How We Win: How Cutting-Edge

Entrepreneurs, Political Visionaries,

Enlightened Business Leaders, and
Social Media Mavens Can Defeat the
Extremist Threat Farah Pandith
Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/how-we-win-how-cutting-edge-entrepreneurs-political-
visionaries-enlightened-business-leaders-and-social-media-mavens-can-defeat-the-e
xtremist-threat-farah-pandith/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Biota Grow 2C gather 2C cook Loucas

https://textbookfull.com/product/biota-grow-2c-gather-2c-cook-
loucas/

Leaders of the Crowd: Conversations with Crowdfunding

Visionaries and How Real Estate Stole the Show Adam
Gower

https://textbookfull.com/product/leaders-of-the-crowd-
conversations-with-crowdfunding-visionaries-and-how-real-estate-
stole-the-show-adam-gower/

How We Win A Guide to Nonviolent Direct Action

Campaigning George Lakey

https://textbookfull.com/product/how-we-win-a-guide-to-
nonviolent-direct-action-campaigning-george-lakey/

Out of Hiding: Extremist White Supremacy and How It Can

be Stopped 1st Edition Kathleen M. Blee

https://textbookfull.com/product/out-of-hiding-extremist-white-
supremacy-and-how-it-can-be-stopped-1st-edition-kathleen-m-blee/
American entrepreneur how 400 years of risk-takers,
innovators, and business visionaries built the U.S.A
First Edition Doyle

https://textbookfull.com/product/american-entrepreneur-
how-400-years-of-risk-takers-innovators-and-business-visionaries-
built-the-u-s-a-first-edition-doyle/

Capitalism at Risk: How Business Can Lead Lynn S. Paine

https://textbookfull.com/product/capitalism-at-risk-how-business-
can-lead-lynn-s-paine/

The Reunited States of America how we can bridge the

partisan divide First Edition Mark Gerzon

https://textbookfull.com/product/the-reunited-states-of-america-
how-we-can-bridge-the-partisan-divide-first-edition-mark-gerzon/

Management vs. Employees: How Leaders Can Bridge the

Power Gaps That Hurt Corporate Performance 1st Edition
Hayes Drumwright

https://textbookfull.com/product/management-vs-employees-how-
leaders-can-bridge-the-power-gaps-that-hurt-corporate-
performance-1st-edition-hayes-drumwright/

A Human s Guide to Machine Intelligence How Algorithms

Are Shaping Our Lives and How We Can Stay in Control
Kartik Hosanagar

https://textbookfull.com/product/a-human-s-guide-to-machine-
intelligence-how-algorithms-are-shaping-our-lives-and-how-we-can-
stay-in-control-kartik-hosanagar/
Map of the World
 Dedication

For my incredible mother,

who embodies the true meaning of love, faith, sacrifice,
and compassion

With heartfelt gratitude to

Barbara Pierce Bush and Hillary Rodham Clinton
 Contents

Cover

Title Page

Map of the World

Dedication

Introduction

Chapter One: A Fight We’re Losing

Chapter Two: Millennials Adrift

Chapter Three: Plague from the Gulf

Chapter Four: Halalization

Chapter Five: Sheikh Google

Chapter Six: America the Bogeyman

Chapter Seven: #StartUpGovernment

Chapter Eight: Global Business on the Front Lines

Chapter Nine: Building Dumbledore’s Army

Epilogue: The Promise of Open Power

Author’s Note: Map

Acknowledgments

Appendix 1: From National Security Strategy, President George W.

