÇALIŞMALARI
Hastahane ve hekim sayısı artırılmıştır. Her bölgede bir
Modern kent çalışmaları başlamış, okul, hastane ve tane Numune Hastanesi adı verilen hastaneler açılmıştır.
kamu binaları yapılmıştır.
Sağlık okulları açılmıştır.
1927 Devlet Demir Yolları, 1939 Devlet Deniz Yolları
Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
1938 Devlet Hava Yolları Genel Müdürlüğü kurulmuş-
tur. Çocuk Esirgeme Kurumu, Yeşilay kurulmuştur.
Özellikle demiryolu olmak üzere yol, köprü, liman ve Sıtma, frengi, verem gibi bulaşıcı hastalıklarla müca-
iskele yapımına hız verilmiştir. dele başlamıştır.
Baraj yapımına başlanmıştır. Türkiyenin ilk barajı Çu- 1930'da Ankara'da Hıfzısıhha Enstitüsü kuruldu.
buk barajı yapılmıştır. Böylece koruyucu sağlık hizmetleri önem kazandı.
1932'de serum üretimi ülke ihtiyacını karşılayacak dü-
Denizbank kurulmuştur. (1937)
zeye geldi.
Türkiye'nin ilk büyük ağır sanayi işletmesi 1939'da Ka-
rabük Demir Çelik Fabrikası açılmıştır.
Bütün bu çalışmalar halkçılık ilkesi doğrultusunda ve

devletçi politikalarla gerçekleştirilmeye çalışılmıştır
100

ATATÜRK İLKELERİ Laiklik
Atatürkçülük, Atatürk'ün Türkiye'yi çağdaş uygarlık sevi- Bilimsellik ve akılcılığın sonucudur.

yesine ulaştırmak amacıyla ortaya koyduğu ilke ve inkılaplar Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını, din ve
bütünüdür. Türk ulusunun gerçeklerinden doğmuş olup, ulusu vicdan özgürlüğünü savunur.
sürekli dinamik tutmayı, geliştirmeyi hedefler.
Yazgıcı toplum anlayışını değiştirmeyi, akılcı bilimsel
düşünceyle donatılmış, yurttaş bilinciyle bireyler yetiş-
Cumhuriyetçilik tirmeyi öngörür.
Atatürk'ün taviz vermediği ilkelerdendir. Yurttaşların kullaştırılmasına karşı çıkar.
Ulusal egemenliği temel alır. Doğmatik ve önyargılı düşünceyi reddeder.
Demokrasiyi gerçekleştirmeyi, halkı yönetime katmayı Demokrasinin vazgeçilmez koşuludur.

amaçlar. Tüm inançların barış ortamı içinde birbirine saygı çer-
Demokratik, özgürlükçü ve çoğulcu olup cumhuriyetin çevesi içinde ve devlet hayatı ile toplum hayatına ege-
ilanıyla yaşama geçmiştir. men olmadan yaşanmasını ister.
Ulusal iradeyi esas alır. Devletin resmi dini yoktur. Dini faaliyetlerin çıkar ama-
cıyla kullanılmasını önlemiştir.
Devletin yönetiminin bir zümrenin sınıfın değil milletin
elinde olmasıdır.
Ulusçuluk (Milliyetçilik) Atatürk, Cumhuriyet ve laiklik konularını partiler üstü ka-

bul etmiş, tartışma konusu yapılmamasını istememiştir.
Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın çıkış noktasını oluşturur.
Bağımsızlık, milliyetçiliğin bir sonucudur.
Soy ve dinsel temellere dayanmaz.
Devletçilik
Turancı değildir. Dini, mezhebi, dili ne olursa olsun
kendini Türk hisseden herkesi Türk olarak kabul eder Devletin, halk için ekonomik yaşama el atmasıdır.
ve eşitliği savunur. Karma bir ekonomiden yanadır.
İnsancıl ve akılcı olup kültür birliğini savunur. Özel girişimin yetersizliği nedeniyle zorunluluk olarak
Başka uluslara saygı duyar, yayılmacı değildir. kabul edilmiştir.
Ekonomik bağımsızlığı amaçlar. Toplumu ekonomik yönden kalkındırarak, ekonomik

bağımsızlığını korumayı amaçlar.
Emperyalizme karşı olup, birleştirici ve bütünleyicidir.
Özel girişimi de destekler ve özendirir.
Milli birlik ve beraberliği destekler.
Türk ulusunun gereksinimlerinden doğmuş ve halkçı
Kültür, dil, tarih, milli bilinç alanında çalışmaları öngö- bir ekonomiyi öngürür.
rür.
Planlı ekonomiye geçmesini öngörür.
Kamu yararına öncelik verir.
Halkçılık
Halkçılık yönetimde, siyasette, kalkınmada gelir dağılımın-
da devlet ve ulus olanaklarının halk yararına gözetilmesidir. İnkılapçılık
Demokrasinin temelini oluşturur. Yeniliklerin kalıplaşmasını önlemeyi amaçlar.
Yasalar önünde eşitliği savunur Toplumu geri bırakan kurumların yerine çağdaş ku-
rumları ve düşünceleri getirmeyi öngörür.
Sosyal adalet ve barışa yöneliktir.
Atatürk ilke ve devrimlerini korumayı, geliştirmeyi geri-
Sınıf ve zümre egemenliğini reddeder. ye dönüş yollarını kapatmayı amaçlar.
Tüm yurttaşların fırsat eşitliğinden yararlanmasını ön- Yenileşme ve gelişmeye açık olmaktır.
görür.
Batılalaşma ve Çağdaşlaşma yolunda ilerlemeyi
Sınıfsız toplumu, hukuk birliğini savunur. amaçlar
Atatürkçülüğün durağan bir düşünce olmadığını gös-
termiştir.
101

Bütünleyici İlkeler 5) Akılcılık ve Bilimsellik: Laiklik ilkesinin bütünleyicisidir.

Tüm gelişmelerin kaynağını oluşturur.
1) Ulusal Egemenlik: Egemenliğin doğrudan ulusa ait ol-
masıdır. Demokrasinin sonucu olup, cumhuriyetçiliği bütünler. 6) Çağdaşlık ve Batılılaşma: İnkılapçılık ilkesinin bütünle-
yicisidir. Değişimden yana olduğu için özgür ve bağımsız ka-
2) Ulusal Birlik, Beraberlik, Ülke Bütünlüğü: Ulusçuluk, labilmek için çağdaşlaşmayı amaçlar. Batıyı taklit etmeyi de-
halkçılık ve laikliğin sonucudur. Ortak geleceği ve toplumsal ğil, Batı toplumlarını uygar kılan düşünce ve kurumları olmayı
barışı hedefler. amaçlar. Çağın gereklerine göre yaşamayı öngörür.
3) Özgürlük ve Bağımsızlık: İç ve dış politikalarının teme- 7) İnsan ve İnsanlık Sevgisi: Ulusçuluk ve halkçılık ilke-
lini oluşturmuştur. Diğer tüm ilkelerin uygulanabilmesi bu ilkelerinin doğal sonucudur. Tüm insanlığı bir bütün olarak kabul
lerin işbirliğine bağlıdır. Bağımsızlık Türk dış politikasının temel eden yalnız Türk ulusunun değil, diğer uluslarında yaşama
taşıdır. haklarını kabul eder. Irkçılığa ve din birliklerine karşı olup em-
peryalizme karşı verilen savaşların dışında kalan savaşları ci-
nayet olarak tanır ve onaylamaz.
4) Yurtta Barış (Sulh) Dünyada Barış: Ulusçuluk ve halk-
çılığın doğal sonucudur. Her ulusun birbirlerinin bağımsızlığına
saygı duyması gerçeğini savunur. Ulusal bağımsızlık savaşları
dışındaki savaşları cinayet olarak kabul eder. Türk dış politika-
sında izlenecek yolu gösterir.
SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR AİT OLDUĞU ATATÜRK İLKELERİ

Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922) Cumhuriyetçilik, halkçılık, laiklik
Ankaranın başkent yapılması (13 Ekim 1923) Cumhuriyetçilik
Cumhuriyetin ilan edilmesi (29 Ekim 1923) Laiklik, cumhuriyetçilik, milliyetçilik
Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924) Cumhuriyetçilik, laiklik, milliyetçilik, halkçılık
Şeriye ve Evkaf Vekaletinin Kaldırılması (3 Mart 1924) Laiklik, milliyetçilik
Erkan – ı Harbiye Vekaletinin Kaldırılması (3 Mart 1924) Cumhuriyetçilik, halkçılık
1924 Anayasasının kabulü Cumhuriyetçilik, halkçılık
Türk Kadınına sağlanan siyasi haklar Cumhuriyetçilik, inkılapçılık
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR AİT OLDUĞU İNKILAPLAR

Tevhid – i Tedrisat Kanunu'nun Kabulü Laiklik, halkçılık, inkılapçılık, milliyetçilik
Millet Mekteplerinin Açılması Halkçılık, inkılapçılık, milliyetçilik
Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumunun açılması Milliyetçilik
1933 Üniversite Reformu Halkçılık, İnkılapçılık
TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
Kılık ve Kıyafette Yapılan Düzenlemeler Laiklik, halkçılık, milliyetçilik
Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması Laiklik, halkçılık, milliyetçilik
Soyadı Kanunu Halkçılık
Takvim, saat ve ölçülerde değişiklikler Çağdaşlaşma İnkılapçılık
EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR AİT OLDUĞU İNKILAPLAR

İzmir İktisat Kongresi kararları Milliyetçilik
Aşar vergisinin kaldırılması Halkçılık
Kabotaj Kanunu'nun kabulü Milliyetçilik
Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun kabulü Milliyetçilik
Türk Parasını Koruma Kanunu Milliyetçilik, devletçilik
I. ve II. Beş Yıllık Sanayi Planlarının kabulü Milliyetçilik, devletçilik
Merkez Bankası'nın kurulması Milliyetçilik, devletçilik
Kamu İktisadi Teşebbüslerinin oluşturulması Devletçilik
102

BÖLÜM 20
ATÖLYE ÇALIŞMASI - 1
1934 Fethi Okyar

Tevhid – i Tedrisat Kazım Karabekir
Kabotaj Kanunu Milliyetçilik

Ağırlık ve Uzunluk Ölçülerinin Değiştirilmesi
1933 Üniversite Reformu Medeni Kanun

