Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych.

Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

Temat: WYBRANE ZAGADNIENIA WYTRZYMAŁOŚCI MATERIAŁÓW

Wprowadzenie
Wytrzymałość materiałów (stereomechanika techniczna) jest nauką o metodach
obliczeń i projektowania konstrukcji odkształcalnych.
Do problemów wytrzymałości należy ustalanie zależności między siłami działającymi na
ciało odkształcalne (przyczynami) a odkształceniami tego ciała (skutkami).
Efektem obliczeń jest taki dobór materiałów i wymiarów poszczególnych elementów
konstrukcji, aby były zdolne do przeniesienia działających na nie obciążeń zewnętrznych z
dostatecznym zapasem bezpieczeństwa.

Związek przyczynowo-skutkowy między siłami zewnętrznymi, wewnętrznymi

i odkształceniami

Przyczyna Skutek pierwotny Skutek wtórny

Siły zewnętrzne Powstanie sił Powstanie odkształceń
działające na ciało wewnętrznych w (zmian geometrycznych
odkształcalne elemencie (naprężeń) elementu)

WYZNACZANIE SIŁ WEWNĘTRZNYCH (NAPRĘŻEŃ)

Wyznaczanie sił wewnętrznych można przeprowadzić po przecięciu ciała i odrzuceniu
jednego z elementów. Zachodzi wówczas równowaga układów sił zewnętrznych i sił
wewnętrznych działających na analizowane elementy.

P 1 , P 2 , P 3 ,..., P n - obciążenie zewnętrzne

C – biegun redukcji sił wewnętrznych
B – dowolny punkt

A – całkowita powierzchnia przekroju

M - moment główny sił wewnętrznych
F - wektor główny sił wewnętrznych

Twierdzenie:
Siły zewnętrzne są w równowadze z siłami
wewnętrznymi działającymi na element I
∆A - element powierzchni, zawierający punkt B
∆F – elementarna siła działająca na powierzchnię
∆A
∆Fn – składowa normalna elementarnej siły
wewnętrznej
∆Fτ – składowa styczna elementarnej siły
wewnętrznej
Rys. 1

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 1

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

Definicje naprężeń w punkcie

∆F n = dFn
Naprężenie normalne: σ n = lim
∆A →0 ∆A dA

∆F τ = dFτ
Naprężenie styczne: σ τ = τ = lim
∆A →0 ∆A dA

Jeżeli rozkład elementarnych sił wewnętrznych jest równomierny, naprężenia liczymy ze

wzorów:

Fn Fτ
σn = στ = τ =
A A

N
Jednostką naprężenia w układzie SI jest pascal (Pa): 1Pa = 1
m2
Stosuje się również jednostki:
1MPa = 10 6 N / m2 = 10 6 Pa
1KG / cm 2 = 9 ,81 ⋅10 4 Pa
1KG / mm 2 = 9 ,81 ⋅10 6 Pa

Zależność pomiędzy naprężeniami i odkształceniami dla jednoosiowego rozciągania

PRAWO HOOKE’A. Materiały pod wpływem obciążeń wydłużają się lub skracają
proporcjonalnie do działającej siły o ile wartość siły nie przekroczy pewnej granicy (granicy
proporcjonalności).
P ⋅ lo
Prawo Hooke’a wyraża się wzorem: ∆l =
E⋅A

gdzie: ∆l - wydłużenie pręta [m],

P - wartość działającej siły [N],
l o - początkowa długość pręta [m] (przed wydłużeniem),
A - pole przekroju poprzecznego [m2],
E - moduł sprężystości wzdłużnej materiału (moduł Younga), wielkość stała dla
danego materiału [MPa].

∆l l − l0
Jeżeli zapiszemy: ε = = - wydłużenie jednostkowe,
l0 l0
P
oraz σ = - naprężenia normalne
A
σ
wtedy: ε = Można też zapisać: σ = E ⋅ ε
E

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 2

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

Dobrą ilustracją prawa Hooke’a jest wykres rozciągania próbki stalowej w zakresie granicy
proporcjonalności RH
RH – granica proporcjonalności (granica
stosowania prawa Hooke’a),
Re – granica plastyczności,
Rm – wytrzymałość na rozciąganie

Naprężenia określone symbolami Re i Rm są

naprężeniami niebezpiecznymi dla materiału
ponieważ powodują trwałe, bezpowrotne
odkształcenia próbki lub jej zerwanie.
Dlatego też po przyjęciu współczynnika
bezpieczeństwa stanowią podstawę określenia
tzw. naprężeń dopuszczalnych
Rys. 2

