Początki starożytnej Grecji.

Cywilizacja minojska
i mykeńska

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa interaktywna
Film + Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Cytat za: Zbigniew Herbert, O Troi, tekst dostępny: literatura.wywrota.pl [dostęp:

30.03.2022] .
 Początki starożytnej Grecji. Cywilizacja minojska
i mykeńska

Ruiny pałacu w Knossos.

Źródło: Wikipedia.com, licencja: CC BY-SA 3.0.

Najstarsze dzieje Grecji wciąż skrywają mnóstwo tajemnic. Nawet dla starożytnych Greków
z epoki klasycznej początki dziejów Hellady związane były bardziej z mitologicznymi
opowieściami niż z faktami. Archeolodzy i historycy od drugiej połowy XIX w. do czasów
współczesnych poświęcili mnóstwo pracy i starań, aby dowiedzieć się jak najwięcej
o zamierzchłych dziejach Grecji. Na podstawie znalezisk archeologicznych dowiedli, że
niektóre mity związane z początkami historii Hellady odnoszą się do rzeczywistych
wydarzeń, chociaż na pozór wydają się jedynie wytworami bujnej fantazji.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Opiszesz, na jakie okresy dzieli się historię starożytnej Grecji.

Scharakteryzujesz dwie ważne cywilizacje starozytne: minojską oraz mykeńską.
Wytłumaczysz, dlaczego Grecy w epoce klasycznej wierzyli, że ich przodkowie mieli
styczność z cyklopami.
Wyjaśnisz, czym były tzw. Wieki Ciemne.
Przeczytaj

Periodyzacja greckiej cywilizacji

Żywe zainteresowanie otaczającym światem to jedna z najważniejszych cech cywilizacji
greckiej. Początki Grecji datuje się na około XX w. p.n.e. Wtedy pojawiła się kultura zwana
minojską, która, choć nie była grecka, wpłynęła na późniejszą grecką cywilizację.
Z pierwszych stuleci zachował się ograniczony materiał źródłowy, dlatego wiedza na temat
życia ówczesnych ludzi jest mniejsza. Historycy dzielą dzieje Greków w starożytności na
kilka okresów. Najwięcej informacji mamy o epokach klasycznej i hellenistycznej.
Chronologia dziejów starożytnej Grecji i jej mieszkańców
Wiek V–IV
XX–XV XIV–XII XI–IX VIII–VI IV–I
p.n.e. (338 r.)

Epoki wpływy epoka

kultura Wieki epoka epoka
w dziejach kultury
mykeńska Ciemne archaiczna klasyczna
Greków minojskiej hellenistyc

