Filozofowie jońscy

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Prezentacja TED
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Wisława Szymborska, Nic dwa razy, [w:] tejże, Wiersze wybrane.
Źródło: Arystoteles, Metafizyka, t. I, tłum. K. Leśniak, 1983.
Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. K. Leśniak, 1985.
Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. B. Kupis, 1970.
Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. H. Podbielski, 1989.
Źródło: j.w.
 Filozofowie jońscy

Erich Ferdinand, Cztery żywioły

Źródło: dostępny w internecie: flickr.com, licencja: CC BY 2.0.

Czy naukowcy poszukujący przeciwwirusowych szczepionek to spadkobiercy greckich

filozofów? Czy wiesz, jak narodziła się filozofia? Kto po raz pierwszy postawił filozoficzne
pytanie o arché, czyli zasadę świata, o to, co było na początku?
Na przełomie VI i V wieku p.n.e. mityczne wyjaśnienia rzeczywistości przestały być
wystarczające. „Miłośnicy mądrości” – pierwsi filozofowie żyjący w starożytnej Jonii, zaczęli
poszukiwać racjonalnego wytłumaczenia zjawisk zachodzących w przyrodzie. Filozofia
przyrody upatrywała pierwszej zasady w materii, w żywiołach wody i ognia, i tak stała się
początkiem rozwoju nauki. Tales z Miletu, zwany dziś praojcem filozofii zasłynął także jako
uczony – pierwszy, który przewidział zaćmienie słońca i obliczył wysokość piramidy na
podstawie długości jej cienia. Pytanie o istotę świata i przyrody sprowokowało ludzkość do
stawiania kolejnych, coraz bardziej szczegółowych pytań.

Twoje cele

Poznasz pierwszych filozofów i podstawowe pojęcia greckiej filozofii przyrody.

Zastanowisz się, w jaki sposób jońscy filozofowie dochodzili do swoich przekonań na
temat istoty świata – pierwszej zasady.
Przygotujesz argumentację w dyskusji: czy pytania i teorie jońskich filozofów
przyrody są dzisiaj nadal istotne?
Przeczytaj

Dla zainteresowanych

Aby dowiedzieć się więcej na temat filozofów jońskich, zapoznaj się z poniższymi
materiałami:

Charakterystyka wybranych koncepcji jońskich filozofów przyrody

Wszystko z przyrody – jońska filozofia przyrody. Problematyka filozoficzna w tekstach
literackich
Poglądy Talesa, Anaksymandra, Anaksymenesa z Miletu
Parmenides i Heraklit. Rozum a problem dynamiki bytu
Wariabilizm Heraklita

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DGBJN1ygw

Filozofia do słuchania
Źródło: "Winter reflec ons", "Crowd hammer" by Kevin MacLeod, incompetech.filmmusic.io, licencja: CC BY-SA 4.0.

Nagranie dźwiękowe Filozofia do słuchania - filozofowie jońscy.

