Uzależnienia i współuzależnienia Dorosłych Dzieci Alkoholików

(DDA)

Wstęp

I. Znaczenie pojęć.

1.) Uzależnienie.
2.) Współuzależnienie.
3.) Syndrom DDA.

II. Funkcjonowanie DDA.

1.) Cechy specyficzne DDA

2.) Funkcjonowanie psychospołeczne.

III. Wsparcie społeczne DDA.

1.) Instytucjonalna pomoc.

2.) Rola rodziny w leczeniu uzależnienia od alkoholu.
3.) Programy profilaktyczne.

Zakończenie.

1
Wstęp.
Od czasów starożytnych, człowiek stosował różnego rodzaju substancje, w celu zmian
własnego stanu świadomości, dla osiągnięcia pobudzenia emocjonalnego bądź relaksu, wywołania
lub uniemożliwienia snu, wzmożenia zwykłych percepcji lub wywołania halucynacji. Takie
substancje, które mają wpływ na zachowanie, świadomość i usposobienie psychiczne, nazywane są
substancjami psychoaktywnymi.
Spożywanie alkoholu, występowało przede wszystkim jako element zachowań społecznych
w różnych rytuałach w celu stworzenia odpowiedniej atmosfery oraz zawiązaniu więzi. Można
zatem sobie zadać pytanie: Czy coś się zmieniło na przestrzeni wieków?
Analiza problematyki pokazuje, że styl spożywania się zmienia ale namiętności pozostają.
Te same skutki, moce i okropności przypisywano naprzemiennie różnym napojom alkoholowym.
Argumentacje w prowadzonych dyskusjach polemicznych na temat pozytywnego lub negatywnego
wpływu etanolu na społeczeństwo, podsycane są różnymi normami, mitologiami,
przyzwyczajeniami, które często mają charakter czysto subiektywny. W związku z tym, pewne jest
to, że przewlekły alkoholizm, wymaga nowej i trzeźwej analizy.
W obecnym kontekście problem spożywania alkoholu jest coraz powszechniejszy a jego
negatywne skutki są coraz bardziej nagłaśniane. Kontrola problemu alkoholowego jest zadaniem
długoterminowym między innymi dla psychologii i medycyny, do których należy zapewnienie
alternatywy dla zmienionego kulturowego podejścia do stresu codziennego. Jest to spowodowane
przede wszystkim rosnącą liczbą uzależnionych pośród osób młodych lub wchodzących w okres
dojrzałości. Według prowadzonych badań przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych, ponad 80% dorosłych Polaków spożywa alkohol, natomiast 11% ponosi z tego
powodu szkody zdrowotne i społeczne, a 2% społeczeństwa polskiego zdiagnozowano jako
uzależnionych. (PARPA 2017). W związku z tym konieczny jest rozwój programów mających na
celu zapobieganie, zwalczanie i leczenie tej choroby.
Coraz częściej zwraca się uwagę na rosnącą liczbę dzieci dorastających w rodzinach
alkoholowych. Panujący tam dysfunkcyjny system prowadzi do różnego rodzaju zaburzeń o
charakterze: emocjonalnym, edukacyjnym i społecznym. Dzieci pochodzące z rodzin alkoholowych
stanowią kategorię podwyższonego ryzyka i wymagają szczególnej opieki ze strony instytucji
pomocowych, placówek opiekuńczo-wychowawczych lub ośrodków psychoterapeutycznych.
Mamy zatem do czynienia z grupą osób, które określamy jako Dorosłe Dzieci Alkoholików,
prezentujących szereg zaburzeń wynikających z destrukcyjnych schematów będących
konsekwencją wypaczonego dzieciństwa.

2
 Niniejsze opracowanie ma stanowić próbę zdefiniowania problematyki uzależnienia i
współuzależnienia ze szczególnym uwzględnieniem wybranych aspektów funkcjonowania
Dorosłych Dzieci Alkoholików oraz ich funkcjonowania w relacji do uzależnionych i
współuzależnionych rodziców jak i wynikające z tego konsekwencje.
Praca została podzielona na cztery części, które koncentruja się na przedstawieniu
teoretycznym problematyki uzależnienia i współuzależnienia oraz funkcjonowania Dorosłych
Dzieci Alkoholików w rodzinie i społeczeństwie. Ponadto ważne miejsce w niniejszym
opracowaniu poświęcono najskuteczniejszym i najnowocześniejszym metodom terapii oraz
wsparcia społecznego, które zapewnia większą otwartość i akceptację skrzywdzonych dorosłych
dzieci alkoholików.
Alkoholizm jest problemem ludzkości od wieków i jest chorobą rodzinną, albowiem cierpi
zarówno osoba pijąca i uzależniona od alkoholu, jak i być może w równym lub większym stopniu
cierpi małżonek, mąż lub żona i wreszcie dzieci. Należy pamietać że podstawową komórką
społeczną jest właśnie rodzina, w której dokonuje się cały proces wychowania i gdzie dochodzi do
wszelkiego rodzaju interakcji między jej członkami. W ten sposób rodzina oddziałuje na osobowość
dziecka, przekazuje mu całą hierarchię wartości, które będą wyznaczały kierunki jego aktywności
oraz przyszłego postępowania. W przypadku nadużywania alkoholu, mamy do czynienia z rodziną
dysfunkcyjną i zamiast społecznej adaptacji to efektem jest całkowity brak przystosowania
społecznego.
Warto mieć na uwadze przemiany społeczno-ekonomiczne oraz przeobrażenia kulturowe
związane z rozwojem cywilizacji technicznej, które powodują, że zmienia się także rola rodziny. Z
pewnością współczesna rodzina znajduję się w kryzysie, co prowadzi do zaburzeń w rozwoju
osobowościowym dzieci, oraz ze względu na swoją dysfunkcyjność powoduje, że dzieci
wychowane w warunkach stresu i lęku z powodu choroby alkoholowej nie osiągają dojrzałości
społecznej. Naukowcy zwracają uwagę na problematykę dziedziczenia dysfunkcji oraz powielania
wzorców, które stanowiły tło ich dzieciństwa. Wychodząc naprzeciw tym negatywnym zjawiskom,
dostrzega się naglącą potrzebę wypracowania nowych i skutecznych form niesienia pomocy
poszczególnym członkom rodziny ze szczególnym uwzględnieniem współczesnych wartości.
Szczególne miejsce we współczesnym społeczeństwie zajmują Dorosłe Dzieci Alkoholików,
którzy muszą zmierzyć się z licznymi trudnościami wynikającymi z dysfunkcyjnych rodzin z jakich
pochodzą. W dobie kryzysu i degradacji rodziny, należy spojrzeć na skuteczność oddziaływania
terapeutycznego jako na szansę i nadzieję tych dorosłych członków rodzin alkoholowych, którzy
szukają i potrzebują wsparcia społecznego. Istotną kwestią jest instytucjonalna pomoc i działania
profilaktyczne, które pozwolą zapobiec dalszej destrukcji Dorosłych Dzieci Alkoholików.

3
I. Znaczenie pojęć.
Z historycznego punktu widzenia, pojęcie alkoholizmu ewoluowało w szczególny sposób.
Znane jest już w starożytnych społeczeństwach ( Chiny, Egipt), kiedy to dokonano pierwszych prób
profilaktyki społecznej. Istnieją przesłanko o drastycznych regulacjach prawnych ówczesnych
władców względem poddanych, którzy dopuszczali się nadużywania napojów alkoholowych.
Spośród najstarszych zachowanych praw, należy wymienić edykt cesarza Vu Vonga z 122o r. p.n.e.,
który skazywał na śmierć wszystkich, którzy nadużywali alkoholu1.
Badania nad alkoholizmem rozpoczeły się dopiero w połowie XIX w. a ich pionierem jest
Magnus Huss (1852), który zapoczątkował opis psychicznych zjawisk spowodowanych
nadużywaniem alkoholu2. Z czasem, we wschodniej Europie, bardziej aniżeli na Zachodzie, alkohol
postrzegano jako oznakę luksusu, wolności i sukcesu.
W drugiej połowie XX w., produkcja alkoholu znajdowała się pod kontrolą państwa,
natomiast poprzez wzrost siły nabywczej, wzrosła konsumpcja stanowiąca istotne źródło dochodów,
co w Polsce stanowiło 10-15% dochodu narodowego3. O ile w przeszłości alkoholizm traktowano
jako problem zdemoralizowanej społeczności, to obecnie pod wpływem prowadzonych badań,
alkoholik nie stanowi element gorszej kategorii, ale do pracy z leczeniem tego uzależnienia
zaangażowano pracowników medycznych, socjalnych i psychologów4.
1.) Uzależnienie.
Substancje zarówno naturalne jak i syntetyczne wpływające na stan zdrowia psychicznego,
odbieranego jako choroba, stan dyskomfortu lub przynoszące paliatywne i sztuczne „korzyści”
psychiczne, determinują stan patologiczny, który nosi ogólną nazwę narkomanii. Do substancji tych
zalicza się alkohol. Wspólną cechą alkoholu i innych substancji psychoaktywnych jest to, że
fiksacja behawioralna ma charakter postępujący i przechodzi z jednego etapu do drugiego, czyli od
nadużywania do uzależnienia. Pierwszy etap nadużycia, polega na nadmiernym używaniu tych
substancji psychoaktywnych, przy czym specjaliści precyzują, że chodzi o takie nadużycia, które są
szkodliwe dla ogólnego stanu zdrowia. Nadużywanie zatem prowadzi do uzależnienia, definiowane
jako stan jednostki po regularnym zażywaniu danej substancji przez zmienny okres czasu, po
którym ma trudności lub jest niemożliwe aby samodzielnie zaprzestał jej używania 5.

1
M. Wnuk, J. T. Marcinkowski, Alkoholizm-przegląd koncepcji oraz metod leczenia, „Hygeia Public health 2012,
47(1), s. 49-51.
2
I. Wald, Alkohol oraz związane z nim problemy społeczne i zdrowotne, Warszawa 1986, s. 186.
3
Tamże. 188.
4
J. Wallace, Alkoholizm. Nowe spojrzenie na chorobę. Warszawa 1989. s.
5
A. Margasiński, Rodzina alkoholowa z uzależnionym w leczeniu. Kraków 2010,s.129.

4
 Uzależnienie charakteryzuje się zatem dwoma poziomami. Poziom psychologiczny, który
odnosi się do niepohamowanej chęci kontynuowania konsumpcji pomimo problemów rodzinnych,
społecznych i zawodowych, jakie napotyka jednostka. Po zaprzestaniu konsumpcji pojawiają się
psychiczne objawy odstawienia, takie jak lęk, drażliwość, bezsenność, depresja, ale wszystkie te
objawy znikają po kilku tygodniach abstynencji. Najpoważniejszym etapem uzależnienia
psychicznego jest tzw. patologia psychiatryczna, która rozciąga się od organicznych zaburzeń
osobowości po demencję6.
Uzależnienie fizyczne można zdefiniować jako stan, w którym zaprzestanie konsumpcji nie
jest możliwe wyłącznie siłą woli, a jej przypadkowe zaprzestanie powoduje pojawienie się
charakterystycznych objawów mogących prowadzić do śmierci. Podział na uzależnienie fizyczne i
uzależnienie psychiczne ma charakter akcydentalny i zwykle obejmuje oba te rodzaje
uzależnienienia, z negatywnymi skutkami zarówno na poziomie indywidualnym, jak i społeczno-
rodzinnym7.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że każda osoba przeżywa zupełnie inaczej kontakt z
substancją toksyczną, na co wskazuje poziom tolerancji. Określamy tolerancję jako zespół
elementów, które wprowadzają podmiot w fazę zwiększania dawki toksycznej, aby odczuwać te
same doznania, nie zauważając negatywnych skutków. Ten próg tolerancji różni się w zależności od
osoby, niezależnie od rasy, wieku psychicznego osoby badanej, niezależnie od rodzaju
spożywanego alkoholu. Próg wzrasta, jeśli pacjent spożywa większą ilość alkoholu. Niektóre osoby
od początku wykazują nietolerancję ze względu na swoją fizjologię. Różne badania, także w
naszym kraju, wykazały, że próg tolerancji jest na tyle zmienny, że nie da się powiązać ilości
spożytego alkoholu z charakterem czy wagą popełnionego czynu8.
Uzależnienie psychiczne to tendencja do spożywania napojów alkoholowych lub
narkotyków w celu uzyskania przyjemnych wrażeń lub uniknięcia pewnych niedyspozycji. Alkohol
jest używany ze względu na swoje właściwości jako substancja psychoaktywna przez osoby
uzależnione psychicznie. W 1977 roku grupa badaczy zastosowała określenie zespół uzależnienia
od alkoholu, który można rozpoznać po siedmiu zasadniczych elementach a mianowicie:
- poczucie przymusu picia czyli chęć spożycia napojów alkoholowych jest bardzo silna i osoba
dotknięta chorobą nie wie, czy będzie w stanie przestać pić, nawet jeśli będzie próbowała;
- stereotypowy schemat picia kiedy to osoba uzależniona pije w regularnych odstępach czasu, aby
złagodzić skutki zaprzestania spożywania napojów alkoholowych;

6
B. T. Woronowicz, Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia, Poznań 2009, s. 155-156.
7
A. Margasiński, Rodzina...,s.125.
8
M. Wnuk, J. T. Marcinkowski, Alkoholizm…, s. 50.