Wyspa króla Minosa

Początki cywilizacji w Grecji sięgają I połowy II tysiąclecia i związane są z Kretą, największą
wyspą na Morzu Egejskim. Pamięć o państwie kreteńskim i jego władcy Minosie oraz
potężnych budowlach wzniesionych przez mieszkańców wyspy przechowały mity greckie.
Badacze najdawniejszej kultury Kreteńczyków nazywają ją minojską właśnie od imienia tego
mitycznego króla. Cywilizację minojską stworzył lud nieznanego pochodzenia, który
z pewnością nie był spokrewniony z Grekami. Minojczycy zbudowali swoją potęgę oraz
bogactwo na handlu morskim, przede wszystkim z krajami basenu Morza Śródziemnego,
dokąd eksportowali ceramikę, wyroby wełniane, oliwę i wino. Na Kretę sprowadzali zaś
metale, kamienie szlachetne i półszlachetne oraz pachnidła.
Fragment domniemanego pałacu Minosa w Knossos na Krecie z pierwszej połowy II tysiąclecia p.n.e.
Zastanów się, o czym może świadczyć obecność potężnych pałaców na Krecie.
Źródło: Bernard Gagnon, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Skomplikowany plan pałacu w Knossos, odkrytego dzięki wykopaliskom archeologicznym, nasuwa skojarzenie
z mitycznym Labiryntem. W tradycji greckiej funkcjonowała opowieść o królu Krety Minosie, którego syn,
Minotaur, był pół człowiekiem, pół bykiem. Potwór mógł stanowić zagrożenie dla mieszkańców wyspy, Minos
zaprosił więc do siebie słynnego architekta Dedala, aby wzniósł on na Krecie niezwykle skomplikowany pałac,
z którego Minotaur nie byłby w stanie wyjść.
Przypomnij, co z mitologii greckiej możemy dowiedzieć się jeszcze o państwie Minosa. Uwzględnij informacje,
które na pewno nie są tylko mitem.
Źródło: dostępny w internecie: h ps://ciekawa-sztuka.blogspot.com/, tylko do użytku edukacyjnego.
Zamożni Minojczycy wznieśli obszerne budowle, które archeolodzy nazwali pałacami. Do
dzisiaj o dawnej potędze Krety świadczą imponujące ruiny dawnych siedzib w Knossos,
Mali, Fajstos i Zakros wzniesione wokół szerokich dziedzińców w tzw. okresie starszych
pałaców, czyli w latach 2000–1700 p.n.e. Brak fortyfikacji wokół miasta oraz pałacu
w Knossos świadczy o tym, że Minojczycy najwyraźniej nie odczuwali zagrożenia
z zewnątrz. Ściany pałaców pokrywały pogodne malowidła przedstawiające sceny
rodzajowe, marynistyczne, mitologiczne oraz postaci ludzkie i zwierzęce. Na podstawie
twórczości Kreteńczyków można sądzić, że wysoką pozycją cieszyły się kobiety, które na
równych prawach uczestniczyły w uroczystościach i zabawach dworskich. Minojczycy
posługiwali się pismem, zwanym pismem linearnym A. To sylabiczne pismo, posiłkujące się
zarazem ideogramami, pozostaje do dziś nieodczytane, ponieważ nie znamy języka
Kreteńczyków. Wybuch wulkanu na egejskiej wyspie Thera sprawił, że większość pałaców
na Krecie legła w gruzach. Mieszkańcy wyspy zdołali jednak je odbudować w tzw. okresie
młodszych pałaców (lata 1650–1450 p.n.e.). Kres potędze Krety położył dopiero najazd
Achajów, plemienia, które przybyło z kontynentalnej Grecji. Zdobywcy zniszczyli
imponujące budowle Minojczyków, za wyjątkiem kompleksu w Knossos, ale przejęli wiele
kreteńskich zwyczajów, umiejętności oraz tradycji.