Halkçılık
Harf İnkılabı
İsviçre Birinci İnkılap Sergisi

TDK Ankara'nın başkent yapılması
Aşağıdaki soruların yanıtlarını yukarıdaki kutucuklardan bularak numarasını yanına yazınız.
1. Medeni Kanunun alındığı ülkedir.
2. 13 Ekim 1923'te Cumhuriyet Halk Fırkası'nın kabul ettiği yasadır.
3. Kadınlara boşanma, mirastan eşit pay alma ve şahitlikte eşitlik hakkı tanınmıştır.
4. Kadınlara milletvekili seçme ve seçilmenin verildiği tarihtir.
5. Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurucusudur.
6. Darülfunun kapatılarak İstanbul Üniversitesi kurulmuştur.
7. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurucularından birisidir.
8. Bütün okullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlanmıştır.
9. 26 Mart 1931'de endaze, okka, arşın gibi ölçüler kaldırılmıştır.
10. Türk kara suları üzerinde her türlü taşıma hakkının Türkiye'ye verilmesidir.
11. Kapitülasyonların kaldırılması ve millileşmenin ilgili olduğu ilkedir.
12. Atatürk'ün "Bu iş ya üç ayda olur ya da hiç diye cevap verdiği" inkılaptır.
13. Soyadı Yasası ile ilgili olan ilkedir.
14. Türk dilini yabancı dillerin etkisinden kurtarmak, aydınlar ve halk arasında farklılığı gidermek amacıyla kuruldu.
15. Cumhuriyetin 10. yılında 1933'te gerçekleştirilen ve Kurtuluş, Cumhuriyet inkılapların yapıldığı sergidir.
103

BÖLÜM 20
ATÖLYE ÇALIŞMASI - 2
1. ............................................. kaldırılmasıyla kişi egemenliğine dayalı yönetimden ulus egemenliğine geçilmesi amaçlanmıştır.
2. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ekonomide ............................................. düşüncesini savunmuştur.
3. ............................................. ilanı sonucunda meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçilmiştir.
4. Cumhuriyet Halk Fırkası ekonomide ............................................. ilkesini savunmuştur.
5. ............................................. isyanı laik cumhuriyet düzenine karşı çıkan ilk isyandır.
6. Şeyh Sait isyanını bastırmak amacıyla çıkarılan kanun ............................................................... dür.
7. ..................................................... Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurucusudur.
8. Türk Dil ve Türk Tarih Kurumunun açılması ............................................. ilkesiyle ilgilidir.
9. ............................................. kabülüyle laik hukuk sistemine geçiş gerçekleşmiştir.
10. Osmanlı Devleti'nde kullanılan medeni hukuk kurallarının toplandığı hukuk kitabı .............................................dir.
11. Atatürk Döneminde ............................................. kabülüyle okur yazar oranının artırılması amaçlanmıştır.
12. Ortak bir eğitim sistemine geçmek amacıyla ............................................. yasası kabul edilmiştir.
13. 1929 yılında .............................................açılarak eğitim seferberliğine gidilmiştir.
14. "Devletin dini İslamdır" maddesi ............................................. yılında anayasadan çıkarılmıştır.
15. Osmanlı Devleti Döneminde kalan Sanayi Nefise Mektebi Cumhuriyet Döneminde .................................... dönüştürülmüştür.
16. Mustafa Kemal, 15 - 20 Ekim 1927'de CHP'nin kurultayında ............................................. okumuştur.
17. 1926'da ................................................... kabul edilen yasa ile kadınlar evlendikten sonra kendi soyadını kullanabilir hükmü yoktur.
104

BÖLÜM 20
Cumhuriyet Devri - Atatürkçülük ve Türk İnkılabı | Konu Testi - 01
1. I. Hukuk 4. I. Saltanatın kaldırılması

II. Öğretim II. Halifeliğin geleceğine TBMM'nin karar vermesi
III. Ekonomi III. "Devletin dini İslamdır." maddesinin anayasadan çıka-
rılması
Atatürk Döneminde yukarıdaki alanların hangileriyle
ilgili uygulamalarda birlik sağlamak amacı olduğu sa- gelişmelerinden hangilerinin laik düzene geçişten çok,
vunulabilir? ulus iradesini etkin kılma amacı taşıdığı savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
2. Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen aşağıdaki 5. Cumhuriyet Döneminde,

yeniliklerden hangisinde, orduyu siyasetten uzaklaş-
I. tekke ve zaviyelerin kapatılması,
tırma amacının olduğu söylenebilir?
II. Türk dilinin zenginliklerinin araştırılması,
A) Erkan – ı Harbiye Vekaleti'nin kaldırılması
III. Medeni Kanunu'nun kabul edilmesi
B) Kabotaj Yasası'nın kabul edilmesi
yeniliklerinden hangileriyle, milliyetçilik ilkesi arasında
C) Şeriye ve Evkâf Vekaleti'nin kaldırılması
doğrudan bir ilişki kurulabilir?
D) Millet Mektepleri'nin açılması
E) Medeni Kanunu'nun kabul edilmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
3. Yeni Türk Devleti'nde görülen aşağıdaki gelişmelerden 6. Türkiye'de yazı dili ile konuşma dili arasındaki uyumsuzluk
hangisinin, "Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur." ilkesi I. Türk Tarih Kurumunun kurulması
ile örtüştüğü savunalamaz?
II. Harf inkılabının yapılması
A) Saltanatın kaldırılması III. Medreselerin kapatılması
B) Medeni Kanunu'nun kabulü gelişmelerinden hangileriyle giderilmiştir?
C) Cumhuriyetin ilan edilmesi
D) Kadınlara siyasal hakların verilmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Halifeliğin kaldırılması D) I ve III E) II ve III
105

BÖLÜM 20 Cumhuriyet Devri - Atatürkçülük ve Türk İnkılabı | Konu Testi - 01
7. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet rejimi için gerekli 10. Cumhuriyet Dönemindeki,

olan şartlardan biri değildir?
I. Soyadı Kanunu'nun çıkartılması,
A) Yasalar önünde herkesin eşit olması II. Medeni Kanunu'nun kabulü,
B) Egemenliğin halka ait olması III. Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması
C) Belli bir grubun yönetime egemen olması
yeniliklerinden hangileri, toplumsal eşitliği sağlama
D) Hak ve özgürlük bilincinin yerleşmesi amacına yöneliktir?
E) Yurttaşların özgür iradeleriyle toplumsal hayata katıl-
ması A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
8. Osmanlı Devleti'nde eğitim; medreseler, batı tarzı sivil okul-

lar, askeri okullar ve yabancı okullarda yapılıyordu. 11. 1930 - 1934 yılları arasında kadınla erkek arasındaki
siyasi eşitsizlik, kadınlara
Kültürel çatışmalara neden olan bu durum, aşağıdaki
inkılaplardan hangisi ile çözüm bulmuştur? I. Belediye seçimlerine katılma
A) Türk Dil Kurumu'nun açılması II. milletvekili seçme ve seçilme
B) Tevhid – i Tedrisat Kanunu'nun kabul edilmesi III. istediği mesleğe girebilme

C) Latin Harflerinin kullanılmaya başlanması haklarından hangilerinin tanınmasıyla giderilmeye ça-
D) Metrik sisteminin kabul edilmesi lışılmıştır?
E) Şer'iye ve Evkaf vekaletinin kaldırılması A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
12. Latin harflerinin kabulüyle hedeflenen amaçlar arasın-

9. I. Tevhid – i Tedrisat Kanunu'nun kabulü da, aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?
II. Soyadı Kanunu'nun kabulü
A) Avrupa ile bilimsel etkileşimi kolaylaştırmak
III. Millet Mekteplerinin Açılması B) Eğitimi çağdaşlaştırmak
gelişmelerinden hangileri, Atatürk'ün; "Milletimizin kül- C) Eğitimde ikililiğe son vermek
tür evleri bir olmalıdır. Bütün memleket evladı kadın ve D) Okur – yazar oranını arttırmak
erkek aynı biçimde oradan çıkarılmalıdır." sözleri doğrul-
tusunda gerçekleştirilmiştir? E) Kültür seviyesini yükseltmek

TEST KODU
TB20KT01
106

BÖLÜM 20
1. Mustafa Kemal: "Eğitimdir ki bir ulusu ya özgür bir büyük 4. I. Türkçenin sadeleşmesini sağlama
topluluk halinde yaşatır ya da esirliğe ve sefalete terk eder," II. Okur – yazar oranını artırma
demiştir.
III. Türkçe kökenli sözcüklerin araştırılıp dile kazandırma
Atatürk'ün bu sözüyle,
Yukarıdakilerden hangilerinin, Türk Dil Kurumu'nun
I. ulusal eğitim politikası izlenilmesi, kuruluş amaçlarıyla ilgili olduğu savunulabilir?
II. eğitimin pratik ve çağa uygun olması, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. yeniliklerin kalıcı kılınması D) I ve III E) I, II ve III
durumlarından hangilerinin önemini vurguladığı savu-
nulabilir?

5. Cumhuriyet Döneminde görülen;

• Soyadı Kanunu'nun kabul edilmesi
• Türkçe kökenli sözcüklerin araştırılıp bulunarak dile
kazandırılması
gelişmeleri, aşağıdaki Atatürk ilkelerinin hangileriyle
2. Aşağıdakilerden hangisi, Medeni Kanunu'nun getirdiği ilgilidir?
yenilikler arasında değerlendirilemez?
A) Laiklik – Cumhuriyetçilik
A) Kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanınması B) Milliyetçilik – Devletçilik
B) Kadınlara istediği mesleği seçme ve çalışma hakkının C) Halkçılık – Milliyetçilik
verilmesi
D) Halkçılık – Devletçilik
C) Tek eşli evlilik yapma zorunluluğunun getirilmesi
E) Devletçilik – Milliyetçilik
D) Resmi nikah zorunluluğunun getirilmesi
E) Mahkemelerde kadınlara erkeklerle eşit şahitlik hakkı-
nın verilmesi
6. Atatürk'ün milliyetçilik ilkesi belli bir ırka, mezhebe, sınıfa

ve siyasal görüşe dayanmaz. Milli birlik ve bütünlüğü sağla-
mayı ve sürdürmeyi amaçlar. Irkçı değil, akılcı ve insancıldır.
Buna göre,
3. I. Seçmen yaşının düşürülmesi
II. Seçimlerde oy kullanabilmek için vergi verir şartının I. Türk parasını koruma yasasının çıkarılması,
kaldırılması II. Türk Tarih Kurumunun kurulması,
III. Kadınlara seçme – seçilme hakkı verilmesi III. Kapitülasyonların kaldırılması,
Yukarıda verilen gelişmelerden hangilerinin, ulus ira- IV. Aşar vergisinin kaldırılması,
desinin etkinliğini artırma amacı taşıdığı söylenebilir? V. Türk Dil Kurumu'nun kurulması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yeniliklerinden hangisi, milliyetçilik ilkesi doğrultusun-

da yapılmamıştır?
107

7. I. Millet mekteplerinin açılması 10. Türkiye'de 1928'den sonra kitap sayısının artmasının
II. Halk evlerinin kurulması nedenlerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?
III. Köy Enstitülerinin açılması A) Harf inkılabının yapılması
uygulamalarından hangileri, Atatürk döneminde halkın B) Medreselerin kapatılması
kültürel gelişmesini sağlamaya yöneliktir? C) Türk dilinden yabancı kelimelerin çıkarılması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Laikliğe aykırı hükümlerin Anayasadan çıkarılması
D) I ve II E) I, II ve III E) Yabancı okul sayısının azaltılması
11. Cumhuriyet Dönemindeki,