5
- prymat picia nad innymi zajęciami albowiem alkohol jest na pierwszym miejscu, przed zdrowiem,
rodziną, aktywnością zawodową;
- zmiana tolerancji na alkohol, kiedy to w pierwszej fazie uzależnienia zwiększa się tolerancja na
alkohol, a fakt, że „lubi się pić” sprawia, że pijący uważa to za dobre, nie zdając sobie sprawy, że
tak naprawdę jest to problem. W miarę postępu uzależnienia ten próg tolerancji maleje;
- powtarzające się objawy odstawienne, ponieważ objawy te nie pojawiają się u osób pijących
normalnie, ale u tych, które piją bardzo długo i których organizm dłużej utrzymuje zwiększone
spożycie alkoholu. Objawy charakteryzujące ten moment to drżenie rąk, nóg i tułowia. Występują
trudności w wykonywaniu najbardziej przyziemnych czynności, takich jak zapinanie guzików,
trzymanie czegoś w dłoni, staje nadpobudliwość, łatwo się przestrasza, wymioty i obfity pot. W
miarę postępu przerwy pojawiają się urojenia, halucynacje, napady padaczkowe i wreszcie po ok 48
godzinach może wystąpić tzw. delirium tremens9.
Próby zdefiniowania uzależnienia od alkoholu były naznaczone niepewnością, dysputami
oraz niejasnościami, które odzwierciedlały myśli kulturowe, religijne i naukowe danej chwili.
Pierwszą koncepcje alkoholizmu jako choroby, przedstawił dr William Silkworth, który w leczeniu
alkoholizmu uwzględniał zarówno aspekt cielesny jak i psychiczny, traktując człowieka w sposób
integralny jako jedność psychosomatyczną10. Ostatecznie, alkoholizm jako choroba został
zdefiniowany w 1972 r. przez Narodową Radę Alkoholową w USA, kładąc nacisk na uzależnienie i
tolerancję w kryteriach diagnostycznych. Zaledwie kilka lat później, G. Edwards, sformułował
syndrom uzależnienia od alkoholu, włączając w ten proces zarówno aspekty biologiczne jak i
społeczne i behawioralne. Odtąd alkoholizm traktowany jest jako choroba odpowiadająca modelowi
biopsychologicznemu i ujęta we wszystkich międzynarodowych nozologiach, takich jak ICD-10
oraz DSM-IV11.
Nozologia ICD-10 podaje stałe kryteria definiowania uzależnienia od alkoholu: stan
odstawienia; używanie alkoholu w celu uniknięcia odstawienia i porannej skuteczności; osłabienie
zdolności kontrolowania konsumpcji; tendencja do picia w ten sam sposób dzień po dniu ze
względu na ograniczenia społeczne; postępujące zaniedbywanie alternatywy w postaci innych
przyjemności na rzecz alkoholu; uporczywość spożywania alkoholu pomimo niebezpiecznych
konsekwencji; dowody na to, że nawrót po okresie abstynencji szybko prowadzi do powrotu do
uzależnienia. Rozpoznanie uzależnienia ustala się dopiero wtedy, gdy w ciągu ostatnich 12 miesięcy
dana osoba spełniała więcej niż trzy z przedstawionych powyżej kryteriów12.

9
B. T. Woronowicz, Uzależnienia…, s. 327.
10
Tamże. s. 328.
11
Tamże. s. 329.
12
M. Wnuk, J. T. Marcinkowski, Alkoholizm…, s. 49.

6
 W związku z powyższym, choroba alkoholowa, współcześnie traktowana jest jako stan
psychiczny i fizyczny, któremu towarzyszą chroniczne zaburzenia zachowania, wynikające z
nadmiernego spożywania alkoholu, ciągłego lub epizodycznego, w celu stłumienia dyskomfortu, co
w ostateczności prowadzi do destrukcji organizmu. Cechami zaś charakterystycznymi uzależnienia
alkoholowego są: postępujący charakter, chroniczność i śmiertelność 13. W związku z powyższym,
najskuteczniejszym sposobem na zahamowanie rozwoju choroby alkoholowej jest całkowita
abstynencja.
Istnieją różne aspekty postrzegania samego uzależnienia od alkoholu. Zatem, z klinicznego
punktu widzenia spożycie alkoholu uznawane jest za próbę samoleczenia zaburzeń lękowych i
depresyjnych. Z teorii społecznych wynika, że uzależnienie jest zjawiskiem wtórnym w stosunku do
środowiska chorobotwórczego, czyli próbą przystosowania podmiotu do środowiska, a opieka nad
chorym musi przebiegać w następujących etapach: leczenie lekami psychotropowymi; leczenie
zaburzeń psychicznych zidentyfikowanych jako czynniki wyzwalające i podtrzymujące chorobę;
psychoterapia zmierzająca do modyfikacji sposobu, w jaki podmiot odnosi się do otoczenia;
socjoterapia, która ma na celu reorganizację środowiska podmiotu tak, jakby było ono podstawą
uzależnienia14. Z neurobiologicznego punktu widzenia pod pojęciem uzależnienia kryje się wiele
procesów: uzależnienie psychiczne, uzależnienie fizyczne, tolerancja, czy też postępująca utrata
wrażliwości na działanie alkoholu, która prowadzi do zwiększonego spożycia alkoholu lub do
spożycia takich samych ilości alkoholu, ale z większą częstotliwością, w celu uzyskania
pożądanego przez podmiot efektu15.
Wiadomo, że w przypadku ostrego spożycia alkoholu, wkrótce po spożyciu alkoholu,
pojawia się działanie pobudzające, a następnie hamujące lub uspokajające; w przypadku
nadmiernego spożycia alkoholu działanie uspokajające jest zawsze obecne, przedłuża się i nasila, a
następnie maleje, aż do poziomu zerowego. To zmniejszenie w czasie definiuje system tolerancji.
Z biegiem czasu dokonano kilka rodzajów klasyfikacji osób spożywających alkohol,
niektóre pod kątem ilościowym, inne z jakościowego punktu widzenia. Alkoholizm, czyli
spożywanie alkoholu, jest powszechnym zjawiskiem społecznym. Każdy pije mniej lub więcej, co
wskazuje na pierwszą klasyfikację ilościową. Na pozór wszystko wydaje się bardzo proste, ale
możemy zauważyć pewną klasyfikację w wymiarze rosnącym: osoby niepijące, osoby pijące
okazjonalnie, osoby pijące normalnie, osoby pijące nadmiernie, osoby pijące psychicznie i
fizycznie, które stanowią grupę osób uzależnionych czyli alkoholików. Rozgraniczenie tych

13
B. T. Woronowicz, Uzależnienia., s. 155-156.
14
B. Robinson, J.Rhoden, Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików. Warszawa 2004, s.182-187
15
Tamże, s. 186.

7
kategorii jest zatem bardzo trudne, z wyjątkiem osób niepijących, którzy stanowią grupę
najłatwiejszą do zdefiniowania16.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że okres przejściowy od osoby pijącej ryzykownie do
uzależnienia trwa kilka miesięcy, a uzależnienie psychiczne pojawia się przed uzależnieniem
fizycznym. Alkohol, który na początku jest przyjemnością smakową i czynnikiem sprzyjającym
komunikacji, stopniowo staje się koniecznością, gdyż alkoholik nie jest w stanie pokonać bez
alkoholu swoich trudności egzystencjalnych17.
Należy zatem stwierdzić, że ze względu na okoliczności, w jakich spożywany jest alkohol,
które są zróżnicowane, można wyróżnić dwa lub trzy typy alkoholików. Niektórzy badacze, stosują
tzw. klasyfikację binarną stawiając w przeciwieństwie osoby regularnie pijące i osoby pijące
psychopatycznie. Inni zaś przyjmują potrójną klasyfikację. Istnieje również znacznie bardziej
skomplikowana klasyfikacja alkoholizmu, którą przedstawił Jellineck, dzieląc alkoholizm na 5
kategorii:
1. Alkoholizm alfa lub alkoholizm psychiczny, który powoduje jedynie uzależnienie
psychiczne, jest wtórny, rozwijający się na tle ignorowanej patologii psychicznej jak nerwica lub
depresja. Ci, u których rozwinął się alkoholizm, wiedzą, że są zdenerwowani i muszą się uspokoić,
a w chwili, gdy spożyją alkohol, zdenerwowanie znika. Jest to bardzo powszechna forma
alkoholizmu i zwykle stanowi pierwszy krok w kierunku ciężkiego alkoholizmu. Jest to alkoholizm
samotny, intymny, często kobiecy. Uzależnieni nie mają żadnych potrzeb fizycznych.
2. Alkoholizm beta lub alkoholizm socjogenny, który jest motywowany nawykami
społecznymi. W przeciwieństwie do alkoholizmu psychicznego, w którym spożywa się większe
ilości napojów alkoholowych, w tym socjologicznym ujęciu, dla Polaków, jest to piwo. Jest to
nadmierne zużycie ze względu na otaczające środowisko.
3. Alkoholizm gamma lub alkoholizm przewlekły, który powoduje uzależnienie biologiczne
i fizyczne. Zakłada spożywanie przez co najmniej 2-3 lata, przy powtarzającym się piciu. Osoba
prezentująca taką formę alkoholizmu uważana jest za bardzo oporną i nie uważa się za alkoholika.
Alkohol dodaje mu pewności siebie. Przewlekły alkoholizm powoduje pewne powikłania.
4. Alkoholizm Delta, w którym dla jednostki nie ma nic ważniejszego niż picie. W
przeciwieństwie do grupy alkoholików, która może przestać pić na 2-3 dni w tygodnie, alkoholik
delta nie może w ogóle powstrzymać się od picia.
5. Alkoholizm epsilon lub dipsomania, który jest alkoholizmem okresowym. Alkoholicy
epsilon są bardzo poprawni, sympatyczni, o dobrym statusie społecznym, którzy nie spożywają nic