Potęga i chwała Achajów

Około 2000 lat p.n.e. południowa część Półwyspu Bałkańskiego została zasiedlona przez
indoeuropejskich Achajów i Jonów, którzy tym samym znaleźli się pod przemożnym
wpływem kultury minojskiej. Wkrótce ukształtowała się sieć ich królestw,
z najpotężniejszym ośrodkiem w Mykenach na Peloponezie. Cywilizację Achajów uczeni
nazwali mykeńską, gdyż władcy Myken dominowali nad innymi ośrodkami
w kontynentalnej Grecji, takimi jak Teby, Tiryns, Sparta czy Ateny. Achajowie, na wzór
Kreteńczyków, wznosili okazałe siedziby wanaksów i ośrodki produkcji rzemieślniczej, ich
pozostałości to jedne z materialnych świadectw monarchii okresu
mykeńskiego. W przeciwieństwie jednak do pałaców minojskich ich twierdze pełniły
funkcje obronne. Achajowie wznosili je najczęściej na trudno dostępnych wzgórzach
i otaczali potężnymi murami. Twierdze achajskie pozbawione były niektórych udogodnień
dostępnych w kreteńskich pałacach, na przykład toalet. W XVI w. p.n.e. Mykeńczycy zaczęli
tworzyć okazałe groby szybowe, imponujące miejsca pochówku ówczesnych
możnowładców. Archeolodzy odnaleźli w nich luksusowe przedmioty, broń, ceramikę oraz
wyroby z kości słoniowej i metali szlachetnych. W późniejszym czasie tworzyli jeszcze
przestronniejsze groby kopułowe. Ściany twierdz Mykeńczycy zdobili freskami o tematyce
militarnej. Achajowie posługiwali się pismem wzorowanym na kreteńskim, nazywanym
pismem linearnym B. Większość tekstów zachowanych z okresu mykeńskiego to
inwentarze dóbr ówczesnych królów. Wchodząc w strefę oddziaływania kultury minojskiej,
Grecy przejęli zatem jej najważniejsze osiągnięcia, a w połowie II tysiąclecia p.n.e. podbili
samą Kretę, osłabioną na skutek jakiegoś kataklizmu naturalnego.
Droga prowadząca do Lwiej Bramy w ruinach mykeńskiej cytadeli. Zwróć uwagę na potężne głazy, z których
powstały obwarowania starożytnych Myken. Twórcy obwarowań starali się je, w miarę możliwości, dopasować
do siebie, zaś luki wypełniali piaskiem i drobnymi kamieniami. Grecy z epoki klasycznej byli przekonani, że
potężne fortyfikacje w Mykenach stworzyli nie ludzie, lecz cyklopi. Stąd też pochodzi określenie „mury
cyklopowe”, czyli skonstruowane z wielkich, nieobrobionych głazów.
Źródło: Andy Hay, licencja: CC BY 2.0.

W ciągu XII w. p.n.e. świat mykeński uległ zagładzie. Przyczyny tego zjawiska są niejasne.
W grę wchodził na pewno wewnętrzny konflikt między królestwami. Istotną rolę mógł też
odegrać najazd Ludów Morza (tych samych, które doprowadziły do upadku państwa
Hetytów oraz spustoszyły wybrzeże Egiptu). Stare ośrodki władzy w Grecji przeważnie
popadły w ruinę i np. Mykeny nigdy się już z niej nie podniosły. Zaprzestano używania
pisma, doszło też do ogromnego zubożenia kultury materialnej. Zniszczenia dopełnili
Dorowie – szczep grecki, który dotychczas nie odgrywał istotniejszej roli i żył na uboczu
świata mykeńskiego. W okresie zamętu Dorowie powiększyli swój stan posiadania w Grecji.
Migracje plemion greckich objęły wówczas wyspy Morza Egejskiego i zachodnie wybrzeża
Azji Mniejszej, które później nazwano Jonią. Czasy po upadku Myken i innych królestw
Hellady (XII–IX w. p.n.e.) historycy nazywają Wiekami Ciemnymi, ponieważ o tym
fragmencie historii Grecji bardzo niewiele wiadomo. Jednocześnie jednak analiza
późniejszej sytuacji skłania do refleksji, że to właśnie wtedy ukształtowały się zręby greckiej
kultury epoki archaicznej i pojawiły się charakterystyczne dla niej zjawiska. Porządek
polityczny właściwy epoce mykeńskiej upadł w Wiekach Ciemnych i nigdy już się nie
odrodził. Niemal zupełnie zanikły królestwa. Na dalszych losach Greków silniej niż
dotychczas zaciążyły warunki naturalne ich krainy: wysokie góry przecinające kraj, niska
wartość gruntów ornych, bardzo długa i urozmaicona linia brzegowa, niewielkie zasoby
bogactw naturalnych.

Ciekawostka
 Grecy

Mówiąc o Grekach w odniesieniu do II tysiąclecia p.n.e., mamy na myśli szereg plemion

posługujących się pierwotną wersją języka greckiego, z których najważniejsze to
Achajowie, Jonowie i Dorowie. Sama nazwa „Grecy” została spopularyzowana znacznie
później przez Rzymian, prawdopodobnie tak właśnie nazywało się pierwsze plemię
greckie, z którym się oni zetknęli. Sami Grecy nazywali siebie Hellenami, swój kraj zaś –
Helladą (określeń tych używają zresztą do dziś), a w poematach Homera pojawiają się jako
Achajowie i Danajowie.