I. miladi takvimin kabul edilmesi,
II. ağırlık ve ölçü birimlerinin değiştirilmesi,
III. Aşar vergisinin kaldırılması
yeniliklerinden hangileri, uluslararası ticari ilişkilerde
8. Aşağıdakilerden hangisinin gerçekleştirilmesinin ortaya çıkabilecek sorunları engellemeye yöneliktir?
bağımsız devlet anlayışının bir gereği olduğu savunu-
labilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Şapka Kanunu
B) Harf İnkılabı
C) Saltanadın kaldırılması
D) Cumhuriyetin ilanı
E) Kabotaj Kanunu
12. Cumhuriyet Döneminde yapılan aşağıdaki inkılaplar-

dan hangisinin "ümmet toplumu"ndan, "ulus toplumu"na
geçişin aşamalarından biri olduğu savunulamaz?
A) Tek dereceli seçim sistemine geçilmesi

B) Tevhid – i Tedrisat Kanunu'nun kabul edilmesi
C) Türk Dil ve Tarih kurumlarının açılması
D) Mecelle yerine Medeni Kanunu'nun yürürlüğe konması
E) Halifeliğin kaldırılması
9. Aşağıdakilerin hangisinde I. de verilenin II. ye ortam

hazırladığı savunulamaz?
I II
A) Şeyh Sait İsyanı'nın Musul'un kaybedilmesi
çıkması
13. Aşağıdaki yeniliklerden hangisinin hem cumhuriyetçi-
B) Kabotaj Kanunu'nun Liberalizmin kabul lik hemde laiklik ilkeleriyle ilişkili olduğu söylenebilir?
kabul edilmesi edilmesi
A) Soyadı Kanunu'nun kabulü
C) Medeni Kanunu'nun Hukukta laikleşmenin
kabul edilmesi başlaması B) Halifeliğin kaldırılması
C) Türk Tarih Kurumu'nun açılması
D) Medreselerin kapatılması Eğitimde ikiliğin ortadan
kalkması D) Medeni Kanunu'nun kabulü
E) Erkan - ı Harbiye ve Umum Vekaletinin kaldırılması
E) Tevhid – i Tedrisat Eğitimin çağdaşlaşması
Kanunu'nun kabul edilmesi
TEST KODU
TB20KT02
108

BÖLÜM 20
1. Cumhuriyet Döneminde; köylüye düşük faizli ve uzun 4. İzmir İktisat Kongresi'nde alınan aşağıdaki kararlar-
vadeli kredi vermek amacıyla Ziraat Bankası'nın ser- dan hangisinin doğrudan sömürgeciliği önleme amacı
mayesinin artırılması ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin taşıdığı savunulabilir?
açılmasının,
A) Vergi sistemi yenilenmelidir.
I. köylünün tarımsal üretimini artırmaya katkı sağlama, B) Hammaddesi yurt içinde bulunan sanayi dallarına ön-
II. toplumsal ve iktisadi gelişmelere ivme kazandırma, celik verilmelidir.
III. ekonomi çalışmalarında devletçi yönetimlerle kazanım C) İş erbabına amele değil, işçi denilecektir.
sağlama D) İşçilere sendikal haklar tanınmalıdır.
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabi- E) Demiryollarının yapımı programa bağlanmalıdır.
lir?

5. Ekonomik kalkınmaya öncülük etmesi beklenen özel

teşebbüsün başarılı olamaması, yeni Türk Devleti'ni
aşağıdakilerden hangisine yönlendirmiştir?
2. I. Koruyucu gümrük vergilerinin konulması
II. İş Bankası'nı kurarak yerli tüccara kredi imkanı sağ- A) Yabancı sermayeyi ülkeye çekmeye
lanması B) Kapitülasyonları yaygınlaştırmaya
III. Bazı yabancı şirketlere en az % 75 Müslüman - Türk C) Devletçilik ilkesinin hayata geçirilmesine
personel çalıştırma zorunluluğu getirilmesi D) Dış borç alımına gidilmesine
Yukarıdaki çalışmalardan hangileri, ekonomik alanda E) Liberal ekonomiye geçilmesine
ulusalcılığın güçlü kılınmak istendiğinin göstergesidir?

6. I. Kabotaj Kanunu'nun kabulü

II. Millet Mekteplerinin açılması
III. Medeni Kanun'nun kabulü
3. Birinci Beş Yıllık Sanayi Programı'nın hazırlanmasın-
da, gelişmelerinin Milliyetçilik, Halkçılık ve Laiklik ilkele-
riyle ilişkisi, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
I. tamamen yabancı yatırımları ülkeye getirmek, verilmiştir?
II. planlı ekonomiye geçmek,
Milliyetçilik Halkçılık Laiklik
III. devlet eliyle büyük sanayi işletmeleri kurmak
A) II III I
amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
B) III I II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) I III II
D) I ve III E) II ve III D) I II III
E) II I III
109

7. Aşağıdakilerden hangisi, Cumhuriyet Döneminde ta-

rımsal üretimi artırmaya yönelik faaliyetlerden biri 11. Yeni Türk Devleti'nde,
olarak gösterilemez?
I. Aşar vergisinin kaldırılması,
A) Örnek çiftliklerin kurulması II. İthal mallara uygulanan gümrük vergisinin artırılması,
B) Ziraat Bankasının kurulması
III. "Misak-ı İktisadi" kararlarının alınması
C) Tarım Kredi Kooperatiflerinin kurulması
uygulamalarından hangilerinin öncelikle ulusal sana-
D) Aşar Vergisi'nin kaldırılması
yiyi güçlendirme amacına yönelik olduğu söylenebilir?
E) Ziraat Fakültelerinin açılması
8. Yeni Türk Devleti'nin,

I. Düyun – u Umumiye İdaresi'nin kaldırması,
II. Teşvik – i Sanayi Kanunu'nun çıkarılması,
III. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı'nın hazırlanması
faaliyetlerinden hangileri, doğrudan devletçi ekonomi-
yi güçlendirmeye yöneliktir? 12. Cumhuriyet Döneminde devlet desteği ile Sanayi ve Maadin
Bankası, Sümerbank ve Etibank gibi bankalar ile odalar
birliği ve borsalar açılmıştır.
Buna göre;
I. Sermaye birikimi oluşmuştur.
II. Devletçilik ilkesi uygulanmaya başlamıştır.
III. Yerli sanayi güçlendirilmek istenmiştir.
9. Cumhuriyetin ilk yıllarında çok partili hayata geçiş de-
nemelerinin başarısız olmasında, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
I. demokrasi bilincinin tam yerleşmemiş olması,
II. rejim karşıtı isyanların yaşanması,
III. meclis hükümeti sisteminin benimsenmiş olması
durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenemez?

13. I. Soyadı Yasası'nın kabul edilmesi

II. Evkaf ve Şeriyye Vekaleti'nin kaldırılması
10. Miras, boşanma gibi konularda kadın – erkek eşitli- III. Medeni Kanunu'nun kabul edilmesi
ğinin sağlanmasının öncelikle aşağıdaki alanlardan IV. Türk Tarih Kurumu'nun kurulması
hangisindeki değişimin bir sonucu olduğu savunula-
Bu gelişmelerden hangileri laiklik ilkesiyle doğrudan
bilir? ilgilidir?
A) Hukuk B) Din C) Eğitim A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) Siyasi E) Ekonomi
D) II ve III E) II, III ve IV
TEST KODU
TB20KT03
110

BÖLÜM 20
1. Devletçilik ilkesi, ekonomik temelli olsa da sosyal devlet 4. I. Türkiye Devleti'nin Cumhuriyet olduğunun belirtilmesi
anlayışının gereksinimleri de karşılanmaya çalışılmıştır. II. Azınlıkların Türk vatandaşı sayılması
Bu yargıya, III. Atatürk ilkeleri
I. Türk Tarih Kurumu'nun açılması, Yukarıdakiler hangileri 1937 yılında anayasada ilk kez
II. devlet parasız yatılı okullarının yaptırılması, yer almıştır?
III. Numune Hastanelerinin açılması A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

yeniliklerinden hangileri kanıt olarak gösterilebilir? D) I ve II E) II ve III

5. Demokrasi; bir toplumda yaşamın her alanında tam ba-

ğımsızlığın uygulanması ve toplumsal eğilimlerin toplum
yönetimine yansımasıdır.
2. Türkiye Cumhuriyeti'nde ekonomik olumsuzlukları gi-
Bu bilgilere dayanarak, aşağıdakilerden hangisinin de-
dermek amacıyla,
mokrasinin gelişmesine katkı sağladığı savunulamaz?
I. Teşvik – i Sanayi Kanunu,
A) Kadınlara seçme – seçilme hakkının verilmesi
II. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı,
B) Ordunun politikadan uzaklaştırılması
III. Gümrük vergilerinin yükseltilmesi
C) Güçler birliği ilkesiyle hareket edilmesi
faaliyetlerinden hangilerinin uygulamaya koyulduğu D) Seçmen yaşının 22'den 18'e düşürülmesi
söylenebilir?
E) Muhalefet partilerine yer verilmesi
3. Cumhuriyet Döneminde, ölçü ve tartı birimlerinin 6. 1930 yılında Merkez Bankası kurularak Türk parasının ya-
değiştirilmesinin aşağıdakilerden hangisine ortam ha- bancı paralar karşısında değerinin korunması amaçlanmıştır.
zırladığı savunulabilir?
Bu uygulamanın aşağıdaki Atatürk ilkelerinden hangi-
A) Uluslararası ekonomik ilişkilerin gelişmesine siyle doğrudan ilgili olduğu savunulabilir?
B) Eğitim ve öğretimin birleştirilmesine A) Laiklik B) Milliyetçilik C) İnkılapçılık
C) Hukuk alanında birliğin sağlanmasına D) Halkçılık E) Cumhuriyetçilik
D) Uluslararası siyasi sorunların çözümlenmesine
E) Çok partili demokrasiye geçilmesine
111