Filozofia (z gr. philosophía – umiłowanie

mądrości) narodziła się w antycznej Grecji, za
twórcę jej nazwy uważa się Pitagorasa.
Według niego miano „miłośników mądrości”
mogło przysługiwać tylko tym, którzy „pragną
wszechstronnie […] zgłębić istotę świata
i przyrody”. Ludzie od pradawnych dziejów
dziwili się otaczającej ich rzeczywistości
i pragnęli ją poznać. Pierwotnie potrzebę
wiedzy o świecie zaspokajały mityczne
opowieści oparte na fantazji i baśniowych
wierzeniach. Dopiero filozofowie próbowali
wyjaśnić rzeczywistość w sposób racjonalny,
narzędziem ich dociekań stał się rozum
(gr. lógos). Prawdy o świecie wydawały im się
interesujące same dla siebie, a nie ze względu Albrecht Dürer, Filozofia, 1502
na możliwość ich praktycznego Filozofia cieszyła się w starożytności wielkim
wykorzystania. Tak więc można powiedzieć, poważaniem. Arystoteles wyróżnił ją spośród innych
że ukazanie całej rzeczywistości, racjonalny nauk za to, że była wolną i bezinteresowną
sposób wyjaśniania i czysto teoretyczne cele kontemplacją prawdy: „Boską, zaiste nadludzką
były istotnymi cechami filozofii. Pierwszym
spośród Greków, który został uznany za
filozofa, był Tales i jak religia chrześcijańska
wywodzi rodzaj ludzki od praojca Adama, tak
w tradycji antycznej za praojca filozofii
zwykło się uważać Talesa.
Tales z Miletu
Tak w XIX w. wyobrażano sobie Talesa z Miletu.
Teoria Talesa nie jest dziś dla nas zbyt przekonująca,
aczkolwiek można by ją uznać za rodzaj prehipotezy
naukowej: jeszcze w XX w. uczeni uważali, że
podstawowym budulcem wszystkich rzeczy jest
wodór, z którego, jak wiadomo, w dwóch trzecich
składa się woda.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Jak rozumiano arché?
Arystoteles pisze, że:
Arystoteles
umiejętnością jest filozofia, zwłaszcza gdy wznosząc
się samotnie ku kontemplacji wszechrzeczy, usiłuje
dostrzec ukrytą tam prawdę”. Według Arystotelesa,
„boska” filozofia nie tylko prowadziła do poznania
Boga i wszechświata – była wiedzą godną samego
Boga. Stąd „wszystkie rodzaje wiedzy mogą być
pożyteczniejsze od niej, ale żadna nie może być
lepsza”. Tak pojętą filozofię długo traktowano jako
królową nauk.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Tales (1 poł. VI w. p.n.e.) urodził się w Milecie,
mieście na wybrzeżu Azji Mniejszej (zwanej
w starożytności Jonią). Był nie tylko filozofem,
matematykiem i astronomem, lecz także
roztropnym politykiem. Jako uczony zasłynął
tym, że przewidział zaćmienie słońca,
obliczył wysokość piramidy na podstawie
długości jej cienia oraz wynalazł sposób na
obliczenie odległości statku na morzu. Nie
pozostawił po sobie żadnych pism, za to wiele
informacji na jego temat przekazał
Arystoteles. Uczony z Miletu po raz pierwszy
w historii próbował w racjonalny sposób
uzasadnić swoje poglądy. W jego
rozważaniach następuje wyraźne przejście od
myślenia mitycznego do rozumowego,
typowego dla filozofii. Tales też po raz
pierwszy postawił prawdziwie filozoficzne
pytanie: interesowało go, co było na samym
początku świata i z czego się wywodzi całe
bogactwo rzeczywistości, innymi słowy,
szukał zasady świata, zwanej po grecku
arché.
“ Metafizyka
Spośród pierwszych filozofów
większość przyjmowała zasady
w formie materii jako jedyne
zasady wszystkich rzeczy; z niej
bowiem są utworzone wszelkie
byty, z niej najpierw powstały
i w nią w końcu po zniszczeniu
się obrócą; [...] musi wszak
istnieć jakiś byt, jeden albo
więcej niż jeden, z którego
powstają wszystkie inne rzeczy, Rzymska kopia greckiego popiersia Arystotelesa,
podczas gdy on sam trwa. wykonanego ok. 330 r. p.n.e. przez rzeźbiarza Lizypa
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Źródło: Arystoteles, Metafizyka, t. I, tłum. K. Leśniak,
1983.