Bush, 2006

Appendix 2: President Obama’s “A New Beginning” Speech

Glossary

Bibliography

Notes

Index

About the Author

Praise

Copyright

About the Publisher

 Introduction

So,” she said, gesturing at me and smiling. “Tell me why you’re

here.”
I smiled politely back. “Thank you, Madam Secretary. I’d like to
talk about the importance of Muslims in Europe, and why we should
focus on extremist ideology.”
It was January 2009. The person gesturing at me was Hillary
Clinton, the Obama administration’s new secretary of state. A small
group of us from the State Department’s Bureau of European and
Eurasian Affairs sat around the wood table in Secretary Clinton’s
large personal conference room, while key members of her team—
Jake Sullivan, Cheryl Mills, Huma Abedin, and Anne-Marie Slaughter
—sat nearby in seats ringing the walls. During her first week on the
job, Secretary Clinton had been convening regional bureaus to brief
her on their activities. I had worked in the European and Eurasian
affairs bureau for the past two years, serving as the United States’
chief official responsible for engaging with Muslim communities
across Europe. It was a unique position, created by the bureau’s
assistant secretary, Ambassador Dan Fried, as part of a new initiative
inside the State Department to change the way our country fought
back against extremism.
Only months earlier, in August 2008, I had gone with two
colleagues to Zanzibar, an island in the Indian Ocean just off the
coast of Tanzania, to scout out “credible voices” within Muslim youth
communities as part of a new approach I had helped develop to
fight the war of ideas.* The U.S. government had previously sought
to influence young Muslims directly through cultural interchange—
music concerts, art exhibits, athletic events, student and professional
exchanges, brochures, public statements, diplomatic gatherings, and
so on. Our new model was to let young Muslims themselves do the
talking and leading. Operating under a unique directive from then
secretary of state Condoleezza Rice, we had $50,000 to use as seed
money for projects that helped young local Muslims mobilize peers,
influencers, and other partners across their communities against
extremism.*
Our logic was simple: kids listen more readily to their peers than
they do to some authority figure telling them what to do—especially
when these kids are Muslim, and that authority figure is the U.S.
government. These credible voices were out there—we just needed
to find them, help them organize, and lend our support. Rather than
tangling ourselves in the usual Washington bureaucracy, we would
work directly with embassies and ambassadors that were willing to
take reputational risks and innovate—and specifically, that would
divert time, money, and staff that had been earmarked for public
diplomacy programs.
Eager to test this paradigm in a region outside of Europe, we
were traveling to places like Sri Lanka, India, Senegal, Mali, and
Bangladesh, hoping to create new partnerships with individuals and
groups. We had chosen to visit Zanzibar because the U.S. embassy
in Dar es Salaam had informed us that conservative ideology and
sympathy for groups like Al Qaeda was intensifying, and the local
community’s small size might make the east African island a
favorable location in which to test our approach. In advance of our
two-day trip, our embassy liaison—called a “control officer”—had
sent us a draft itinerary. At a glance, much of it looked promising.
The embassy was arranging for us to visit schools and community
centers, where we would listen to both youth and religious leaders.
We would also visit sites related to Islam’s rich ancient heritage in
the country. That was important, since we wanted to figure out ways
to stop extremist teachings from displacing local traditions (a trend
described in chapter 3).
One part of the itinerary didn’t look so good. The embassy had
blocked off a substantial chunk of one day—almost half of our trip—
to go diving for pearls. What was that about? We emailed our
control officer in Dar es Salaam, telling her we had no intention of
participating in such a frivolous outing. She informed us that the U.S.
Agency for International Development (USAID) had provided funds
to support the local trade of pearl diving. “It’s a great program,” she
said, “you should really go see it.” We protested that we weren’t
coming to see USAID programs—we were focusing on countering
extremism. We pushed back hard, raising the issue with the control
officer’s boss. By the time we left for Africa, pearl diving had been
taken off the agenda.
When we arrived in Zanzibar’s Stone Town, we saw an updated
agenda. Pearl diving was back on. Our control officer was annoyed
with our protests. “No, no,” she explained, “this pearl diving program
helps with extremism. If our USAID dollars support traditional
professions, we’re sending the message to locals that we’re doing
good things to keep their economy going. By helping to create jobs,
we’ll help stop radicalization in this country.”
We understood that rationale—we had heard it hundreds of
times. Having worked at USAID twice during my career, I knew how
important its traditional humanitarian and aid work was. But I also
knew that the USAID program would do little to help counter
extremism. Kids weren’t falling prey to groups like Al Qaeda just
because they lacked economic opportunity or perceived the United
States as unfriendly. They were doing so because they were
experiencing an identity crisis, one that might relate to economics
and political frustrations, but that extended far beyond them.
Funding the local pearl diving industry might have helped our image
in the country, and it would have contributed an eco-friendly source
of income,* but it wouldn’t hit hard at the core problem.
We again made it clear—there was no way we would spend
seven precious hours in Zanzibar going pearl diving. Instead, we
would use that time to talk with youth, evaluate how to support
ancient mosques, meet religious leaders, and learn from local
influencers. Our control officer said she understood and would adjust
the schedule.
 The next morning, we met the control officer in front of the
Tembo Hotel to kick off our day. She met us carrying a bag filled
with what appeared to be beach paraphernalia. Uh-oh. Showing us
to a waiting white van, she explained that we were heading off on
the pearl diving expedition, and that she had invited representatives
of a couple of local USAID partner organizations to join us. We “had”
to go. Otherwise, we would make the embassy “look bad.”
We flipped out, again refusing to go, protesting that the trip had
little to do with our mission. In all my interactions with embassies
around the world, I had come away deeply impressed by the
sophistication, intelligence, and thoughtfulness of the embassy staff
I’d encountered. I’d never met anyone like this control officer, who
was both stubborn and seemingly unwilling to grasp what countering
extremism really meant. She had been briefed in advance of our
visit, but she didn’t seem to care.
Indicating that she was done arguing with us, she got in the van
and drove off. We stood there in the middle of Stone Town,
speechless, jetlagged, disoriented, and alone. Adnan Kifayat and
Jared Cohen, my colleagues,* burst out laughing. I did, too. Was this
really happening?
We still wanted to talk with that imam and see the old mosque.
But how? None of us spoke Swahili. Or so I thought. For months,
Jared had told us that he was fluent in Swahili, and we hadn’t
believed him. Now, as Adnan and I emailed the embassy trying to
reconfigure our day’s itinerary without an embassy staff member
there to help us, Jared flagged down a local taxi. He waved us over.
It was true—he was speaking Swahili with the taxi driver, laughing
and pointing to an old, modest car with mismatched door panels and
questionable tires. What! Seriously, Jared?
With Jared in the front seat, we drove to the other side of the
island, passing by lush vegetation and through villages so small they
barely deserved the name. Eventually we reached our destination on
the island’s southern tip, a twelfth-century mosque made of earth
and wood, decorated with seashells and stones, and built at the
edge of the sea, near a fishing village. This mosque was a cultural
treasure, reflecting a mix of Swahili and Persian influences. It had
fallen into disrepair, and we were visiting it to demonstrate our
interest in preserving its unique heritage, and to affirm the existence
of an older, local version of Islam that extremist narratives tried to
displace. The elderly imam welcomed us warmly. Over the next hour,
he described how kids in his country and elsewhere were falling
under Saudi influence and losing sight of local traditions. These kids
desperately needed to understand what “authentic” Islam was. His
observations confirmed others that we’d heard recently, and
emboldened us to focus on countering the homogenization of Islam
by Wahhabism.
All these years later, this small episode epitomizes for me
everything that was wrong then—and is still wrong—with the U.S.
government’s approach to fighting the war of ideas. One department
or agency will write a report restating basic approaches, telling us
we should “use technology” or “increase Islamic education.” Another
department will write another report recommending a different set
of basic tactics, like “creating new opportunities through jobs,” or
“working with local police to identify radical elements.” How does it
all fit together? All too often, despite the best of intentions, it
doesn’t. A particular embassy might have hosted a “hackathon” to
generate program ideas for fighting back against extremism
messaging, and another country might have created a program to
improve youth’s critical awareness about extremist imams online,
and a third embassy might have developed training programs for
imams, but these efforts never synched up with one another, nor
were they replicated subsequently in additional embassies. Their
collective impact was minimal. Imagine if in a “hot” war the Army,
Navy, and Marines all pursued their own strategies, with no
coordination. What would happen? We’d lose! Yet this is exactly
what was happening, and what continues to happen to this day.
But it gets worse. Consistently, U.S. government actions have
lacked grounding in real-world experience. Senior officials in specific
departments or agencies might possess expertise in adjacent areas,
but they often haven’t possessed expertise in relevant fields like
behavioral psychology, anthropology, history, youth activism, identity
studies, and so on. Many of these officials have never built
grassroots programs, talked to global Muslim youth, explored the
contextual changes on the ground, or had any clue about the vast
and complex histories of Muslims throughout the world. How can
they possibly make progress? They can’t. Without the discipline of a
strategy and a deep knowledge base, the efforts of these officials
have amounted to tiny, uncoordinated, and often ineffectual
attempts to push back the extremist tides. All too often, these efforts
have backfired, alienating the young Muslims they were hoping to
influence.*
Even when government efforts haven’t turned Muslims off, they
have almost always failed to attack the core problem. Determined
