ETAPY ROZWOJU BIO-PSYCHO-SPOŁECZNEGO CZŁOWIEKA

Do XIX wieku absolutnie wyraźnie istniały tylko dwie kategorie ludzi uznawane pod
względem rozwoju: osoby starsze i dzieci, które często uważano za takich samych jak osoby
starsze, tylko fizycznie mniejsze. Jest to pierwsza ważna wzmianka z początku XX wieku, która
określa dwie duże grupy rozwoju człowieka: Osoby starsze i Nieletni, grupy, które również
wzięliśmy pod uwagę rozpoczynając analizę, do której uwzględniliśmy poprzedni okres: ten, który
rozpoczyna się od poczęcia do narodzin.

1. OD POCZĘCIA DO URODZENIA

Rozwój człowieka przed urodzeniem znajduje się w dyskusji, z jednej strony ze

stanowiskiem Kościoła, a z drugiej ze stanowiskiem feministycznym w sprawie swobodnego
decydowania o korzystaniu z ciała i determinacji kobiet w kontynuowaniu lub zawieszaniu ciąży. W
chwili obecnej podjęcie decyzji w tej kwestii, bardziej niż wiedza naukowa, jest stanowiskiem
filozoficznym lub religijnym, które wspiera różne podejścia dotyczące początku istoty ludzkiej w
poczętym płodzie.

Pierwszą kwestią, którą należy omówić, jest to, że od poczęcia płód jest żywą istotą,
ponieważ ma aktywność mózgu i procesy zmian organicznych. Jako taki odbiera bodźce i skoro od
chwili poczęcia dzieli życie swojej matki, jego rozwój będzie prawidłowy, w przeciwnym razie
będzie cierpiał przez nią konsekwencje niedoborów żywieniowych i/lub emocjonalnych, bądź też
skutki jakichkolwiek pośrednich lub bezpośrednich oddziaływań fizycznych. lub psychicznej
agresji wobec niego poprzez matkę lub w przypadku interwencji u płodu. Oznacza to, że płód
rozpoczyna swój własny rozwój jako istoty ludzkiej od poczęcia, czyli od momentu, w którym
otrzymuje dziedzictwo genetyczne i zbiorowe. Stąd, mimo że jego proces socjalizacji ogranicza się
do rozwoju układu nerwowego, w którym musi realizować swoje wyższe procesy, już rozpoczyna
swoją drogę do stania się człowiekiem. Jest to ważne i odnosi się do kwestii wolnej woli oraz nauki
i jej technologicznych i radykalnych produktów, takich jak zapłodnienie in vitro, macierzyństwo
zastępcze, interwencja genetyczna, potencjalne klonowanie ludzi oraz decyzja o zajściu w ciążę lub
nie w zależności od płci lub inne pożądane lub niepożądane cechy poczętego dziecka. A więc jest to
Okres prenatalny, który obejmuje okres od poczęcia do narodzin, okres, w którym oprócz ciała
zaczyna kształtować się także psychika człowieka.

2. NIELETNI

W połowie XX wieku osiągnięto naukowy konsensus, że człowiek osiąga swój maksymalny

rozwój średnio w wieku 18 lat: biologicznie, osiągając siłę fizyczną i zdolność rozrodczą bez
ryzyka; oraz, psychologicznie, nabycie struktur umożliwiających odpowiednią interakcję w grupie
społecznej „starszych”. Oznacza to, że teoretycznie można uznać, że istnieje taki moment w
rozwoju, w którym istota ludzka osiąga pełny rozwój potencjału ludzkiego, z którym się urodził; W
tym momencie staje się „dorosłym”, zdolnym do dojrzałego i odpowiedzialnego współdziałania we
wspólnocie społecznej. W 1948 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych uznała ten podział na dwie
grupy i oficjalnie nazwała nieletnich „DZIEĆMI”, a w 1989 r. w „Konwencji o prawach dziecka”
zdefiniowała ich jako każdą istotę ludzką od urodzin aż osiągnie pełnoletność. Chociaż ta definicja
utrudnia globalny konsensus społeczny, ponieważ przejście w dorosłość zależy od czynnika
kulturowego.