7. Aşağıdakilerden hangisinin laiklik ilkesinin bir gereği 10. Türk denizlerinde gemi işletme hakkının sadece Türk
olduğu savunulamaz? denizcilere verilmesi, aşağıdaki ilkelerden hangisiyle
doğrudan ilgilidir?
A) Akıl, bilim ve fennin ön planda tutulması
B) İnanç ve ibadet özgürlüğünün sağlanması A) Milliyetçilik B) İnkılapçılık
C) Anayasada devletin dininin belirtilmemesi C) Cumhuriyetçilik D) Halkçılık
D) Devlet işlerinde doğmatik düşüncelere yer verilmesi E) Laiklik
E) Yasa yapıcılarının aklı ve bilimi dikkate alması
11. Ulusal çıkarların korunması, güçlü bir ulusal devletin ku-

rulması; siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik yönlerden
toplumun ulusça kalkınabilmesi için toplumsal barışın sağ-
lanması gerektiğini ifade eder.
Bu bilgilere dayanarak, aşağıdaki Atatürk'ün bütün-
8. Halkçılık ilkesinin dayandığı esaslar; demokrasi, eşitlik ve
leyici ilkelerinden hangisinin öneminin vurgulandığı
toplumsal dayanışmadır. Bu ilke, cumhuriyetçilik ve milli-
savunulabilir?
yetçilik ilkelerinin doğal sonucudur.
Buna göre, halkçılık ilkesinin özellikleri arasında, aşa- A) Ulusal birlik ve beraberlik
ğıdakilerden hangisi gösterilemez? B) Yurtta barış, Dünyada barış
C) Ulusal egemenlik
A) Halkın refah seviyesini yükseltmeye önem verir.
D) İnsan ve insanlık sevgisi
B) Yatırımların tamamen devlet eliyle gerçekleşmesini sa-
vunur. E) Akılcılık ve bilimsellik
C) Toplum hayatında her türlü ayrımcılığı reddeder.
D) Milli egemenlik temeline dayanır.
E) Adaletli gelir dağılımını savunur.
12. Demokrasinin ilk koşulu bireylerin toplumsal olaylarda öz-

gürce yer almalarıdır.
Buna göre,
I. yönetilenlerin tümünün düşüncesinin benzer olması,
II. toplumsal hayata katılabilmenin yasalarca güvence
altına alınması,
9. Atatürk'ün; "Biz ilhamlarımızı gökten ve gaipten değil, III. birden fazla partinin mecliste temsil edilmesinin sağ-
doğrudan doğruya hayattan almış bulunuyoruz." sözü ile lanması
aşağıdaki hangi ilkenin önemini vurguladığı savunula-
durumlarından hangilerinin halk egemenliğini temel-
bilir?
lendirdiği savunulabilir?
A) Cumhuriyetçilik B) Devletçilik
C) Halkçılık D) Milliyetçilik
E) Laiklik
TEST KODU
TB20KT04
112

BÖLÜM 20
1. Halkçılığa göre devlet, çeşitli grupların çıkarlarına ve fayda- 4. Aşağıdakilerden hangisi laiklik ilkesinin doğrudan bü-
sına göre çalışmaz; gelir dağılımında denge sağlanmasını ve tünleyicisidir?
herkesin devlet hizmetlerinden yararlandırılmasını hedefler.
A) Özgürlük ve Bağımsızlık
Buna göre, halkçılıkla ilgili aşağıdaki yargılardan han-
B) Çağdaşlık ve Batılılaşma
gisine ulaşılamaz?
C) Akılcılık ve Bilimsellik
A) Toplumsal eşitliği ve topluma hizmet görülmesini amaç- D) Milli egemenlik
lamıştır.
E) Yurtta Sulh, Cihanda Sulh
B) Türk tarihinin derinliğine araştırılmasına katkı sağlamış-
tır.
C) Devletin toplumsal barışın sağlanması için düzenleme-
ler yapmasını amaçlamıştır.
D) Halkın işbirliği ile ilerlemesi öngörülmüştür.
E) Sınıfsız ve ayrıcalıksız bir toplumu hedeflemiştir.
5. "Toplumsal kurumların ve devlet düzeninin belli bir süreçte

değiştirilerek Türk ulusunun çağdaş uygarlık seviyesinin
üzerine çıkartılması" düşüncesi aşağıdaki ilkelerden han-
gisine uygundur?
A) Cumhuriyetçilik B) Ulusçuluk
C) Laiklik D) Devletçilik
2. Erzurum Kongresi'nde "Kuvayimilliye'yi etkin, milli iradeyi
hakim kılmak esastır." hükmü yer almıştır. E) İnkılapçılık
Buna göre, Milli Mücadele Döneminde;

I. cumhuriyetçilik,
II. devletçilik,
III. milliyetçilik
ilkelerinden hangilerinin benimsendiği söylenebilir?

6. Türkiye'de milli ekonomiye geçilerek yabancı işletme-
lerin millileştirilmesi, Atatürk ilkelerinden hangisinin
uygulandığına kanıt olarak gösterilebilir?
A) Cumhuriyetçilik B) Ulusçuluk
C) Halkçılık D) İnkılapçılık
E) Laiklik
3. Cumhuriyetçiliğin temelinin aşağıdakilerin hangisiyle

atıldığı söylenebilir?
A) Amasya Genelgesiyle
7. Atatürkçülük düşünce sisteminin temellerini oluşturan
B) Erzurum Kongresiyle altı ilke hangi tarihte Anayasa hükümleri arasına alın-
C) Sivas Kongresiyle mıştır?
D) Misak – ı Milliyle
A) 1924 B) 1928 C) 1933
E) Mebusan Meclisi'nin dağıtılmasıyla
D) 1935 E) 1937
113

8. Teşvik – i Sanayi Kanunu'ndan istenilen sonucun 11. Çağdaşlık ve batılılaşma hangi temel ilkenin bütünle-
alınamaması, aşağıdaki ilkelerden hangisinin benim- yicisidir?
senmesini zorunlu kılmıştır?
A) Laiklik B) Devletçilik
A) Devletçilik B) Halkçılık C) İnkılapçılık D) Ulusçuluk
C) İnkılapçılık D) Laiklik E) Cumhuriyetçilik
E) Milliyetçilik
12. Aşağıdakilerden hangisi cumhuriyetçilik ilkesiyle ilgili

bir yenilik değildir?
A) TBMM'nin açılması
B) Devlet rejiminin belirlenmesi
C) Halifeliğin kaldırılması
D) Çok partili hayata geçiş denemelerinin yapılması
E) Medeni Kanunun kabul edilmesi
9. Mustafa Kemal Atatürk'ün ülkede demokrasiyi bü-
tün kurum ve kurallarıyla yerleştirmek amacıyla
gerçekleştirmeye çalıştığı girişimlerden hangisi en son
yapılmıştır?
A) Cumhuriyet'in ilanı
B) Cumhuriyet Halk Fırkası'nın kurulması
C) Terakkiperver Parti'nin kurulması
D) Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kurdurulması
13. 1926 tarihli Kabotaj Kanunuyla aşağıdakilerden hangi-
E) Saltanatın kaldırılması
si düzenlenmiştir?
A) Planlı sanayi
B) Deniz ticareti
C) Tarımsal vergiler
D) Eğitimin laikleşmesi
E) Ulusal bankacılık
10. Milli Mücadele döneminde Ulusal Kongrelerin dü- 14. Atatürk'ün milliyetçilik anlayışı saldırgan değil, iç ve dış
zenlenmesi daha çok aşağıdakilerden hangisinin politikada barışa dayalıdır yargısı;
gerçekleştirilmeye çalışıldığının kanıtıdır? I. Ulusal irade
II. Akılcılık, bilimsellik
A) Milli egemenliğin
B) İnkılapçılığın III. Yurtta sulh, cihanda sulh
C) Devletçiliğin ilkelerinden hangilerinin desteklendiği söylenebilir?

D) Laikliğin A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) İnsan ve İnsanlık sevgisinin D) I ve II E) II ve III
TEST KODU
TB20KT05
114

BÖLÜM 21
İKİ SAVAŞ ARASINDAKİ DÖNEMDE
TÜRKİYE VE DÜNYA
ATATÜRK DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI
(1923 - 1938)
TARİH
BÖLÜM 21
İKİ SAVAŞ ARASINDAKİ DÖNEMDE TÜRKİYE VE DÜNYA
Atatürk Dönemi dış politikasının temel ilkeleri şunlar-

dır:
• Dış politikayı gerçekçi bir temel üzerine kurmak Irak sınırı (Musul) sorunu, Misak – ı Milliye aykırı olarak
çözümlenmiştir. Bu durumun nedeni Türkiye'nin iç sorunu
• Akılcı ve gerçekçi olmak
olan Şeyh Sait isyanında zayıf düşmüş olmasıdır.
• Siyasi bağımsızlıktan ödün vermemek
• Barışçı ve insancıl bir anlayışı benimsemek
• Uluslararası ve devletlerarası ilişkilerde karşılıklı eşitliğe
dayanan ilişkiler kurmak
Musul sorunun çözümünden sonra İngiltere Kralı VIII.
• Lozan'dan geriye kalan bazı problemleri, uluslararası teş-
Edward (Edwırd) 1936'da Türkiye'yi ziyaret etmiştir.
kilatlar aracılığıyla ve barışçı yollarla çözümlemek
IRAK SINIRI VE MUSUL SORUNU (5 Haziran 1926)