Troja – mity i fakty

Około 1200 r. p.n.e. wojownicy greccy najechali Troję – warowne miasto na wybrzeżu Azji
Mniejszej. W VIII w. p.n.e. powstała grecka epopeja Iliada, której autorstwo przypisuje się
Homerowi, opowiadająca o tym wydarzeniu. Zgodnie z poetyckim przekazem w wyprawie
przeciwko Troi (w języku greckim nazywanej Ilionem) udział wzięli greccy bohaterowie, na
przykład Achilles, król Myken Agamemnon oraz władca Itaki Odys. Po dziesięciu latach
zaciekłych walk Achajom udało się zdobyć i zniszczyć Troję.

Tak zwany grób króla Agamemnona w Mykenach (inna umowna nazwa tego obiektu to skarbiec Atreusa),
datowany na ok. 1250 r. p.n.e., należy do pozostałości po najbardziej znanym ośrodku cywilizacji greckiej z II
tysiąclecia p.n.e. Wedle tradycji mitycznej powodem wyprawy Greków przeciw Troi było porwanie Heleny, żony
króla Sparty Menelaosa, przez królewicza trojańskiego Parysa. Samym zaś oblężeniem miasta dowodził właśnie
Agamemnon, król Myken i brat Menelaosa.
Przypomnij, czego z Iliady możemy dowiedzieć się o organizacji państw greckich.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.
Europejczycy do XIX w. traktowali opowieści
o wyprawie Greków na Troję jako barwną
legendę. Dopiero jeden z pionierów
archeologii, niemiecki uczony Heinrich
Schliemann dowiódł, że Troja istniała
naprawdę. Schliemann już w młodości
fascynował się historią starożytną, uważnie
studiował dzieła Homera i marzył
o odkopaniu ruin Ilionu. Brakowało mu
jednak odpowiednich funduszy na
sfinansowanie badań archeologicznych. Złota maska pogrzebowa znaleziona w Mykenach,
umownie nazywana maską Agamemnona.
Dlatego też wiele lat prowadził działalność
Wyjaśnij, czym były maski pogrzebowe i czego dzięki
handlową i gromadził majątek. Wreszcie
nim możemy się dowiedzieć.
w 1868 r., jako bardzo zamożny człowiek, Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
w pełni poświęcił się swojej pasji –
archeologii. W 1870 r. odkrył ruiny miasta oraz odnalazł tam bezcenne zabytkowe
przedmioty. W późniejszych latach Schliemann kontynuował wykopaliska w Mykenach oraz
Tirynsie, gdzie również dokonał spektakularnych odkryć. Uczony jednakże bezkrytycznie
podchodził do znalezisk w Troi i Mykenach, które wiązał z bohaterami homeryckimi, takimi
jak Atreusz, Priam lub Agamemnon. W rzeczywistości pochodziły one zwykle ze znacznie
wcześniejszych okresów dziejów cywilizacji mykeńskiej. Wbrew opinii samego
Schliemanna odkrycia archeologiczne nie dowodziły z całą pewnością prawdziwości
opowieści mitycznych związanych z wojną trojańską. Jednakże współcześni uczeni zgodni
są raczej co do tego, że rzeczywiście doszło do walk o Troję, które zakończyły się
zdobyciem i zniszczeniem miasta. Tak czy inaczej odkrycia Schliemanna rozbudzały
wyobraźnię kolejnych pokoleń archeologów. Dzieje wojny trojańskiej natomiast wciąż
pozostają jednym z najważniejszych elementów wspólnej tożsamości historycznej
Europejczyków. Tak o słynnym mieście pisał Zbigniew Herbert w wierszu O Troi:

“
O Trojo Trojo
archeolog
przez palce twój przesypie popiół
a pożar większy od Iliady
na siedem strun -

za mało strun
potrzebny chór
lamentów morze
 i łoskot gór
kamienny deszcz

- jak wyprowadzić
z ruin ludzi
jak wyprowadzić
z wierszy chór -

myśli poeta doskonały

jak soli słup
dostojnie niemy

- Pieśń ujdzie cało

Uszła cało
płomiennym skrzydłem
w czyste niebo
Cytat za: Zbigniew Herbert, O Troi, tekst dostępny: literatura.wywrota.pl [dostęp: 30.03.2022] .