Zasada jest więc początkiem i końcem wszystkiego, co istnieje, jest też „trwałą podporą”
rzeczy, czyli czymś, co podtrzymuje ich istnienie. Zasada w przeciwieństwie do rzeczy
zmiennych, wtórnych i przemijających to coś pierwotnego, podstawowego i niezmiennego.
Co w rozumieniu Talesa było zasadą, tym najpierwotniejszym bytem? Wnioski, do których
doszedł, jak już wspomniano, odnotował Arystoteles:

“
Arystoteles

Metafizyka
Tales [...] twierdził, że woda jest zasadą (dlatego też dowodził, że
Ziemia unosi się na wodzie). Zapewne doszedł do tego wniosku na
drodze obserwacji, że pożywienie jest wilgotne i że samo ciepło
powstaje z wilgoci i dzięki niej żyje (a to, z czego coś powstaje, jest
zasadą wszystkich rzeczy). Na podstawie tego oraz faktu, że nasiona
wszystkich rzeczy mają wilgotną naturę, powziął myśl, że woda jest
naturalnym początkiem wszystkich rzeczy wilgotnych.
Źródło: Arystoteles, Metafizyka, t. I, tłum. K. Leśniak, 1983.

Tales więc ustalił, że arché świata jest woda. To z niej zrodziło się wszystko i ona
podtrzymuje cały świat w istnieniu, wszystko też u swego kresu przemienia się w wodę.
Niektórzy, jeszcze w starożytności, próbowali przyrównać myślenie Talesa do bajecznych
opowieści o Okeanosie i Tetydzie, bóstwach wodnych, uznanych w mitach za ojca i matkę
wszechrzeczy. Jednak, jak widać, logika Talesa, który szukał racjonalnego uzasadnienia dla
swych teorii, w zasadniczy sposób różniła się od fantazji mitów, dlatego też dzięki
myślicielowi z Miletu narodziła się królowa wszystkich nauk – filozofia.

Rozważania Talesa kontynuowali Anaksymander, Anaksymenes i Heraklit, filozofowie

z Azji Mniejszej. Wraz z Talesem nazwano ich jońskimi filozofami przyrody lub
hylozoistami, ponieważ głosili, że materia świata jest ożywiona i pozostaje w ciągłym ruchu.
Zasadę świata widzieli w materialnym tworzywie: wodzie, powietrzu i ogniu bądź, jak
Anaksymander, w bezkresie, czymś wiecznym i nieskończonym. Spośród nich na
szczególną uwagę zasługuje Heraklit.

Heraklit z Efezu
Heraklit z Efezu (VI/V w. p.n.e.). Był
samotnikiem, nie lubił towarzystwa innych
ludzi, do których odnosił się z pogardą. Nigdy
nie miał nauczycieli i do całej wiedzy doszedł
sam. Jego pismo O naturze, z którego ocalały
jedynie krótkie, aforystyczne fragmenty,
napisane było niejasnym językiem. Z tego też
powodu Heraklita nazwano „ciemnym”
filozofem. Starożytni opowiadali o skłonności
myśliciela do melancholii, a w literaturze
i sztukach plastycznych utrwalił się jego
obraz jako filozofa płaczącego. Heraklit uznał,
że arché świata stanowi ogień. Ogień bowiem
przekształca się w inne podstawowe
elementy tworzące rzeczywistość: płonąc,
Heraklit z Efezu. Heraklitejska teoria wiecznych
zmienia się w powietrze, ono z kolei skrapla
powrotów oddziałała na poglądy stoików (koniec IV
się i przeobraża w wodę, która nawilża
i III w. p.n.e.), którzy głosili naukę o ogólnym
i ożywia ziemię. Heraklit określał to „zognieniu świata” (gr. ekpyrosis) i jego ponownych
w następujący sposób: narodzinach. Cyrkularna koncepcja czasu wiązała się
z wiarą w reinkarnację: wielokrotne odradzanie się

“
człowieka po śmierci przez wstępowanie jego duszy
Heraklit
w ciało innej istoty.
O naturze Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Przemiany ognia: najpierw

w morze, a następnie jednej połowy morza w ziemię, drugiej zaś
w ognisty wiatr.
 Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. B. Kupis, 1970.