Ankara Antlaşması'nı Türkiye adına Dışişleri Bakanı
• Lozan'da bu sorun çözümlenememiş, Türkiye ile İngilte- Tevfik Rüştü Aras imzaladı. Tevfik Rüştü Aras 1925 - 1938
re arasında 9 ay içerisinde başlayacak ikili görüşmelere yılları arasında Dışişleri Bakanı olarak görev yapmıştır.
bırakılmıştı.
• Musul sorunu ile ilgili görüşmeler 19 Mayıs 1924'te
İstanbul'da başladı. (İstanbul Haliç Konferansı) Türkiye'yi TÜRKİYE - FRANSA İLİŞKİLERİ
Ali Fethi Okyar temsil etmiştir. Bu konferansta İngilte-
re, Hakkari'nin Musul'la birlikte Türkiye sınırları dışında Yabancı Okullar Sorunu (1926)
kalmasını isterken, Türk tarafı ise Musul'da bir halk oy-
laması yapılmasını istedi. Bu öneri İngiltere tarafından Yabancı okulların uyacakları esaslar Lozan Barış
kabul edilmedi. Taraflar arasında hiçbir anlaşma sağla- Antlaşması'nda karara bağlanmıştı.
namadan konferans dağıldı. Bunun üzerine sorun Lozan Buna göre; Bu okulların uyacakları tüzük ve yönetmelikleri,
Antlaşması'na göre Milletler Cemiyetine havale edildi. An- Türk Hükümeti belirleyecekti.
cak burada İngiltere'nin etkinliği büyüktü. Milletler Cemi-
yeti içinden bir komisyon seçildi. Bu komisyon Musul'un – Türkçe, tarih, coğrafya, yurttaşlık bilgisi ve sosyoloji ders-
Irak'a bırakılmasını uygun gördü. Bu karara tepki göste- leri Türk öğretmenler, Türkçe olarak okutacaktı.
ren Türkiye Cumhuriyeti, sorunu Uluslararası Lahey Ada- – Bu okullara birer Türk yönetici tayin edilecekti.
let Divanı'na götürmüşse de buradan da olumlu bir sonuç
– Kayıtlar Türkçe tutulacaktı
alınamamıştır.
– Okullardaki yabancı uyruklu öğretmenler, dini kıyafetlerle
Türkiye, son çare olarak Musul üzerine askeri harekatta
derse girmeyecek
bulunmak için orduyu teyakkuza geçirdi ve hazırlıklara
başladı. – Gerekli görüldükçe Milli Eğitim Bakanlığı müfettişleri tara-
fından denetlenecekti.
Ancak Şeyh Sait İsyanının çıkması ve yayılması üzerine
askeri harekat başlatılamadı. Ayrıca Türkiye'nin içeride Tevhid – i Tedrisat Yasası kabul edildikten sonra bu okul-
çözüm bekleyen ekonomik ve sosyal sorunlarıda vardı. lar Milli Eğitim Bakanlığına bağlanmıştır. Ancak Fransa
Bundan dolayı Irak Devleti ile Ankara Antlaşması imza- ve Papalık bu soruna taraf olmak istedi ancak Türkiye bu
landı. (5 Haziran 1926) durumu bir iç mesele olarak görerek görüşmeyi reddetti.
Ankara Antlaşması Türk Hükümeti bu kanunlara uymaması durumunda okul-
ların kapatılacağını bildirdi. Kurallara uymayan okullar
• Musul ve Kerkük İngiltere'nin mandasındaki Irak Hükü- kapatıldı. Böylece Türkiye içte ve dışta güçlü olduğunu
metine bırakılacak gösterdi.
– Musul petrollerinden sağlanan vergi gelirlerinin % 10 his-
sesi 25 yıl süre ile Türkiye'ye bırakılacak
– Hakkari Türkiye'de kalacaktır.
Türkiye Cumhuriyeti'nin Lozan Antlaşması'ndan sonraki
ilk dış siyasi başarısı yabancı okullar sorununu çözmesidir.
117

BÖLÜM 21 İKİ SAVAŞ ARASINDAKİ DÖNEMDE TÜRKİYE VE DÜNYA
BOZKURT – LOTUS OLAYI (2 Ağustos 1926) TÜRKİYE'NİN MİLLETLER CEMİYETİ'NE ÜYELİĞİ (18
Temmuz 1932)
Bozkurt adlı Türk gemisi ile Lotus adı verilen Fransız gemisi
Ege Denizinde çarpıştı. 8 Türk denizcinin ölmesi üzerine Lotus Dış politikada Atatürk'ün "Yurtta barış, dünyada barış" il-
gemisinin kaptanı Türkiye yargısı tarafından tutuklandı. kesini esas alan Türkiye, Musul sorunundaki taraflı tutumu ne-
deniyle Milletler Cemiyeti üyeliği konusunda acele etmemiştir.
Fransa, Türkiye mahkemesinin yetkisiz olduğunu iddia
ederek konuyu Lahey Adalet Divanına taşıdı. Yapılan yargıla- Milletler Cemiyeti, I. Dünya Savaşı sonrasında, ABD baş-
ma sonucu Türkiye haklı bulundu. Bu konunun çözülmesi sü- kanı Wilson'un ilkeleri doğrultusunda uluslararası anlaşmazlık-
recinde Türkiye'yi Adalet Bakanı Mahmut Esat (Bozkurt) Bey lara barış yoluyla çözüm bulmak amacıyla kurulmuştur.
temsil etmişti.
Türkiyenin Milletler Cemiyetine üyelik için davet edilmesi-
nin yolunu açan önemli gelişmeler şunlardır:
DIŞ BORÇLAR (1929) • 1930'dan sonra uluslararası politikada ağırlığını hissettir-

mesi
Lozan Barış Konferansında Osmanlı borçları pay edilmiştir.
• Lozan'dan kalan sorunların çözümünde barışçı bir politi-
Türkiye'nin payına düşen toplam borç 115 milyondu. An- ka izlemesi
cak 1929 Dünya Ekonomik krizinden dolayı borçları ödemede
sıkıntı yaşandı. 22 Nisan 1933'te Fransa ile imzalanan yeni bir • Batılı devletlerle sorunlarını çözmesi
protokol ile Osmanlı borçlarının ödenmesi daha uygun koşulla- Mustafa Kemal Paşa, devletler arasında eşitlik prensibini
ra bağlandı. Fransız frankı, altın ve Türk lirası ile ödeme yapıldı. ihlal eden bu cemiyete üyeliğe başlangıçta sıcak bakmamış-
Türkiye, son taksidini 1954'te ödemiştir. tı. 1930'dan sonra uluslararası işbirliğinin önem kazanması,
Dünyanın yeni bir savaşa sürüklenmeye başladığı süreçte
Türkiye'nin önemi artmıştı. 1932 temmuzunda İspanya'nın tek-
ADANA – MERSİN DEMİRYOLU MESELESİ (1929)i lifi, Yunanistan'ın desteğiyle Türkiye, Milletler Cemiyetine üye
olmuştur. (18 Temmuz 1932)
Fransız şirket tarafından işletilen Adana – Mersin demiryolu
Türkiye tarafından satın alınmak istendi.
Fransız şirketin demiryolunu satmak istememesi üzeri-
ne sorun çıktı. Fransa ile anlaşmazlık 22 Haziran 1929'da
Ankara'da imzalanan bir antlaşma ile çözümlendi ve demiryolu Türkiye'nin Milletler Cemiyetindeki ilk temsilcisi Cemal
satın alınarak millileştirildi. Hüsnü Taray olmuştur.
TÜRKİYE SSCB İLİŞKİLERİ (Sovyet Sosyalist Cumhuriyet-

ler Birliği) Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne üye olmasında en
İki devlet arasında Milli Mücadele yıllarında başlayan dost- önemli faktör Türkiye'nin halletmesi gereken sorunları olan
luk ortamı Lozan Konferansı'nda da devam etti. Sovyet Hükü- Boğazlar ve Hatay meselesinin halletmek istemesidir.
meti Lozan'da Boğazlar üzerinde mutlak Türkiye tezini savun-
muştu. Bu dostluk ilişkisi 17 Aralık 1925 tarihinde imzalanan
"Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması" ile devam etti.
1927'de Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında Ankara'da BALKAN ANTANTI (9 Şubat 1934)
"Ticaret ve Ulaştırma Antlaşması" imzalandı. Türkiye 1929'da
Litvinow Protokolü'ne katılarak bu yakınlığa devam edildi. İtalya ve Almanya'nın silahlanma yarışına girmesi;
Almanya'da Nazilerin iktidara gelmesi, Balkan devletlerinin
birbirleriyle yakınlaşmasına neden olmuştur.
Yapılan görüşmeler sonucunda Türkiye, Yunanistan, Yu-
Türk hükümeti tarafından cumhuriyetin ilanının 10. yıl dö- goslavya ve Romanya arasında Balkan Antantı imzalandı. (9
nümünde, Sovyet sinemacılara iki film yaptırılmıştır. Bu film- Şubat 1934)
lerin ilki, 1933 yılında hazırlanan "Ankara: Türkiye'nin Kalbi"
adlı filmdir. Bu belgesel film de Mustafa Kemal Atatürk'ün
10. Yıl Nutku'nu okumasını, Türkiye'nin başkenti Ankara'dan
gelişmişlik göstergesi kurumlarını ve Ankaralıların yaşamları-
na ait görüntüler kullanılmıştır.
İkinci film ise "Türk İnkılabında Terakki Hamleleri" adlı fil-
midir. Film 1937'de gösterime girmiştir. Bu film eldeki belge-
ler kullanılıp yeniden kurgulanarak oluşturulmuştur.
118

BÖLÜM 21 İki Savaş Arasındaki Dönemde Türkiye ve Dünya | Konu Testi -
• Türkiye'ye Boğazlar bölgesini silahlandırarak askeri kuv-

vet bulundurabilme hakkı tanındı.
Balkan Antantı'na Arnavutluk, İtalya'nın etkisinde kaldı- • Ticaret gemilerinin her iki yönde Boğazlardan geçişinin
ğı için; Bulgaristan ise Ege Denizine inmek Romanya'dan serbest olması kabul edildi.
Dobruca'yı almak için yayılmacı bir politika izlemesinden
• Yabancı savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi için bazı
dolayı katılmadılar.
sınırlamalar kabul edildi. Buna göre;
• Herhangi bir anda Karadeniz'de bulunabilecek ve
Karadeniz'de kıyısı olmayan devletlerin donanmalarına
• Balkan Antantı ile devletler birbirlerinin toprak bütünlü-
ait savaş gemileri zaman ve ağırlıkları bakımından sınır-
ğüne saygı gösterme, içişlerine karışmama, birbirlerine
landırıldı.
danışmadan herhangi bir devletle antlaşma yapmama
konusunda garanti vermişlerdir. • Boğazlardan geçmek isteyen savaş gemilerinin önceden
Türk devletinden izin almaları esası kabul edildi.
• Türkiye savaşa girerse veya savaş tehlikesiyle karşı kar-
şıya kalırsa, Boğazları istediği gibi açıp kapayabilecekti.
1937'den itibaren İtalya ve Almanya'nın Balkan birliğine
zayıflatmaya çalışması, Bulgaristan ve Yugoslavya'nın yakın-
laşarak antlaşma imzalaması ve II. Dünya Savaşı'nın çıkması
Balkan Antantı'nın dağılmasına neden olmuştur.
Türkiye, yeni bir siyasi başarı elde ederek, Doğu
Akdeniz'de ve uluslararası dengede önem kazanmıştır.
Lozan Antlaşması'nda Türkiye'nin egemenlik haklarını sı-
nırlayıcı hükümler kaldırılmıştır.
MONTREUX (MONTRÖ) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ
(20 Temmuz 1936)
Lozan Barış Antlaşması'na göre Boğazların iki yakası as-

kerden arındırılarak Türkiye'nin başkanlığındaki bir komisyo-
nun yönetimine bırakılmıştır. SADABAT PAKTI (9 Temmuz 1937)
1933'ten sonra İtalya ve Almanya'nın Avrupa'da yayılımcı İtalya'nın Doğu Akdeniz ve Orta Doğu'ya yönelik yayılmacı
politikalar izlemeleri emelleri ve Habeşistan'a saldırması, Türkiye ve Orta Doğu ül-
kelerini endişelendirdi.
İtalya'nın Habeşistan'a Almanya'nın Ren bölgesine Japon-
ya'nında Mançurya'ya saldırması üzerine; Türkiye 10 Nisan İtalya'nın bu tutumu karşısında İran, Afganistan, Türkiye,
1936'da Boğazlar üzerindeki sınırlamaları kaldırmak amacıyla Irak, Tahran'daki Sadabat Sarayı'nda dörtlü bir pakt oluştu-
Lozan Antlaşması'nı imzalayan devletlere birer nota gönderdi. ruldu.
Türkiye'nin bu isteği olumlu karşılandı. İsviçre'nin Montrö