initially to “win hearts and minds,” the U.S. government has unveiled
programs and initiatives designed to show Muslims abroad that
America really does understand and care about them, that our
policies aren’t as bad as they seem, that we’re prepared to invest in
Muslim communities worldwide, and that our own Muslim
populations are vibrant and happy. They’ve invited Islamic scholars
to visit America, sent American imams abroad to showcase Islam in
the United States, funded art exhibits depicting U.S. mosques, sent
American Muslim musicians to perform oversees, and created
brochures featuring images of “diverse” people. The U.S.
government has also held glitzy media events designed to
demonstrate to Muslims and the American public that we are taking
extremism seriously, and doing so without disrespecting Islam.
It’s obviously important to cultivate positive and accurate
impressions of America among Muslims. And these programs and
initiatives might prove valuable for any number of other diplomatic
reasons. But they don’t add up to a plan to defeat violent ideology’s
appeal. In recent years, the United States government has begun to
counter the legitimacy of groups like so-called Islamic State more
aggressively in order to stop recruitment. But the government has
scarcely begun to understand and engage with Muslim youth across
the globe in a connected way. It talks about engaging with Muslim
youth, and talks, and talks some more, but it hasn’t acted decisively
to address the vast cultural and ideological system that supports the
identity crisis among Muslim youth. It hasn’t understood extremism
for what it is—both a generational and a connected global problem—
nor has it mustered an appropriate response, listening to youth
around the world, identifying broad shifts in their mind-set and
behavior, and responding to their needs around identity creatively
and in real time.
In levying this critique, I’m not singling out any particular official
or organ within the U.S. government, nor would I claim that every
initiative ever attempted has ended in failure. On the contrary, many
dozens of excellent, small-scale programs have fostered new
dialogue between Muslims in other countries and non-Muslim
Americans, allowing the former to see other sides of America and
indeed of American Muslims. Broadly speaking, though, our
approach to fighting the ideological war has been flawed. How could
we muster a sustained and consistent effort when the officials
responsible for designing and implementing programs lacked basic
knowledge about Muslims or Islam? How could we fight extremism
effectively if we rewarded officials for “checking the box” on this
issue and moving on, as if they had many other important
assignments that required their attention? How could we make
headway when we lacked a single official in charge—someone with a
master plan and long-term vision? We’ve needed high-level
leadership on this issue from Washington, we’ve needed it to cut
across the usual department and interagency silos. Otherwise, our
government would fail to connect with Muslim communities around
the world. Indeed, it has failed. No surprise that our enemies have
enjoyed the upper hand.
There are other, even more fundamental reasons why the U.S.
government’s campaigns with millennials have not worked well.
Focused narrowly on counterterrorism, the government’s campaigns
have drawn on virtually no understanding of Muslim millennials as
real, live people. They’ve reflected none of the sophisticated
demographic and ethnographic insight that corporations, for
instance, have used for years to sell soap or bubble gum to the
younger generation.
 Terry Young is the founder and CEO of the consultancy sparks &
honey, which provides consumer insight to companies like Procter &
Gamble, PepsiCo, and Samsung. As he told me, brands and others
seeking to influence young people must listen to them, paying close
attention to “those little things [about their lives] that are changing
every day.” But since “the nuance of change,” as Young puts it, “isn’t
just about the things we always think it is,” we need to have a
system in place—what we might call “social listening”—to help us
“understand when something begins to change.”* The U.S.
government has no system in place—zero, none. Embassies around
the world have collected insights about culture, but we have had no
budget or protocol for compiling this “data,” stitching it together, and
analyzing it so that we can spot trends within a country or a region,
and then use those trends to inform or shape our programs.
Critically, we’ve had none of the ethnographic, sociological,
psychological, technological, and cultural expertise assembled and
directed to the task of interpreting the experience of Muslim youth.
Extremism’s appeal isn’t about anger at a specific U.S. policy. It
doesn’t derive from a particular misconception about the United
States. Extremists succeed with recruiting because youth crave
answers to the problem of who they are or are supposed to be, how
to live as Muslims, and how to belong to a community. They feel
disconnected from traditional authorities and the answers they offer.
Challenged to find their own answers, they buy blindly into
homogeneous notions of “correct” or “authentic” religion that they
encounter and that are frequently embedded or expressed in their
consumer activities. All of this leaves youth vulnerable to extremists
and their narratives. These malevolent actors understand what youth
are experiencing, and they patiently and proactively offer answers in
an attempt to ensnare them. That’s the real problem we need to
address.
As vast as this problem is, the U.S. government can still win
against extremist groups over the long term, dramatically reducing
the threat posed by “lone-wolf” attacks in our homeland and
beyond. In addition to unmatched financial resources, we possess
history, a theme that was then showcased in timeline form on the
White House website. But some key White House staffers thought
only about the damage done to America’s image by the Iraq War.
Since many Muslims perceived that President George W. Bush had
been “out to get” them, the United States now had to distance itself
from anything that seemed to conflict with their theme of “a new
beginning.” Advisors feared that Muslims would bristle at open
conversations about rising extremism in their communities. They
didn’t believe that you could do two things at once—extend a hand
in friendship to Muslims, and speak honestly with them about violent
extremism and how to solve it.
Three weeks after Obama’s June 2009 speech in Cairo, in which
he explicitly advanced a shift in U.S. relations with Muslims
worldwide, the State Department announced my appointment in a
press release. A White House official called my direct line to express
displeasure. “You need to know,” he told me a little nervously, “that I
have been told to tell you that we do not consider you to be part of
this administration.” He instructed me not to present myself as a
“U.S. representative” in the course of my work.
“What are you talking about?” I asked. “Do you think when I’m
traveling around the world defending our president and our country,
dealing with people face-to-face, I’m going to be representing
Nicaragua?” I was stunned by the request, having been treated so
differently by Secretary Clinton and her team. I felt disrespected,
and really angry at the position in which the request placed me.
I decided to resign—the last thing I wanted was to arouse
controversy and become a burden for Secretary Clinton. It was
former Bush colleagues who advised me to stay and deliver on what
the secretary had asked of me. The White House would come
around, they said, because officials there would soon realize the
grave threat posed by extremist ideology and the importance of
taking grassroots action. I was not so sure. I asked for a meeting
with Secretary Clinton’s senior staff and will never forget what
transpired. These key aides told me that Clinton had my back. “Just
do what you do, Farah,” they said. Subsequently, the secretary
herself delivered a similar message. Minutes before I was to begin
my first official press briefing in the State Department press room, I
was standing in the secretary’s suite preparing with her staff. She
emerged from her office, gave me a hug, and said, “I have
confidence in you, Farah.”
For the next five years, I pursued the work that Secretary Clinton
(and then Secretary John Kerry) had requested of me. I no longer
expected to have a close, working relationship with the NSC, as I
had in the Bush administration. Rather, I was collaborating closely
with my colleagues across State and with the secretary’s senior
team. I traveled to more than eighty countries, met with youth, and
designed new networks and other efforts to lift credible voices within
local communities. Yet the tension with the White House never
dissipated. Worse, staffers there had no firsthand exposure to what
we had learned in Europe, what we were learning about the crisis of
identity globally, and why the CVE approach required more attention.
As the years passed, the idea of building resilient communities
capable of fighting back against extremist ideas became stuck in a
tortured political dance. Senior Obama advisors acknowledged that
we needed to stop recruitment and that local ideas mattered, but
the National Security Council was not given sufficient personnel
devoted to CVE, nor was it creating an integrated global strategy for
dealing with extremist ideology. Some senior policy advisors within
the NSC were as frustrated as I was, aware that old thinking was
guiding many of the administration’s programs. But they were as
powerless as I was to direct more resources or attention to CVE.
Unfortunately, the nightmare scenario that I’d been warning
against largely came to pass. Online and on the ground, extremists
exploited an ideological vacuum in Muslim communities. By the time
I left government in early 2014, thousands of young Muslims in
Europe and around the world had grown sympathetic toward violent
extremist ideology, and some of those people had become
radicalized. Months later, the world learned that a group calling
themselves the “Islamic State” had proclaimed a so-called caliphate
and occupied large swaths of Iraq and Syria. Even then, while
governments were floating new collaborations to stop recruitment,
no real system existed for fighting back against this type of ideology.
Another random document with
no related content on Scribd:
nog veel meer geldigheid dan heden ten dage. Toen gebeurde het
wel dat de eene of andere A a y e , grootmoeder geworden, haren
naam in dezen vleivorm (en niet in zijne oorspronkelijke gedaante,
als A a l t j e —voluit, van ouds, A d e l a ) aan haar kleindochterke
overerfde, dat de ouders van dat kleinkind werkelijk de jonggeborene
als A a y e , en niet als A a l t j e , lieten doopen, en in het doopboek
(in lateren tijd ook in de registers van den burgerlijken stand) lieten
inschrijven. Zoo is het gekomen dat heden ten dage de eene A a y e
als A a l t j e te boek staat (dit is de regel), en dat de andere A a y e
werkelijk onder dezen naamsvorm in het doopboek der Kerk, in de
registers van den burgerlijken stand ten gemeentehuize van hare
geboorteplaats, staat ingeschreven.