W stosunku do swoich poprzedników Heraklit poszerzył zakres zainteresowań

filozoficznych. Wyszedłszy poza pytanie o zasadę i sposób, w jaki wszechświat się z tej
zasady rozwinął, zwrócił szczególną uwagę na ruch i zmienność świata. Ten aspekt
rzeczywistości uczynił przedmiotem wnikliwych badań i uznał, że w ogniu, który się ściśle
łączy z ruchem i zmianą, tkwi natura świata. Znane są aforystyczne powiedzenia filozofa,
podkreślające wszechobecność zmiany: „Wszystko płynie”, „Niepodobna wstąpić
dwukrotnie do tej samej rzeki” oraz pozornie paradoksalne: „Do tej samej rzeki wstępujemy
i nie wstępujemy, jesteśmy i nie jesteśmy”. Jak woda w rzece, tak człowiek i cała natura
podlegają nieustannej zmianie. Pogląd Heraklita, zgodnie z którym istotą rzeczywistości jest
ruch i zmienność, nazywamy wariabilizmem. Filozof podkreślał, że wieczna zmiana rzeczy
polega na ścieraniu się przeciwieństw i nieustannej walce: życie ściera się ze śmiercią,
ciepłe z zimnym, suche z mokrym. Stąd „wojna jest matką wszystkich rzeczy i wszystkich
królową”. Oprócz przekonania o zmianie równie ważne w poglądach myśliciela z Efezu było
przeświadczenie o rozumności świata. Choć wszystko jest w stanie wojny, jednak rozum
sprawia, iż „rozbieżne czynniki łączą się i powstaje z nich najpiękniejsza harmonia”.
Harmonię tę niełatwo dostrzec, stąd Heraklit o niej mówi: „harmonia ukryta wyższa od
widocznej”. Zdziwienie wielkością i pięknem wszechświata przywiodło uczonego z Efezu
do podjęcia jeszcze jednej, bardzo ważnej kwestii. Dręczyło go pytanie, które i dziś nieraz
sobie zadajemy: czy świat miał swój początek w czasie, czy też istniał od zawsze? Heraklit
uznał, że:

“
Heraklit

O naturze
Tego świata, jednego i tego samego świata wszechrzeczy nie stworzył
ani żaden z bogów, ani żaden z ludzi, lecz był on, jest i będzie
wiecznie żyjącym ogniem, zapalającym się według miary i gasnącym.
Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. B. Kupis, 1970.

Jak wyjaśniał tę wieczność wszechświata? Heraklit twierdził, że istnieje zjawisko Wielkiego

Roku. Wielki Rok obejmuje 18 000 lub 10 800 lat, a po jego upływie następuje spalenie
i ponowne narodzenie się świata. Wszystko powraca do pierwotnego stanu i powtarza się
w identyczny sposób. Koncepcja Wielkiego Roku odzwierciedla sposób, w jaki starożytni
pojmowali istotę czasu. Dziś na ogół się uważa, że czas biegnie linearnie, tzn. rozwija się
jakby po linii prostej: każde zdarzenie i każda istota ma swój początek, określony czas
trwania, a potem ostateczny koniec. Powrotu rzeczy nie ma. W starożytności sądzono
inaczej: wierzono, że po upływie określonego czasu wszystko powraca i rozgrywa się
ponownie w taki sam sposób. Teoria ta nosi nazwę cyrkularnej (kołowej) koncepcji czasu.
Słownik
arché

(gr. początek, zasada, podstawa) termin wprowadzony do filozofii najprawdopodobniej

przez Anaksymandra z Miletu, oznaczający źródło, początek, pratworzywo, przyczynę
(głównie materialną) całości bytu, budulec rzeczywistości, ale jednocześnie niezmienną
zasadę (naturę) istnienia; wokół problemu arché koncentrował się początkowy okres
rozwoju starożytnej filozofii greckiej, od Talesa po Arystotelesa