Ogólny warunek wytrzymałościowy σ red ≤ σ dop

gdzie:
σ red - naprężenie zastępcze w danym punkcie wyznaczone na podstawie odpowiedniej
hipotezy wytężenia,
σ dop - naprężenie dopuszczalne dla danego materiału i danego stanu naprężenia.
σ nieb
Naprężenie dopuszczalne σ dop =
x
gdzie: σ nieb - naprężenie niebezpieczne dla danego materiału,

x – współczynnik bezpieczeństwa , x>1

Współczynnik bezpieczeństwa określony ze względu na Re oznacza sie symbolem xe,

jeżeli natomiast określony jest ze względu na Rm oznacza się symbolem xm.

TYPOWE PRZYPADKI WYTRZYMAŁOŚCIOWE DLA OBCIĄŻEŃ STATYCZNYCH

I. Wytrzymałość prosta. Obciążenia statyczne

• rozciąganie i ściskanie
• ścinanie
• docisk powierzchniowy
• skręcanie
• zginanie,
• wyboczenie

II. Wytrzymałość złożona. Obciążenia statyczne.

• zginanie i ściskanie (rozciąganie),
• zginanie i ścinanie,
• zginanie i skręcanie.

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 3

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

ROZCIĄGANIE
Warunek wytrzymałościowy
P
σ r = ≤ σ dop = k r
A
σ r - naprężenia rozciągające
P - osiowa siła rozciągająca
A - przekrój poprzeczny
σ dop = k r - naprężenia dopuszczalne
na rozciąganie
Rys. 3

ŚCISKANIE
Warunek wytrzymałościowy
P
σ c = ≤ σ dop = k c
A
σ c - naprężenia ściskające
P - osiowa siła ściskająca
A - przekrój poprzeczny
σ dop = k c - naprężenia dopuszczalne
na ściskanie
Rys. 4

ŚCINANIE

Warunek wytrzymałościowy
P
τ =σ τ = ≤ k t
A
τ =σ τ - naprężenia ścinające
P - siła poprzeczna tnąca
A - przekrój poprzeczny
k t - naprężenia dopuszczalne na
ścinanie

Rys. 5

DOCISK POWIERZCHNIOWY
Warunek wytrzymałościowy
P
σ d = ≤ kd
A
σ d - naprężenia między dociskanymi
elementami (ciśnienie)
P - siła docisku
A - umowna powierzchnia docisku
k d - naprężenia dopuszczalne na
Rys. 6 docisk powierzchniowy
SKRĘCANIE

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 4

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

Warunek wytrzymałościowy
Ms ≤
τ max = ks
Wo
τ max - max naprężenie styczne skręcanego
elementu
M s - moment skręcający
W o - wskaźnik wytrzymałości na skręcanie
k s - naprężenia dopuszczalne na skręcanie

Rys. 7
π ⋅d3
Wskaźnik wytrzymałości na skręcanie dla przekroju kołowego: W o = ≈ 0 ,2 ⋅ d 3
16

ZGINANIE

Warunek wytrzymałościowy
Mg
σ g max = ≤ kg
Wg
σ g max - max naprężenie gnące (normalne)
zginanego elementu
M g - moment zginający
W g - wskaźnik wytrzymałości na zginanie
k g - naprężenia dopuszczalne na zginanie

Rys. 8

Wskaźniki wytrzymałości na zginanie wynoszą odpowiednio:

π ⋅d3 b⋅ 2
dla przekroju kołowego: W g = ≈ 0 ,1 ⋅ d 3 dla przekroju prostokątnego: W g = h
32 6

Tabela 1. Orientacyjne wartości naprężeń dopuszczalnych w Mpa

Rozciąganie Zginanie Skręcanie

Materiał
kr kg ks
Stal węglowa St5 130-150 160-185 78-90
Stal niskostopowa 18G2 148-170 174-200 96-110
Stop aluminium PA6 104-120 113-130 61-70
Uwaga: naprężenia kr obliczone zostały dla współ. bezpiecz. xe o wartościach 2 i 2,3.

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 5

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

WYTRZYMAŁOŚĆ ZŁOŻONA. OBCIĄŻENIA STATYCZNE.