Zoo als dit hier nu met den vrouwennaam A a l t j e , en zijnen

vleivorm A a y e is aangeduid, zoo is het ook gegaan met [249]zoo
menigen anderen Frieschen vóórnaam. Zie hier een lijstje van
eenige Friesche vóórnamen, met hunne vleivormen. Daar zijn er wel
meer. Maar velen van die namen hebben meer het karakter van
verkortingen, en van samengetrokkene naamsvormen; ware
vleivormen zijn dat niet. Het onderscheid tusschen deze soorten van
naamsverbasteringen is niet altijd, of in alle gevallen, even
gemakkelijk aan te toonen. Dies heb ik hier slechts enkele, slechts
de meest bekende vleivormen willen opsommen.

Mansnamen.

E e l k e . Verkleinvorm van E l e , dat een vervloeide vorm is van

E d e l , bijvorm van A d e l , in ouder vorm A t h a l , een
samenstellend deel van volledige namen A t h a l b e r c h t
(A d e l b r e c h t , A l b e r t ), A t h a l b r a n d , A t h a l g e r (A l g e r ).
In vleivorm E k e . Zie bladzijde 218.

G e r r i t (G e r h a r d ), in vleivorm K e i .
D i r k , D u r k (D i e d e r i k , T h i a d r i k ), in vleivorm D u y e ,
Dye, Dukke.

J e l l e , in vleivorm J e y e .

R e i t s e , in vleivorm R e y e .

S i b r e n , in vleivorm P i b e .

F o l k e r t , in vleivorm To l l e .

W i l l e m , in vleivorm W i m of P i m .

Dit zijn alle acht bijzonder Friesche, maar in hunnen oorsprong goed
algemeen Germaansche namen. Onder de mansnamen van
vreemden oorsprong, maar die onder de Friezen burgerrecht
verkregen hebben, zijn er ook enkelen met vleivormen. Te weten:

J o h a n n e s , in vleivorm J a n , H a n n e en K a n n e , weer
verkleind tot J a n c k o (verouderd) en H a n k e .

F r a n s , in vleivorm P a n n e .

C o r n e l i s , in vleivorm K e e s .

K l a a s (samengetrokken en ingekorte vorm van N i c o l a a s ), in

vleivorm K a e y e (K a a y e ).

J u r j e n (oorspronkelijk G e o r g i u s ), in vleivorm J u i .

Uit den aard der zaak zijn de vrouwennamen, die in vleivorm

voorkomen, grooter in aantal dan de mansnamen. [250]

Vrouwennamen.

A e l t s j e (A a l t j e ), A d e l a , in A e y e (A a y e ).
 vleivorm
Aukje, Akke.
,,

,,
B a r t e l t s j e (B a r t e l t j e ), Bakke
,,

,,
Baukje, B a e y e , (B a a y e ).
,,

,,
Dirkje, Durkje, Dukke, Duye, Dye,
,, Didde, Dirre.

,,
Eelkje, Eke, Eekje.
,,

,,
F o k e l t s j e (F o k e l t j e ), Po.
,,

,,
Froukje, Poai, Poi.
,,

,,
Hylkje, Hike.
,,

,,
H i l t s j e (H i l t j e ), Hikke.
,,

,,
J e l t s j e (J e l t j e ), J e i , J e y e ; weer verkleind
,, tot J e i k e .

,,
 Rinske, Kinge.
,,

,,
Romkje, Pomme.
,,

,,
S i b b e l t s j e (S i b b e l t j e ), Pibbe.
,,

,,
S i b r e c h t j e of S i b r i c h j e , Pibe.
,,

,,
Sjoukje, Koai, Koi.
,,

,,
Ts j e a r d t s j e (T j e e r d j e ) en Kekke.
G e a r t s j e (G e e r t j e ), ,,

,,
Tjetske, Jekke.
,,

,,
Tjitske, Jikke.
,,

,,
Uulkje, U k e en O e k e .
,,

,,
Wytske, Wike.
,,

,,
Willemke, Wim, Wimke, Pimke.
 ,,

,,

Vrouwennamen
met vleivormen, van vreemden oorsprong, zijn:

E l i s a b e t h , in Lyske, Like,
vleivorm L i t e .
G r y t s j e (G r i e t j e ), M a r g a r e t h a , Kike.
,,

,,
J u r j e n t s j e (van J u r j e n = G e o r g i u s J u i of J u i k e .
afgeleid), ,,

,,
Maria, Maryke, Maeike
,, (M a a i k e ).

,,
P y t s j e (P i e t j e ) (van P i e t e r = P e t r u s ), Pike.
,,

,,

[251]

T r y n t s j e (T r ij n t j e ), C a t h a r i n a , in vleivorm N y n k e en
N i n e . In de steden ook T i n e en T y n k e .

J o h a n n a , in vleivorm H a n n e , K a n n e en K a n k e .

Te Leeuwarden, en misschien ook elders in Friesland, komen nog

onder de ingezetenen, van ouds, de vreemde vrouwennamen
B e a t r i x en D e b o r a h voor, die als vleivormen B a e t s j e
(B a a t j e ) en D e e t s j e (D e e t j e ) hebben.
Onder de bovengenoemde vleinamen zijn er eenigen, die enkel
maar in mondeling gebruik zijn, maar nooit geschreven worden, en
nooit als geijkte namen voorkomen. Dat zijn bij voorbeeld K o a i en
P o a i , P o m m e en P i b b e , K i n g e en B a k k e bij de
vrouwennamen; K e i en K a e y e en P a n n e bij de mansnamen.
Dezen, en eenige anderen, zijn nog heden louter als echte
vleivormen, louter als noemnamen (sit venia verbo), en niet als
schrijfnamen in gebruik. Maar A k k e en B a e y e (B a a y e ), Eke en
U k e , H i k e en J i k k e , al zijn ze den volke nog genoegzaam als
vleivormen van A u k j e en B a u k j e , enz. bekend, komen toch ook
wel als geijkte namen voor in doopboek en register van den
burgerlijken stand, op de wijze als dit hier voren, bij A e l t s j e en
A e y e is aangetoond. En dat de mansnamen P i b e , J e y e ,
D u y e eigenlijk slechts vleivormen zijn van S i b r e n , J e l l e en
D u r k of D i r k (om van J a n = J o h a n n e s , P i e t e r =
P e t r u s , K l a a s = N i c o l a a s niet te gewagen)—dit is maar
weinigen bekend, omdat deze namen even menigvuldig als de ware
en oorspronkelijke namen, in geijkten zin, voorkomen.