filozofia

(gr. filein – miłować, sofia – mądrość; umiłowanie mądrości) dziedzina wiedzy, która
wyrosła w opozycji do mitologicznego obrazu świata, gdy żadna z nauk jeszcze nie
istniała. Z niej narodziły się wszystkie nauki istniejące do dzisiaj. Filozofia zachodnia
powstała w antycznej Grecji. Za pierwszego filozofa europejskiego uważany jest Tales
z Miletu, gdyż jako pierwszy dokonał niereligijnego namysłu nad światem, zaś Pitagoras
z Samos jako pierwszy określił się mianem „filozofa” (osoby miłującej mądrość), a swoją
naukę nazwał filozofią („umiłowaniem mądrości”)

hylozoizm

(gr. hylē – materia, zōē – życie) pogląd filozoficzny, według którego cała materia jest ze
swej natury ożywiona

jońska filozofia przyrody

historycznie pierwszy nurt filozofii, zajmujący się fizyką, a więc badaniem phyzis, czyli
przyrody. Jego pierwszymi przedstawicielami byli myśliciele milezyjscy: Tales,
Anaksymander i Anaksymenes, a także Heraklit z Efezu i Ksenofanes z Kolofonu.
Epigonami ruchu byli zaś Archelaos z Aten i Diogenes z Apollonii, działający w V w. p.n.e.

wariabilizm

(łac. variabilis – zmienny) stanowisko filozoficzne wywodząca się od Heraklita,

przyjmujące nieustającą zmianę wszystkiego, co istnieje, proces stawania się. Teoria ta
wiąże się z przeciwstawną statyczności (Parmenides, Zenon z Elei) dynamiczną teorią
bytu. Stanowiska pokrewne: heglizm, materializm, bergsonizm
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zanim zapoznasz się z prezentacją, zanotuj, jak rozumiesz słynne powiedzenie Heraklita,
mówiące, że nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki. Następnie zapoznaj się z prezentacją
i odpowiedz na zawarte w niej pytania i polecenia. Zapisz swoje odpowiedzi.

domena publiczna

Johannes Moreelse, Heraklit, 1630.

2 Englishsquare.pl sp. z o.o.,CC BY-SA 3.0

„Na tych, którzy wstępują do tej samej rzeki,

napływają coraz to nowe wody.
Do tej samej rzeki wstępujemy i nie wstępujemy,
jesteśmy i nie jesteśmy.”
 Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. B. Kupis.

Czy wiesz, co oznacza wyrażenie panta rhei? 3

4 Englishsquare.pl sp. z o.o.,CC BY-SA 3.0

„Do tej samej rzeki [...] nie można wejść dwa

razy i nie można dwa razy dotknąć tej samej
zniszczalnej substancji w tym samym stanie,
gdyż wskutek gwałtowności i szybkości jej
przemiany rozprasza się i znowu się łączy, zbliża
się i oddala.”

Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. K. Leśniak.

domena publiczna

Polecenie 1: Wyjaśnij sens sentencji: „Do tej

samej rzeki nie można wejść dwa razy…”
W odpowiedzi uwzględnij poglądy Heraklita
dotyczące zmiany.

6 Englishsquare.pl sp. z o.o.,CC BY-SA 3.0

„Rzeczy przeciwstawne łączą się, a z różniących

się od siebie powstaje najcudowniejsza
harmonia i wszystko powstaje przez walkę.”

Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. H. Podbielski

Englishsquare.pl sp. z o.o.,CC BY-SA 3.0 7
„Wojna jest matką wszystkich rzeczy
i wszystkich królową.”

Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. H. Podbielski

domena publiczna

Polecenie 2: Dlaczego Heraklit uznał wojnę za

matkę wszystkich rzeczy?

Englishsquare.pl sp. z o.o.,CC BY-SA 3.0 9

„Jednym i tym samym jest w nas żywe i umarłe,
to, co czuwa, i to, co śpi, młode i stare,
ponieważ te rzeczy stają się po swej zmianie
tamtymi, a tamte znów po swej zmianie stają się
tymi.”

Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. B. Kupis.

10 Jak myślisz, obserwacje jakich zjawisk

w przyrodzie zainspirowały Heraklita?

11

domena publiczna
 Polecenie 3: Przeczytaj kolejną sentencję
i zastanów się nad rolą, jaką Heraklit wyznaczył
rozumowi we wszechświecie.

12 Englishsquare.pl sp. z o.o.,CC BY-SA 3.0

„Nie mnie, lecz logosu słuchając, mądrze będzie

zgodzić się, że wszystkie rzeczy stanowią
jedność.”

Źródło: Heraklit, O naturze, tłum. B. Kupis.

Źródło: domena publiczna.

Twoje odpowiedzi
Prezentacja TED

Polecenie 1

Zapoznaj się z wykładem dr. Tomasza Mazura. Mówi on m.in. o przyczynach pojawienia się
namysłu filozoficznego związanego z jońską filozofią przyrody. Zindentyfikuj te przyczyny,
dodaj również swoje hipotezy.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DboQOYjG3

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału

Polecenie 2

Jak pierwsi filozofowie rozumieli arché? Wyjaśnij pochodzenie tych koncepcji.

Polecenie 3

Czy obecnie intrygują nas te same zagadnienia dotyczące rzeczywistości, co starożytnych?

Uzasadnij swoje zdanie i zapisz swoje wnioski w formie notatki.
 Ćwiczenie 1

Co jest zasadą świata? Przyporządkuj każdemu z wymienionych niżej filozofów jeden

z wariantów.

Pitagoras woda

Heraklit liczba

Tales ogień

Ćwiczenie 2

Zaznacz zdania prawdziwe.

 Pierwszych filozofów można nazwać badaczami.

 Tales jest pierwszym filozofem, którego pisma przetrwały do naszych czasów.

 Tales uważał, że wszystko pochodzi z wody.

 Heraklita nazywano jasnym filozofem.

Ważnym elementem namysłu filozofów jońskich były obserwacje pochodzące


z doświadczenia.

Jończycy interesowali się zarówno aspektem materialnym (z czego wszystko jest


zrobione), jak i aspektem sprawczym (dlaczego i jak wszystko funkcjonuje).

Dla zainteresowanych: inspiracje filozoficzne w literaturze

 Polecenie 4

Obejrzyj film z aktorską interpretacją wiersza Wisławy Szymborskiej Nic dwa razy. Do jakiego
stanowiska filozoficznego odwołuje się poetka? Wypisz argumenty potwierdzające twoją
opinię.

Stanowisko

Argumenty

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DboQOYjG3

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Wisława Szymborska. Nic dwa razy.

“
Wisława Szymborska

Nic dwa razy

Nic dwa razy się nie zdarza
i nie zdarzy. Z tej przyczyny
zrodziliśmy się bez wprawy
i pomrzemy bez rutyny.

Choćbyśmy uczniami byli

najtępszymi w szkole świata,
nie będziemy repetować
żadnej zimy ani lata.

Żaden dzień się nie powtórzy,

nie ma dwóch podobnych nocy,
dwóch tych samych pocałunków,
dwóch jednakich spojrzeń w oczy.

Wczoraj, kiedy twoje imię

ktoś wymówił przy mnie głośno,
tak mi było, jakby róża
przez otwarte wpadła okno.

Dziś, kiedy jesteśmy razem,

odwróciłam twarz ku ścianie.
Róża? Jak wygląda róża?
Czy to kwiat? A może kamień?

Czemu ty się, zła godzino,

z niepotrzebnym mieszasz lękiem?
Jesteś – a więc musisz minąć.
Miniesz – a więc to jest piękne.