ZGINANIE I ROZCIĄGANIE, (ŚCISKANIE)

Naprężenia zastępcze:

σ red = σ r ( σ c ) + σ g
P Mg
σ red = ± ±
A Wg

gdzie: W g = W z - wskaźnik
wytrzymałości na zginanie

σ red ≤ k r ( k c )

Rys. 9

ZGINANIE I SKRĘCANIE

W przekroju poprzecznym występuje

równocześnie:
moment zginający: M g
moment skręcający: M s
Ponieważ mamy do czynienia ze złożonym
stanem naprężeń, ocenę stopnia wytężenia
materiału należy oprzeć na odpowiedniej
hipotezie wytrzymałościowej.
Dla materiałów plastycznych np. stale
walcowane, kute stopy miedzi i aluminium
naprężenia zredukowane można obliczyć wg
wzorów:

1) hipoteza τ max

σ red = σ 2g + 4 ⋅ τ 2 ≤ k r

2) hipoteza Hubera

σ red = σ 2g + 3 ⋅ τ 2 ≤ k r

Rys. 10

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 6

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

W przypadku zginania ze skręcaniem wzory na naprężenia zredukowane można wyrazić

jako funkcję momentów gnącego M g i skręcającego M s .
Przy zastosowaniu hipotezy Hubera:
2 2
 Mg   
σ red =   + 3  Ms  ≤ k r
  
W z  W o 
Dla przekroju kołowego zachodzi : W o = 2 W z (patrz strona 5), otrzymamy:
2 2 2 2
 Mg   Ms   Mg  3  Ms  M 2g + 0 ,75 M 2s
σ red =   + 3   =   +   = ≤ kr
W   W  4  W z 
 z  2 ⋅W z   z Wz

po wprowadzeniu pojęcia tzw. momentu zastępczego: M red = M 2g + 0 ,75 M 2s , naprężenia

M red ≤
zredukowane: σ red = k r , ponieważ W z = π d 3 ,
Wz 32
32 M red
wymaganą średnicę wału pełnego obliczymy ze wzoru: d ≥ 3
π kr

Przykład 1

Obliczyć średnicę pręta rozciąganego sił osiową P=20 kN.

Pręt wykonany jest ze stali St 5.

Rozwiązanie
P π d2
Warunek wytrzymałościowy: σr = ≤ σ dop = k r , przekrój pręta wynosi: A =
A 4
4P 4P
Z warunku wytrzymałościowego otrzymamy: ≤ kr oraz d ≥
π ⋅d 2 π ⋅kr

Wartość k r dla stali St 5 obliczamy na podstawie R m lub R e zakładając współczynnik

bezpieczeństwa lub przyjmujemy gotowe wartości na podstawie tablic z Poradnika
Mechanika.
R m , R e - również znajdujemy w tablicach własności mechanicznych materiałów
w Poradniku Mechanika.

Przyjmując do obliczeń dolną wartość k r =130 MPa ( Tabl. 1 str. 5), obliczymy wymaganą
średnice rozciąganego pręta.

4 ⋅ 20 ⋅ 10 3
d≥ = 0 ,01399 ≅ 0 ,014 m = 14 mm
π ⋅ 130 ⋅ 10 6

Do wykonania konstrukcji można przyjąć pręt o średnicy 14 mm lub większej z tablic

wyrobów hutniczych.

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 7

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

Przykład 2
Sprawdzić naprężenia ścinające w połączeniu sworzniowym wykonanym ze stali St3,
jeżeli siła obciążająca złącze wynosi 10000 N, średnica sworznia wynosi 20 mm,
natomiast naprężenia dopuszczalne na ścinanie k t = 54 MPa .

Rys. 11

Naprężenia ścinające występują w dwóch przekrojach połączenia B-B oraz C-C.

Jeżeli założyć symetrię obciążenia to płaskownik górny i dolny przenoszą połowę siły
przyłożonej do złącza.
P
Zatem siła tnąca występująca w jednym przekroju wyniesie: T =
2
Zakładając równomierny rozkład naprężeń w każdym przekroju kołowym sworznia
otrzymamy naprężenia ścinające:
T 4P
τ= = ,
A 2π d 2
po podstawieniu wartości liczbowych jest:

4 ⋅ 10000
τ= = 15915494 ,3 Pa ≅ 16 MPa < k t = 54 MPa
2π 0 ,02 2
Obliczenia wykazały, że złącze spełnia warunek wytrzymałości na ścinanie z dużym
zapasem bezpieczeństwa.