şehrinde bir konferans toplandı. Konferansa SSCB, İngiltere,
Fransa, Türkiye, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Yugoslav-
ya katıldı.
Suriye, Türkiye ile Hatay meselesinden ve Fransa'nın
böyle bir pakta sıcak bakmamasından dolayı katılmamıştır.
İtalya bu konferansa katılmamış ve sözleşmeyi 1938'de

imzalamıştır.
Türkiye, Sadabat Paktı ile doğu sınırlarının güvenliğini
sağlamaya çalışmıştır.
Konferans sonunda Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalan-

dı. (20 Temmuz 1936)
Pakta göre taraflar;
Montrö Boğazlar Sözleşmesine göre;
• Birbirlerine saldırmamayı ortak sınırlarının dokunulmazlı-
• Boğazlar komisyonu kaldırılarak bütün yetkileri Türkiye
ğına uymayı ve herhangi birine saldırı olursa birbirlerine
Cumhuriyetine devredildi.
yardımcı olmayı kabul etmişlerdir.
119

BÖLÜM 21 İki Savaş Arasındaki Dönemde Türkiye ve Dünya | Konu Testi -
HATAY SORUNU VE HATAY'IN ANAVATANA KATILMASI TÜRKİYE'NİN MİLLETLER CEMİYETİNE GÖTÜRÜLEREK

GÖRÜŞÜLEN KONULARI
Türkiye ile Fransa arasında 20 Ekim 1921'de yapılan An-
kara Antlaşması'na göre özel bir yönetimin kurulması şartıyla • Musul Sorunu
İskenderun ve Hatay Fransız mandasındaki Suriye'ye bırakıl-
• Bozkurt - Lotus olayı
mıştır. Hatay ve İskenderun Türkiye toprakları dışında kalmış
böylece Misak – ı Milliye aykırı çözülmüştü. • Nüfus Mübadelesi
Fransa, II. Dünya Savaşı tehlikesi belirince 1936 yılında Su- • Boğazlar Sorunu
riye ve Lübnan'daki manda yönetimini kaldırarak bu bölgedeki
• Hatay Sorunu
askerlerini geri çekerek Avrupa'ya döndü.
Türkiye bunun üzerine Milletler Cemiyetine başvurarak
Hatay sorununun uluslararası hukuk kurallarına göre çözüm-
lenmesini istemiştir. Hatay halkının kendi hür iradeleri ile karar
vermelerinin sağlanmasını istemiştir.
ATATÜRK'ÜN ÖLÜMÜ
Milletler Cemiyeti'nin oluşturduğu bir komisyon Hatay'da
incelemelerde bulundu. Sandler Raporu hazırlandı. Mustafa Kemal Atatürk'ün sağlığı 1937 yılının sonlarına
doğru bozulmuştu. Dr. Nihat Reşat Belger ve Paris Tıp Fakül-
Türkiye ile Fransa arasında oluşan uzlaşma ortamından son-
tesi Öğretim üyelerinden Prof. Dr. Fiessinger (Fisinger) kara-
ra Hatay'daki seçim hazırlıkları başladı. Nihayetinde yapılan se-
ciğer iltihabı teşhisi koydu. Atatürk'ün sağlığının kritik olduğu
çimlerde Hatay Türk Devletinin ilk meclisi 2 Eylül 1938'de açıldı.
dönemde Hatay Meselesi ile ilgilendi. Bu durum Atatürk'ü ol-
Devlet başkanlığına Tayfur Sökmen, Abdurrahman Melek dukça yordu. Atatürk doktorların tavsiyesiyle Savarona Yatında
ise başbakanlığa getirildi. dinlenmeye alındı. Hastalığının ilerlemesi üzerine 25 Temmuz
II. Dünya Savaşı'nın çıkma ihtimali üzerine Fransa'nın An- 1938 gecesi Savaronadan Dolmabahçe Sarayına nakledildi.
kara büyükelçisi ile Türk Dışişleri bakanı arasında yapılan ant- Mustafa Kemal Atatürk 5 Eylül 1938'de kendi el yazısıyla
laşma sonrasında Hatay meclisi 29 Haziran 1939 günü anava- vasiyetnamesini hazırladı.
tana katılma kararı aldı.
• Nakitler, paralar ve hisse senetleri İş Bankası tarafından
nemalandırılacaktır. Ayrıca servetinden kız kardeşi ve ma-
nevi çocuklarına ömür boyu para verilecektir.
Boğazlar ve Hatay sorununun çözümlenmesinde • İsmet İnönü'nün çocuklarına yüksek tahsilleri boyunca
Türkiye'nin Milletler Cemiyetine üye olması etkili olmuştur. yardım edilecek
• Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu CHP'ye tahsis edi-
lecektir.
Mustafa Kemal 10 Kasım 1938 sabahı saat dokuzu beş
geçe hayatını kaybetti.
Mustafa Kemal Atatürk, Hatay meselesi için "Bu benim
şahsi sorunumdur. Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir 21 Kasım 1938'de Atatürk'ün naaşı Etnografya Müzesin-
bırakılamaz" demiştir. deki geçici kabrine konulmuş, 10 Kasım 1953'te ise büyük bir
törenle Anıtkabir'e nakledilmiştir.
Atatürk'ün vefatından bir gün sonra TBMM, yeni Cumhur-
başkanını seçmek üzere toplandı. TBMM'de Cumhurbaşkanı
vekili ve TBMM Başkanı Abdülhalik Renda'nın hükümet tez-
keresi ile vefat raporunu okuması ve saygı duruşunun yapıl-
Hatay'ın Türkiye sınırlarına katılması Atatürk döneminde
masından sonra cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Oylama
değil İsmet Paşa Döneminde olmuştur.
sonucunda İsmet İnönü, 348 oy ile Türkiye Cumhuriyetinin
ikinci cumhurbaşkanı seçildi. İsmet İnönü, 1938 ile 1950 yılları
arasında cumhurbaşkanlığı yapmıştır.
120

BÖLÜM 21
İKİ SAVAŞ ARASINDAKİ DÖNEMDE TÜRKİYE VE DÜNYA
ATÖLYE ÇALIŞMASI
1. İstanbul Haliç Konferansı ............................................. sorunun çözümüne yönelik toplanmıştır.
2. ............................................. Antlaşması ile Musul ve Kerkük, İngiltere'nin mandasındaki Irak'a bırakılmıştır.
3. Yabancı okullar sorunu ............................................. Devletiyle sorun olmuştur.
4. Türkiye Cumhuriyeti'nin Lozan Antlaşması'ndan sonraki ilk dış siyasi başarısı .................................sorunu çözmesidir.
5. Türkiye tarafından cumhuriyetin ilanının 10. yıl dönümünde, ............................................. sinemacılara iki film yaptırılmıştır.
6. Balkan Antantı'na ........................................... ve ............................................. devletleri katılmamıştır.
7. Boğazlar Komisyonu .............................................ile kaldırılmıştır.
8. ............................................. İtalya'nın yayılmacılığı karşısında 9 Temmuz 1937'de imzalanmıştır.
9. Türkiye, ............................................. ile doğu sınırlarının güvenliğini sağlamaya çalışmıştır.
10. ......................................, II. Dünya Savaşı tehlikesi karşısında Suriye ve Lübnan'daki mandater yönetimini kaldırmıştır.
11. ............................................., 29 Haziran 1939'da Türkiye'ye Meclis kararıyla katılmıştır.
12. Mustafa Kemal Paşa, ............................................. Meselesi için "Bu benim şahsi sorunumdur." demiştir.
13. Atatürk Döneminde çizilen sınırlar ............................................. , ............................................. ve Irak sınırıdır.
14. Atatürk Döneminde Türkiye'nin Milletler Cemiyetine götürmediği sorunu ............................................. dur.
15. Fransa'nın Lahey Adalet Divanına götürdüğü olay ............................................. dur.
16. Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı Devleti'nden kalan dış borcu en son ........................................yılında ödemiştir.
17. Sandler Raporu ................................ meselesiyle ilgilidir.
121

BÖLÜM 21
İKİ SAVAŞ ARASINDAKİ DÖNEMDE TÜRKİYE VE DÜNYA | NOT
122

BÖLÜM 21
İki Savaş Arasındaki Dönemde Türkiye ve Dünya | Konu Testi - 01
1. Türkiye, Lozan'da çözüme kavuşturalamayan Musul 4. Türkiye Cumhuriyeti 1932'de Milletler Cemiyeti'ne, 1934'te
Sorunu'nu İngiltere ile çözmek istemiş; ancak Lozan'daki Balkan Paktı'na, 1937'de Sadabat Paktı'na üye olmuştur.
karara rağmen, İngiltere anlaşmaya yanaşmamıştır. Türki-
Bu bilgilere dayanarak;
ye de Musul Sorunu'nu askeri yöntemle çözmek istemiş;
ancak, Şeyh Sait İsyanı çıkınca düşündüğünü gerçekleş- I. Türkiye'nin uluslararası saygınlığı artmıştır.
tirememiştir. II. Türkiye, dünya barışına katkıda bulunmuştur.
Türkiye'nin, Musul konusunda başarılı olamayışının III. Türkiye genel bir savaşa girme eğiliminde olmamıştır.
temel nedeninin aşağıdakilerden hangisi olduğu savu-
nulabilir?
A) Ülkenin iç sorunlarıyla uğraşıyor olması
B) "Yurtta sulh, cihanda sulh" anlayışıyla hareket etmesi
C) Demokrasiye tam olarak geçmemiş olması
D) İstanbul Hükümeti'nin engellemeleriyle karşılaşması
E) Milletler Cemiyeti üyesi olmaması
5. Türkiye Cumhuriyeti'nin Lozan Antlaşması'ndan sonraki

ilk dış siyasi başarısı aşağıdaki olaylardan hangisidir?
2. I. Yabancı Okullar Sorunu
II. Yunanistan'la yaşanan Nüfus Mübadelesi A) Dış borçlar
III. Milletler Cemiyeti'ne üye olunması B) Bozkurt - Lotus
C) Yabancı okullar
Atatürk dönemi Türk dış politikasında yaşanan yu-
karıdaki gelişmelerden hangilerinin çözümüyle, D) Adana - Mersin Demiryolu
Türkiye'nin içişlerine karışılmasının doğrudan engel- E) Balkan Antantı
lendiği savunulabilir?