16
B. T. Woronowicz, Uzależnienia., s. 326-330..
17
A. Margasiński, Rodzina...,s.130.

8
przez 6 miesięcy lub rok, po czym zaczynają pić nadmiernie, by po pewnym czasie wrócić do
normy. W okresie, w którym spożywają alkohol, są w stanie sprzedać wszystko, aby kupić alkohol.
Po dwóch, trzech upadkach trafiają do psychiatry. Na ogół są to pacjenci, którzy nie przyznają się
do tego, że są alkoholikami18.
Reasumując, należy stwierdzić, że osoby, które uzależniły się psychicznie od alkoholu, czyli
osoby, które zwykle używają alkoholu, aby poradzić sobie ze stresem i stanami lękowymi,
wykazują duże ryzyko uzależnienia się i mogą stać się nałogowymi alkoholikami. Sięgając po
alkohol, gdy borykają się z jakimiś problemami, tak naprawdę nieskutecznie radzą sobie z nimi 19.
2. Współuzależnienie.
Analizując problematykę uzależnienia od alkoholu, należy stwierdzić, że problem ten nie
dotyczy samego uzależnionego ale jest to problem całej rodziny. Nie ulega wątpliwości, że
problematyka ta jest bardzo złożona, albowiem istnieje wiele nieścisłości wynikających z samego
postrzegania choroby alkoholowej przez społeczeństwo a także przez rodzinę chorego.
Chociaż społeczeństwo uważa alkoholizm za wstydliwą chorobę i potępia alkoholika, nie
powinien być on osądzany. Nie jest on człowiekiem złym, nieodwracalnym, nieudanym ani
grzesznym, jak to się określa bardzo często, ale jest to osoba chora 20. Oczywiście brak woli, często
przypisywany alkoholikowi, jest w pewnym stopniu usprawiedliwiony. Siła woli jest pierwszą
rzeczą, której brakuje alkoholikowi. Kiedy alkoholik zaczyna dostrzegać fakt, że jest uzależniony
od picia, ma tendencję do odrzucania tej rzeczywistości - tzw. zjawisko zaprzeczania
rzeczywistości. Chodzi o złożony zespół psychologicznych procedur i mechanizmów obronnych,
oczywiście w większości nieświadomych, za pomocą których prawdziwy alkoholik zniekształca
rzeczywistość - fakt, że pije nie kontrolując się i fakt ten wpływa nie tylko na jego egzystencję, ale
także na życie jego rodziny - aby uzasadnić i obronić swoje spożycie alkoholu przed możliwymi
uzdrawiającymi wpływami ze strony otoczenia (oczywiście w tym ostatnim przypadku jest to
oporność na leczenie)21.
Należy zwrócić uwagę, że terminu współuzależnienie używa się przede wszystkim do
określenia zespołu cierpień oraz zmian psycho-emocjonalnych i społecznych, jakie nadmierne
spożywanie alkoholu powoduje u członków rodziny alkoholika i innych bliskich mu osób. Warto
zwrócić uwagę na fakt, że zaprzeczanie rzeczywistości występuje również w dużej mierze u osób

18
B. T. Woronowicz, Uzależnienia., s. 328.
19
Tamże, s. 329.
20
M. Winiarski, Rodzina – szkoła – środowisko lokalne. Problemy edukacji środowiskowej, Warszawa 2000, s.121.
21
W. Świętochowski, Rodzina w ujęciu systemowym, red. Janicka I., Liberska H., Psychologia rodziny. Warszawa
2014. s. 36.

9
współzależnych. Partner życiowy alkoholika ma tendencję do wypierania się cierpienia w rodzinie
osobom spoza niej i tak samo wtajemnicza swoje dzieci22.
Samo określenie, współuzależnienie należy do terminologii, która również z biegiem czasu
przeszła swego rodzaju ewolucję. W pierwszej fazie badań nad tą problematyką, naukowcy
stosowali określenia koalkoholizm, wskazując przede wszystkim na partnerki alkoholików,
albowiem to mężczyżni byli głównie uzależnieni. Terapeuci współpracując z żonami swoich
pacjentów analizowali ich zachowania, co w konsekwencji doprowadziło do wysunięcia
odpowiednich wniosków. Zwrócono uwagę na fakt, że kobiety te wykazują wysoki stopień
zależności od swoich uzależnionych partnerów, przedstawiając całą serię zachowań specyficzną
dotkniętych destrukcyjną intoksykacją. Są to przede wszystkim takie działania jak wylewanie
alkoholu, ukrywanie go, negacja uzależnienia oraz wypieranie się cierpienia i wynikających z tego
działania konsekwencji, sprowadzanie współmałżonka do domu, usprawiedliwianie go w pracy
itp.23.
Prowadząc szczegółowe badania i obserwując zachowanie osób współuzależnionych,
ustalono, że istnieje zespół objawów, które są charakterystyczne dla tych którzy na co dzień obcują
z uzależnionymi. Do najważniejszych przejawów współuzależnienia zaliczamy: brak poczucia
własnej wartości łub arogancja i poczucie wyższości, nadmierna bezbronność lub nadmierna
odporność czyli brak wrażliwości, poczucie, że jest się złym i zbuntowanym lub poczucie, że jest
się dobrym i doskonałym, nadmierna zależność lub nadmierna niezależność a mianowicie utrata
potrzeb i pragnień oraz brak opanowania i wprowadzanie chaosu lub stałe kontrolowanie siebie i
innych24.
Spośród rodzimych prób definiowania współuzależnienia oraz genezy tego zjawiska, należy
zwrócić uwagę na obszerne badania jakie zostały przeprowadzone przez Instytut Psychologii
Zdrowia. Badacze obrali sobie za główny cel identyfikację oraz zdiagnozowanie problematy
psychologicznej, dotyczącą najbliższych członków rodziny osób uzależnionych. W wyniku tej
pracy powstały liczne programy terapeutyczne skierowane do osób współuzależnionych, natomiast
pozyskane wyniki prowadza do konkluzji, że „kobiety z podgrupy rozpoczynającej terapię
współuzależnienia i kobiety z podgrupy kończącej terapię różniły się istotnie w zakresie poglądów
na temat alkoholizmu męża, poziomu lęku i bilansu emocjonalnego”25.

22
Tamże, s. 37.
23
A. Margasiński, Rodzina…, s. 102.
24
B. T. Woronowicz, Uzależnienia., s. 326.
25
M. Kucińska, J. Mellibruda, B. Włodawiec, Wyniki badań pilotażowych programu APETOW- charakterystyka
pacjentek współuzależnionych, „Alkoholizm i Narkomania” (28)1997 nr 3, s. 451-452.

10
 Dokładna analiza terminologii i jej użycia wskazuje na bardzo szerokie spektrum co
prowadzi w konsekwencji do braku jednoznacznej definicji współuzależnienia. Przyjmuję się
jednak powszechnie trzy typy charakterystyczne dla współuzależnienia, które wskazują na
ewentualną genezę omawianego zjawiska oraz na potencjalne działania terapeutyczne prowadzące
do normalnego funkcjonowania pacjentów w przyszłości. Mając to na uwadze specjaliści wskazują
na model psychopatologiczny, model zaburzeń osobowościowych oraz adaptacyjny26.
W oparciu o przeprowadzone badania nad rodzinami, w których jedno z małżonków jest
alkoholikiem, można zauważyć, że z biegiem czasu zmienia się charakter relacji między nimi,
pojawiają się nowe interakcje, które zarówno mąż jak i żona nawiązują, aby żyć z nałogiem. W
takich przypadkach mówimy o współuzależnieniu, który ma następujące symptomy:
- problem z odczuwaniem własnej wartości;
- wytyczaniem funkcjonalnych granic;
- doświadczaniem i wyrażaniem swojej rzeczywistości;
- zaspokajaniem swoich potrzeb27;
Przez współuzależnienie lub zachowanie współuzależnione nie należy rozumieć tego, że
partner życiowy osoby uzależnionej od alkoholu spożywa razem z nim, ale należy rozumieć, że
zachowanie to odnosi się do reakcji na osobę uzależnioną w sposób, który zwalnia osobę
uzależnioną od konsekwencji spożycia alkoholu w stosunku do siebie i swojej rodziny. Mówiąc
dokładniej, współuzależnienie polega na myślach uczuciach, postawie i zachowaniu partnera
życiowego, co nieświadomie i mimowolnie pozwala lub zachęca do dalszego spożywania alkoholu
przez osobę dotkniętą alkoholizmem i w ten sposób uniemożliwia alkoholikowi uświadomienie
sobie problemu alkoholowego28. Osoby współuzależnione charakteryzują się następującymi
cechami:
- niesamowicie obsesyjne zachowanie wobec drugiej osoby;
- cierpienie z powodu problematycznej sytuacji w rodzinie, w której się wychowało, przez
co przesadnie zwraca uwagę na drugą osobę;
- bardzo niska samoocena;
- przekonanie, że ich szczęście zależy od innych;
- nadmierna odpowiedzialność za innych;
- brak równowagi pomiędzy zależnością i niezależnością;
- niezadowolenie ze związku;

26
A. Margasiński 2011, s. 102-108.
27
I. Miller, B. Tuchfeld, Dorosłe Dzieci Alkoholików , „Nowiny Psychologiczne” 1990, s. 5-6.
28
J. Mellibruda, Z. Sobolewska, Koncepcja i teoria współuzależnienia, „Alkoholizm i narkomania” 1997, s. 3.

11
 - martwią się rzeczami, na które nie mają wpływu i starają się je zmienić, tak aby ich życie
toczyło się pomiędzy skrajnościami;
- nieustanne szukanie czegoś, czego ich zdaniem potrzebują lub czego brakuje w ich życiu
osobistym29.
Warto zwrócić uwagę, że dyskusja wokół problematyki współuzależnienia rozpoczęła się
całkiem niedawno a sama terminologia została wprowadzona w latach siedemdziesiątych XX
wieku, poz wspływem działalności wspólnot Anonimowych Alkoholików30.

3. Syndrom Dorosłych Dzieci Alkoholików31.

Należy zaznaczyć, że stosowana terminologia „dorosłe dzieci alkoholików” (DDA) odnosi

się do osób dorosłych, które pochodzą lub dorastały w rodzinach zdominowanych przez codzienne
nadużywanie alkoholu przez co najmniej jednego z rodziców. W ten sposób okres dorastania został
pozbawiony dziecinnej niewinności i wymusił zbyt wczesne wkroczenie w dorosłość,
pozostawiając przy tym w wewnętrznej sferze liczne niezaspokojone potrzeby co skutkuję w
dorosłości życiem pełnym obaw oraz tłumionych emocji32.

Pierwszą osobą, która zwróciła uwagę na tę problematykę, była Janet Woititz, która opisując
doświadczenia osób dotkniętych w dzieciństwie problemem alkoholowym stwierdziła
jednoznacznie: „Nie rozpoznaliśmy w pełnym wymiarze ryzyka, na jakie byli narażeni. Czas, żeby
określić ich dokładniej. Czas nazwać ich DDA (Dorosłymi Dziećmi Alkoholików)”33. Autorka
zwróciła jednocześnie uwagę na złożoność problematyki DDA oraz na konieczność podejmowania
terapeutycznego leczenia, widząc w takiej praktyce szanse na uzdrowienie.

Problematyką DDA, oraz badaniami na szerszą skalę, zaczęto się zajmować dopiero w
drugiej połowie XX wieku, a pierwsze tego typu warsztaty opisała Margaret Cork, która skupiając
się na zachowaniu dzieci pochodzących ze środowisk alkoholowych, zwróciła uwagę na
konieczność specjalistycznego doradztwa. W ramach prowadzonej terapii spostrzegła, że u dzieci
wywodzących się z rodzin alkoholowych występują zaburzenia psychologiczne, takie jak niepokój,
lęk, depresja oraz próby samobójcze. Jednocześnie stwierdziła, że pacjenci wskazywali na trudności
związane z funkcjonowaniem i przystosowaniem się do sytuacji kiedy osoba uzależniona wracała

29
Tamże, s.3-4.
30
A. Margasiński, … s. 102.
31
Należy zaznaczyć, że stosowanie w literaturze terminu „syndrom DDA” nie przekłada się na istnienie jego
jednoznacznej definicji.
32
M. Ryś, Rodzinne uwarunkowania psychospołecznego funkcjonowania Dorosłych Dzieci Alkoholików. Warszawa
2007, s. 79-138.
33
J. G. Woititz, Dorosłe dzieci alkoholików, Warszawa 1992, s. 6.