2.1 Dzieci

Konwencja (op.cit.) określa mianem dziecka każdą istotę ludzką w wieku od 0 do 18 lat, jest
to jednak okres przyspieszonych zmian biopsychospołecznych. Ważnym punktem pierwszego
podziału jest proces przejściowy, który zachodzi pomiędzy 11 a 12 rokiem życia, zdeterminowany
czynnikami biologicznymi i psychologicznymi, identyfikowany przez pojawienie się
drugorzędnych cech płciowych i uwarunkowany kulturowo, zwany „dojrzewaniem”. Ze względu na
swoje indywidualne i społeczne znaczenie, w kulturach o mniejszych wymaganiach społecznych ze
względu na rodzaj osiągniętego rozwoju kulturalnego, przejście to oznaczało wejście w dorosłe
życie i było celebrowane specjalnymi ceremoniami.W Polsce, podobnie jak w większości krajów
ukończenie 12 lat oznacza ukończenie szkoły podstawowej, a w najlepszym przypadku przejście do
szkoły średniej. Chociaż dla wielu jest to krok do wczesnego włączenia się do zajęć zawodowych,
to uwzględniane są dwa podokresy: „Dzieci” (0 do 11 lat); oraz „Nastolatki” (od 12 do 18 lat).
Samo dzieciństwo jest jednym z najlepiej zbadanych okresów rozwoju człowieka, dlatego też
panuje już zgoda co do tego, że różne tempo wzrostu obserwowane w ciągu kilku lat w obrębie
populacji, która je obejmuje, wymaga stosowania różnych środków zaspokajających ich potrzeby w
odwrotnej zależności. wieku, można więc wyróżnić dwie wyraźnie zarysowane grupy:

Wczesne dzieciństwo (0-5 lat) charakteryzuje się wysokim stopniem zależności oraz dużą
zachorowalnością i cechami, które narażają je na wysokie ryzyko w odwrotnej proporcji do wieku,
dlatego wymaga ścisłej kontroli rozwoju i wzrostu. Stąd w kategorii „dzieci” grupa od 0 do 1 roku
życia jest obarczona bardzo wysokim ryzykiem; grupa wysokiego ryzyka w wieku 2–3 lat; oraz
grupa od 4 do 5 lat, jako mniejsze ryzyko.

Drugie Dzieciństwo (6-11 lat) charakteryzuje się otwartością na świat zewnętrzny i

przyspieszonym nabywaniem umiejętności interakcji. W tym okresie ryzyko wystąpienia u dzieci
jest mniejsze niż we wczesnym dzieciństwie, które również maleje odwrotnie proporcjonalnie do
wieku.

2.2 Młodzież

Młodzież (Nastolatkowie), to termin niedawno przyjęty w różnych krajach (13–19 lat) w

USA, w Polsce to raczej od 12 do 17 lat. W tym okresie rozwoju następuje przyspieszony wzrost
szkieletu, co powoduje zmiany w obrazie siebie i fizycznym zarządzaniu przestrzenią, szczególnie
do 14 roku życia, co utrudnia zarządzanie interakcjami. Ponadto kończy się rozwój układu
oddechowego, krążenia i rozrodczego. W aspekcie psychologicznym pojawia się troska
ukierunkowana na eksplorację siebie i otoczenia. Podobnie w tym okresie definiują swoją
tożsamość społeczną i płciową. Ważną i twórczą cechą psychologiczną jest to, że w wieku około 15
lat zaczynają wierzyć, że mogą zmienić i zdominować świat, co może je przytłoczyć, a w
przypadku dorastających dziewcząt sfrustrować je ze względu na płeć, jeśli środowisko, które je
otacza, ich otoczenie jest wąskie i pozbawione odpowiednich środków zaspokajających ich
potrzeby. Porównując czynniki, które wskazaliśmy, możemy ustalić, że istnieją zauważalne różnice
między młodzieżą w wieku od 12 do 14 lat a młodzieżą w wieku od 15 do 17 lat. W wieku około
14-15 lat zaczyna podejmować aktywność zawodową, której towarzyszy aktywne eksplorowanie
seksualności i prowadzi do poszukiwania partnera, chociaż, z pewnymi wyjątkami, nadal nie mają
stabilności emocjonalnej, umiejętności zawodowych i społecznych oraz zarządzanie informacjami
niezbędnymi do podjęcia tych działań, a raczej mają i wymagają wsparcia ze strony rodziny,
zwłaszcza tych, którzy są jeszcze uczniami. Te cechy oraz zauważalne różnice w stopniu rozwoju
prowadzą do wyróżnienia w ramach kategorii „dorastania” dwóch podokresów: „młodzież
podstawowa”, czyli osoby w wieku 12–14 lat, oraz „późna młodzież” osoby w wieku od 15 do 17
lat. Następuje okres przejściowy między dorastaniem a dorosłością, co ma niekwestionowane
znaczenie. Podsumowując, ze względu na charakterystykę tego drugiego okresu rozwoju człowieka,
szkolenia, wzrostu i rozwoju, nazywamy go Okresem szkolenia.
3. STARSI

