SEMINARSKI RAD

PREDMET: Saobraajno poslovno pravo TEMA: Investicione,hipotekarne i univerzalne banke

PROFESOR: Prof.dr.Rajko Kasagi

STUDENT: Fejzi Mirsad PREDAVA: BR.INDEKSA: 180/10-S Asistent: Jaarevi Melvedin Travnik,2011

SADRAJ

Uvod...............................................................................................................................3 1. 2. 2.1 Pojam i uloga banaka.....................................................................................................4 Vrste banaka...................................................................................................................4 Investicione banke..........................................................................................................5

2.1.1. Poslovi i aktivnosti investicionih banaka.......................................................................5 2.1.2. Prodaja i distribuclja vredonosnih papira.......................................................................6 2.1.2.1. Istraivanje.....................................................................................................................7 2.1.2.2. Finansijski ininjering....................................................................................................7 2.1.2.3. Investicioni menadment...............................................................................................7 2.1.2.4. Venture kapital...............................................................................................................7 2.2. 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.3 Hipotekarne banke.........................................................................................................7 Hipotekarno trite.........................................................................................................8 Hipotekarne obveznice...................................................................................................8 Hipotekarni kredit..........................................................................................................9 Univerzalne banke........................................................................................................10 Zakljuak......................................................................................................................12 Literatura......................................................................................................................13

UVOD
U evoluciji banaka, pojam banke je razliito tumaen zbog razliitih uslova sistema u kojima je banka djelovala. Kod preciziranja pojma banke navode se odreeni kriteriji: 1) uestvovanje u kreiranju novca, 2) profesionalno bavljenje poslovima uzimanja i davanja kredita, 3) funkcija ostvarivanja ciljeva ekonomske politike i 4) funkcija obavljanja platnog prometa. Imajui u vidu zajednike karakteristike, banke se u sutini bave uzimanjem i davanjem kredita i posredovanjem u platnom prometu, odnosno poslovima kreiranja novca, prikupljanja depozita i poslovima platnog prometa. Pojava banaka vezana je za pojavu novca. Prvi bankarski poslovi bili su uvanje, posredovanje i poslovi mjenjatva.

1.Pojam i uloga banaka

Otkria prvih banaka naena su i u hramovima Eridona, na Cipru, a naroito u Babilonu, poslije osnivanja babilonskog carstva. Prema naenim dokumentima nesumnjivo je da su sveenici antikih hramova obavljali operacije koje su vrlo sline bankarskim poslovima savremenog bankarstva. Babilonski sveenici poznaju instituciju hipoteke, to je i vidljivo iz Hamurabijevog zakonika (1955. 1913.godine prije nae ere). U njemu su precizno razraeni raznovrsni sluajevi odobravanja zajmova od strane hramova banaka. Osnivanje savremenih kapitalistikih banaka poinje poetkom XIX. stoljea. Stvaraju se temelji dananjeg modernog bankarstva. Poznate banke su Westminster Bank u Engleskoj, Banque de France u Francuskoj, Deutsche Bank, Drezden Bank u Njemakoj i tako dalje.Definicija pojma banke zavisi od kriterija na osnovu kojih se pojam banke razdvaja od pojma ostalih finansijskih institucija. U evoluciji banaka, pojam banke je razliito tumaen zbog razliitih uslova sistema u kojima je banka djelovala. Kod preciziranja pojma banke navode se odreeni kriteriji: 1) uestvovanje u kreiranju novca, 2) profesionalno bavljenje poslovima uzimanja i davanja kredita, 3) funkcija ostvarivanja ciljeva ekonomske politike i 4) funkcija obavljanja platnog prometa.Prema raunovodstvenim standardima Federacije Bosne i Hercegovine (raunovodstveni standard br. 30) pojam banka ukljuuje sve finansijske institucije kojima je jedna od glavnih aktivnosti primanje depozita i posuivanje s ciljem pozajmljivanja i ulaganja koje su obuhvaene bankarskim i ostalim propisima iz bankarskog zakonodavstva .Po nekim autorima, smatra se da je najpotpuniju definicuju banke dao F. Somary, po kome je banka ustanova kojoj je uzimanje kredita u obliku novca glavno zanimanje.

2.Vrste banaka
Podjela banaka u svijetu zasniva se na odreenim kriterijima klasifikacije. Dananje vrste banaka vie se ne mogu uklopiti u nekadanju klasinu podjelu banaka na emisione, depozitne, hipotekarne banke i tedionice. Podjela banaka je znatno ira. Kriteriji za podjelu mogu biti: 1)
4

karakter vlasnitva i odnosa prema dobiti, 2) ronost kredita koje banke odobravaju, 3) pravna forma u kojoj se banke javljaju, 4) regionalni kriterij, itd. S obzirom na modele njihovog organizacionog oblikovanja, banke se dijele na: 1) depozitne i komercijalne banke, 2) investicione banke, 3) hipotekarne banke, i 4) univerzalne banke

Slika.1. Podjela banaka s obzirom na modele njihovog organizacionog oblikovanja

2.1 Investicione banke

Tradicionalno se pod pojmom investicionog bankarstva podrazumijeva prikupljanje kapitala i plasman vredonosnih papira i pruanje brokersko-dilerskih usluga.Investiciono bankarstvo danas podrazumijeva veliki broj aktivnosti.Prilagoavajui se trendovima i potrebama klijenata investiciona banka pored tradicionalnih poslova prua i savjetodavne usluge,vri razliita istraivanja za sopstvene i potrebe klijenata,spaja potencijalne partnere.

2.1.1.Poslovi i aktivnosti investicionih banaka

Prikupljanjem kapitala i vredonosnih papira investiciona banka se nalazi u ulozi posrednika izmeu vlasnika kapitala i klijenta kojem je novac potreban.U tom kontekstu,investiciona banka u ime klijenta emituje akcije,obveznice ili neke druge vredonosne papire.Svoju uslugu
5

investiciona banka naplauje kroz razliku izmeu kupovne i prodajne cijene vredonosnih papira. Finansijsko savjetovanje investicione banke svojim klijentima pruaju razne savjetodavne usluge.Primjeri finansijskog savjetovanja ukljuuju pruanje aktuelnih informacija investicionim menaderima,savjeta kompanijama o investicionoj strategiji,asistiranje globalnim kompanijama u probijanju na nova trita,...

AKTIVNOSTI KOJE STVARAJU PRIHOD PRIMARNO TRITE PLASMAN

AKTIVNOSTI PODRKE

VREDONOSNIH KLIRING

PAPIRA INSTITUCIONALNIM INVESTITORIMA SEKUNDARNO AKTIVNOSTI TRGOVANJE PEKULACIJA I ARBITRAA SAVJETODAVNE USLUGE RESTRUKTUIRANJA KOMPANIJA OSTALE AKTIVNOSTI:FINANSIJSKI ININJERING,INVESTICIONI MENADMENT Tabela 1. Sistematski prikaz junkcionalnih podruja aktivnosti investicionih banaka VENTURE CAPITAL INTERNO FINANSIRANJE INFORMACIONE USLUGE TRITE BROKERSKO-DILERSKE ISTRAIVANJE

2.1.2.Prodaja i distribuclja vredonosnih papira

Efikasan plasman vredonosnih papira podrazumijeva razgranatu mreu za distribuciju novonastalih finansijskih instrumenata. Vei dio plasmana novih vredonosnih papira investicione banke prodaju institucionalnim investitorima (penzioni, investicioni i fondovi osiguranja), te oni zahtijevaju poseban odnos. Takodje, mnoge banke razvijaju posebne kanale distribucije preko kojih vredonosne papire plasiraju individualnim investitorima. Nastankom interneta, individualni investitori imaju priliku da preko online servisa kupuju vredonosne papire. Trgovina i kreiranje trita za vredonosne papire kao aktivnost podrke plasmanu novih vredonosnih papira institucionalnim i individualnim investitorima, investiciona banka se na tritu kapitala javlja i kao tzv. marketmaker. U ovoj funkciji, investiciona banka u odreenom
6

vremenskom periodu obezbjeuje likvidnost, pruajui u isto vrijeme i otkupnu i prodajnu cijenu datog vredonosnog papira. Sa druge strane, investiciona banka se na tritu vredonosnih papira javlja i kao brokersko-dilerska kua, trgujui i za klijentov i za svoj raun.

2.1.2.1. Istraivanje
Skoro sve investicione banke imaju odjeljenje istraivanja. Analitiari zaposleni u ovom odjeljenju prate ekonomske trendove i vijesti, vredonosne papire pojedinih kompanija ili cijele industrijske grane i druge relevantne informacije za potrebe banke i njenih klijenata. Odjeljenje istraivanja se moe javiti kao aktivnost koja stvara prihod i kao aktivnost podrke. U prvom sluaju, investiciona banka svoje izvjetaje prodaje zainteresovanim klijentima, dok kao aktivnost podrke istraivanje ima znaajnu ulogu u drugim poslovima banke.

2.1.2.2. Finansijski ininjering

Finansijski ininjering se moe definisati kao razvoj i kreativna primjena finansijske tehnologije radi rjeavanja finansijskih problema, iskoritavanja finansijskih mogunosti i stvaranja dodatne vrijednosti. Dekompozicijom, raspakivanjem i kombinovanjem vie (dijelova) razliitih finansijskih instrumenata, investicione banke stvaraju nove finansijske instrumente sa odreenim promijenjenim karakteristikama, prilagoene potrebama klijenata.

2.1.2.3. Investicioni menadment

Investiciona banka se esto javlja kao organizator i nosilac investicionog fonda. U tom kontekstu, investicioni menadment (upravljanje aktivom) predstavlja izuzetno vanu aktivnost investicionih banaka, uslovljenu dominantnom ulogom institucionalnih investitora na finansijskim tritima. Investicioni fondovi kao institucionalni investitori postaju sve znaajniji uesnici na tritu kapitala.

2.1.2.4. Venture kapital

Pod pojmom venture kapitala se podrazumijeva rizini kapital, plasiran uglavnom u kompanije koje tek poinju sa radom i skoro po pravilu pripadaju industriji visoke tehnologije. Investicione banke se javljaju u ulozi generalnog partnera u pulu" investitora venture kapitala.
7

2.2. Hipotekarne banke

Hipotekarne banke (engl. mortgage banks, njem. Hypothekenbanken) su privatne specijalizirane banke koje se bave odobravanjem dugoronih kredita uz zalono pravo na nekretnini koja je posluila kao osiguranje odobrenog kredita ili uz pokrie (osiguranje) jedinice lokalne samouprave. Potrebna sredstva za kreditiranje pribavljaju izdavanjem, na osnovi prikupljenih hipoteka, dugoronih hipotekarnih obveznica, komunalnih obveznica i ostalih slinih obveznica kojima se trguje na hipotekarnom tritu.

2.2.1 Hipotekarno trite

Hipotekarno trite je sekundarno trite na kojem se trguje potraivanjima osiguranim hipotekama.To se odnosi na standardne hipotekarne kredite,a jo vie na raznovrsne "sekuritizirane" oblike hipotekarnog kreditiranja,pri emu se obino izdaju vrijednosni papiri osigurani hipotekom kao to su obveznice i note.Vrijednosni papiri izdani na temelju hipoteke omoguavaju hipotekarnim kreditnim ustanovama pribavljanje sredstava na tritu kapitala. Na osnovi potraivanja iz hipotekarnih kredita takve kue emitiraju tzv. pass-through securities pay-through obveznice, a emitiraju se i udjelni certifikati (PC),privatni certifikati izdani na osnovi standardne hipoteke,kolateralne hipotekarne obveznice,dravne i lokalne obveznice.

2.2.2 Hipotekarne obveznice

Hipotekarne obveznice su obveznice koje kreditori kod hipotekarnog kreditiranja emitiraju na osnovi hipoteka nad nepokretnom imovinom (stanovi i kue) koja je posluila kao osiguranje vraanja odobrenog hipotekarnog kredita. Obveznice na osnovi hipoteka po odobrenim hipotekarnim kreditima emitiraju hipotekarne financijske kompanije, komercijalne banke, tedno-kreditne i sline ustanove da bi prihvatile dodatna novana sredstva za daljnje kreditiranje. Kao osnova za takvo zaduivanje slui aktiva, tj. potraivanje ovih ustanova prema prethodno odobrenim hipotekarnim kreditima reprezentiranim hipotekama. Obaveze prema emitiranim obveznicama kao oblikom duga emitenti servisiraju iz otplata prema prethodno odobrenim hipotekarnim kreditima.U novije vrijeme najrazvijenije ameriko hipotekarno trite izradilo je vie vrsta hipotekarnih obveznica (MBB-mortgage-backed bonds). Obveznice na osnovi hipoteke emitiraju se na temelju precizno odreenog skupa hipoteka koji slui kao osiguranje za tako emitirane obveznice. Hipotekarna institucija i dalje zadrava hipoteke koje je stekla na osnovi dodijeljenih hipotekarnih kredita, a isplata kamata i
8