12
do trzeźwości. W swoich badaniach wskazała na konieczność terapii przystosowanej nie tylko dla
osób uzależnionych, ale także dla jego otoczenia34.

Aspektem wyróżniającym DDA, to przede wszystkim fakt, iż zaburzenia na które cierpią,

nie są nieodwracalne jak to ma miejsce w przypadku osób cierpiących na opóźnienia rozwojowe lub
patologiczne zachowania. Obserwuje się co prawda pewną odmienność, ale najczęściej na drodze
terapeutycznej osoby te wracają do normalnego funkcjonowania. Prowadzone badania wskazują
jednoznacznie, że nie wszystkie dzieci pochodzące z rodzin alkoholowych wykazują objawy
specyficzne dla syndromu DDA, część z nich pod wpływem zdrowych postaw środowiskowych,
może uniknąć trudności z którymi przychodzi się zmierzyć w życiu DDA35.

Opierając się na przesłankach Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych, specjalista pomoc powinna być skierowana do trzech grup DDA.

1.) Osoby znajdujące się w kryzysie, pomimo iż nie wykazują aktualnie żadnych zaburzeń,
to ze względu na fakt dorastania w rodzinie z problemem alkoholowym, wymagają specjalistycznej
pomocy psychologicznej w sytuacjach kryzysowych.

2.) Osoby z syndromem DDA, które nie przejawiają głębszych zaburzeń neurotycznych,
osobowościowych czy uzależnień, ale doświadczają różnego rodzaju trudności na płaszczyźnie
emocjonalnej oraz posiadają trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z otoczeniem.

3.) Osoby źle przystosowane ze stwierdzonymi współwystępującymi zaburzeniami

psychicznymi, u których ujawniają się różnorodne zaburzenia, do których można
zaliczyć:zaburzenia lękowe, zespoły symptomów nerwicowych, zespoły psychopatologiczne i
inne36.

Dla jasności, przytoczymy dwie próby zdefiniowania syndromu dorosłego dziecka

alkoholika, które wyraźnie wskazują na charakterystyczne cechy omawianej problematyki. Zofia
Sobolewska-Mellibruda określa syndrom DDA jako „...zespół utrwalonych osobowościowych
schematów (poznawczych, emocjonalnych, behawioralnych i interpersonalnych) funkcjonowania
psychospołecznego powstałych w dzieciństwie w rodzinie alkoholowej, które utrudniają osobie
adekwatny, bezpośredni kontakt z teraźniejszością i powodują psychologiczne zamknięcie się w
traumatycznej przeszłości. Powoduje to przeżywanie i interpretowanie aktualnych wydarzeń i
relacji przez pryzmat bolesnych doświadczeń z dzieciństwa. Zniekształcenia te nie są przez osoby z
34
S. Ślaski, Dorosłe Dzieci Alkoholików oraz ich rodzice- aktualny stan badań, „Roczniki Psychologiczne”,
8(2005) 2, s. 37.
35
K. R. Petrikowska, Dorosłe Dziecko Alkoholika – zaburzenie lękowe czy już zespół stresu pourazowego?, „Świat
Problemów” (2012)2, s. 25.
36
D. Borodziuk, Życie dorosłych dzieci alkoholików, „Parezja” 2/2019 (12), s. 81.

13
syndromem DDA uświadamiane, a schematy są destrukcyjne i powodują wiele zaburzeń pacjenta w
kontakcie z samym sobą oraz z innymi osobami, szczególnie z tymi, z którymi pacjent pozostaje w
bliskich związkach”37.

Bardzo podobne stanowisko zajmuje Agnieszka Litwa, która uważa, że syndrom DDA
odnosi się do osób „...u których siła zapisu traumatycznych wydarzeń życiowych w rodzinie z
problemem uzależnień przekroczyła możliwości zaradcze ich systemu samoobrony, zostawiając
trwałe ślady w obrazie siebie i funkcjonowaniu osoby, o cechach złożonego stresu pourazowego,
nałożonego na różne konfiguracje cech osobowości. [...] Osoby takie przejawiają trudności w
postaci: lęku przed bliskością, nieufności i wzmożonej kontroli, trudności w relacjach z ludźmi oraz
problemy w kontakcie ze swoimi uczuciami i potrzebami”38.

Z przytoczonych sformułowań wynika, że całkowite zaabsorbowanie uzależnieniem

rodziców, przez dzieci sprawia, że w późniejszym okresie jako już dorosłe osoby żyją nieustannie z
poczuciem skradzionego dzieciństwa. Właśnie analiza literatury przedmiotu wskazuje, że o oparciu
o różne doświadczenia z dzieciństwa, specjaliści wyróżniają wśród DDA charakterystyczne typy
osobowości. W ten sposób T. L. Cermak, sformułował następujące typy:

- pracoholicy, którzy koncentrują się na pracy, której biorą na siebie ponad miarę, a życie
uczuciowe odkładają na dalszy plan;

- defensywni, którzy unikają bliskości innych osób, są introwertyczni, zamknięci w sobie, ale w
głębi tęsknią za relacjami z innymi osobami;

- przytłoczeni uczuciami, którzy doświadczają emocjonalnych burz, angażują się w życie innych;

- uzależnieni od różnych używek;

- depresyjni, którzy mają poczucie wewnętrznej pustki, odznaczają się niską samooceną i mogą
przejawiać zachowania autodestrukcyjne;

- osoby z zaburzonym poczuciem tożsamości, które są uzależnione od rodziny i nie mają poczucia
własnej odrębności i wartości;

- przyjmujący tożsamość ofiary, którzy stale czują się ignorowani, zdradzeni, osądzani, co pomaga
im racjonalizować gniew wobec innych ludzi;

- przyjmujący tożsamość męczennika, albowiem poświęcają się dla innych kosztem samych siebie,
cierpią w milczeniu;
37
Tamże. s. 81-82.
38
Tamże. s. 82.

14
- szlachetni, bowiem są mocni i współczujący, ale nie dbają o siebie;

- poszukiwacze, którzy stale poszukują odpowiedzi, zasad, wskazówek dla osiągnięcia szczęścia i
sukcesu39.

Warto przytoczyć także stanowisko Marzeny Kucińskiej, która w swojej analizie badawczej
uważa, że syndrom DDA, to swego rodzaju kompilacja cech osobowości utrwalonych w okresie
dzieciństwa, które utrudniają adaptację w dorosłość i rozwój nowych cech. Autorka stwierdza
jednocześnie, że cechy te łączą się ze strategiami kompensacyjnymi, które dziecko stosowało,
ażeby przystosować się do trudnych warunków, w których przeżywało okres dzieciństwa. W
związku z tym, w sytuacjach granicznych lub panicznych w dorosłym życiu, następuje reaktywacja
dziecinnej strategii, co jednocześnie hamuje proces rozwoju i przystosowania się do aktualnej
rzeczywistości. W jej opinii, DDA posługują się w życiu dorosłym strategiami unikania zagrożeń,
albowiem to wypracowały w dzieciństwie a ponieważ w dorosłości nie mają zastosowania to rodzi
zarówno wewnętrzną frustracje jak i zagubienie. Ponieważ świat aktualny oparty jest na innych
wartościach aniżeli znany im system rodziny dysfunkcyjnej lub patologicznej, nie są w stanie
budować relacje społeczne i tworzyć silne związki intymne 40.

Według innych teoretyków dramat DDA polega na świadomości poczucia całkowitego

odrzucenia przez własnych rodziców oraz absolutnego braku zaspokojenia podstawowych potrzeb.
Wyraźnie widać u osób z syndromem DDA silną potrzebę przynależności do kogoś oraz
utożsamiania się co w konsekwencji prowadzi do utraty poczucia bezpieczeństwa. Osoby, należące
do grypy DDA, odczuwają wewnętrzną pustkę, która jest wynikiem zaspokojenia tych potrzeb,
natomiast w życiu dorosłym nie ma szans na ich zaspokojenie albowiem nie są one uświadomione 41

Podsumowując, obecnie, coraz większą uwagę zwraca się na rozpatrywanie rodziny jako
strukturę składająca się z poszczególnych elementów, które wymuszają na jej członkach
konieczność dopasowania się do do sytuacji i wydarzeń, które w przypadku rodzin dysfunkcyjnych
są pozbawione radości i nadziei. W konsekwencji należy stwierdzić, że długofalowe trwanie w
uwarunkowaniach specyficznych ma znaczący wpływ na całe życie dorosłe osób wychowywanych
w rodzinach dysfunkcyjnych lub alkoholowych. Wyuczone i przystosowane mechanizmy w okresie
dzieciństwa są później przekładane w życiu dorosłym na wszelkiego rodzaju relacje społeczne:
międzyosobowe, małżeńskie, rodzicielskie i profesjonalne. Niewątpliwie schemat ten stanowi
charakterystyczną cechę dla większości rodzin dysfunkcyjnych.
39
T. L. Cermak, Czas na wyleczenie. Przewodnik. Droga do wyzdrowienia dla dorosłych dzieci alkoholików, Kielce
2010, s. 31-32.
40
D. Borodziuk, Życie…, s. 82.
41
Tamże. s. 33.

15
II. Funkcjonowanie DDA.
Uzależnienie rodziców samo w sobie jest głównym czynnikiem predysponującym do
pojawienia się szerokiego spektrum problemów u dzieci, których rodzice są alkoholikami. Wiele
dzieci może mieć objawy niskiej samooceny, samotności, poczucia winy, poczucia bezradności,
lęku przed porzuceniem i przewlekłej depresji. Dzieci, których rodzice są alkoholikami, mogą czuć
się odpowiedzialne za problemy alkoholika i wierzyć, że to one przyczyniły się do ich powstania.
Dzieci, pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych stanowią szczególną grupę bezbronną.
Zazwyczaj wykazują cechy psychologiczne, które odróżniają je od innych dzieci. Dzieci rodziców
uzależnionych od alkoholu doświadczają trudności emocjonalne, behawioralne, relacyjne, a w
miarę dojrzewania mogą wykazywać skłonność do przemocy i zachowań ryzykownych, takich jak
nadużywanie substancji alkoholowych. Najgorsze jest jednak to, że w wieku dorosłym nadal
pozostają dorosłymi dziećmi rodziców alkoholików, ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia wielu
dysfunkcji psychicznych lub potencjalnych problemów patologicznych42.
1.) Cechy specyficzne DDA.
Należy zaznaczyć, że istnieje fundamentalny związek pomiędzy tym co się działo w domu
rodzinnym Dorosłych Dzieci Alkoholików a niepowodzeniami ich dorosłego życia o czym
zazwyczaj nie mają świadomości. Traumy bolesne jakich doznały w przeszłości, różnego rodzaju
urazy i cierpienia, które są skutkiem uzależnienia alkoholowego jednego bądź dwojga rodziców
pozostają na długi okres ukryte, mając często nieuświadomiony wpływ na dorosłe życie. Osoby te,
wyróżnia przede wszystkim pewnego rodzaju niemożność w przystosowaniu się do życia
społecznego, rodzinnego oraz zawodowego43.
Jak podkreślają teoretycy, istnieje ogromne zróżnicowanie na płaszczyźnie osobowościowej
oraz w dziedzinie rozwoju osób dorastających w rodzinach dysfunkcyjnych, co uniemożliwia
dokładnie określić stałe elementy występujące u osób z syndromem DDA. Spośród licznych cech i
typologii, w dalszej kolejności zostaną przedstawione te, których zakres obejmuje najistotniejsze
aspekty funkcjonowania DDA44.
a) Dorosłe dzieci alkoholików muszą domyślać się, jakie zachowanie jest normalne.
Dorastając w rodzinie alkoholowej, Dorosłe Dzieci Alkoholików nie mają doświadczenia w
prawidłowym rozumieniu pojęcia normalności, albowiem dla nich to pojęcie dość niejasne. Stąd
występuje u nich zmartwienie i dezorientacja. Ponieważ rodziny alkoholowe charakteryzuje chaos
oraz absolutny brak pozytywnych wzorców, dorosłe dzieci alkoholików przeżywa zagubienie i
systematycznie ukrywa ten fakt przed społecznością. Ich zachowania są zazwyczaj asekuracyjne,
42
I. Miller, B. Tuchfeld, Dorosłe Dzieci Alkoholików , „Nowiny Psychologiczne” 1990, s. 5-6.
43
E. Dujka, Poczucie sensu życia młodzieży z rodzin alkoholicznych, „Problemy alkoholizmu” (48)2001 nr 1, s. 27.
44
A. Margasiński, Rodzina…, s. 130.