W większości krajów po ukończeniu 18 roku życia osoby obu płci zostają formalnie
włączone, do społeczeństwa obywatelskiego w drodze oficjalnej identyfikacji co pozwala im:
- Odpowiedz za swoje czyny przed wymiarem sprawiedliwości;
- Uczestniczyć w systemie obrony narodowej;
- Uczestniczyć w populacji aktywnej ekonomicznie, z wyjątkiem tych, którzy podążają studiami
zawodowymi i technicznymi;
- Uczestniczyć w działalności społecznej i politycznej;

- Zawierać małżeństwa i zakładać rodzinę.

Aby przejąć te obowiązki i prawa, osoby „pełnoletnie” muszą na etapie formacyjnym

osiągnąć między innymi umiejętności i zdolności do samodzielnego funkcjonowania w życiu
społecznym oraz do podjęcia zobowiązań wobec własnej rodziny i płci przeciwnej. To właśnie te
dwie ostatnie cechy, z pewnymi odmianami, towarzyszą jednostce aż do końca życia.

Dorośli obu płci, różniący się procesami, przechodzą okres przejściowy, który nazywamy
„klimatem”, będący jednocześnie cechą społeczną, która wytwarza między nimi znaczącą różnicę,
która dzieli ich na dwie grupy: tych, którzy pracują (lub szukać pracy) i tych, którzy przestają
pracować (lub powinni przestać pracować). Ze względu na obie istotne cechy możemy je podzielić
na dwa różne etapy: „Pracowników” i „Emerytów”.

3.1 Robotnicy

W przeciwieństwie do kreatywności, która towarzyszy nam w różnym stopniu od chwili