6. Montrö Sözleşmesi'nin;
3. I. Uluslararası barışı koruma – Boğazlar komisyonu kaldırılacak,
II. Ekonomide devletçi modeli uygulama – Türkiye, Boğazlar'da asker bulunduracak,
III. Uluslararası eşitliği gözetme – Boğazlar, savaş gemilerine kapalı, ticaret gemilerine
açık olacak
Yukarıdaki ilkelerden hangileri Atatürk'ün dış politika-
da benimsediği hedefler arasında yer alır? maddelerine göre, aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılabilir?
D) I ve III E) I, II ve III A) Boğazların stratejik önemi azalmıştır.
B) Türkiye, Boğazlar'da tam hakimiyet sağlamıştır.
C) Türkiye, tüm devletlerin desteğini almıştır.
D) Yeni bloklaşmalar gündeme gelmiştir.
E) Türkiye, silahlanma yarışına katılmıştır.
123

BÖLÜM 21 İki Savaş Arasındaki Dönemde Türkiye ve Dünya | Konu Testi - 01
7. Atatürk döneminde Türk dış politikasında devletin saygın- 10. Türkiye, 17 Nisan 1935'te Milletler Cemiyeti'ne başvurarak
lığını arttıran uygulamalar görülmüştür. Boğazlarda asker bulundurma hakkı istemiştir.
Aşağıdakilerden hangisi, dış politikada devletin say- Aşağıda verilen durumlardan hangisinin, bu talebi hak-
gınlığını arttıran bir durum değildir? lı kılacak nitelikte bir gelişme olduğu savunulamaz?
A) Hatay meselesinde Türkiye'nin lehine çözümlenmesi A) Balkan Antantı'nın imzalanması

B) Musul sorununun İngiltere ile anlaşarak sonuçlandırıl- B) Dünya'da büyük bir silahlanma yarışının başlaması
ması C) Japonya'nın, Milletler Cemiyeti'nden ayrılması
C) Boğazlar komisyonunun kaldırılması ve görevinin Türk D) Almanya'nın, askerden arındırılmış Ren Bölgesi'ni si-
tarafına geçmesi lahlandırması
D) Yabancı okulların öğrenimini Türk hükümetinin düzen- E) İtalya'nın, Habeşistan'a saldırması
lemesi ve denetlemesi
E) Bölgesel ve dünya barışını korumaya yönelik ittifaklara
katılması
8. 20 Ekim 1921'de yapılan Ankara Antlaşması ile Fran-

sa mandası altındaki Suriye yönetimine bırakılan
Hatay'ın, 1939'da anavatana katılmasında,
I. bölgenin nüfus yapısı,
II. İtalya ve Almanya'nın yayılmacı politikası,
III. Türkiye'nin İkinci Dünya Savaşı'na katılması
durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunula-
maz?

11. Hatay sorununun başından itibaren; "Hatay benim şah-

si meselemdir." diyen Mustafa Kemal Atatürk, 29 Ekim
1937'de Fransız büyükelçisine, "Ben toprak büyütme
heveslisi değilim. Barış bozma alışkanlığım yoktur. Ancak
hakkımızın isteyicisiyim, onu almadan edemem. Büyük
Meclisin kürsüsünden milletime söz verdim. Hatay'ı ala-
cağım. Milletim benim dediğime inanır. Sözümü yerine
9. 1934'te bölgesel işbirliği için Türkiye, Yunanistan, Roman- getirmezsem milletimin karşısına çıkamam, yerimde ka-
ya ve Yugoslavya'nın bir araya gelmesiyle Balkan Antantı lamam." demiştir.
oluşturulmuştur.
Buna göre Atatürk'ün,
Buna göre Türkiye'nin dış politikasıyla ilgili;
I. kararlı,
I. Güvenlik önlemlerini artırmıştır.
II. barışçıl,
II. Bölgesel barışa önem vermiştir.
III. sorumluluk sahibi olma
III. Komşularıyla iyi ilişkiler kurmuştur.
özelliklerinden hangisine sahip olduğu savunulabilir?
TEST KODU
TB21KT01
124

BÖLÜM 21
1. Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne üye olmasında, 4. Türkiye, Lozan Antlaşması'nda, Boğazlar'ın statüsü ko-
nusunda ödün vermek zorunda kalmıştır. Buna göre,
I. komşu ve diğer devletlerle diplomatik ilişkiler kurma,
Boğazlar'dan serbest geçişin sağlanması için, Çanakkale
II. barışçı politikalar izleme, ve İstanbul Boğazları'nın kıyıları ile Marmara Denizi'ndeki
III. uluslararası politikada savaş karşıtı yaklaşımlar benim- adalar askersizleştirilmiştir. Türkiye daha sonra Boğazlar
sememe Sözleşmesi'ni değiştirmek için, Montrö Konferansı'na ka-
durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? tılmış ve Boğazlar ile ilgili sınırlamalara son verdirmiştir.
Buna göre Türkiye ile ilgili;
D) II ve III E) I, II ve III I. egemenliğine müdahale edici uygulamalara karşı
olduğu,
II. sınırlarının güvenliğini sağlamaya çalıştığı,
III. dış politikada saygınlığını artırdığı
çıkarımlarından hangileri yapılabilir?

2. Lozan Antlaşması'na göre, Türkiye'deki Rumlar ve Yunanis-

tan'daki Türkler karşılıklı yer değiştirecektir. Batı Trakya'daki
Türkler ve İstanbul'daki Rumlar mübadele dışı bırakılacak-
tır. Fakat Yunanistan, İstanbul'da olabildiğince çok Rum
bırakmak istemiştir.
Aşağıdakilerden hangisi, Yunanistan'ın bu girişimleri-
nin sebepleri arasında gösterilebilir?
A) İstanbul ile olan kültürel bağlarını güçlü tutmak

B) Türkiye'deki rejimi değiştirmek
C) Yeni bir savaş ortamı hazırlamak
D) Milletler Cemiyeti'nin faaliyet alanlarını kısıtlamak
E) Uluslararası eşitliğe önem vermek
5. Türkiye, İkinci Dünya Savaşı'na girmemiş; fakat savaşın her

3. Bozkurt adlı Türk gemisi Fransız Lotus gemisine çarparak iki tarafı da Türkiye'yi yanlarına çekmek için baskı yapmış-
batmıştır. Fransa, Türk mahkemesinin kararına itiraz etmiş, lardır. Savaş sona ermek üzereyken Almanya ve Japonya'ya
Türkiye bu itirazı kabul etmemiştir. Tarafların konuyu Lahey
resmen savaş ilan eden Türkiye, fiili olarak savaşa katıl-
Adalet Divanına götürmesi sonucunda Türk mahkemesinin mamıştır.
verdiği kararın değiştirilmesine gerek duyulmamıştır.
Türkiye'nin böyle bir politika izlemesinde, aşağıdaki-
Yalnız bu bilginin; lerden hangisinin etkili olduğu savunulamaz?
I. Uluslararası gelişmelerden uzak durmuştur.
A) Savaşı müttefiklerin kazanacağının belli olması
II. Barıştan yana bir politika izlemiştir. B) Barış antlaşmalarının kısa süreli olması
III. Türk hukuku uluslararasında kabul görmüştür. C) Savaştan sonra kurulacak uluslararası örgütlerde yer
durumlarından hangilerine kanıt olduğu savunulabilir? bulmak istemesi
D) "Yurtta barış, dünyada barış" ilkesine göre hareket et-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III mesi
D) I ve III E) I, II ve III E) Yeni dünya düzeninde müttefiklerin yanında yer almak
istemesi
125

6. 1936 yılında İtalya'nın Habeşistan'ı işgali, Akdeniz ve Or- 9. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk dönemi dış politikasın-
ta Doğu'da büyük bir tehlike ve endişe yaratması üzerine da takip edilen yöntemlerden biri olarak gösterilemez?
Sadabat Paktı yapıldı. Bu pakta üye olan devletler İran,
A) Diğer devletlerin iç politikalarına karışmak
Afganistan, Türkiye ve Iraktır.
B) Milli politikaları uygularken kamuoyunu dikkate almak
Buna göre Sadabat Paktı'nın imzalanmasıyla ilgili;
C) Eşitlik ilkesi doğrultusunda uluslararası ittifaklara katıl-
I. Bölgede güvenlik sorunu yaşanmaktadır. mak
II. Barışı koruma önlemleri alınmaya çalışılmıştır. D) Gerçekleştirilemeyecek emeller peşinde koşmamak
III. İtalya'nın dünya barışını engelleyici uygulamaları E) Dünyadaki gelişmeleri yakından takip etmek
bulunmaktadır.
çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir?