16
siebie postrzegają za niedostosowanych społecznie, obierają zupełnie obce im wzorce, izolują się i
pasywnie przeżywają swoją egzystencję w poczuciu krzywdy45.
b) Dorosłe dzieci alkoholików mają trudności z przeprowadzeniem swoich zamiarów od
początku do końca.
Ponieważ w procesie dorastania, nikt nie dostrzegł i nie pochwalił ich osiągnięć, to dzieci
alkoholików, przed obawą krytyki rezygnują z jakichkolwiek przedsięwzięć i mają problemy z
przeprowadzeniem swoich pomysłów od początku do końca. Jest to zachowanie obronne, które jest
dość trudne do wyjaśnienia, ponieważ dana osoba pozostaje bierna, w ogóle nie wyraża swoich
emocji, ale po cichu wycofuje się z trudnych sytuacji46.
c) Dorosłe dzieci alkoholików kłamią, gdy równie dobrze mogłyby powiedzieć prawdę.
Ponieważ ukształtował ich system dysfunkcyjny, gdzie kłamstwo jest normą, dorosłe dzieci
alkoholików kłamią, nawet jeśli równie łatwo byłoby im powiedzieć prawdę, ponieważ kłamstwo
stanowi element fundamentalny dla dysfunkcyjnej rodziny, gdzie zawsze zaprzecza się wstydliwym
faktom, złamanym obietnicom i niekonsekwencji dorosłych. Bezpośrednią konsekwencją takiego
rozwiązania polegającego na unikaniu odpowiedzialności jest to, że w ich oczach prawda nie ma
już żadnej wartości. Jeśli zostają skonfrontowane z prawdą, są zdezorientowane i nie wiedzą, co
powiedzieć, zarówno z powodu możliwej dezaprobaty, jak i dlatego, że nie rozumieją pojęcia
prawdy. Kiedy kłamią, nie mają wyrzutów sumienia ani poczucia winy, ponieważ nie nauczyły się,
że kłamstwo jest złe. W rzeczywistości częściej czują się winni, gdy mówią prawdę, jeśli dotyczy
ona kogoś dla nich ważnego. Fakt ten powoduje jedynie zamieszanie, a nie pragnienie szczerości 47.
d) Dorosłe dzieci alkoholików osądzają siebie bezlitośnie.
Ponieważ, w okresie dorastania doznały częstej krytyki, postrzegają siebie w złym świetle i
stale towarzyszy im negatywny obraz własnej osoby, nawet jeśli rzeczywistość temu przeczy.
Obwiniają się, surowo, obarczają siebie za wszelkie niepowodzenia i podtrzymują niskie poczucie
własnej wartości48.
e) Dorosłe dzieci alkoholików traktują siebie bardzo poważnie, nie potrafią się bawić i
przeżywać radość.
Należy zauważyć, że cechy te stanowią pewien zespół ponieważ na ogół dla dzieci
alkoholików dzieciństwo było na ogół pozbawione radości. Zazwyczaj przechodzą przez długi i
bardzo trudny proces, w którym doświadczają poczucia strat i niepokojów, których końca nie

45
D. Borodziuk, Życie…, s. 80-81.
46
D. Kuncewicz, P. Kardel, Relacje z rodzicami a motywy bycia w związku. Analiza i interpretacja monologów osób
dorastających w rodzinie z problemem alkoholowym, „Annales Universitatis Mariae Curie- -Skłodowska. Sectio J”
2018, t. 31, nr 1, s. 183.
47
J. Bradshow, Zrozumieć rodzinę. Rewolucyjna droga odnalezienia samego siebie, Warszawa 1994, s.116.
48
J. G. Woititz, Dorosłe dzieci.., s. 40.

17
widać, dlatego smutek towarzyszy im nieustannie. Może to być wskutek strat w każdym obszarze
ich życia. Najbardziej bolesne jest to, że nie mogą dzielić się swoim cierpieniem z rodziną,
ponieważ każde z nich cierpi zupełnie samotnie i w wyjątkowy sposób. Jako osoby
współuzależnione potrzebują kogoś, kto ich wysłucha, zrozumie, ponieważ oni także są ofiarami
choroby osoby uzależnionej, a pomoże im skierować swoje uczucia do siebie, a nie do
uzależnionego, bo tylko w ten sposób mogą przezwyciężyć ból49.
f) Dorosłym dzieciom alkoholików trudno nawiązywać bliskie kontakty.
W miarę rozwoju uzależnienia u osoby współuzależnione przejawiają zaburzenia nastroju i
myślą, że tracą nad sobą kontrolę. Aby zaprzestać cierpienia i ukryć swoje uczucia, przyjmują
zachowania opiekuńczo-obronne, coraz częściej unikając komunikacji i bezpośredniego kontaktu ze
wspólnotą, preferując samotność. Ponadto, trudności w nawiązaniu bliskich relacji są konsekwencją
braku poczucia bezpieczeństwa, niemożności obdarzenia zaufaniem kogokolwiek oraz z obawy
przed porzuceniem50.
g) Dorosłe dzieci alkoholików przesadnie reagują na zmiany, na które nie mają wpływu.
Dzieci pochodzące z rodzin alkoholowych nie liczą na niczyją pomoc ani wsparcie i nigdy
nie poznają terminu „zaufanie”. Zawsze słyszą tylko kłamstwa i puste obietnice i nie mają
pozytywnego wzorca do naśladowania, dlatego dla nich zaufanie oznacza rozczarowanie. Rodzice
nie wspierali ich pod względem emocjonalnym, fizycznym i psychicznym i przez większość czasu
nie dotrzymywali swoich obietnic. W konsekwencji, komunikat, jaki otrzymuje dziecko, to nie
wierzyć w to, co mu się mówi, a w rezultacie nikomu nie ufać. Ponadto przejawiają silny lęk przed
jakąkolwiek zmianą, która może utrudniać dorosłemu dziecku alkoholika dobrego funkcjonowania
w społeczeństwie i w rodzinie51.
h) Dorosłe dzieci alkoholików bezustannie poszukują potwierdzenia i uznania.
Dzieci w rodzinie alkoholowej zazwyczaj posiadają wypaczony obraz własnej osobowości,
który na ogół przyjmuje cechy negatywne. Dzieci te czują się bezwartościowe i dlatego dokładają
wszelkich starań, aby być uczynni, doskonali, wspaniałomyślni, dążąc do perfekcjonizmu52.
Anomalie te mogą powodować u dzieci szereg kompleksów. Kompleksy powstają w wyniku
długotrwałego kumulowania się negatywnych stanów afektywnych, które pojawiają się w
zależności od receptywności dziecka. Są one spowodowane w szczególności klimatem rodzinnym,

49
J. Mellibruda, Z. Sobolewska, Koncepcja i teoria współuzależnienia, „Alkoholizm i narkomania” (3)1997, s. 3.
50
M. Kucińska, Płacz za utraconym dzieciństwem, „Charaktery” 2006, nr 11, s. 72.
51
K. Kołodziejczyk, Jakość życia dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, „Remedium” 2006, nr 6, s. 22.
52
T. Zbyrad, Dorosłe dzieci alkoholików, wspomnienia o rodzinie z okresu dzieciństwa, „Problemy Opiekuńczo-
Wychowawcze” 2009, nr 3, s. 46.

18
który nie zaspokaja trzech podstawowych potrzeb dziecka: miłości, bezpieczeństwa i afirmacji 53.
Ponieważ rodzice nie zrozumieją swojej roli i nie wypełniąją swoich obowiązków, potrzeby dzieci
pozostają niezaspokojone, co powoduje rozwój takich kompleksów jak: kompleks niższości,
kompleks braku miłości oraz kompleks porzucenia.
Zaburzenie osobowości w postaci kompleksu niższości objawia się nieśmiałością, brakiem
pewności siebie, brakiem odwagi, obawą przed niepowodzeniem, a wszystko to prowadzi do paniki.
Kompleks niższości może być wywołany nadmiernym autorytetem rodzica alkoholika, który
swoimi imperatywami miażdży wszelkie próby afirmacji osobowości dziecka. Ilekroć dorosłe
dziecko będzie musiało się z kimś zmierzyć, będzie odczuwało to samo uczucie paniki i niższości,
jakie towarzyszyło mu w obecności rodzica54.
Z kolei kompleks braku miłości pojawia się wtedy, gdy dziecko zostaje pozbawione miłości
rodziców, np. gdy jedno z rodziców skupia swoją uwagę na zależnym współmałżonku i nie
poświęca już dziecku niezbędnej uwagi. Dziecko reaguje na tę frustrację przemocą lub
zachowaniami, których nikt nie może zrozumieć. Pojawia się wtedy chciwość lub agresja55.
Zaburzenie w postaci kompleksu porzucenia powstaje w wyniku całkowitego lub
częściowego porzucenia. Dzieje się tak w przypadku dzieci, które z właściwą dla ich wieku
wrażliwością odczuwają, że więzi emocjonalne łączące ich rodziców nie są wystarczająco silne, że
rodzic alkoholik zaniedbuje obowiązki męża lub rodzica. Czują się winni z powodu uzależnienia
rodzica i doświadczają poczucia, że zostaną porzuceni56.
Reasumując, należy stwierdzić, że emocjonalny charakter środowiska rodzinnego musi być
uzupełniony poczuciem bezpieczeństwa, ponieważ dziecko musi czuć się chronione. W sytuacjach,
gdy brak spełnienia funkcji rodzinnych powoduje reakcje niezgodne z pozytywnymi normami
społeczeństwa, dziecko wykazuje tendencje do marginalizacji i dewiacji, co negatywnie wpływa na
rozwój jego zachowania. Pomimo, że wychowanie młodego pokolenia, ogólnie rzecz biorąc,
wykazuje pewną niestabilność i impulsywność, środowisko rodzinne zdominowane przez alkohol i
braki edukacyjne mogą pogłębić te tendencje, stymulując nastolatka do przyjęcia niewłaściwych
sposobów interpretowania frustrujących sytuacji.
Powyższa analiza wskazuje wyraźnie, że pewności, jakie daje wszechświat rodzinny, są
najpewniejszą gwarancją, że dziecko odpowiednio zareaguje, gdy napotka sytuacje konfliktowe
poza rodziną. Na podstawie przykładów dostarczonych przez członków rodziny dziecko
dostosowuje się do otoczenia. Niemożność przystosowania się do świata bez wsparcia rodziców, a

53
Tamże. s. 47.
54
B. Robinson, Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików, Warszawa 1998, s. 61-63.
55
T. Cermak, J. Rutzky, Czas uzdrowić swoje życie. Warszawa 1998, s. 20.
56
K. Kołodziejczyk, Jakość życia dzieci…, s. 23.