Slechts zeer kortelijk en zeer oppervlakkig, slechts als ter loops heb
ik de zaak der Friesche vleinamen hier te berde gebracht, ofschoon
er juist van dit onderwerp zoo oneindig veel ter verklaring van de
eigenheden en bijzonderheden der Friesche namen in het
algemeen, te zeggen valt. Ik heb slechts voorloopig willen
aanduiden, dat vele Friesche mans- en vrouwenvóórnamen anders
niet zijn dan zulke vleivormen, afgeleid of verbasterd van volledige,
oorspronkelijke namen, die de Friezen met andere Germaansche
volken gemeen hebben of hadden. (Zie ook bl. 205). P i b e bij
voorbeeld is reeds sedert vele eeuwen onder de [252]Friezen in
gebruik in geijkten zin, dus schijnbaar als een echte, een volslagene
mansvóórnaam; en toch is deze naam ontwijfelbaar een vleivorm
van S y b r e n (S i g b e r n ), en anders niet; evenals J e y e en
R e y e slechts vleivormen zijn van J e l l e en R e i t s e , P i m en
K e i van W i l l e m en G e r r i t , enz. Die dit niet weet, moet P i b e
wel houden voor eenen onverklaarbaren, geheel bijzonder Frieschen
naam, die zijn weêrga bij andere Germaansche volken niet heeft. En
zoo moet hij ook denken over dat zeer groote aantal Friesche
namen, die reeds sedert eeuwen en eeuwen, en nog heden ten
dage, onder ons in zwang zijn, en die, evenals P i b e , onder de
Germaansche namen geheel op zich zelven schijnen te staan,
geheel bijzonder Friesch schijnen te wezen. Toch is niets minder
waar, dan dit. Honderden Friesche namen zijn eigenlijk slechts zulke
vleivormen van volledige, algemeen Germaansche namen. (Zie
bladzijde 211). Maar dit kan niet altijd en in alle gevallen met
zekerheid worden aangetoond. Integendeel, het is veelal hoogst
moeilijk om het bewijs daarvan te leveren, ja ondoenlijk, uit gebrek
aan oude oorkonden en bescheiden, waar dit uit zoude kunnen
blijken. Immers die vleivormen zijn reeds sedert eeuwen, velen
reeds sedert 1000 jaren, in volle, geijkte gebruik; zij werden reeds in
de vroege middeleeuwen, veelvuldig als zoodanig, en niet in hunne
oorspronkelijke, volledige, onverbasterde vormen geschreven. Bij de
Friezen kwam dit zeer menigvuldig voor, terwijl Sassen en Franken
en andere den Friezen naverwante volken, in geschrifte, in den regel
de volledige, onverbasterde namen hun recht gaven, ook al hadden
ze, even als de Friezen, in het dagelijksche leven vleivormen van die
volle namen in gebruik.

Ik heb eens eene oude oorkonde, een koopbrief, in het Friesch

geschreven, en uit de 15de eeuw dagteekenende, in handen gehad
en gelezen. Dat stuk begon alzoo: „Ick Wolbrecht Hayesin hlye end
dwa cond mei dissen jenwirdigen breve, dat ic in caep jowen habbe”,
enz. Verder op, in dezen koopbrief, noemt de schrijver, die zich in
den aanvang voluit W o l b r e c h t , de zoon van H a y e , had
genoemd, zich eenvoudig en plat weg: W o b b e („Ic Wobbe
voersein”). W o b b e geldt dus hier ontwijfelbaar voor den
dagelijkschen noemnaam dezes mans W o l b r e c h t , en was
ontwijfelbaar de vleivorm zijns naams, die hem nog van [253]moeders
schoot af was bijgebleven. W o b b e was de naamsvorm, waarbij
W o l b r e c h t dagelijks genoemd werd, en bij iedereen bekend was.
Toch wist de man, dat zijn naam, in volledigen vorm eigenlijk
W o l b r e c h t was, en zóó noemt hij zich dan ook te recht, in den
aanvang van de voor hem gewichtige oorkonde, die hij schreef.

Evenals wij nu weten, dat de volledige naam S y b r e n (S i g b e r n )

tot P i b e en ook (minder verbasterd) tot S i b e geworden is, en dat
W o b b e (met den verkleinvorm W o b k e , misschreven als
W o p k e ) als vleivorm van W o l b r e c h t is afgeleid, zoo mogen wij
met alle waarschijnlijkheid, schier met zekerheid stellen, dat de
Friesche mansnaam A b b e zulk een vleivorm is van A l b e r t
(oudtijds voluit A d e l b r e c h t , A t h a l b e r c h t ). En waar wij nu
weten, dat de oorspronkelijke vorm A d e l b r e c h t niet enkel tot
A l b r e c h t , A l b e r t is geworden, maar (bij de oude Hollanders
vooral) evenzeer tot A a l b e r t (A e l b r e c h t ); waar ook de
oorspronkelijke, volle naam A d e l h a r t bij de Friezen zoowel tot
A l d e r t als tot A a l d e r t is vervormd, daar mogen wij toch wel
aannemen, dat ook A b e , zoowel als A b b e , een vleivorm is van
A l b e r t of A a l b e r t . A b b e nu en A b e behooren al tot de oudst
bekende Friesche mansnamen. Zij komen, al de laatst verloopene
acht eeuwen door, in verschillende schrijfwijzen of spellingen, in
oude geschriften voor, hebben ook aan talrijke geslachtsnamen en
plaatsnamen oorsprong gegeven, en leven nog heden onder ons. Dit
alles wordt in mijne Friesche Naamlijst aangetoond.
Mij zelven is wel nooit, onder het Friesche volk, ter oore gekomen,
dat een knaapke, als A l b e r t gedoopt en ingeschreven, door zijne
moeder, „uit lievigheid” A b b e (of A b k e ) werd genoemd (ofschoon
dit zeer mogelijk is); maar wel hoorde ik dat eene Hollandsche
moeder haar zoontje, A l b e r t geheeten, liefkoozenderwijze A p p i
noemde, en dat hare andere kinderen hun broerke evenzóó heetten.
Heden ten dage zal nu niemand in Holland den naam van dit kind
ook als „A p p i ” schrijven. Maar de oude Friezen, in dezen hunnen
schier al te nuchteren zin voor huiselijken eenvoud ook in het
openbare leven, schreven wel W o b b e als de man voluit
W o l b r e c h t heette, [254]of P i b e en S i b e voor S y b r e n ,
W i b e voor W y b r e n (W i g b e r n ), T j a m m e voor T j a d m e r
(T h i a d m a r ), enz.