10. Lozan Barış Antlaşması'nda azınlıklarla ile ilgili otuzyedinci

madde de, "Türkiye Hükümeti; doğum, milliyet, dil, soy ya
da din ayırt etmeksizin, Türk halkının tümünün yaşam ve
özgürlüklerini en geniş biçimde korumakla yükümlüdür."
hükmü yer almıştır.
7. I. Musul'un durumunun belirsiz olması
Buna göre, Türkiye'nin,
II. Hatay'ın sorun olması
I. üniter yapı,
III. Boğazlar üzerinde Türk egemenliğinin sınırlanması
II. ulus devlet anlayışı,
Lozan Antlaşması'yla çözüme kavuşturulamayan
yukarıdaki konulardan hangileri, sonraki yıllarda III. ümmetçilik
Türkiye'nin lehine sonuçlanmıştır? gibi unsurlardan hangilerini temel ilke ve nitelik olarak
benimsediği savunulamaz?
D) I ve II E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
8. Lozan Konferansı'nda, Boğazların egemenliği konusunda 11. Musul sorunu, askeri güç kullanılarak çözülecekken; çıkan
Türkiye'yi destekleyen Sovyet Rusya; 1936 Montrö Boğaz- Şeyh Sait Ayaklanması üzerine, diplomatik yolla ve ödün
lar Konferansı'nda, Boğazların uluslararası bir komisyona verilerek çözümlenmiştir.
bırakılmasını istemiştir. İngiltere ise, Lozan'da Türkiye'ye Bu gelişmelere bakılarak ulaşılabilecek en doğru yargı
destek vermezken; Montrö'de, Boğazların Türkiye'ye bı- aşağıdakilerden hangisidir?
rakılmasını istemiştir.
A) İç sorunlar, Musul'dan vazgeçilmesine neden olmuştur.
Bu durum,
B) Şeyh Sait, Musul'un Türkiye'ye bağlanmasını istemedi-
I. Devletlerarası ilişkilerde dönemin koşullarına göre poli- ği için ayaklanmıştır.
tikalar üretilmiştir. C) Şeyh Sait Ayaklanması uluslararası bir sorun olmuştur.
II. Sovyet Rusya ile İngiltere arasında savaş durumu söz D) Bölge halkı, Musul'un Irak'ta kalmasını desteklemiştir.
konusudur. E) Türkiye, iç siyasette ödünler vermiştir.
III. Boğazların yönetilmesi konusunda görüş birliği yoktur.
yargılarından hangilerine kanıt gösterilebilir?

TEST KODU
TB21KT02
126

BÖLÜM 21
1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi dış politikası- 4. I. Locarno Antlaşması

nın özelliklerinden biri değildir? II. Sadabat Paktı
A) Diğer devletlere karşı düşmanca bir tutum izlenmemesi III. Balkan Antantı
B) Lozan Konferansından kalan sorunları çözmesi Yukarıdakilerden hangisine Türkiye üye olmamıştır?
C) Diğer devletlerin yönetim sistemlerinden etkilenmesi
D) Bağımsızlıktan ödün vermemesi
E) Dünya barışını korumaya yönelik örgütlere üye olması
5. 1930'da Türkiye ile Yunanistan arasında başlayan

2. Türk dış politikasının temeli "Yurtta Sulh Cihanda Sulh" dostane ilişkiler aşağıdakilerden hangisinin imzalan-
ilkesine göre şekillenmiştir.
masına ortam hazırlamıştır?
Aşağıdaki gelişmelerden hangisi, Atatürk dönemi bu
politikasının sonuçlarından biri değildir? A) Sadabat Paktı'nın
B) Balkan Antantı'nın
A) Sadabat Paktı'na üye olma
C) Montrö Sözleşmesi'nin
B) NATO'ya üye olma
D) Ankara Antlaşması'nın
C) Milletler Cemiyeti'ne üye olma
E) Briand Kellog'un
D) Bağımsızlığa saygı duyma
E) Balkan Antantı'nı imzalama
3. Türkiye Milletler Cemiyeti'ne katıldığı gibi Balkan Antantı'nın 6. 19 Mayıs 1924'te İstanbul'da Haliç Konferansı adı al-
ve Sadabat Paktı'nın oluşmasında da önemli rol oynamıştır.
tında gerçekleşen ve Türkiye'yi Fethi Okyar'ın temsil
Türkiye'nin bu gelişmeler içinde yer alması öncelikle ettiği görüşmeler aşağıdaki sınırlardan hangisiyle ilgi-
aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olabilir? lidir?
A) Uluslararası eşitlik ilkesine uygun bir politika izlemiştir. A) İran sınırı B) Suriye sınırı
B) Misakımilliyi gerçekleştirmeye çalışmıştır. C) Ermenistan sınırı D) Irak sınırı
C) İç politikadaki etkinliğini artırmaya çalışmıştır. E) Gürcistan sınırı
D) Başka ulusların haklarına saygılı davranmıştır.
E) Barış ortamının devamını sağlamaya çalışmıştır.
127

7. I. Hatay'ın Türkiye'ye katılması 10. Aşağıdakilerden hangisi 1923 - 1938 yılları arasında
II. Sadabat Paktı'nın imzalanması Türkiye Cumhuriyeti hükümetleri için bir sorun olma-
mıştır?
III. Milletler Cemiyetine üye olunması
Yukarıdaki gelişmelerden hangisi Atatürk Döneminde A) Boğazlar
gerçekleşmiştir? B) Hatay
C) Türkiye - Irak sınırı
D) Bozkurt - Lotus
E) Kıbrıs
8. Türkiye II. Dünya Savaşı öncesi bazı devletlerin saldır-

gan politikalarına karşı batı sınırlarını güvence altına
almak için,
I. Balkan Antantı
II. Sadabat Paktı
III. Bağdat Paktı
gibi örgütlerden hangisine üye olmuştur?

9. Atatürk Dönemi Türk dış politikasının temel ilkele- 11. Aşağıdaki devletlerden hangisinin izlediği dış po-
ri başlıklı bir tarih ödevi hazırlaması gereken Ali'nin, litikanın güvensizlik yaratması Sadabat Paktının
yaptığı araştırmalarda aşağıdakilerden hangisinin yer kurulmasının nedenlerinden biri olmuştur?
alması beklenemez? A) Yunanistan
A) Partürkizmin gerçekleşmesi B) İtalya
B) Tam bağımsızlığın korunması C) Yugoslavya
C) Yurtta Sulh ilkesine yönelik çalışmaların yapılması D) İngiltere
D) Dünya barışının korunması için adımların atılması E) Fransa
E) Toprak bütünlüğün korunması
TEST KODU
TB21KT03
128

BÖLÜM 21
129

BÖLÜM 21
130

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ VE DÜNYA İNKILAP VE BAZI KAVRAMLAR BÖLÜM 15
KT - 01 KT - 02
TB15KT01 TB15KT02
I. DÜNYA SAVAŞI (1914–1918) BÖLÜM 16
KT - 01 KT - 02 KT - 03 KT - 04
TB16KT01 TB16KT02 TB16KT03 TB16KT04
MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ (HAZIRLIK DÖNEMİ) BÖLÜM 17
KT - 01 KT - 02 KT - 03
TB17KT01 TB17KT02 TB17KT03
BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN AÇILMASI ve ÇALIŞMALARI BÖLÜM 18
KT - 01 KT - 02
TB18KT01 TB18KT02
131

BÖLÜM 19 KURTULUŞ SAVAŞI MUHAREBELER DÖNEMİ (MİLLİ MÜCADELE CEPHELER)
KT - 01 KT - 02 KT - 03 KT - 04 KT - 05
TB19KT01 TB19KT02 TB19KT03 TB19KT04 TB19KT05
BÖLÜM 20 CUMHURİYET DEVRİ ATATÜRKÇÜLÜK ve TÜRK İNKILABI
KT - 01 KT - 02 KT - 03 KT - 04 KT - 05
TB20KT01 TB20KT02 TB20KT03 TB20KT04 TB20KT05
BÖLÜM 21 İKİ SAVAŞ ARASINDAKİ DÖNEMDE TÜRKİYE VE DÜNYA
KT - 01 KT - 02 KT - 03
TB21KT01 TB21KT02 TB21KT03
132

3 Fasi̇kül Tari̇h (132 Sayfa)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

3 Fasi̇kül Tari̇h (132 Sayfa)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÖLÜM 15

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA

a) Düşünce evresi HUKUKİ VARLIĞIN RESMEN SONA ERMESİ: Bir devletin

c) Yeni bir düzen evresi

OLİGARŞİ: Egemenlik kaynağının belirli bir zümreye ait

DEMOKRASİ: Gücünü halktan alan yönetim anlayışıdır. Halk

EMPERYALİZM: Bir devletin başka toplumlar ve devletler

ULUSAL BAĞIMSIZLIK: Bir devletin ya da toplumun başka

REFORM (ISLAHAT): Bozulan mevcut düzene eklemeler ya

RESMEN TANIMA: İki ya da daha fazla devletin birbirleri

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

Kurmay yüzbaşı Mustafa Kemal’in ilk görev yeri, merkezi

MUSTAFA KEMAL’İ ETKİLEYEN Bölgeye sadece gönüllü subaylar gidebildi. Bu subaylar

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

Devleti’nin bu zor durumundan yararlanan Balkan devletleri, Sirbistan

BALKAN SAVAŞLARI (1912 – 1913)

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

I. Balkan Savaşı devam ederken İttihat ve Terakki Partisi Nedenler:

LONDRA ANTLAŞMASI (30 Mayıs 1913)

• Osmanlı Devleti, Edirne’nin dahil olduğu Midye - Enez

• Bulgaristan I. Balkan Savaşı sonucunda aldığı toprakların

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

İstanbul Antlaşması (13 Mart 1914)

Bu gelişme, Bulgaristan’ın I. Dünya Savaşı’nda İttifak

• Sırbistan’da kalan Türklerin ve Müslümanların yasal hak-

Balkan Savaşlarının Sonuçları

Batılı büyük devletler 16 Kasım 1913’te aldıkları karar-

Osmanlı Devleti Sırbistan ve Karadağ ile sınır antlaşması

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

2. XX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nde,

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

5. Otuz Bir Mart Vakası’nın rejimi değiştirme amacında

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

2. Milli Mücadele dönemindeki,

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

5. I. Mehmet Emin Yurdakul

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

I. DÜNYA SAVAŞI (1914 – 1918) DEVLETLERİN BLOKLARA AYRILMASI

Ô Bloklaşmalar ve silahlanma yarışının hızlanması tarafına geçmiştir.) Belçika

Osmanlı Devleti’nin Savaşın Başındaki Tutumu

• Tarafsızlığını ilan etmiştir.

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞA GİRMESİNİN

OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER

madde kaynaklarına sahip olması Irak Hicaz - Yemen

• İngiltere’yi Uzak Doğu’ya giden sömürge yolları üzerinde

Bu cephenin açılmasında Osmanlı Devleti’nin amaçları:

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

• Çanakkale cephesinden sonra 1916’da bu cepheye ata- SAVUNMA CEPHELERİ

Kanal Cephesi Mustafa Kemal, Arıburnu savaşlarında 57. Alaya “Ben

"Akademik Başarı Atölyesi" TARİH

Mustafa Kemal Paşa, I. Dünya Savaşı’nda sırasyıla çar-

Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandığı tarihte Osmanlı

I. Dünya Savaşı sırasında yapılan gizli antlaşmalarda Yu-

Hicaz – Yemen Cephesi

Bu cephede İngiltere’nin kışkırtması ile Araplar Mekke