narodzin aż do śmierci, aktywność zawodowa różni się pod względem jakości i ilości w zależności
od wieku pracownika. „Robotnicy” stanowią aktywną siłę produkcji gospodarczej (populacja
aktywna ekonomicznie). Formalnie od 18 do 65 lat, jest to wiek tej grupy. „Pracownicy” mogą
utrzymywać się i utrzymywać lub znacząco przyczyniać się do wspierania osób trzecich wytworem
swojej pracy: mogą tworzyć rodzinę: mogą aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym kraju
poprzez działalność polityczną i społeczną. Pod koniec tego okresu ludzie doświadczają trzeciego
procesu przejściowego, zdeterminowanego biologią i obciążonego kulturą: klimakterium, które
ujawnia konsekwencje stereotypów seksualnych u każdego człowieka, do którego dodaje się, że po
osiągnięciu wieku 6 lat muszą przestać pracować i iść na emeryturę. Ponieważ wskazany okres jest
nadal bardzo długi (18–65 lat), można zaobserwować istotne różnice psychospołeczne, które
powodują podział przede wszystkim na osoby młode i dorosłe.
3.2 Młodzi
Po wspomnianej separacji człowiek w wieku od 18 do 24 lat jest dojrzały pod względem
wzrostu i rozwoju psychicznego, ale różni się od innych dorosłych brakiem doświadczenia w
dorosłym świecie, do którego wkracza z entuzjazmem, dynamizmem. i kreatywność, która to
rekompensuje; i nadal zachowują dużą zdolność do zmian, która ułatwia uczenie się i szybkie
przyswajanie wiedzy i informacji, a wszystko to wyraża się w ich aktywnym i często twórczym
udziale w życiu społecznym. Pod koniec tego okresu mają już ukończone studia (z wyjątkiem
bardzo długich karier zawodowych). Mają pracę i są lub byli w związkach: niewielu zawarło
związek małżeński. Większość z nich pragnie przejąć własne obowiązki rodzinne. Obecnie
obserwuje się, zwłaszcza u młodych osób z wyższym wykształceniem, bardzo wysokie
psychologiczne cechy kompetencji i osiągnięć oraz dystansowanie się od własnych projektów
rodzinnych. Odnosząc się do stereotypów seksualnych, prezentują nowy model relacji i sposób
widzenia „świata”, który wydaje się szerszy i bardziej wymagający. Dla naszych celów i ze
względu na już wskazane cechy, wszystkich ludzi w wieku od 18 do 24 lat nazywamy „Młodymi
Ludźmi”.
 3.3 Dorośli
Dorosły to każdy człowiek w wieku od 25 do 64 lat. W tym podokresie, oprócz zmian
biologicznych, różnice w rozwoju związane są z najlepszą jakością życia i najdłuższą jego
długością, co wpływa na osobowość jego członków i ich pracę społeczną; i są one rozpatrywane w
trzech podgrupach:

Młodzi dorośli lub dorośli (od 25 do 39 lat), mają już pracę i powiększającą się rodzinę, co
szczególnie na początku kategorii powoduje konflikty ze względu na ich skłonność do młodzieńczej
aktywności w obliczu obowiązków rodzinnych i zawodowych. Oznacza to, że stoi przed
dojrzałością swojego rozwoju. Po dotarciu do końca tej podkategorii obserwuje się zmiany
fizyczne, takie jak siwe włosy, początkowe zmarszczki, utratę elastyczności głównie na skutek
braku ruchu i osiągnięcie ważnego punktu rozwoju intelektualnego. Istnieje duży problem mający
poważne konsekwencje psychospołeczne: znaczny odsetek ludności miejskiej straciła pracę i jest
zatrudniony w niepełnym wymiarze lub bezrobotny.

Dorośli lub dorośli w średnim wieku (40 do 49 lat). W tej grupie dominuje konfrontacja ze
zmianami w rodzinie i między parami, spowodowana częściowo - a może czynnikiem
wyzwalającym - procesem zmiany stereotypów seksualnych, który ustępuje nowym formom
interakcji między płciami i między pokoleniami, zwłaszcza jeśli ich dzieci w młodym wieku:
Ponadto stają w obliczu zauważalnych zmian wynikających z klimakterium, które, jak dziś
udowodniono, zachodzi przy niewielkiej różnicy wieku u obu płci, ale jest bardziej dramatyczne,
ponieważ jest widoczne, u kobiet, które wchodzą już w wiek Przed menopauzą. Siwe włosy,
wypadanie włosów i wiotkość mięśni, zwłaszcza u mężczyzn, są uważane za negatywne, ponieważ
kontrastują z obecnym modelem wiecznej „młodości”, szczególnie w miejscu pracy, gdzie są
przemieszczani z dnia na dzień. Z tego wszystkiego wynikają nowe i poważne problemy
psychospołeczne, jeśli nie ma szybkich rozwiązań.

Osoby starsze lub późne osoby dorosłe (od 50 do 64 lat). W tej grupie, oprócz
biologicznego procesu klimakterium, który dobiega końca ze wszystkimi jego konsekwencjami
psychologicznymi, zwłaszcza u kobiet, jednostki muszą stawić czoła rozpoczętej już w poprzedniej
dekadzie separacji dzieci (syndrom pustego gniazda) albo przez studiów lub założenia nowych
rodzin. ale nie odchodzą całkowicie ze względu na warunki ekonomiczne. Pod koniec tego okresu.
większość stoi przed możliwością przerwania pracy. odchodzić. co pociąga za sobą dwa różne, ale
uzupełniające się problemy: co zrobić z dostępnym czasem i istniejącą jeszcze zdolnością
produkcyjną oraz jak rozwiązać działania i gospodarkę domową. Długi i ważny okres w życiu
człowieka od 18 roku życia do 65 roku życia, ze względu na jego główną cechę: zdolność do pracy
i zaangażowanie w pracę, nazywamy Okresem pracy.