Alfabet grecki
Grecy w pełni wykorzystali swoje peryferyjne położenie. Ich kraj aż do połowy I tysiąclecia
p.n.e. znajdował się poza kręgiem zainteresowań wielkich mocarstw bliskowschodnich
(dopiero Persowie zwrócili nań uwagę). Jednocześnie mieszkali wystarczająco blisko ludów
o wyższym poziomie cywilizacyjnym, aby przejmować od nich pewne wzorce i wynalazki.
Przełomowe znaczenie dla historii Grecji miało zaadaptowanie alfabetu Fenicjan (a
właściwie zachodnich Semitów). Początki greckiego pisma alfabetycznego ostrożnie można
datować na schyłek IX w. p.n.e. Najstarsze zachowane zapisy pochodzą z pierwszej ćwierci
VIII w. p.n.e. Ich charakter pozwala zakładać, że wynalazek ten był już wówczas dość
rozpowszechniony. Ukształtowanie się pisma wyznacza kres epoki Wieków Ciemnych.
Grecy zyskali wyśmienite narzędzie (znacznie doskonalsze niż pismo linearne B), które
wkrótce pozwoliło bujnie rozwinąć kulturę duchową.
 

Gliniane tabliczki z Krety z pismem linearnym A przechowywane w Muzeum

Archeologicznym w Heraklionie. Jakie podobieństwa i różnice widzisz w tym i kolejnych
przykładach pisma?
Źródło: Zde, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Organizacja władzy – polis

Cywilizacja Hellady wyrosła z polis – specyficznie greckiej formacji społecznej i politycznej.
Już w Wiekach Ciemnych w enklawach odgrodzonych od siebie przez łańcuchy górskie
zaczęły powstawać odrębne państwa o różnej, zależnie od warunków naturalnych,
wielkości. Najmniejsze z nich rozciągały się na obszarze kilkudziesięciu kilometrów
kwadratowych i liczyły około tysiąca obywateli. Największe – Sparta i Ateny – zajmowały po
kilka tysięcy kilometrów kwadratowych i liczyły 10–30 tys. obywateli. Obywateli, a nie
mieszkańców – to bardzo ważne rozróżnienie. Polis była bowiem wspólnotą ludzi
posiadających prawa obywatelskie. To przede wszystkim obywatele tworzyli państwo. Fakt
ten uwidacznia się w nazwach własnych poleis, np. oficjalna nazwa państwa ateńskiego
brzmiała „Ateńczycy”. Za członków polis uważano jedynie dorosłych mężczyzn rodzimego
pochodzenia, wyraźnie odróżniając ich od innych zamieszkujących państwo grup: kobiet,
dzieci, niewolników, przybyszy. Obywatele mieli prawo uczestnictwa w życiu politycznym
(od słowa polis pochodzi nazwa polityka), z drugiej zaś strony – obowiązek służenia
w wojsku.

Najdawniejszym literackim świadectwem funkcjonowania polis są pomniki archaicznej

literatury greckiej – epopeje Homera Iliada i Odyseja. W opisywanym tam społeczeństwie
pierwszoplanową rolę odgrywali królowie i arystokracja. Nie tylko decydowali oni
o działaniach politycznych, jak w wypadku wojny trojańskiej, lecz także sami uczestniczyli
w zmaganiach na polu bitwy – ukazani są jako wspaniali bohaterowie, posługujący się
w boju rydwanami. Po części było to wyobrażenie ludzi z VIII w. p.n.e. o czasach
dawniejszych, po części zaś – wyraz kultu herosów, postaci o cechach nadludzkich, który
stał się oryginalną cechą kultury greckiej czasów archaicznych.

Słownik
arystokracja

warstwa będąca elitą społeczną, legitymująca się określonym urodzeniem, często też
majątkiem; grupa dążąca do zamykania się; inaczej też władza najlepszych (od gr. áristos,
l. mn. áristoi – najlepszy, najlepsi; kratós – siła, władza).

cyklopi

(z gr. Kyklopes – okrągłoocy) według mitologii greckiej olbrzymy o jednym oku pośrodku
czoła; cyklopom przypisywano w starożytności wzniesienie budowli z potężnych bloków
skalnych zwanych cyklopowymi murami

polis

(gr. polis – miasto, ojczyzna, państwo; lm. poleis) niezależna wspólnota obywateli
zamieszkująca określony obszar; forma organizacji politycznej występująca w starożytnej
Grecji

wanaks

(gr. wanaks) tak Mykeńczycy określali królów i przywódców

Wieki Ciemne

okres w dziejach starożytnej Grecji między XII a IX w. p.n.e.; nazwa nadana przez
archeologów ze względu na zauważalny w tym okresie upadek kultury materialnej (w tym
zanik znajomości pisma) i regres demograficzny

Słowa kluczowe
kultura minojska, kultura mykeńska, Knossos, Mykeny, Mykeńczycy, Minojczycy, Minos,
pismo linearne A i B, wanaks, starożytność, starożytna Grecja, antyk

Bibliografia
Bravo B., Wipszycka E., Historia starożytnych Greków, t. 1, Warszawa 1988.

Jaczynowska M., Musiał D., Stępień M., Historia starożytna, Warszawa 2008.
Ziółkowski A., Historia powszechna: Starożytność , Warszawa 2009.
Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą interaktywną i wykonaj kolejne polecenia.

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Wyjaśnij, w jaki sposób warunki geograficzne wpłynęły na życie codzienne Minojczyków

i Mykeńczyków.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Wskaż wątki mitologiczne, które wiążą się z budowlami lub miejscowościami stworzonymi
przez Minojczyków i Mykeńczyków.

Twoja odpowiedź

Polecenie 4

Porównaj warunki życia w minojskim pałacu oraz mykeńskiej cytadeli.

Twoja odpowiedź
Film + Sprawdź się

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmami i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DnM7TM4bi

Film nawiązujący do upadku kultury minojczyków.

Polecenie 2

Wyjaśnij, co spowodowało upadek cywilizacji minojskiej. Opisz ten upadek.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Niektórzy badacze wiążą legendę o zatopionym mieście Atlantydzie z upadkiem kultury

minojskiej. Czy zgadzasz się z tą teorią? Odpowiedź uzasadnij.

Twoja odpowiedź

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DnM7TM4bi

Film nawiązujący do mykeńczyków.

Polecenie 4

Wyjaśnij, dlaczego część badaczy podważa teorię, według której Mykeny były pierwszym
europejskim imperium.

Twoja odpowiedż

Polecenie 5

Wskaż, jakie były podstawy potęgi Mykeńczyków.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 1 輸

Spośród podanych przykładów wybierz zabytek związany z kulturą minojską. Uzasadnij swój
wybór, odwołując się do trzech elementów charakterystycznych dla sztuki Minojczyków.

 

 
Wikimedia Commons, licencje: domena publiczna, CC BY-SA 4.0. Leporello78, Jean Housen, Mickapr

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 2 難

Na podstawie mapy oraz własnej wiedzy uzupełnij tabelę.