19
przede wszystkim uczucia, jakie je z nimi łączy, sprawiają, że dziecko staje się naśladowcą gestów,
postaw i działań rodziców. Zatem sposób, w jaki rodzice pracują, jak cenią rzeczy i ludzi, jak
zachowują się w rodzinie i w społeczeństwie, odciska piętno na przyszłych postawach dziecka,
stając się dla niego sposobem działania na całe życie.
2.) Funkcjonowanie psychospołeczne DDA.
W badaniach, które próbowały zindywidualizować główne motywy spożycia alkoholu,
dostrzeżono fakt, że rodzina jest optymalnym czynnikiem jego promocji, w mniej lub bardziej
świadomy sposób. W tym sensie odkryto zaskakujące analogie pomiędzy rodziną alkoholika a tą, w
której się wychowywał. Uznaje się, że rodzina odpowiedzialna jest za nieformalną kontrolę
spożycia napojów alkoholowych, dynamikę nawiązywanych relacji, piętnowanie nawyków, rodzące
procesy, które można kontrolować lub nie. Rodzina osoby uzależnionej to grupa zranionych i
zagubionych osób, które są ofiarami uzależnienia bez nadużywania alkoholu, co zachodzi w
przypadku Dorosłych Dzieci Alkoholików. Członkowie rodziny cierpią z przyczyn chorego, ale
rzadko są traktowani tak, jakby potrzebowali pomocy i rzadko otrzymują spersonalizowany
program powrotu do zdrowia po doświadczonych problemach i cierpieniu. W rzeczywistości oni
także potrzebują wykwalifikowanej pomocy, wsparcia i zrozumienia. Współzależność w przypadku
Dorosłych Dzieci Alkoholików, jest normalną reakcją na nietypowe zachowanie jednostki zależnej,
będąc stanem emocjonalnym, psychicznym i behawioralnym, który pojawia się w wyniku sytuacji
uniemożliwiających otwarte wyrażanie uczuć, a także bezpośrednią dyskusję na temat problemów
osobistych i interpersonalnych57.
Mając na uwadze sformułowane wcześniej niektóre z charakterystycznych cech dorosłych
dzieci alkoholików, można wnioskować, że środowisko rodzin alkoholowych, stanowi nie tylko
zagrożenie dla prawidłowego rozwoju osobowości ale prowadzi także do różnych zaburzeń
psychopatologicznych. W ujęciu definicyjnym psychopatologia stanowi „konceptualną ramę dla
rozumienia złożoności ludzkiego rozwoju i wyjaśnienia mechanizmów ujawniania się różnych
problemów w całej populacji dzieci, młodzieży i dorosłych, ze szczególnym uwzględnieniem grup
wysokiego ryzyka wystąpienia psychopatologii. Jest raczej podejściem, czy ujęciem trans
teoretycznym, nadrzędnym wobec paradygmatycznych koncepcji w psychiatrii, psychologii czy
socjologii; ma bardziej ogólny charakter dzięki integrowaniu wyników badań, które pojawiły się w
różnych dyscyplinach naukowych i klinicznych na temat nietypowego rozwoju jednostki”58.

57
B. Robinson, Pomoc psychologiczna…, s. 63.
58
L. Cierpiałkowska, I. Grzegorzewska, Dzieci alkoholików w perspektywie rozwojowej i klinicznej. Poznań 2016,
s. 17.

20
 Jak już zostało wskazane, osoby pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych, trwając w
nieustannym stanie lękowym, są predysponowane na doświadczenie licznych zaburzeń, które mogą
mieć formę przypadkową lub przewlekłą59. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być nagła śmierć,
przemoc, gwałt lub jakaś katastrofa naturalna z dramatycznymi skutkami. Jeśli chodzi o rodziny
alkoholowe, jako źródłó takich traumatycznych doświadczeń przyjmuje się wszelkie przeżycia
związane z funkcjonowaniem i dojrzewaniem w systemie destrukcyjnym. Należy zatem przyjąć, że
w tym przypadku, tym dramatycznym doświadczeniem emocjonalnym o charakterze
traumatycznym i przewlekłym stanowi toksyczny związek pomiędzy rodzicem uzależnionym od
alkoholu oraz dzieckiem60.
Prowadzone w ostanim czasie badania wykazały, że w nawiązaniu do choroby alkoholowej
u dorosłych dzieci alkoholików występują takie zaburzenia psychopatyczne jak: stany depresyjne i
lękowe, stres pourazowy, zaburzenia antysocjalne oraz zaburzenia osobowości61.
Związek między chorobą alkoholową a depresją jest szczególnie złożony, a zróżnicowane
relacje między tymi schorzeniami zajmują szczególne miejsce w psychopatologii klinicznej. Nie
jest błędem uważać, że depresja i alkoholizm oddziałują na siebie i wzmacniają się nawzajem, ale
to syntetyczne stwierdzenie wymaga analizy klinicznej, niezbędnej dla prawidłowego podejścia
terapeutycznego. Korelacje pomiędzy alkoholizmem a depresją mają swoje źródło w jedności
genetyczno-biologicznej i strukturze psychicznej alkoholika i depresyjnego. Dziedziczne korelacje
między depresją a alkoholizmem odnotowano ponad trzydzieści lat temu, kiedy badacze odkryli, że
w rodzinach pacjentów z depresją występuje wyższy odsetek alkoholików, ale także osób
cierpiących na depresję i socjopatów w porównaniu z rodzinami kontrolnymi. Korelacje te zostały
później przeanalizowane i stworzyły podstawę do genetycznej klasyfikacji depresji
jednobiegunowych jako „zaburzenie ze spektrum depresji i czyste zaburzenie depresyjne” 62.
Ogólnie rzecz biorąc, badania psychologiczne stosowane w leczeniu depresji i alkoholizmu
podkreślają trzy wspólne, podstawowe cechy osobowości, a mianowicie depresję, stany lękowe i
utratę poczucia własnej wartości. Oprócz tych cech osobowości, zarówno osoba depresyjna, jak i
alkoholowa niesie ze sobą z dzieciństwa pewną podatność, w której psychotraumatyzujące i
frustrujące sytuacje w dorosłym życiu przywołują je do dnia dzisiejszego63.

59
A. Seweryńska, Doświadczenie traumy, czyli czym jest wzrastanie w rodzinie z problemem alkoholowym, „Świat
Problemów”, 2019, nr 9, s. 7.
60
T. Cermak, J. Rutzky, Czas uzdrowić…, s. 20.
61
. R. Petrikowska, Dorosłe Dziecko Alkoholika-zaburzenia lękowe czy już zespół stresu pourazowego?, „Świat
Problemów”, 2012, nr 2, s. 23.
62
A. Dolata, Dorosłość osób wychowanych w rodzinie alkoholowej. Wsparcie społeczne oczekiwane i otrzymywane,
Poznań 2019, s. 202.
63
A. Margasiński, Rodzina...,s. 47.

21
 Z klinicznego punktu widzenia, związek choroby alkoholowej z depresja można
rozpatrywać zarówno z perspektywy depresji, jak i alkoholizmu. Z punktu widzenia depresji
ingerencję alkoholizmu można zastosować w następujących sytuacjach:
- alkoholizm jako postać rozpoczynająca się od depresji jest sytuacją spotykaną zwłaszcza u
nastolatków, młodych mężczyzn, ale także w innych grupach wiekowych;
- alkoholizm jako objaw zapowiadający nawrót to sytuacja, w której dana osoba odczuwając
popadnięcie w epizod depresyjny sięga po duże, codzienne spożycie alkoholu;
- alkoholizm jako mechanizm obronny, przeciwdepresyjny, to sytuacja, w której wstydliwy
psychologiczny i somatyczny stan depresji zostaje złagodzony, a nawet w pewnym stopniu
zniesiony, poprzez spożycie alkoholu.
Z punktu widzenia choroby alkoholowej, wpływ depresji można spotkać w następujący
sposób:
- depresja indukowana, jako maska alkoholizmu, zjawisko oczywiste zwłaszcza wtedy, gdy
alkoholik przychodzi do lekarza, któremu przedstawia objawy przypominające depresję, zatajając
lub minimalizując spożycie alkoholu; przypadki takie są na tyle częste, że należy podejrzewać
alkoholizm, gdy u pacjenta występują objawy depresyjno-lękowe sprzeciwiające się leczeniu,
hipomnezja i amnezja nieuzasadniona wiekiem i przeszłością, stany pobudzenia z objawami
klastycznymi, powtarzające się wypadki drogowe lub domowe; depresja jako wyraz reakcji
jednostki na własną degradację zawodową, społeczno-rodzinną i moralną;
- depresja jako biochemiczny wyraz przewlekłego spożywania alkoholu; jeśli przy ostrym spożyciu
alkohol działa jak narkotyk, który jest podatny na usunięcie depresji, przy przewlekłym spożyciu
alkohol powoduje wzrost poziomu monoaminooksydazy, czego kliniczną konsekwencją będzie
pojawienie się depresji lub jej nasilenie, jeśli istnieje;
- depresja „odstawienia”, będąca wyrazem „utraty egzystencjalnej”, notowana jest od
kilkudziesięciu lat i przez długi czas uważana za jedyną interferencję obu schorzeń; depresja ta jest
interpretowana i wyjaśniana psychoanalitycznie jako „utrata obiektu” i pojawienie się udręki w
obliczu nieuchronnej „konfrontacji z wizerunkiem swoim i innych”, bez tej „części siebie”, jaką był
alkohol; bez wątpienia przegrupowania biochemiczne i enzymatyczne lepiej wyjaśniają dramat tego
stanu chemicznego64.
Funkcjonowanie w rodzinie dysfunkcyjnej lub alkoholowej, zmusza dorosłe dzieci
alkoholików do obrania odpowiedniej ścieżki by sprostać problemom codzienności w tym
zawirowanym świecie. Analiza prowadzonych badań wskazuje, że znaczny procent nie radzi sobie

64
K. Gąsior, Funkcjonowanie noo-psychospołeczne iproblemy psychiczne dorosłych dzieci alkoholików, Warszawa
2012, s. 30.

22
i dzieli los uzależnionych rodziców, natomiast część z nich funkcjonuje w sposób całkowicie
poprawny. Znaczną rolę na tym etapie odgrywa proces określony w literaturze przedmiotu jako
resilience. Stanowi on współczesną koncepcję odporności czy elastyczności psychicznej, która
tłumaczy zachodzące różnice w funkcjonowaniu społecznym, osobistym i zawodowymDorosłych
Dzieci Alkoholików. Nie mniej, na proces ten składają się także takie elementy jak środowisko
lokalne i rodzinne oraz podjęcie terapii przez Dorosłe Dzieci Alkoholików65.

III. Wsparcie społeczne DDA.

Chociaż dziedzina zdrowia psychicznego pojawiła się i rozwinęła od początku XIX wieku,
wydaje się, że sposoby rozwiązywania trudności znalazły się w centrum uwagi specjalistów
zajmujących się zdrowiem psychicznym dopiero w drugiej połowie XX wieku. Prowadząc liczne
badania, specjaliści zauważyli, że wśród dorosłych dzieci alkoholików występują liczne problemy
natury psychologicznej, które wynikają z wychowania w rodzinie alkoholowej lub dysfunkcyjnej.
Pośród wyszczególnionych problemów wyróżniamy: parentyfikację i wynikające z niej trudności,
niskie poczucie własnej wartości, brak wiary w siebie, zzewnątrzsterowność, trudności w
podejmowaniu samodzielnych decyzji, nadodpowiedzialność, trudności w funkcjonowaniu w
związkach partnerskich i silne poczucie przymusu kontroli 66. Leczenie uzależnienia od alkoholu
obejmuje pracę na trzech poziomach: na poziomie terapii, na poziomie rekonwalescencji i
rehabilitacji psychospołecznej, na poziomie reintegracji, reintegracji rodzinnej i społeczno-
zawodowej. Ponieważ mamy do czynienia ze złożonym i trudnym do rozwiązania problemem,
jakim jest zjawisko uzależnienia i wspóluzależnienia, w zakresie terapii, rekonwalescencji,
rehabilitacji i reintegracji, próbowano wielu podejść, w zależności od określonych kryteriów.
Podstawowe formy pomocy instytucjonalnej dorosłych dzieci alkoholików są: psychoterapia
indywidualna, terapia grupowa oraz grupa samopomocowa Dorosłych Dzieci Alkoholików 67.
Psychoterapia oferuje przestrzeń spotkania i wewnętrznego odkrycia, a jednocześnie
przestrzeń dialogu. Wolną przestrzeń od uprzedzeń, w której wszystkie problemy, pomysły, emocje
znajdują swoje prawo do ekspresji, analizy i zrozumienia. W relacji z terapeutą lub pozostałymi
uczestnikami terapii pacjent może zadawać właściwe pytania, a odpowiedzi mogą przerodzić się w
skuteczne rozwiązania życiowe. Podejście do terapii indywidualnej lub grupowej zależy od celu i
pacjenta, a być może bardziej skuteczne jest połączenie tych metod w sensie najpierw odkrywania,
a następnie analizowania i uczenia się. Psychoterapia otwiera drogę do wiedzy i wewnętrznego
odkrycia dla osób znajdujących się w egzystencjalnym impasie. Zatem ci, którzy podejmują tę

65
A. Dolata, Dorosłość osób wychowanych…, s. 246-249.
66
L. Cierpiałkowska, M. Ziarko, 2010, s. 329
67
A. Dolata, Dorosłość osób wychowanych…, s. 247.

23
formę terapii, mają możliwość zmiany sposobu, w jaki się czują i wchodzą w interakcje,
przeformułowania i radzenia sobie ze sprzecznymi stanami, blokadami, frustracjami oraz mogą
opracowywać nowe i kreatywne strategie rozwoju osobistego.
a) Psychoterapia indywidualna.
Strategia polega przede wszystkim na interakcji pacjenta z terapeutą w bezpiecznej
przestrzeni, gdzie wyrażane są emocje i myśli bez lęku, uprzedzeń, zahamowań, z uwzględnieniem
tempa świadomości i introspekcji danej osoby. W terapii indywidualnej terapeuta współpracuje z
pacjentem, aby określić jego stan biorąc pod uwagę czynniki predysponujące, wyzwalające,
podtrzymujące i łagodzące.
Z perspektywy psychologicznej, terapia indywidualna koncentruje się na chorobie i dlatego
jest skonstruowana tak, aby ją zrozumieć, w porównaniu z pracą grupową, która ze względu na
odmienne podejście prowadzi do interakcji i życiowych doświadczeń, dlatego koncentruje się na
życiu. W psychoterapii indywidualnej wykorzystuje się określone formy komunikacji takie jak:
dialog terapeutyczny, sugestię, perswazję, hipnozę czy ekspresję artystyczną. Pacjent wspólnie z
terapeutą uczy się podchodzić do trudnych sytuacji, patrzeć na nie z innej perspektywy, rozumieć
przyczyny problemu, radzić sobie z bolesnymi emocjami. Specjalista jest po to, by słuchać,
przedstawiać punkty widzenia, z którymi pacjent się nie spotkał lub do których nie miał dostępu,
dodawać mu otuchy, nawet gdyby go unikał, świadomie lub nie68.
W pracy indywidualnej terapeuta analizuje to, co dzieje się z pacjentem, koncentrując się na
jego historii, tym co robi i na tym co stanowi przyczynę jego zachowań. Chodzi bardziej o procesy
specyficzne dla psychoanalizy. Terapeuta zachęca pacjenta do rozmowy o wydarzeniach i
doświadczeniach z przeszłości, a jedynie poprzez ograniczone interwencje można mówić o tym, co
dzieje się tu i teraz, o uczuciach, jakie dana osoba żywi wobec specjalisty lub które mu przypisuje 69.
W pracy terapeutycznej z dorosłymi dziećmi alkoholików zwraca się przede wszystkim uwagę na
zjawisko współuzależnienia. W myśl zasady, że „dzieci wzrastające w takiej rodzinie również są
współuzależnione, reguły i role, jakie przyjmują, cechuje określony stopień dysfunkcjonalności. Z
życiu dorosłym dzieci alkoholików pojawia się w różnorodnym nasileniu tzw. syndrom DDA, czyli
zespół określonych objawów świadczących o problemach przystosowawczych, ale i je
tworzących”70. W opinii specjalistów w indywidualnej pracy „konieczne jest uwzględnienie cech
indywidualnych każdej osoby, to początkowe etapy leczenia wymagają często odnalezienia
wspólnych elementów wplatających się w naszą tożsamość. (...) Podobnie jak różne religie wiodąc
nas na tę samą górę z różnych stron, zbliżają się jednak do siebie w pobliżu szczytu, tak różne
68
J. Mellibruda, Z. Sobolewska, Koncepcja…, s. 17.
69
Tamże, s. 17.
70
K. Gąsior, Funkcjonowanie…, s. 125.

24
ścieżki prowadzące do zdrowienia wiodą nas do tego samego punktu w każdym z nas” 71. Można
zatem zauważyć, ze praca terapeutyczna opiera się na przyjęciu tożsamości dorosłego dziecka
alkoholika, co pozwala przełamywać podstawowe mechanizmy dominujące w rodzinie
uzależnionej, a mianowicie wyparcie i zaprzeczanie, natomiast praca w grupie szuka odpowiedzi
na pytanie „jak” lub „jak” zrobić”, aby rozwiązać problem, i aby osiągnąć zamierzony cel 72

b). Psychoterapia grupowa.

Psychoterapeuci doceniają fakt, że ludzie coraz chętniej uczestniczą w terapii grupowej,

której głównym celem jest rozwój osobisty, czyli znajdowanie rozwiązań lub rozwiązywanie
konfliktów. Rozwój osobisty niesie ze sobą odpowiedzialność i większą autonomię, co determinuje
redukcję choroby. Eksperymentowanie pomaga pacjentowi zauważyć, jak przenosi konflikty z
przeszłości do teraźniejszości i jak może łatwiej się przystosować i mieć lepsze relacje z członkami
grupy. Mniej mówimy o nerwicy, a więcej o diagnozie, w kontekście zachowań, reakcji i emocji,
ale tez stosowane są tzw. traumatyczne gry, w celu wywołania negatywnych emocji. Taka terapia
ma miejsce w grupie od dziesięciu do piętnastu osób i każdy uczestnik nawiązuje w czasie
teraźniejszym kontakt z reprezentatywną częścią społeczeństwa, projektuje odmienne opinie,
spotyka się z różnymi reakcjami, intensywnie pracuje z uczuciem sympatii lub wrogości 73.
Charakterystyczny staje się fakt, ze uczestnik nie trzyma już tajemnicy, ale skupia się na tym, co
myśli i co czuje. Dzieląc się z innymi, staje się świadomy tego, co czuje i co dzieje się w nim, gdy
wyraża siebie. Obserwuje wpływ, jaki wywiera na drugiego, sprawdzając swoje założenia,
transfery, prognozy. Z ulgą stwierdza, że to czego się najbardziej obawiał, nie przydarza mu się
tutaj. W konsekwencji zmniejsza się niepokój związany z tym, co może się wydarzyć74.

W przypadku traumy czy uzależnień niektórzy pacjenci lepiej pracują w grupach, gdzie
znajdują inne osoby z takimi samymi doświadczeniami, łatwiej się otwierają i są bardziej
zmotywowani faktem, że innym się udało. Terapię grupową zaleca się osobom mającym trudności
w komunikacji lub relacjach, dla których problemem jest nawiązanie lub utrzymanie przyjaźni; tutaj
mają możliwość rozwijania swoich umiejętności interpersonalnych. Rzeczywistość grupy jest
bliższa rzeczywistości miejsca pracy, rodziny, szkoły. Tutaj może rozwijać się kilka relacji
jednocześnie75.

71
T. Cermak, J. Rutzky 1998, s. X- XI.
72
K. Gąsior, Funkcjonowanie…, s. 126.
73
L. Cierpiałkowska, M. Ziarko, Psychologia uzależnień-alkoholizm, Warszawa 2010, s. 258.
74
A. Widera-Wysoczańska, Pijany dom, czyli co dzieje się z dzieckiem alkoholika, w: Gdzie się podziało moje
dzieciństwo. O dorosłych dzieciach alkoholików, Kielce 2006, s. 13-16.
75
W. Sztander, Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym, Warszawa 1993, s. 4-6.

25
 Do podstawowych elementów terapii rozwojowej Dorosłych Dzieci Alkoholików należą
trzy etapy, których celem jest przede wszystkim uwolnienie się od poczucia krzywdy i doznanych
urazów w przeszłości a także nauczenie się konstruktywnych sposobów radzenia sobie z przykrymi
emocjami. Na pierwszym etapie terapia skupia się wokół funkcjonowania rodziny alkoholowej,
dokładnie analizując te doświadczenia, które z dzieciństwa są przenoszone na dorosłe życie. Jest to
faza edukacyjno-diagnostyczną., albowiem uzyskana wiedza pozwala zrozumieć i uporządkować
dotychczasowe przeżycia, wywołuje chęć dzielenia się nimi i budzi skrywane dotychczas uczucia.
Na kolejny etap składają się traumatyczne sprawy związane z rozliczaniem przeszłości. Powracają
doznane krzywdy i niezaspokojone potrzeby. W dalszej kolejności następuje trzeci etap, nazywany
przez porządkowaniem obecnego życia76.

c) Grupa samopomocowa.

Przełom XX i XXI wieku doprowadził do powstania różnorodnych systemów społecznego

oparcia, wśród których szczególną rolę odgrywają grupy samopomocowe lub grypy wzajemnej
pomocy, skierowane do osób potrzebujących społecznego wsparcia. Do nich należą liczne
stowarzyszenia, które skutecznie wspierają i uzupełniają działania zakładów opieki zdrowotnej,
zapewniając psychologiczne wsparcie przewlekle chorym podopiecznym. Samopomoc, stanowi
czeto alternatywę dla pomocy zbiurokratyzowanej, niedostępnej dla wszystkich chorych. Wiodącą
grupę stanowi Wspólnota Dorosłych Dzieci Alkoholików, która skupia w swoich szeregach osoby,
które ukończyły 18 lat i są dziećmi alkoholików. Charakterystyczne dla tych grup jest przede
wszystkim brak psychoterapeuty. Członkowie spotykają się zwykle na mityngach grup
samopocowych i w oparciu o program dwunastu kroków, starają się pomagać sobie w
przezwyciężeniu problemów, których źródeł upatrują w doświadczeniach wyniesionych z domu
dysfunkcyjnego lub alkoholowego77. Wydaje się, że wciąż jest niedoceniona pomoc tych grup,
albowiem jak zaznaczają specjaliści „realizacja programu Dwunastu Kroków grup Alateen
przebiega zgodnie z indywidualnym rytmem każdego członka grupy. Dzięki pracy nad programem i
odpowiedniej literaturze dojrzewają mentalnie, emocjonalnie i duchowo”78.

W konkluzji, należy zwrócić uwagę, że problematyka dorastania w rodzinie alkoholowej

staje się coraz bardziej widoczna w dojrzałym życiu. Powstaje coraz więcej grup samopomocowych
Dorosłych Dzieci Alkoholików z inicjatywy oddolnej, a także powstaje wiele nieoficjalnych stron
internetowych o tematyce Dorosłych Dzieci Alkoholików, które uświadamiają o objawach oraz o
76
J. Mellibruda, Z. Sobolewska, Koncepcja…, s. 134.
77
D. Borodziuk, Życie…, s. 90.
78
L. Cierpiałkowska, M. Ziarko, Psychologia…, s. 350.

26
skutkach tych traumatycznych przeżyć. Istnieje przekonanie, że podejmowane wysiłki o charakterze
psychoterapeutycznym oraz silne oddziaływanie nad rozwojem społeczno-kulturowym i moralnym
w ramach wspólnoty Dorosłych Dzieci Alkoholików, tworzy się stabilny fundament dla
przezwyciężania destrukcyjnych schematów i zachowań.