Uśmiechnięci, w pół objęci

spróbujemy szukać zgody,
choć różnimy się od siebie
jak dwie krople czystej wody.
Źródło: Wisława Szymborska, Nic dwa razy, [w:] tejże, Wiersze wybrane.
Dla nauczyciela

Autor: Paweł Kaniowski

Przedmiot: Filozofia

Temat: Filozofowie jońscy

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Pojęcie filozofii. Uczeń:
1) przedstawia etymologię słowa filozofia;
II. Pierwsze pytanie filozoficzne: co stanowi archē świata? Uczeń:
2) kojarzy imiona jońskich filozofów przyrody (Tales, Anaksymander, Anaksymenes) z przyjętymi
przez nich zasadami (woda, bezkres, powietrze);
4) dostrzega w metodzie jońskich filozofów przyrody zalążek empirycznej metody naukowej:
obserwacja zjawisk przyrodniczych oraz wysuwanie hipotez wyjaśniających te zjawiska.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

zna przedstawicieli greckiej filozofii przyrody;

definiuje podstawowe pojęcia z zakresu greckiej filozofii przyrody;
rekonstruuje sposób, w jaki jońscy filozofowie dochodzili do swoich przekonań na
temat pierwszej zasady.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

 ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
prezentacja multimedialna;
film.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z medium w sekcji „Prezentacja

multimedialna”.

Faza wprowadzająca:

1. Prowadzący zajęcia loguje się na platformie, wyświetla temat lekcji oraz cele. Wspólnie
z uczestnikami zajęć ustala kryteria sukcesu.
2. Dyskusja wprowadzająca. Nauczyciel odczytuje pytanie znajdujące się we
wprowadzeniu do e‐materiału wyświetlonego na tablicy: Czy wiesz, jak narodziła się
filozofia? Kto po raz pierwszy postawił filozoficzne pytanie o arché, czyli zasadę świata,
o to, co było na początku? Prosi uczniów, aby w parach rozpoczęli wstępną dyskusję na
ten temat. Uczniowie dzielą się swoimi propozycjami odpowiedzi na forum, a wybrana
osoba zapisuje najważniejsze spostrzeżenia i wnioski z dyskusji na tablicy.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie przystępują do cichego czytania tekstu e‐materiału.

Indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj” i zapisują w zeszycie
minimum pięć pytań do tekstu. Uwaga: każde z pytań musi rozpoczynać się od słowa
„dlaczego”. Następnie zadają swoje pytania dowolnie wybranej osobie z klasy
i odpowiadają na nie. Nauczyciel może wybrać jedno z pytań do zadania domowego.
 2. Praca z multimedium. Uczniowie uruchamiają na tabletach lub komputerach materiał
z sekcji „Prezentacja multimedialna”, a następnie odczytują polecenie: Zanim zapoznasz
się z prezentacją, zanotuj, jak rozumiesz słynne powiedzenie Heraklita, mówiące, że nie
można wejść dwa razy do tej samej rzeki. Następnie zapoznaj się z prezentacją
i odpowiedz na zawarte w niej pytania i polecenia. Zapisz swoje odpowiedzi. Pracują
w parach, analizując treść zadania, dyskutując i zapisując wnioski. Wybrane grupy
omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy.
3. Praca z drugim multimedium. Uczniowie zapoznają się z materiałem w sekcji
„Prezentacja TED”. Klasa dzieli się na grupy. Każdy zespół opracowuje odpowiedzi do
poleceń i ćwiczeń. Po wyznaczonym przez nauczyciela czasie liderzy grup odczytują
propozycje. Nauczyciel komentuje rozwiązania uczniów.

Faza podsumowująca:

1. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Chętni uczniowie mają za zadanie przygotować odpowiedzi na polecenie 4. z sekcji

„Film”.

Materiały pomocnicze:

Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, tłum. Irena Krońska, Kazimierz
Leśniak, Witold Olszewski, Warszawa 1984.
Krokiewicz A., Zarys filozofii greckiej, Warszawa 2000.
Sikora A., Spotkania z filozofią: od Heraklita do Husserla, Warszawa 2009.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Prezentacja multimedialna” do pracy

przed lekcją. Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na
zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania.