BIPL0NSKI RAB

BIPL0NSKI RAB




SADRZA1

1. UVOD 3
2. GEOGRAFSKI POLOZAJ 4
3. PRIRODNA OBELEZJA 3
3.1. RELJEF 3
3.2. KLIMA 6
3.3. HIDROGRAFIJA 7
3.4. TLO I VEGETACIJA 7
4. STANOVNISTVO 8
5. DRZAVNO UREDENJE 9
5.1. GEOPOLITIKA 10
6. GOSPODARSTVO 11
6.1. POLJOPRIVREDA 12
6.2. RIBARSTVO 13
6.3. SUMARSTVO 14
6.4. RUDARSTVO I ENERGETIKA 14
6.5. INDUSTRIJA 13
6.6. PROMET 16
7. SVALBARD 17
8. PRIRODNE I KULTURNE ZNAMENITOSTI 18
9. OSLO 21
10. ZAKLJUCAK 23
11.SAZETAK 24
LITERATURA 23



BIPL0NSKI RAB





1. UVOD

Tema mog maturskog rada je Norveska. Sluzbeni naziv joj je Kraljevina Norveska tj.
Kongeriket Norge na celu s kraljem Haraldom V. Nalazi se u Sjevernoj Europi, na obalama
Sjevernog mora i Sjevernog Atlantskog oceana.
Postoji stara nordijska legenda o prirodi i o razvitku oblika Norveske tj. cijelog
Skandinavskog poluotoka koja vjerno crta njegovu sliku. Kad je Bog stvorio Zemlju, malo se
zamislio, ali se brzo pregnuo od neke buke. Pogledavsi naokolo vidio je kako je neka ogromna
masa pala u more. Bio je to kolosalan kamen koji je vrag bacio tamo. Visok i tmuran dopirao je
do oblaka; izgleda je bio crna i izgorjela, divlji i gol, rastrgan u tisuce komada. Bog je svrnuo
pogled na tu silnu pustos, pa joj se smilovao. Uzeo je sa sobom preostalu mu rodnu zemlju i
poceo ju sipati na golo tlo. Ali nje je bilo premalo, tako da je samo ponegdje dostajalo za koju
vocku i za nesto usjeva. Kako je prolazio dalje na sjever, imao je zemlje sve manje, dok je
napokon nije nestalo. Vrazje djelo je dakle ostalo, ali ga je Bog prokleo i osudio na vjecnu
nerodnost. Da ljudi, koji ce ondje naseliti, ne pogibaju od gladi, naredio je ribama, da se nastane
u silnim mnozinama po susjednom moru, a po visokim i snjeznim brdima stvorio je zivotinje,
krave i jelene, da ljudima daju mlijeka i mesa za hranu a koze i misicja za odjecu i obucu.
Norvesku kao temu za maturalnu radnju sam izabrala jer me Iascinira njen izgled i prirodna
obiljezja gdje se najvise isticu brojni prostrani Ijordovi koji su prema meni prava cuda prirode.








BIPL0NSKI RAB




. GEOGRAFSKI POLOZA1

Norveska je smestena izmedu 5757`-7111` N i 430`-3110` E . Ujedno i najsevernija
tacka Evrope se nalazi na norveskom ostrvu Mageroy: Nordkap (7110`N). Iz navedenih
podataka mozemo primetiti da je Norveska dugacka, ali uska drzava duzine od oko 1 800 km i
sirine od 450 km na najsirem delu, a na najuzem i do 80 km. Ovaj veliki razmak utice i na
vremenske razlike unutar same drzave te na duzinu dana i noci tokom godine koje je veoma
nejednako. To najbolje pokazuje podatak da se na Nordkapu Sunceva svetlost po leti vidi kroz 76
dana. Norveska se prostire duz zapadne obale Skandinavskog poluostrva i kako sam vec navela u
uvodu granici sa Rusijom, Finskom i Svedskom
1
. Okruzuje ju Severno more i Norvesko more tj.
Severni Atlantski okean. Pod njenom vlascu nalaze se i neki od Arktickih ostrva kao sto je
Svalbard oko kojega vodi stoljne sporove sa Rusijom. Samo najjuzniji dio zemlje nalazi se u
severnom umerenom pojasu dok se ,po duzini, najveci deo zemlje nalazi u severnom hladnom
pojasu.

Slika: Karta Norveske

Bateman, G., Egan, J., Enciklopedifski atlas svifeta, Extrade, Rifeka, 2001.str.48

BIPL0NSKI RAB




3. PRIRODNA OBELEZ1A
3.1. REL1EF

Za Norvesku se moze reci da je planinska zemlja s vrlo razvedenom obalom duzom od 20
000 km. Uporedno sa razvedenom morskom obalom pruza se Skandinavsko gorje i to od
jugozapada prema severoistoku u duzini od 1 700 km, nastalo u razdoblju kaledonskoga
nabiranja pre 450-500 miliona godina. Sastavljeno je u unutrasnjosti od prostranih ravnjaka (Ijell
ili vidda) medusobno odeljenih dubokim dolinama. S ravnjaka se izdizu planinski vrhovi koji su
najvisi na jugu (Glittertind, 2 470 m). Gorje iznad visine od 1 000 m na severu odnosno 1 300 m
na jugu prekriveno je lednicima od kojih je najveci norveski lednik Jostedalsbreen (815 km).
Prema obali gorje se spusta strmo, a prema istoku postupno. Na krajnjem severu je niski (300 m)
i pusti ravnjak Finnmarksvidda. Niska juzna obala Norveske razvedena je rijasima a zapadna i
severozapadna Ijordovima koji se usecaju duboko u unutrasnjost. Najveci je SogneIjord dugacak
204 km i dubok do 1 308 m.
Za naseljavanje su povoljniji krajevi u dnu Ijorda gde u more uticu planinske reke. Uz
zapadnu i severozapadnu obalu proteze se niz od oko 150 000 malih stenovitih ostrva (skjar),
ledenackih hridi i nekadasnjih abrazicijskih polica, koje su dospele pod vodu tek u zadnjim
milenijumima nakon povlacenja velikog ledenog pokrova i oni svi zajedno tvore ostrvnu ogradu

Slika: ReljeIna karta Norveske
BIPL0NSKI RAB




(skjargard). U juznom delu Norveske niza su brda sa sirokim ledenickim dolinama koje se
otvaraju prema prostranijim ravnicama oko OsloIjorda i na obali Skagerraka gde je populacijsko
i gospodarsko srediste drzave. Sama Norveska se geoloski sastoji od Baltickog stita i
kaledonskoga nabranog gorja. Balticki stit je graden od gnjasa, granita i kristalicnih skriljevaca
pretkambrijske starosti
2
. Snizen i uravnjen pre paleozoika na povrsinu izbija samo na jugoistoku
i severoistoku zemlje. Najveci deo prastare osnove prekriven je u paleozoiku (kambrij-silur)
sedimentnim stenama (vapnenci, pjescenjaci, konglomerati), nabranim za kaledonske orogeneze.
Za alpske orogeneze u tercijaru Kaledonidi su mestimicno razlomljeni i spusteni, a reke su na
zapadu usekle duboke doline. U pleistocenu Norveska je srediste glacijacije, odakle se ledenjaci
spustaju na sve strane, Iormirajuci glavne oblike sadasnjeg reljeIa kao sto su ledenjacke doline,
Ijordovi i jezerske zavale.

3.. KLIMA

Klima Norveske je zbog uticaja tople GolIske (Sjevernoatlantske) struje i zapadnog
okeanskog vetra mnogo toplija od klime drugih krajeva iste geograIske sirine; samo je severni
kraj Norveske pod uticajem hladnih masa polarnog zraka, odnosno klima je tamo subarkticka. U
unutrasnjosti klima je planinska s nesto toplijim letima i ostrim, osetno hladnijim zimama gde su
srednje mesecne temperature januara od 11C do 15C, a apsolutni minimum iznosi 51C
Karasjoku, ali ipak stabilnija od klime primorja. Priobalni pojas se odlikuje cestim padalinama i
vetrom, uz nagle promene vremena. Srednja temperatura zraka krece se u januaru od 4C na
severu do 2C na jugu, a u julu od 10C na severu do 17C na jugu. Zbog toplog uticaja GolIske
struje more se uz obalu ne zaleduje. Najvise oborina sa maksimumom zimi imaju zapadni
pristranci Skandinavskog gorja i to od oko 1000 mm na severu do 3000 mm na jugu.
Severoistocni i jugoistocni delovi zemlje imaju najmanje padavina i to od 600 do 700 mm.
Snezni pokrivac Norveske traje oko 7 meseci godisnje na severu, 9-10 meseci na planinama i 3-
4 meseca na jugoistoku.
U Oslu je srednja mesecna temperatura (s.m.t.) januara 4.7C, jula 17.3C i 740 mm
padavina, u Bergenu s.m.t. januara 1.5C, juna 15 C i 1958mm padavina, u Trondheimu
s.m.t.januara 3.8C, juna 15C i 3870 mm padavina te u Tromsou s.m.t. januara 3.5C, juna
12.4C i 3994 mm padavina. Iz navedenih podataka mozemo zakljuciti da temperaturne razlike
izmedu severa i juga nisu velike, ali su zato velike klimatske razlike izmedu priobalnog pojasa i
unutrasnjosti zemlje.

Gck, R., Glavni gradovi Europe, Mladost, Zagreb, 1972.str. 114-125

BIPL0NSKI RAB




3.3. HIDROGRAFI1A

Recna mreza Norveske je vrlo gusta. Reke se s planina slivaju u Ijordove i prema
jugoistoku. One su vrlo kratke, velikog pada, s mnostvom brzica i slapova i bogate su vodom.
Zbog velikog pada korita postoje uslovi za hidroenergetsko iskoriscavanje.
Reke koje teku sa zapadnog pristranka Skandinavskog gorja vrlo su kratke i ne zaleduju
se, a reke koje sa istocnog pristranka teku u Skagerrak dublje su i zaledene do 4 meseca godisnje.
Tokovi slivova Barentsova mora, zaledeni su od 5 do 7 meseci godisnje. Najdublje reke se
nalaze na jugoistoku; najdbulja je Glma (598 km), a iza nje Lagen (199 km).Oko 4 povrsine
Norveske zauzimaju jezera koja se nalaze u dolinama na jugu i u planinama. Neka od njih su
ledenicka jer lednici prekrivaju oko 4600 km povrsine Norveske. Najveca jezera Norveske su
Mjosa (368 km) i Rosvant (210 km).

3.4. TLO I VEGETACI1A

Plodna tla u Norveskoj su ogranicena na recne naplavine u dnu dolina i Ijordova te na
stalne moreuze u juznom delu. U ostalim delovima zemlje tla su kamenita, a na prostranim
podrucjima u planinama i na severu je gola stenovita povrsina. Sume prekrivaju oko 27
povrsine Norveske. U juznom delu i uz zapadnu obalu zemlje prevladavaju listopadne sume u
kojima dominiraju hrast (Quercus robur, Quercus petraea), breza (Betula pendula, Betula
pubescens), jasen (Fraxinus excelsior), javor (Acer platanoides), dok bukva (Fagus sylvatica)
uspeva samo na krajnjem jugu. U tim sumama zive velike grabezljive zivotinje kao sto su
vukovi, medvedi i risovi, ali one su dugogodisnjim lovom gotovo istrebljene. Listopadne sume se
penju do visine 300-400 m, a nad njima su guste crnogoricne sume cetinara medu kojima
prevladavaju beli bor (Pinus sylvestris) i smreka (Picea abies). Gornja granica suma na jugu je na
otprilike 110 m, a prema severu se postupno spusta do visine 300-500 m. Prema severu se sume
steru najdalje do 70 N gde se nalazi nacionalni park Stabbursdalen.
Planine iznad 1 000 m i sever zemlje vecinom su prekriveni tundrom i planinskim
rudinama. U proslosti Norveska je imala puno vise povrsine prekrivene sumama, no danas zbog
seca i neobnavljanja na mestima gde su nekad bile sume sada su bare i mocvare. Osim toga
Norveske sume ugrozavaju i kisele kise nastale industrijskim zagadenjem u susednim zemljama.
Sume su za Norvesku veoma vazne jer se od drveta izraduju ribarske lade, grade kuce ne samo u
sumovitim dolinama vec i u gradovima i ono je vazna sirovina za mnoge industrije. Osim suma
medu bogatom i raznolikom vegetacijom mozemo izdvojiti borovnice, brusnice i patuljasti dud
ciji su plodovi skandinavska poslastica.
BIPL0NSKI RAB

8


4. STANOVNISTVO

Prema popisu 1999. godine Norveska je brojila 4 438 547 stanovnika ili 13 st./km po
cemu je ona, nakon Islanda, europska drzava s najmanjom gustinom naseljenosti. Najrede su
naseljeni severni krajevi (pokrajina Finnmark, 1.6 st./km) i visoki ravnjaci u unutrasnjosti, a
zbog iseljavanja prevladava staro stanovnistvo. Vise od 80 stanovnistva zivi na obali ili u
njenoj blizini, pre svega u siroj okolini Osla (30 st.), na juznoj i jugozapadnoj obali te u
Trondheimskom Ijordu. Na jugu gustina iznosi 10-15 st./km, a najveca je na jugoistoku, u
podrucju oko OsloIjorda (pokrajina VestIold, 90 st./km; Akershus, 86 st./km), gde na 3.6
teritorija zivi trecina stanovnistva zemlje. Karakteristicno je sezonsko preseljvanje iz gradova u
vikendice, kojih ima oko 300 000 i nazad. Glavni i najveci grad je Oslo sa 477 515 st.. Ostali
veci gradovi sa vise od 50 000 st. su Bergen (219 810 st.), Trondheim (142 015 st.), Stavanger
(102 539 st.), Baerum (94 160 st.), Kristiansand (67 113 st.), Tromso (53 382 st.) i Drammen (52
143 st.). U gradovima zivi 75 stanovnistva zemlje.
Broj stanovnika je od 1989-1994.g. rastao brze (0.5 ) nego u pocetku 80-tih godina (0.3
). To je rezultat u prvom redu povecanja prirodnog prirasta (2,0 u 1981-1983.g.; 3.4 u
1991-1993.g.), za razliku od vecine evropskih zemalja. Natalitet 1993.g. iznosi 13.7, (12.4 u
1981.g.), mortalitet 10.7 (10.2 u 1981.g.), a inIantilni mortalitet 5.9 (7.5 u 1981.g.). U
drugoj polovini 19 v. i poc. 20 v. Norveska je imala visok prirodni prirastaj, no broj stanovnika
je rastao sporo zbog velikog iseljavanja kada je oko 750 000 ljudi iselilo i to najvise u Severnu
Ameriku.
Stanovnistvo Norveske je prema demograIskim kriterijumima staro. Prema popisu
1999.g. 15 ih je u dobi do 14 g., 65 u dobi od 15 do 65 i 20 starijih od 65 g.
Gospodarska struktura stanovnistva prema glavnim sektorima delatnosti ukazuje na vrlo
razvijenu zemlju. Od 2 131 000 aktivnih stanovnika, od cega je nezaposleno 6, u poljoprivredi,
sumarstvu, ribarstvu zaposleno je 5.5, u industriji, rudarstvu i gradevinarstvu 22.4, u
usluznim delatnostima 72.1. Sveucilista imaju Oslo, Bergen, Tromso i Trondheim
3
.
Sluzbeni jezik je norveski koji ima dva sluzbena knjizevna oblika i oni se od 1892.g.
ravnopravno upotrebljavaju u javnosti. U vreme danske vladavine (od 14-19.st.) pod uticajem
danskog jezika nastao je bokmal, "knjizevni jezik" kojemu je starije ime riksmal, a sredinom
19.v. se kao protuteza danskom uticaju na podlozi zapadnonorveskih narecja,

Gava::i, A., dio 1. Sfeverna Europa. Norveska, Svedska, Finska, Kuola i Svalbard, redovno i:danfe Matice
hrvatske, Zagreb, 1931.str.69

BIPL0NSKI RAB

9


utvrdio nynorsk, "norveski jezik" kojemu je starije ime landsmal i on je srodniji svedskom. Ta
dva jezika se s vremenom pretapaju u samnorsk.Na severu zemlje se govori laponski, jezik iz
ugroIinske grupe. Po Ustavu je evangelicka vera drzavna (Norveska crkva) , pripada joj 88
stanovnistva, dok su ostali katolici.
Glavninu stanovnistva cine Norvezani (96.4), severnogermanski narod; na severu, na
ravnjaku Finnmarksvidda zivi 21 000 Laponaca (vlastiti naziv im je Sami) i 12 000 Finaca
(Kvena). Od stranaca koji cine 3.4 stanovnistva najvise je Danaca (0.4), Svedana (0.3),
Britanaca (0.3), Pakistanaca (0.3), Amerikanaca (0.2) i Iranaca (0.2). Norveska je tokom
citave svoje istorije imala veze s drugim zemljama pa su u nju doseljavali moreplovci, trgovci,
rudari, gradevinari, ali i javni sluzbenici. Vecina doseljenika potice iz susednih zemalja. Mnogi
su Norvezani potomci doseljenika koji su se tamo doselili pre vise generacija. U uporedu s
drugim evropskim zemljama, u Norvesku je doselilo u novije vreme malo ljudi stoga je norvesko
stanovnistvo dosta homogeno. U mnogim delovima zemlje Norvezani jos nisu navikli na suzivot
s narodima drugih kultura.
Laponcisu starosedilacki narod, na evropskom krajnjem severu. Narodnim imenom se
nazivaju Saami. Podeljeni politickim granicama Laponci zive na podrucju cetiriju drzava:
Norveske, Svedske, Finske i Rusije. Od ukupno 60 000 Laponaca, procenjuje se da ih u
Norveskoj ima 40 000, u Svedskoj 15 000, u Finskoj 4 000, te najvise do 2 000 u Rusiji. Uocen
je porast broja Laponaca, ponajvise zbog povecanog javnog izjasnjavanja prijasnjih
kriptolaponaca. Laponci nigde ne cine vecinu stanovnistva, cak ni u podrucju njihove najvece
koncentracije. U Norveskoj ih ima u pokrajinama Hedmark, Sor-Trondelag, Nord-Trondelag,
Nordland, Troms i najsevernija Finnmark. Oni su prastanovnistvo evropskog severa.

5. DRZAVNO UREDEN1E

Po Ustavu donesenom 17.05.1814.g., s izmenama 1906.g. i jos posle vise od 50 puta,
Norveska je parlamentarna, nasledna monarhija po muskim potomcima dinastije Oldenbeurg, a
od 1990.g. presto se nasleduje i po zenskoj liniji. Od 21.01.1991.g. na prestolu je kralj Harald V.
iz kraljevske kuce Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glcksburg.
Kralf je seI drzave, Iormalni nosilac izvrsne vlasti, zapovednik norveske vojske i voda
Norveske crkve. Ima pravo suspenzivnog veta na zakonske predloge usvojene u parlamentu, ali
ako ih parlament kvaliIikovanom vecinom ponovno usvoji, kralj ih moze sankcionirati. On
imenuje predsednika vlade i ministre te druge visoke drzavne sluzbenik, no predlozena vlada
mora dobiti vecinu u parlamentu. Ako kralj nema muskog potomstva moze parlamentu predloziti
svoga buduceg naslednika, ali to ne obvezuje parlament, koji odluku donosi prema slobodnoj
proceni.
BIPL0NSKI RAB




Parlament (Storting) obavlja zakonodavnu vlast. Ima 165 clanova, ali taj broj varira za 4
do 13 clanova sto zavisi o broju biraca. Parlament se bira na 4 godine, a biraju ga gradani s
navrsenih 18 godina zivota, na opstim, neposrednim i tajnim izborima po proporcionalnom
sistemu u 19 izbornih okruga. Za aktivno biracko pravo predviden je boravisni cenzus od 5
godina ,a za pasivno od 10 godina. Novoizabrani parlament zaseda u tacno odredeno vreme, bez
ikakve ingerencije kralja ili vlade. Na prvom zasedanju novoizabrani parlament bira jednu
cetvrtinu svoga clanstva za clanove Gornfeg doma (Lagting), a preostale tri cetvrtine cini Donfi
dom (Odelsting). Parlament, Gornji dom, Donji dom biraju svoga predsednika. Domovi su u
nacelu ravnopravni, s tim sto pravo zakonodavne inicijative ima iskljucivo Donji dom. O zakonu
se prvo raspravlja u Donjem domu, a zatim u Gornjem domu. U slucaju nesuglasnosti domova, o
predlogu zakona odlucuje se dvotrecinskom vecinom na zajednickoj sednici. Prihvacene zakone
mora prihvatiti i kralj; ako odbije isti mu parlament ne moze jos jednom predloziti taj zakon, no
njegova suglasnost nije vise potrebna ako zakon ponovo donese sledeci izabrani parlament. Na
zajednickim sednicama resavaju se i Iinancijska i vazna politicka pitanja. Dvotrecinska vecina
parlamenta je potrebna i u postupku promene Ustava.
Jlada obavlja izvrsnu vlast. Sastavlja je voda stranke, odnosno koalicije stranaka s
vecinom glasova na parlamentarnim izborima; uz ministra premijera ima jos najmanje 7 clanova,
a za svoj rad je odgovorna parlamentu.
Jrhovni sud (Hoyesterett), 5 apelacijskih sudova i kotarski sudovi obavljaju sudbenu
vlast. Zajednicka sednica sudija Vrhovnog suda i clanova Gornjeg doma ima svojstva Ustavnog
suda (Riksrett),koji sudi ministrima, clanovima Vrhovnog suda i zastupnicima u parlamentu.
Odluku o pokretanju postupka donosi Donji dom. Izvan redovnog sudstva deluju mirovni sudovi,
koji postoje u svakoj opstini. Godine 1962. ustanovljen je Ombudsman, koji nadzire rad tela
uprave, a imenuje ga parlament.

Politicko-teritorijalna organizacija Norveske je podeljena na 19 provincija, dva grada,
448 gradskih i seoskih opstina. Opstine imaju svoja izabrana lokalna veca i izvrsne odbore.
Nacionalni praznik je Dan Ustava koji je 17.05. Nacionalnu himnu je Ja vi elsker dette landet
otpevao je 1859.g. norveski knjizevnik Bjornstjerne Bjornson, a izveo 1865.g. skladatelj
norveskog nacionalnog izraza Rikard Nordraak.

5.1. GEOPOLITIKA
Nepostojanje granicnih i teritorijalnih sporova u regiji pogodovalo je nastanku norveske
drzavnosti (1905.g.). Norvesko-svedska granica odredena je 1826.g. u zajednickoj drzavnoj uniji.
Nakon raspada unije 1905.g. uspostavljena je demilitarizovana zona duz zajednicke granice radi
BIPL0NSKI RAB




izbegavanja mogucih incidenata. Zona je bila siroka oko 14.5 km na svakoj strani, a sporazumno
je ukinuta 1993.g. Godine 1829. odredena je norvesko-ruska granica, koja je 1918.g. postaje
norvesko-Iinskom granicom. Ruskim osvajanjem severnog Iinskog koridora oko Petsama
uspostavljena je 1944.g. stara norvesko-ruska granica, koja je uz manje korekcije potvrdena
novim sporazumom 1947.g. Geopolitickoj stabilnosti Norveske pridonosio je i polozaj na
severozapadnom rubu Evrope. Iako je i Norveska bila izlozena britansko-nemacko-ruskom
pritisku, bila je ipak izvan glavne zone suceljavanja evropskih sila.
Geostrateska Iunkcija Norveske ocitovala se tokom nemacke okupacije u II. svetskom
ratu, a nakon toga nanovo se valorizirala kroz clanstvo u NATO-u od 1949.g. Teritorijalna
izduljenost Norveske od oko 1 800 km (Skagerrak-Sjeverni rt) cini je okosnicom atlantske
Skandinavije. Akvatorij uz severne i juzne obale Norveske tranzitna su mora ruske Ilote prema
Atlantiku. Zajedno s Danskom, Norveska omogucuje NATO-u nadzor morskog prolaza
Skagerrak, a preko norveske oblasti Finnmark ostvaruje se kontrola ruskog strateskog kompleksa
na poluostrvu Koli. Norvesko-ruska granica duga 167 granica jedina je granica NATO-a i Rusije
u Evropi, sto je tokom "hladnog rata" uslovilo njenu geopoliticku osetljivost.
U severnim oblastima Norveske (Finnmark, Troms, Nordland) smestene su baze i sluzbe
NATO-a vazne za kontrolu pomorskog pravca izmedu Islanda i norveske obale. Osim
geostrateske vaznosti za NATO, severna Norveska ima i tranzitnu vaznost za Svedsku zbog
izvora zelezne rude preko luke Narvik, najprometnije norveske luke. Juzni deo Norveske ima
povoljniju klimu i najvise obradivog tla u zemlji. Tu je drzavna gospodarska regija jezgre te luke
Bergen, Stavanger i Kristiansand iz kojih su najkrace pomorske veze prema zapadnoj Evropi.
Podmorje Severnog mora ispred juzne Norveske gospodarski je znacajno zbog lezista naIte. Po
proizvodnji naIte Norveska je vodeca zapadnoevropska drzava.
Zbog ribolova i proizvodnje naIte te zbog nadregionalne tranzitne Iunkcije akvatorija i
zavisnosti drzavnog gospodarstva o pomorskom prometu, maritimna je komponenta norveske
geopoliticke stabilnosti medu najvaznijima. Pomorska orijentacija poticala je Norvesku na
sporazumno odredivanje morskih granica u regiji te oko norveskih prekomorskih poseda.
Preostali su sporovi oko Svalbardskog poluostrva, gdje je 1994.g. doslo i do oruzanog sukoba
norveske obalne straze s islandskim ribolovcima.

. GOSPODARSTVO

Norveska pripada gospodarski najrazvijenijim drzavama na svetu, uprkos nepovoljnim
prirodnim uslovima za poljoprivredu i udaljenosti od sredisnjih delova Evrope. Drzeci se
koncepcije "drzave blagostanja" s naglasenom ulogom vladinih ustanova u raspodeli nacionalnog
BIPL0NSKI RAB




dohotka , Norveska je jos od sredine 1970-ih jedno od najotvorenijih evropskih gospodarstava;
vise od jedne trecine GNP-a razmenjuje sa svetom. Kao clanica EFTA-e od 1.1.1993.g.
prikljucila se jedinstvenom zapadnoevropskom trzistu, no na reIerendumu odrzanom 1994.g.
stanovnistvo je odbilo punopravno clanstvo u EU.
Do otkrica velikih nalazista naIte i zemnog plina pod Severnim morem potkraj 60-tih
godina njena se privreda temeljila na ribarstvu i proizvodnji energetski zahtevnih industrijskih
proizvoda kao sto su aluminijum i ostali obojeni metali .Od pocetka 1990-ih Norveska zauzima
osmo mesto medu najvecim proizvodacima naIte u svetu i drugo u Evropi, nakon Rusije. Zarada
od prodaje naIte joj donosi gotovo trecinu izvoznih prihoda. Zbog takve gospodarske
usmerenosti te prevlasti sirovina i poluproizvoda u izvozu, norvesko je gospodarstvo pomalo
slicno gospodarstvu drzava u razvoju, premda mu one zbog bitno jeItinije radne snage sve vise
konkurisu, a istodobno je izlozeno velikim kolebanjima na svetskom trzistu. Iako drzava vrsi
odreden nadzor nad proizvodnjom naIte i zemnog plina, jer bi preterano iskoristavanje prebrzo
iscrpilo zalihe i nepovoljno uticalo na nacionalnu privredu, veliki su prihodi omogucili nastanak
socijalne drzave, koja vrlo razvijenim sastavom drustvene skrbi omogucava visoki standard svim
drzavljanima, a velikim subvencijama odrzava i poljoprivredu u konkurentno nepovoljnim
uslovima. Kao retko naseljena zemlja, s naseljima uglavnom uz obalu, i s vise od jedne petine
teritorija pod sumama, Norveska osim naItnog i petrohemijskog kompleksa ima vrlo razvijeno
pomorsko gospodarstvo, drvnu industriju i industriju papira. Kao skandinavska zemlja, najveci
naglasak u svojoj ekonomiji daje integraciji u evropski gospodarski prostor, u kojemu godisnje
razmenjuje robu u vrednosti od blizu 50 milijardi americkih dolara. Znacajan je izvoznik naIte,
derivata, hemikalija, drva, papira, pomorskih usluga, brodova te bakalara i drugih prehrambenih
proizvoda. Glavni su joj trgovacki partneri Velika Britanija, Svedska, Nemacka te SAD. S
clanicama EFTA-e ostvaruje 17 izvoza i 25 uvoza, a sa zemljama EU 65 izvoza i 48
uvoza. Norveska je kruna u svome tecajnom prilagodavanju vezana za ECU, de Iacto za
nemacku marku, pa je od pocetka 1990-ih i norveska monetarna politika cvrsto uskladena s
politikom nemacke Bundesbanke. Monetarna stabilnost i liberalizirana privreda privukle su u
1990-ima mnoge strane ulagace, pa su 1993.g. cene deonica na burzi u Oslu porasle za 60.

.1. POL1OPRIVREDA

Norveska ima samo 939 000 ha njiva i trajnih nasada sto zauzima 2.9 povrsine i 130
000 ha travnjaka i pasnjaka sto zauzima 0.4 povrsine. Zbog nepovoljnih prirodnih uslova
poljoprivreda je razmjerno skromna, premda je vrlo vazna zbog naseljenosti sjevernog podrucja i
cele regije, tako da uziva potporu drzave (oko 150 000 NOK drzavnih subvencija po posedu na
godinu). Osim drzavne subvencije poljoprivredni proizvodi imaju apsolutnu prednost na
domacem trzistu, jer je uvoz dopusten samo kad nema domace ponude. Usprkos tome broj
seoskih poseda se zadnjih desetina godina smanjio; 1959.g. ih je bilo 200 000, a 1995.g. 83 000 i
ona su i dalje razmerno mala, u proseku velicina im je 10.2 ha. Brojni imaju dodatni izvor
BIPL0NSKI RAB




prihoda u sumarstvu i ribarstvu. Poljoprivreda je izrazito usmerena na stocarstvo, za koje
proizvode velik deo krme na njivama. Glavna su poljoprivredna podrucja u recnim dolinama u
siroj okolici Osla, uz juznu obalu i u dnu vecih Ijordova.
Glavni su proizvodi jecam kojeg se godisnje proizvede 645 000 tona i zob koje se
godisnje proizvede oko 380 000 tona za stocnu hranu, a od kulturnih biljaka psenica, raz,
krompir i uljana repica. Na jugu proizvode i prilicne kolicine povrca. Stocarstvo je najvaznija
grana poljoprivrede, pre svega mlecno i mesno govedarstvo i ovcarstvo sa 1.33 miliona grla
goveda i 2.4 miliona ovaca
4
.
U severnim i zapadnom delu zemlje prilicno je rasiren uzgoj krznasa, najvise polarne i
plave lisice te americke kune. Na krajnjem severu Laponci uzgajaju sobove kojih u Norveskoj
ima oko 150 000.

.. RIBARSTVO

Norveska ima brojne pogodnosti koje stanovnistvu omogucavaju bavljenje ribolovom.
Velik broj Ijordova, koji zadiru duboko u kopno, pogodna su mesta za mrestenje riba. Dno mora
uz obalu prekriveno je muljem sto je povoljan uslov za razvoj sitnih morskih organizama koji su
hrana ribama. Ribarska Ilota ima 14 200 ribarskih brodova, no broj ribara opada, osobito onih za
koje je ribarstvo samo dopunska delatnost; ima ih oko 23 000. Ulov je 1995.g. iznosio 2.63
miliona tona ribe sto ju cini 10-om zemljom na svetu po kolicini ulova. Glavne su ribarske luke
Trondheim, HammerIest, Bergen, Alesund i drugi. U severnim delovima, pre svega na LoIotima,
prevladava lov na bakalare. Juznije love najvise sledeve, a na podrucju Stavangera na jugu,
srdelice. Uz to jos love losose, skampe i skoljke. Na zahtev Medunarodne komisije za kitolov,
Norveska je 1986.g. prestala loviti kitove, no 1992.g. usprkos medunarodnim zabranama,
ponovno ih pocinje loviti. Sve se vise uvodi marikultura i to u prvom redu uzgoj lososa i pastrva.

Klemencic, M., Atlas Europe, Leksikografski :avod Miroslava Krlee, Zagreb, 1997.str.56

BIPL0NSKI RAB




.3. SUMARSTVO

Norveska ima 8.81 milion ha suma, odnosno 27.2 povrsine od cega je 80 iglicastih i
20 lisnatih. Proizvodnja drveta iznosi 9.04 milijuna m sto nije dovoljno za potrebe domace
industrije. Vise od cetvrtine suma u privatnom je vlasnistvu i one su kao primarni ili sekundarni
izvor prihoda od bitne vaznosti za brojne seoske posede. Norveska je u proslosti imala puno vise
suma no kako se seklo, a nije se brinulo za obnavljanje velike povrsine sumskog tla su se
pretvorile u bare i mocvare. Danas drzava ulaze velika sredstva u uzgoj suma, posumljavanje i
izgradnju sumskih cesta.

.4. RUDARSTVO I ENERGETIKA

Nakon otkrivanja naIte i zemnog plina u Severnom moru (1969.g.) i pocetka
komercijalne eksploatacije (1971.g.) Norveska je jos 1975.g. postala izvoznica, a danas je sedmi
najveci proizvodac naIte na svetu i treci proizvodac zemnog plina u Evropi (uz Veliku Britaniju i
Holandiju). 1997.g. su proizveli 160.8 miliona tona naIte i 45.6 milijuna m zemnog plina. Na
svim do sad otkrivenim poljima juznije od 62 N (EkoIisk, EldIisk, Vallhall, Ula Gyda i Cod
usred severnog mora te Snorre, StatIjord, GullIaks, Troll, Cab, Oseberg, Frigg izmedu zapadnih i
Shetlandskih ostrva) Norveska ima oko 1.4 svetskih zaliha naIte i 1 svetskih zaliha zemnog
plina. To gorivo je izvrsnog kvaliteta lezi u politicki vrlo stabilnom delu sveta. Za celokupno
gospodarstvo vazna je bila odluka da Norveska nece bitno povecati proizvodnju, tako da ce
zalihe dostajati za minimalno 22.g. Pretpostavlja se da se bogata nalazista steru i u Barentsovom
moru, no zasad s Rusijom nisu uspeli sklopiti sporazum o razgranicenju tamosnjeg
kontinentalnog pojasa. Zemni plin podmorskim plinovodima neposredno izvoze u Nemacku
(terminal Emden), Belgiju (terminal Zeebrugge) i Veliku Britaniju (terminal St. Fergus u
Skotskoj), a za domacu upotrebu do terminala Krsto kod Stavangera i Kollshes kod Bergena.
NaItu transportiraju podmorskim naItovodima do terminala Mongstad severno od Bergena i
Teesport u Velikoj Britaniji, a delomicno je tankerima prevoze do raIinerije u Stavangeru.
Srediste naItne i plinske proizvodnje je Stavanger gde se nalaze sredista kompanija, i ishodista za
opskrbu platIorme. Proizvodnjom mineralnih goriva u izvanredno teskim uslovima Norveska je
postala vodeca u tehnologiji izgradnje naItnih i plinskih platIormi.
Rudarstvo u Norveskoj razvija se od pocetka 16.v. i tada se prvobitno odnosilo na
iskapanje zelezne rude sto traje do pocetka 19.v. kada se u tome pojavila velika konkurencija.
Vazan Iaktor u tom pogledu bilo je taljenje rude, koje se vrsilo uz pomoc drvenog ugljena, sto je
bilo vrlo skupo. Danas Norveska vadi oko 1.55 miliona tona zeleza u rudi, a najvise ga ima u
Malmu i Rodsandu. Od drugih ruda spomena su vredni bakar kojeg ima u Trondheimu, Rrsu i
BIPL0NSKI RAB




na Sulitelme, srebro kod Kongsberga, titan kod naselja Egersunda, nikal i manganit. Oko
OsloIjorda nailazimo na razlicite vrste kamena kao sto su granit, dijabaz, sijenit i porIir. Sto se
tice energetike, instalirana snaga svih elektrana iznosi 27.498 MW i to gotovo iskljucivo u
hidroelektranama jer one daju 99.5 elektricne energije. Norveska ima 23 vodenog potencijala
Evrope (bez ZND), Taj potencijala je iskoriscen vec 60 jer imaju vrlo povoljne mogucnosti za
dobijanje elektricne energije (obilne padavine, akumulacijska jezera, jezera na naseljenim
Ijellima i hidroelektrane u Ijordovima). Deo energije se iskoriscava u energetski intenzivnijoj
industriji, a deo se u okviru udruzenja Nordel izvozi u Svedsku, Dansku i Nemacku.

.5. INDUSTRI1A

Industrija se u Norveskoj pocela snaznije razvijati u 19.v. Samo nekoliko grana danasnje
industrije potice iz prethodnih vekova. Najranije su se razvile industrije koje preraduju domace
sirovine kao sto su industrija ribe, zeleza i drva. Danas se norveska industrija deli na energetski
zahtevnu tesku industriju rasporedenu po Ijordovima u neposrednoj blizini hidroelektrana i radno
intenzivnu industriju koja je uglavnom na sirem podrucju Osla, u Bergenu i Trondheimu.
Industrija zeleza cvetala je jos pocetkom 17.v. kada se za dobivanje zeleza rabi drveni ugljen u
visokim pecima, a tek se pocetkom 20.v. umesto drvenog ugljena koristi elektricna energija te
nastaju talionice u Stavangeru i Oslu. Nesto se zelezne rude izvozi, a dobar se deo koristi u crnoj
i obojenoj metalurgiji uz bakrenu, titanovu rudu i magnezit te boksit koji delomicno uvoze.
Najvaznija je proizvodnja aluminija u velikim tvornicama u Mosjoenu, Sunndalsori, Ardalu,
Hoyangeru, Karmoyu i Listi. Ostala obojena metalurgija nalazi se u Sulitjelmi i u Kristiansandu
gde se proizvodi cink i bakar. U Norveskoj ima i drvne industrije za koju ima najvise sirovine u
sumama juzne Norveske. Trupci se od tamo dopremaju splavarenjem do usca ili do donjeg toka
reka gde ih preuzimaju pilane, strugare i tvornice koje ih prerade u mehanicku i hemijsku drvenu
masu koja je vrlo kvalitetna i jeItina. Od nje se proizvodi papir, brodovi i namestaj. Po broju
zaposlenih najvaznija je prehrambena industrija u kojoj je zaposleno 50 000 ljudi. Na prvom
mestu je prerada ribe tj. susenje bakalara i konzerviranje sitne ribe na cijem usavrsavanju rade
brojni strucnjaci. Konzervirana se riba u velikim kolicinama izvozi u Nemacku, Austriju, Cesku,
Slovacku, Poljsku i Madarsku. Od druge prehrambene industrije istice se prerada mleka u sir i
maslac vrhunske kvalitete, proizvodnja piva i cokolade. Proizvode i duvanske proizvode za koje
sirovine moraju uvoziti. Tekstilna industrija se bazira pretezno na uvezenim sirovinama dok
hemijska industrija proizvodi kalcijumov karbid i umetni kiseonik u tvornicama u Notoddenu i u
Rjukanu. Na drugom mestu po broju zaposlenih je graIicka industrija sa 36 000 zaposlenih, a na
trecem strojogradnja sa 22 000 zaposlenih.


BIPL0NSKI RAB




.. PROMET

Norveska ima velike teskoce u izgradnji cesta zbog prirodnih prepreka. Samo jedan takav
primer su Ijordovi koji prodiru duboko u kopno. Ipak je veza izmedu zapada i istoka bila nuzna
sto zbog prevozenja ljudi i robe do vaznijih atlantskih luka sto zbog turizma. Danas ukupna
duzina cesta u Norveskoj iznosi 90 269 km od cega ih je 70 sa savremenim kolnikom,a 500 km
cine dvotracne i cetverotracne autoceste.
Sto se tice zeleznickog prometa Norveska ima 3 999 km zeleznicke pruge od cega je 2
422 km elektriIikovano, a razmak izmedu vagona je 1 435 mm. Najvaznije je zeleznicko cvoriste
Oslo iz kojeg vode pruge prema Svedskoj, Stavangeru, Bergenu i na sever preko Trondheima do
Bodoa. Za izvoz Svedske zelezne rude vrlo je vazna zeleznicka pruga od Kirune do luke
Narvika. Vecinom zeleznicama upravljaju Norveske drzavne zeleznice, NSB (Norges
Statsbaner), koje su u celosti u vlasnistvu drzave, a 65 km pruge je u vlasnistvu pet privatnih
preduzeca.
Vazan oblik prometa u Norveskoj je i brodski promet. U dva Norveska brodska registra
bilo je 1997.g. registrovano 1 138 trgovackih brodova nosivosti 32.86 miliona tona. Da bi se
smanjio beg norveskih brodova pod tude zastave, osim Norveskog drzavnog registra, osnovan je
1987.g. i Norveski medunarodni registar (NIS-Norway International Shipping Register), u kojem
su na snazi znatno blazi uslovi poslovanja. Zbog dugogodisnje krize u klasicnom prevoznistvu
brojni su se norveski brodari uspesno specijalizovani za delatnosti povezane s eksploatacijom
naIte i zemnog plina u moru kao sto su opskrba platIormi, ronilacki brodovi, brodovi za gradnju
podmorskih naItovoda i plinovoda, pokretne naItne platIorme i sl.
Najvece su luke Oslo, Tonsberg, Porsgrunn, Stravanger, Bergen, Trondheim, Mo i Rana,
Narvik (utovar svedske zelezne rude) i Krikenesa (utovar norveske zelezne rude). Vrlo je vazna i
obalna plovidba, pre svega tzv. Hurtigrute izmedu Bergena i Kirkenesa (oko 2 500 km),
svakodnevna i celogodisnja putnicka i teretna veza izmedu 30 obalnih naselja. Brojni manji
trajekti povezuju obale dubokih Ijordova i ostrva s kontinentom, a veliki trajekti Norvesku s
Danskom (Kristiansand-Hirtshals, Frederikshavn-Oslo) i Velikom Britanijom (Newcastle-
Stavanger).
Poslednji oblik prometa kojeg je vazno spomenuti je vazdusni promet. Norveska ima 38
aerodroma s redovitim putnickim prometom. Medunarodni aerodromi su Oslo (Fornebu), Bergen
(Flesland) i Stavanger (Sola). Najveci je vazdusni prevoznik Det Norske LuItIartselskap (DNL),
jedan od partnera u Scanadinavian Airlines Systemu (SAS). Odmah iza njega sledi prevoznik
SAFE (Braathens South-American & Far East Airtransport).

BIPL0NSKI RAB




7. SVALBARD


Slika: Karta Svalbarda
Svalbardsko poluostrvo (ranije Spitsbergen) smesteno je 355 M severno od norveskog
severnog rta (Nordkappa). Povrsina ostrvskog kopna iznosi 62 050 km, a najveca ostrva su
Spitsbergen, Severoistocna zemlja, Edge i Barents. U grupi se ubraja i Medvede ostrvo smesten
na pola puta izmedu Svalbarda i Severnog rta. Podrucje Svalbarda gospodarski je znacajna zona
koja zauzima 50 norveskog priobalja severno od 70 N s velikim prirodnim bogatstvima mora,
zalihama ruda, naIte i plina. Morsko razgranicenje u tom akvatoriju dugotrajni je spor izmedu
Norveske i nekadasnjeg SSSR-a.
Rec Svalbard znaci "hladna obala", jer se zimi temperature spustaju do -40C, a jaki
severni vetrovi i ledene sante gotovo potpuno prekidaju promet medu ostrvima. Isprva su ti otoci
bili srediste kitolova, a kasnije i lova i postavljanja stupica. Nakon 1773.g. sluzili su kao baza pri
istrazivanju Severnog pola. Medunarodnu vaznost su dobili tek pocetkom 20.v., otkricem
ugljena. Rudarstvom, glavnom delatnoscu na ostrvima moze se baviti samo za letnih meseci
kada broj stanovnika naraste do 3 000. Zbog ekstremnog zimskog vremena pucanstvo je zapravo
samo sezonsko; tesko bi kome palo na um ostati onde cele godine. Ipak, za kratkoga letnog
razdoblja Severnoatlantska struja moze podici temperaturu i do 15C. Vegetacija se sastoji od
lisajeva, mahovina i retkih vrlo otpornih cvatucih biljaka. Mnoge ptice selice sluze se otocima
kao odmoristem za sezonskih letova, a njihovo je posmatranje postalo vaznom turistickim
granom. Tuljani, morzevi i kitovi zive ispod obala poluotoka.

BIPL0NSKI RAB

8


an Mayen je ostrvo ispred severoistocne obale Grenlanda, a dobio je ime po holandskom
moreplovcu iz 17.v. Iznad tmurnog vulkanskog ostrva uzdize se ugasli vulkan Beereberg koji je
1929.g. anektiran od Norveske i danas se koristi kao radijska i navigacijska tacka. Na njemu
obitavaju retke divlje zivotinje

. PRIRODNE I KULTURNE ZNAMENITOSTI

Norveska ima brojne kulturne i prirodne znamenitosti sto je doprinelo razvoju turizma.
1996.g. Norvesku je posetilo 3.3 miliona stranih turista, najvise iz Svicarske, SAD-a, Velike
Britanije i Nemacke. Najprivlacnija su krstarenja po Ijordovima, planinarenje, splavarenje na
divljim vodama i skijanje. Neka od najvaznijih prirodnih i kulturnih znamenitosti su:
Alta, grad u severnoj Norveskoj na uscu reke Alte u AltaIjord. U njemu pronalazimo oko
3000 praistorijskih crteza na stenama iz oko 4500.g.pr.Kr. koje su deo UNESCO-ve bastine.
Bergen, drugi najveci grad u zalivu ByIjord. U luci je stara trgovacka cetvrt Bryggen sa
starim trgovackim kucama i Hanzeatskim muzejom koji je deo UNESCO-ve bastine, nekadasnja
tvrdava Bergenhus na ulazu u luku, Marijina crkva iz 12.v., Troldhaugen (kuca skladatelja
Edvarad Griega) i muzej na otvorenom Gamle Bergen. On je jedan od najstarijih, ali i
najmoderniji grad Norveske. Nekada je bio najveci i najzivahniji norveski grad, a od 1445. do
1545.g i nemacka kolonija. Po svojoj duhovnoj kulturi svrstava se odmah iza Osla.
Geirangerfford, jedan od najslikovitijih Ijordova u Norveskoj, s najlepsim vidicima s
vrha Dalsnibba (1495 m) te spustanjem u Ijord po Geirangerskoj cesti. Takode je poznata
slikovita Orlujska cesta (Orneveien) iz Geirangera u NordalsIjord. To je prostor nepogodan za
naseljavanje, no nesto stanovnistva ipak ima. Oni su kuce sagradili na terasama u visini od 600
do 800 m
5
.

Natek, K., Natek, M., Drave svifeta 2000., Mo:aik knfiga, Zagreb, 2000.str.92

BIPL0NSKI RAB

9



Slika: GeirangerIjord

Hardangervidda, nacionalni park na istoimenoj visoravni kojem je povrsina 3400 km.
Krase ga brojna planinska jezera, prostrani ravnjaci gorske tundre te slap VoringIoss visok 183
m.
Heddal, najveca drevna crkva u Norveskoj, u blizini Notoddena u pokrajini Telemarku.
Sagradena je oko 1250.g. s bogatim zidnim slikama.
ostedalsbre, najveci ledeni pokrov na evropskom kontinentu povrsine 486 km. Nalazi
se u planinama izmedu SogneIjorda i NordIjorda na nadmorskoj visini od 1000-2000 m. To je do
500 m debela ledena masa u 26 ledenjaka koja se spusta u susedne doline. Najduzi lednjak je
Tundbergdalsbre.
Karasfok, predeo u severnoj Norveskoj uz reku Karasjohka blizu granice s Finskom. To
je Laponsko srediste s parlamentom Sama, inIormativnim centrom i muzejom Sama. Juzno od
toga predela nalazi se nacionalni park Ovre Anarjkka na prostranoj visoravni s tundrom i
velikim tresistima. Povrsina mu je 1290 km.
Lillehammer, grad na severnom kraju jezera Mjose na reci Mesni. To je veliko srediste
zimskih sportova i popriste 17. olimpijskih igara (1996.g.). Takode ga krasi muzej na otvorenom
Maihaugen sa starim kucama iz cele Norveske.
Hammerfest, najseverniji grad na svetu, na ostrvu Kvaloyu. Nalazi se 7039' N i vazna je
ribarska luka i polaziste za Nordkapp. Sunce tamo ne izlazi od 17.05. do 28.07 pa je grad leti
vrlo zivahan. Vegetacija je u njemu vrlo oskudna tako da na gradskom trgu uspeva jedva
nekoliko stabala. U gradu se nalazi tvornica koja iz bakalara proizvodi riblje ulje pa od toga celi
grad neugodno zaudara.

BIPL0NSKI RAB





Slika: HammerIest


Lofoti (Lofoten), niz gorovitih ostrva ispred Norveske obale sa stozastim vrhovima i
slikovitim ribarskim naseljima u zalivima. Neka od najpoznatijih su Austvgoy sa sredistem u
Svolvaeru (slikoviti TrollIjord), Vestvagoy, Moskenesoy.
Roros, rudarski grad u unutrasnjosti srednje Norveske na reci Hitterelvi. Krase ga stare
rudarske kuce iz 17. i 18.v., rudarski muzej, rudnik Christianus Sextus kojeg je moguce
razgledati. Celi je grad deo UNESCO-ve bastine.
Sfeverni rt (Nordkapp), rt na ostrvu Mageroyi na krajnjem severu Europe (7111' N),
premda se jos severnije pruza obliznji rt Knivskjelloden. To je vrlo otmena turisticka destinacija
dostupna cestom iz Honnigsvga. Sunce tamo ne zalazi od 14.05 do 30.07.
Stavanger, grad na jugozapadnoj obali koji je srediste za opskrbu naItnih platIormi na
otvorenom moru. Stara je gradska jezgra s drvenim kucama i romanticnom katedralom iz 11.v.
Trondheim, grad na juznoj obali Trondheimskog Ijorda. Do 13.v. je bio prestolnica
norveskih kraljeva. Turisticka je atrakcija velelepna katedrala s grbom sv. Olava u kojoj se od
1814.g krune norveski kraljevi. Poznat je i slikoviti most Bybrua.



BIPL0NSKI RAB





Slika: Trondheim, most Bybrua
Urnes, selo na istocnoj obali LusterIjorda, severnog rukavca SogneIjorda. Tamo se nalazi
jedna od najstarijih drevnih crkava iz 11.v. koja je kao i celo selo deo UNESCO-ve bastine.
Turisticki je privlacan i Oslo, glavni grad Norveske o kojem cu nesto vise u sledecem
poglavlju.

. OSLO

Oslo je glavni grad te gospodarsko i kulturno srediste Norveske na gornjem kraju
OsloIjorda dugog oko 100 km. Fjord sa svojom modrozelenom bojom vode, mnogobrojna lepa
ostrvca, zaobljeni brezuljci, negde goli, negde pod sumama, tamni isponi u pozadini daju gradu
posebnu car. Oslo je jedan od najstarijih gradova u Norveskoj. Za vladavine kralja Haralda
Silnog osnovana je 1047.g. kraljevska kula koja se smatra zametkom Osla. 150 godina kasnije
Oslo postaje biskupija, a time i vazan crkveni grad istocne Norveske. Kako je tada katolicka
crkvena vlast bila veoma mocna kralj Haakon V. je uspeo 1300.g. proglasiti Oslo glavnim
gradom. Sa svojom povrsinom Oslo je cetvrti po redu grad sveta, ali sa svojih 300 000
stanovnika spada medu poslednje kada je rijec o evropskim gradovima. Oslo je jednostavan i
jasan grad kakav je i karakter zemlje kojoj su 75 obale. Glavna ulica u gradu je Karl Johans
Gate u kojoj se nalazi zuti kraljevski dvorac.
BIPL0NSKI RAB





Slika: Kraljevska palaca u Oslu Slika: Opera u Oslu
Basta kraljeve rezidencije nema nikakvu ogradu i svako po njemu moze slobodno setati
jer se norveski kralj ni ne zeli izolovati od svoga naroda. U centru se nalazi i Grand CaIe u kojem
su svoju prvu jutarnju kaIu ispijali Knut Hamsun i Henrik Ibsen. Vecina kuca razbacana je po
belogoricnim sumama otkuda stanovnici odlaze svakog jutra u centar na posao. Svaki stanovnik
Osla ima svoju tihu letnu kolibu usled divljih predela gde sve mirise na crnogoricnu smolu i
gljive. Osim toga oni vole skijanje i brodove te u skijaskom muzeje u Holmenkollenu cuvaju
najstarije skije na svetu, a na poluostrvu Bygdy sagradili su muzej svojim brodovima koji su
usli u svetsku istoriju. Tu se nalaze i brodovi Vikinga, poput broda Oseber, Nansenov brod Fram
i Heyerdahlov splav Kon-Tiki. Od ostalih gradevina koje je vazno spomenuti u Oslu izdvajam
Vecnicu, katedralu, brojne muzeje i galerije te Frogenerpark sa oko 650 kipova Gustava
Vigelanda na 30 hektara povrsine
6
.

Gck, R., Glavni gradovi Europe, Mladost, Zagreb, 1972.str.88

BIPL0NSKI RAB




10. ZAKL1UCAK

Pre nego sto sam izabrala temu svog maturskog rada, Norveska je za mene bila
nepristupacna zemlja na drugom kraju kontinenta. Zemlja Vikinga, srednjovekovnih snaga i
mitova, do pola okovana snegom i ledom. Nakon sto sam proucila brojnu i opseznu literaturu o
Norveskoj, moram priznati kako mi se ova zemlja sada cini puno pristupacnijom i lepsom, te mi
je upravo drago sto sam izabravsi Norvesku za temu mog maturskog rada, razbila svoje
predrasude o ovoj nadasve zanimljivoj zemlji. Kao prvo, nepobitna je cinjenica da je Norveska
zemlja slavne i burne proslosti. Primecuje se kako ti prostori nisu bili zahvaceni rimskim
uticajima kao ostali delovi Evrope jer su ih Rimljani smatrali predalekima i nezanimljivima.
Mnogo veci uticaj na norvesku kulturu i tradiciju ostavili su Vikinzi, "ljudi sa severa". Sa
dolaskom Vikinga povezan je i dolazak hriscanstva u Norvesku nakon cega sledi procvat zbog
sirenja pismenosti, gradnje cesta i otvaranja institucija.
Danas je u Norveskoj nezaposleno svega 3.2 radno sposobnog stanovnistva, bruto
domaci proizvod je u stalnom porastu, a ove godine iznosi enormnih 31 500 $ po stanovniku. Na
izuzetno visokoj razini je briga o ekologiji i zdravlju, a skolovanje i bolnice su besplatne. Bez
preterivanja moze govoriti o blagostanju jer su, izmedu ostalog, Ujedinjeni Narodi u izvescu za
2001.g. Norvesku proglasili prvom u svetu po kvaliteti zivota. S pravom se govori o "srecnoj
Norveskoj", kako vecina Norvezana misli.
Takode je vidljivo da je Norveska glavni opskrbljivac Evrope energijom, zbog brojnih
hidroelektrana, nalazista naIte i plina. Samim time shvatljivo je zasto jos nije clanica Evropske
unije. Norveski narod, vekovima je siromasan, svetu je podario znacajne ljude poput skladatelja
Griega, slikara Muncha, knjizevnika Ibsena, oca modernog skijanja Norheima, te istrazivace i
pustolove Amundsena i Nansena. Potonij je i dobitnik Nobelove nagrade za mir (1920.g.), koja
se, kao najprestiznija od svih Nobelovih nagrada, dodeljuje u Oslu, na zahtev samog A. Nobela
pri utemeljenju zaklade.
Konacno, razmisljam da sledeceg leta umesto krajnjeg juga Evrope posetim Norvesku jer
sada znam sta me tamo ceka, planine, guste sume i Ijordovi suprotstavljeni dosezima ljudske
ruke i uma. I jos jedna vazna stvar, klima nije toliko hladna koliko je za ocekivati jer ju snazan
uticaj tople Severnoatlantske struje cine relativno blagom.




BIPL0NSKI RAB




11.SAZETAK

Norveska je severnoevropska zemlja povrsine 386 958 km u koju su ukljuceni
poluostrvo Svalbard i ostrvo Jan Mayen. Drzavno je uredena kao parlamentarna monarhija na
celu s kraljem Haraldom V.
To je izrazito planinska zemlja u kojoj se vece nizine nalaze samo u blizini Osla i duz
juzne obale. Osnovna obelezja zapadne obale su Ijordovi, potopljene ledenjacke doline. Klima je,
posebice duz zapadne obale, toplija od klima drugih krajeva na istim geograIskim sirinama zbog
uticaja okeana, a Severnoatlantska struja kao nastavak GolIske struje onemogucuje zaledivanje
mora cak i na krajnjem severu. Ciklone s Atlantskog okeana donose zapadnom delu zemlje oko 2
000 mm, a Oslu 800 mm prosecnih godisnjih oborina. Planinski delovi su vlazniji, a najveci deo
oborina padne u obliku snega.
Visoke planine, kisa i sneg otezavaju odvijanje prometa. Najznacajniji oblik prometa je
obalni promet, posebno u podrucjima Ijordova. Norveska trgovacka Ilota jedna je od najvecih na
svetu. Unutar zemlje promet se najcesce odvija cestama i preko zeleznica.
Samo 3.5 povrsine Norveske moze se poljoprivredno iskoriscavati, najvecim delom za
ispasu. Vrlo se malo povrsina obraduje, uglavnom u jugoistocnom nizinskom prostoru i u blizini
Trondheima. Uz obale Ijordova nalaze se mala poljoprivredna dobra na kojima se sakuplja seno.
Glavni poljoprivredni proizvodi su mleko, sir, govedina, svinjetina i jaja.
Oko 25 ukupne povrsine pokriveno je sumama, poglavito smrekom i drugim
cetinarima. Glavni proizvodi su drvena grada, celuloza i papir. Ribarstvo je takoder vazna grana
nacionalnog gospodarstva. Priobalna su podrucja vrlo znacajna za ribarstvo, posebno oko LoIota.
Najveci deo bakalara, sleda, srdela i skusa se izvozi.
Norvesku industriju mozemo podeliti na tradicionalnu industriju, koja se veze uz preradu
ribe i drveta, te noviju industriju kao sto je strojogradnja i elektrokemijska industrija koja se
pocela intenzivno razvijati pojacanim iskoristavanjem hidroenergetskih potencijala. Danas se 99
elektricne energije u Norveskoj dobiva iz hidroelektrana. Od 1966.g. iskoriscavaju se i bogata
nalazista naIte i plina u Severnom moru. Znacajna su i nalazista bakra, nikla i pirita.
Norveska je vrlo retko naseljena zemlja (13 st./km), a vecina stanovnistva zivi na jugu
zemlje i uz obalu. Urbanog stanovnistva ima 74 . Glavni i najveci grad je Oslo koji je glavna
luka i trgovacko srediste. Smesten je na obali istoimenog Ijorda u podrucju pogodnom za razvoj
poljoprivrede. Nakon Osla velicinom i znacajem slede Bergen (219 884 st.) i Trondheim (142
188 v.).

BIPL0NSKI RAB




LITERATURA

1. Bateman, G., Egan, V., Enciklopedijski atlas svijeta, Extrade, Rijeka, 2001.
2. Gavazzi, A., dio 1: Sjeverna Europa: Norveska, Svedska, Finska, Kuola i
Svalbard, redovno izdanje Matice hrvatske, Zagreb, 1931.
3. Gck, R., Glavni gradovi Europe, Mladost, Zagreb, 1972.
4. Klemencic, M., Atlas Europe, LeksikograIski zavod Miroslava Krleze,
Zagreb, 1997.
5. Natek, K., Natek, M., Drzave svijeta 2000., Mozaik knjiga, Zagreb, 2000.
6. www.wikipedia.rs