Dit een en ander is slechts eene vingerwijzing, slechts eene

oppervlakkige aanduiding ter verklaring van zoo vele honderden
bijzondere, bij de verwante Germaansche volkeren niet
voorkomende Friesche namen—namen, die juist door hunne
bijzonderheid, velen taalgeleerden navorschen, oudtijds en nog
heden ten dage, zoo veel hoofdbrekens gekost hebben, en zoo
menigmaal tot averechtsche beschouwingen aanleiding hebben
gegeven, en die toch zoo eenvoudig en geleidelijk als vleivormen
van volledige algemeen Germaansche namen ontleend zijn. [255]

1 Zie over deze zaak mijne verhandeling Haarringen, Hoofdbengels en Oorijzers,

voorkomende in het werk Oud Nederland, ’s Gravenhage, 1888. ↑
2 A e l d r i k (in Nederlandsche spelling Aaldrik, oorspronkelijk voluit Adelrik),
A e l w y n (in Nederlandsche spelling Aalwijn, oorspronkelijk voluit Adelwin =
Edele vriend), A y o l d , A l b e r t (oorspronkelijk voluit Adelbrecht), A l d e r t (de
zelfde naam als Aaldert, bovenvermeld), A l e f en A l o f (oorspronkelijk voluit
Adelelf, Adellof, Adelwolf), A l f e r t (Alfred, Adelfred, Adelvrede), A l g e r
(oorspronkelijk voluit Adelger, Adelgar), A l m e r (Adelmar), A r e n d (Arnwald of
Arnhold, de zelfde naam als Arnout), B a r e l d (Barwald), B i n d e r t en B i n n e r t
(Bernhard), B r o n g e r , E a d s g e r , E d s e r , E d s e r t , E d z a r d en
I d s e r t ; dan E g b e r t , E i l a r d (Agilhart), E i l o f (Agilolf), E v e r t (Everhart),
F o l k e n (Folkwin), F o l k e r t (Folkhart), F r e a r k of F r j e r k (Freerk, Frederik),
G e r l o f of G e e r l o f , bij samentrekking G e l f (Gerolf, Gerwolf), G e r b e n en
G e r b r e n (Gerbern); G e r b r a n d ; G e r r o l t , bij samentrekking G r e a l t ,
G r e o l t of G r e u l t (Gerhold), G e r m e n (German), G y s b e r t (Giselbrecht),
[201]G i s o l d , G o d s s k a l k (in Nederlandsche spelling Godschalk), H a r t g e r ,
H a r t m a n , H a t t e m of H a t t u m (Harthelm), H i l b e r t (Hildbrecht),
H i l b r a n d of H i l l e b r a n d (Hildbrand), I d s e r t (zie hier voren bij Edser),
Y s b r a n d , J e l g e r (Ethelgar), J e l m e r (Ethelmar), J i l d e r t of J i l l e r t ,
J o d s e r d , J o r r i t (Everhart), J o u w e r t , L a m m e r t (Lambert, Landbrecht),
L e f f e r t (Liafhart), L u b b e r t (Hludbrecht), M e i n d e r t en M e i n e r t
(Meginhart), N i t t e r t (Nidhart), O l f e r t (Olfhart, Wolfhart), R e i n h a r d ,
R e i n e r t en R e i n d e r t (Reginhart), R i c h o l t , R y k e n (Rikwin), R i t s e r t
(Richard, Rikhart), R o d m e r (Hrodmar), S i b r a n d (Sigbrand), S i b r e n of
S y b r e n (Sigbern), S i b o u t (Sigbald), S y m e n (Sigman), Te t m a n , Ts j a l f
(in Nederlandsche spelling Tjalf, oorspronkelijk voluit Thiadlef), W i b r a n d
(Wigbrand), W i b r e n of W y b r e n (Wigbern), W i g b o l d , W i l l e m (Wilhelm),
enz. ↑
3 A l e m (voluit Adelhelm, als Hattem en Willem gevormd), A l m a n (Adelman),
A l w a r t (Adelwart), A s w y n (vriend der Goden), B o r n l e f , B e r n l e f of
B e r n o l f , B r o t r y c k , E d g a r, E d l e ff , E g i l b a l d , E i l b r a n d ,
F o l c b r a t , F o l k m a r, F o l k w a r t , G a r d o l f , G a r h e l m , G a r l e f ,
Gerbald, Gerhold, Gerwalt, Godsfriund, Gondebald,
H a d l e f , H a r a l d , H a r t m o d , H a t e b r a n d , H e y l g a r,
Hellingbern, Helmrik, Herbern, Herbrand, Herdrad,
H i l d e g r i m , H i l d e r i k , H i l d m a r, H i l d u l f , H i l d w i n , I b r a n d ,
L i a f w i n , L i n d r a d , L i u d g e r, L i u d m u n d , L i u d r i c , L i o b b r e n ,
L u d e l e f (Ludelf, Ludolf, Lulof, Hludwolf), M e i n b e r n , M e y n u m
(Meginhelm), M e i n w a r d , N o t g r i m , O d e l b a l d , R a d b a l d ,
R a d b a d , R a d b o d , R a b b o d , R a b b o l d (Radbout), R a n d o l f ,
R a t g e r of R e d g e r , R e d l e f , R e d w a r d , R e i n b e r n , R i c b a l d ,
R i c b e r n , R i c f r e d , R i k l e f , R i c w a r d , R o b e t (Hrodbald),
R o d b e r n , Ta n c m a r , Te t h a r d , T h i a d l e f (Tsjalf; zie hier voren),
U l f b o l d , Wa l d g e r, We r i n h a d , W i c h o l t , W i l b r a n d , Wo l b e r n ,
W o l b r a n d , W o l b r e c h t , enz. ↑
4 B e r n o u , E d w e r , E e d w e r of I d w e r , E l a n d (Edelland), F e r d o u ,
F a r d o u of F r e d o u , G e r l a n d , H a d e w e i (Hedwig), J i l d o u ,
J e l d o u of J o l d o u , L u d e w e i (Hlodwige), M e i n o u , R e i n o u ,
W e l m o e d , enz. ↑
5 Adelgonda, Aldburga, Armgard, Hatheburgis, Herbilda,
Irmgard, Irmtrude, Ysland, Liafburg, Machteld, Rikou,
S w a n e l t (S w a n h i l d a ; zie Swenelt op bladzijde 190 hiervoren),
S w i t b u r g a , T h i a d l i n d i s , W i g m o d , enz. ↑
6 De eenig goede uitspraak van dezen naam is dan ook met den vollen klemtoon
op de eerste lettergreep, op de A, terwijl de tweede lettergreep de toonloos is;
en geenszins als Adeelen, met de stemsate op de tweede lettergreep die dan als
dee wordt uitgesproken, gelijk Hollanders, uit onverstand, wel spreken en
schrijven. Zie bij voorbeeld Mr. J. van Lennep, De Roos van Dekama, in welken
roman een der hoofdpersonen den verknoeiden naam Seerp van Adeelen
draagt. ↑
[Inhoud]
VI
DE NAMEN DER INGEZETENEN VAN
LEEUWARDEN
 t e n j a r e 1 5 11 .