glavnice obveznica osigurana je prinosima i otplatom odobrenih hipotekarnih kredita.Rokovi i dinamika isplata prema obveznicama usklaeni su u rokovima i dinamikom otplata hipotekarnih kredita.Obveznice se emitiraju s fiksnim kamatnjakom i tano odreenim dospijeima.Skup hipoteka na osnovi kojeg se emitiraju obveznice obino je u apsolutnom iznosu 2,5 puta vei nego iznosi emisija obveznica. Mortgage pass-through (MPT) su udjeli emitirani na osnovi nedjeljivog vlasnitva u skupu hipoteka. Naplaene kamate i glavnica iz odobrenih hipotekarnih kredita koji ine skup, nakon odbitka trokova organizacije i garantiranja, prosljeuju se imateljima udjela. Naziv pass-through (proi kroz) i dolazi iz toga to organizator priliv naplaen po osnovi prethodno odobrenih kredita prosljeuje kupcima obveznica.Odskora se sekuritizacija hipotekarnih kredita odvija uz dvije nove vrste vrijednosnih papira.Mortgage paythrough obveznice (MPTB) sadre elemente ve opisanih MBB i MPT i predstavljaju njihov hibrid.Slino kao kod MPT, priljev prema odobrenim hipotekarnim kreditima prosljeuje se imaocima vrijednosnih papira,s tim da su to sada obveznice,a ne nedjeljivi udjeli u hipotekarnom skupu.MPTB je obaveza emitenta koji zadrava hipoteke u skupu.Vlasnik obveznice naplauje prinos na osnovi kuponske kamatne stope,dok mu se glavnica isplauje ovisno o normalnoj amortizaciji i otplatama glavnice hipotekarnih kredita.Kolateralne hipotekarne obligacije su novost i za ameriko trite. Vrijednosnice na osnovi hipoteka emitiraju se u vie klasa, s raznolikim dospijeima (3, 5, 7 godina)po istom skupu hipoteka, kako bi se udovoljilo interesima razliitih grupa investitora hipotekarni kredit, hipotekarno trite).

2.2.3 Hipotekarni kredit

Hipotekarni kredit je posebna vrsta dugoronog kredita to ga banke i druge specijalizirane financijske ustanove odobravaju graanima i preduzeima na osnovi plaa u nekretninama. Vraanje kredita osigurano je realnim pokriem dunika stambenim ili poslovnim prostorom, zemljitem i gospodarskim zgradama, skladitima i sl.Kreditor vraanje kredita osigurava tzv. intabulacijompravnim postupkom uknjibe osiguranja potranje nad dunikovim nekretninama.Sigurnost vraanja kredita nije u dunikovu bonitetu ve u vrijednosti nekretnine. Kredit se odobrava u visini 50-70% od prometne ili procijenjene vrijednosti nekretnine, to kreditoru osigurava da e, ako dunik ne izvrava uredno svoje kreditne obaveze, moi iz prodajne vrijednosti nekretnine naplatiti svoje potraivanje. Rokovi vraanja kredita su od 10 do 30 godina. Mogue je uspostaviti i vie hipoteka na istoj nekretnini (prva, druga, a ponekad i
9

daljnje hipoteke) pod uvjetom da su pravno ureeni redoslijed i prioriteti kreditora. Izuzetno se ovi krediti odobravaju i na osnovi pokretnih (prometnih) sredstava velike vrijednosti, kao to su brodovi ili avioni. Zbog jednostavne logike ovi su krediti u svijetu u irokoj primjeni.Radi se o najstarijem kreditu jer ga je poznati Hamurabijev zakonik ozakonio ve 2.000 godina prije nove ere.

2.3 Univerzalne banke

Univerzalne banke se razlikuju od drugih zato to pruaju veinu bankarskih usluga.Naziv univerzalna banka ukazuje da se radi o banci koja se bavi svim vrstama bankarskih poslova, osim emisionih poslova. Univerzalne banke spadaju u prve organizacione oblike banaka. Profit je bio osnovni motiv za proirenje djelatnosti banaka na vei broj bankarskih poslova.Univerzalne banke predstavljaju nespecijalizirane banke (cjelovito posmatrano), putem kojih se ovladalo i sa nebankarskim sektorom usluga. Za univerzalne banke je karakteristina dominacija depozitnih izvora i kratkoronih kredita. Prisutna je tendencija kreiranja sopstvenih vredonosnih papira od strane univerzalnih banaka, sa zadatkom obezbeenja dugoronih izvora, radi realizacije dugoronih kredita. Karakteristika univerzalnih banaka jeste, da razvijaju posebne organizacione dijelove koji se specijaliziraju za pruanje posebnih bankarskih usluga. U svijetu su poznate univerzalne banke koje nude klijentima itav niz finansijskih usluga, kako to su usluge u vezi prodaje osiguranja, transakcija sa vredonosnim papirima, garancija pri emisiji vredonosnih papira i sl. Univerzalne banke mogu imati akcijski kapital u drugim firmama i mogu osnivati finansijske holding kompanije. U Evropi preovlauju banke univerzalnog tipa sa pravom pruanja svih bankarskih usluga.I u bankarstvu preovladava tip univerzalnih banaka. Banke se bave svim i svaim uz mnogo propusta u pruanju bankarskih usluga. to se tie karakteristika univerzalnih banaka, one su podlone velikom riziku zbog njihove bliske veze sa biznisom i uloge u osiguranju i distribuciji vredonosnih papira. Univerzalne banke je tee kontrolisati jer su usko povezane sa biznisom. Bankrot veeg broja univerzalnih banaka ne moe da destabilizuje finansijski sistem jedne zemlje jer je odravanje novane mase pod kontrolom centralne banke..Posluju preko razgranate mree filijala na celoj teritoriji jedne zemlje, irei se vrsto i preko njenih granica.Vezuje vei broj komitenata zbog mogunosti pruanja svih vrsta bankarskih usluga, a tako je i banka u mogunosti da vie utie na poslovanje komitenata. Transakcioni trokovi prestruktuiranja preduzea su daleko manji ako se ovo obavlja preko univerzalnih banaka. Kontrolu nad firmama univerzalne banke ostvaruju
10