2.) Rola rodziny.

W przypadku terapii uzależnienia od alkoholu oraz kiedy odnosimy się do skutków jego
nadużywania, musimy wziąć pod uwagę fakt, że alkoholizm nie jest chorobą, którą można
wyleczyć, ale taką, która może jedynie przejść w remisję. Alkoholizm jest chorobą przewlekłą,
osoba, która zrezygnowała z picia alkoholu, musi z niego zrezygnować na zawsze, jeśli ponownie
zacznie pić, problemy pojawią się ponownie. Ponieważ nie wynaleziono ostatecznego lekarstwa na
alkoholizm, gdy dana osoba przekroczy granicę uzależnienia od alkoholu, nigdy nie będzie w stanie
powrócić do normalnego picia. Ponadto, w kwestii leczenia należy wspomnieć, że choć osoby
uzależnione odczuwają szereg negatywnych skutków po zażyciu substancji, to jednak mają
ambiwalentny stosunek do psychoterapii i z reguły nie chcą zmieniać swojego zachowania,
zwłaszcza jeśli tego nie robią dobrowolnie.
Należy zatem zwrócić uwagę, że z zasady rodzina powinna być zaangażowana na
wszystkich etapach terapii osoby uzależnionej i współuzależnionej.
To zaangażowanie rodziny widoczne jest w następujący sposób:
- rodzina musi wyrazić zrozumienie dla natury choroby;
- członkowie rodziny muszą mieć możliwość rozmawiania z osobą uzależnioną, aby móc dokonać
analizy problemów związanych z przeszłością;
- wszyscy członkowie rodziny powinni współpracować, aby realizować przyjęte plany i programy
na przyszłość;
- muszą odkryć, jak mogą zmienić swoje uczucia nieufności, strachu i gniewu;
- zapobiegawczo członkowie rodziny muszą mieć także wspólny plan działania, w przypadku
powrotu do uzależnienia79.
Rodzina jest tą przestrzenią, w której jednostka ewoluuje przez całe życie, a konsekwencje
wadliwego funkcjonowania zawsze odbijają się negatywnie na jego zdrowiu psychicznym i
somatycznym, a także na braku równowagi społecznej. W tym sensie terapie rodzinne próbują
nauczyć ludzi odpowiedzialnego współdziałania w najważniejszej strukturze ich życia, a
mianowicie w sferze rodzinnej intymności i solidarności, aby zachować zdrowie i harmonię. W ten
sposób rodzina stanowi realne wsparcie i ułatwiania równowagę w impasie, a nowoczesne

79
J. Mellibruda, Z. Sobolewska, Koncepcja…, s. 136.

27
narzędzia działania, będące w równym stopniu zapobiegawcze jak i lecznicze, odgrywają istotną
rolę w służbie osobom uzależnionym i współuzależnionym w ich dorosłym życiu, gdzie borykają
się skutkami dorastania w rodzinach dysfunkcyjnych.
Wszystkie formy pomocy Dorosłych Dzieci Alkoholików stanowią więc poważne wsparcie
dla ochrony życia i zdrowia, gdyż najlepsze efekty terapeutyczne osiągane są poprzez integrację
oddziaływań profesjonalnych z elementami praktyki i ideologii samopomocowej.
3.) Programy profilaktyczne.
Wydaje się konieczne zwrócić uwagę, że istnieje szereg działań o charakterze
profilaktycznym skierowanych do rodzin z problemem alkoholowym a są realizowane głównie
przez instytucje państwowe i organizacje pozarządowe. Bardzo szeroka oferta pomocy dla rodzin
dotkniętych problemem alkoholowym ma charakter programów edukacyjnych, informacyjnych i
różnych form wspierających. W ogólnej ocenie, należy zauważyć, że profilaktyką alkoholową
zajmują się instytucje, takie jak: Miejskie i Gminne Ośrodki Pomocy Rodzinie, Gminne Komisje do
Spraw Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Punkty Konsultacyjne dla Rodzin Dotkniętych
Problemem Alkoholowym oraz organizacje pozarządowe działające na rzecz profilaktyki
alkoholowej. Wszystkie wspomniane instytucje te realizują swoje zadania i systematycznie
wdrażają nowe programy edukacyjno-profilaktyczne w celu umotywowania do poprawy sytuacji
rodzinnych80. Działania mające na celu zapobieganie i zwalczanie alkoholizmu można podzielić na:

a) Działania instruktażowo-edukacyjne.

Najskuteczniejszym sposobem jest upowszechnianie wśród młodych ludzi szczegółowej

wiedzy na temat wpływu alkoholu na zdrowie, zdolność do pracy, zachowania społeczne, skutki
demograficzne i gospodarcze za pomocą broszur, ulotek, paneli i konferencji poświęconych tej
tematyce oraz wprowadzenie do programu dydaktycznego zajęć i wykładów na temat alkoholizmu i
jego destrukcyjnych skutków.

b) Działania społeczno-ekonomiczne.

Wśród czynników społeczno ekonomicznych należy wymienić między innymi:

- ograniczenie produkcji napojów alkoholowych, zwłaszcza skoncentrowanych;

- ograniczenie nielegalnej produkcji;

- utrzymanie wysokich cen;

80
A. Dąbrowska, Dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, czyli kilka słów o funkcjonowaniu oraz konsekwencjach
życia w nieprawidłowym środowisku wychowawczym, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, t. 58, 2008(568), 3-
15.

28
- produkcja zwiększonych i zróżnicowanych ilości napojów bezalkoholowych oraz ich szeroka
dystrybucja;

- zakaz reklamy napojów alkoholowych w środkach masowego przekazu lub za pomocą

atrakcyjnych etykiet i opakowań;

- ograniczenie powierzchni ekspozycji napojów alkoholowych;

- zakaz sprzedaży napojów alkoholowych dzieciom i młodzieży;

- ograniczenie liczby placówek, w których spożywane są wyłącznie napoje alkoholowe i
niedopuszczanie do ich prowadzenia w pobliżu szkół, akademików, instytucji, firm itp.
Reasumując, należy stwierdzić, że zespolenie psychoterapii z farmakoterapią oraz udziałem
w grupach samopomocowych tworzy integralny system oddziaływań leczniczych w stosunku do
uzależnionych oraz współuzależnionych i rokuje korzystne efekty bardziej, aniżeli oddziaływanie
każdej z przedstawianych metod oddzielnie. Wiadomo, że stosowanie farmakoterapii powinno być
jedynie dodatkowym elementem leczenia. Natomiast jedynie oddziaływując w sferze fizyczno-
psychiczno-duchowej osoby uzależnionej bądź współuzaleźnionej, można stworzyć dobre warunki
do zdrowienia i w pełni działać na rzecz rozwoju osoby trzeźwiejącej lub cierpiącej ze względu na
skutki alkoholowe jak to ma miejsce w przypadku Dorosłych Dzieci Alkoholików.

Zakończenie.
Współcześnie uważa się, że choroba alkoholowa stanowi zagrożenie zarówno dla
społeczeństwa jak i dla rodziny, jako podstawowej komórki w społeczeństwie, wywierając wpływ
na każdego członka rodziny i powodując poważne szkody moralne i cielesne. Prowadzone badania
wykazują, że osoby wywodzące się z rodzin alkoholowych stanowią specyficzną grupę społeczną i
należą do jednej z najbardziej wrażliwych w całym systemie społecznym. Systematycznie
towarzyszą im problemy natury emocjonalnej, behawioralnej, edukacyjnej oraz w relacjach
międzyosobowych, często nie potrafią się odnaleźć.
Osoby wychowujące się w rodzinach alkoholowych stają się ofiarami uzależniania swoich
rodziców, bądź jednego z nich. Nie są winne swojej odmienności i utrudnionego funkcjonowania.
Nigdy nie będąc dziećmi, tak prawdę nie miały również szansy dorosnąć. Mimo zwiększającej się
świadomości na temat współuzależnienia, wciąż wiele osób cierpiących z powodu wychowywania
się w rodzinie alkoholowej nie jest świadomych swoich mechanizmów obronnych i reakcji, które
utrudniają im życie w dorosłości. Wciąż poszukując szczęśliwego lub normalnego życia, nie mogą
go doświadczyć.

29
 Przedstawione w niniejszym opracowaniu teoretyczne spojrzenie na problematykę
uzależnienie i współuzależnienia w przypadku Dorosłych Dzieci Alkoholików pozwala nam
wysunąć następujące wnioski:
Pomimo podejmowanych starań, nie jest możliwe w pełni przywrócenie Dorosłym
Dzieciom Alkoholików ich utraconego dzieciństwa, ale należy im uświadomić ich trudności w
funkcjonowaniu społecznym wraz z odpowiadającymi im przyczynami i wskazać lub stworzyć
możliwości uzyskania pozytywnych korygujących doświadczeń, jakimi często mogą okazać się
grupy wsparcia.
Syndrom Dorosłych Dzieci Alkoholików nie jest jedynie problem jednostek wyrastających
w rodzinach zniewolonych przez alkohol, ale zatacza on szersze kręgi w życiu społecznym, na
którym odbija się nieprawidłowe funkcjonowanie Dorosłych Dzieci Alkoholików, dlatego warto
ustawicznie poruszać ten problem nie tylko na konferencjach naukowych, ale poprzez rozsądnie,
niestygmatyzujące podnoszenie świadomości ogółu społeczeństwa.
Pomoc społeczna i psychoterapia, choć może ułatwić im obecne życie, nie może im wrócić
straconego dzieciństwa, dlatego wysuwa się nagląca potrzeba udzielania pomocy i wsparcia rodzi-
nom zdominowanym przez alkohol, a zwłaszcza wychowującym się tam dzieciom.
Należy zwrócić uwagę, iż osoby z syndromem Dorosłego Dziecka Alkoholika wskazując na
określenia je charakteryzujące są łagodniejsze w osądzie, niż gdy określają cechy charakteryzujące
generalnie osoby z tym Syndromem.

W dalszej kolejności, należy stwierdzić, że najskuteczniejsze formy pomocy osobom z

syndromem Dorosłego Dziecka Alkoholika, zdaniem osób badanych, to przede wszystkim terapia,
pomoc specjalisty, praca nad sobą, wsparcie z zewnątrz. Warto byłoby zwrócić uwagę na to, iż
programy terapeutyczne dla osób z Syndromem Dorosłego Dziecka Alkoholika powinny być
tworzone nie tylko dla osób, które wychowały się w rodzinach z problem alkoholowym, ale także
mających inne problemy i negatywne doświadczenia z dzieciństwa, takie jak uzależnienia, przemoc,
nadmierne karanie itd.

Szczególną rolę odgrywają również czynniki chroniące dzieci, które wychowują się w
rodzinach negatywnie na nie oddziałujących, takie jak pomoc nauczycieli, sąsiadów, dalszej
rodziny. Znaczące jest, aby osoby pochodzące z rodzin, w których naużywany jest alkohol mogły
liczyć na wsparcie zewnętrzne, które pozwoliłoby zniwelować negatywne doświadczenia z ich
dzieciństwa. Istotne jest dawanie poczucia bezpieczeństwa i pomoc w świadomym stawianiu czoła
problemom życia dorosłego oraz wskazywanie, że cechy Dorosłych Dzieci Alkoholików, które
posiadają nie determinują ich osobowości i funkcjonowania życiu społecznym. W ostateczności

30
wydaje się niezmiernie istotne zwiększanie świadomości społecznej, ponieważ mimo że obecnie
problem nadmiernego spożywania alkoholu przez Polaków nie jest tak eksponowany społecznie,
jak kilkanaście lat temu, to jego skala nadal jest ogromna, a szkodliwość pozostała taka sama, jeśli
nie większa.

31