De oorsprong, de beteekenis van zeer velen onzer hedendaagsche

namen is onduidelijk, ja vaak, in schijn, volkomen onverklaarbaar. De
oorzaak daar van is hier in gelegen, dat de hedendaagsche vormen
der namen veelal zeer verbasterd, ontaard, ingekort, ook door
onwetende schrijvers in hunne spelling verknoeid, schier onkenbaar
gemaakt zijn. Met de Friesche namen is dit vooral en in sterke mate
het geval. Dies is de kennis van de oude en oudste, van de
oorspronkelijke, volledige of althans slechts weinig verkorte, weinig
versletene vormen onzer namen, gelijk die in oude oorkonden uit
oude tijden ons overgeleverd zijn, ons dringend noodig, zoo wij een
helder inzicht in den oorsprong en in de beteekenis onzer namen
ons willen eigen maken. Gelukkig vloeit die bron onzer kennisse niet
zuinig—gelukkig leveren vele oorkonden die ons ten dienste staan,
het zij dan in ’t oorspronkelijke, het zij in afschrift of in afdruk, ons
eenen waren schat op van de doopnamen, de vadersnamen of
patronymica en de maagschapsnamen onzer voorgeslachten, en
van hunne woonplaatsen, in steden en dorpen, in huizen, burchten
en stinsen, staten en saten, van akkers en weiden, enz. enz. Zulk
eenen rijk beladenen boom van kennisse vinden wij onder anderen
in de zoogenoemde „Registers van den Aanbreng”, die in vier
deelen, ten jare 1880, door het Friesch [256]Genootschap van
Geschied-, Oudheid- en Taalkunde zijn uitgegeven, en die
uitgebreide lijsten bevatten van de bebouwde en onbebouwde
eigendommen, huizen en landerijen, in sommige steden en
grietenijen van Friesland, met de namen der eigenaars of der
pachters en huurders daarbij. Die registers, opgesteld door de
regeering tot regeling der belasting, zijn van veel belang voor den
taal- en naamkundigen navorscher in het bijzonder; maar eveneens
in het algemeen voor iedereen die belang stelt in de kennis van het
leven onzer voorouders, van de omgeving en van de toestanden
waar in zij verkeerden. Zij vormen inderdaad eene leerrijke bladzijde
in het boek van de beschavingsgeschiedenis der Friezen in het
begin der zestiende eeuw, in een belangrijk tijdsgewricht dus, toen
daar nog geen sprake was of gedachte van de groote
omwentelingen op kerkelijk en staatkundig gebied, welke die 16de
eeuw in haar verder beloop gekenmerkt hebben—een tijdsgewricht
dat nog ten volsten gerekend moet worden als tot de middeleeuwen
te behooren.

De persoonsnamen, voorkomende in een dezer „Registers van den

Aanbreng”, te weten: in dat der stad Leeuwarden, willen wij als het
onderwerp onzer beschouwing nemen.

De personen, die in dat Register genoemd worden als eigenaars van

landerijen, gelegen onder den zoogenoemden „Klokslag” of het
rechtsgebied der stad Leeuwarden, of ook als pachters en
anderszins gebruikers daarvan, of als eigenaars en als huurders en
anderszins bewoners van huizen binnen de wallen der Friesche
hoofdstad, behooren tot allerlei rang en stand. Wij vinden daaronder
zoo wel de aanzienlijkste en de rijkste edellieden als de armste
bedelaars vermeld, zoo wel de aanzienlijke regeeringsambtenaren
als de kleine handwerkslieden, zoo wel de groote kooplui en
neringdoenden als de geringste daglooners, zoo wel de eerwaarde
geestelijken, hoog en laag, en de deftige geleerden, als de
beoefenaars der schoone kunsten—kortom de gansche bevolking
der stad, rijk en arm, groot en klein. Bij de beschouwing van de
namen al dezer personen valt in de eerste plaats op te merken, dat
slechts de edelingen ware geslachts- of maagschapsnamen dragen,
de aloude patronymica, in bijzonder Friesche vormen, die van zeer
oude dagteekening zijn, en vermoedelijk nog wel [257]uit den
Heidenschen tijd des volks stammen; bij voorbeeld: de namen van
F r a n s M e n n a m a (M i n n a m a ), T i a r d B u r m a n n i e (in
onze hedendaagsche spelling T j a a r d B u r m a n i a ), P e t e r
K a m m i n g a (C a m m i n g h a ) en anderen. Maar de onedelen, al
waren het ook zeer aanzienlijke lieden, hadden in 1511 te
Leeuwarden nog geene vaste geslachtsnamen, zoo min als ergens
in de Friesche gewesten. Of, zoo zij, als bij uitzondering, wel zulke
maagschapsnamen hadden (en dit was in der daad met vele
eigenerfden ten platten lande het geval, en ook met sommige oud-
ingezetene geslachten in de Friesche steden), dan voerden zij die
namen in het dagelijksche leven toch niet. Zij worden dan ook niet
onder hunne maagschapsnamen, die even als de geslachtsnamen
der edelen bijna uitsluitend Oud-Friesche patronymica zijn, in ons
register vermeld. Waar, als bij groote uitzondering, een onedele met
eenen waren of schijnbaren geslachtsnaam genoemd wordt, blijkt
het, juist uit den vorm van dien naam, dat die man geen Fries—dat
hij een vreemdeling was; bij voorbeeld: T h o m a s
S c h l e y s w i c k , J a n H o l l a n d e r, G e e r t v a n D o r s t e n .

Feitelijk bestond in 1511 te Leeuwarden de zelfde toestand, die tot in

onze dagen vooral ten platten lande in Friesland heeft voortbestaan;
namelijk, dat men iemand noemde bij den doop- of vóórnaam, en
dan, ter onderscheiding van andere, gelijknamige personen, den
vadersnaam in den tweeden naamval, dus als een waar
patronymicum, daar achter voegde—terwijl men den eigenlijken
geslachtsnaam geheel verwaarloosde. Ja, dit gebruik in de
benaming heeft nog tot in onze dagen onder de Friezen stand
gehouden. Menig man wordt nog heden door de lieden in zijne
omgeving nooit anders genoemd als bij zijnen doop- of vóórnaam
(dat is eigenlijk ook de naam bij uitnemendheid) en zijn vadersnaam
daar achter; bij voorbeeld: Ts j a l l i n g H i d d e s , F o l k e r t
O e n e s , H o a t s e S j u k s , enz. De geslachtsnaam A l g r a ,
R o m k e m a , B r o n g e r s m a , of hoe ook, blijft dan volkomen
buiten spel, en schijnt slechts in aanmerking te komen, als de volle
naam, in geijkten zin, geschreven worden moet. Zoo gebeurt het nog
wel heden, dat men, op de vraag naar den naam van dezen of
genen man—ho hjit er?—ten antwoord bekomt: S j i r k O b b e s , of
F o k k e F r a n k s , of [258]H a y o R o m m e r t s , zonder meer. Wil
men daarenboven den geslachtsnaam van dien man weten, dan
moet men vragen: ho skriuwt er him? Eerst daarop wordt dan
A n d l a , H o m m i n g a , W e e r s t r a of eenige andere
maagschapsnaam ten antwoord gegeven.