W celu uzyskania pewności bezpiecznej pracy połączenia należałoby ponadto sprawdzić

sworzeń na zginanie, naciski powierzchniowe oraz sprawdzić naprężenia rozrywające w
niebezpiecznych przekrojach płaskowników.

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 8

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

Przykład 3
Przeprowadzić analizę wytrzymałościową belki prostej dwupodporowej o jednorodnym
przekroju dwuteownika 140PE (wymiary na rys.12), wykonanej ze stali 18G2 , obciążonej
siłą skupioną P i obciążeniem ciągłym q jak na rys. 12.
3
Dane: l=6 m, a=2 m, b=4 m, P=10 kN, q=2 kN/m, Wz=77,3 cm , kg=174 MPa

W ramach analizy wytrzymałościowej belki należy:

1. obliczyć reakcje w podporach A i B,
2. przebieg momentu gnącego M g ( x ) ,
3. określić przebieg siły tnącej T ( x ) ,
4. wskazać wartość maksymalną momentu gnącego,
5. sprawdzić naprężenia gnące σ g .

Rys. 12

Ad 1). Reakcje w podporach R A , R A wyznaczamy na podstawie warunków równowagi

belki.

q (l − b )2
− R A ⋅ b + P ⋅ (b − a ) − =0
2
l +b Po podstawieniu wartości liczbowych otrzymamy:
R B ⋅ b − P ⋅ a − q (l − b ) =0
2
R A = 4 kN
P ⋅ (b − a ) q (l − b )2
RA = − =0 R B = 10 kN
b 2b
a q (l − b )(l + b )
RB = P + =0
b 2b

Ad 2). Przebieg momentu gnącego określimy przesuwając się wraz z myślowym

przekrojem poprzecznym od lewego do prawego końca belki lub odwrotnie.
Moment gnący M g w dowolnym przekroju poprzecznym belki jest równy sumie
algebraicznej momentów wszystkich sił działających na część belki odciętą tym
przekrojem względem jego środka ciężkości.

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 9

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

Ad 3). Przebieg sił tnących określimy przesuwając się wraz z myślowym przekrojem
poprzecznym od lewego do prawego końca belki lub odwrotnie.

Siła tnąca T w dowolnym przekroju belki jest równa sumie współrzędnych wszystkich sił
działających na część belki odciętą tym przekrojem na kierunku prostopadłym do osi belki.

Między momentem gnącym, siłą tnącą i obciążeniem ciągłym zachodzą związki :

d Mg dT d2 Mg
=T , = −q , = −q
dx dx dx 2
Związki te można wykorzystać przy sprawdzeniu poprawności zapisu i wykresów
momentów gnących i sił tnących.

Tablica 2

Uwaga: W celu analitycznego zapisu

momentów gnących i sił tnących i
następnie ich prezentacji graficznej,
przyjęte zostały reguły określania
znaków momentów gnących, sił tnących.
Reguły te przedstawia Tablica 2.

Równania momentów gnących i sił tnących analizowanej belki zostały przedstawione w

Tablicy 3, natomiast wykresy momentów gnących i sił tnących przedstawia rys. 13.

Ad 4). Maksymalna wartość momentu zginającego wynosi M g max = 8 kN ⋅ m = 8000 N ⋅ m

( na podstawie wykresu rys. 13)

Ad 5). Sprawdzenie naprężeń gnących w belce:

3
Wz=77,3 cm , kg=174 MPa
M g max 8000
σ g max = = − 6
≅ 103 ,5 ⋅ 10 6 Pa = 103 ,5 MPa < k g
Wz 77 ,3 ⋅ 10
Przekrój belki spełnia warunek wytrzymałości na zginanie.

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 10

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

Tablica 3
Przedział x Moment gnący Siła tnąca
Mg T
0≤x<a Mg = RA ⋅ x T =R A
a≤x<b M g = R A ⋅ x − P( x − a ) T =R A − P
b≤x<l q (x − b )2 T = R A − P + R B − q (x − b )
M g = R A ⋅ x − P (x − a ) + R B (x − b ) −
2

Rys. 13

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 11

Zapis i Podstawy Konstrukcji Mechanicznych. Wybrane zagadnienia wytrzymałości materiałów

ZADANIA DO ROZWIĄZANIA NA ĆWICZENIACH

Opracowali: J. Felis, H. Jaworowski str. 12