naem domicilnom

ueem u radu upravnih i nadzornih odbora preduzea. Za univerzalne banke je karakteristino da efikasnije koriste ekonomiju obima, zatim da mogu pakovati svoje usluge tako da klijenti ne mogu imati alternativu, to poveava transakcione trokove kod datih usluga. Univerzalne banke su najrasprostranjeniji oblik bankarskih institucija.U nekim zemljama je poetkom 80-tih godina zapoeo process univerzijalizacije banaka(SAD), dok u evropskim bankarskim sistemima ovaj proces je ubrzan.Dolo je do preorjentacije sa specijalizovane na univerzalnu banku.Velike banke postaju univerzalne banke,te kod njih nestaje strikno bilansno i funkcionalno razgranienje izmedju komercijalnih banaka, koje kreiraju novac i tednih i drugih finansijskih institucija koje vre distribuciju postojee likvidnosti sistema. Osnovna karakeristika velikih univerzalnih banaka da im domae trite postaje preusko, s jedne strane i da im se smanjuju tradicionalne banakarsko-kreditne aktivnosti u korist novih oblika mobilizacije, plasmana i prometa novanih sredstava, s druge strane. Tipine univerzalne banke su tzv. komercijalne banke. Naravno, treba imati u vidu da ova klasina podjela banaka sve vie gubi na znaaju i da je danas u svijetu moda 90% banaka univerzalno.Neke od poznatijih univerzalnih banaka u naem okruenju su Hypo Alpe Adria Bank AG,NLB,ProCredit Bank,Raiffeisen Bank,... Ukratko banke tee da budu vie nalik na univerzalne banke, a od ovog uvida do konkretne promjene bankarske strukture put je, od zemlje do zemlje, razliit. Savremeni finansijski tokovi u razvijenim trinim privredama esto trae od banaka da stvaraju nove tipove bankarskih instrumenata (proizvoda) koji ne spadaju u njihovu "osnovnu djelatnost", tako da dolazi do proirenja propisa koji ukljuuju i inovacije. Pod pojmom univerzalnog bankarstva podrazumijeva se vrenje veine ili svih finansijskih usluga pod okriljem jedne sveobuhvatno ujedinjene bankarske strukture.Proces univerzalizacije doveo je do bitno drugaijeg grupisanja banaka, koje se sada mogu svrstati u tri sledee grupe: centralne (emisione) banke, poslovno univerzalne banke i nebankarske finansijske institucije.

11

Zakljuak

Treba podvui da u dananje vrijeme, kada sve tei globalizaciji, podjele banaka gube na znaaju, pa bi moda podjela banaka trebalo da obuhvata samo: centralnu banku, univerzalne banke i ostale banke, pri emu bi univerzalne banke inile veinski procenat banaka, a u ostale kategorije bismo mogli svrstati sve druge banke. Moda najbolji pokazatelj ove tvrdnje bi bio podatak da se broj banaka u SAD drastino smanjio od 1970. godine kada ih je bilo 13550, do 2001. godine kada ih je bilo 8080. Ovo je svakako rezultat deavanja na tritu, jer su neke banke propale, a druge, uspjenije su se sjedinile sa drugim finansijskim institucijama i bankama to i jedno i drugo vodi smanjenju broja banaka.

12

Literatura

www.limun.hr www.emagazin.co.yu
Katunari A.: Banka - principi i praksa bankovnog poslovanja Prof.dr.Mehmed Alijagi : Bankarski menadment

13