Deze eenvoudige wijze van benaming, naar Oud-Friesche zede, was

in 1511 te Leeuwarden nog ten vollen in zwang. Een zeer groot deel
van de namen in ons register komt op die wijze voor. Zie hier
eenigen daarvan: W i g l e S y w r d z (dat is in onze hedendaagsche
spelling: S j o e r d s z o o n of S j o e r d s ), T i a r d B a u c k e z
(T j a a r d B a u k e s ), D o w e R y o e r d s z (D o u w e R u u r d s ),
S y d s W y b e z , R i n t h i e S i b r e n z (R i n t s j e ), B o t t e
O b b e z , enz. 1 Dit zijn allen oorbeeldig Friesche namen en
naamsvormen. Ook andere namen, algemeen Germaansche, en
Bijbelsche, of zulken die van Kerkelijken oorsprong zijn, waren
oudtijds, zoo wel als nog heden, nevens de eigene Friesche namen,
bij de Friezen, in dit geval bijzonderlijk bij ingezetenen van
Leeuwarden, in zwang. Wij vinden ze in de benamingen van
W i l l e m A l b e r t z , van H e r m a n D i r c k z , W i l l e m
H e y n d r i c k x z , alle zes algemeen Germaansche namen.
Bijbelsche namen of Kerkelijke (te weten: namen van Heiligen die
niet in den Bijbel voorkomen), dragen C l a e s T h y s z (C l a e s ,
K l a a s , N i c o l a a s is een Kerkelijke, en T h y s , M a t t h ij s ,
M a t t h e u s een Bijbelsche naam), M a t t h y s G e r r y t z ,
P e t e r J a n z (P e t r u s en J o h a n n e s , twee Bijbelsche
namen), W o l t e r J a n z , A d a m A l b e r t z , C l a e s
H e y n e z , Y s b r a n t C l a e s z , J o e s t W i l l e m s z , 2 enz. [259]
Mansnamen op eene toonlooze e eindigende (J e l l e , H o b b e ,
R i n s e ), in den tweeden naamval staande en als patronymica
voorkomende, werden oudtijds in de Friesche gewesten dikwijls met
is, in plaats van met es geschreven; dus J e l l i s , H o b b i s , in
stede van J e l l e s , H o b b e s , zoo als de hedendaagsche spelling
voorschrijft. Dit gebruik, dat nog wel in de vorige eeuw in Friesland
voorkwam 3, is daar tusschen Flie en Lauwers thans volkomen
uitgestorven, maar heeft zijne sporen nagelaten in sommige West-
Friesche of Noord-Hollandsche geslachtsnamen (vooral aan de
Zaan). Die namen, oorspronkelijk zulke vadersnamen zijnde, worden
thans nog met is geschreven; bij voorbeeld A v i s , D u y v i s
(overeenkomende met D o u w e s ), G a l i s , H e i n i s , Ta n i s ,
W a r r i s , enz. Voorbeelden van die spelwijze en naamsvorming
leveren in ons register de benamingen van A l b e r t W i l k i s ,
T i e p k e J e l l i s (T j e p k e , T j e b b e k e ), W y b e S a e c k i s z
(S a k e s ), H i l k e G a b b i s ; ook J a n S i o e r d i s z (S j o e r d s )
en anderen.

Ware geslachtsnamen, en wel in het bijzonder oorbeeldig Friesche

maagschapsnamen op a eindigende, komen er in ons register
slechts weinig voor. Dit moge aanvankelijk eenige bevreemding
wekken—de oorzaak daar van is echter wel uit te vinden. Immers
zulke geslachtsnamen bestonden er toen wel evenzeer als vroeger
en als heden, al is het ook dat er in de achttiende eeuw en in het
begin van deze eeuw vele zulke namen in Oud-Frieschen vorm door
de Friezen willekeurig gemaakt en aangenomen zijn (Zie bl. 237).
Zoo waren daar, ten tijde dat ons register opgesteld werd, te
Leeuwarden even als elders in de Friesche gouwen, ongetwijfeld
vele Oud-Friesche maagschappen, ook al waren ze niet van edelen
bloede noch van eigenerfden staat, zelfs niet van aanzienlijken
huize, maar tot eenvoudigen en geringen levenskring behoorende,
die eenen eigenen Oud-Frieschen [260]naam voerden. Maar die
namen werden veelvuldig verwaarloosd, in het dagelijksche leven
werden ze zeldzaam, slechts als bij uitzondering gebruikt. Dien ten
gevolge werden zij ook in geschrifte en in geijkten zin dikwijls
veronachtzaamd en buiten spel gelaten, vooral als men met eene
oppervlakkige aanwijzing der personen, bij hunne dagelijksche
benamingen, volstaan kon, gelijk dit bij de „Registers van den
Aanbreng” het geval was. Wij mogen dus veilig aannemen, dat vele
personen, die in deze registers slechts met hunnen vóórnaam en
met hunnen vadersnaam als patronymicum worden aangeduid, toch
wel degelijk ook eenen eigenen, Oud-Frieschen, op a eindigenden
geslachtsnaam hadden. Maar slechts zeer weinigen worden
werkelijk ook met zulk eenen maagschapsnaam aangeduid; het zijn
W y b r e n B o w t s m a (B o u t s m a ), J e l c k L y w a m a ,
H e s s e l I n t e m a . 4 Voor de hand houd ik deze lieden niet voor
edelingen. Maar het kan zeer wel zijn, dat ik mij hier in vergis (weinig
ervaren als ik ben in de kennis der Oud-Friesche adellijke
maagschappen), en dat de personen, die deze namen voerden, wel
degelijk tot den adeldom behoorden. En zoo dit in der daad het geval
is, dan vervalt daar mede de bijzonderheid dezer namen. Immers de
leden der adellijke geslachten worden in ons register wel degelijk
met hunnen Oud-Frieschen geslachtsnaam genoemd; althans in den
regel. Zoo vinden wij vermeld: F r a n s M e n n a m a (M i n n a m a ,
M i n n e m a ), T i a r d B u r m a n n i e , P e t e r K a m m i n g a de
voorstander der Oud-Friesche taal, H e s s e l en D o e k e
M a r t e n a , J o w J o w s m a , J o w (ook I w geschreven)
D e k a m a , W y t z J o n g e m a , T r y n H e r m a n e , enz.

Nog eene andere reden is er, waarom Oud-Friesche, op a uitgaande

maagschapsnamen zoo zeldzaam zijn in het Leeuwarder register. In
het begin der 16de eeuw toch, toen het register geschreven werd,
verliep de Oud-Friesche taal, verloor zij hare oude, volle uitgangen
op a en o, die door eene toonlooze e werden vervangen. De
uitspraak en de spelling van woorden en namen als pundameta, als
to ermora ende elindighera liodena bihoff, als om Buwa ende Beyka