4. Emeryci

Kiedy pracownik ukończy 65 lat, może przejść na emeryturę. Przejście na emeryturę jest
czynnością polegającą na zwolnieniu z aktywności zawodowej ze względu na wiek. Badania tej
populacji są nowe, mają zaledwie kilkadziesiąt lat, ale można zaobserwować zmiany w rozwoju
człowieka, które pozwalają wyróżnić dwie grupy:
4.1 Osoby starsze (Senektyzm).
Osoby starsze to osoby dorosłe w wieku od 65 do 74 lat. Termin ten jest synonimem
starości. Ważne jest, że dzisiaj mówi się o starzeniu się i procesie różnicowania starzenia się od
różnych chorób, które mogą atakować ludzi. Istnieje szereg uprzedzeń na temat osób starszych,
ponieważ są one bierne, aseksualne, nie mogą kontynuować nauki, mają postawę obojętności i
opuszczenia itp. Różnice stwierdzone w obrębie tego podokresu prowadzą do podziału go na dwie
podgrupy: senektów pierwotnych (65–69 lat) i senektów pośrednich (70–74 lata). To właśnie
podczas pierwszego następuje konfrontacja z samym sobą i życiem. Przechodząc do drugiego,
odnajduje spokój, aby żyć ze sobą i światem. Chociaż w większości przypadków tracą już partnera,
a w krajach rozwijających się o słabych programach emerytalnych stają się zależni od swoich
potomków. W rozszerzeniu i tylko dla członków tej kategorii nazywamy ten podokres Złotym
wiekiem.
4.2 Gerontowie
Uwzględnienie przepisu socjalnego, który zaczyna obowiązywać, stanowi, że po osiągnięciu
wieku 75 lat stanowiska społeczne – na przykład w hierarchii kościelnej – muszą pozostać wolne,
dlatego uznaliśmy podział nowej podgrupy : gerontowie, czyli osoby starsze w wieku powyżej 75
lat. Obecny model społeczny nie sprzyja uznawaniu doświadczenia i innych indywidualnych
umiejętności, zdobywanych przez lata i minął czas, gdy Rady Starszych odgrywały kluczową rolę
w przekazie ustnym i doradzaniu społeczności. Dziś niektórzy zajmują podobne stanowiska i
chociaż są to wyjątki. Gerontów można podzielić na:
Późny starszy (75 do 84 lat), Długowieczny (85 do 94 lat); oraz Stulatkowie (95 lub więcej lat),
Ze względu na niezwykły charakter przeżywania tego ostatniego okresu życia, nazywamy go
Wiekiem platyny, a okres obejmujący „Wiek Złoty” i „Wiek Platyny” nazywamy Okresem
jubileuszowym. Ten krótki opis etapów i podetapów prowadzi nas do podstawowego pytania: w
jakim stopniu produkt społeczeństwa ma przewagę nad tym, co biologiczne? Bo badając rozwój
człowieka, sprawdza się różnica pomiędzy postrzeganiem starości a postrzeganiem siebie przez
osoby starsze sprzed 15, 20 lat i dzisiaj. Prowadzi nas to do zalecenia przeprowadzenia bardziej
szczegółowych badań w celu wytyczenia etapów rozwoju w odniesieniu do bieżącego rozwoju
społecznego, który wpływa na integralny rozwój człowieka zarówno pozytywnie, jak i negatywnie.

Bibliografia:
A. Birch, T. Malim, Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości, PWN
Warszawa 1995.
K. Czarnecki, Rozwój zawodowy człowieka, Warszawa 1985.
T. Aleksander, Okresy i główne formy rozwoju zawodowego człowieka, Acta Scientifica Academiae
Ostroviensis 2001, nr 8, s. 59-88.