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Początki starożytnej Grecji. Cywilizacja minojska i mykeńska

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:
1) charakteryzuje geograficzne warunki ukształtowania się cywilizacji greckiej;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego,
a ponadto:
1) porównuje geograficzne uwarunkowania narodzin cywilizacji starożytnego Wschodu i Grecji;
2) charakteryzuje kulturę kreteńską i mykeńską;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

opisuje, na jakie okresy dzieli się historię starożytnej Grecji;

charakteryzuje dwie ważne cywilizacje starozytne: minojską oraz mykeńską;
wyjaśnia znaczenie takich terminów jak np. Wieki Ciemne, mury cyklopowe, pismo
linearne typu A i B, polis.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
 konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Początki starożytnej Grecji. Cywilizacja minojska i mykeńska”. Prosi
uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” tak, aby podczas
lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia.
2. Chętni/wybrani uczniowie przygotowują prezentację na podstawie informacji
zawartych w sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel może zasugerować, aby uczniowie
podzielili się zagadnieniami, tak aby np. jedna osoba skupiła się na kulturze minojskiej,
a inna na kulturze mykeńskiej.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat lekcji, nawiązując do zagadnień

opisanych w sekcji „Wprowadzenie”. Omawia cele lekcji.
2. Raport z przygotowań. Zalogowany na platformie nauczyciel, przy użyciu raportu,
kontroluje przygotowanie uczniów do lekcji: weryfikuje, którzy uczniowie zapoznali się
z udostępnionym e‐materiałem. Nauczyciel poleca, aby uczniowie w parach
opracowali mapy myśli związane z tematem początków starozytnej Grecji. Wybrana
osoba z danej pary przedstawia przygotowane propozycje, a ochotnik zapisuje je na
tablicy. Pozostali uczniowie się do nich odnoszą i uzupełniają je o swoje propozycje.

Faza realizacyjna:
 1. Prezentacje uczniów. Część właściwa lekcji zaczyna się od prezentacji efektów pracy
w domu wybranych uczniów. Pozostali uczniowie zadają pytania prezentującym oraz
uzupełniają informacje.
2. Praca z drugim multimedium („Film + Sprawdź się”). Uczniowie zapoznają się z filmem,
a następnie pracują w parach. Analizują treść polecenia nr 2: „Wyjaśnij, dlaczego część
badaczy podważa teorię, według której Mykeny były pierwszym europejskim
imperium”, dyskutują, a następnie zapisują wnioski. Wybrane dwójki uczniowskie
omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy. W podobny sposób
uczniowie wykonują polecenie nr 3, omawiając przyczyny upadku cywilizacji
minojskiej.
3. Praca z pierwszym multimedium („Mapa interaktywna”). Nauczyciel czyta polecenie nr
2: „Wyjaśnij, w jaki sposób warunki geograficzne wpłynęły na życie codzienne
Minojczyków i Mykeńczyków” i poleca uczniom, aby nadal w parach wykonali zadanie
w oparciu o wskazówki zawarte w mapie interaktywnej. Po ustalonym wcześniej czasie
przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje
propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel
w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji „Początki starożytnej Grecji. Cywilizacja

minojska i mykeńska” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego
uczniowie się nauczyli? Na koniec poleca chętnemu uczniowi podsumowanie i – jeśli
to potrzebne – uzupełnia informacje.
2. Na zakończenie nauczyciel omawia przebieg lekcji i pracę uczniów, dokonuje również
oceny prac uczniowskich przedstawionych na początku zajęć.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Film + Sprawdź się”.

2. Wróć do mapy interaktywnej i wykonaj polecene nr 3: Wskaż wątki mitologiczne, które
wiążą się z budowlami lub miejscowościami stworzonymi przez Minojczyków
i Mykeńczyków.

Materiały pomocnicze:

Bravo B., Wipszycka E., Historia starożytnych Greków, t. 1, Warszawa 1988.

Jaczynowska M., Musiał D., Stępień M., Historia starożytna, Warszawa 2008.

Ziółkowski A., Historia powszechna: Starożytność , Warszawa 2009.

Wskazówki metodyczne:
Informacje z sekcji „Mapa interaktywna” oraz filmu mogą być wykorzystane w trakcie lekcji
do samodzielnej pracy uczniów.